+$11$*5$%2:6.$3$à(&.

$*

5(+$%,/,7$&-$:<%5$1<&+2%6=$5Ï:
%58.6(/,3$5<ĩ$:,('1,$,%(5/,1$
5()/(.6-(=0,ĉ'=<1$52'2:<&+.21.856Ï:
85%$1,67<&=1<&+6&+,1'/(5$:$5'
2003/2004–2005/2006–2007/2008–2009/2010
5(+$%,/,7$7,212)6(/(&7('$5($6,1%5866(/63$5,6
9,(11$$1'%(5/,15()/(;,21)520,17(51$7,21$/
85%$1&203(7,7,2166&+,1'/(5$:$5'
2005/2006–2007/2008–2009/2010
Streszczenie
:HZVWĊSLHGRDUW\NXáXQDZLą]DQRGRSROVNLHMHG\FMLNVLąĪNL-DQD*HKODSWĩ\FLHPLĊG]\EXG\QNDPL8Ī\W-
NRZDQLHSU]HVWU]HQLSXEOLF]Q\FK:GDOV]HMF]ĊĞFLDUW\NXáX]DSUH]HQWRZDQRF]WHU\HG\FMHRJyOQRHXURSHM-
VNLHJRVWXGHQFNLHJRNRQNXUVXXUEDQLVW\F]QHJR6FKLQGOHU$ZDUG$FFHVVIRU$OO´±±
–±NWyUHJRWHPDWHPE\áSUREOHPUHZLWDOL]DFMLZ\EUDQ\FKREV]DUyZ%UXNVHOL3DU\-
ĪD:LHGQLDL%HUOLQD6WXGHQFL]HXURSHMVNLFKV]NyáDUFKLWHNWXU\SU]HGVWDZLDOLVZRMHZL]MHZVSyáF]HVQHM
DUDQĪDFMLW\FKSU]HVWU]HQLNWyUHZZ\QLNX]DQLNXWUDG\FMLKLVWRU\F]Q\FKL]PLDQZREHFQ\PXĪ\WNRZDQLX
XWUDFLá\VZRMąDWUDNF\MQRĞüL]QDF]HQLH
6áRZDNOXF]RZH(XURSHMVNLH6WXGHQFNLH.RQNXUV\8UEDQLVW\F]QH6FKLQGOHU$ZDUG±±
±±±'RVWĊSQRĞüGODZV]\VWNLFK´UR]ZyMPLDVWDGRZHZQąWU]´

$EVWUDFW
7KHLQWURGXFWLRQWRWKLVDUWLFOHGLVFXVVHVWKH3ROLVKHGLWLRQRI-DQ*HKO¶VERRNHQWLWOHG/LIHEHWZHHQ%XLOGLQJV
8VLQJ3XEOLF6SDFHV7KHIXUWKHUSDUWRIWKHDUWLFOHVXPPDUL]HVWKHIRXUHGLWLRQVRIWKH(XURSHDQ6WXGHQW
8UEDQ&RPSHWLWLRQ6FKLQGOHU$ZDUG³$FFHVVIRU$OO´DQG
FRQFHUQHG RQ WKH SUREOHP RI UHYLWDOL]DWLRQ RI VHOHFWHG DUHDV LQ %UXVVHOV 3DULV9LHQQD DQG %HUOLQ7KH
VWXGHQWVIURPWKH(XURSHDQVFKRROVRIDUFKLWHFWXUHSUHVHQWHGWKHLUYLVLRQVRIWKHFRQWHPSRUDU\DUUDQJHPHQW
RIWKHVHSXEOLFVSDFHV7KH\KDYHORVWWKHLUDWWUDFWLYHQHVVDQGLPSRUWDQFHDVDUHVXOWRIYDQLVKLQJKLVWRULFDO
WUDGLWLRQVDQGVRPHFKDQJHVLQWKHLUFXUUHQWH[SORLWDWLRQ
.H\ZRUGV (XURSHDQ 6WXGHQW 8UEDQ &RPSHWLWLRQV 6FKLQGOHU $ZDUG ±±±
±±³$FFHVVIRU$OO´³LQFOXVLYHXUEDQLVP´

*
'U KDE LQĪ DUFK +DQQD *UDERZVND3DáHFND =DNáDG .RPSR]\FML 8UEDQLVW\F]QHM ,QVW\WXW
3URMHNWRZDQLD8UEDQLVW\F]QHJR:\G]LDá$UFKLWHNWXU\3ROLWHFKQLND.UDNRZVND
248

Wstęp

Zaproponowany przez organizatorów Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Instytutu Projektowania

Urbanistycznego WA PK temat dotyczący ,,MIASTA OSZCZĘDNEGO”1 – uważam za wyjątkowo trafny.
Pozwala bowiem na rozpoczęcie szerokiej dyskusji wśród specjalistów nad kształtowaniem miast,
w których oszczędne gospodarowanie przestrzenią oraz wykorzystywanie istniejących zasobów może stać
się impulsem dla ich harmonijnego rozwoju.
Stąd cel konferencji, którym jest możliwość zaprezentowania przez uczestników różnorodnych działań
architektoniczno-urbanistycznych, a także poszukiwanie modeli i wzorców oszczędnego gospodarowania
przestrzenią miejską. Determinują je między innymi takie procesy i zjawiska, jak: koncepcja ekorozwoju
i rozwoju zrównoważonego, nowe modele konsumpcji, wzrost zapotrzebowania na atrakcyjne przestrzenie
publiczne, na tereny dla różnych form usług, dla zieleni i nowocześnie rozumianej rekreacji.
Podejmując tę dyskusję, nie sposób pominąć głosu wybitnego duńskiego architekta i profesora urbani-
styki – Jana Gehla. Podczas cieszącego się ogromnym zainteresowaniem wykładu w krakowskim Między-
narodowym Centrum Kultury, przedstawiając fenomen otwartych przestrzeni publicznych we współcze-
snych miastach, Jan Gehl zaprezentował zrealizowane programy dotyczące rewitalizacji zdegradowanych
przestrzeni miast Europy, Australii, Kanady i USA. Wykładowi towarzyszyła promocja polskiego wydania
jego książki Życie między budynkami. Użytkowanie przestrzeni publicznych, w doskonałym przekładzie dr
arch. Marty Urbańskiej, w której autor podjął temat roli jakości przestrzeni zewnętrznej i jej wpływu na
życie społeczne.
Zdaniem Jana Gehla, wiele czynników wpływa na różnorodne zachowania ludzi poza domem, ale fi-
zyczne otoczenie jest niewątpliwie jednym z nich. Wpływa ono na nasze zachowania w różnym stopniu
i na wiele sposobów. Te relacje między aktywnością pozadomową i różnymi warunkami fizycznymi oto-
czenia są tematem rozważań autora w prezentowanej publikacji2.
To odniesienie się autora do potrzeb użytkowników naszych miast, do możliwości powstawania spo-
łecznych związków między różnymi grupami mieszkańców, do nowych aktywności życia codziennego
w odpowiednich ramach przestrzennych – należy uznać za fundamentalne zasady dobrych, akceptowanych
miast. Dlatego Jan Gehl krytykuje miasta funkcjonalizmu powstające w pierwszych dekadach XX wieku
i  zdeterminowane wymogami higieny. ,,Jednym z najbardziej zauważalnych skutków tej ideologii było
zniknięcie ulic i placów z nowych osiedli mieszkaniowych i nowych miast (…)”, pisze autor3. A przecież
te miejsca tworzyły tak ważne punkty kontaktów, spotkań i zgromadzeń mieszkańców. W zamian zostały
1
Ogólnopolska Konferencja Naukowa Instytutu Projektowania Urbanistycznego Wydziału Architektury Politechniki
Krakowskiej zorganizowana została w dniach 28–29 maja 2010 w Krakowie. Organizatorzy: dr hab. inż. arch. Stani-
sława Wehle-Strzelecka, prof. PK oraz dr inż. arch. Krzysztof Kwiatkowski z Pracowni Odnowy i Rozwoju Zespołów
Urbanistycznych.
2
Gehl Jan, Życie między budynkami. Użytkowanie przestrzeni publicznych, rozdz. 1, Wydawnictwo RAM, Kraków,
2009, s. 9-51.
Wykład Jana Gehla, który odbył się w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie 10 maja 2010 roku, poświę-
cony był w całości problemom rewitalizacji i redefinicji przestrzeni publicznych w wybranych miastach na świecie.
Autor zaprezentował wyniki realizowanego pod jego kierunkiem programu badawczego, dotyczącego przestrzeni
publicznych w miastach: Danii, Skandynawii, Kanady, Australii i USA. Udowodnił, że dzięki odpowiednim dzia-
łaniom, można zdegradowane obecnie place, aleje, ulice, które zdominował ruch, hałas i parkowanie pojazdów, za-
mienić w tętniące życiem, przyjazne przestrzenie kontaktów społecznych. Działania te prezentują znakomity przy-
kład udanego modelu rozwoju miasta ,,do wewnątrz”, czyli ,,odzyskiwania” zdegradowanych lub niczyich obszarów
w mieście.
3
Op. cit., s. 45.
 249

wprowadzone bezkresne trawniki, drogi i ścieżki. Dzisiaj, te ,,miejsca między budynkami (blokami)” stają
się przedmiotem nowych działań rewitalizacyjnych, w  ramach realizacji koncepcji rozwoju miasta ,,do
wewnątrz”.
Drugim terenem współczesnych działań odnowy obok krytykowanych przez Jana Gehla ,,blokowisk”,
są liczne obszary wewnątrzmiejskie. Zdegradowane przez dotychczasowe uciążliwe funkcje, nieatrakcyjne
i niedostosowane do obecnych potrzeb użytkowników, niedostępne dla większości mieszkańców z uwagi
na liczne bariery, stają się powoli niczyimi, wyizolowanymi wyspami w strukturze miasta. Takie właśnie
obszary są w ostatnich latach wybierane jako przedmiot międzynarodowych studenckich konkursów urba-
nistycznych.
Studenckie wizje projektowe cechuje zazwyczaj ,,świeżość spojrzenia”, pomysłowość, inwencja twór-
cza, atrakcyjność, nowatorstwo i odwaga, której brakuje niekiedy dojrzałym, obarczonym już doświadcze-
niem realizacyjnym architektom. Dlatego często władze miast europejskich, odwołując się do studenckich
projektów, organizują międzynarodowe konkursy i warsztaty projektowe, w wyniku których mogą uzyskać
często ciekawe i niekowencjonalne propozycje. Stają się one niekiedy podstawą dla opracowań realizacyj-
nych, a w każdym razie pokazują szerokie spektrum możliwości rozwiązań4.

Schindler award for architecture ,,Access for All”

Przykładem niewątpliwego sukcesu, są organizowane przez światowej sławy szwajcarskiego producen-

ta wind i schodów ruchomych – Schindlera, ogólnoeuropejskich konkursów urbanistyczno-architekto-
nicznych Schindler Award, skierowanych do studentów szkół architektonicznych, pod hasłem ,,Dostęp-
ność dla wszystkich” – ,,Access for All”. Intencją organizatorów jest nie tylko poszukiwanie możliwości
odzyskania nieatrakcyjnych przestrzeni w ramach koncepcji rozwoju miasta ,,do wewnątrz”, ale tworze-
nie na tych obszarach architektury bogatszej i bardziej ludzkiej, która nie tylko cieszyłaby oczy, ale rów-
nież inne zmysły. Jak zauważa prof. Thomas Sieverts, przewodniczący jury 3 edycji konkursu ,,…należy
zrównoważyć prymat formy i konstrukcji, które to obecnie wydają się być w wielu szkołach europejskich
na pierwszym planie, poprzez bardziej ludzkie rozwiązania, uwzględniające potrzeby codziennego użyt-
kowania”5.
Konkursy mają więc wymiar dydaktyczny i głęboko humanistyczny. Zwracają również uwagę stu-
dentów – przyszłych architektów, na problemy tych użytkowników przestrzeni miejskiej, którzy są w niej
nadal dyskryminowani. Pomimo bowiem niewątpliwego postępu w  europejskich przepisach i  normach,
ludzie z ograniczoną sprawnością w poruszaniu się, wciąż napotykają na dodatkowe utrudnienia zarów-
no w  środowisku miejskim, jak i  w  pojedynczych obiektach. Firma Schindler postanowiła włączyć się
4
Przykładem takich międzynarodowych konkursów są cztery edycje konkursu Schindler Award ,,Access for All”. Ich
zadaniem była rewitalizacja wybranych obszarów, które z różnych przyczyn zatraciły swoją atrakcyjność i dostęp-
ność, w takich europejskich stolicach, jak: Bruksela (2003/2004), Paryż (2005/2006), Wiedeń (2007/2008) i Berlin
(2009/2010) oraz studenckie warsztaty projektowe ,,Shopping-Center Dresden 2007”, organizowane przez Bauhaus
Universität – Weimar. Ich celem było zaproponowanie nowych form dla handlu, w ścisłym centrum Drezna, na tere-
nie rewitalizowanego Georg-Platz. W warsztatach uczestniczyło ponad 90 studentów z Wydziałów Architektury ze
Stuttgartu, Weimaru oraz z Politechniki Krakowskiej. Grupa studentów z Wydziału Architektury PK (Maciej Jagie-
lak, Katarzyna Olszewska i Piotr Panek) pod kierunkiem dr hab. arch. Hanny Grabowskiej i dr inż. arch. Anny A.
Kantarek uzyskała w konkursie III nagrodę, wręczoną podczas EXPO REAL w Monachium.
5
Wg wypowiedzi medialnej prof. Thomasa Sievertsa w dniu 10.11.2006 roku, podczas uroczystości wręczenia nagród
i wyróżnień, która odbyła się w Lucernie, w centrum kongresowym. Więcej informacji o konkursach: www.schindler.
com/www.schindleraward.com.
250

w Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych (2003), organizując pierwszy konkurs (2003/2004), w którym
jej produkty miały również znaleźć zastosowanie. Organizatorzy nie spodziewali się tak szerokiego odze-
wu wśród młodych uczestników konkursu i tak inspirujących propozycji. Dlatego podjęto decyzję o orga-
nizowaniu kolejnych konkursów w następnych latach. Wraz ze wzrostem liczby ich uczestników, wzrosły
wyraźnie wymagania, zakres i poziom merytoryczny opracowań konkursowych.
Do pierwszej edycji konkursu Schindler Award ,,Access for All” (2003/2004) przysłanych zostało
497  zgłoszeń. Udział w konkursie wzięło 252  uczestników z  34  szkół architektonicznych, z  16  krajów
europejskich6. Tematem projektowym była rewitalizacja obszaru o pow. 11 000 m2, położonego w połu-
dniowo-zachodniej części Brukseli, w gminie Saint Gilles. Obok istniejącego kwartału zwartej zabudowy
z XIX w., na wolnym terenie, należało zaproponować nową zabudowę mieszkaniową (ok. 50 mieszkań),
centrum kulturalne dla lokalnej społeczności z klubem dla najmłodszych i osób starszych, mały biurowiec
na wynajem, lokale handlowe, ogólnodostępny park i  plac targowy. Należało ,,uspokoić” ruch kołowy
i uczynić cały obszar bardziej przyjaznym dla pieszych oraz niepełnosprawnych. Zakres projektowy w tej
edycji konkursu był najbardziej skoncentrowany na rozwiązaniach architektury. Kolejne konkursy swoim
zakresem obejmowały dużo większe obszary i oczekiwały od uczestników propozycji zarówno rozwiązań
urbanistycznych, jak i architektonicznych.
Pierwszy konkurs pozwolił na sformułowanie następujących, interesujących wniosków do następnych
edycji:
– wskazano na to, że nie wszędzie w Europie zwraca się równą uwagę na problem dostępności,
– nie wszystkie szkoły architektury zwracają wystarczającą uwagę na to zagadnienie w procesie naucza-
nia, często dostępność jest rozumiana jako dodanie ramp i wind w końcowej fazie projektu,
– satysfakcjonujące estetycznie i praktycznie rozwiązania to takie, gdzie problem dostępności jest wzięty
pod uwagę już na samym początku procesu projektowego,
– Schindler Award jest ważną inicjatywą, bo dotyka problemu ,,u źródła”, tzn. kształtuje studentów, któ-
rzy za kilka lat będą się realizować w zawodzie i wpływać na kształt naszych miast.
W drugiej edycji konkursu Schindler Award for Architecture ,,Access for All” (2005–2006) przysłanych
zostało 504 zgłoszenia, ale udział wzięło 274 studentów z 58 szkół architektury i uniwersytetów, z 22 kra-
jów europejskich. Złożono 88 projektów, które oceniało międzynarodowe jury pod przewodnictwem prof.
Thomasa Sievertsa. Teren, którego dotyczył konkurs, znajdował się w Paryżu. Obejmował on Pałac Tokio,
efektowny budynek na brzegu Sekwany otwarty w 1937 roku z okazji wystawy światowej oraz jego bez-
pośrednie otoczenie. Uczestnicy mieli za zadanie połączyć Pałac Tokio z położonymi w pobliżu muzeami
i obydwoma brzegami Sekwany tak, by powstała ,,mila muzealna” pozbawiona wszelkich barier. Szcze-
gólnym utrudnieniem była 30-metrowa różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem
terenu. Inne zadania dotyczyły stworzenia centrum dla zwiedzających oraz projektu wystawy dla osób
z różnymi ograniczeniami. Łącznikiem między dwoma brzegami Sekwany miał zostać istniejący, ale po-
zbawiony barier pieszy most. Zwycięzcami konkursu został zespół studentów z Politechniki Wiedeńskiej,
ale dwa projekty z Polski znalazły się wśród 10 nominowanych projektów, otrzymując wyróżnienia7.
Trzecia edycja konkursu Schindler Award for Architecture ,,Access for Al” (2007/2008) poświęcona
została obszarowi o pow. 70 000 m2, położonemu w zachodniej części Wiednia, przy Gaudenzdorfer Gürtel
6
II Nagrodę w I Konkursie Schindler Award ,,Access for All” (2003/2004) otrzymali studenci Wydziału Architektury
Politechniki Krakowskiej: Bartłomiej Homiński i Michał Jezierski (opiekunem i promotorem dyplomu był: prof. dr
hab. arch. Andrzej Wyżykowski, a współpromotorem był: dr inż. arch. Małgorzata Mizia).
7
Wyróżnienia w drugiej edycji konkursu Schindler Award (2005/2006) otrzymali: Grzegorz Ziętka z  Politechniki
Gdańskiej oraz zespół studentów z Politechniki Krakowskiej, Mateusz Adamczyk i Michał Palej (opiekunem i pro-
motorem dyplomu M. Adamczyka i M. Paleja była dr hab. arch. Hanna Grabowska-Pałecka z WA PK).
 251

i  wjeździe do miasta od strony autostrady prowadzącej z Salzburga i  Monachium. Przecinający diagonal-

nie teren opracowania zabytkowy most Brücke über die Zeile projektu Otto Wagnera (1898) oraz słynny
Vienna River canal (obecnie częściowo przykryty), jak również pozostałe po dawnym użytkowaniu przez
gazownię Gaudenzdorfer Gaswerk (1855–1912 ) toksyczne odpady chemiczne – stanowiły dla uczestników
konkursu – poważne ograniczenia projektowe. Zadaniem konkursowym było przywrócenie tego obszaru mia-
stu jako nowej przestrzeni publicznej (,,The Reclaim the Public Ground”) oraz zlokalizowanie na nim takich
nowych funkcji, jak: tereny parkowe, urządzenia sportowe, zabudowa mieszkaniowa oraz centrum kulturalne
jako miejsce spotkań mieszkańców (community center). Teren, który obecnie przez swoją degradację stał
się omijaną przez mieszkańców wyspą, miał szansę na nowe, atrakcyjne użytkowanie i ponowne połączenie
rozdzielonej do tej pory struktury przestrzennej i społecznej tej dzielnicy Wiednia. Bardzo ważnym aspektem
rozwiązań projektowych było zapewnienie dostępności do nowo projektowanego obszaru i obiektów dla osób
niepełnosprawnych przez zastosowanie innowacyjnych propozycji i rozwiązań.
Przedstawione rozwiązania projektowe reprezentowały bardzo wysoki poziom, a liczba uczestników
(ok. 1000 studentów), którzy złożyli 125 projektów, potwierdziły celowość organizowania tego typu kon-
kursów. Przewodnicząca jury prof. Françoise-Hélène Jourda podsumowując wyniki drugiej edycji kon-
kursu, powiedziała, że: ,,… Psychologiczny rezultat konkursu jest niezwykle ważny. (…) To architekci są
odpowiedzialni za tworzenie warunków dla życia przyszłych pokoleń”8.
Czwarta edycja konkursu Schindler Award for Architecture ,,Access for All” (2009/2010) skoncentro-
wała się na problemach kolejnej europejskiej stolicy, którą jest Berlin. Jako teren opracowania wybrano
obszar o wymiarach 750 × 800 m, w ,,Olimpijskim Parku – Berlin”, w sąsiedztwie sportowych założeń
z 1936 roku. Zadaniem projektowym było opracowanie master-planu, który miałby zawierać: nowe funk-
cje sportowe (hala hokejowa), hala tenisowa, otwarte boiska i korty tenisowe, klub jazdy konnej, hotel na
150 miejsc, obiekt gastronomiczny, parkingi i urządzenia towarzyszące. Ważnym celem projektowym było
opracowanie czytelnej zasady dostępności dla osób niepełnosprawnych do wszystkich obiektów i przystan-
ków komunikacji zbiorowej, a także do słynnego otwartego teatru ,,Waldbühne” i nowo projektowanych
zespołów parkingów. Szczególną uwagę należało poświęcić istniejącej na terenie opracowania zieleni oraz
komunikacji kołowej.
Ponieważ termin zakończenia konkursu i oddanie prac projektowych przewidziany jest na 30 lipca 2010,
nieznane są jeszcze wyniki i ilość złożonych projektów. W konkursie tym, jak i w poprzednich jego edy-
cjach, uczestniczą także zespoły z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Jury konkursu, w któ-
rym obok profesorów architektury ze szkół europejskich znajdują się przedstawiciele Europejskiego Forum
Osób Niepełnosprawnych, oceniać będą projekty, jak do tej pory, według następujących kryteriów:
– jakość rozwiązań architektoniczno-urbanistycznych,
– dostępność, łatwe poruszanie się i orientacja osób niepełnosprawnych,
– wewnętrzna niezależność różnych funkcji dla wszystkich użytkowników,
– nastrój i wrażliwość proponowanego rozwiązania,
– integracja proponowanego rozwiązania z otoczeniem,
– aspekt innowacyjności w koncepcji projektowej.
Zaprezentowane powyżej cztery edycje ogólnoeuropejskiego konkursu studenckiego Schindler Award
,,Access for All”, są przykładem znakomitej dydaktycznej działalności organizatorów, którzy jako cel kon-
kursowy przyjęli nie, jak to często bywa, wyłącznie nowe poszukiwania formalne w architekturze, ale pró-
bę znalezienia nowych modeli i wzorców dla zdegradowanych przestrzeni miejskich, włączając studentów
w tak ważną dzisiaj realizację koncepcji rozwoju miasta ,,do wewnątrz”, a więc miasta oszczędnego.

8
Wg Wydawnictwa pokonkursowego ,,Schindler Award 2008 – When thinking differently helps break barriers”, s. 3.
252

Coraz trudniejsze zadania projektowe, wysoki poziom merytoryczny przysyłanych na konkursy projek-
tów z licznych europejskich szkół architektury, atrakcyjne nagrody i pokonkursowa wystawa prac mająca
wymiar edukacyjny – wszystkie te elementy wraz z fundamentalną ideą konkursową, jaką jest ,,Dostępno-
ści dla wszystkich” – ,,Access for All”, umiejscawiają konkursy Schindler Award ,,Access for All”, w czo-
łówce nowoczesnych, niezwykle potrzebnych i atrakcyjnych dla europejskich architektów inicjatyw.