48.MINIATURA INSTRUMENTALNA W XIX WIEKU.

MINIATURA INSTRUMENTALNA, forma muz. wykształcona w XIX w. Jej wzorem była pieśń solowa z
akompaniamentem fort., co spowodowało, iż większość m.i. to utwory fortepianowe. Ze względu na refleksyjny
charakter i związek z liryką wok. m.i. określa się często mianem liryki instrumentalnej. Związek ten podkreślił
dobitnie F. Mendelssohn-Bartholdy, opatrując swoje utwory fort. tytułemPieśni bez słów.
Do wybitnych przedstawicieli m.i. należą również:
o F. Schubert (uważany za twórcę tego gatunku),
o R. Schumann,
o F. Chopin,
o F. Liszt,
o J. Brahms.
M.i. noszą różne tytuły, które czasem wskazują na konkretne obrazy poetyckie (np. R. Schumanna Kinderszenen,
Les Papillons), czasem mają bardziej ogólny charakter (np. Moments musicaux F. Schuberta, nokturny F.
Chopina, intermezza lub capriccia J. Brahmsa, a także kartki z albumu, fantazje, noveletty, bagatele różnych
kompozytorów).

 Bardzo popularna w XIX wieku jako muzyka grana na recitalach oraz w salonach towarzyskich. Wiele
form miniaturowych ma swoją unikalną budowę lub charakter, inne natomiast, związane są z aktualną
modą w nazewnictwie.
 Obszerna miejsce w liter. muz. romantyzmu
 Zawsze zawierały pewien ładunek emocjonalny
 Nieduża forma prostota fakturalna
 O miniaturowości decyduje także:
o Rodzaj brzmienia
o Jego proporcje
o Rozplanowanie dynamiki wewnętrznej
 Miniatury romantyczne były zbudowane przeważnie z 2 lub 3 okresów muzycznych, niektóre były szerzej
rozbudowane
 Cechą miniatury jest gatunkowość , co oznacza ze nie posiadają ściśle określonej budowy.
 Często jednoczęściowe (izomorfizm i ewolucyjność), czasem trzyczęściowe repryzowe ABA czy
wariacyjne(fakturalne zróżnicowanie odcinków, kontrasty)
 Zazwyczaj są opatrzone tytułami, które dotyczą charakteru oraz indywidualnego nastroju utworów.
 Ich ogromna popularność przyniosła bogactwo nazw gatunkowych
 Kompozytorzy stosowali określenia
o Pieśń bez słów; Pieśń wieczorna ;Romans; Nokturn; Preludium; Moment muzyczny; Impromptu;
Elegia; Intermezzo
o Wspomnienie
o Marzenie
o Humoreska
o burleska
 Miniatury romantyczne można podzielić na trzy grupy(podział ze względu na wyraz, formotwórczą formę
rytmu oraz zastosowanie środków technicznych):
o Liryczne
o Taneczne
o Wirtuozowskie
 W tanecznej uwidocznił się narodowy charakter muzyki romantycznej, wyrażany stylizowaniem różnych
tańców np. walc, polonez, polka, czardasz itd. Po mimo stylizacji zachowywały one swój lokalny koloryt
 Tańcem ponadnarodowym stał się walc
 M. Wirtuozowskie rozwinęły się z utworów pedagogicznych które zaczęto pisać pod koniec XVIII
wieku. Pedagogiczne ćwiczenia były jednak zaledwie punktem wyjścia dla najeżonych trudnościami
technicznymi miniatur romantycznych.
 Charakter wirtuozowski miały etiudy, kaprysy, czasem toccaty oraz utwory określane nazvfatperpetuum
mobile lub moto perpetuo.
 rozwój tego gatunku prowadził z jednej strony do łączenia miniatur w cykle, a z drugiej do ewolucji w
kierunku poematu instrumentalnego. W ten sposób pojawiły się poematy liryczne, poematy taneczne oraz
etiudy-poematy.
 Romantyczne miniatury instrumentalne to w absolutnej większości utwory fortepianowe, a dopiero w
drugim rzędzie — skrzypcowe
 Lirykę instrumentalną zapoczątkował w swych impromptus oraz moments musicaux najwybitniejszy
przedstawiciel liryki wokalnej — Franz Schubert.
o Pod wspólną nazwą „momenty muzyczne" kryje się sześć utworów o różnorodnym charakterze,
m.in. nokturnu, marsza i etiudy, zróżnicowanych agogicznie i wyrazowe, o formie muzycznej
ABA.
o Impromptus Schuberta są bardziej zróżnicowane formalnie, o czym świadczy zastosowanie formy
sonatowej (Impromptu f-moll op. 142 nr 1) czy cyklu wariacji (Impromptu B-dur op. 142 nr 3).
Znamiona etiudowe wykazuje natomiast Impromptu Es-dur op. 90 nr 2.
 Robert Schumann
o tendencja do łączenia miniatur w cykle i zbiory
o Podczas gdy zbiory (np. [Kartki z albumu], [Album dla młodzieży]) stanowiły swobodne
zestawienie utworów, w cyklach następowało łączenie miniatur w organiczny przebieg muzyczny.
o Każda część cyklu miała do spełnienia określone zadanie, a następstwo kolejnych utworów
powodowało narastanie kontrastów i kulminacji oraz ich rozwiązywanie.
o Sceny dziecięce to trzynaście krótkich miniatur, opatrzonych tytułami, utrzymanych w różnych
tonacjach i odmiennych nastrojach. W sumie tworzą one swobodną wizję jednego dnia z życia
dziecka.
o Miniatury wchodzące w skład cyklu Motyle nie mają tytułów. Tym razem jest to poemat taneczny,
w wielu miejscach nawiązujący do walca. Zintegrowaniu całości służy powrót początkowego
materiału muzycznego w zakończeniu cyklu.
o Karnawał op. 9- rodzaj artystycznego credo kompozytora. Barwny korowód karnawałowych postaci
posłużył Schumannowi do symbolicznego wyrażenia postaw wobec różnych tendencji istniejących w
muzyce jego czasów. Wstęp na „karnawał" otrzymały, obok wcieleń kompozytora (Euzebiusz, Florestan)
oraz typowych masek karnawałowych (Pierrot, Arlekin, Pantalon, Kolombina), tylko osoby najbliższe
Schumannowi. Znalazły się wśród nich: Chopin, Paganini — zdaniem kompozytora najbardziej
reprezentatywne postaci romantyzmu, a także — ukryte pod karnawałowymi maskami — ukochane kobiety
Schumanna: Chiarina (Clara Wieck) i Estrella (Ernestyna von Fricken). Chopin i Paganini to próba imitacji
stylu tych kompozytorów. Miniaturę Chopin Schumann poleca grać dwukrotnie: raz w stylu balladowym, a
następnie w nokturnowym. Paganiniego charakteryzuje zawrotne tempo, łamane oktawy i ruchliwe
biegniki. Karnawałowy temat jest także okazją do wykorzystania walca. Kompozytor czyni to kilkakrotnie,
a ponadto w jednej z miniatur przypomina temat muzyczny z innego cyklu, z Motyli. W podtytule
Schumann określił swój cykl jako „wdzięczne sceny zbudowane na czterech nutach" (a, es, c i h). Motywy
oparte na tych właśnie dźwiękach pojawiają się w wielu miniaturach. Istnieje ponadto głębsza symbolika
tych nazw-liter:
— zawierają się one w niemieckim słowie Fasching (karnawał);
— Asch to nazwa miejscowości, w której mieszkała Ernestyna;
— Schumann zalecał ćwiczenie gam Es, C, H, A;
— ASCH to także litery wchodzące w skład nazwiska kompozytora.
Karnawał Schumanna cechuje z jednej strony ostro zarysowany kontrast pomiędzy następującymi po sobie
miniaturami (tempo, faktura, wyraz, rozmiary), z drugiej natomiast wykorzystanie nut „przewodnich" oraz
powiązanie podobnym materiałem muzycznym pierwszego (Prearn-bulum) i ostatniego ogniwa
muzycznego. Karnawał zamyka Marsz Związku Dawida przeciwko filistynom (marsz utrzymany w metrum
trójdzielnym!). Był to rodzaj uroczystej proklamacji rozpoczęcia walki o nową muzykę.
 Felixa Mendelssohna
o Pieśni bez słów -kompozytor napisał blisko 50takich utworów, zebranych w 8 zeszytach. Były to
kompozycje niezbyt trudne technicznie. Kompozytor dokonał przeniesienia pieśni na grunt muzyki
czysto instrumentalnej. Na wzór pieśni zachował w nich szczególną dbałość o piękno linii
melodycznej, fragmenty o charakterze wstępu i zakończenia, a w niektórych utworach również
programowe tytuły, np. Friihlingslied (Pieśń wiosenna), Reiselied (Pieśń wędrowca), Gondellied
(Pieśń gondoliera).