Chuyen de Day So

Chuyªn ®Ò Giíi h¹n d·y sè
Trong ch−¬ng D·y sè vµ Giíi h¹n liªn tôc, chóng ta ®· tr×nh bµy mét sè
®Þnh nghÜa, tÝnh chÊt vµ ®Þnh lý c¬ b¶n vÒ d·y sè vµ giíi h¹n d·y sè. §©y lµ nh÷ng
kiÕn thøc c¨n b¶n trong ch−¬ng tr×nh phæ th«ng, chñ yÕu phôc vô cho viÖc x©y
dùng kh¸i niÖm giíi h¹n hµm sè vµ tiÕp sau ®ã lµ kh¸i niÖm ®¹o hµm. Trong
chuyªn ®Ò nµy, chóng ta sÏ tr×nh bµy nh÷ng kiÕn thøc chuyªn s©u h¬n vÒ giíi h¹n
d·y sè, çc ph−¬ng ph¸p ®Ó chøng minh sù héi tô cña mét d·y sè vµ t×m giíi h¹n
cña d·y sè ë møc ®é n©ng cao.
§Ó ®éc gi¶ dÔ theo dâi vµ nghiªn cøu néi dung chuyªn ®Ò, chóng t«i sÏ lÆp l¹i mét
sè ®Þnh nghÜa vµ kÕt qu¶ (kh«ng chøng minh) ®· nh¾c tíi ë çc ch−¬ng tr−íc.
1. §Þnh nghÜa vµ çc ®Þnh lý c¬ b¶n
Ta nh¾c l¹i ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm d·y sè vµ mét sè ®Æc tÝnh liªn quan.
§Þnh nghÜa 1.
D·y sè lµ mét hµm sè tõ ℕ vµo mét tËp hîp sè ( ℕ, ℝ, ℚ, ℝ, ℂ hay mét tËp
con nµo ®ã cña çc tËp hîp trªn). Çc sè h¹ng cña d·y sè th−êng ®−îc ký hiÖu lµ
un , vn , xn , yn , ... thay v× u (n), v(n), x(n), y (n), ...
B¶n th©n d·y sè th× ®−îc ký hiÖu lµ {xn } .
V× d·y sè lµ mét tr−êng hîp ®Æc biÖt cña hµm sè nªn nã còng cã çc tÝnh
chÊt cña mét hµm sè.
§Þnh nghÜa 2.
D·y sè {xn } ®−îc gäi lµ d·y t¨ng (gi¶m) nÕu víi mäi n ta cã
xn +1 ≥ xn ( xn+1 ≤ xn ) . D·y sè t¨ng hoÆc d·y sè gi¶m ®−îc gäi chung lµ d·y ®¬n ®iÖu.
D·y sè {xn } ®−îc gäi lµ bÞ chÆn trªn nÕu tån t¹i sè thùc M sao cho víi mäi
n ta cã xn ≤ M .
D·y sè {xn } ®−îc gäi lµ bÞ chÆn d−íi nÕu tån t¹i sè thùc m sao cho víi mäi
n ta cã xn ≥ m .
Mét d·y sè võa bÞ chÆn trªn, võa bÞ chÆn d−íi ®−îc gäi lµ d·y bÞ chÆn.
D·y sè {xn } ®−îc gäi lµ tuÇn hoµn víi chu kú k nÕu xn + k = xn víi mäi n ∈ ℕ .
D·y sè tuÇn hoµn víi chu kú 1 gäi lµ d·y h»ng.
Kh¸i niÖm giíi h¹n d·y sè ®· ®−îc ®−a ra ë ch−¬ng Ta nh¾c l¹i ®Þnh
nghÜa h×nh thøc cho kh¸i niÖm nµy.
§Þnh nghÜa 3.
Ta nãi d·y sè {xn } cã giíi h¹n h÷u h¹n a khi n dÉn ®Õn v« cïng nÕu víi
mäi ε > 0 , tån t¹i sè tù nhiªn N0 (phô thuéc vµo d·y sè xn vµ ε) sao cho víi mäi
n > N 0 ta cã | xn − a | nhá h¬n ε.
lim xn = a ⇔ ∀ε > 0, ∃N 0 ∈ ℕ : ∀n > N 0 :| xn − a |< ε .
Ta nãi d·y sè {xn } dÇn ®Õn v« cïng khi n dÇn ®Õn v« cïng nÕu víi mäi sè
thùc d−¬ng M lín tuú ý, tån t¹i sè tù nhiªn N0 (phô thuéc vµo d·y sè xn vµ M) sao
cho víi mäi n > N 0 , ta cã | xn | lín h¬n M.
lim xn = ∞ ⇔ ∀M > 0 : ∃N 0 ∈ ℕ : ∀n > N 0 : xn > M
D·y sè cã giíi h¹n h÷u h¹n ®−îc gäi lµ d·y héi tô. D·y sè kh«ng cã giíi
h¹n hoÆc dÇn ®Õn v« cïng khi n dÇn ®Õn v« cïng gäi lµ d·y ph©n kú.
§Ó tÝnh giíi h¹n d·y sè, ta cã thÓ dïng ®Þnh nghÜa (nÕu ®· biÕt gi¸ trÞ cña
giíi h¹n) hoÆc sö dông çc ®Þnh lý vµ tÝnh chÊt d−íi ®©y.
§Þnh lý 1. (Tæng, hiÖu, tÝch, th−¬ng çc d·y héi tô)

NÕu {xn }, { yn } lµ çc d·y héi tô vµ cã giíi h¹n t−¬ng øng lµ a, b th× çc d·y
 xn 
sè {xn − yn }, {xn + yn }, {xn . yn },   còng héi tô vµ cã giíi h¹n t−¬ng øng lµ
y
 n
a
a + b, a − b, a.b, . (Trong tr−êng hîp d·y sè th−¬ng, ta gi¶ sö yn ≠ 0 vµ b ≠ 0).
b
§Þnh lý 2. (ChuyÓn qua giíi h¹n trong bÊt ®¼ng thøc)

Cho d·y sè {xn } cã giíi h¹n h÷u h¹n ℓ , nÕu ∃N 0 ∈ ℕ : ∀n > N 0 ta cã
a ≤ xn ≤ b th× a ≤ ℓ ≤ b .
§Þnh lý 3. (§Þnh lý kÑp)

Cho ba d·y sè {xn }, { yn }, {zn } trong ®ã {xn } vµ {zn } cã cïng giíi h¹n h÷u
h¹n L, vµ ∃N 0 ∈ ℕ : ∀n > N 0 ta cã xn ≤ yn ≤ zn . Khi ®ã { yn } còng cã giíi h¹n lµ L.
Çc ®Þnh lý trªn ®· ®−îc tr×nh bµy ë çc ch−¬ng tr−íc cïng víi çc vÝ dô ¸p
dông. V× thÕ, trong chuyªn ®Ò nµy chóng ta sÏ chØ sö dông chóng trong lêi gi¶i çc
bµi to¸n vµ vÝ dô.
ViÖc t×m giíi h¹n cña mét d·y sè, ®−¬ng nhiªn, kh«ng ®¬n gi¶n chØ dõng l¹i
ë møc ®é ¸p dông ®Þnh nghÜa hoÆc çc ®Þnh lý 1, 2, 3 nãi trªn. Trong kh¸ nhiÒu
tr−êng hîp, viÖc t×m giíi h¹n cña mét d·y sè ®−îc chia thµnh 2 c«ng ®o¹n:
1) Chøng minh d·y sè ®ã héi tô;
2) Trªn c¬ së sù héi tô ®ã, t×m giíi h¹n cña d·y sè.
Chóng ta h·y cïng t×m hiÓu râ ®iÒu ®ã qua vÝ dô cô thÓ sau:
VÝ dô 1. Víi d·y sè x1 = 1, xn +1 = xn + 2 (1), nÕu ta chøng minh ®−îc d·y héi tô vµ
cã giíi h¹n lµ L th× râ rµng, b»ng çch chuyÓn ®¼ng thøc (1) qua giíi h¹n, ta cã
L = L + 2 , tõ ®ã suy ra L = 2 .
ViÖc chøng minh sù tån t¹i giíi h¹n tr−íc khi chuyÓn sang giíi h¹n lµ cÇn thiÕt.
2
VÝ dô, víi d·y sè x1 = 1, xn +1 = , n = 1, 2,3,... NÕu ta bá qua b−íc chøng minh tån
xn
t¹i giíi h¹n lim xn = L mµ hÊp tÊp chuyÓn c«ng thøc truy håi qua giíi h¹n, ta sÏ ®−a
ra kÕt luËn sai lÇm lµ lim xn = 2 . Trªn thùc tÕ th× d·y kh«ng héi tô v× nã lµ d·y
tuÇn hoµn d¹ng 1, 2, 1, 2, 1, 2,
ChÝnh v× nh÷ng lý do nãi trªn, viÖc t×m ra çc ®iÒu kiÖn ®Ó mét d·y sè héi tô
lµ rÊt quan träng. Çc ®Þnh lý tiÕp sau sÏ nªn lªn çc ®iÒu kiÖn cÇn, ®iÒu kiÖn ®ñ,
®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó mét d·y héi tô.
Tr−íc hÕt, ta cã mét ®iÒu kiÖn cÇn ®¬n gi¶n:
MÖnh ®Ò 4. NÕu d·y sè {xn } héi tô th× {xn } bÞ chÆn.
Chøng minh. Gi¶ sö {xn } héi tô vµ lim xn = L . Theo ®Þnh nghÜa, víi ε = 1 , tån t¹i
N0 sao cho víi mäi n > N 0 th× −1 < xn − L < 1 , suy ra L − 1 < xn < L + 1 . B©y giê nÕu
®Æt M = max{x1 , x2 , ..., xN , L + 1}, m = min{x1 , x2 , ..., xN , L − 1} th× ta cã:
0 0
m ≤ xn ≤ M
víi mäi n = 1, 2, 3, … Nh− vËy {xn } bÞ chÆn.
DÔ thÊy r»ng ®©y kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ. Ch¼ng h¹n d·y 1, 2, 1, 2, 1, 2, võa
nãi tíi ë trªn lµ bÞ chÆn nh−ng kh«ng héi tô.
Tuy nhiªn, nÕu bæ sung thªm ®iÒu kiÖn ®¬n ®iÖu th× ta sÏ cã mét d·y héi tô.
§ã chÝnh lµ néi dung cña ®Þnh lý quan träng sau.
§Þnh lý 5. (D·y ®¬n ®iÖu)

Mét d·y t¨ng vµ bÞ chÆn trªn hay mét d·y gi¶m vµ bÞ chÆn d−íi th× héi tô.
Nãi ng¾n gän h¬n, mét d·y sè ®¬n ®iÖu vµ bÞ chÆn th× héi tô.
PhÐp chøng minh ®Þnh lý nÒn t¶ng nµy dùa vµo mét tÝnh chÊt quan träng cña
tËp çc sè thùc: Mét tËp bÞ chÆn trªn th× cã chÆn trªn ®óng, mét tËp bÞ chÆn d−íi
th× cã chÆn d−íi ®óng. Ta bá qua phÐp chøng minh ®Þnh lý nµy.
Ch¼ng h¹n ta cã thÓ sö dông ®Þnh lý nµy ®Ó chøng minh d·y sè ë vÝ dô 1 lµ héi tô.
ThËt vËy, ta sÏ chøng minh b»ng quy n¹p r»ng:
i) xn+1 > xn víi mäi n = 0, 1, 2, 3, ...
ii) xn < 2 víi mäi n = 0, 1, 2, 3, ...
C©u hái. H·y thùc hiÖn çc chøng minh trªn.
Nh− thÕ, ¸p dông ®Þnh lý 5, ta suy ra {xn } héi tô. Vµ, b»ng çch chuyÓn qua
giíi h¹n nh− ®· nªu ë trªn, ta t×m ®−îc giíi h¹n cña d·y sè ®· cho lµ 2.
§Þnh lý 5, ng−îc l¹i, chØ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó mét d·y sè lµ héi tô. Mét d·y sè
héi tô th× nhÊt thiÕt bÞ chÆn nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt ®¬n ®iÖu. VÝ dô d·y sè
1
x n = (−1) n héi tô vÒ 0 khi n → +∞ nh−ng kh«ng ph¶i lµ d·y ®¬n ®iÖu.
n
MÖnh ®Ò d−íi ®©y ®¬n gi¶n nh−ng kh¸ h÷u Ých trong çc bµi to¸n vÒ tÝnh giíi h¹n
cña d·y sè.
MÖnh ®Ò 6.
a) NÕu d·y {xn } t¨ng vµ cã giíi h¹n khi n dÇn ®Õn v« cïng lµ L th× ta cã xn ≤ L
víi mäi n.
b) NÕu d·y {xn } gi¶m vµ cã giíi h¹n khi n dÇn ®Õn v« cïng lµ L th× ta cã
xn ≥ L víi mäi n.
Chøng minh. Ta chØ cÇn chøng minh a), v× b) hoµn toµn t−¬ng tù.
Gi¶ sö ng−îc l¹i, tån t¹i k sao cho xk > L . Khi ®ã, v× d·y sè an t¨ng nªn ta cã
xn ≥ xk víi mäi n > k . ¸p dông ®Þnh lý 2, ta cã L = lim xn ≥ xk > L , m©u thuÉn.
§Þnh lý d−íi ®©y lµ mét kÕt qu¶ quan träng kh¸c, xuÊt hiÖn nhiÒu trong viÖc chøng
minh çc tÝnh chÊt cña hµm sè liªn tôc.
§Þnh lý 7. (VÒ d·y çc ®o¹n th¼ng lång nhau)

Cho hai d·y sè thùc {an }, {bn } sao cho:
a) ∀n ∈ ℕ*: an ≤ bn ;
b) ∀n ∈ ℕ*: [ an ; bn ] ⊂ [ an+1 ; bn +1 ] ;
c) bn − an → 0 khi n → +∞ .
∞
Khi ®ã tån t¹i duy nhÊt sè thùc L sao cho ∩ [ a ; b ] = {L} .
n =1
n n
Chøng minh.
Theo ®iÒu kiÖn b) th× an +1 ≥ an vµ bn+1 ≤ bn suy ra {an } lµ d·y t¨ng, cßn {bn } lµ d·y
gi¶m. Tõ ®©y, kÕt hîp víi a) ta cã an ≤ b1 víi mäi n vµ bn ≥ a1 víi mäi n. Nh− vËy
{an } lµ d·y t¨ng vµ bÞ chÆn trªn, cßn {bn } lµ d·y gi¶m vµ bÞ chÆn d−íi.
Theo ®Þnh lý 5, tån t¹i lim an = A vµ lim bn = B . Do bn − an → 0 khi n → +∞ nªn
∞
A = B = L . Theo mÖnh ®Ò 6 th× an ≤ L ≤ bn víi mäi n, suy ra L ∈ ∩ [ an ; bn ] .
n =1
TÝnh duy nhÊt cña L lµ hiÓn nhiªn.
§Þnh lý 8. (Bolzano-Weierstrass)
Tõ mét d·y bÞ chÆn lu«n cã thÓ trÝch ra mét d·y con héi tô.
Chøng minh.
XÐt d·y {an } bÞ chÆn, tøc lµ tån t¹i m vµ M sao cho ®o¹n [ m; M ] chøa tÊt c¶
çc sè h¹ng cña {an } .
Ta x©y dùng d·y çc ®o¹n th¼ng [ xn ; yn ] theo quy t¾c sau: x1 = m, y1 = M .
x1 + y1
§Æt t = . V× [ x1; y1 ] chøa tÊt c¶ çc sè h¹ng cña {an } nªn mét trong hai ®o¹n
2
[ x1 ; t ], [t ; y1 ] ph¶i chøa v« sè çc sè h¹ng cña {an } . NÕu ®o¹n [ x1 ; t ] chøa v« sè çc
sè h¹ng cña {an } th× ta ®Æt x2 = x1 , y2 = t . NÕu [ x1 ; t ] chØ chøa h÷u h¹n çc sè h¹ng
cña {an } (khi ®ã [t; y1 ] chøa v« sè çc sè h¹ng cña {an } ) th× ta ®Æt x2 = t , y2 = y1 .
T−¬ng tù nh− thÕ, nÕu ta ®· x©y dùng ®−îc ®o¹n [ xk ; yk ] chøa v« sè çc sè h¹ng
cña {an } th× sÏ x©y dùng ®−îc ®o¹n [ xk +1 ; yk +1 ] lµ mét trong hai nöa cña [ xk ; yk ] vµ
còng chøa v« sè çc sè h¹ng cña {an } .
Nh− thÕ, ta x©y dùng ®−îc d·y çc ®o¹n th¼ng [ xk ; yk ] lång nhau, cã
M −m
yk − xk = → 0 vµ mçi ®o¹n [ xk ; yk ] chøa v« sè çc sè h¹ng cña {an } . B©y giê
2k
ta chän d·y con {ai j } cña {an } nh− sau ai1 = a1 . Gi¶ sö ai1 ,..., ai j ®· ®−îc chän th×
ta sÏ chän chØ sè i j +1 sao cho:
1) i j +1 > i j ;
2) ai j +1 ∈ [ xk +1 ; y k +1 ] .
ViÖc chän nµy lu«n thùc hiÖn ®−îc v× [ xk +1 ; yk +1 ] chøa v« sè çc sè h¹ng cña {an } .
Theo ®Þnh lý vÒ d·y çc ®o¹n th¼ng lång nhau th× tån t¹i duy nhÊt sè thùc L lµ giao
cña tÊt c¶ çc ®o¹n th¼ng [ xk ; yk ] vµ dÔ thÊy theo çch chän, L chÝnh lµ giíi h¹n
cña d·y con {ai j } , tøc lµ ta ®· trÝch ra ®−îc mét d·y con héi tô tõ {an } .
§Þnh nghÜa 4.
D·y {xn } ®−îc gäi lµ d·y Cauchy nÕu ∀ε > 0 : ∃N ∈ ℕ : ∀m, n > N 0 th× | xm − xn |< ε .
C©u hái. Chøng minh r»ng nÕu {xn } lµ d·y Cauchy th× {xn } bÞ chÆn.
§Þnh lý 9. (Tiªu chuÈn Cauchy)
D·y sè {xn} cã giíi h¹n h÷u h¹n khi vµ chØ khi nã lµ d·y Cauchy.
Chøng minh. NÕu d·y {xn } héi tô vÒ giíi h¹n h÷u h¹n L th× ∀ε > 0 : ∃N ∈ ℕ sao
ε
cho m > N 0 ta cã | xm − L |< . Khi ®ã víi mäi m, n > N 0 , ta cã:
2
ε ε
xm − xn =| ( xm − L) − ( xn − L) |≤| ( xm − L) | + | ( xn − L) |< + =ε
2 2
Suy ra {xn } lµ d·y Cauchy.
Ng−îc l¹i, gi¶ sö {xn } lµ d·y Cauchy. Khi ®ã d·y {xn } bÞ chÆn. Theo ®Þnh lý
Bolzano-Weierstrass, tån t¹i d·y con {xik } cña {xn } cã giíi h¹n h÷u h¹n L.
Ta chøng minh L còng chÝnh lµ giíi h¹n cña {xn } . ThËt vËy, víi mäi ε > 0, tån t¹i
ε
k0 sao cho víi mäi k > k0 , ta cã | xi − L |< .
k
2
MÆt kh¸c, do {xn } lµ d·y Cauchy nªn tån t¹i N0 sao cho víi mäi m, n > N 0 , ta cã
xm − xn < ε
Do ik → +∞ nªn tån t¹i k > k0 sao cho ik > N 0 . B©y giê xÐt m > N 0 bÊt kú, ta cã:
ε ε
xm − L = ( xm − xi ) + ( xi − L) ≤ xm − xi + xi − L < + = ε
k k k k
2 2
Suy ra lim xn = L .
Tiªu chuÈn Cauchy dïng ®Ó kh¶o s¸t sù héi tô cña mét d·y sè mµ ta kh«ng tÝnh
®−îc (hoÆc dù ®o¸n ®−îc) giíi h¹n (vµ do ®ã kh«ng thÓ dïng ®Þnh nghÜa).
1 1
VÝ dô 2. Chøng minh r»ng d·y sè xn x¸c ®Þnh bëi x n = 1 + 2
+ ... + 2 héi tô.
2 n
Gi¶i. Ta cã víi m > n th× :

1 1 1 1
xm − xn = + ... + 2 < + ... +
(n + 1) 2
m n(n + 1) (m − 1)m
1 1 1 1 1 1 1 1 1
= − + − + ... + − = − < .
n n +1 n +1 n + 2 m −1 m n m n
1
Do ®ã víi mäi ε > 0 , nÕu chän N lµ sè nguyªn lín h¬n th× ta cã víi mäi
ε
m, n > N 0 , ta cã:
1 1
xm − xn < < <ε .
min{m, n} N
Nh− vËy d·y {xn} lµ d·y Cauchy vµ do ®ã héi tô.
2. Mét sè d¹ng d·y sè ®Æc biÖt
2.1. D·y sè d¹ng xn+1 = f ( xn )
§©y lµ d¹ng d·y sè th−êng gÆp nhÊt trong çc bµi to¸n vÒ giíi h¹n d·y sè.
D·y sè nµy sÏ hoµn toµn x¸c ®Þnh khi biÕt f vµ gi¸ trÞ ban ®Çu x0. Do vËy sù héi tô
cña d·y sè sÏ phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña hµm sè f ( x) vµ x0. Mét ®Æc ®iÓm quan
träng kh¸c cña d·y sè d¹ng nµy lµ nÕu a lµ giíi h¹n cña d·y sè th× a ph¶i lµ nghiÖm
cña ph−¬ng tr×nh x = f ( x) .
Tõ ®©y, chóng ta cã thÓ sö dông hai “kÞch b¶n” sau ®Ó t×m giíi h¹n cña d·y sè:
1) Chøng minh sù héi tô cña d·y sè, sau ®ã gi¶i ph−¬ng tr×nh x = f ( x) ®Ó t×m
giíi h¹n.
2) Gi¶i ph−¬ng tr×nh x = f ( x) ®Ó t×m nghiÖm (ch¼ng h¹n L), sau ®ã chøng
minh lim xn = L b»ng çch sö dông ®Þnh nghÜa.
Theo “kÞch b¶n” thø nhÊt, chóng ta cã mét sè kÕt qu¶ c¬ b¶n nh− sau:
§Þnh lý 1. Cho I lµ mét kho¶ng ®ãng cña R vµ hµm sè f : I → I . XÐt d·y sè { xn }

x¸c ®Þnh bëi: x0 = a ∈ I, xn+1 = f ( xn ) víi mäi n = 0,1, 2,3,...
1) NÕu f lµ hµm sè t¨ng trªn I th× { xn } sÏ lµ d·y ®¬n ®iÖu. D·y sè nµy t¨ng
hay gi¶m tuú theo vÞ trÝ cña x0 so víi x1 .
2) NÕu f lµ hµm gi¶m trªn D th× çc d·y con { x2 k } , { x2 k +1} lµ çc d·y ®¬n ®iÖu
(vµ ng−îc chiÒu nhau).
3) Gi¶ sö f liªn tôc trªn I. NÕu lim xn = L th× L ∈ I , chuyÓn qua giíi h¹n trong
biÓu thøc xn+1 = f ( xn ) , ta suy ra L = f ( L) .
Ta nãi mét phÇn tö x cña I lµ mét ®iÓm bÊt ®éng cña f khi vµ chØ khi: x = f ( x) .
Chøng minh.
1) Gi¶ sö f lµ hµm sè t¨ng trªn I. Khi ®ã nÕu x0 ≤ x1 th× ta cã f ( x0 ) ≤ f ( x1 ) , tøc
lµ x1 ≤ x2 . TiÕp tôc nh− thÕ, b»ng quy n¹p ta dÔ dµng chøng minh ®−îc r»ng
xn ≤ xn +1 víi mäi n, suy ra d·y { xn } t¨ng.
Tr−êng hîp x0 > x1 , chøng minh t−¬ng tù ta ®−îc d·y { xn } gi¶m.
2) NÕu f lµ hµm sè gi¶m trªn I th× fo f lµ hµm sè t¨ng trªn I, do ®ã { x2k } vµ
{ x2 k +1} lµ çc d·y ®¬n ®iÖu. Ngoµi ra, nÕu ch¼ng h¹n x0 ≤ x2 th× ta cã
f ( x0 ) ≥ f ( x2 ) , tøc lµ x1 ≥ x3 suy ra d·y { x2 k +1} t¨ng cßn d·y { x2k } gi¶m.
3) HiÓn nhiªn.
VÝ dô 1. (V« ®Þch sinh viªn Moskva, 1982) Cho d·y sè { xn } x¸c ®Þnh bëi
1
x0 = 1982, xn +1 = , n = 0,1, 2,... . H·y t×m lim xn .
4 − 3 xn n →∞
1
Gi¶i: TÝnh to¸n trùc tiÕp ta thÊy 0 < x2 < 1, x3 > x2 . V× f ( x) = lµ mét hµm sè
4 − 3x
t¨ng tõ [0,1] vµo [0,1] nªn tõ ®©y, { xn }n ≥ 2 lµ mét d·y sè t¨ng vµ bÞ chÆn trªn bëi 1
1 1
do ®ã cã giíi h¹n. Gi¶ sö giíi h¹n lµ a th× ta cã a = ⇔ a = 1 (gi¸ trÞ a = lo¹i
4 − 3a 3
do d·y t¨ng).
C©u hái. Víi nh÷ng gi¸ trÞ nµo cña x0 th× d·y sè x¸c ®Þnh víi mäi x vµ cã giíi h¹n?
1
Khi nµo th× giíi h¹n lµ 1? Khi nµo th× giíi h¹n lµ ?
3
( 2)
xn
VÝ dô 2. Cho d·y số {xn } x¸c định bởi x0 = 2 và xn+1 = với n = 0,1, 2,...
Chứng minh rằng d·y {xn } cã giới hạn hữu hạn và t×m giới hạn ®ã.
Gi¶i. Đặt f ( x) = ( 2 ) x th× d·y số cã dạng x0 = 2 và xn +1 = f ( xn ) . Ta thấy f ( x)

n
( 2)
2
là hàm số tăng và x1 = > 2 = x0 . Từ ®ã, do f ( x) là hàm số tăng nªn ta cã
x2 = f ( x1 ) > f ( x0 ) = x1 , x3 = f ( x2 ) > f ( x1 ) = x2 ,...
Suy ra {xn } là d·y số tăng.
Tiếp theo, ta chứng minh bằng quy nạp rằng xn < 2 với mọi n.
ThËt vËy, ®iều này đóng với n = 0.
( 2) < ( 2)
xk 2
Giả sử ta ®· cã xk < 2 th× râ ràng xk +1 = = 2.
Theo nguyªn lý quy nạp, ta cã xn < 2 với mọi n.
Vậy d·y {xn } tăng và bị chặn trªn bởi 2 nªn d·y cã giới hạn hữu hạn.
( 2)
xn
Gọi a là giới hạn ®ã th× chuyển đẳng thức truy håi: xn +1 = sang giới hạn, ta
( 2 ) . Ngoài ra ta cũng cã a ≤ 2 .
a
được a =
XÐt ph−¬ng tr×nh x = ( 2 ) ⇔

ln x x ln x
= ln( 2) . Khảo s¸t hàm số y = ta thấy rằng
x x
phương tr×nh trªn chØ cã 1 nghiệm bÐ h¬n e và một nghiệm lớn hơn e .
V× 2 là một nghiệm của phương tr×nh nªn râ rµng chỉ cã mét nghiệm duy
nhất của phương tr×nh thoả m·n ®iÒu kiÖn kh«ng v−ît qu¸ 2. Từ ®ã suy ra a = 2 .
Vậy giới hạn của { xn } khi n dần đến v« cïng là 2.

Trong tr−êng hîp f ( x) lµ hµm gi¶m, ta cã thÓ chøng minh d·y héi tô b»ng çch
chøng minh hai d·y con trªn cïng héi tô vÒ mét giíi h¹n nh− ®Þnh lÝ 1.
2
VÝ dô 3. Kh¶o s¸t sù héi tô cña d·y sè {un } x¸c ®Þnh bëi u0 = a ≥ 0, un +1 = .
1 + un2
Gi¶i.
Mét phÐp quy n¹p ®¬n gi¶n chØ ra r»ng un ≥ 0 víi mäi n.
2
XÐt hµm sè f :[0; +∞) → [0; +∞) , f ( x) = lµ hµm liªn tôc. Ta cã:
1+ x2
∀x ∈ [0; +∞), f ( x) = x ⇔ x 3 + x − 2 = 0 ⇔ ( x − 1)( x 2 + x + 2) = 0 ⇔ x = 1
Do ®ã, nÕu {un } héi tô th× nã chØ cã thÓ héi tô ®Õn 1.
4x
Hµm sè f kh¶ vi trªn [0; +∞) vµ ∀x ∈ [0; +∞), f '( x) = − ≤ 0 , suy ra f gi¶m.
(1 + x 2 ) 2
TiÕp theo, ta sÏ chøng minh lim u2 k = 1 vµ lim u2 k +1 = 1 .
2(1 + x 2 ) 2
XÐt g = fo f :[0; +∞) → [0; +∞) , g ( x) = th× g lµ mét hµm t¨ng v× f gi¶m.
(1 + x 2 ) 2 + 4
Ta tÝnh:
x 5 − 2 x 4 + 2 x 3 − 4 x 2 + 5x − 2 ( x − 1) 3 ( x 2 + x + 2)
g ( x) − x = − =−
(1 + x 2 ) 2 + 4 (1 + x 2 ) 2 + 4
Ta xÐt çc tr−êng hîp sau:
*Tr−êng hîp 1: u0 = a ∈ [0,1] . Khi Êy víi mäi k ∈ ℕ , ( u2 k ∈ [0,1] vµ u2 k +1 ∈ [1; ∞] )

VËy víi mäi k ∈ ℕ , ta cã
u2 k + 2 − u2 k = g (u2 k ) − u2 k ≥ 0
u2 k +3 − u2 k +1 = g (u2 k +1 ) − u2 k +1 ≤ 0
Do ®ã {u2k } t¨ng vµ {u2 k +1} gi¶m.
H¬n n÷a, v× ( ∀p ∈ ℕ , u2 k ≤ 1 ≤ u2 k +1 ), nªn ta suy ra r»ng {u2k } héi tô ®Õn mét giíi
h¹n L1 thuéc [0; ∞) vµ {u2 k +1} héi tô ®Õn mét giíi h¹n L2 thuéc [0; ∞) .
V× g liªn tôc trªn [0; ∞) vµ v× ph−¬ng tr×nh g ( x) = x cã nghiÖm duy nhÊt x = 1 trªn
[0; ∞) nªn ta suy ra L1 = L2 = 1 .
Cuèi cïng ta ®−îc lim un = 1 .
Tr−êng hîp 2: u0 = a ∈ [1, ∞] :

V× u1 = f (u0 ) = f (a ) ∈ [0,1] ta quy vÒ tr−êng hîp trªn (b»ng çch thay u0 bëi u1) vµ
cã cïng mét kÕt luËn lim un = 1 .
Trong mét sè tr−êng hîp, hµm sè ®· cho kh«ng ®¬n ®iÖu trªn c¶ tËp x¸c
®Þnh mµ chØ ®¬n ®iÖu trªn miÒn gi¸ trÞ mµ çc sè h¹ng cña d·y nhËn ®−îc. Ta cÇn
x¸c ®Þnh miÒn ®ã cµng hÑp cµng tèt ®Ó trªn ®ã, hµm sè ®· cho ®¬n ®iÖu vµ ¸p dông
ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nµy trªn d·y sè ®· cho.
u1 = 1

VÝ dô 4. Cho d·y sè (un ) tháa m·n:  un2 + 4un + 1
 n +1 u 2 + u + 1 , n ≥ 1
u =
 n n
Chøng minh d·y sè (un ) cã giíi h¹n h÷u h¹n. T×m giíi h¹n ®ã.
un2 + 4un + 1 3un (un − 1) 2

Gi¶i: Ta thấy un > 0, ∀n và từ: un +1 = = 1 + = 2 − ,
un2 + un + 1 un2 + un + 1 un2 + un + 1
ta cã: 1 < un < 2, ∀n .
x2 + 4x + 1 3(1 − x 2 )
XÐt hàm số: f ( x) = , x ∈ ( )
1; 2 ⇒ f '( x ) = <0 .
x2 + x + 1 x2 + x + 1
Suy ra là hàm này nghịch biến trªn (1; 2 ) .
u1 = 1
D·y số đã cho cã thể viết dưới dạng: 
un +1 = f (un ), n ≥ 1
Ta thấy: u1 = 1 < u3 ⇒ f (u1 ) > f (u3 ) ⇒ u2 < u4 ⇒ f (u2 ) < f (u4 ) ⇒ u3 < u5 .
Tiến hành tương tự, suy ra:
u1 < u3 < u5 < .... ⇒ D·y u2n +1 tăng và bị chặn trªn bởi 2 nªn cã giới hạn, giả sử là
α ∈ [1; 2] .
u2 > u4 > u6 > ... ⇒ D·y u2 n giảm và bị chặn dưới bởi 1 nªn cã giới hạn, giả sử là
β ∈ [1; 2] .
u2 n +1 = f (u2 n ) α = f ( β )
Ta cã:  .Chuyển qua giới hạn, ta cã:  .
u2 n + 2 = f (u2 n +1 )  β = f (α )
β 2 + 4β + 1 α 2 + 4α + 1
⇒ α − β = f ( β ) − f (α ) ⇔ α − β = −
β 2 + β +1 α 2 + α +1
 β α  3(α − β )(αβ − 1)
⇔ α − β = 3 2 − 2 ⇔α −β = 2
 β + β +1 α + α +1  (α + α + 1)( β 2 + β + 1)
α − β = 0
⇔
3(αβ − 1) = (α + α + 1)( β + β + 1)
2 2
Ta thấy phương tr×nh thứ hai kh«ng cã gi¸ trÞ α , β ∈ [1; 2] thỏa m·n α = β = t .
Do đã, lim u2 n +1 = lim u2 n = t , hai d·y con ®ã cã cïng giới hạn là t.
n →+∞ n →+∞
t 2 + 4t + 1
Ta thấy, t phải thỏa m·n đẳng thức: t = ⇔ t 3 − 3t = 1 (*).
t + t +1
2
Ta sẽ chøng minh r»ng nghiệm t ≤ 2 . Đặt t = 2 cos ϕ , ϕ ∈ [ 0; 2π ] , thay vào phương

tr×nh (*) ë trªn:
1 π 2π
8cos3 ϕ − 6 cos ϕ = 1 ⇔ cos 3ϕ =⇔ϕ = ± +k . Do ϕ ∈ [ 0; 2π ] nªn:
2 9 3
π 5π 7π π 5π 7π
ϕ = ; ; , tương ứng với çc nghiệm của (*) là: t = 2 cos ; 2 cos ; 2 cos .
9 9 9 9 9 9
Phương tr×nh (*) đã cã đủ 3 nghiệm nªn nã kh«ng cã nghiệm t > 2 .
π
Trong çc nghiệm này, chỉ cã t = 2 cos ∈ [1; 2] tháa m·n vµ ®©y còng chÝnh
9
lµ giíi h¹n cÇn t×m.
π
Vậy d·y số un cã giới hạn hữu hạn và lim un = 2 cos .
n →+∞ 9
Khã kh¨n nhÊt lµ gÆp çc hµm sè kh«ng ®¬n ®iÖu. Trong tr−êng hîp nµy, ta
ph¶i xÐt tõng kho¶ng ®¬n ®iÖu cña nã vµ sù héi tô cña hµm sè sÏ tuú thuéc vµo gi¸
trÞ ban ®Çu.
VÝ dô 5. T×m tÊt c¶ çc gi¸ trÞ cña a ®Ó d·y sè { xn } x¸c ®Þnh bëi:
x0 = a, xn +1 = 2 − xn2 cã giíi h¹n h÷u h¹n.
Gi¶i. Hµm sè f ( x) = 2 − x 2 t¨ng trªn (−∞, 0) vµ gi¶m trªn (0, +∞) . Ph−¬ng tr×nh
f ( x) = x cã hai nghiÖm lµ x = −2 vµ x = 1 . §ã lµ nh÷ng d÷ kiÖn quan träng trong
lêi gi¶i bµi to¸n nµy.
+ §Çu tiªn, ta nhËn xÐt r»ng nÕu a < −2 th× do f : (−∞, −2) → (−∞, −2) vµ lµ hµm
t¨ng, x1 = 2 − a 2 < x0 nªn d·y sè { xn } gi¶m. NÕu d·y { xn } bÞ chÆn d−íi th× nã héi tô
vÒ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh f ( x) = x , ®iÒu nµy m©u thuÉn v× d·y gi¶m vµ x0 < −2 .
VËy {xn} kh«ng bÞ chÆn d−íi, tøc kh«ng cã giíi h¹n h÷u h¹n.
NÕu a > 2 th× x1 < −2 vµ ta còng suy { xn } kh«ng cã giíi h¹n h÷u h¹n.
+ Víi a = −2 hoÆc a = 1 th× d·y sè cã giíi h¹n. XÐt x0 ∈ [ −2, 2] . Ta chøng minh d·y
sè cã giíi h¹n h÷u h¹n khi vµ chØ khi tån t¹i n sao cho xn = −2 hoÆc xn = 1 .
ThËt vËy, gi¶ sö xn cã giíi h¹n h÷u h¹n lµ b vµ xn ∉ {−2,1} víi mäi n. Khi ®ã b = −2
hoÆc b = 1 . Gi¶ sö b = −2 th× tån t¹i N0 sao cho xn n»m trong l©n cËn - 2 víi mäi n ≥
N0. Nh−ng nÕu xn = −2 + ε th× xn +1 = −2 + 4ε − ε 2 > xn , suy ra d·y { xn } t¨ng kÓ tõ N0
vµ kh«ng thÓ dÇn vÒ 2. NÕu b = 1 kÓ tõ n ≥ N 0 nµo ®ã xn thuéc l©n cËn 1. Ta cã:
xn + 2 − xn = 2 − (2 − xn2 ) 2 − xn = (2 − xn − xn2 )( xn2 − x1 − 1)
T¹i l©n cËn 1 th× xn2 − x1 − 1 < 0 . V× nÕu xn < 1 th× xn +1 > 1 (vµ ng−îc l¹i xn > 1 th×
xn < 1 , chóng ta ®ang xÐt trong l©n cËn ®iÓm 1!) nªn cã thÓ gi¶ sö xn > 1 .
Khi ®ã 2 − xn − xn2 < 0 suy ra xn + 2 > xn . TiÕp tôc nh− vËy, suy ra:
1 < xn < xn+ 2 < ... < xn+ 2 k < ... , m©u thuÉn víi gi¶ thiÕt b = 1 . VËy ®iÒu gi¶ sö lµ 2, tøc
lµ d·y sè chØ cã giíi h¹n khi tån t¹i n sao cho xn = −2 hoÆc xn = 1 .
Sau khi thu ®−îc kÕt qu¶ nµy, ta sö dông hµm ng−îc f −1 ( x) = ± 2 − x ®Ó x©y dùng
tÊt c¶ çc gi¸ trÞ a tho¶ m·n ®iÒu kiÖn ®Çu bµi.
Trong vÝ dô trªn, ta ®· sö dông gi¶ thiÕt tån t¹i giíi h¹n ®Ó thu gän miÒn D, tõ ®ã
mét hµm cã biÕn thiªn phøc t¹p trë thµnh mét hµm ®¬n ®iÖu.
Nh− vËy, tÝnh ®¬n ®iÖu ®· gióp chóng ta gi¶i quyÕt kh¸ nhiÒu çc tr−êng hîp cho
d·y sè d¹ng xn+1 = f ( xn ) . Tuy nhiªn, gÆp mét sè d·y sè cã sù biÕn thiªn phøc t¹p,
ph−¬ng ph¸p hµm ®¬n ®iÖu cã thÓ sÏ kh«ng ¸p dông ®−îc. Trong tr−êng hîp ®ã ta
cã thÓ nghÜ ®Õn nguyªn lý ¸nh x¹ co.
§Þnh nghÜa 1. Cho I lµ mét kho¶ng ®ãng. Hµm sè f : I → I ®−îc gäi lµ mét hµm
sè co trªn I nÕu tån t¹i sè thùc q , 0 < q < 1 sao cho f ( x) − f ( y ) ≤ q. x − y víi mäi x,
y thuéc I.
§Þnh lý 2. Cho I lµ mét kho¶ng ®ãng bÞ chÆn. NÕu f ( x) lµ mét hµm sè co trªn I th×
d·y sè { xn } x¸c ®Þnh bëi x0 = a ∈ I , xn+1 = f ( xn ) héi tô. Giíi h¹n cña d·y sè lµ
nghiÖm duy nhÊt trªn I cña ph−¬ng tr×nh x = f ( x) .
Chøng minh:
Víi mäi n > m th× ¸p dông ®Þnh nghÜa hµm sè co, ta cã:
xn − xm = f ( xn −1 ) − f ( xm −1 ) ≤ q. xn −1 − xm −1 ≤ ... ≤ q m . xn − m − x0 (*)
Tõ ®©y xn − x0 ≤ xn − xn −1 + xn −1 − xn − 2 + ... + x1 − x0 ≤ (q n −1 + q n − 2 + ... + q + 1) x1 − x0 ,
suy ra { xn } bÞ chÆn. XÐt ε > 0 .
Tõ (*), do q < 1 vµ xn − m − x0 bÞ chÆn nªn ta suy ra tån t¹i N sao cho
q n xn − m − x0 < ε . Suy ra { xn } lµ d·y Cauchy vµ do ®ã nã héi tô.
VÝ dô 6. (Đề dự bị VMO 2008) Cho số thực a và d·y số thực {xn } x¸c định bởi:
x1 = a, xn+1 = ln(3 + cos xn + sin xn ) − 2008 với mọi n = 0, 1, 2, 3, ...
Chứng minh rằng d·y số { xn } cã giới hạn hữu hạn khi n tiến đến dương v« cïng.
Gi¶i. Đặt f ( x) = ln(3 + cos x + sin x) − 2008 th×:
cos x − sin x
f ' ( x) =
3 + sin x + cos x
Từ ®ã, sö dông ®¸nh gi¸ | cos x − sin x |≤ 2 , | sin x + cos x |≤ 2 ta suy ra
2
| f '( x) |≤ = q <1
3− 2
¸p dông dụng định lý Lagrange cho x, y thuộc ℝ , do hµm f ( x) liªn tôc
trªn ℝ nªn tån t¹i z thuéc ℝ sao cho:
f ( x) − f ( y ) = f '( z )( x − y)
Từ ®ã suy ra f ( x) − f ( y ) ≤ q. x − y với mọi x, y thuộc ℝ .
B©y giê ¸p dông ®Þnh lý 2, ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh.
VÝ dô 7. (ViÖt Nam, 2000) Cho d·y sè { xn } x¸c ®Þnh nh− sau:

x0 = 0, xn +1 = c − c + xn , n = 0,1, 2,...
T×m tÊt c¶ çc gi¸ trÞ cña c ®Ó víi mäi gi¸ trÞ x0 ∈ (0, c) , xn x¸c ®Þnh víi mäi n vµ
tån t¹i giíi h¹n h÷u h¹n lim xn .
Gi¶i. §Ó x1 tån t¹i th× ta th× c − c + xn ≥ 0 víi mäi x0 ∈ (0, c) ⇔ c(c − 1) ≥ x0 víi mäi
x0 ∈ (0, c) , suy ra c ≥ 2 . Víi c ≥ 2 th× 0 < x1 < c . NÕu 0 < xn < c th×
c − c + xn > c − 2c > 0 , suy ra xn +1 tån t¹i vµ ta còng cã 0 < xn +1 < c .
−1
§Æt f ( x) = c − c + x th× f '( x) = c+ x c− c+ x .
4
1
Víi mäi x ∈ (0, c ) ta cã (c + x)(c − c + x ) > c(c − c + c ) ≥ 2(2 − 2 + 2 ) > .
4
Tõ ®ã suy ra | f '( x) |< q < 1 víi mäi x ∈ (0, c ) , tøc f ( x) lµ hµm sè co trªn (0, c ) ,
suy ra d·y sè ®· cho héi tô. VËy tÊt c¶ çc gi¸ trÞ c cÇn t×m lµ c ≥ 2.
Víi kÞch b¶n thø hai, ta gi¶i ph−¬ng tr×nh f ( x) = x råi chän nghiÖm L phï hîp vµ
xÐt hiÖu | xn − L | , t×m çch sö dông hÖ thøc truy håi ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu sè nµy vµ
chøng minh lim xn = L b»ng ®Þnh nghÜa.
xn2
VÝ dô 8. Cho d·y số {xn } x¸c ®Þnh bëi x1 ∈ (1, 2) và xn +1 = 1 + xn − .
2
Chứng minh rằng {xn } cã giới hạn hữu hạn khi n dần đến v« cùc. T×m giíi h¹n ®ã.
a2
Gi¶i. Giả sử xn cã giới hạn là a th× a = 1 + a − ⇒ a = 2 . Ta sẽ dïng định nghĩa
2
để chứng minh lim xn = 2 .
x n2 2 + xn − 1
Ta cã | x n+1 − 2 |=| 1 + x n − − 2 |=| x n − 2 || |.
2 2
3
Tiếp theo ta cã thể chứng minh bằng quy nạp rằng 1 < xn < với mọi n = 2, 3, ...
2
Tõ ®ã, suy ra:
1
2+
2 2 + xn − 1 2 = q < 1.
<| |<
2 2 2
Nh− thÕ ta lu«n cã | x n +1 − 2 |< q | x n − 2 |
Suy ra | x n +1 − 2 |< q n | x1 − 2 |
V× 0 < q < 1 nªn víi n ®ñ lín th× q n nhá tïy ý, suy ra lim xn = 2.
(Thªm mét sè vÝ dô vµ ph©n tÝch)
un + k
VÝ dô 9. Cho d·y sè x¸c ®Þnh bëi: u1 = a ∈ (0,1), un +1 = 9 , k > 1, n = 1, 2,3,...
k .un + 1
Chøng minh r»ng lim un = 1 .
Gi¶i: Tõ c«ng thøc x¸c ®Þnh cña d·y sè, b»ng quy n¹p, ta cã ®−îc: un ∈ (0,1), ∀n .
x+k
XÐt hµm sè f ( x) = 9 , k > 1, x ∈ [0,1] . Ta cã:
kx + 1
8
1 1 − k 2 9  kx + 1  1− k 2 1
f '( x) = . .   = ⇒ f '( x) < , ∀x ∈ [0,1]
9 (kx + 1)  x + k 
2
9(kx + 1) 9 (kx + 1)( x + k )8 9
NÕu d·y ®· cho héi tô th× giíi h¹n cña nã ph¶i lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh
x+k
f ( x) = x ⇔ x = 9 ⇔ kx10 + x9 = x + k ⇔ k ( x10 − 1) + x( x8 − 1) = 0 ⇔ x = 1 > 0 .
kx + 1
Theo ®Þnh lÝ Lagrange th× tån t¹i c thuéc (0,1) sao cho:
f ( x) − f (1) 1
= f '(c) ⇒ f ( x) − 1 < x − 1 , ta còng cã f (1) = 1 nªn:
x −1 9
1 1
un+1 − 1 = f (un ) − 1 < un − 1 < ... < n a − 1 .
9 9
Theo nguyªn lÝ kÑp th× lim(un − 1) = 0 hay lim un = 1 .

2.2. D·y sè d¹ng xn +1 = xn ± ( xn )α vµ ®Þnh lý trung b×nh Cesaro
§©y lµ tr−êng hîp ®Æc biÖt cña d·y sè d¹ng xn+1 = f ( xn ) . Tuy nhiªn, víi d·y sè
d¹ng nµy vÊn ®Ò héi tô cña { xn } th−êng kh«ng ®−îc ®Æt ra (v× qu¸ ®¬n gi¶n vµ giíi
h¹n chØ cã thÓ lµ 0 hoÆc ∞). ë ®©y, ta sÏ cã mét yªu cÇu cao h¬n lµ t×m bËc tiÖm
cËn cña { xn } , cô thÓ lµ t×m β sao cho xn = O (n β ) . Víi çc d·y sè cã d¹ng nµy, ®Þnh
lý trung b×nh Cesaro sÏ tá ra rÊt h÷u hiÖu.
§Þnh lý 3. (§Þnh lý trung b×nh Cesaro) NÕu d·y sè { xn } cã giíi h¹n h÷u h¹n lµ a
 x1 + x 2 + ... + x n 
th× d·y sè çc trung b×nh céng   còng cã giíi h¹n lµ a.
 n 
§Þnh lý nµy cã thÓ ph¸t biÓu d−íi d¹ng t−¬ng ®−¬ng nh− sau:
xn
NÕu lim( xn +1 − xn ) = a th× lim = a.
n
Ta chøng minh ®Þnh lý ë çch ph¸t biÓu 2. Râ rµng chØ cÇn chøng minh cho tr−êng
hîp a = 0.
V× lim( xn +1 − xn ) = 0 nªn víi mäi ε > 0 tån t¹i, N0 sao cho víi mäi n ≥ N 0 , ta cã
xn +1 − xn < ε . Khi ®ã, víi mäi n > N 0 :
x n | x N 0 | + | x N 0 +1 − x N 0 | +...+ | x n − x n −1 | | x N 0 | (n − N 0 )ε
≤ < +
n n n n
| x N0 |
Gi÷ cè ®Þnh N0 , ta cã thÓ t×m ®−îc N1 > N 0 sao cho < ε . Khi ®ã víi mäi
N1
xn x
n > N1 ta sÏ cã < 2ε . VËy lim n = 0 .
n n
§Þnh lý trung b×nh Cesaro cã nhiÒu øng dông quan träng trong viÖc t×m giíi h¹n
d·y sè vµ cã thÓ ph¸t biÓu cho çc trung b×nh kh¸c nh− trung b×nh nh©n, trung b×nh
®iÒu hßa, trung b×nh lòy thõa. VÒ çc øng dông nµy chóng ta sÏ ®Ò cËp tíi ë cuèi
phÇn nµy. Tr−íc hÕt ta khai th¸c çch ph¸t biÓu 2 cña ®Þnh lý ®Ó ¸p dông cho çc
xn
d·y sè cã d¹ng xn +1 = xn ± ( xn )α : §Ó t×m sè β sao cho cã giíi h¹n h÷u h¹n, theo
nβ
®Þnh lý trung b×nh Cesaro, ta chØ cÇn t×m γ sao cho x nγ +1 − x nγ cã giíi h¹n h÷u h¹n a.
x nγ
1
x 1
Khi ®ã, lim = a , suy ra lim n1 = a γ , tøc lµ β = .
n γ
nγ
1
VÝ dô 1. Cho d·y sè { xn } ®−îc x¸c ®Þnh bëi x0 = , xn +1 = xn − xn2 .
2
Chøng minh r»ng lim nxn = 1 .
Gi¶i. Trong bµi nµy, β = −1 do ®ã ta sÏ thö víi γ = −1 . DÔ dµng chøng minh ®−îc
lim xn = 0 . Ta cã:
1
1 x n − x n +1 x n2 1
− = = = →1
x n +1 x n x n+1 x n ( xn − xn ) xn 1 − xn
2
1
Tõ ®ã ¸p dông ®Þnh lý trung b×nh Cesaro, suy ra lim = 1.
nx n
Tõ ®ã lim nxn = 1 (®pcm).
VÝ dô 2. Cho d·y sè { xn } ®−îc x¸c ®Þnh bëi x0 = 1, xn +1 = sin( xn ) .

Chøng minh r»ng lim ( )
nxn = 3 .
Gi¶i: D·y sè ®· cho kh«ng trùc tiÕp cã d¹ng xn +1 = xn ± ( xn )α nh−ng kÕt luËn cña bµi
to¸n gîi cho chóng ta ®Õn ®Þnh lý trung b×nh Cesaro. V× β = −1 nªn ta sÏ thö víi
γ = −2 . DÔ dµng chøng minh ®−îc r»ng lim xn = 0 . XÐt
1 1 x n2 − sin 2 x n 1
− = →
x n2+1 2
xn 2 2
x n sin x n 3
x 2 − sin 2 x
(¸p dông quy t¾c L’Hopitale cho giíi h¹n lim )
x →0 x 2 sin 2 x
1 1
Tõ ®ã, theo ®Þnh lý trung b×nh Cesaro lim 2 = , suy ra lim n x n = 3.
nx n 3
Nh− vËy, ta cã thÓ t×m γ nÕu biÕt β. Trong tr−êng hîp kh«ng biÕt β th× ta ph¶i dù
®o¸n.
VÝ dô 3. (Chän ®éi tuyÓn ViÖt Nam, 1993) D·y sè {an } ®−îc x¸c ®Þnh bëi a1 = 1
1
vµ an+1 = an + .
an
anβ
H·y t×m tÊt c¶ çc sè thùc β ®Ó d·y sè cã giíi h¹n h÷u h¹n kh¸c 0.
n
Gi¶i: Tr−íc hÕt ta chøng minh an dÇn tíi v« cïng khi n dÇn tíi v« cïng. ThËt vËt,
ta cã
1
a n2+1 = a n2 + 2 a n + > a n2 + 2 (do an ≥ 1 víi mäi n)
an
Tõ ®ã a n2+1 > 1 + 2n suy ra ®iÒu ph¶i chøng minh.
Trë l¹i bµi to¸n, xÐt biÓu thøc:
3
 2
 1 
3 1 + 3  − 1
  a2 
1  2
3 3 3

a n +1 − a n = a n +
2 2
− an = 
2 n 
 a n  1
 3
a n2
1
§Æt x n = 3
th× xn → ∞ khi n → ∞ . Do ®ã:
2
a n
3 3
3 3
(1 + x n ) − 1
2
(1 + x) − 1 3
2
lim(a 2
n +1 − a ) = lim
2
n = lim = (Quy t¾c L’Hopitale)
xn x →0 x 2
3
a2 3 3 3
Tõ ®ã suy ra lim n = . Víi β > suy ra giíi h¹n b»ng ∞, víi β < suy
n 2 2 2
ra giíi h¹n b»ng 0.
3
VËy β = lµ gi¸ trÞ duy nhÊt tho¶ m·n yªu cÇu bµi to¸n.
2
C©u hái.
1) Lµm sao cã thÓ dù ®o¸n ®−îc gi¸ trÞ β?
2) α vµ β cã mèi quan hÖ g×?
§Þnh lý trung b×nh Cesaro cßn cã thÓ më réng cho çc trung b×nh kh¸c nh− trung
b×nh nh©n, trung b×nh b×nh ph−¬ng, trung b×nh ®iÒu hoµn. D−íi ®©y ta nªu ra ph¸t
biÓu ®Þnh lý trung b×nh Cesaro cho trung b×nh nh©n vµ xem xÐt mét øng dông næi
tiÕng cña ®Þnh lý nµy.
§Þnh lý 4. NÕu d·y sè d−¬ng {xn } cã giíi h¹n h÷u h¹n lµ a th× d·y sè çc trung
b×nh nh©n {n x1 x2 ...x n } còng cã giíi h¹n lµ a.
Chøng minh. V× lim xn = a vµ hµm sè y = ln x liªn tôc trªn ℝ + nªn ta cã
lim(ln xn ) = ln a
Theo ®Þnh lý 3, ta cã
ln x1 + ln x 2 + ... + ln x n
lim = ln a ⇔ lim n x1 x 2 ...x n = a
n
n
VÝ dô 4. Chøng minh r»ng lim n = e.
n!
§©y lµ mét kÕt qu¶ kh¸ næi tiÕng. Tõ kÕt qu¶ nµy cã thÓ suy ra c«ng thøc tiÖm cËn
n
n
®Ó tÝnh n!, cô thÓ ta cã n!~   . Sù xuÊt hiÖn cña h»ng sè e gîi cho chóng ta ®Õn
e
n n
 1  1
giíi h¹n ®Æc biÖt lim1 +  = e. ¸p dông ®Þnh lý 4 cho d·y x n = 1 +  ta ®−îc
 n  n
®iÒu ph¶i chøng minh.
C©u hái.
1) H·y thùc hiÖn chi tiÕt chøng minh trªn.
 an 
2) Dùa theo chøng minh trªn, h·y chøng minh lim  =0 .
 n! 
2.3. D·y sè d¹ng tæng vµ ph−¬ng ph¸p sai ph©n.
§Ó tÝnh tæng n sè h¹ng ®Çu tiªn cña mét d·y sè, mét trong nh÷ng ph−¬ng
ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt lµ ph−¬ng ph¸p sai ph©n: §Ó tÝnh tæng n sè h¹ng ®Çu tiªn cña
d·y sè {an}, ta t×m hµm sè f (n) sao cho an = f (n + 1) − f (n) .
Khi ®ã a0 + a1 + a2 + ... + an = f (n + 1) − f (0) .
Mét trong nh÷ng vÝ dô kinh ®iÓn chÝnh lµ ph−¬ng ph¸p mµ Bernoulli vµ çc
nhµ to¸n häc kh¸c cña thÕ kû XVIII ®· ®−a ra ®Ó t×m c«ng thøc tÝnh tæng çc lòy
n
thõa mò k bÊt k× S (n, k ) = ∑ i k = 1k + 2k + ... + n k .
i =1
Dïng ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh, hä t×m ®a thøc f k (n) sao cho
nk = f k (n + 1) − f k (n) vµ tõ ®ã t×m ®−îc S (n, k ) = f k (n + 1) − f k (0) . Ph−¬ng ph¸p nµy
hiÖu qu¶ h¬n ph−¬ng ph¸p x©y dùng c«ng thøc truy håi, v× ®Ó tÝnh Sk ta kh«ng cÇn
ph¶i dïng ®Õn çc c«ng thøc tÝnh Sk −1 , Sk −2 ,...
Khi dù ®o¸n çc hµm f , ta cã thÓ sö dông tÝch ph©n råi t−¬ng tù hãa qua. VÝ
dô tÝch ph©n cña ®a thøc bËc k lµ ®a thøc bËc k + 1 . VËy th× tõ ∆f k = nk suy ra f k
ph¶i cã bËc k + 1 .
VÝ dô 1. LËp c«ng thøc tÝnh tæng S n = 12 + 2 2 + 32 + ... + n 2 .

Gi¶i. Ta t×m hµm sè f ( x) cã d¹ng f ( x) = ax3 + bx 2 + cx + d sao cho
f (n + 1) − f (n) = n 2 víi mäi n.
§iÒu nµy t−¬ng ®−¬ng víi
 a (n + 1) + b(n + 1) + c(n + 1) + d  −  an + bn + cn + d  = n , ∀n ∈ ℕ
3 2 3 2 2
⇔ 3an 2 + (3a + 2b)n + (a + b + c) = n 2 , ∀n ∈ ℕ
§ång nhÊt hÖ sè hai vÕ, ta ®−îc 3a = 1, 3a + 2b = 0, a + b + c = 0

1 1 1
Tõ ®ã: a = , b = − ,c =
3 2 6
cßn d cã thÓ lÊy bÊt kú. §Ó cho tiÖn, ta chän d = 0 .
Cuèi cïng, ta cã: S n = 12 + 22 + 32 + ... + n 2 =

= ( f (2) − f (1) ) + ( f (3) − f (2) ) + ... + ( f (n + 1) − f (n) ) = f (n + 1) − f (1) =
1 1 1  1 1 1  n(n + 1)(2n + 1)
= (n + 1)3 − (n + 1)2 + (n + 1) −  − +  = .
3 2 6 3 2 6 6
Tuy nhiªn, kh¸c víi tÝch ph©n, ®«i khi çc hµm rêi r¹c kh«ng cã “nguyªn hµm”.
Trong tr−êng hîp ®ã ta kh«ng tÝnh ®−îc tæng mµ chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ tæng b»ng çc
bÊt ®¼ng thøc.
1 1 1
VÝ dô 2. T×m phÇn nguyªn cña tæng S = + + ... + .
1 2 100
1
Gi¶i: Ta cÇn t×m mét ®¸nh gi¸ cho S. NhËn xÐt r»ng hµm cã nguyªn hµm lµ
x
2 x , ta xÐt hµm sè: f ( n) = 2 n . Khi ®ã:
2
f (n + 1) − f (n) = 2 n + 1 − 2 n =
n +1 + n
1 1
Suy ra: < f (n + 1) − f (n) <
n +1 n
Tõ ®ã: 2( 101 − 1) < S < 2( 100 − 1) + 1 , suy ra [ S ] = 18 .
n
1
VÝ dô 3. Víi mçi n ∈ ℕ , ®Æt un = ∑ . Chøng minh r»ng: lim un = +∞ .
k =1 k
Gi¶i: Ta cần chứng minh BĐT: x ≥ ln( x + 1), ∀x > 0 . Thật vậy:
1 x
XÐt hàm số: f ( x) = x − ln( x + 1), x > 0 ⇒ f '( x) = 1 − = > 0, ∀x > 0 .
x +1 x +1
Do đã, hàm số f ( x) đồng biến trªn (0; +∞) . Suy ra:
f ( x) > f (0) = 0 ⇒ x > ln( x + 1), ∀x > 0 .
1
Trong BĐT này, thay x bởi > 0 , ta cũng cã:
x
1 1 1 x +1 1
≥ ln( + 1) ⇔ ≥ ln( ) ⇔ ≥ ln( x + 1) − ln x, ∀x > 0 .
x x x x x
§−a vµo tæng cÇn chøng minh, ta cã:
n
1 n
∑ > ∑ [ ln(n + 1) − ln(n)] = ln(n + 1) − ln1 = ln(n + 1) , mà lim [ ln(n + 1) ] = +∞ nªn:
i =1 n i =1
n
1
lim ∑ = +∞ . Ta cã ®pcm.
i =1 n
1
C©u hái. H·y chøng minh l¹i kÕt qu¶ nµy b»ng nhËn xÐt u2m+1 − u2m ≥ , ∀m ∈ ℕ .
2
VÝ dô 4. (§Ò ®Ò nghÞ To¸n quèc tÕ 2001) Cho x1 , x2 , x3 ,..., xn lµ çc sè thùc bÊt kú.
Chøng minh r»ng:
x1 x2 xn
+ + ... + < n
1 + x1 1 + x1 + x 2
2 2 2
1 + x1 + x 22 + ... + x n2
2
Gi¶i: §Æt vÕ tr¸i cña bÊt ®¼ng lµ A. ¸p dông bÊt ®¼ng thøc Bunhiacopsky, ta cã
 x12 x22 xn2 
A2 ≤ n  + + ... + 2 2
 (1 + x1 ) (1 + x1 + x2 ) (1 + x1 + x2 + ... + xn ) 
2 2 2 2 2 2 2
§Ó chøng minh bÊt ®¼ng thøc ®Çu bµi, ta chØ cÇn chøng minh:
x12 x22 xn2
+ + ... + <1
(1 + x12 ) 2 (1 + x12 + x22 ) 2 (1 + x12 + x22 + ... + xn2 )2
Nh−ng ®iÒu nµy lµ hiÓn nhiªn do bÊt ®¼ng thøc:
xk2 1 1
≤ −
1 + x1 + x2 + ... + xk 1 + x1 + x2 + ... + xk −1 1 + x1 + x22 + ... + xk2
2 2 2 2 2 2 2
(n − 1) xn +1 + xn
VÝ dô 5. XÐt d·y sè {xn}n=1 cho bëi: xn + 2 = .
n
Chøng minh r»ng víi mäi gi¸ trÞ ban ®Çu x1 , x2 d·y sè ®· cho héi tô.
T×m giíi h¹n cña d·y nh− mét hµm sè theo x1 , x2 .
Gi¶i: Ta cã tõ c«ng thøc cña d·y sè, ta cã:

( xn +1 − xn ) ( xn − xn −1 ) (−1) n ( x2 − x1 )
xn + 2 − xn +1 = − = = ... = .
n n(n − 1) n!
Tõ ®ã suy ra:
xn + 2 = ( xn+ 2 − xn +1 ) + ( xn+1 − xn ) + ... + ( x2 − x1 ) + x1 = x1 + ( x2 − x1 ).K n trong ®ã
1 1 (−1) n 1
Kn = 1 − + − ... + , ta thÊy: K n → , n → +∞ . Tõ ®©y suy ra d·y sè cã giíi
1! 2! n! e
( x2 − x1 )
h¹n vµ giíi h¹n ®ã b»ng: x1 + .
e
C©u hái:
1) Cã thÓ tæng qu¸t hãa bµi to¸n trªn nh− thÕ nµo?
2) H·y t×m sai ph©n cña çc hµm sè arctan(n) .
Tõ ®ã ®Æt ra bµi to¸n tÝnh tæng t−¬ng øng.
3) Tõ c«ng thøc sin 3x = 3sin x − 4sin 3 x cã thÓ lËp ra c«ng thøc tÝnh tæng nµo?
2.4. Bµi tËp ¸p dông
2 xn + 1
Bµi 1. Cho d·y sè { xn } tháa m·n x0 = 2, xn+1 = , n = 0,1, 2,... .
xn + 2
n
TÝnh phÇn nguyªn cña tæng ∑x
k =1
k .
n  k  1
Bµi 2: Chøng minh r»ng: lim an = ∑  1 + 2
− 1 = .
k =1  n  4
n
Bµi 3 . Cho d·y sè {an } tháa m·n: lim an ∑ ai2 = 1 . Chøng minh r»ng: lim 3 3n .an = 1
i =1
Bµi 4. Cho d·y sè {an } tháa m·n: a1 ∈ (0,1) vµ an +1 = an − an2 , n = 1, 2, 3,...

Chøng minh r»ng: lim nan = 1 .
1
Bµi 5. Cho d·y sè thùc { xn } x¸c ®Þnh bëi : x0 = 0, x1 = 2, xn+ 2 = 2− x + , n = 0,1, 2,...n
2
Chøng minh { xn } cã giíi h¹n h÷u h¹n khi n → +∞ . T×m giíi h¹n ®ã.
Bµi 6. XÐt tÝnh héi tô cña d·y sau tïy theo gi¸ trÞ cña a :
 x1 = a ≠ −2

 3 2 xn2 + 2 + 2
x
 n +1 = , n = 1, 2,3,...
 2 xn + 2 xn
2
+ 2
ax + b  −d  a 
Bµi 7. Cho a , b, c, d ∈ ℝ . XÐt hµm sè f ( x) = , f : ℝ \   → ℝ \   vµ d·y
cx + d  c  c 
{un } tháa : u0 = k ∈ ℝ, un +1 = f (un ), n = 0,1, 2,...
1. Chøng minh r»ng f ( x ) lµ mét song ¸nh vµ d·y {un } ®· cho x¸c ®Þnh khi vµ
chØ khi k ≠ vn , ∀n , trong ®ã {vn } ®−îc x¸c ®Þnh bëi :
−d
v0 = , vn +1 = f −1 (vn ), n = 0,1, 2,... (l−u ý r»ng d·y {vn } nµy cã thÓ kh«ng x¸c
c
®Þnh tõ mét sè thø tù nµo ®ã).
2. §Æt ∆ = (d − a )2 + 4bc . BiÖn luËn theo ∆ sù héi tô cña d·y {un } .

3. Mét sè ph−¬ng ph¸p ®Æc biÖt t×m giíi h¹n d·y sè
3.1. Ph−¬ng ph¸p d·y sè phô
Khi kh¶o s¸t sù héi tô cña mét d·y sè ta th−êng ®Þnh lý vÒ d·y ®¬n ®iÖu vµ
bÞ chÆn. NÕu d·y kh«ng ®¬n ®iÖu th× cã thÓ thö xÐt d·y víi chØ sè ch½n vµ víi chØ
sè lÎ. Tuy nhiªn, cã nh÷ng d·y sè cã “hµnh vi” phøc t¹p h¬n nhiÒu. Chóng t¨ng
gi¶m rÊt bÊt th−êng. Trong mét sè tr−êng hîp nh− thÕ, ta cã thÓ x©y dùng 1 (hoÆc
2) d·y sè phô ®¬n ®iÖu, chøng minh çc d·y sè phô cã giíi h¹n vµ sau ®ã chøng
minh d·y sè ban ®Çu cã cïng giíi h¹n. TÊt nhiªn, d·y sè phô ph¶i ®−îc x©y dùng
tõ d·y sè chÝnh.
2
VÝ dô 1: D·y sè {an } ®−îc x¸c ®Þnh bëi a1 > 0 , a2 > 0 vµ an +1 = . Chøng
an + an −1
minh r»ng d·y sè {an } héi tô vµ t×m giíi h¹n cña d·y sè ®ã.
Gi¶i: XÐt hai d·y M n = max {an , an +1 , an + 2 , an +3} vµ mn = min {an , an+1 , an+ 2 , an+3 } . Ta
chøng minh M n lµ d·y sè gi¶m vµ mn lµ d·y sè t¨ng. ThËt vËy, ta sÏ chøng minh
an + 4 ≤ max {an +1 , an + 3 } . Tõ ®©y suy ra M n+1 = an+1 hoÆc an +2 hoÆc an +3 vµ râ rµng khi
2
®ã M n = max {an , an +1 , an + 2 , an +3} ≥ M n +1 . ThËt vËt nÕu an+ 4 ≥ an +3 th× ≥ an + 3
an +3 + an + 2
2 2 2
suy ra 2 ≥ (an +3 + an + 2 )an+3 . Khi ®ã an+1 = − an + 2 = − − an + 2 + an + 4
an + 3 an +3 an + 2 + an + 3
an + 2
= 2. − an + 2 + an + 4 ≥ an + 4 suy ra ®pcm.
(an +3 + an + 2 )an + 3
Ta ®· chøng minh ®−îc M n gi¶m. T−¬ng tù mn t¨ng. Hai d·y sè nµy ®Òu bÞ chÆn
nªn héi tô. Cuèi cïng, ta chØ cßn cÇn chøng minh hai giíi h¹n b»ng nhau.
Suy ra d·y {an } héi tô vµ lim an = 1.
VÝ dô 2. Cho {un } lµ d·y bÞ chÆn tháa m·n: 2an + 2 ≤ an + an +1 , ∀n .

Chøng minh r»ng d·y {an } nµy héi tô.
Gi¶i. §Æt An = max{an , an +1} . Ta sÏ chøng minh d·y nµy héi tô. ThËt vËy:
an + an +1
an + 2 ≤ ≤ An ⇒ An +1 = max{an +1 , an + 2 } ≤ max{ An +1 , An } = An + 2 .
2
Do d·y {an } bÞ chÆn nªn d·y { An } còng bÞ chÆn, ®ång thêi theo nhËn xÐt trªn th×
d·y { An } gi¶m nªn nã héi tô. §Æt lim An = ℓ .
Víi mäi ε > 0 , tån t¹i N nguyªn d−¬ng sao cho víi mäi: n > N th×:
ε ε
ℓ − < An < ℓ + .
3 3
ε
Theo ®Þnh nghÜa cña { An } , suy ra: an ≤ An < ℓ + .
3
ε ε ε
- NÕu an ≥ ℓ − th× suy ra: ℓ − ≤ an < ℓ + , ∀ε > 0 ⇒ lim an = ℓ .
3 3 3
ε ε
- NÕu: an < ℓ − th× theo ®Þnh nghÜa cña { An } , ta ®îc an+1 > ℓ − . Suy ra:
3 3
 ε  ε
an ≥ 2an +1 − an −1 ≥ 2  ℓ +  −  ℓ −  = ℓ − ε , tøc lµ:
 3  3
ℓ − ε < an < ℓ + ε , ∀ε > 0 ⇒ lim an = ℓ .
VËy trong mäi tr−êng hîp, d·y ®· cho ®Òu cã giíi h¹n.
3.2. X©y dùng d·y héi tô b»ng ph−¬ng tr×nh
Cã thÓ x©y dùng d·y sè héi tô vÒ mét sè α xuÊt ph¸t tõ mét ph−¬ng tr×nh cã
nghiÖm lµ α theo çch sau:
VÝ dô 1: XÐt α = 2 , α lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh α 2 = 2 . Ta viÕt l¹i d−íi d¹ng
2
α+
α=
2
⇔ 2α = α +
2
⇔α = α vµ ta thiÕt lËp d·y sè x tho¶ m·n x = a ,
α α 2
n 0
2
xn +
xn
xn +1 = . NÕu d·y nµy héi tô th× giíi h¹n sÏ lµ 2 . T−¬ng tù nh− vËy, ta cã
2
thÓ x©y dùng ®−îc d·y sè tiÕn vÒ c¨n bËc k cña m nh− sau:
m
xn + k −1
xn
x0 = a , xn +1 =
2
Còng víi giíi h¹n cÇn ®Õn lµ 2 , ta cã thÓ x©y dùng mét d·y sè kh¸c theo “phong
çch” nh− vËy:
xn2
x0 = a , xn +1 = 1 + xn −
2
TÊt nhiªn, trong tÊt c¶ çc vÝ dô trªn, ta chØ cã ®−îc ph−¬ng tr×nh víi nghiÖm theo
ý muèn khi ®· chøng minh ®−îc sù héi tô cña d·y sè. V× vËy, cÇn cÈn thËn víi
xn2
çch thiÕt lËp bµi to¸n kiÓu nµy. VÝ dô, víi d·y sè xn +1 = 1 + xn − th× kh«ng ph¶i
2
víi x0 nµo d·y còng héi tô, vµ kh«ng ph¶i lóc nµo giíi h¹n còng lµ 2 .
Mét çch tæng qu¸t, ta cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p t×m nghiÖm xÊp xØ Newton
®Ó x©y dùng çc d·y sè. §Ó t×m nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh F ( x ) = 0 , ph−¬ng ph¸p
Newton ®Ò nghÞ chän x0 t−¬ng ®èi gÇn nghiÖm ®ã vµ x©y dùng d·y truy håi:
F ( xn )
xn +1 = xn −
F ' ( xn )
khi ®ã d·y xn sÏ dÇn ®Õn nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh F ( x ) = 0 .
VÝ dô 2:
2
xn +
F ( x) x −2
2
xn
XÐt hµm sè F ( x ) = x 2 − 2 , th× = vµ ta ®−îc d·y sè xn +1 =
F '( x) 2x 2
F ( x) x3 − x xn3
XÐt hµm sè F ( x ) = x3 − x th× = vµ ta ®−îc d·y sè x = 2.
F '( x)
n +1
3x2 − 1 3xn2 − 1
3.3. D·y sè lµ nghiÖm cña mét hä ph−¬ng tr×nh phô thuéc biÕn n
XÐt mét hä ph−¬ng tr×nh F ( n, x ) = 0 . NÕu víi mçi n, ph−¬ng tr×nh F ( n, x ) = 0 cã

nghiÖm duy nhÊt trªn mét miÒn D nµo ®ã th× d·y sè xn ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Tõ mèi
liªn hÖ gi÷a çc hµm F ( n, x ) = 0 d·y sè nµy cã thÓ cã nh÷ng tÝnh chÊt rÊt thó vÞ.
VÝ dô 1: Chøng minh r»ng víi mäi n nguyªn d−¬ng, ph−¬ng tr×nh

1 1 1
+ + ... + =0
x x −1 x−n
cã nghiÖm duy nhÊt xn thuéc kho¶ng (0, 1). T×m lim xn .
n →+∞
1 1 1
Lời giải: Do xn được x¸c định duy nhất víi hàm số f n ( x) = + + ... +
x x −1 x−n
liªn tôc và ®¬n điệu trªn (0,1) . Tuy nhiªn, ta kh«ng thể x¸c định được gi¸ trị cô thể
cña nã. Rất may mắn, để chứng minh tÝnh hội tụ của xn, ta kh«ng cÇn ®Õn ®iÒu ®ã.
Chỉ cần chøng minh tÝnh ®¬n điệu và bị chặn là đủ. Với tÝnh bị chặn, mọi thứ đều
ổn víi 0 < xn < 1 . Với tÝnh đơn điệu, ta chó ý một chót đến mối liªn hệ giữa f n ( x)
1
và f n +1 ( x ) là: f n +1 ( x) = f n ( x) + .
x − n −1
§©y chÝnh lµ ch×a khãa ®Ó chøng minh tÝnh ®¬n ®iÖu của { xn } .
*Lêi gi¶i cô thÓ nh− sau:
Râ ràng xn được x¸c định 1 çch duy nhất, 0 < xn < 1 . Ta cã:
1 1
f n +1 ( xn ) = f n ( xn ) +
= < 0 , trong khi đã f n +1 (0+ ) > 0 . Theo tÝnh chất
xn − n − 1 xn − n − 1
của hàm liªn tôc, trªn khoảng (0, xn ) cã Ýt nhất 1 nghiệm của f n +1 ( x ) . Nghiệm đã
chÝnh là xn +1 . Như thế ta đã chứng minh được xn+1 < xn . Tức là d·y số {xn} giảm.
Do d·y này bị chặn dưới bëi 0 nªn nã cã giíi h¹n h÷u h¹n.
Ta sẽ chứng minh giới hạn nµy bằng 0. Để chứng minh điều này, ta cần đến kết
qu¶ quen thuộc sau:
1 1 1 1
+ + + ... + > ln(n + 1)
1 2 3 n
Khi đã với n > N , ta cã:
1 1 1 1 1 1 1 1 1
0=
+ + ... + < + + + ... + < − =0
xn xn − 1 xn − n xn −1 −2 −n a a
M©u thuẫn. Vậy ta phải cã lim xn = 0 .
VÝ dô 2. (VMO 2007)
Cho số thực a > 2 và f n ( x ) = a10 x n +10 + x n + ... + x + 1, ∀n ∈ ℕ .
a) Chứng minh rằng với mỗi số nguyªn dương n, phương tr×nh f n ( x ) = a lu«n
cã đóng một nghiệm dương duy nhất.
b) Gọi nghiệm đã là xn, chứng minh rằng d·y { xn } cã giới hạn hữu hạn khi n
dần đến v« cïng.
Lời giải. Kết quả của c©u a) là hiển nhiªn víi hàm f n ( x ) tăng trªn (0, +∞).
Dễ dàng nhận thấy 0 < xn < 1. Ta sẽ chứng minh { xn } tăng, tức là xn +1 > xn .
Ta xÐt:
f n +1 ( xn ) = a10 xn n +11 + xn n +1 + xn n +…+ x + 1 = xn f n ( xn ) + 1 = axn + 1
Vµ ta còng cã f n +1 (1) = a10 + n + 1 > a nªn ta chỉ cần chứng minh axn + 1 < a là sẽ
a −1
suy ra xn < xn+1 < 1 . Như vậy, cần chứng minh xn < .
a
a −1
Thật vậy, nếu xn ≥ th×:
a
n +1
 a −1 
n +10 1−   n n
10  a − 1   a  10  a − 1   a −1 
f n ( xn ) ≥ a   + = (a − 1)   + a − (a − 1)   >a
 a  a −1  a   a 
1−
a
(do a − 1 > 1 ). Vậy d·y số { xn } tăng và bị chặn bởi 1 nªn hội tụ.
Nhận xÐt: Một lần nữa mối liªn hệ f n +1 ( x ) = xf n ( x ) + 1 lại gióp chóng ta tÝnh được
mối quan hệ giữa xn và xn+1. Từ lời giải trªn, ta cã thể chứng minh được rằng
a −1 a −1
lim xn = . Thật vậy, đặt c = < 1 , theo tÝnh to¸n ë trªn:
a a
( )
f n ( c ) − f n ( xn ) = kc n (với k = ( a − 1) ( a − 1) − 1 > 0 )
9
Theo định lý Lagrange th×:

f n ( c ) − f n ( xn ) = f ’(ξ ) ( c − xn ) với ξ thuộc ( xn , c ) .
Nhưng f '(ξ ) = ( n + 10 ) a10ξ n +9 + nξ n −1 +…+ ξ + 1 > 1 nªn tõ ®©y suy ra:
kc n > c − xn
Do ®ã: c − kc n < xn < c ⇒ lim xn = c .
VÝ dô 3: Cho n là một số nguyªn d−¬ng. Chøng minh rằng phương tr×nh
1 1 1 1
+ + ... + 2 = cã một nghiệm duy nhất xn > 1 .
x − 1 4x − 1 n x −1 2
Chứng minh rằng khi n dần đến v« cïng, xn dần đến 4.
Lời giải: Việc chứng minh phương tr×nh cã nghiệm duy nhất xn > 1 là hiển nhiªn.
1
Mối liªn hệ f n +1 ( x) = f n ( x) + cho thấy xn là d·y số t¨ng (ở đ©y
(n + 1) 2 x − 1
1 1 1 1
f n ( x) = + + ... + 2 − ). Đề bài cho sẵn giới hạn của xn là 4 đã làm
x − 1 4x − 1 n x −1 2
cho bài to¸n trở nªn dễ h¬n nhiều.
Tương tự như çch chứng minh lim xn = c ở nhËn xÐt trªn, ta sẽ dïng định
lý Lagrange để đ¸nh gi¸ khoảng çch giữa xn và 4. Để làm điều này, ta cần tÝnh
1 1 1 1
f n (4) với f n ( x) =
+ + ... + 2 − .
x − 1 4x − 1 n x −1 2
Rất may m¾n, bài to¸n f n (4) này liªn quan đến 1 dạng tæng quen thuộc.
*Cô thÓ nh− sau:
Đặt f n ( x) như trªn và gọi xn là nghiệm lín h¬n 1 duy nhất của f n ( x) = 0 .
Ta cã:
1 1 1 1 1 1 1 1
f n ( 4) = + + ... + 2 − = + + ... + −
4 − 1 16 − 1 4 n − 1 2 1 .3 3 .5 (2n − 1)(2n + 1) 2
1 1 1 1 1 1 1  1 1
=  − + − + ... + − − = −
2 1 3 3 5 2n − 1 2 n  2 4n
Sö dông định lý Lagrange, ta cã:
1
= f n ( xn ) − f (4) = f '(c) . xn − 4 với c ∈ ( xn , 4) .
4n
1 4 1
Nhưng do | f n '(c) |= + + ... >
(c − 1) (4c − 1)
2 2
9
9
Nên từ đ©y xn − 4 < , suy ra lim xn = 4 .
4n
§Ó t¹o ra çc ph−¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt trªn mét kho¶ng nµo ®ã, cã
thÓ sö dông tæng cña çc hµm ®¬n ®iÖu. Riªng víi hµm ®a thøc ta cã thÓ sö dông
quy t¾c §Ò-çc vÒ sè nghiÖm d−¬ng cña ph−¬ng tr×nh: NÕu d·y çc hÖ sè cña
ph−¬ng tr×nh ®æi dÊu k lÇn th× ph−¬ng tr×nh cã kh«ng qu¸ k nghiÖm d−¬ng.
VÝ dô ph−¬ng tr×nh x 4 − x 2 − nx − 1 = 0 cã nghiÖm d−¬ng duy nhÊt x0, cßn ph−¬ng

tr×nh x 4 − x 2 + nx − 1 = 0 cã nhiÒu nhÊt hai nghiÖm d−¬ng.
Khi x©y dùng çc hµm F (n, x) , cã thÓ sö dông c«ng thøc truy håi. Nh−
1
trong vÝ dô trªn th× F (n + 1, x) = F (n, x) + . X©y dùng F (n, x) kiÓu nµy, d·y
x − n −1
nghiÖm xn sÏ dÔ cã nh÷ng quy luËt thó vÞ h¬n.
VÝ dô, víi d·y sè trªn, ta cã:
1
F (n + 1, xn ) = F (n, xn ) + < 0 . Tõ ®©y, do lim F (n + 1, 0+ ) = +∞ ta suy ra xn+1
xn − n − 1
n»m gi÷a 0 vµ xn, tøc d·y xn gi¶m.
C©u hái:
1) Cã thÓ x©y dùng d·y sè nµo víi hä hµm sè F ( x) = x( x − 1)...( x − n) ?

2) Cho 0 < a1 < a2 < ... < an < ... lµ mét d·y sè d−¬ng t¨ng nghiªm ngÆt. XÐt hä
1 1 1
ph−¬ng tr×nh + + ... + = 0 cã nghiÖm duy nhÊt xn thuéc (0, a1 ) .
x x − a1 x − an
Khi nµo th× xn dÇn vÒ 0 khi n dÇn ®Õn v« cïng?
3.4. Bµi tËp ¸p dông
Bµi 1. Cho {un } lµ d·y bÞ chÆn tháa: Fn + 2 .an+ 2 ≤ Fn+1an +1 + Fn .an , ∀n = 1, 2,3,... trong ®ã
{Fn } lµ d·y Fibonacci. Chøng minh d·y {un } héi tô.
Bµi 2: D·y sè {an } ®−îc x¸c ®Þnh bëi a1 > 0 , a2 > 0 vµ an+1 = an + an−1 .
Chøng minh r»ng d·y sè {an } héi tô vµ t×m giíi h¹n cña d·y sè ®ã.
Bµi 3. Cho tr−íc bèn sè thùc d−¬ng a , b, A, B . XÐt d·y sè { xn } :

x1 = a, x2 = b, xn+ 2 = A 3 xn2+1 + B 3 xn2 , n = 1, 2,3,...
Chøng minh r»ng tån t¹i giíi h¹n lim xn vµ t×m giíi h¹n ®ã.
n →+∞
Bµi 4. T×m çc gi¸ trÞ a ∈ ℝ sao cho d·y { xn } sau ®©y héi tô.
4 xn5 + xn2 − xn − 1
x0 = a, xn+1 = , n = 0,1, 2,...
5 xn4 + xn
Bµi 5. Cho ba sè thùc d−¬ng a , b, c vµ çc d·y sè {ak } , {bk } , {ck } , k = 0,1, 2,... ®−îc
x¸c ®Þnh nh− sau:
1) a0 = a, b0 = b, c0 = c .
2 2 2
2) ak +1 = ak + , bk +1 = bk + , ck +1 = ck + ,k ≥ 0
bk + ck ck + ak ak + bk
Chøng minh çc d·y {ak } , {bk } , {ck } nµy dÇn tíi v« cùc khi n tiÕn tíi v« cùc.
Bài 6. Cho n là một sè nguyªn d−¬ng lín h¬n 1. Chứng minh rằng ph−¬ng tr×nh
x n = x + 1 cã một nghiệm d−¬ng duy nhất, ký hiệu là xn .
Chứng minh rằng xn dần về 1 khi n dần đến v« cïng và tÝnh lim n( x n − 1) .
n→∞
Bài 7. Cho n là một số nguyªn dương > 1. Chứng minh r»ng ph−¬ng tr×nh:
x n = x 2 + x + 1 cã một nghiệm d−¬ng duy nhÊt, ký hiệu là xn.
H·y tÝnh sè thùc a sao cho giới hạn lim n ( x n − x n +1 ) tồn t¹i, h÷u h¹n và kh¸c 0.
a
n →∞
4. Lý thuyÕt d·y sè d−íi con m¾t to¸n cao cÊp
4.1. Rêi r¹c hãa çc kh¸i niÖm vµ ®Þnh lý cña lý thuyÕt hµm biÕn sè thùc
D·y sè lµ hµm sè, do ®ã nã cã ®Çy ®ñ çc tÝnh chÊt chung cña hµm sè. Tuy
nhiªn, do tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña N, mét sè kh¸i niÖm nh− ®¹o hµm, tÝch ph©n kh«ng
®−îc ®Þnh nghÜa cho çc d·y sè. Nh−ng thùc ra, d·y sè còng cã çc kh¸i niÖm
t−¬ng øng víi çc kh¸i niÖm nµy. B»ng çch so s¸nh vµ phÐp t−¬ng tù, ta cã thÓ
t×m ®−îc nh÷ng ®Þnh lý thó vÞ cña lý thuyÕt d·y sè. §ã lµ qu¸ tr×nh rêi r¹c hãa.
Rêi r¹c hãa cña ®¹o hµm f’(x) chÝnh lµ sai ph©n ∆xn = xn − xn−1 cña d·y sè.
Còng nh− ®¹o hµm cña hµm biÕn sè thùc, sai ph©n dïng ®Ó xÐt tÝnh t¨ng gi¶m cña
d·y sè. T−¬ng tù nh− vËy, ta ®Þnh nghÜa sai ph©n cÊp 2 vµ dïng ®Ó ®o tÝnh låi lâm
cña d·y. Rêi r¹c hãa cña kh¸i niÖm tÝch ph©n chÝnh lµ kh¸i niÖm tæng:
s ( xn ) = x0 + x1 + ... + xn . Hai kh¸i niÖm nµy ng−îc nhau: ∆( S ( xn )) = xn , S (∆xn ) = xn .
VÝ dô: (§Þnh lý Stolz)
XÐt hai d·y sè { xn } vµ {yn} trong ®ã {yn} lµ d·y sè d−¬ng t¨ng vµ dÇn ®Õn v«
xn (x − x )
cïng. ThÕ th× lim = lim n n −1 víi gi¶ thiÕt lµ giíi h¹n ë vÕ ph¶i tån t¹i.
yn ( yn − yn −1 )
(So s¸nh víi quy t¾c L’Hopitale)

( xn − xn −1 )
Chøng minh: §Æt lim = A . Theo ®Þnh nghÜa giíi h¹n, víi mäi ε > 0 tån
( yn − yn −1 )
( xn − xn −1 )
t¹i N1 sao cho víi mäi n > N1 , ta cã: − A < ε , tõ ®ã suy ra:
( yn − yn −1 )
( xn − xn −1 )
A−ε < < A + ε . Tõ ®©y, do yn lµ d·y t¨ng nªn ta cã :
( yn − yn −1 )
( A − ε )( yN1 − yN1 −1 ) < xN1 − xN1 −1 < ( A + ε )( y N1 − y N1 −1 )
...
( A − ε )( yn − yn −1 ) < xn − xn −1 < ( A + ε )( yn − yn −1 )
Céng çc bÊt ®¼ng thøc trªn l¹i, ta ®−îc:
( A − ε )( yn − yN −1 ) < xn − xN −1 < ( A + ε )( yn − yN −1 )
1 1 1
Chia hai vÕ cho yn , ta ®−îc:

A − ε + [ xN - ( A - ε ) yN −1 ] xn A + ε + [ xN - ( A + ε ) yN −1 ]
1 1
<
< 1 1
yn yn yn
V× yn dÇn ®Õn v« cïng nªn tån t¹i N 2 > N1 sao cho:
[ xN1 − ( A − ε ) y N1 −1 ] [ xN1 − ( A + ε ) y N1 −1 ]
> −ε vµ <ε
yn yn
xn
víi mäi n > N 2 . Khi ®ã víi mäi n > N 2 ta cã A − 2ε < < A + 2ε vµ ®iÒu nµy cã
yn
xn
nghÜa lµ lim = A.
yn
C©u hái: §iÒu kiÖn yn t¨ng vµ dÇn ®Õn v« cïng cã cÇn thiÕt kh«ng?
VÝ dô: Chøng minh r»ng nÕu d·y sè {x n } tho¶ m·n ®iÒu kiÖn xn +1 − 2 xn + xn−1 ≥ 0 vµ
k1 , k2 , ..., kr lµ çc sè tù nhiªn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn k1 + k2 + ... + kr = r.k th×:
xk1 + xk2 + ... + xkr ≥ r.xk

(So s¸nh víi bÊt ®¼ng thøc Jensen)
VÝ dô: Cho d·y sè { xn } tho¶ m·n ®iÒu kiÖn xk +1 − 2 xk + xk −1 ≥ 0 víi mäi k = 1, 2,..., n
Ngoµi ra x0 = xn +1 = 0 . Chøng minh r»ng xk ≤ 0 víi mäi k = 1, 2, ..., n .
(§¹o hµm bËc hai kh«ng ©m, suy ra ®¹o hµm bËc nhÊt lµ hµm t¨ng vµ chØ cã nhiÒu
nhÊt mét nghiÖm, suy ra chiÒu biÕn thiªn cña hµm sè chØ cã thÓ lµ 0 gi¶m ®Õn cùc
tiÓu råi t¨ng lªn 0).
n
1
VÝ dô: Cho d·y sè d−¬ng {an } . BiÕt r»ng tån t¹i giíi h¹n lim ∑ = A < +∞ .
n →+∞
k =1 ak
§Æt Sn = a1 + a2 + ... + an .
k 2 ak
n
Chøng minh r»ng tæng lim
n →+∞
∑
k =1 sk
2
còng cã giíi h¹n h÷u h¹n khi n → +∞ .
Gi¶i: DÞch sang ng«n ng÷ hµm sè, ta cã bµi to¸n sau “NÕu f ( x) lµ hµm sè t¨ng tõ
+∞
dx
∫
+ +
ℝ vµo ℝ vµ tån t¹i tÝch ph©n suy réng th× còng tån t¹i tÝch ph©n
0
f ( x)
+∞ 2
x f ( x ) dx
∫0
F 2 ( x)
trong ®ã F ( x) lµ nguyªn hµm cña f ( x) .” Bµi nµy cã thÓ gi¶i b»ng
ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn nh− sau:

xdx 1 d ( x 2 ) 1  x 2 x f ( x)dx 
A A A A 2
∫0 F ( x) 2 ∫0 F ( x) 2  F ( x) ∫0 F 2 ( x) 
= = +
 0 
∞
xdx x2
nh− vËy chØ cÇn chøng minh tån t¹i ∫ vµ lim .
F (x) x →+∞ F ( x )
0
C©u hái:
1) §Þnh lý Rolle cã d¹ng rêi r¹c nh− thÕ nµo?
2) C«ng thøc tÝnh tÝch ph©n tõng phÇn cã d¹ng rêi r¹c nh− thÕ nµo?
4.2. Sö dông xÊp xØ trong dù ®o¸n kÕt qu¶
Trong nhiÒu tr−êng hîp, dù ®o¸n ®−îc kÕt qu¶ ®· lµ mét nöa, thËm chÝ 2/3
lêi gi¶i. Chóng ta ®· gÆp nhiÒu t×nh huèng lµ lêi gi¶i ®Çu tiªn thu ®−îc mét çch rÊt
khã kh¨n, nh−ng sau ®ã th× hµng lo¹t lêi gi¶i ®Ñp h¬n, gän h¬n xuÊt hiÖn. V× sao
chóng ta kh«ng nghÜ ngay ®−îc nh÷ng lêi gi¶i ®Ñp? V× chóng ta ch−a biÕt ®¸p sè.
Khi biÕt råi th× cã thÓ ®Þnh h−íng dÔ dµng h¬n rÊt nhiÒu. D−íi ®©y, chóng ta sÏ
xem xÐt mét sè øng dông cña xÊp xØ trong viÖc dù ®o¸n kÕt qu¶.
Trong vÝ dô vÒ d·y sè xn +1 = sin( xn ) , chóng ta ®· ¸p dông ®Þnh lý trung b×nh Cesaro

®Ó t×m giíi h¹n nxn , mÆc dï d·y sè kh«ng cã d¹ng quen thuéc xn +1 = xn ± ( xn )α .
x3
ThÕ nh−ng, nÕu ®Ó ý r»ng xn → 0 khi n → ∞ , mµ t¹i l©n cËn 0 th× sin x ∼~ x − th×
6
ta sÏ thÊy tÝnh quy luËt cña kÕt qu¶ ®· t×m ®−îc ë trªn.
Víi ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù, ta cã thÓ thÊy d·y d¹ng xn +1 = xn ± ( xn )α . ë hµng lo¹t
çc d·y sè cã bÒ ngoµi kh¸c h¼n nh−:
xn +1 = ln(1 + xn ), xn+1 = xn cos xn , xn +1 = arctan( xn )...
(DÜ nhiªn, ph¶i kiÓm tra ®iÒu kiÖn xn → 0 khi n → ∞ )
1
Ta còng cã thÓ gi¶i thÝch ®−îc v× sao trong bµi to¸n an+1 = an + ë phÇn trªn, ta
an
 
= an  1 + 3  . V× a → ∞ khi n → ∞ nªn víi
3 1 1
®· t×m ®−îc sè . Ta cã an +1 = an +  
2 an  a2 
 n 
β
β
 1 β
  β
β β β−
3
mäi β ta cã an+1 = an 1 + 3  = an + β an 2
 ~ an 1 + 3
 a2
    an
2
n
3
Do ®ã ®Ó hiÖu sè nµy xÊp xØ h»ng sè, ta chän β = .
2
Ta xÐt mét vÝ dô kh¸c :

an −1
VÝ dô: (§HSP, 2000) Cho d·y sè {an } x¸c ®Þnh bëi: a1 = a2 = 1, an +1 = an +
n(n + 1)
Chøng minh r»ng d·y {an } cã giíi h¹n.
Gi¶i: DÔ thÊy {an } lµ d·y t¨ng. V× vËy ta chØ cÇn chøng minh d·y {an } bÞ chÆn trªn.
Ta cã
an−1  1 
an+1 = an + < an 1 + 
n(n + 1)  n(n + 1) 
Tõ ®©y suy ra
 1   1   1   1 
an+1 < 1 +  ... 1 +  a2 = 1 +  ... 1 + 
 n(n + 1)   2.3   n(n + 1)   2.3 
 1   1 
Nh− vËy ta chØ cÇn chøng minh tÝch 1 +  ... 1 +  bÞ chÆn. KÕt qu¶ nµy
 n(n + 1)   2.3 
kh«ng phøc t¹p vµ cã thÓ chøng minh hoµn toµn s¬ cÊp. Tuy nhiªn, nh÷ng kinh
1
nghiÖm vÒ d·y sè gîi cho chóng ta tíi mèi quan hÖ gi÷a tÝch trªn vµ tæng
n(n + 1)
1 1
+ ... + . Theo h−íng ®ã, chóng ta cã thÓ ®−a ra mét kÕt qu¶ tæng qu¸t h¬n
2.3 n(n + 1)
vµ kÕt qu¶ ®ã ®−îc dù ®o¸n tõ viÖc sö dông xÊp xØ.
Gi¶ sö r»ng { xn } lµ d·y sè thùc sao cho tæng x1 + ... + xn cã giíi h¹n h÷u h¹n khi
n → +∞ . Khi ®ã xn → 0 khi n → +∞ . V× vËy, víi n ®ñ lín th× xn ~ ln(1 + xn ) . Do
®ã tæng ln(1 + x1 ) + ... + ln(1 + xn ) còng cã giíi h¹n h÷u h¹n khi n → +∞ vµ cã nghÜa lµ
tÝch (1 + x1 )...(1 + xn ) còng vËy. Ta cã ®Þnh lý:
§Þnh lý: Cho d·y sè thùc { xn } . Khi ®ã nÕu tæng x1 + ... + xn cã giíi h¹n h÷u h¹n khi
n → ∞ th× tÝch (1 + x1 )...(1 + xn ) còng cã giíi h¹n h÷u h¹n khi n → +∞ .
C©u hái:
1) MÖnh ®Ò ®¶o cña ®Þnh lý trªn cã ®óng kh«ng?
2) Cho n > 3 vµ xn lµ nghiÖm d−¬ng duy nhÊt cña ph−¬ng tr×nh x n − x 2 − x − 1 = 0 .
Cã thÓ dù ®o¸n ®−îc lim n( xn − 1) ?
n →∞
5. Bµi tËp ¸p dông cuèi ch−¬ng
1
Bµi 1. Cho d·y sè {an } tháa: a1 = 5, an +1 = an + , n = 1, 2,3,...
an
Chøng minh r»ng: 45 < a1000 < 45,1 .
Bµi 2. Cho d·y số {un } x¸c định nh− sau:

u1 = 1, u2 = 2
 , n = 1, 2,3,...
un + 2 = 2un +1 + un
un +1
Đặt xn = , n = 1, 2,3,... . TÝnh giíi hạn : lim xn .
un n →+∞
Bµi 3. Cho d·y sè {un } tháa m·n lim ( u2 n + u2 n +1 ) = 2010 vµ lim ( u2 n + u2 n −1 ) = 2011 .
n →+∞ n →+∞
u2 n
TÝnh lim .
n →+∞ u2 n +1
Bµi 4. Cho d·y số (un) ®−îc x¸c ®Þnh bëi: u1 = u2 = 1, un +1 = 4un − 5un−1 víi mäi n ≥ 2 .
un
Chứng minh r»ng víi mäi sè thùc a > 5 , ta ®Òu cã: lim ( )=0.
n →+∞ an
1  1 1 
Bµi 5. TÝnh giíi h¹n sau: lim 1 + + ... + 
n 2 n
∀n ∈ ℕ* , un ≥ 1
Bµi 6. Cho d·y sè thùc {un } tháa: 
∀p, q ∈ ℕ , u p + q ≤ u p .uq
*
ln un
XÐt vn = , ∀n ∈ ℕ* . Chøng minh r»ng: {vn } héi tô.
n
Bµi 7. Cho d·y sè d−¬ng {an } tháa m·n: a1 > 0, anp+1 ≥ a1 + a1 + ... + an , ∀n ≥ 1 víi
0< p < 2.
Chøng minh r»ng tån t¹i c > 0 sao cho an > nc, ∀n .
Bµi 8. Kh¶o s¸t sù héi tô cña d·y:

u0 = a ∈ ℝ, un+1 = 3 7un − 6, n = 0,1, 2,...
Bµi 9. Cho α ∈ (0, 2) . TÝnh giíi h¹n cña d·y sau theo çc gi¸ trÞ u0 , u1 cho tr−íc:
un + 2 = α un+1 + (1 − α )un , n = 0,1, 2,...
n  a2 an 
Bµi 10. Cho a lµ sè thùc d−¬ng bÊt k× lín h¬n 1. TÝnh lim  a + + ... + .
a n +1  2 n 
Bµi 11. T×m tÊt c¶ çc gi¸ trÞ cña a ®Ó d·y sè {xn } ®−îc x¸c ®Þnh bëi :
a
x0 = 1996, xn +1 = , n = 0, 1, 2, ...
x +1
2
n
cã giíi h¹n h÷u h¹n khi n dÇn tíi v« cïng.
Bµi 12. Cho lµ d·y sè thùc {an } tháa m·n: ea + n.an = 2, ∀n .

n
Chøng minh r»ng: lim n(1 − n.an ) = 1 .
Bµi 13. Cho d·y thùc d−¬ng { xn } ®−îc x¸c ®Þnh bëi:
x1 = 1, x2 = 9, x3 = 9, x4 = 1, xn + 4 = 4 xn .xn +1.xn + 2 .xn+3 , n ≥ 1 .
Chøng minh d·y nµy cã giíi h¹n h÷u h¹n. T×m tíi h¹n ®ã.
Tµi liÖu tham kh¶o
1) Jean-Marie Monier, Gi¶i tÝch 1, 2, 3, 4, NXBGD 1999-2000.

2) Lª H¶i Ch©u: TuyÓn tËp çc ®Ò thi to¸n quèc tÕ.
3) Titu Andreescu, Razvan Gelca: Mathematical Olympiad Challenges,
Birkhauser 2000.
4) A. Gardiner, The Mathematical Olympiad Hanbook, Oxford, 1997.
5) Titu Andreescu, Zuming Feng: Mathematical Olympiads 1998-1999, 1999-
2000, 2000-2001, MAA, 2000-2002
6) Arthur Engel: Problem-Solving Strategies, Springer 1997
7) G.Polya, G.Szego: Çc bµi tËp vµ ®Þnh lý cña gi¶i tÝch, Nauka 1977 (TiÕng
Nga)
8) Cupsov, Nesterenko ...: Thi v« ®Þch to¸n toµn Liªn X«, Prosvesenie, 1999
(TiÕng Nga)
9) 400 bµi to¸n tõ American Mathematical monthly, Mir, 1977 (TiÕng Nga)
10) §Ò thi to¸n cña ViÖt Nam, çc n−íc vµ khu vùc
11) T¹p chÝ To¸n häc vµ Tuæi trÎ (THTT), Parabola, Kvant, American
Mathematical monthly (AMM).
TrÇn Nam Dòng - §HKHTN TP Hå ChÝ Minh

227 NguyÔn V¨n Cõ, QuËn 5, TP Hå ChÝ Minh
Email: namdung@fpt.com.vn, namdung@fsoft.com.vn
http://www.unipd.it/en/doctorates/grants.htm
http://www.math.unipd.it/~daipra/Paolo%20Dai%20Pra.html

Chuyen de Day So

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuyen de Day So

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chuyªn ®Ò Giíi h¹n d·y sè

1. §Þnh nghÜa vµ c¸c ®Þnh lý c¬ b¶n

§Þnh lý 1. (Tæng, hiÖu, tÝch, th−¬ng c¸c d·y héi tô)

§Þnh lý 2. (ChuyÓn qua giíi h¹n trong bÊt ®¼ng thøc)

§Þnh lý 3. (§Þnh lý kÑp)

Tr−íc hÕt, ta cã mét ®iÒu kiÖn cÇn ®¬n gi¶n:

MÖnh ®Ò 4. NÕu d·y sè {xn } héi tô th× {xn } bÞ chÆn.

§Þnh lý 5. (D·y ®¬n ®iÖu)

C©u hái. H·y thùc hiÖn c¸c chøng minh trªn.

§Þnh lý 7. (VÒ d·y c¸c ®o¹n th¼ng lång nhau)

Gi¶i. Ta cã víi m > n th× :

2.1. D·y sè d¹ng xn+1 = f ( xn )

§Þnh lý 1. Cho I lµ mét kho¶ng ®ãng cña R vµ hµm sè f : I → I . XÐt d·y sè { xn }

Gi¶i. Đặt f ( x) = ( 2 ) x th× d·y số cã dạng x0 = 2 và xn +1 = f ( xn ) . Ta thấy f ( x)

XÐt ph−¬ng tr×nh x = ( 2 ) ⇔

Vậy giới hạn của { xn } khi n dần đến v« cïng là 2.

*Tr−êng hîp 1: u0 = a ∈ [0,1] . Khi Êy víi mäi k ∈ ℕ , ( u2 k ∈ [0,1] vµ u2 k +1 ∈ [1; ∞] )

Cuèi cïng ta ®−îc lim un = 1 .

Tr−êng hîp 2: u0 = a ∈ [1, ∞] :

un2 + 4un + 1 3un (un − 1) 2

Ta sẽ chøng minh r»ng nghiệm t ≤ 2 . Đặt t = 2 cos ϕ , ϕ ∈ [ 0; 2π ] , thay vào phương

B©y giê ¸p dông ®Þnh lý 2, ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh.

VÝ dô 7. (ViÖt Nam, 2000) Cho d·y sè { xn } x¸c ®Þnh nh− sau:

(Thªm mét sè vÝ dô vµ ph©n tÝch)

Chøng minh r»ng lim un = 1 .

Theo nguyªn lÝ kÑp th× lim(un − 1) = 0 hay lim un = 1 .

VÝ dô 2. Cho d·y sè { xn } ®−îc x¸c ®Þnh bëi x0 = 1, xn +1 = sin( xn ) .

VÝ dô 1. LËp c«ng thøc tÝnh tæng S n = 12 + 2 2 + 32 + ... + n 2 .

⇔ 3an 2 + (3a + 2b)n + (a + b + c) = n 2 , ∀n ∈ ℕ

§ång nhÊt hÖ sè hai vÕ, ta ®−îc 3a = 1, 3a + 2b = 0, a + b + c = 0

Cuèi cïng, ta cã: S n = 12 + 22 + 32 + ... + n 2 =

Gi¶i: Ta cã tõ c«ng thøc cña d·y sè, ta cã:

Bµi 4. Cho d·y sè {an } tháa m·n: a1 ∈ (0,1) vµ an +1 = an − an2 , n = 1, 2, 3,...

2. §Æt ∆ = (d − a )2 + 4bc . BiÖn luËn theo ∆ sù héi tô cña d·y {un } .

3.1. Ph−¬ng ph¸p d·y sè phô

VÝ dô 2. Cho {un } lµ d·y bÞ chÆn tháa m·n: 2an + 2 ≤ an + an +1 , ∀n .

3.2. X©y dùng d·y héi tô b»ng ph−¬ng tr×nh

XÐt mét hä ph−¬ng tr×nh F ( n, x ) = 0 . NÕu víi mçi n, ph−¬ng tr×nh F ( n, x ) = 0 cã

VÝ dô 1: Chøng minh r»ng víi mäi n nguyªn d−¬ng, ph−¬ng tr×nh

Theo định lý Lagrange th×:

VÝ dô ph−¬ng tr×nh x 4 − x 2 − nx − 1 = 0 cã nghiÖm d−¬ng duy nhÊt x0, cßn ph−¬ng

1) Cã thÓ x©y dùng d·y sè nµo víi hä hµm sè F ( x) = x( x − 1)...( x − n) ?

Bµi 3. Cho tr−íc bèn sè thùc d−¬ng a , b, A, B . XÐt d·y sè { xn } :

VÝ dô: (§Þnh lý Stolz)

(So s¸nh víi quy t¾c L’Hopitale)

Chia hai vÕ cho yn , ta ®−îc:

xk1 + xk2 + ... + xkr ≥ r.xk

ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn nh− sau:

Trong vÝ dô vÒ d·y sè xn +1 = sin( xn ) , chóng ta ®· ¸p dông ®Þnh lý trung b×nh Cesaro

Ta xÐt mét vÝ dô kh¸c :

Bµi 2. Cho d·y số {un } x¸c định nh− sau:

Bµi 8. Kh¶o s¸t sù héi tô cña d·y:

cã giíi h¹n h÷u h¹n khi n dÇn tíi v« cïng.

Bµi 12. Cho lµ d·y sè thùc {an } tháa m·n: ea + n.an = 2, ∀n .

Chøng minh r»ng: lim n(1 − n.an ) = 1 .

1) Jean-Marie Monier, Gi¶i tÝch 1, 2, 3, 4, NXBGD 1999-2000.

TrÇn Nam Dòng - §HKHTN TP Hå ChÝ Minh

You might also like