ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

«Περιβάλλον και Υγεία.

Διαχείριση περιβαλλοντικών θεμάτων με επιπτώσεις στην Υγεία»

Ατμοσφαιρική Ρύπανση και Υγεία

Εργαστήριο Ραδιενέργειας Περιβάλλοντος

Ινστιτούτο Πυρηνικών & Ραδιολογικών Επιστημών &
Τεχνολογίας, Ενέργειας & Ασφάλειας
Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος»
 Πώς αξιολογούμε τον κίνδυνο;
Terrorist
attack Gun crime
Perceived risk

Mobile Bird flu Stock

phones crash
Airplane
crash Daily class of
wine
Actual risk

Heat wave
Credit card copying

Road traffic accident

Cancer
Cardiovascular disease
Susanna Hertrich, 2008 : ”Reality Checking Device”
 Παράγοντες περιβαλλοντικής επιβάρυνσης

Dioxins Ozone Lead

Radon Benzene
SHS Formaldehyde
PM2.5
Noise

Non-discounted values

Λίγοι παράγοντες ευθύνονται για την πλειοψηφία των ασθενειών που

σχετίζονται με την επιβάρυνση του περιβάλλοντος στην Ευρώπη.
Μόνο το παθητικό κάπνισμα (SHS) έχει μειωθεί αποτελεσματικά.
Η έκθεση σε διοξίνες και βενζόλιο επίσης μειώνεται.
Η επιβάρυνση που προκαλείται από τους υπόλοιπους παράγοντες
αυξάνει.

2/2/2017 3
Απώλεια προσδόκιμου ζωής εξαιτίας
PM2.5 από ανθρωπογενείς πηγές

2000 2020
Απώλεια προσδόκιμου ζωής σε μήνες
 Επιβάρυνση στην υγεία λόγω περιβαλλοντικών
παραγόντων, στην Ευρώπη:
Ισχύς ευρημάτων έναντι Επιπτώσεων
Strength of the evidence
High Medium Low

Particulate
High air pollution
Public health impact

(6000-10 000)

Second hand Noise

(1000-1500)
smoke Dioxins
Medium (600-1200) (<500)
Radon Lead Ozone
(600-900)
(50-200) (40-200)
*

Benzene Formaldehyde
Low (2-4) (0-2)
*

Numerical values indicate non-discounted DALYs per million people in the six participating countries.
* a numerical model has been used to estimate threshold exceedances.

Disability-Adjusted Life Year (DALY): Measure of overall disease burden, expressed

as the number of years lost due to ill-health, disability or early death. 5
Τα οφέλη στην υγεία από την απαγόρευση
καρβουνόξυλων στο Δουβλίνο
 SETURI-Study, Finland
Occupational exposures
Formaldehyde*
Benzene* 0,1
Chromium V 0,1
Nickel 0,2
Wood dust*
Radiation

Έτος: 2006
Asbestos
Welding
Diesel exhaust
Quarz dust
Dusts, fumes, chemicals
Noise**

Environmental exposures
Arsene from wells*
Benzene*
Radiation from drill wells
Tshernobyl
Dioxins*
Ozone***
Drinking water chlorination*
Noise**
UV
-radiation
Radon 280

Passive smoking 288

Fine particles 1 800

0 50 100 150
Cases per year
* Cancer incidence (including morbidity and mortality)
** Assuming 1/3 mortalit rate
*** Divided by the ratio of average life loss of PM and O3

Source:Pekkanen 2010
Πρότυπα Ποιότητας της Ατμόσφαιρας
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO)

1987

2000

2005
Παράγοντες και διεργασίες έκθεσης πληθυσμού

Επιδημιολογία
Περιβάλλον Ανθρωπος
περιβάλλοντος

Πηγές Συγκεντρώσεις Έκθεση Δόσεις Υγεία

Mικροπεριβάλλοντα Αθροιστική
Εκπομπές Περιβάλλον Ατμόσφαιρα Εσωτερικοί Είσοδος Πρόσληψη Παραμένουσα
χώροι Intake Uptake Δόση
(Cumulative
Retained
Dose)

Q Ca Co Ci E I U D H

Εναπόθεση Ηλικία, Φύλο

Χωρική Ασχολίες- Μετακίνηση
Διασπορά Διείσδυση Εισπνοή στις Υγεία
διακύμανση κατάσταση Καθαρισμός
κυψελίδες Γενετική
Διεργασίες: Προδιάθεση
…

9
 Σχηματική απεικόνιση εκτίμησης κινδύνου

Έρευνα Εκτίμηση κινδύνου Διαχείριση κινδύνου

Αποτελέσματα Είναι ο
εργαστηριακών Ανάπτυξη
συγκεκριμένος στρατηγικών ελέγχου
δοκιμών / χημικός παράγοντας
δοκιμών πεδίου επικίνδυνος;
Χαρακτηρισμός Αξιολόγηση των
κινδύνου: στρατηγικών ως προς
Extrapolation : Ποιά είναι η σχέση
Υψηλή / χαμηλή Ποιά είναι η την δημόσια υγεία και
μεταξύ δόσης και
δόση υπολογιζόμενη ως προς πιθανές
αποτελέσματος για
Επιπτώσεις σε συχνότητα οικονομικές,
τον ανθρώπινο
ζώα / ανθρώπους εμφάνισης της κοινωνικές, πολιτικές
οργανισμό;
επίπτωσης για συνέπειες
Μετρήσεις Εκτίμηση έκθεσης δεδομένο
πεδίου, (που υφίσταται ή πληθυσμό;
Εκτίμηση αναμένεται)
έκθεσης Πώς μεταβάλλεται η
πληθυσμού έκθεση κάτω από
ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ /
διαφορετικές
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
συνθήκες;

National Research Council, Committee on Risk Assessment Methodology, 1993. Issues in Risk Assessment, pp.374,
National Academies Press (http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=2078&page=250).
Βασικές αρχές προσέγγισης του προβλήματος

Επιδημιολογία
Τοξικολογία
 Επιδημιολογία

Αποτέλεσμα στην υγεία:

Αύξηση της θνησιμότητας & νοσηρότητας

Χρονοσειρές ημερήσιας συγκέντρωσης ρύπων

Μακροχρόνιες μελέτες πληθυσμιακών ομάδων

Ασθένεια
Έκθεση Μη ασθένεια
Πληθυσμός Υγιή άτομα
Ασθένεια
Μη έκθεση
Μη ασθένεια
~0.5 εκατ. άνθρωποι υπό παρακολούθηση για 16 χρόνια
 Τοξικολογία
Δοκιμές
 σε κύτταρα (in vitro)
 σε ζώα (in vivo)

Πειραματικές δοσολογίες
 Πολύ καλός έλεγχος των επιπέδων έκθεσης/δόσεων

Προσαρμογή στον ανθρώπινο οργανισμό λόγω διαφορών σε:

 μέγεθος (ανθρώπου και πειραματόζωων)
 ρυθμό μεταβολισμού
 ρυθμό εισπνοής
 μηχανισμούς καθαρισμού...
Αιωρούμενα σωματίδια & Επιπτώσεις στην Υγεία

 Εισπνεύσιμα ή Θωρακικά
σωματίδια (PM10): Το κλάσμα
των σωματιδίων που
καταφέρνουν να διαπερνούν το
ανώτερο τμήμα της
αναπνευστικής οδού
(ρινοφάρυγγας).

 Αναπνεύσιμα σωματίδια (PM2.5):

Τα σωματίδια αυτά καταφέρνουν
να διεισδύουν έως τα βάθη των
πνευμόνων και γι’ αυτό
καλούνται αναπνεύσιμα.
 Αιωρούμενα σωματίδια & Υγεία
Ομάδες υψηλού κινδύνου:
Ηλικιωμένοι
Παιδιά
Πάσχοντες από άσθμα και
καρδιοαγγειακές ασθένειες
Συνεισφορά διαφόρων πηγών στις εξωτερικές και εσωτερικές
συγκεντρώσεις και στην έκθεση σε PM2.5 (Ελσίνκι, 1996-7)

Ambient Indoors Exposure

Long-Range Local Infiltration Indoor
Transport Emissions Residences Work- Close
Sources range 0.2
places Salt
0.3 0.2 0.7
10 0.2 Detergents
0.2 0.1 0.5
1.6 0.5
] ]

0.5 0.2
-3 -3

Soil
[µgmm

8 1.2 2.9
2.4
Concentration[µg

2.5
1.3
PM2.52.5Concentration

6 4.7
Secondary
3.3 3.3 inorganic
3.3 3.4
4 3.3

3.5 Combustion
PM

2 3.5 and other

2.6
2.5 2.6 2.9

0
Hänninen et al. 2004, Koistinen et al. 2004
Η επιφάνεια ως μέτρο της τοξικότητας
Επιπτώσεις στην υγεία & Μέγεθος σωματιδίων

Deposition mechanisms

1. Inertial impaction
2. Gravitational settling
3. Brownian diffusion
4. Interception
5. Electrostatic forces
6. Turbulent diffusion
19
 Επιπτώσεις στην υγεία & Μέγεθος σωματιδίων
 Οι επιδράσεις στην υγεία εξαρτώνται πολύ από το μέγεθος των σωματιδίων και
τη σύσταση τους.
Πυκνότητα:
1 g cm-3
Αναπνεόμενος όγκος:
300 cm3 s-1
Περίοδος κύκλου
Ποσοστό εναπόθεσης

αναπνοής: 5 s

0.01 0.1 1 10
Διάμετρος σωματιδίου (µm) 20
 Αυξημένη τοξικότητα νανοσωματιδίων

Η εναπόθεση των εισπνεόμενων υπερλεπτόκοκκων

σωματιδίων στο αναπνευστικό σύστημα είναι ιδιαίτερα
υψηλή.

Για δεδομένη κατά μάζα σωματιδιακή συγκέντρωση, τα

υπερλεπτόκοκκα σωματίδια παρουσιάζουν πολύ υψηλότερη
κατά αριθμό συγκέντρωση και πολύ μεγαλύτερη ενεργή
επιφάνεια, που μπορεί να προσροφήσει και, επομένως, να
μεταφέρει, περισσότερες τοξικές ουσίες, σε σχέση με τα
μεγαλύτερα σωματίδια.
 Αυξημένη τοξικότητα νανοσωματιδίων

Στην περίπτωση σωματιδίων που δεν διαλύονται στο

επιθηλιακό υγρό, η ενεργός επιφάνεια αποτελεί την
διεπιφάνεια μεταξύ των σωματιδίων και κυττάρων, υγρών,
ιστών των πνευμόνων. Επομένως, η ιδιαίτερα αυξημένη
ενεργή επιφάνεια των υπερλεπτόκοκκων σωματιδίων πιθανόν
να προάγει τις επιφανειακές αντιδράσεις.
Η προστασία που παρέχεται από την συνεχή φαγοκυττάρωση
παρεμποδίζεται, καθώς τα υπερλεπτόκοκκα σωματίδια δεν
αναγνωρίζονται πάντα από τα φαγοκύτταρα, ενώ παράλληλα
απαντώνται σε πολύ υψηλότερο αριθμό σε σχέση με τα
μεγαλύτερα σωματίδια.
 Αυξημένη τοξικότητα νανοσωματιδίων

Μετά την εναπόθεση, τα υπερλεπτόκοκκα σωματίδια

διεισδύουν ευκολότερα στα βαθύτερα τμήματα του
οργανισμού. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα υπερλεπτόκοκκα
σωματίδια είναι δυνατόν να εισχωρήσουν στην κυκλοφορία
του αίματος, με αποτέλεσμα την μεταφορά τους σε
απομακρυσμένα όργανα, όπως στο συκώτι, στην καρδιά και
στον εγκέφαλο.
 Σχέση τοξικότητας – Χημικής σύστασης PM
 Κάποια χημικά συστατικά συνδέονται με δυσμενείς επιπτώσεις
στην υγεία (οξειδωτικό στρες, άσθμα, βρογχίτιδα, εμφύσημα,
αρρυθμίες, αναιμία, υπέρταση, πρόκληση καρκίνου κλπ)
 Μέταλλα, όπως Pb, As, Cd και Ni
 Στοιχειακός άνθρακας και οργανικές ενώσεις, όπως PAHs,
PCBs, OCPs
 Ακόμα και σωματίδια που φαίνονται ακίνδυνα (όπως θαλάσσια
άλατα) μπορεί να λειτουργήσουν ως φορείς άλλων τοξικών
ρυπαντών και να αποτελέσουν το υπόστρωμμα για τη δημιουργία
επικίνδυνων δευτερογενών ρύπων.

ΒΙΟΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ
 Πιο βιοδιαθέσιμες είναι οι υδατοδιαλυτές χημικές μορφές
 Αιωρούμενα σωματίδια & Υγεία
Η εκτίμηση κινδύνου στηρίζεται κυρίως σε επιδημιολογικά
στοιχεία των συγκεντρώσεων της εξωτερικής ατμόσφαιρας.

Η συγκέντρωση μάζας είναι το κύριο μέγεθος που μελετάται.

Τα λεπτόκοκκα σωματίδια (PM2.5) παρουσιάζουν υψηλότερα

επίπεδα κινδύνου σε σχέση με τα σωματίδια PM10.

Τα αιωρούμενα σωματίδια έχουν αναγνωρισθεί ως ο πιο

σημαντικός παράγοντας περιβαλλοντικής επιβάρυνσης όσον
αφορά την δημόσια υγεία στις ανεπτυγμένες χώρες...

... Αλλά εμφανίζουν ακόμα υψηλότερα επίπεδα κινδύνου στις

αναπτυσσόμενες χώρες, λόγω της χρήσης στερεών καυσίμων σε
εσωτερικούς χώρους.
Αποτελέσματα μελετών για
την Ελλάδα
 Αθήνα (1992-2000)
Συσχέτιση εισαγωγών σε νοσοκομεία / ημέρα και διαφορετικών
παραμέτρων ρύπανσης και μετεωρολογίας
Βραχυχρόνια αύξηση της έκθεσης
Μείωση ετήσιου αριθμού θανάτων για διάφορα σενάρια μείωσης των
συγκεντρώσεων PM2.5 (APHEIS)
Μείωση ετήσιου αριθμού θανάτων για διάφορα σενάρια μείωσης των
συγκεντρώσεων PM2.5 (APHEIS)
Μέτρα ελέγχου που θα οδηγήσουν σε μείωση της
μέσης ετήσιας συγκέντρωσης των PM2.5 από 20
μg/m3 σε 15 μg/m3 θα έχουν ως αποτέλεσμα την
μείωση των ετήσιων θανάτων για όλες τις ηλικίες
κατά περισσότερο από 5.500. Συγκεκριμένα μείωση
περισσότερο από 3.500 θανάτους λόγω καρδιο-
αναπνευστικών παθήσεων και μείωση κατά
περισσότερο από 600 θανάτους λόγω καρκίνου των
πνευμόνων (για 23 πόλεις και 36 εκατ. κατοίκους)
 Επιδημιολογικές μελέτες

APHEA: Air Pollution and Health: Short-term effects of air

pollution on health.
PEACE: The Pollution Effects on Asthmatic Children in
Europe: Short-term changes in air pollution and lung function,
respiratory symptoms and medication use.
APHENA: Air Pollution and Health: Assess the coherence of
findings of the multicity studies carried out in Europe and North
America.
RUPIOH: Relationship between ultrafine and fine particulate
matter in indoor and outdoor air and respiratory health
APHEIS: Air Pollution and Health: Created an epidemiological
surveillance system that generates health impact assessment (HIA)
of outdoor air pollution on an ongoing basis and produces reports
at periodic intervals for 26 European cities.