ht ht

tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

I
.S

2005
m

PRISHTINË
ar
Rifat E. Gjota

tP
D
FC
re
UNIVERSITETI I PRISHTINËS

KOMPLEKSE
FAKULTETI I INXHINIERISË ELEKTRIKE

ht at ht
tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
KOMPLEMENTARE-

w w
MAKINAT ELEKTRIKE

.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

1
.S

2005
m

PRISHTINË
ar
tP
D
KOMPLEKSE
FC
Prof. dr. Sc. Rifat E. Gjota

re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

KOMPLEMENTARE-

tp or tp
MAKINAT ELEKTRIKE

:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Recenzentet

or

or
Prof. dr. Mehmed Bula

at

at
Prof. dr. Halil Turku

re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
Lektoroi
ar

ar
Arif Demolli
m

m
.S

.S
w

w
Realizimi kompjuterik
w

w
w

w
Adnan Gjota
://

://
Abdurrahman Simnica
tp

tp
ht

ht
Përpunimi i figurave për CD
Inxh. Dipl. Genc Beqiri

om
.c
or
Katalogimi në publikim ± (CIP)
at
re
Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës
FC
D
tP

621.318 (075.8)
ar
m

GJOTA, Rifat E.
.S

Makinat elektrike komplementare-komplekse / Rifat E.

w

Gjota. - Prishtinë : Universiteti i Prishtinës : Fakulteti i Inxhi-

w

nierisë Elektrike, 2005 (Pejë :,,Dukagjini´). - libra ; 25 cm.

w
://

[Libri] I : . - 98 fq.: ilustr. + [1] CD

tp
ht

Literatura : fq. 97

SBN 9951-00-042-8
om

om
Tirazhi: 1.000 copë
Shtypur: Shtypshkronja ³ Dukagjini ³- Pejë
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

2
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
Veprën ua përkushtoj
w

w
w

w
://

://
Babës tim,
tp

tp
për shkak të parimeve pa kompromis që e kanë udhëhequr në jetë.
ht

ht
Nënës sime,
për shkak se fëmijët i ka drejtuar që të punojnë për ngritje intelektuale.

Bashkëshortes sime,

om
për shkak të përkushtimit të jashtëzakonshëm në familje.

.c
or
Fëmijëve të mi,
për shkak se çdo gjë e bëjnë të vlefshme. at
re
FC
D
tP

Dhe njerëzimit «
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

3
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

4
.S
m
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

5
.S
m
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

6
.S
m

Përmbajtja
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Parathënie «««««««««««««««««««««««««««« 9

or

or
1. Qarku Magnetik «««««««««««««« «««««««««.. 11

at

at
re

re
1.1. Ligjet Themelore të qarkut magnetik «««««««««««. ««.. 11

FC

FC
1.2. Analogjia me qarkun elektrik ««««««««««««««««« 16

D
tP

tP
1.3. Format themelore të qarkut magnetik «««««««««««««« 19
ar

ar
2. Llogaritja e shndërrimit të energjisë në mes- hekur të makinës el. ««««.. 21
m

m
.S

.S
2.1. Shpërndarja e ngarkesës lineare ³A´ ose e rrymes së
w

w
plotë të mbështjellësit për njësi të perimetrit të makinës dhe
w

w
w

w
forca magnetomotore ș ............................................................................. 21
://

://
tp

tp
3. Forca magnetomotore (FMM - ja) shumëfozore ««««««««««« 35
ht

ht
4. Shpërndarja e amperpërçuesve në makinat trifazore klasike ««««««. 39
4.1. Fusha magnetike pulsuese dhe rrotulluese «««««««««««« 40
5. Analiza grafo- analitike e induksioneve të krijuara nga mbështjellat
e lidhura në Ȋ ose ǻ ....................................................................................... 50

om
6. Pasqyrimi hapësinor dhe kohor i sistemit trefazor te

.c
Makinat klasike me një vështrim të ri për përfitimin e

or
at
pozitës së vektorit rezultant të induksionit ..................................................... 53
re
7. Operatori i ri komplementar ³g´ ............................................................ 58
FC

8. Ndikimi i rrethanave të reja (harmonike) në madhësitë

D
tP

karakteristike...................................................................... 72
ar
m

8.1. Vlerat nominale ......................................................................................... 72

.S

8.2. Faktori i fuqisë ........................................................................................ 76

w
w

8.3 Llogaritja e fuqisë së dukshme të konsumuar, rrymës

w
://

dhe e fuqisë së dukshme rrotulluese. .......................................................... 78

tp

8.4. Bilanci energjetik «««««««««««««««««««««.. 86

ht

8.5. Largimi i humbjeve termike ± ftohja ......................................................... 89

8.6. Mbingarkesa ............................................................................................. 94
8.7. Vlerësimi i shfrytëzimit të materialit .......................................................... 94
Literatura ......................................................................................................... 98
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

7
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om

³Është lehtë të flasësh kur ke çka të thuash, por është e vështirë të kesh
.c

.c
or

or

çka të thuash kur duhet të flasësh´

at

at

(Xh. Eliot)
re

re
FC

FC
D

8
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
Parathënie

re

re
FC

FC
Shkenca për fushat magnetike rrotulluese është baza për shqyrtimin e të

D
gjitha llojeve të makinave elektrike rrotulluese. Përvetësimi i shkencës për
tP

tP
ar

ar
fushat magnetike rrotulluese d.m.th. ³thyerja e akullit´ në shqyrtimin dhe
m

m
shfrytëzimin e makinave sinkrone dhe asinkrone trefazore. Përderisa
.S

.S
mbështjellat e elektromotorëve trefazorë kanë qenë të lidhura në yll (Y) ose
w

w
në trekëndësh (ǻ) gjatë startimit dhe gjatë veprimit të tyre janë krijuar
w

w
w

w
rrethana specifike që kanë pasur si pasojë punën kuazistacionare.
://

://
Zakonisht, është supozuar se në mes-hekur vepron shpërndarja sinusoidale
tp

tp
e dendësisë së fluksit (induksionit). Kërkesë e përhershme e UNESCO-së
ht

ht
(Literatura 16.) ka qenë tendenca që posaçërisht të hulumtohet struktura e
fushës magnetike në kohë dhe hapësirë dhe të gjendet lidhja ndërmjet kësaj
strukture dhe dukurive fizike që siç duket atë strukturë e përcaktojnë.
Ky tekst i prezenton lexuesit një këndvështrim të ri hapësinoro-kohor i cili
mundëson edhe një variant komplekse të kombinimit të lidhjeve yll (Y) me

om
trekëndëshin (ǻ).

.c
Në këtë punim jepet në mënyrë koncize se si arrihet shpërndarja e

or
amperpërçuesve (ngarkesës lineare) A(x) në mënyrë harmonike, e cila
at
krijon edhe induksionin harmonik (Bδm ), ndërsa puna e makinës arrin
re
FC

gjendjen stacionare. Duke marrë parasysh rrethanat e reja të harmonizuara

D

në hapësirë dhe kohë të fushave rrotulluese magnetike në makinat elektrike

tP

komplementare-komplekse, të cilat duhet të merren parasysh gjatë

ar

konstruktimit, shfrytëzimit dhe dirigjimit të tyre. Në të njëjtën kohë teksti

m

mund të jetë si referencë e përshtatshme për çështje të ndryshme interesimi

.S
w

jo vetëm për inxhinierët në praktikë që ballafaqohen me probleme, por le të

w

shërbejë si komplement (plotësim) i njohurive si dhe nxitës për punën e

w
://

mëtejshme si në aspektin teorik ashtu edhe në atë praktik.

tp

Mirëpres çdo vërejtje qëllimmirë nga lexuesi ose përdoruesi i këtij teksti.
ht

Prishtinë, Prill 2005 Rifat E. Gjota

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

9
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht

³Libri është një shok i mirë, i cili t¶i zbulon fshehtësitë, është një dritë në
errësirë dhe kënaqësi në vetmi´ Shekspiri
om

om

1. QARKU MAGNETIK
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

10
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
1.1. Ligjet themelore të qarkut magnetik

or

or
at

at
Vijat e fushës magnetike të induksionit B janë vija të mbyllura. Për t¶u

re

re
krijuar rreth përçuesve në periferi të statorit ose rotorit dendësia e posaçme

FC

FC
e vijave, d.m.th. induksioni i përcaktuar B, nevojitet që ato vija të

D
mbërthejnë rryma të caktuara ose forcë magneto-motore θ = ∑ I , e cila
tP

tP
ar

ar
θ = ∫ H l dl
m

m
është e lidhur me intensitetin e fushës magnetike H me relaci
.S

.S
(1)
w

w
w

w
w

w
ku duhet të shumëzohet me elementin e rrugës dl atë komponente të H l , të
://

://
tp

tp
intensitetit të fushës H, e cila qëndron në drejtim të dl, ndërsa integrimi
ht

ht
bëhet në tërë lakoren e mbyllur rreth forcës magneto-motore (FMM ) θ (fig.
1). Në vendin e caktuar janë të lidhura vlerat e intensitetit të fushës
magnetike H dhe induksionit magnetik B me shprehjen:

B = µH = µ ′µ o H .

om
Në ajër është

.c
µ′ = 1

or
B0 = µ 0 H , (2)
at
re
FC

ndërsa në materialin ferro-magnetik i njëjti intensitet i fushës H do të

D

shkaktojë përveç induksionit B0 , i cili do të paraqitej në ajër, do të

tP
ar

paraqitej edhe induksioni shtesë i ashtuquajtur intensiteti i magnetizimit M:

m
.S

B = B0 + M = µ 0 H + M = µH , (3)
w
w

me ç¶rast intensiteti i magnetizimit do të jetë:

w

M = (µ − µ0 ) H
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

11
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Figura 1. Ligji për forcën magneto-motore

or

or
i aplikuar në makinën rrotulluese

at

at
re

re
FC

FC
Permeabiliteti për ajër është µ 0 = 0,4π 10 −6 = 1,257 ⋅ 10 −6 (Vs/Am ), që për

D
hekur është i ndryshueshëm, i varur prej intensitetit të fushës, kurse
tP

tP
madhësia e saj është disa qindra deri në disa mijëra herë më e madhe se
ar

ar
m

m
vlera për ajër. Për një vlerë të induksionit do të jetë intensiteti i fushës H
.S

.S
shumë herë më i vogël në hekur se në ajër. Kështu, për shembull, për
w

w
induksionin B=1T vlera e intensitetit të fushës H në ajër është H=800.000
w

w
A/m, kurse në dinamo-llamarinën me kualitet të caktuar nevojitet vetëm H=
w

w
://

://
300 A/m; për B=1,5 T ato vlera për ajër arrijnë në 1.200.000 A/m, kurse
tp

tp
për të njëjtin dinamo-llamarinë vetëm 2000 A/m. Për të prodhuar
ht

ht
induksionin B të nevojshëm me forca magneto-motore ekscituese sa më të
vogla, d.m.th. me rryma më të vogla në mbështjellën e cila shërben për
krijimin e fushës, në të ashtuquajturën mbështjellë ekscituese-tentojmë që
pjesën më të madhe të rrugës së vijave magnetike të vendosim në hekur, e
sa më pak në ajër. Kjo megjithatë nuk mund të arrihet në atë masë si p.sh.

om
te transformatorët, sepse për shndërrimin mekanik të energjisë nevojitet

.c
lëvizje mekanike të një pjese ndaj tjetrës, rotorit ndaj statorit, e kryesisht ku

or
dëshirojmë dendësinë më të madhe të vijave, duhet të lejojmë një mes-hekur
at
(distancë-trafer) ndërmjet statorit dhe rotorit të mjaftueshëm për ta
re
mundësuar lëvizjen.
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

12
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp

Figura 2. Lakoret e magnetizimeve

ht

Varshmëria B= f (H) jepet zakonisht në mënyrë grafike si tek e

ashtuquajtura lakore e magnetizimit për material të caktuar ferro-magnetik
(figura 2). Nga lakorja e tillë për çdo vlerë H do të mund të lexohej vlera
përkatëse B. Shpeshherë shënimet jepen edhe në formë tabelare.
om

om
.c

.c
or

or

Në qarqet magnetike më të përbëra, te të cilat fluksi magnetik φ si shumë e

at

at

përgjithshme e të gjitha vijave të induksionit B e cila mbyllet nëpër rrugët në

re

re
FC

FC
D

13
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
forma të ndryshme, gjatësi dhe prerje tërthore si dhe në materiale të

or

or
ndryshme (në permeabilitete të ndryshme) paraqitet në figuren 3.

at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
Figura 3. Qarku magnetik i përbërë
ht

ht
Kuptohet se nuk mund të dimë paraprakisht si do të shpërndahet FMM e
përgjithshme θ = ∫ H l dl në pjesë të ndryshme të qarkut të mbyllur nëpër të
cilin bëjmë integrimin dhe nuk mund të dimë sa do të jenë vlerat e H në
pjesët e posaçme të qarkut magnetik. Numri i përgjithshëm i vijave të fushës

om
magnetike H ndryshon në çdo ndërrim të permeabilitetit gjatë asaj rruge, d.m.th.

.c
gjatë kalimit nga një medium në tjetrin, ose nga hapësira me një dendësi të B në

or
tjetrën. Përkundrazi, vlera e përgjithshëme e fluksit φ ngel si madhësi e
at
pandryshueshme, sepse secila vijë e intensitetit B është vijë e mbyllur. Për këtë
re
arsye është shumë më thjesht të niset trajtimi nga fluksi i përcaktuar φ , duke e
FC
D

njehsuar dendësinë e saj B në pjesë të ndryshme të qarkut magnetik për të cilat ajo
tP

është përafërsisht konstante:

ar

B =φ/S
m

dhe pastaj me procedurë të kundërt, bëhet leximi nga lakorja e magnetizimit, vlerës
.S

H që i përket induksionit gjegjës B. Nëse në atë mënyrë përcaktojmë vlerën H në

w
w

pjesët e ndryshme dhe pastaj bëjmë integrimin- mbledhjen.

w

θ = ∫H dl
://

l
tp

përfitojmë vlerën e nevojshme të FMM θ për t¶u krijuar fluksi φ , të cilin e kemi
ht

zgjedhur si vlerë fillestare. Disa vlera të fluksit φ të llogaritur në atë mënyrë

mundësojnë vizatimin e së ashtuquajturës karakteristikë të qarkut magnetik, nga e
cila mundemi atëherë të bëjmë edhe operacionin e kundërt, d.m.th. leximin e fluksit
φ , të cilin do ta kishim fituar për ndonjë vlerë të forcës së dhënë magneto-motore
θ (figura 4).
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

14
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar Figura

ar
4.Karakteristika e Figura 5. Qarku magnetik i
m

m
Qarkur magnetik përbërë me degë paralele
.S

.S
w

w
Gjatë llogaritjes së qarkut magnetik të makinave elektrike shpeshherë
w

w
w

w
paraqitet rastit sipas figurës 5. Në këtë rast një pjesë e qarkut magnetik
://

://
përbëhet nga dy degë paralele (2) dhe (3), me karakterstika të ndryshme,
tp

tp
ndërsa pjesa (1) është e përbashkët. Përgjatë gjatësisë së degës paralele do
ht

ht
të jetë i ashtuquajturi tensioni magnetik ∫ H l dl i barabartë. Nëse vizatohen
karaketeristikat φ = f (θ ) posaçërisht për (2) dhe posaçërisht për (3), shuma
e ordinatave do të jetë:
φ2 + φ3 = φ1

om
Ky është fluksi φ1 në pjesën tjetër (1) të qarkut magnetik me të cilën

.c
llogaritet FMM θ1 për atë pjesë të qarkut. FMM -ja e përgjithshme për tërë

or
at
qarkun është e barabartë me shumën e θ1 + θ 2,3 , kështu që karakteristika
re
përfundimtare do të jetë (figura 6):
FC

φ1 = φ 2 + φ3 = f (θ ) = f (θ1 + θ 2,3 ).
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht

Figura 6. Karaterstikat e qarkut magnetic

om

om
të përbërë sipas figurës 5.
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

15
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
³Dhurata më e mrekullueshme e natyrës është gëzimi për të parë e për të

or

or
kuptuar´

at

at
A. Ajnshtajn

re

re
FC

FC
1.2. Analogjia me qarkun elektrik

D
tP

tP
Ndërmjet qarkut elektrik dhe qarkut magnetik ekziston analogjia (figura 1).
ar

ar
Tensionit të burimit U i përgjigjet FMM θ , rrymës I fluksi φ , ndërsa
m

m
.S

.S
rezistencës R i përgjigjet rezistenca magnetike (reluktansa) Rm . Ligjit të
w

w
w

w
Omit U=IR i përgjigjet ligji për qarkun magnetik i KAP- Hopkinsonit:
w

w
://

://
θ = φ Rm (1)
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP

Figura 1. Analogjia e qarkut magnetik me qarkun elektrik

ar
m
.S

Rënia e tënsionit në pjesë të ndryshme të qarkut elektrik U d = I Rd i

w

përgjigjet rënies së tensionit magnetik në pjesët e qarkut magnetik

w
w

θ d = H d ld = φ Rmd .
://

Sikurse është rezistenca në qarkun elektrik për përquesin me prerje

tp

kosntante S¶cu, me gjatësi l dhe me përcjellshmëri specifike χ do të jetë

ht

1 l
R= , kështu edhe reluktanca në qarkun magnetik me prerje tërthore
χ Scu
të bërthamës SFe, me gjatësi l dhe permeabilitet µ :
om

om
θ Hl 1 l
Rm = = = (2)
.c

.c

φ BS µ S
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

16
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Dallimi kryesor qëndron në atë se përcjellshmëria specifike χ më së

or

or
shpeshti konsiderohet si vlerë konstante, ndërsa permeabiliteti µ më së

at

at
re

re
shpeshti nuk është konstant, por varet prej H (ose B).

FC

FC
D

D
Analogjia e plotë e qarkut elektrik me atë magnetik mund të paraqitet (duke

tP

tP
marrë për krahasim qarkun elektrik homogjen me qarkun magnetik
ar

ar
homogjen), si në tab.1
m

m
.S

.S
Tab.1
w

w
w

w
Madhësia elektrike Madhësia magnetike
w

w
tensioni U FMM θ = WI
://

://
tp

tp
rryma I fluksi φ
ht

dendësia e rrymës
Γ = I / S cu
fusha elektrike E=U/l
përcjellshmëria
specifike χ = Γ / E
ht
induksioni magnetik B = φ / S
fusha magnetike H = θ / l
permeabiliteti µ = B / H

om
U 1 l θ 1 l

.c
rezistenca R = = reluktansa Rm = =
χ Scu φ µS

or
I
at
re
FC
D

Kjo analogji i ka kufijtë e vet, e cila vërehet nëse i vështrojmë raportet e

tP

dimensioneve. Prodhimi U·i në qarkun elektrik është fuqia P (VA) që e

ar
m

sjellim. Në qarkun magentik prodhimi analog θ φ ka dimensionin VAs,

.S

d.m.th. të energjisë, e jo të fuqisë. Energjinë që shndërrohet në nxehtësi të

w

rezistëncës R në qarkun elektrik do të jetë:

w
w
://

A = UIt = I 2 Rt (Ws),
tp
ht

do të thotë se ajo rritet proporcionalisht me kohën kur është rryma

konstante. Energjia e fushës magnetike është invariante me kohën dhe mund
të tregohet se për krijimin e fluksit φ në qarkun magentik nevojitet të sillet
energjia:
om

om

θ ⋅φ 1 2
.c

.c

A= = φ R m (Ws)
or

or

2 2
at

at
re

re
FC

FC
D

17
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
pavarësisht nga kohëzgjatja e atij procesi. Kur të arrihet gjendja stacionare,

or

or
shpenzimi i fuqisë për t¶u mbajtur ajo është simbolike. Derisa në qarkun

at

at
elektrik me rezistencën R për mbajtjen e rrymës konstante nevojitet

re

re
shpenzimi i pandërprerë i energjisë, ndërsa në qarkun magnetik me

FC

FC
reluktancën R m për mbajtjen e fluksit φ sillet si magnet permanent nuk ka

D
tP

tP
shpenzim të energjisë reaktive. Kjo tregon se është e shprehur analogjia me
ar

ar
karakter formal e jo esencial dhe këtu qëndron dallimi kryesor ndërmjet
m

m
qarkut elektrik dhe atij magnetik.
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or

³Dyshimi është mësimi më i çmuar i shkencës së vërtetë´ N. Tesla

at

at
re

re
FC

FC
D

18
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
1.3. Format themelore të qarkut magnetik

or

or
at

at
Mbështjella ekscituese mund të vendoset në stator ose në rotor të makinës.

re

re
Figura 1 tregon në prerjen skematike makinën me pole të theksuara në

FC

FC
stator. Rreth poleve është vendosur mbështjella ekscituese. Pjesa më e

D
tP

tP
madhe e vijave mbyllet nëpër rotor ashtu që përçuesit e rotorit gjatë
ar

ar
rrotullimit i prejnë vijat, sikurse ato që janë të shënuara me 1, ndërsa një
m

m
pjesë më e vogël mbyllet prej polit në pol jashtë mbështjellave të rotorit,
.S

.S
sikurse ato që janë të shënuara me 2. Vijat e para formojnë të
w

w
ashtuquajturin fluksin kryesor ose atë të dobishëm, ndëra të tjerat
w

w
w

w
përfaqësojnë fluksin shkapërderdhës.
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
Fig 1. Makina dypolare me Fig 2. Makina katërpolare me pole të

or
pole të theksuara në stator theksuara në stator
at
re
Makina mund të ketë më shumë se një palë pole, prandaj flasim për
FC

dypolëshin, katërpolëshin, gjashtëpolëshin, në përgjithësi makinën 2p-

D
tP

polëshin. Në figurën 2 është paraqitur në mënyrë skematike makina

ar

katërpolare (dy palë pole, p=2) me pole të theksuara në stator. Janë shënuar
m

edhe drejtimet e rrymave në mbështjellat ekscituese, prandaj vërehen se në

.S

perimetrin e makinës vijnë në mënyrë alternative polet N-S-N-S. Edhe në

w
w

këtë rast është shënuar nga një karakteristikë e fluksit kryesor (të dobishëm)
w

dhe atij shkapërderdhës. Vërehet se drejtimi i rrymave në hapësirën

://

ndërmjet poleve fqinje në të dy polet është i njëjtë. Simetralja ndërmjet

tp

poleve fqinje ndan shumën e të gjithave rrymave në atë hapësirë në dy pjesë

ht

të barabarta, ndërsa normalja në të gjitha ato vija, d.m.th. përgjatë asaj

simetraleje ∫ H l dl = 0 .
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

19
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Makina katërpolare me pole të theksuara në rotor është paraqitur në figurën

or

or
3. Nga vizatimi i një vije të fluksit kryesor dhe një shkapërderdhës shumë

at

at
lehtë mund të paramendohet edhe figura e përgjithshme e fluksit.

re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
Fig 3. Makina katërpolare me Fig4. Makina dypolare e realizuar pole të
://

://
theksuara në rotor në formë cilindrike me ekscitim në stator.
tp

tp
ht

ht
Makina nuk është e thënë të ketë pole të theksuara, por statori dhe rotori
mund të jenë edhe cilindrikë me lugje për vendosjen e mbështjellave. Edhe
këtu mbështjella ekscituese mund të vendoset në stator ose në rotor. Kështu
në figurën 4 është paraqitur në mënyrë skematike qarku magnetik i makinës
dypolare me ekscitim në stator, ndërsa në figurën 5 qarku magnetik i

om
makinës dypolare me ekscitim në rotor. Figura 6 paraqet qarkun magnetik

.c
të makinës gjashtëpolare me ekscitim në stator. Në figura vërehen rrugët

or
karakteristike të mbylljes së vijave të fluksit kryesor dhe të atij
at
re
shkapërdherdhës.
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://

Fig. 5. Makina dypolare e realizuar Fig. 6. Makina gjashtëpolare e

tp

realizuar
ht

në formë cilindrike me ekscitim në në formë cilindrike me ekscitim

në
rotor stator
om

om
Shtrohet pyetja: A mund të arrihet shpërndarja e amperpërçuesve
(ekscitimit) në stator dhe rotor në mënyrë harmonike, ashtu që të
.c

.c
or

or

zvogëlohen edhe me shumë vijat shkapërderdhëse ndërkaq të rriten ato të

at

at
re

re
FC

FC
D

20
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
dobishmet. Përgjigjen e kësaj pyetjeje do ta fitojmë në makinat

or

or
komplementare në shpjegimet e mëtejshme.

at

at
re

re
³Të bësh një hap të ri, të thuash një fjalë të re, kjo është ajo prej së cilës njerëzit

FC

FC
frikësohen më së shumti´

D
Dostojevski

tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
2. LLOGARITJA E SHNDËRRIMIT TË ENERGJISË NË MES-
w

w
HEKUR TË MAKINËS ELEKTRIKE
w

w
w

w
://

://
2.1. Shpërndarja e ngarkesës lineare A ose e rrymës së plotë
tp

tp
të mbështjellësit për njësi të perimetrit të makinës dhe forca
ht

ht
magnetomotore θ

Për njehsimin e forcës F1 që paraqitet në një lug është krejtësisht njësoj se a

rrjedh e tërë rryma I u në lug vetëm nëpër një përçues ose rrjedh rryma
I u / z1 në secilin prej z1 përçuesish të një lugu.

om
.c
Veprimi i rrymës I u = ∑ I në një lug mund të konsiderohet si veprimi i

or
at
rrymës të shpërdarë në mënyrë të vazhdueshme nëpër sipërfaqen përbrenda
re
hapit të lugut τ u (figura 1). Në të dy rastet duhet të njehsohet me
FC
D

induksionin B. Forca perimetrike në një hap të lugut është në rastin e

tP

shpërndarjes diskontinuale (figura 1. a):

ar
m

F1 = I u lB
.S
w
w
w
://
tp
ht

a
)
om

om
b
)
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

21
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
Figura 1. Shpërndarja e rrymës në perimetër: a) reale; b) kontinuale

at

at
re

re
Gjatë shpërndarjes kontinuale (Figura 1 b) nëpër elementin e perimetrit me

FC

FC
gjerësi dx rrjedh rryma:

D
dI x = A dx ,
tP

tP
ar

ar
ku është A rryma për njësi të gjatësisë së perimetrit (e matur në mes-hekur),
m

m
e ashtuquajtura ngarkesa lineare e rrymës (A/m). Forca e përgjithshme
.S

.S
brenda hapit të lugut τ u - duke llogaritur se induksioni B në atë distancë të
w

w
w

w
vogël është përafërsisht konstante do të jetë:
w

w
τu
://

://
F1 = ∫ AdxlB = Aτ lB
tp

tp
u
ht

ht
0
Nga kjo shprehje përfitohet se ngarkesa lineare do të japë të njëjtën forcë
sikurse rryma I u :

A = Iu /τ u (1)

om
.c
Gjatë vështrimit të fushës magnetike dhe rrymave në perimetër të makinës

or
elektrike zakonisht mund të supozohen rregullsitë e posaçme për
at
shpërndarjen e tyre që rrjedhin nga simetria dhe shpërndarja analoge e
re
mbështjellave dhe qarkut magentik prej polit në pol duke supozuar se rotori
FC

dhe statori nuk kanë formën ovale dhe se boshtet e tyre përputhen. Këto
D

supozime e lehtësojnë shumë shqyrtimin. Kështu guxojmë zakonisht të

tP

marrim:
ar
m

- se shpërndarja e rrymave në perimetër të makinës dhe shpërndarja e

.S

induksionit në mes hekur, e shqyrtuar për një palë pole, përsëritet në

w

të njëjtën mënyrë në secilën palë polesh vijuese;

w
w

- se shpërndarja e rrymave dhe induksioni i shqyrtuar nën një N pol,

://

përsëritet në vlerat identike, por me parashenja të kundërta, për

tp

polin S fqinjë.
ht

Kjo shpërndarje periodike e rrymave dhe e fushës magnetike në perimetër

mundëson shqyrtimin e rrethanave nën një palë polesh- ose vetëm nën një
pol-dhe nxjerrjen e përfundimeve për tërë makinën me më shumë palë pole.
Po të jetë e pranishme josimetria, nevojitet natyrisht të vështrohet secili pol
om

om
veç e veç.
.c

.c

Në bazë të figurës 2 përçuesit nëpër të cilët rrjedh rryma, e të cilët ndodhen

or

or

në lugje mund të zëvendësohen me atë vlerë të përgjithshme të rrymës të

at

at
re

re
FC

FC
D

22
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
shpërndarë në perimetër të makinës për nga gjerësia që i përgjigjet gjerësisë

or

or
së lugut O (figura 2b).

at

at
Kjo rrjedh nga shqyrtimi paraprak për ndikimin e lugut si në indukimin e

re

re
tensionit po ashtu edhe në krijimin e forcës periferike: tensionet dhe forcat

FC

FC
periferike janë të njëjta, pavarësisht a ndodhet përçuesi në fund të lugut ose

D
tP

tP
në sipërfaqe. Ngarkesa lineare A në perimetër është paraqitur atëherë më
ar

ar
katërkëndëshe në vendet e hapjeve të lugjeve, me vlera pozitive ose
m

m
negative. Nëse, megjithatë, supozojmë se rryma është e shpërndarë në
.S

.S
mënyrë të njëtrajtshme në hapin e lugut τ u , siç është njehsuar më parë,
w

w
w

w
ngarkesa lineare A = I / τ u do të jetë një funskion periodik i thjeshtë, që
w

w
://

://
ndryshon parashenjën kur edhe rrymat ndërrojnë parashenjën. Gjatësia e
tp

tp
periodës së funksionit të tillë do të jetë sa dy gjatësi të hapit polar: 2τ p
ht

ht
(Figura 2. c).

om
Figura 2.

.c
Shpërnd

or
arja e
at rrymës
re
nëpër
FC

perimetë
r:
D
tP

a) në
ar

l
m

u
.S

g
w

j
w

e
w

;
://

b
tp

)
ht

m
b
i
h
a
p
om

om
j
.c

.c

e
or

or

t
at

at

e
re

re
FC

FC
D

23
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
lugjeve; c) kontinuale; d) sinusoidale

or

or
Lakorja e tillë periodike mund të zbërthehet sipas Furieut në anëtarin

at

at
themelor dhe në anëtarët e harmoniqeve të larta. Shumë shpesh gjatë

re

re
shqyrtimit të makinave merret në shqyrtim si aproksimim i parë vetëm

FC

FC
anëtari themelor harmonik, d.m.th. supozohet se ngarkesa lineare në

D
perimetër të makinës është e shpërndarë në mënyrë kontinuale sipas ligjit
tP

tP
ar

ar
sinusoidal (Figura 2d). Jo vetëm rasti i katërkëndëshit (figura 2c) që është
m

m
zbërthyer sipas Furieut por edhe rastet e tjera deri tash si p.sh. ato në
.S

.S
figurën 3a, 3b, 3c dhe 3d. Figura e fundit paraqet tendencën e deritashme si
w

w
ishte dashur të realizohet shpërndarja e amperpërçuesve në hapësirë me
w

w
w

w
rryma njëkahore.
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht

Figura 3a. Ilustrimi i ³shkallëzuar´ i fluksit magnetik, gjegjësisht ekscitimit

magnetik si pasojë e lugjeve të induktorit.
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

24
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
Fig 3b. Devijimi nga sinusoida për shkak të poleve të theksuara të induktorit
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om

Fig 3c. Zbërthimi i fluksit magnetik josinusosidal në anëtarët 1, 3, dhe 5

.c

.c

harmonikë (sinusoidalë). Pikë-vija shënon lakoren rezultante të atyre tre anëtarëve

or

or

harmonikë të theksuar. Ekzistojnë edhe harmoniqet tjera të larta (7, 11, 13...).
at

at
re

re
FC

FC
D

25
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
Fig 3d. Për t¶u arritur shpërndarja hapësinore e fluksit në mënyrë
sinusoidale do të ishte e nevojshme që ngarkesa lineare(A/m) të

.c
ndryshojë në mënyrë kosinusoidale në perimetër.

or
at
re
FC

Te makinat komplementare nuk ka nevojë më për supozim, sepse arrihet

D
tP

shpërndarja gati harmonike në mënyrë të natyrshme.

ar

Gjysëmperiodës π i përgjigjet një hap polar τ p i cili te makina me 2p pole

m
.S

(p-palë pole) dhe diametri D do të jetë:

w
w
w
://

Dπ
τp = . (2)
tp

2p
ht

Largësisë x nga pika fillestare x=0 i përgjigjet këndi:

x
α= π (3)
τp
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

26
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
Fig. 3.
Paraqitja e ngarkesës lineare Ax , FMM θ x dhe induksionit Bx në mes-hekur me
funksione kosinusoidale.

om
Është çështje e marrëveshjes se ku do të shënohet pika x=0, d.m.th. prej
nga do të llogaritet x në perimetër të makinës. E zgjedhim atë pikë në mesin

.c
or
e zonës së ngarkesës lineare pozitive sipas figurës 3, d.m.th. në pikën ku
at
është maksimumi i harmonikut themelor të ngarkesës lineare. Anëtari
re
themelor harmonik i ngarkesës lineare preferohet të jetë i paraqitur me
FC

kosinusoidë e në analogji me të edhe madhësi të tjera periodike.

D
tP

Induksionit magnetik B, po ashtu, i ndryshon parashenja gjatë shkuarjes me

ar
m

radhë prej polit N në polin S në perimetër të makinës. Shpërndarja

.S

hapësinore e induksionit B në perimetër të makinës, po ashtu, është një

w

funskion periodik, prandaj, ngjashëm, mund të zbërthehet sipas Furieut.

w

Edhe këtu e thjeshtësojmë shqyrtimin në atë mënyrë që zëvendësojmë

w
://

shpërndarjen e induksionit real në perimetër me anëtarin themelor

tp

harmonik, pra kosinusoidën. Vala e induksionit le t¶i paraprijë valës së

ht

ngarkesës lineare për një largësi në perimetër të makinës xo , së cilës i

përket këndi:
π
ψ = x0
τp
om

om
.c

.c

Në atë rast parashenja pozitive i përshkruhet këndit të paraprirjes së valës

or

or

së induksionit ndaj valës së ngarkesës lineare në perimetër të makinës.

at

at
re

re
FC

FC
D

27
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Pa dyshim se këndi ϕ mund të marrë vlerat pozitive dhe negative nga + π

or

or
deri - π .

at

at
Atëherë shprehjet për ngarkesën lineare dhe induksionin mund të shkruhen:

re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
π
ar Ax = A1 cos x (4)

ar
τp
m

m
.S

.S
w

w
π 
w

w
Bx = B1 cos x − ψ  (5)
w

w
τ p 
 
://

://
tp

tp
ht

ht
Këtu duhet të tërheqim vërejtjen për dallimin e të shprehurit kur shqyrtojmë
varshmërinë kohore dhe hapësinore sipas një ligji sinusoidal. Nëse është
funksioni f (t ) i ndryshuar me kohë sipas ligjit sinusoidal dhe vlera e saj
maksimale arrihet më vonë nga vlera maksimale e funksionit f1 (t ) për
ndonjë kohë t0 , ne themi se funksioni f (t ) ngel pas funskionit f1 (t ) . Te

om
varshmëritë sinusoidale nga argumenti hapësinor x, për funksionin f (x) ,

.c
or
maksimumi i së cilës arrihet për vlerën e argumentit x0 më të madhe në
at
krahasim me funskionin f1 ( x) themi se ajo është para f1 ( x) . Shfazimi i
re
FC

funksionit f ndaj f1 në drejtim të argumentit më të madh e quajmë ngecje

D

nëse është argumenti kohë, ndërsa paraprin nëse argumenti është

tP

koordinatë hapësinore.
ar

Ngarkesat lineare të shpërndara në mënyrë kosinusoidale në mes-hekurin e

m

makinës mund të mblidhen në mënyrë të njohur nëse i paraqesim me anë të

.S

vektorëve me drejtime dhe gjatësi përkatëse. Hapit të dyfishtë polar 2τ p i

w
w

përgjigjet këndi i plotë 2π . Në bazë të figurës 4, vektorin e drejtojmë sipas

w
://

vendit të vlerës maksimale pozitive, ndërsa madhësia e saj është A1 .

tp

Ngarkesat lineare të mbështjellave të ndryshme mund të mblidhen në

ht

mënyrë vektoriale në ngarkesën lineare rezultante, e mund të zbërthehet

edhe ngarkesa lineare kosinusoidale në komponentet kosinusoidale. Në
mënyrë të ngjashme, mund të paraqitet në mënyrë vektoriale, të mbildhet
dhe të zbërthehet në komponentët kosinusoidale induksioni i shpërndarë në
mes-hekur, duke supozuar raportet lineare, do të thotë se µ =konstant. Si
om

om

dhe mes-hekuri është konstant.

.c

.c

Në figurën 4, vala e induksionit B1 është e zbërthyer në komponenten

or

or
at

at

Bd në drejtim të marrë sipas dëshirës, gjegjësisisht boshtit d dhe në

re

re
FC

FC
D

28
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
komponenten Bq normale mbi drejtimin paraprak. E para quhet

at

at
re

re
komponentë gjatësore, kurse e dyta komponentë tërthore, duke marrë

FC

FC
parasysh sisitemin e zgjedhur gjatësor dhe tërthor të boshteve d-q.

D
Ngarkesat lineare përcaktojnë fushën magnetike të makinës. Sipas ligjit për

tP

tP
FMM vlen se për çdo linjë të mbyllur (qoftë ajo një vijë ose ndonjë lakore
ar

ar
tjetër):
m

m
.S

.S
∫ H dl = ∑ I
w

w
w

w
l
w

w
://

://
Nëse e përcjellim cilëndo vijë të mbyllur nëpër qarkun magnetik dhe
tp

tp
përfitojmë integralin linear ∫ H l dl , shumë shpejt do të vërejmë se intensiteti
ht

ht
i fushës H në pjesët e rrugës nëpër hekur janë shumë më të vogla se në mes-
hekurin ajror përkundër vijave më të gjata të rrugës, rëniet e tensioneve
magnetike me hekur janë të vogla, kurse pjesa më e madhe e FMM -së së
përgjithshme shpenzohet kryesisht në mes-hekurin ajror. Si aproksimim të

om
parë në shqyrtimet e mëtejshme, merret se rëniet e tensioneve magnetike në

.c
hekur janë të neglizhueshme si dhe e tërë FMM -ja vepron në mes-hekurin

or
ajror.
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht

Fig 4. Paraqitja e ngarkesës lineare dhe induksionit në perimetër të makinës dhe

zbërthimi në dy komponente të sistemit dyboshtor.

Për shkak të simetrisë është e qartë se asnjëra nga vijat e fushës që formojnë
rrymat e shqyrtuara nuk kalon nëpër mes-hekur pikërisht në atë vend ku
om

om

është vlera maksimale e anëtarit themelor të ngarkesës lineare (drejtimi 1-2

.c

.c

në figurën 5).
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

29
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Ai vend ndodhet pranë x = 0, duke marrë se pika fillestare e kosinusoidës së

or

or
ngarkesës lineare në perimetër nga e cila njehsojmë distancën x. Nëse

at

at
re

re
zgjedhim rrugën e integrimit ashtu që lakorja e mbyllur (p.sh. 1-2-3-4-1 në

FC

FC
figurën 5a) kalon së pari në mes-hekur në rrugën 1-2, ku nuk ka vija, pastaj

D
tP

tP
në rrugën 3-4 ku kërkojmë intensitetin e fushës në mes-hekur H x , integrali
ar

ar
linjor redukohet në anëtarin i cili rrejdhë nga intensiteti i fushës në mes-
m

m
hekur në vendin e larguar për x nga pika fillestare (x=0), e shumëzuar me
.S

.S
gjatësinë e rrugës në mes-hekur:
w

w
w

w
w

w
∫ H dl = H δ
://

://
l x x (6)
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w

Fig 5. Vektorët e ngarkesës lineare, FMM -së dhe të induksionit

w
w
://

Integrali i mësipërm është i barabartë me shumën e rrymave të mbërthyera

tp

∑ I , e ajo është për çfarëdo shpërndarjeje të ngarkesës lineare e paraqitur

ht

me funksionin Ax = f (x) :

∑ I = ∫ A dx = θ
x x
(7)
om

om
0
Atë funksion e quajmë FMM, e nga ajo drejtpërsëdrejti varet edhe
.c

.c
or

or

induksioni në mes-hekur, sepse mundemi në cilindo vend të perimetrit x ta

at

at

shprehim raportin:
re

re
FC

FC
D

30
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
H xδ x = θ x

at

at
µ0

re

re
Bx = µ 0 H x = θx (8)

FC

FC
δx

D
tP

tP
Në këtë mënyrë funksioni i definuar për FMM, si shumë e të gjitha rrymave
ar

ar
të mbërthyera në qark, e cila me një anë kalon nëpër mes-hekurin në zonën
m

m
.S

.S
ku ato rryma nuk do t¶i japin vijat e fushës (e ajo përputhet me vendin ku
w

w
është ngarkesa lineare e shpërndarë në mënyrë kosinusoidale me vlerën e saj
w

w
maksimale), e në anën tjetër kalon nëpër vendin x që shqyrtojmë, është e
w

w
://

://
përshtatshme jo vetëm për llogaritjet magnetike, por edhe gjatë njehsimeve
tp

tp
të forcave periferike dhe momenteve. Ngarkesës lineare të shpërndarë sipas
ht

ht
ligjit kosinusoidal (që supozohet):

π
Ax = A1 cos x
τp

om
i përgjigjet FMM -ja:

.c
or
x
π τ πx τp  πx π 
θ x = ∫ A1 cos x dx = + A1 p sin = A1 cos −  (9)
τ π τ π  τ at2 
re
0 p p  p 
FC

pra, gjithashtu, madhësia e shpërndarë kosinusoidale, amplitude e së cilës

D

është θ1 = A1 τ p / π i paraprinë për π / 2 amplitudës së ngarkesës lineare.

tP

Nëse është ngarkesa lineare në mes-hekur Ax e paraqitur me kosinusoidë,

ar
m

FMM -ja θ x është e paraqitur me kosinusoidë për gjysmë hapi polar para
.S

lakores së ngarkesës lineare.

w
w

FMM -të e shpërndara me ligje kosinusoidale në mes-hekur mund të

w

paraqiten prapë gjithashtu me vektorë, të cilat me madhësitë dhe drejtimet

://
tp

përkatëse tregojnë amplitudat e kosinusoidave dhe pozitën e tyre në

ht

perimetrin e makinës. Këndi i plotë 2 π i përgjigjet në paraqitjen e tillë

periodës së plotë të shpërndarjes hapësinore në formë kosinusoidale, d.m.th.
2τ p . Te makinat dypolare, këndi në paraqitjen vektoriale i përgjigjet këndit
në perimetrin e makinës, kurse te makinat me 2p-pole këndi i vektorit është
p herë më i madh se këndi gjeometrik në perimetrin e makinës. Për dallim
om

om
nga këndi gjeometrik, atë kënd do ta quajmë kënd elektrik.
.c

.c

Nëse shënojmë me δ këndin prej amplitudës së induksionit B deri tek

or

or

amplituda e FMM -së θ , duke e njehsuar, sikurse edhe këndin ψ prej

at

at
re

re
FC

FC
D

31
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
amplitudës së ngarkesës lineare A deri tek amplituda e induksionit B, si

or

or
pozitiv në drejtim të drejtimit pozitiv të x-it vlen gjithmonë:

at

at
re

re
π

FC

FC
ψ +δ = (10)
2

D
tP

tP
ar

ar
m

m
Në figurën 5.b është paraqitur rasti ku këndet ψ dhe δ janë pozitive.
.S

.S
w

w
Shpeshherë mund të takojmë edhe shembuj të tjerë, si në figurën 5.c ku
w

w
këndi ψ 〉π / 2 dhe është pozitiv, ndërsa këndi δ është negative.
w

w
://

://
Më shumë ngarkesa lineare të ndryshme në perimetër të makinës (ngarkesa
tp

tp
lineare e statorit dhe ngarkesa lineare e rotorit) mund t¶i mbledhim, ashtu që
ht

ht
vektorët të cilët ato i paraqesin i mbledhim në mënyrë vektoriale. Për
ngarkesa lineare mund të përcaktohet edhe FMM -ja rezultante. Rezultat të
njëjtë jep edhe zbërthimi i secilës ngarkesë lineare në FMM -në përkatëse
dhe mbledhja vektoriale e atyre FMM -ve. Vektorët që paraqesin madhësinë
dhe pozitën e valës kosinusoidale të induksionit në perimetër të makinës

om
nuk mund ta njehsojmë për secilën FMM veç e veç, e mandej në fund t¶i

.c
mbledhim, sepse edhe atëherë kur neglizhojmë rezistencën magnetike në

or
hekur, i cili varet nga permeabiliteti µ i ndryshueshëm, ngel varshmëria e
at
induksionit Bx nga vendi x nga madhësia e mes-hekurit δ x në atë vend.
re
FC

FMM -ja θ e shpërndarë si kosinusoidale mund të japë induksionin në mes-

D

hekur Bx , e cila nuk është e shpërndarë në mënyrë kosinusoidale, por

tP

bazohet në ndonjë ligjshmëri tjetër periodike, e cila mund të zbërthehet në

ar

anëtarët harmonikë.
m
.S

Kusht për mbledhjen vektoriale janë raportet lineare, e ato ekzistojnë për
w

FMM -të e jo për induksionet.

& Veprimi për këtë qëllim është i tillë që së pari
w

përcaktohet FMM θ r e përgjithshme rezultante, mandej gjendet edhe

w
://

shpërndarja e induksionit Bx përkatës si dhe harmoniku themelore i tij, me

tp
ht

anë të të cilit llogaritet më tutje. Nëse mes-hekuri ndërmjet&statorit dhe

rotorit është konstante,
& do të përputhen vektorët e induksioni B me FMM -
në rezultant θ r . Nëse mes-hekuri nuk është konstant (polet e theksuara),&
vektori i induksionit do të zhvendoset prej vektorit të FMM -së θ r në
drejtim të rezistencës magnetike më të vogël (d.m.th. ndaj boshtit të polit
om

om

më të afërt).
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

32
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
&

.c

.c
Në figurën&6 është paraqitur FMM θ r rezultante, e përfituar nga FMM -ja e

or

or
&

at

at
statorit θ a dhe FMM -së së rotorit θ b . Nëse janë këndet fazore të

re

re
ngarkesave lineare kosinusoidale ndaj induksionit kosinusoidal rezultant

FC

FC
D

D
me vlerat ψ a dhe ψ b (duke njehsuar këndin pozitiv nga drejtimi i vektorit A
tP

tP
ar

ar
deri te drejtimi i vektorit B në drejtim të llogaritjes së largësisë x në
m

m
perimetër, d.m.th. në drejtim të kundërt të akrepave të orës), atëherë janë
.S

.S
këndet fazore kosinusoidale të FMM -së:
w

w
w

w
w

w
://

://
π π
tp

tp
δa = + −ψ a , δ b = + −ψ b
ht

ht
2 2

Këndet ψ a dhe ψ b si në figurën 6, të tilla si ψ a 〈π / 2 , ndërsa ψ b 〉π / 2 ,

prandaj këndi δ a është pozitiv, kurse këndi δ b është negativ.
Për njehsimin e forcave periferike, siç duket, është më e përshtatshme të

om
shfrytëzohet ngarkesa lineare Ax , e për llogaritjen e rrethanave magnetike

.c
në perimeter, siç duket, është më e përshtatshme të merret FMM -ja θ x . Me

or
at
shfrytëzimin aproksimativ kosinusoidal për njërën dhe tjetrën madhësi është
re
vendosur një raport i thjeshtë në mes të tyre, do të thotë amplitudat
FC

kosinusoidale në lidhje të fortë:

D
tP
ar

τp
m

θ1 = A1 (11)
.S

π
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

33
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
Fig 6. Mbledhja e ngarkesave lineare dhe e FMM -ve të statorit dhe rotorit.
at
re
FC
D
tP

Ndërsa kosinusoida e FMM -së i paraprin kosinusoidës së ngarkesës lineare

ar

për ¼ e periodës, do të thotë për gjysmën e hapit polar. FMM -ja është e
m

barabartë me 0 në vendin ku ngarkesa lineare ka vlerën maksimale, derisa

.S

ajo është maksimale aty ku ngarkesa lineare ndërron parashenjën.

w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

34
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
³Liria e vërtetë është njohja´ V. Gëte

FC

FC
D

D
tP

tP
3. FORCA MAGNETOMOTORE (FMM -ja) SHUMËFAZORE
ar

ar
m

m
.S

.S
Në perimetrin e makinës mund të vendosen edhe më shumë mbështjella të
w

w
furnizuara veç e veç (më shumë faza). Supozojmë se rrymat frunizuese janë
w

w
plotësisht sinusoidale në frekuencë themleore dhe se secila mbështjellë jep
w

w
://

://
një shpërndarje të plotë sinusoidale të FMM -së. Lejojmë, megjithatë, që
tp

tp
boshtet e mbështjellave të ndryshme të mos përputhen, por që boshtet
ht

ht
hapësinore të atyre FMM -ve ndodhen në pozita të ndryshme. Gjithashtu,
lejojmë që rrymat sinusoidale nëpër secilën mbështjellë që të dallohen për
nga madhësia dhe zhvendosja kohore ose këndi fazor. Rryma në secilën
mbështjellë krijon FMM -në alternative, e cila mund të zbërthehet në FMM -
në rrotulluese direkte dhe inverse. FMM -të rrotulluese direkte të të gjitha

om
mbështjellave rrotullohen me të njëjtën shpejtësi dhe në të njëjtin drejtim,

.c
prandaj edhe mund të mblidhen në një FMM sinusoidale rrotulluese

or
rezultante direkte, e gjithashtu edhe FMM -të rrotulluese inverse japin një
at
FMM rrotulluese rezultante inverse. Rezultantet e FMM -së direkte dhe
re
inverse nuk do të thotë që të kenë të njëjtat amplituda. Nëse ato i
FC

mbledhim, rezultati nuk do të thotë që të jetë FMM alternative, por

D
tP

dominon njëra prej atyre FMM -ve rrotulluese. FMM -të e disa mbështjellave
ar

të shpërndara në perimetër të makinës madje mund edhe të superponohen

m

në atë mënyrë që të ngelë vetëm FMM -ja rrotulluese direkte ose vetëm ajo
.S

inverse. FMM -të pulsuese të secilës mbështjellë në atë rast shndërrohen në

w
w

simetri të pastër ose FMM rrotullues të plotë, e cila krijon fushë rrotulluese
w

të induksionit magnetik. Për t¶u arritur kjo, nevojitet që mbështjellat të jenë

://

të shfazuara në perimetër, si edhe rrymat ndërmjet vete të jenë të shfazuara

tp
ht

në fazë.
Atë po e paraqesim me shembullin më të thjeshtë të dy mbështjellave. Le të
jetë shpërndarja hapësinore për nga amplituda e FMM -ve të barabarta e dy
mbështjellave a dhe b të paraqitura si në figurën 1. Përveç shfazimit në
perimetër për këndin α , ndërsa FMM -ja e mbështjellës b pulson me ngecje
fazore për këndin β . Shprehjet për të dy FMM -të e zbërthyera në
om

om

komponente direkte dhe inverse, atëherë do të jenë (me vlera maksimale të

.c

.c
or

or

barabarta të FMM -ve alternative në të dy fazat θ1 ).

at

at
re

re
FC

FC
D

35
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
θ1  π  θ π 

or

or
θa = sin x − ωt  + 1 sin  x + ωt 
τ p  2 τ p 

at

at
2    

re

re
 π  θ  π 

FC

FC
θ1  
θb = sin  x − α  − (ωt − β ) + 1 sin  x − α  + (ωt − β ) =
   

D
 τ p  τ p
2 2
   
tP

tP
ar

ar
θ π  θ π 
= 1 sin  x − ωt − α + β  + 1 sin  x + ωt − α − β 
m

m
τ p  2 τ p 
.S

.S
2    
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC

Fig 1. Zhvendosja, rrymat dhe FMM -të e dy mbështjellave të pavarura.

D
tP
ar
m

FMM -ja direkte rezultante do të jetë:

.S

θ   π  π 
θdx ,t = θda + θdb = 1 sin  x − ωt  + sin  x − ωt − (α − β ),
w

(1)
w

2  τ p  τ p 


w
://
tp

ndërsa FMM -ja inverse rezultante është:

ht

θ   π  π 
θix ,t = θia + θib = 1 sin  x + ωt  + sin  x + ωt − (α + β ). (2)
2  τ p  τ p 


Është e dëshirueshme që të arrihet FMM -ja direkte rezultante sa më e

om

om
madhe me sa më pak inverse. Rasti θ i = 0 përfaqëson fushë të plotë
.c

.c

rrotulluese ose simetrike.

or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

36
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
*

.c

.c
Nga shprehja (1) dhe (2) vërehet se për θ d do të jetë maksimale kur α = β ,

or

or
*
ndërsa θ i do të zhduket kur α + β = π . Nga kjo rrjedh:

at

at
re

re
FC

FC
α = β =π /2 (3)

D
tP

tP
Kjo do të thotë zhvendosja e boshtit të mbështjellës b ndaj asaj a duhet të
ar

ar
m

m
$
jetë 90 el., e gjithashtu ngecja fazore e rrymës b ndaj asaj a duhet të jetë
.S

.S
π / 2 për t¶u arritur plotësisht, fushë rrotulluese simetrike. Nëse është
w

w
$
w

w
α ≠ β dhe α + β ≠ 180 , komponente e FMM -së direkte do të jetë e
w

w
zvogëluar dhe pranë saj do të lajmërohet edhe komponentja inverse. Pasoja
://

://
tp

tp
të njëjta do të krijonin edhe amplitudat jo të barabarta të FMM -ve të të dy
ht

ht
mbështjellave. Vetëm kur janë amplitudat θ a = θ b = θ1 si dhe kur janë
α = β = π / 2 do të jenë:

θ d = θ1 , θ i = 0 (4)

om
Kushtet e këtilla realizohen tri herë në makinat komplementare-komplekse.

.c
or
Vërejtje: FMM -të e secilës mbështjellë mblidhen në një FMM rezultat që
at
re
jep pasqyrën e fushës magnetike në mes-hekur. Rrymat njëkahore japin
FC

FMM -të e palëvizshme, por nëse mbështjella ndodhet në rotor dhe

D

rrotullohet me të, do të rrotullohet edhe FMM -ja e tillë. Efekti i njëjtë

tP

arrihet edhe me mbështjellën e cila nuk lëviz ndërsa në të rrjedh rryma

ar

alternative. Çdo FMM njëfazor i tillë mund të paraqitet si superpozim i dy

m

FMM -ve të barabarta rrotulluese, të cilat rrotullohen në drejtime të

.S

kundërta direkte dhe inverse. Mbështjellat shumëfazore, të furnizuara me

w
w

rryma alternative shumëfazore, mund të realizohen në atë mënyrë që të

w

zhduken FMM -të inverse, e të ngelin vetëm ato direkte (fusha rrotulluese
://
tp

simetrike). FMM -ja rrotulluese e tillë është ekuivalente me FMM -në

ht

njëkahore të mbështjellës e cila në mënyrë mekanike rrotullohet nëse merret

në shqyrtim vetëm anëtari themelor harmonik. Të gjitha ato FMM janë në
mënyrë periodike të shpërndara në perimetër të makinës, ku perioda
themelore është identike me distancën që i përgjigjet një pale të poleve në
perimetër të makinës. Devijimet nga shpërndarjet sinusoidale shkaktojnë
om

om
valët e superponuara të rendeve: të 3-të, 5-të..., të p-së të numrit të poleve.
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

37
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
FMM -ja rrotulluese me p herë më shumë pole rrotullohet me p herë më

or

or
ngadalë. Por, nëse frekuenca e rrymës së ekscitimit është n herë më e

at

at
madhe, rritet edhe shpejtësia e FMM -së rrotulluese n herë. Kjo natyrisht

re

re
vlen edhe për atë pjesë të fushës rrotulluese që krijohet me anëtarin

FC

FC
harmonik më të lartë të rendit n të rrymës ekscituese josinusoidale. Rrymat

D
tP

tP
josinusoidale me anëtarët e lartë harmonikë të rendit n në mbështjellat
ar

ar
shumëfazore të cilat krijojnë anëtarët hapësinorë të rendit p mund të japin
m

m
FMM rrotulluese direkte ose inverse, ose të dyjat ose asnjërën gjë që varet
.S

.S
nga p, n dhe numrit të fazave m. Si pasqyrë themelore është shqyrtuar
w

w
gjithmonë duke supozuar shpërndarjen hapësinore sinusoidale (anëtarin
w

w
w

w
themelor) dhe rrymat sinusoidale me frekuencë bazike, ndërsa ndikimin e
://

://
anëtarëve të harmoniqeve të larta sipas nevojës shpeshherë e kanë shqyrtuar
tp

tp
në formë plotësuese.
ht

ht
Shpërndarja e induksionit B në perimetrin e makinës përveç shpërndarjes së
FMM -së varet gjithashtu edhe nga përçueshmëria magnetike në mes-
hekur. Mes-hekuri i ndryshueshëm mund të sjellë deri te harmoniqet e larta
në shpërndarjen e induksionit, të cilat nuk janë në lakoren e FMM -së. Këtu
në rend të parë ndikojnë polet e theksuara dhe ndikimi i lugjeve në

om
perimetrin e makinës. Lakorja e induksionit deformohet edhe për shkak të

.c
ngopjes së hekurit.

or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

38
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
³Këmbëngulja është truri i burrit të shtetit, shpata e luftëtarit, sekreti i

or

or
shpikësit dhe fjala magjike e shkencëtarit´

at

at
D. Lebok

re

re
4. SHPËRNDARJA E AMPERPËRÇUESVE NË MAKINAT

FC

FC
TRIFAZORE KLASIKE

D
tP

tP
ar

ar
Çdo tentim që fizikisht të kuptohen bashkëveprimet e rrymave momentale
m

m
komplekse-komplementare jo vetëm që ka qenë i vështirë, por është
.S

.S
konsideruar i pamundshëm. Në vijim do të sqarohet se si ato në fakt
w

w
bashkëveprojnë.
w

w
w

w
://

://
Nëse supozojmë statorin me Z =24 lugje, mëqë kemi m = 3 faza, atëherë
tp

tp
secilës fazë i takon nga Z f = 8 lugje për fazë si në figurën 1.
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar

Figura 1
m
.S

Kur i paraqesim lidhjet e mbështjellave trefazore me Y apo ∆, do të kemi

w
w

pamjen e tyre si në figurën 2.

w
://
tp
ht
om

om
Figura 2
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

39
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
³Nuk është asgjë më mëkatare sesa ta dish ndonjë të vërtetë, e të mos duash t¶ia

or

or
thuash të tjerëve që nuk e dinë dhe që në mosdijen e tyre sillen vërdallë andej-

at

at
këtej...´

re

re
N.N.

FC

FC
D

D
4.1. Fusha magentike pulsuese dhe rrotulluese
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
A) Fusha pulsuese. Në figurën 1 është paraqitur një bobinë në të cilën
w

w
kalon një rrymë sipas ligjit i1 = I m cos ωt ; si pasojë, sipas të njëjtit
w

w
w

w
ligj do të ndryshojë induksioni magnetik në pika të ndryshme të
://

://
hapësirës përqark bobinës. Për shembull në aksin e bobinës ai do të
tp

tp
jetë (figura 1):
ht

ht
B1 = Bm cos ωt (1)

om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp

Figura 1.
ht

Për momente kohe të ndryshme, intensiteti i vektorit B kryen lëkundje

harmonike duke mbetur gjithnjë mbi aksin e bobinës. Fusha magnetike
quhet pulsuese. Fushën pulsuese e ndeshim p.sh. në motorin njëfazor.
Fusha magnetike pulsuese është superpozimi i dy fushave rrotulluese. Kjo
om

om
veçori bëhet e qartë, në qoftë se do të kemi parasysh se:
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

40
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
1 1
B1 = Bm cos ωt = B m e j ωt + B m e − j ωt (2)

or

or
2 2

at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
Figura 1a

om
.c
Çdo njëra nga këto komponente jep një fushë magnetike rrotulluese

or
rrethore me shpejtësi këndore ω1 = ±ω dhe me amplitudë 1 / 2 Bm .
at
re
FC

B) Fusha rrotulluese. Për përfitimin e fushës rrotulluese e supozojmë

D

edhe një bobinë tjetër të rrotulluar në hapësirë për π / 2 , që në fakt

tP

ndodhet në rrafshin horizontal dhe ushqehet me rrymën

ar

i2 = I m sin ωt , kurse vektori i induksionit B2 ndodhet në drejtim të

m
.S

boshtit vertikal.
w
w

Duke marrë parasysh se vlen realcioni:

w
://
tp

e j ωt − e − j ωt
ht

sin ωt =
2j (3)

prandaj mund të shkruajmë se:

om

om

B2 = jBm sin ωt = (
B m j ωt B
) B
e − e − j ωt = m e j ωt − m e − j ωt (4)
.c

.c

2 2 2
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

41
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
Figura 1b

Nëse mbledhim kontributin e mbështjellës së parë B1 me kontributin e

om
mbështjellës së dytë B2 , do të fitojmë fushën magnetike rezultante-

.c
rrotulluese:

or
at
Brez = B1 + B2 = Bm cosωt + jBm sin ωt = Bm (cosωt + j sin ωt )= Bm exp( jωt )
re
(5)
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
Figura 1c
.c

.c
or

or

dhe me këtë u vërtetua se në këtë rast është me të vërtetë fusha rrotulluese.

at

at
re

re
FC

FC
D

42
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
C) Fusha magnetike rrotulluese trefazore. Në sistemet shumëfazore

or

or
fusha magnetike rezultatnte është rrotulluese. Kjo është ndër

at

at
veçoritë e rëndësishme të këtyre sistemeve. Është vënë në dukje për

re

re
herë të parë në vitin 1884 prej fizikantit Galileo Feraris dhe më vonë

FC

FC
prej Nikola Teslës, 1887, ndërsa në vitin 1985 janë formuar edhe

D
tP

tP
fushat komplementare-komplekse dhe në vijim do të jap sqarimet
ar

ar
përkatëse në lidhje më këtë risi. Për të formuar bindjen për veçorinë
m

m
e mësipërme, le të marrim në shqyrtim në fillim sistemin trefazor.
.S

.S
w

w
Të provojmë se:
w

w
w

w
://

://
a) në një sistem trefazor fusha magnetike është rrotulluese;
tp

tp
ht

ht
b) kur sistemi trefazor është simetrik, fusha rrotulluese është rrethore;
c) kur sistemi trefazor është asimetrik, fusha rrotulluese është eliptike.
Sistemi trefazor që do të marrim në shqyrtim është simetrik dhe
përbëhet nga tri bobina (figura 2) të shfazuara në hapësirë midis tyre me

om
2π / 3 , të cilat ushqehen nga sistemi simetrik i rrymave (figura 3).

.c
or
at
re
i A = I m cos ωt
FC

(6)
D

 2π 
tP

i B = I m cos ωt − 
 3 
ar
m

(7)
.S

 4π 
w

iC = I m cos ωt − 
w

 3 
w

(8)
://
tp
ht

Lidhja e këtyre bobinave në këtë rast është në Y (yll), d.m.th. fundet e tyre
duhen menduar të lidhura në një pikë.
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

43
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
Figura 2
.S

.S
w

w
Vërejtje: Supozohet se rryma pozitive hyn në fundin e bobinës dhe del në
w

w
w

w
fillimin e saj.
://

://
tp

tp
a) Për të formuar bindjen që fusha magnetike është rrotulluese, le të
ht

ht
marrim në shqyrtim fushën magnetike rezultante të bobinave të
mësipërme në momentet e kohës t 0 , t1 , t 2 , t 3 që u korrespondojnë
pikave 0, 1, 2, 3 në figurën 3. Siç shihet nga figura 3, për
t0 , t1 , t2 , t3 kemi përkatësisht:

om
i A > 0, i B < 0, iC < o; i A > 0, i B = 0, iC < 0

.c
i A > 0, i B > 0, iC < 0; i A = 0, i B > 0, iC < 0

or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp

Figura 3
ht

Në figurën 4 janë paraqitur skematikisht drejtimet e rrymave në tri

bobina të marra në shqyrtim, si dhe fusha magnetike rezultante e tyre.
Vëmë re se kjo fushë magnetike rrotullohet në hapësirë, mirëpo mund të
konstatojmë se edhe gjatësitë e rrugëve që mbyllin vijat janë të
ndryshme.
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

44
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
Figura 4

om
.c
Meqenëse l ≠ const. , e po ashtu edhe S ≠ const . dhe µ ≠ const. ,

or
at
prandaj si rezultat as rezistenca magnetike (reluktansa) Rm ≠
1 l
re
nuk
µ S
FC

do të jetë konstante. Kjo ndikon që edhe fluksi si raport i FMM -së me

D
tP

θ
reluktansën m ≠ φ gjithashtu nuk do të jetë kosntante, prandaj themi
ar

Rm
m

se makina vepron në një regjim kuazistacionare, duke krijuar dridhje,

.S
w

zhurmë etj. Njëherësh në figurën e poshtme po paraqesim edhe

w

shpërndarjen e ngarkesës lineare dhe FMM -në si në figurën 5.

w
://
tp

Në figurën 5 është paraqitur shpërndarja e amperpërçuesve (A) dhe FMM

ht

(ș).
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

45
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp

Figura 5
ht

b) Le të provojmë se kur sistemi trefazor është simetrik, fusha

magentike rezultante është rrotulluese rrethore. Sistemit simetrik të
rrymave të paraqitura më lart i vihet në korrespondencë sistemi
om

om
simetrik i induksioneve magnetike të cilat në lidhje me kohën
ndryshojnë sipas ligjit.
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

46
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
B A = Bm cos ωt (9)

or

or
at

at
 2π 
BB = Bm cos ωt − 

re

re
 3  (10)

FC

FC
 4π 

D
BC = Bm cos ωt − 
tP

tP
ar  3  (11)

ar
m

m
.S

.S
Duke pasur parasysh se secila njëra bobinë krijon një fushë pulsuese,
w

w
arrijmë në rrjedhimin e mëposhtëm. Fusha rrotulluese është superpozimi
w

w
i fushave pulsuese. Për të llogaritur fushën rezultante, duhet të marrim
w

w
://

://
parasysh edhe zhvendosjen në hapësirë të fushave pulsante. Në këtë
tp

tp
mënyrë do të kemi:
ht

ht
1  j ωt − 3  −j ωt −   −j π
 2π   2π 

[ ]
2
1 jωt −jωt
Brez =B A +BB +BC = Bm e +Bm e + Bm e +Bm e  3 e 3 +
2 2 

1  j ωt − 3  −j ωt −   j π
 4π   4π  2

om
+ Bm e +Bm e  3 e 3
2 

.c
 (12)

or
at
re
Nga ku:
FC
D

1 −j 
4π 2π
3 −j
tP

− jωt jωt jωt jωt

Brez = Bm e + Bm e + Bm e e 3
+ Bm e e 3 
2 2
ar

 (13)
m
.S
w
w

Pjesa në kllapa jep një sistem simetrik shuma e të cilit është 0. Kështu
w
://

që fusha rezultatnte e karakterizuar nga vektori Brez është

tp

3
ht

Brez = Bm e − jωt
2 (14)

Barazimi i fundit tregon se vektori rezultant Brez rrotullohet me shpejtësi

om

om
− ω duke përshkruar një rreth. Pra, edhe në këtë rast u provua që fusha
magnetike është rrotulluese rrethore.
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

47
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Vërejtje: Duhet cekur se te makinat elektrike në përdorim komponentet

or

or
direkte marrin pjesë gjatë startimit rreth 70%, kurse komponentet

at

at
inverse që rrotullohen në kahje të kundërt marrin pjesë rreth 30%, e që

re

re
në momentin e startimit lakorja e momentit përfitohet me vetëm e

FC

FC
vetëm 40%, si diferencë e atyre dy fushave. Kjo shprehet edhe me

D
tP

tP
formulën e përafërt të Klosit për raportin e momentit ndaj momentit
ar

ar
maksimal (L17):
m

m
.S

.S
w

w
M 2
w

w
≈
w

w
Mm s s
://

://
+ m
tp

tp
sm s (15)
ht

ht
ku: s-përfaqëson rrëshqitjen.
Gjatë startimit kemi momentin fillestar M f me s=1, kurse momenti
maksimal M m arrihet zakonisht tek elektromotorët trefazorë për

om
sm ≈ 0.2 .

.c
Shtrohet pyetja: A mund ta eliminojmë këtë mangësi edhe gjatë

or
startimit?
at
Në qoftë se renditja e fazave do të ishte ACB, atëherë fusha magnetike
re
do të rrotullohej në të kundërtën, kjo mund të provohej si më sipër,
FC

duke i përshtatur shprehjet për shfazimin përkatës në hapësirë. Kahja e

D

rrotullimit të fushës magnetike rendomt është sipas renditjes së

tP
ar

shkronjave ABC.
m
.S

D) Fusha magnetike rrotulluese-eliptike e sistemit trefazor

w

asimetrik. Në qoftë se p.sh. do të ndërrojmë hyrjen me daljen në një

w
w

nga të tri bobinat e mësipërme, d.m.th. e prishim shfazimin në

://

hapësirë ndërmjet tyre, induksioni magnetik rezultant gjatë

tp

rrotullimit nuk do të mbetet konstant, por do të ndryshojë prej

ht

1 / 2 Bm në 3 / 2 Bm ; shpejtësia këndore ω , po ashtu, nuk do të jetë

konstante. Përfundimisht, hodografi i vektorit B është një elipsë dhe
fusha magnetike rrotulluese është eliptike (figura 6). Fusha eliptike
përfitohet jo vetëm për asimetrinë në hapësirë ndërmjet fazave, por
om

om
edhe në rastin kur kemi asimteri në kohë për sistemin e tensioneve
(rrymave) që ushqen tri fazat e mësipërme. Pra, për sistemin
.c

.c
or

or

trefazor arrijmë në përfundimin:

at

at
re

re
FC

FC
D

48
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
Figura 6
://

://
tp

tp
Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm për të pasur fushë magnetike
ht

ht
rrotulluese rrethore është shfazimi i barabartë në hapësirë ndërmjet
fazave dhe shfazimi i njëjtë në kohë ndërmjet tensioneve ose rrymave
që ushqejnë këto faza.

Fusha magnetike rrotulluese qëndron në themel të principit të punës së

om
motorit asinkron. Nga ana tjetër, fusha magnetike rrotulluese nuk është

.c
vetëm një veçori e rëndësishme e sistemit trefazor, por edhe e të gjitha

or
sistemeve shumëfazore.
at
Mund të konkludojmë se kjo veti mund të zgjerohet edhe në sistemet
re
FC

komplementare-komplekse, gjegjësisht (3 tensione fazore + j3 tensione

linjore), të paraqitura si në figurën 7.
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or

Figura 7
at

at
re

re
FC

FC
D

49
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
³Asnjë përmirësim nuk është i mundshëm në fatin e njerëzimit derisa të

at

at
ndodhë një ndryshim i madh në parimet themelore të mënyrës së

re

re
mendimit´

FC

FC
Xhon Stjuart Mill

D
tP

tP
5. ANALIZA GRAFO-ANALITIKE E INDUKSIONEVE TË KRIJUARA
ar

ar
NGA MBËSHTJELLAT E LIDHURA NË Y OSE ∆
m

m
.S

.S
w

w
Nëse bëjmë zbërthimin e sistemit trefazor klasik të induksioneve që krijojnë
w

w
mbështjellat të lidhura në Y sipas teoremës së Leblanit, do të vërejmë se do të
w

w
përfitohen shumat e komponenteve direkte kolineare si dhe shumat e
://

://
tp

tp
komponenteve inverse që formojnë nga një trekëndësh të mbyllur, të cilët krijojnë
ht

ht
efekte negative dhe njëherësh dobësojnë regjimin e punës së makinës. Prandaj
shtrohet pyetja: A ka mundësi që të shfrytëzohen si të dobishme, të eliminohen
apo të redukohen komponentet inverse, d.m.th. të kontribuojnë pozitivisht?
Është e njohur nga teoria e makinave elektrike se gjatë zbërthimit në seritë e
Furieut fitohen harmoniqet e rendeve të ndryshme. Duhet theksuar se harmoniqet e
rendeve (6k+1) për k = 0, 1, 2... d.m.th. fitohen rendet: 1, 7, 13, 19 ...që krijojnë

om
momente direkte ose pozitive, ndërsa ato të rendit (6k-1) për k = 1,2,... krijojnë

.c
momente inverse ose negative, si p.sh. rendet: 5, 11, 17, ... e që ndikojnë

or
negativisht në krijimin e humbjeve plotësuese në hekur, sepse humbjet e histerezës
varen prej µf¶, ndërsa ato shtjellore prej ¶ f 2 ¶. Me anë të transformimeve sipas at
re
FC

teoremë së Leblanit po i paraqesim analitikisht dhe grafikisht sistemet trefazore

duke supozuar se po neglizhojmë ngopjen e qarkut magnetik d.m.th. po punojmë në
D
tP

pjesën lineare.
ar
m

e jω t − e − jω t B m jω t B m − jω t
.S

b a = jB m sin ω t = jB m = e − e = B i − Bd
w

2j 2 2
w

 2π   2π 
w

j ω t −  − j ω t − 
 2π  e  3 
−e  3 
B m jϖ t B m − jω t
://

b b = ja 2 sinω t −  = ja 2 Bm =a e − e = aBi − Bd
tp

 3 2j 2 2
ht

 2π  B  j ω t +23π  − j ω t +2π   2 Bm jω t Bm − jω t

b c = jaBm sinω t +  = a m e  
−e  3   = a e − e = a 2 B i − Bd
 3 2   2 2
om

om
( )
b rot − y = 1 + a + a 2 B i − 3Bd = −3
B m − jω t
2
e (
, sepse : 1 + a + a 2 = 0 )
.c

.c

(1)
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

50
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
Figura 3
at
re
FC

Në figurën 3 a dhe b janë paraqitur sistemet grafike për ekuacionet e

shtruara. Vërejmë se në figurën 3b pozita e vektorit direkt-rezultant
D
tP

përfitohet në drejtim të fazës së parë, ndërsa komponentet inverse

ar

formojnë një trekëndësh (3c).

m

Gjithashtu, nëse bëjmë zbërthimin e sistemit trefazor klasik të induksioneve

.S

që krijojnë mbështjellat e lidhura në ∆ me anë të teoremë së Leblanit, do të

w
w

vërejmë se do të përfitohen shumat e komponenteve direkte kolineare (4b)

w

si dhe shumat e komponenteve inverse që formojnë gjithashtu një

://
tp

trekëndësh të mbyllur (si në figurën 4c), por i cili është i rrotulluar për 180°
ht

ndaj trekëndëshit 3c. Shprehjet analitike për këtë rast janë:

π
b d = − B m sin ω t +  = − B m cos ω t = - m (e jω t + e − jω t )= − B i − Bd
 B
 2 2

 2π  a 2 B
[ ] aB B
om

om
b e = −a 2 B m cosω t −  = − m e jω t a 2 + e − jω t a = − m e jω t − m e − jω t = −aB i − Bd
 3 2 2 2
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

51
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
b f =−
aBm  2π  aB
[ ] B B
cosω t +  = − m e jω t a + e − jω t a 2 = −a 2 m e jω t − m e − jω t = −a 2 Bi − Bd

or

or
2  3 2 2 2

at

at
( ) ( )

re

re
3
b rot .∆ = −1 + a + a 2 Bi − 3Bd = − Bm e − jω t sepse si më lart : 1 + a + a 2 = 0 (2)

FC

FC
2

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w

Figura 4
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

52
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
Nëse dëshiron të bisedosh me mua, defino idetë e tua Voltaire

at

at
re

re
FC

FC
D

D
6. PASQYRIMI HAPËSINOR DHE KOHOR I SISTEMIT

tP

tP
TREFAZOR TE MAKINAT KLASIKE ME NJË VËSHTRIM TË RI
ar

ar
PËR PËRFITIMIN E POZITËS SË VEKTORIT REZULTANT TË
m

m
.S

.S
INDUKSIONIT
w

w
w

w
w

w
Së pari supozojmë se punojmë në pjesën lineare të lakorë së magnetizimit të
://

://
tp

tp
makinës, prandaj konsiderojm se edhe induksioni ndryshon me ligj
ht

ht
harmonik. Duke vërejtur fig.1, nga ana e drejtimit të boshtit të fazës R,
shohim se për momentet e ndryshme përfitohet vektori b R pulsues normal
mbi rrafshin e fazës së parë R, përkatësisht kahja e shikimit. Në të njëjtën
mënyrë edhe për drejtimet e fazës së dytë S dhe të fazës së tretë T, por me
boshte të rrotulluara për -120°, përkatësisht për +120°, do të përfitohen

om
b S dhe bT .

.c
Për: ω t = 0 shihet se faza e parë (R) nuk kontribuon fare, d.m.th. fitohet

or
pika (A), ndërsa faza e dytë (S) kontribuon me madhësinë (AB), kurse faza
at
re
e tretë (T) kontribuon me madhësinë (AC). Këto dy komponente qëndrojnë
FC

brenda një rrethi karakteristik (të shënuara me pika-pika). Vërehet

gjithashtu se nëse i bartim për çdo kohë madhësitë gjegjëse të projektuara
D
tP

në boshtet normale, do të fitojmë tri fusha pulsuese. Nëse ato fusha

ar

pulsuese i tërheqim në një pikë të përbashkët, por duke i mbajtur drejtimet

m

përkatëse, do të fitojmë një yllë gjashtëkrahësh për rastin e supozuar të

.S

mbështjellave të lidhura në Y, si në figurën 1.

w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

53
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

54
.S
m

Figura 1
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Edhe për rastin kur boshtet e reja (R′, S′ dhe T′) janë të shfazuara ndaj

or

or
sistemit të mëparshëm për 90° ose për ³j´, por supozojmë se edhe rrymat

at

at
që kalojnë nëpër mbështjellat e trekëndëshit ∆ janë të shfazuara për 90°.

re

re
FC

FC
Prandaj, duke vërejtur si më parë, përfitohet edhe një yll tjetër
gjashtëkrahësh si në figurën 2.

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c

Figura 2
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

55
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

56
.S
m

Figura 3
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Nga këto vërejmë se edhe kontributi i fazës (R′) është i barabartë me (AD).

or

or
Kontributi i fazës (S′) është (AE) si dhe kontributi i fazës (T′) është (AF)

at

at
dhe qëndrojnë brenda rrethit karakteristik të formuar gjithashtu me pika-

re

re
FC

FC
pika.
Kur e bartim gjashtëkrahëshin e Y dhe e vendosim mbi gjashtëkrahëshin e

D
tP

tP
∆, do të përfitojmë një yll dymbëdhjetëkrahësh. Është fascionuese se për ω t
ar

ar
= 0, të gjitha kontributet e gjashtë fazave (në fakt të 3 + j3 fazave, d.m.th.
m

m
tri fazave reale dhe tri fazave imagjinare), qëndrojnë brenda një rrethi
.S

.S
karakteristik të ri me vizë të plotë si rezultat i përputhjes së dy rrathëve
w

w
w

w
paraprakë të shënuar me pika-pika. Ky rreth rrotullohet, por komponentet
w

w
mbesin gjithmonë brenda rrethit dhe janë identike me gishtat e një dore, shih
://

://
figurën 3.
tp

tp
ht

ht
Në të njëjtën figurë vërehet edhe pozita hapësinore e boshteve të cilat
vizuelisht paraqesin dy sisteme të posaçme e të shfazuara për 90°. Prandaj
pason konkludimi shkencor, inventiv se ndërmjet mbështjellave të lidhura në
Y apo ∆, deri tash, formulohen simbolet e reja në format:

om
.c
Υ V j∆ = (GJOTA)

or
dhe
at
re
Υ Λ j∆ = (RIFAT)
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

57
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
³Duke u përpjekur për lumturinë e të tjerëve gjejmë lumturinë tonë´

or

or
Platoni

at

at
re

re
FC

FC
7. OPERATORI I RI KOMPLEMENTAR ³g´

D
tP

tP
Me anë të operatorit të ri komplementar ³g´ thyhet ³akulli´ në lëmin e
ar

ar
m

m
fushave magnetike rrotulluese pasi u zbuluan makinat komplementare-
.S

.S
komplekse, mbi të cilat ngritet koncepti themelor shkencor i teknologjisë së
w

w
re në fushën e përdorimit racional të energjisë elektrike dhe në
w

w
optimalizimin e komponenteve elementare në gjenerimin e energjisë
w

w
://

://
elektrike.
tp

tp
Njëherësh theksohet se kuptimi i ri për operatorin komplementar
ht

ht
³g´ qenësisht e rrit të kuptuarit dhe aftësinë për konkludim në lidhje me
makinat komplementare±komplekse.

Duke u nisur nga ylli dymbëdhjetëkrahësh, të cilin e përfituam më parë në

figurën 3, me metodë grafike, ajo vërtetohet edhe në mënyrë analitike si

om
vijon:

.c
or
2π 2π 1 2π π

at
4 j j ⋅ j j
12
1= 4 3
1= a= e
4 3
=e 3 4
=e 12
=e 6
= ' g'
re
FC
D

Pra, duke e marrë: 12 1 = g, si dhe duke e zbërthyer me anë të formulave

tP

trigonometrike, do të përfitohen:
ar
m

  0 + 2kπ   0 + 2kπ 
.S

1 = 1cos  + j sin  , k = (0, 1, ......11)

12
w

  12   12 
w
w

g 0 = cos 0 + j sin 0 = 1 + j 0
://

π
π  π  3 1
tp

j
g 1 = cos  + j sin   = e 6 = +j
ht

6 6 2 2
π
π  π  j 1 3
g 2 = cos  + j sin   = e 3 = + j
3 3 2 2
π
π  π  j
g 3 = cos  + j sin   = e 2 = 0 + j1 = j
om

om
2 2
2π
 2π   2π 
.c

.c

j 1 3
g = cos  + j sin   = e
4 3
=− + j = a = g 4 = g 1 ⋅ g 3 = g ⋅ j = gj
or

or

 3   3  2 2
at

at
re

re
FC

FC
D

58
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
1 3 1 3  3 1

or

or
ose : a = − + j = j2 + j =  + j  j = gj

at

at
2 2 2 2  2 2

re

re
 5π   5π  3 1

FC

FC
g 5 = cos  + j sin   = − + j
 6   6  2 2

D
tP

tP
ar

ar
g 6 = cos π + j sin π = −1 + j 0
m

m
.S

.S
w

w
 7π   7π  3 1
w

w
g 7 = cos  + j sin   = − − j = g −5
w

w
 6   6  2 2
://

://
tp

tp
 4π   4π  1 3
ht

ht
g 8 = cos  + j sin   = − − j = a 2 = g −4
 3   3  2 2
 3π   3π 
g 9 = cos  + j sin   = 0 − j1 = g −3
 2   2 

om
 10π   10π  1 3
g 10 = cos  + j sin  = − j = g −2

.c
 6   6  2 2

or
 11π   11π  3 1
g 11 = cos  + j sin  = − j = g −1 at
re
 6   6  2 2
FC
D
tP
ar

Nëse në mënyrë grafike i paraqesim operatorët si në figurën 1, përfitohet

m

ylli dymbëdhjetëkrahësh, që i ngjan atij të mëparshmit. Nëse i mbledhim në

.S

mënyrë vektoriale operatorët, do të përfitohet gjithashtu një poligon me

w

rezultantë të barabartë me zero si në figurën 2.

w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

59
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w

Nëse e bartim g° paralel më poshtë si shihet në figurën 2, si dhe duke i

w
w

mbledhur të gjitha komponentet, përfitohet një poligon, i cili, pasi të

://

mbyllet, mund të shkruajmë se:

tp
ht

g 0 + g 1 + g 2 + g 3 + g 4 + g 5 + g 6 + g 7 + g 8 + g 9 + g 10 + g 11 = 0

Ose bëjmë ³grupimin karakteristik´ të nga katër operatorëve, duke

shndërruar në këtë formë barazimin e mëparshëm:
om

om
g 0 + g1 + g 2 + g 3 +
.c

.c

g4 + g5 + g6 + g7 +
or

or

g 8 + g 9 + g 10 + g 11 = 0
at

at
re

re
FC

FC
D

60
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Nëse i mbledhim vertikalisht operatorët, do të fitojmë:

or

or
at

at
(g + g + g )+ (g + g + g )+ (g + g + g )+ (g + g + g )= 0
o 4 8 1 5 9 2 6 10 3 7 11

re

re
(g + g + g )+ g (g + g + g )+ g (g + g + g )+ g (g + g + g )= 0

FC

FC
o 4 8 1 o 4 8 2 o 4 8 3 o 4 8

D
(1 + a + a )− j(a + a +1)− (a +1 + a )+ j(1 + a + a )= 0
2 2 2 2

tP

tP
ar

ar
m

m
Domethënë në grafik i vërejmë katër trekandësha, dy nga dy në opozitë ose
.S

.S
1 me 3 dhe 2 me 4.
w

w
w

w
Kurse 1 me 2 janë të shfazura për 90°, përkatësisht për ³j´. Nëse e nxjerrim
( )
w

w
një 1 + a + a 2 , si faktor të përbashkët do të fitojmë:
://

://
tp

tp
(1 + a + a )[(1 − 1)+ j(1 − 1)]= 0
ht

ht
2

0 ⋅ (0 + j 0 ) = 0
0 + j0 = 0

om
Kurse ∆ i shënuar me vijë të plotë 1, ndërsa ∆ i 2-të me vija të ndërprera,
qëndron në fakt se ai është i rrotulluar për 90 ° ose për ³j´ në hapësirë,

.c
or
d.m.th. se pozita e dytë fitohet kur ∆ i parë rrotullohet për ³j´ dhe për këtë
arsye shënohet ³j´ para ∆ si në figurën 3 të kapitullit 6. Nga këto at
re
konstatime mund të themi se vlen edhe relacioni i ri:
FC
D

0 + j0 = 0
tP
ar

Zakonisht praktika duhet të ndërtohet-themelohet në bazë të teorisë se re

( )
m

komplekse. Nëse shprehjen 1 + a + a 2 = 0 e pjesëtojmë me 2, fitohet

.S

( )
w

1 + a + a 2 : 2 = 0 dhe e zëvendsojmë në relacionin:

w
w
://

0 + j0 = 0
tp
ht

1 + a + a 2  1 + a + a 2 
fitojmë:  2 + j
2 =0
   
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

61
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
a)
://

://
Figura 3 b)
tp

tp
ht

ht
Nëse shprehjen e mësipërme e shoqërojmë në këtë mënyrë:

1 1 a a   a2 a2 
 + j  +  + j  +  + j  = 0

om
2 2  2 2  2 2 

.c
or
Nga kjo shprehje, arrihet përfundimi se sistemi simetrik trefazor po
at
përgjysmohet si në figura 3 dhe po fitohen dy yje të përgjysmuara si në
re
figura 4, ku Y i parë real është paraqitur me vija të plota me vlera të
FC

përgjysmuara, ndërsa Y tjetër imagjinar me vija të ndërprera është i

D

rrotulluar prej atij të parit për: 90° apo për ³j´, d.m.th. prej sistemit
tP

trefazor janë përfituar dy sisteme trefazore që janë komplementare-

ar
m

komplekse ndërmjet vete.

.S
w

Nëse prej sistemit simetrik të yllit të madh (figura 3), formojmë ∆ e madh,
w
w

në bazë të formulës (1 + a + aÞ) = 0, dhe brinjët e tij i përgjysmojmë si në

://

figurën 5a, po t¶i urëzojmë pikat (P, Q, R), do të përfitojmë katër ∆-a të
tp

vegjël. Duke vërejtur figurën 3 dhe figurën 5b, mund të dallojmë një
ht

ngjashmëri ndërmjet tyre të ngushtë e që figura 4b përfitohet nga figura 5a.

Nëse pikën Q e çelim dhe e tërheqim ∆ nr. 3 teposhtë, e cila i shtyn anash
∆ 2 dhe 4, do të përfitohet përsëri figura 5b, e cila është identike me figurën 2,
por tani transformimi i ∆ klasik na jep katër ∆ të rinj, të cilët dy nga dy janë
në opozitë si në figurën 5b, ndërsa ∆ i 2-të është për 90° i shfazuar në
om

om

hapësirë nga ∆ i parë

.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

62
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
a

re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
b
://

://
tp

tp
ht

ht
om
Figura 4.

.c
or
at
Nëse e ngrisim më lartë ∆ e 2-të figurën 6a paralel pranë ∆ të parë, vërejmë
re
se ata janë të shfazuar ndërmjet vete për 90°, përkatësisht për ³j´ si në
FC

figurën 6b.
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

63
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
a

re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
b
Figura 5

Nëse e përshkruajmë një rreth me qendër në pikën O, do të vërejmë se ajo i

pret brinjët e ∆-ve e që njëkohësisht i paraqesim me një rreth të posaçëm,

om
që tregojnë vlerat momentale të rrymave nëpër degët e ∆-ve në makinat

.c
komplementare, si shihet në figurën 7, 8 dhe 9 dhe që në esencë paraqet

or
rrethin karakteristik.
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

64
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
a

at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
b
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
c

om
.c
or
Figura 6
at
re
Nëse ∆-in e parë e paraqesim si Y që në esencë i korrespondon lidhjes së
FC

mbështjellave të lidhura në Y, kurse ∆ i 2-të ngel si i tillë, atëherë lirisht

D
tP

mund të shkruhet:
ar
m
.S

Υ V j∆ =
w

dhe
w
w

Υ Λ j∆ =
://
tp
ht

Kalimi prej lidhjes së sipërme në atë të poshtmen bëhet me anë të

kontaktorëve ose çelësit të ashtuquajtur ³Korigjo´.
Shprehjet analitike për përfitimin e komponenteve të induksioneve në
makinat komplementare-komplekse dhe diagramet momentale për momente
të fiksura (kënde karakteristike) si dhe diagrami vektorial-rezultant-
om

om
rrotullues për induktorin e ri vështrohet me tri fusha pulsuese që krijohen
nga mbështjellat e Y, si dhe tri fusha të tjera pulsuese që krijohen nga
.c

.c

mbështjellat komplementare të ∆-it, por me vlera të përgjysmuara, (duke

or

or
at

at

supozuar se neglizhohet ngopja e qarkut magnetik).

re

re
FC

FC
D

65
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Duke shënuar si madhësi komplekse kontributin e komponenteve gjegjëse si

or

or
dhe duke respektuar pozitat që u korrespendojnë në hapësirë dhe

at

at
ndryshimin kohor, mund të shkruajmë:

re

re
B

FC

FC
b1 = j m sin ωt
2

D
tP

tP
B  2π 
b 2 = ja 2 m sin  ωt −
ar 

ar
2  3 
m

m
.S

.S
B  4π 
b3 = ja m sin  ωt − 
w

w
2  3 
w

w
w

w
B
://

://
b 4 = − m cos ωt
2
tp

tp
ht

ht
B  2π 
b5 = −a 2 m cos ωt − 
2  3 
B  4π 
b 6 = −a m cos ωt − 
2  3 
Nëse bëjmë shoqërimin e dy nga dy shprehjeve, do të përfitojmë si vijon:

om
B B
B I = b 4 + b1 = − m (cos ωt − j sin ωt ) = − m e − jωt

.c
or
2 2
B  
B II = b5 + b 2 = −a 2 m cos ωt −
2π   at
 − j sin  ωt −
2π  B − j ωt
 = − m e
re
2   3   3  2
FC

Bm  4π   4π  Bm − jωt
D

B III = −a cos ωt − 3  − j sin  ωt − 3  = − 2 e

tP

2     
ar

B rrot .rez = B I + B II + B III = − Bm e − jωt = e jπ Bm e − jωt = Bm e − j (ωt −π )

3 3 3
m
.S

2 2 2
w

Diagramet momentale për këndet karakteristike janë të paraqitura në

w
w

figurën 9, që në esencë tregojnë rrotullimin e rrethit karakteristik të

://

simuluar në PC.
tp
ht

Vërejtje: Paraqitjet kompjuterike të grafikoneve dhe lëvizjet dinamike

të tyre ndodhen në CD-në e bashkëngjitur në fund të punimit.
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

66
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC

Figura 7
D
tP

Në figurën 7 janë paraqitur vektorët e fushave pulsuese dhe pozita e tyre e

ar

ndërmjeme për induktorin e ri. Këtu vërejmë se në krijimin e vektorit

m

rezultant rrotullues tash veprojnë gjashtë komponente. Pjesëmarrja e tyre

.S

për momentet e ndryshme kohore është paraqitur në figurën 7a dhe 7b. Pasi
w
w

B
vlera maksimale e vektorëve pulsues është m , vlera maksimale e vektorit
w

2
://
tp

3
rezultant në çdo moment është Bm .
ht

2
Në figurën 8 janë paraqitur në mënyrë gjeometrike vektorët përkatës të
mbështjellave përkatëse për 72 momente të ndryshme. Duke i mbledhur për
secilin moment, vërejmë se gjatë tërë kohës vektori rezultant rrotullohet dhe
ka vlerën konstante.
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

67
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
Figura 8

B rrot .Y B'rrot .∆
B rrot .rez = +
2 2

om
.c
Në figurën 8 vërehet qartë se pjesa e brendshme e rrethit të vogël

or
përfaqëson kontributin e komponenteve të Y, ndërsa kontributet
at
komplementare të ∆-it i përfaqëson unaza e jashtme dhe për këtë arsye
re
FC

quhen fusha komplementare.

D
tP

Në figurën 9 është paraqitur shpërndarja e amperpërçuesve në makinat

ar

komplementare njështresore, ndërsa në figurën 10 shpërndarja e

m

amperpërçuesve në makinat komplementare dyshtresore.

.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at

Figura 9. Shpërndarja e ³A´ në makinat komplementare-komplekse, njështresore

re

re
FC

FC
D

68
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
Figura 10. Shpërndarja e ³A´ në makinat komplementare-komplekse, dyshtresore
ht

ht
Vërejmë se figurat e mësipërme i përngjajnë figurës 3d të kapitullit 2.1.
Në figurën 11 janë paraqitur komponentet direkte dhe anulimi i
komponenteve inverse në makinat komplementare-komplekse në bazë të
shprehjeve të transformuara sipas teoremë së Leblanit:

om
B B e jω t − e − jω t Bm jω t Bm − jω t Bi Bd
b1 = j m sin ω t = j m = e − e = −

.c
2 2 2j 4 4 2 2

or
B  2π  B B
b 2 = ja 2 m sinω t −  = a i − d at
re
2  3  2 2
FC

B  2π  B B
D

b3 = ja m sinω t +  = a 2 i − d
tP

2  3  2 2
ar

B B B
m

b 4 = − m cos ω t = − i − d
.S

2 2 2
w

B  2π  B B
w

b5 = −a 2 m cosω t −  = −a i − d
w

2  3  2 2
://
tp

B  2π  B B
b 6 = −a m cosω t +  = −a 2 i − d
ht

2  3  2 2

( ) B
2
B
2
B
b rrot .rez = 1 + a + a 2 −1 − a − a 2 i − 6 d = −3Bd = −3 m e − jω t
2

Vërehet se komponentet inverze anulohen, si shihet edhe në figurën 11.

om

om

Në realitet makina mund të konsiderohet se tash e tutje punon si makinë

.c

.c

njëkahore.
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

69
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m

Figura 11
.S
w
w

Në figurën 12 gjithashtu janë paraqitur A(x) si dhe ș (x) për tri raste
w

karakteristike. Vlen të theksohet se në makinat komplementare-komplekse

://

ș (x) nuk e ndryshon formën e saj dhe i përafrohet formës harmonike, që ka

tp
ht

qenë e paarritshme deri tash.

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

70
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S

Figura 12
w
w

Në bazë të tërë kësaj që u theksua më lart dhe u vërejt gjatë analizës, mund
w
://

të rekomandohet tash e tutje, në të vërtetë pa mëdyshje duhet të jetësohet

tp

sa më parë kjo ide e re, sepse kanë thënë:

ht

³Even a great idea is only an idea, until you make it real´

om

om
(³Madje, edhe një ide e lart është vetëm ide, përderisa nuk e bëni atë reale´).
.c

.c
or

or

³Nuk ka qëllim më të bukur sesa të punosh që njerëzit të cilët do të vijnë më

at

at

pas të jenë më të lumtur sesa ishim ne´

re

re
FC

FC
D

71
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Monteskje

or

or
at

at
8. NDIKIMI I RRETHANAVE TË REJA (HARMONIKE) NË

re

re
MADHËSITË KARATERISTIKE

FC

FC
D

D
8.1. Vlerat nominale
tP

tP
ar

ar
m

m
Koeficienti i shfrytëzimit, faktori i fuqisë dhe rrëshqitja tregojnë raportet e
.S

.S
madhësive dhe si të tilla shpeshherë shfrytëzohen për krahasimin e
w

w
elektromotorëve të ndryshëm.
w

w
w

w
Vlerat orientuese për: s, η dhe cos ϕ gjatë ngarkesës nominale kanë qenë:
://

://
tp

tp
ht

ht
P2 n = Pn sn ηn cos ϕ n ϕn
1 6...10% 70...80% 0,7...0.8 45º...37º
kW
10 4...6% 83...87% 0.78...0.88 39º...29º
kW

om
100 2...3% 91...92% 0.85...0.90 32º...26º

.c
kW

or
0.89...0.92 27º...23º
0.93...0.95 at 22º...18º
re
0.94...0.97 20º...14º
FC
D
tP
ar

Vlerat më të vogla për η dhe cos ϕ i përkasin shpejtësive më të ulëta të

m

rrotullimit (2p=6 dhe 8), kurse ato më të mëdhat për shpejtësitë më të

.S

mëdha (2p=2 dhe 4).

w
w

Për orientim kuantitativ duhet të theksojmë se rendimenti relativ dhe faktori

w

i fuqisë së motorëve asinkronë të përdorur më së shpeshti gjatë ngarkesës

://
tp

nominale kanë përafërsisht vlera të njëjta. Për vlerat orientuese mesatare të

ht

madhësive të cekura më lart, p.sh. nga 0.87 (për P rreth 10 kW dhe 2p=2
dhe 4) përfitohen relacionet praktike për elektromotorët asinkronë trefazorë
për tension 380V:
om

om
Pmek .n = Pn = 3 ⋅ U n ⋅ I n ⋅ cos ϕ n ⋅η n
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

72
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Pn = 3 ⋅ 380 ⋅ I n ⋅ 0.87 ⋅ 0.87

or

or
at

at
re

re
Pn (kW ) =Ö 0.5 ⋅ I n ( A) resp. I n ( A) =Ö 2 ⋅ Pn (kW )

FC

FC
D

D
Me rastin e rritjes së η dhe cos ϕ në vlerat p.sh.: 0.93, atëherë do të përfitohet

tP

tP
ar

ar
m

m
P ' mek .n = P ' n = 3 ⋅ U n ⋅ I ' n ⋅ cos ϕ n ⋅η n
.S

.S
P ' n = 3 ⋅ 380 ⋅ I ' n ⋅ 0.93 ⋅ 0.93
w

w
w

w
w

w
://

://
P ' n (kW ) =Ö 0.578 ⋅ I ' n ( A) resp. I ' n ( A) =Ö 3 ⋅ P ' n (kW ) = 1.732 ⋅ P ' n (kW )
tp

tp
ht

ht
ose marrim shembullin tjetër kur η dhe cos ϕ janë nga 0.95, atëherë do të
përfitohet

P '' mek .n = P '' n = 3 ⋅ U n ⋅ I '' n ⋅ cos ϕ n ⋅η n

om
P '' n = 3 ⋅ 380 ⋅ I '' n ⋅ 0.95 ⋅ 0.95

.c
or
P '' n (kW ) =Ö 0.5956 ⋅ I '' n ( A) resp. I '' n ( A) =Ö 1.67 ⋅ P '' n (kW )
at
re
FC

Në figurën e mëposhtme (figura 1) janë paraqitur:

D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht

Figura 1
om

om
a) Karakteristikat e momenteve dhe rrymave gjatë lëshimit në punë me anë të
.c

.c

sistemit yll-trekëndësh. Momenti i kalimit prej njërës në tjetrën zgjidhet në atë

or

or

mënyrë që rryma në momentin e parë të lidhjes në trekëndësh të bëhet përafërsisht

at

at

aq sa ka qenë në momentin fillestar në lidhjen yll. b) Diagramet e koeficienteve të

re

re
FC

FC
D

73
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
shfrytëzimit η dhe faktorëve të fuqisë për lidhjet në yll dhe trekëndësh, nga të cilat

or

or
mund të vërehet se për vlerat e ulëta të ngarkesave (nën 40%) është më e

at

at
këshillueshme që motori të punojë në yll sesa në trekëndësh.

re

re
Ndërsa, sa i përket koeficientit të mbingarkimit ν ka qenë e preferuar që tek

FC

FC
elektromotorët normalë të mos jetë më i vogël se 1.6. Zakonisht koeficienti i

D
mbingarkimit ka pasur vlerën ν ≈ 2 , i cili paraqet herësin ndërmjet momentit
tP

tP
ar

ar
maksimal që mund ta zhvillojë motori dhe të momentit nominal:
m

m
M max
ν=
.S

.S
Mn
w

w
w

w
w

w
Vlerat e atyre madhësive kanë qenë të atilla që motori gjatë punës të mos nxehet
://

://
mbi temperaturat e lejuara me standardet e normuara. Meqenëse humbjet në
tp

tp
makina dhe në bartje shkaktohen proporcianlisht me katrorin e rrymës së dukshme,
ht

ht
shtrohet edhe pyetja e përmirësimit të cos ϕ , η dhe ν në makina.
Në vazhdim do të vështrojmë me një kriter të ri ndërlidhjen e madhësive ndërmjet
vete, me theks të posaçëm duke trajtuar posaçërisht fuqinë e brendshme të makinës
që krijohet në mes-hekur si dhe faktorët e tjerë në funksion të rrymës së
magnetizimit që përfaqëson njëkohësisht risi për t¶i shprehur edhe relacionet e reja.

om
Faktorët që ndikojnë në kërkesat e nevojshme në aspektin e fuqisë reaktive mund të

.c
shprehin varshmëritë ndërmjet atyre kërkesave dhe formimit të fluksit magnetik në

or
cilëndo makinë elektromagnetike. Fluksi rezultant i nevojshëm për punë si
at
elektromotor duhet të krijohet me anë të komponentes së rrymës së magnetizimit
re
( I µ ).
FC

Vërejtje: Këtu duhet të theksojmë se komponentja e rrymës reaktive, gjegjësisht

D
tP

fuqia reaktive, e cila tërhiqet nga rrjeta në punën normale të makinave asinkrone,
ar

praktikisht është e pavarur nga ngarkesa (shih diagramin rrethor):

m
.S

I µ ose I Q = I ⋅ sin ϕ ≈ I n ⋅ sin ϕ n ≈ I 0 ,

w
w
w

gjegjësisht për orientim të përafërt vlen:

://
tp
ht

Pq ose Q ≠ f (P) Q = S ⋅ sin ϕ ≈ S n ⋅ sin ϕ n ≈ Q0

Realizimi i zvogëlimit të këndit ³ ϕ ´ndërmjet tensionit dhe rrymës do të shpjegohet
më vonë.
om

om
Gjatë lëshimit në punë direkte të motorit asinkron me rotor kafazor, rrymat
e lëshimit mund të arrijnë vlerat: I l ≈ (4- 7) I n , d.m.th. shumë më të mëdha
.c

.c
or

or

sesa rryma nominale I n . Kohëzgjatja e arritjes së shpejtësisë nominale është

at

at

rreth 5s, prandaj në këtë mënyrë janë lëshuar në punë vetëm elektromotorët
re

re
FC

FC
D

74
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
e vegjël deri në 5 kW. Ndërsa te elektromotorët me rotor kafazor me fuqi të

or

or
mesme, të cilët lëshohen në punë me anë të çelësit Y - ∆ ose me anë të

at

at
kontaktorëve, po theksojmë se rrymat e lëshimit në ato raste zvogëlohen

re

re
për tri herë, d.m.th. ato janë rreth dy herë më të mëdha se ato nominale,

FC

FC
ndërsa rrymat gjatë kalimit prej Y në ∆ arrijnë rreth trefishin e rrymës

D
tP

tP
nominale. Zakonisht momentet fillestare te motorët asinkronë janë të ulëta,
ar

ar
që është edhe e metë kryesore e tyre. Kohëzgjatja e procesit të lëshimit me
m

m
Y-∆ zgjat rreth 15s. Te motorët me fuqi të mesme me rotor të mbështjellë
.S

.S
(ose me unaza), përdoren lëshuesit specialë për t¶i ulur-zvogëluar rrymat e
w

w
w

w
lëshimit si dhe për të rritur momentin fillestar. Duhet cekur se rrymat e
w

w
lëshimit janë shumë të dëmshme, sepse paraqiten forca të mëdha dinamike
://

://
që shoqërohen edhe me djegien e izolimit të motorëve. Për këtë qëllim
tp

tp
ht

ht
përkufizohet edhe numri i lëshimit të motorëve në intervale të shkurtra.
Prandaj, për këtë qëllim ekzistojnë kategoritë prej S1.....S8. Këto janë disa
nga të metat kryesore të makinave asinkrone klasike, të cilat redukohen
shumë te motorët komplementarë.

om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

75
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
³Të jetosh në përputhje me natyrën do të thotë të plotësosh një nga kushtet

or

or
themelore të lumturisë njerëzore.´ Seneka

at

at
re

re
8.2. Faktori i fuqisë

FC

FC
D

D
tP

tP
Faktori i fuqisë cos ϕ me të cilin punojnë makinat për rryma alternative
ar

ar
përfaqëson një faktor të rëndësishëm në aspektin ekonomik për shkak të
m

m
fuqisë reaktive.
.S

.S
Faktori i ulët i fuqisë ndikon negativisht në punën e sistemit, kryesisht, në
w

w
w

w
tri mënyra, që do t¶i ilustrojmë:
w

w
Në rend të parë, fuqia e gjeneratorëve, e transformatorëve dhe e pajisjeve
://

://
bartëse shënohen në kVA e jo në kW, sepse humbjet e tyre si dhe nxemja
tp

tp
ht

ht
përcaktohen me tensionin dhe rrymën, pa marrë parasysh faktorin e fuqisë.
Në rend të dytë, faktori i ulët i fuqisë d.m.th. rrymë më të madhe dhe
humbje më të mëdha në bakër, në pajisjet për prodhim dhe bartje të
energjisë elektrike, sepse sipas shprehjes:

om
Uf U2 U2 U2
P1 3UI cos ϕ = 3U cos ϕ = cos ϕ = cos ϕ = cos 2 ϕ
Rθ

.c
Z Z Rθ

or
cos ϕ
at (1)
re
FC

Uf U
ku I = , Uf = ose U = 3 ⋅ U f , Rθ = R0 (1 + α ⋅ ∆θ ) ,
D

Z 3
tP

1 
ar

α Cu = 0.0039  $ 
m

C 
.S
w

1 l
w

$
për θ = 75 C është R75$ ≈ 1.3 ⋅ R0 , duke marrë parasysh se Rθ = dhe
w

γθ S
://
tp

për γ 0 ≈ 56 S , γ 75$ ≈ 43S , γ 80$ ≈ 42.5S kurse γ 100$ ≈ 40 S .

ht
om

om
.c

.c
or

or

Rryma e nevojshme është në përpjestim të zhdrejtë me faktorin e fuqisë,

at

at

d.m.th.
re

re
FC

FC
D

76
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
P1

at

at
I=
3U cos ϕ

re

re
FC

FC
duke marrë parasysh se

D
tP

tP
ar P2 P

ar
η= → P1 = 2
P1 η
m

m
.S

.S
në qoftë se zëvendësojmë në shprehjen e mësipërme kemi:
w

w
w

w
w

w
P2 (W ) P2 (W ) P2 (W )
I= = =
://

://
3Uη cos ϕ 3 3U f η cos ϕ 3U f η cos ϕ
tp

tp
ht

ht
Nëse e marrim se U f =220V, atëherë mund të shënojmë:
P2 (W ) P2 (W ) P2 (kW ) P2 (W )
I= = = ≈
3 ⋅ 220 ⋅ η cos ϕ 660 ⋅ η cos ϕ 0.66 ⋅ η cos ϕ 2
⋅ η cos ϕ
3

om
Në qoftë se supozojmë se η ≈ cos ϕ , atëherë shprehja e mësipërme do të

.c
or
jetë:
at
re
1.5 P2
I≈
FC

cos 2 ϕ
D
tP
ar

d.m.th. se në të vërtetë mund të themi se rryma I po varet përafërsisht në

m

përpjesëtim të zhdrejtë në katrorin e faktorit të fuqisë, në qoftë se e

.S

llogarisim fuqinë dalëse të makinës P2 në bosht të makinës.

w
w

Si e metë e tretë është edhe rënia e madhe e tensioneve në linja në rastet kur
w

cos ϕ është e ulët. Prandaj nevojitet që të ndërmerret diç që ta ngrisim

://
tp

cos ϕ . Faktorët që ndikojnë në kërkesat në aspektin e fuqive reaktive te

ht

motorët mund t¶i shprehim varshmëritë ndërmjet atyre kërkesave dhe

formimit të fluksit magnetik në cilëndo makinë elektromagnetike. Fluksi
rezultant i nevojshëm për punën si elektromotor duhet të krijohet me anë të
komponentes së rrymës së magnetizimit ( I µ ).
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

77
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
8.3. Llogaritja e fuqisë së dukshme të konsumuar, rrymës dhe e fuqisë

or

or
së dukshme rrotulluese

at

at
re

re
Kur i kemi të dhënat: fuqinë e dobishme Pn = P2 (fuqia në bosht),

FC

FC
koeficientin e shfrytëzimit η n dhe faktorin e fuqisë cos ϕ n , fuqia e dukshme

D
tP

tP
e motorit të cilën e tërheq (e pranon) nga rrjeti do të jetë:
ar

ar
m

m
.S

.S
Pn
S n = 3UI n ose S n ' =
'
(1)
w

w
η n cos ϕ n
w

w
w

w
Nga kjo mund të llogariten rryma e qarkut të jashtëm I n dhe rrymat në
://

://
tp

tp
mbështjella ose fazore J n . Nëse me U shënojmë tensionin linjor kurse atë
ht

ht
fazor me U f , atëherë për motor trefazor të lidhur në yll ose trekëndësh
(lidhjet klasike) të mëparshme kemi:

' '
Sn S
In = = n (2)

om
3U 3U f

.c
'
' VA 
Sn  kVA 

or
Jn =  V  ose  kV  (3)
3U f  
at
re
Duke ditur se për vlerat standarde ka qenë U f =220 V, për lidhjen e
FC

mbështjellave në yll mund të shënojmë për rrymën e fazës:

D
tP
ar

' ' ' '

Sn
' Sn S S 3 '  kVA 
Jn = = = n = n 10 3 = S n  (4)
m

3U f 3 ⋅ 220 660 0.66 2  kV 

.S
w

Pra, themi se relacioni në mes të rrymës së statorit dhe fuqisë së dukshme të

w

sjellë është përafërsisht:

w
://
tp

J n [A ]≅ 3 / 2 S n [kVA/kV ]
' '
(5)
ht

Mirëpo dimensionet kryesore të motorit nuk varen as nga fuqia e sjellë e as

nga fuqia e dobishme, por nga fuqia e dukshme e fushës rrotulluese e cila
mund të fitohet si vlerë mesatare e dy të parave:
om

om

1  Pn 
' '
Sn + Sn 1 Pn + Pn 1 +ηn
.c

.c

S rrot = = =  + Pn  = Pn (6)
or

or

2 cos ϕn 2 2 cos ϕn ηn  2ηn cos ϕn

at

at
re

re
FC

FC
D

78
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
' '
Jn S Pn

or

or
nga (5) dhe (1) kemi: = n = (7)
3 2 2η n cos ϕ n

at

at
re

re
Mund të nxirret relacioni vijues nëse (7) e zëvendësojmë në (6), kemi:

FC

FC
D

D
'
J
tP

tP
'
ar S rrot = qEJ n = (1 + η n ) n (8)

ar
3
m

m
.S

.S
1 + ηn
w

w
nga (8) rrjedh qE = (9)
w

w
3
w

w
://

://
1 + ηn
tp

tp
për q=3 fazë E= (10)
ht

ht
9

E- tensioni i indukuar në stator [kV].

Në këtë mënyrë u fitua marrëdhënia ndërmjet koeficientit të shfrytëzimit

om
dhe tensionit të induktuar.
Nga teoria e makinave elektrike është e njohur se te transformatorët rryma

.c
e magnetizimit është rreth I µ ≈ (4 ÷ 7 )% I n , kurse te makinat asinkrone

or
at
(2p=2 dhe 4) për shkak të mes-hekurit ( δ ) rrymat e magnetizimit janë rreth
re
gjashtë herë më të mëdha, që do të thotë I µ ≈ (0.42 ÷ 0.24 ) I n , që i
FC

korrespondon cos ϕ ≈ (0.7 ÷ 0.9 ), që njëherësh kanë qenë kufijtë më të lartë

D
tP

te makinat klasike. Problemi i zvogëlimit të reaktansës shkapërderdhëse

ar
m

( X γ ) dhe zvogëlimi i rrymës së magnetizimit ( I µ ) kanë qenë probleme të

.S

pazgjidhura sepse mes-hekuri ( δ ) ka diktuar limitin.

w

Tendenca është që faktori i fuqisë gjatë ngarkesës nominale të jetë i

w
w

barabartë me faktorin maksimal të fuqisë:

://

cos ϕ n = (cos ϕ )m
tp
ht

Le të shohim se si arrihet kjo dhe për këtë qëllim do ta analizojmë

diagramin rrethor të motorit asnikron (2p=2 dhe 4) ideal të paraqitur në
figurën 1. Nga e njëjta figurë shohim se faktori maksimal i fuqisë arrihet kur
vektori i rrymës I n është tangjencial në rreth. Tash dëshirojmë që kjo rrymë
të na paraqesë rrymën nominale. Duke u bazuar në shënimet e figurës 1, do
om

om
të kemi.
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

79
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
Figura 1
ht

ht
t 2 = (a + r ) − r 2 = a(a + 2r )
2
(11)

om
meqenëse: t = I n ; a = I µ ; a + 2r = I ci , ku:

.c
I n - rryma nominale

or
I µ - rryma e magnetizimit at
re
I ci - rryma ideale e lidhjes së shkurtër.
FC
D
tP

Të gjitha këto shprehje i zëvendësojmë në ekuacionin (11) dhe fitojmë:

ar
m

2
I n = I µ ⋅ I ci dhe pas pjesëtimit të të dy anëve me I n 2 , do të fitojmë:
.S
w
w
w

I I ci
://

µ
1 = ⋅
tp

I n In
ht

Vlerat relative të rrymës së magnetizimit dhe lidhjes së shkurtër janë:

Iµ I ci 1 1
jµ = dhe jci = , rrjedhë se: 1 = jµ ⋅ jci ⇒ jµ = ose jci =
om

om
In In jci jµ
.c

.c
or

or
at

at

Vlera maksimale e faktorit të fuqisë (cos ϕ )m në bazë të figurës 1 është:

re

re
FC

FC
D

80
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
(cosϕ )m = r / (a + r ) duke zëvendësuar përfitojmë:

.c

.c
or

or
at

at
re

re
I ci I µ
−
0.5(I ci − I µ )

FC

FC
I ci − I µ In In jci − j µ
(cos ϕ )m = = = =
I µ + 0.5(I ci − I µ ) I ci + I µ

D
I ci I µ jci + j µ
tP

tP
ar +

ar
In In
m

m
.S

.S
1
w

w
− jµ
w

w
jµ 1 − jµ 2
w

w
( ϕ )m = 1
cos =
://

://
2
+ µ 1 + jµ
tp

tp
j
jµ
ht

ht
Duke e zbërthyer vlerën e kosinusit në dy gjysmëkënde, do të kemi:

ϕ ϕ
− sin 2
cos 2
ϕ ϕ  ϕ ϕ 2 2 =
cos ϕ = cos +  = cos 2 − sin 2 =

om
 2 2  2 2 ϕ ϕ
cos 2
+ sin 2

.c
2 2

or
ϕ ϕ
cos 2 1 − tan 2  1 − tan 2 ϕ
2 2 2 at
re
= =
ϕ
FC

ϕ  ϕ 
cos 2 1 + tan 2  1 + tan
2
D

2 2 2
tP
ar

Gjithashtu, duke e zbërthyer vlerën e sinusit në dy gjysmëkënde, do të kemi:

m
.S
w

ϕ ϕ
w

⋅ cos
2 sin
ϕ ϕ  ϕ ϕ
w

sin ϕ = sin  +  = 2 sin ⋅ cos = 2 2 =

://

2 2 2 2 cos 2 ϕ ϕ
+ sin 2
tp

2 2
ht

ϕ  ϕ  ϕ
cos 2  2 tan  2 tan
=
2 2
= 2 = 2 jµ
ϕ ϕ 2 ϕ 1 + j µ2
cos 2 1 + tan 2  1 + tan
2 2 2
om

om
Pra, vërejmë se për të arritur cos ϕ të mirë duhet që rrymën e magnetizimit
(j ) ta zvogëlojmë, sepse nga shprehjet e fituara kemi:
.c

.c

jµ = tan 2 (ϕ / 2 ),
2
or

or

ose j µ = tan (ϕ / 2 ).
at

at
re

re
FC

FC
D

81
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
Nga ana tjetër, duke shënuar me X γ reaktansën shkapërderdhëse të statorit,

at

at
re

re
rënia e tensionit nga shkapërderdhja gjatë rrymës nominale si dhe gjatë

FC

FC
rrymës së lidhjes së shkurtër do të jetë:

D
tP

tP
Eγ = X γ I n dhe U n = X γ I ci , ndërsa vlera relative e saj është:
ar

ar
m

m
Eγ Xγ In In 1
εγ = = = = = jµ
.S

.S
Un X γ I ci I ci jci
w

w
w

w
w

w
1 − (cos ϕ )m ϕ 
://

://
d.m.th. se ε γ = j µ ; jµ 2 = = tan 2  
1 + (cos ϕ )m
tp

tp
2
ht

ht
Nëse është plotësuar ky kusht do të vlejë:

1 − jµ 2 1 − εγ 2
(cos ϕ )m = =

om
1 + jµ 2 1 + εγ 2

.c
or
Duke supozuar se fluksit të përbashkët rrotullues në mes-hekur ( φδ ) i
at
re
përgjigjet induksioni ( Bδ m ), dhe se fluksi i përbashkët indukton në secilën
FC

fazë të statorit forcën kontraelektromotore ( E ' ) të përbashkët. Ajo është

D

për shkak të rënieve të tensionit, gjithmonë më e vogël se tensioni i rrjetës

tP

në të cilën është i kyçur statori. Meqenëse rëniet e tensionit janë më të

ar

ulëtat gjatë punës pa ngarkesë, forca kontraelektromotore e përbashkët në

m
.S

atë rast është më e madhja ( E0' ). Numri i përçuesve për fazë të statorit
w
w

përcaktohet ndaj asaj vlere më të lartë të forcës kontraelektromotore ( E0' ).

w

Kur ndaj saj përcaktojmë numrin e përçuesve ( Z ) i cili i përgjigjet vlerës

://
tp

paraprake të përcaktuar të induksionit në mes-hekur ( Bδ m ), jemi të sigurt

ht

se kjo vlerë ( Bδ m ) nuk do të tejkalohet dhe se gjatë të gjitha ngarkesave të

motorit, prej punës pa ngarkesë deri në ngarkesën e plotë do të ngelë nën
atë kufi.
Forca e përbashkët elektromotore e punës pa ngarkesë ( E0' ) është më e
om

om
vogël sesa tensioni i rrjetës ( U ' ) për aq sa është vlera e rënies së tensionit
shkapërderdhës ( Eγ' 0 ) gjatë punës pa ngarkesë, d.m.th. aq sa është rënia
.c

.c
or

or

induktive e tensionit ( Eγ' 0 = ωL'γ J 0' ). Kjo vërehet edhe në figurën 2: Eγ' 0
at

at
re

re
FC

FC
D

82
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
qëndron normal mbi J 0' ; meqenëse J 0' është gati normal në U ' (meqenëse

or

or
ϕ 0' → π / 2 ), prandaj Eγ' 0 është gati paralel me U ' , ndërsa rënia omike e

at

at
re

re
tensionit R ' J 0' gati normale në U ' . Nga kjo rrjedhë se forca

FC

FC
kontraelektromotore rezultante ( Er' 0 ) gjatë punës pa ngarkesë është

D
tP

tP
pothuajse e barabartë me tensionin U ' dhe se në vend të ekuacionit të
ar

ar
përgjithshëm gjeomtrik vlen gjatë punës pa ngarkesë edhe ky ekuacion
m

m
.S

.S
algjebrik:
w

w
w

w
U ' ≈ Er' 0 = E0' + Eγ' 0
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S

Figura 2
w
w
w

Në bazë të asaj që u theksua më lart duke shënuar ( Eγ' 0 ) rënien

://

shkapërderdhëse të tensionit gjatë punës pa ngarkesë, pasi të jetë neglizhuar

tp
ht

komponentja aktive e rrymës I p' 0 , do të jetë:

Eγ' 0 = X γ ⋅ I 0' ≅ X γ ⋅ I µ .
om

om
.c

.c

Nëse njehsojmë rënien e tensionit në njësi relative gjatë rrymës pa ngarkesë

or

or

I 0' ≈ I µ do të jetë:
at

at
re

re
FC

FC
D

83
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Eγ' 0 X γ ⋅ I 0' X I I

or

or
εγ 0 = ≅ ≅ γ µ ≅ µ ≅ j µ2 , d.m.th. se:
Un X γ ⋅ I ci X γ I ci I ci

at

at
re

re
FC

FC
1 − εγ 0
(cos ϕ )m ≅

D
tP

tP
1 + εγ 0
ar

ar
Gjithashtu, nëse supozojmë përafërsisht se E0 ≅ E , atëherë mund të
m

m
.S

.S
U −E
shkruajmë ε γ 0 ≅ ≅ j µ2
w

w
U
w

w
w

w
U ≅ E0 + Eγ 0 ⇒ E ≅ U − Eγ 0 , nëse pjesëtojmë më U, do të kemi
://

://
E U Eγ 0
tp

tp
≅ −
ht

ht
U U U
ε0 ≅ 1 − εγ 0
E
ε γ 0 ≅ 1 − ε 0 ose ε γ 0 ≅ 1 −
si dhe duke marrë për U = 220 V (ose 0.22
U
1+η

om
kV) dhe njëherësh shprehjen e përfituar më parë për E ≅ pas
9

.c
zëvendësimit do të fitojmë:

or
at
re
1+η 1+η 1 +η 1 −η
εγ 0 ≅ 1 − ≅ 1− ≅ 1− ≅ ≅ j µ2 → η ≅ 1 − 2 j µ2
FC

9U 9 ⋅ 0.22 2 2
D

1 −η
tP

1 − εγ 0 1 − 2 1+η
ar

prej nga: (cos ϕ )m ≅ ≅ ≅

m

1 + εγ 0 1 1 −η 3 −η
+
.S

2
w

3 cos ϕ − 1 ϕ
w

ose: η ≅ ; tan ≅ jµ
w

cos ϕ + 1 2
://
tp
ht

Në këtë mënyrë fituam marrëdhënien e përafërt ndërmjet faktorit të fuqisë

(cos ϕ ) dhe koeficientit të shfrytëzimit (η ).
Në mënyrë të ngjashme mund ta gjejmë edhe varshmërinë e faktorit të
mbingarkimit υ nga cos ϕ , gjegjësisht jµ . Duke iu referuar figurës 3 do të
kemi:
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

84
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
Figura 3
tp

tp
ht

ht
Pm = q ⋅ U (I m cos ϕ m )
Prodhimi i I m cos ϕ m paraqet gjatësinë r = 0.5 (I ci − I µ ), prandaj
Pm = q ⋅ U ⋅ 0.5 (I ci − I µ )

om
Meqenëse fuqia nominale e motorit është:
Pn = q ⋅ U ⋅ I n cos ϕ n

.c
or
për faktorë të mbingarkimit do të kemi:
Pm q ⋅ U ⋅ 0.5 (I ci − I µ ) I ci − I µ at
jci − j µ 1 − j µ2
re
ν ≅ ≅ ≅ ≅ ose ν ≅ ,
FC

Pn q ⋅ U ⋅ I n cos ϕ n 2 I n cos ϕ n 2 cos ϕ n 2 j µ cos ϕ n

D

1 − jµ2
tP

nëse zëvendësojmë cos ϕ n në shprehjen e mësipërme si cos ϕ n = , do

ar

1 + jµ2
m

të fitojmë:
.S
w

1 − j µ2 1 1
w

ν ≅ ≅ ≅
1 − jµ 2 jµ sin ϕ
w

2 jµ
://

1 + j µ2 1 + j µ
2
tp
ht

1 − jµ2 1 + jµ2 − jµ2 − jµ2 2 jµ j

Nëse shprehjen cos ϕ n = = = 1 − jµ = 1 − µ ose
1 + jµ2
1 + jµ2
1 + jµ2
ν
cos ϕ n = 1 − j µ sin ϕ dhe përfundimisht cos ϕ n + jµ sin ϕ n = 1 .
Të gjitha këto shprehje të përafërta vlejnë nëse është plotësuar kushti
om

om
j µ ≅ ε γ , pra kur vlerat relative të rrymës së magnetizimit dhe të rënies
.c

.c

shkapërderdhëse të tensionit janë përafërsisht të barabarta.

or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

85
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Njeriu nuk është i përjetshëm, le të përpiqet të jetë e pavdekshme ajo që do të

or

or
thotë dhe ajo që do të bëjë´ S. Frashëri

at

at
re

re
FC

FC
8.4. Bilanci energjetik

D
tP

tP
Gjatë punës së makinave elektrike paraqitet energjia në forma të ndryshme
ar

ar
m

m
dhe në vende të ndryshme. Aty është në rend të parë energjia elektrike, të
.S

.S
cilën makinës ia sjellim ose nga makina e përfitojmë. Mandej është energjia
w

w
mekanike, të cilën makina e prodhon ose makinës ia sjellim. Rrymat nëpër
w

w
w

w
përçues e shndërrojnë një pjesë të energjisë elektrike në energji termike,
://

://
sepse lirohet nxehtësia e Xhulit: I 2 R . Gjithashtu, ndryshimet e fushës
tp

tp
magnetike krijojnë nxehtësi, sepse indukohen rrymat shtjellore në qarkun
ht

ht
magnetik, si dhe një pjesë e energjisë për shkak të histerezës shndërrohet në
nxehtësi. Fërkimi i boshtit në kushineta, e gjithashtu edhe fërkimi dhe
krijimi i rrymimit të ajrit rreth pjesëve rrotulluese krijon nxehtësi. Vibrimet
nga makina që zgjerohen si oscilime mekanike dhe akustike, të cilat
amortizohen dhe më në fund shndërrohen prapë në nxehtësi, e gjithshtu

om
ndryshimet e fushave elektrike dhe magnetike emitojnë- megjithëse një sasi

.c
të vogëln të energjisë-në formë të valëve elektromagnetike, të cilat

or
gjithashtu krijojnë nxehtësi. Një sasi e konsiderueshme e energjisë së
at
re
akumuluar në pjesët të cilat ndodhen në lëvizje si energji kinetike, kurse në
FC

fushën magnetike është e lidhur gjithashtu energjia e fushës magnetike, të

cilat është nevojitur t¶i sjellim për t¶u krijuar ato. Po ashtu vlen edhe për
D
tP

energjinë e fushës elektrike, megjithse ajo gjithmonë është me një vlerë të

ar

rendit shumë të ulët. Figura energjetike e makinës bëhet shumë më e

m

dukshme nëse paraqesim bilancin e kalimit të energjisë nëpër makinë. Në

.S

gjendjen stacionare (e që deri më tash ka qenë kuazistacionare), e ajo do të

w
w

thotë kur vlerat e tensionit, rrymës dhe të shpejtësisë kanë arritur gati
w

gjendjen e qëndrueshme (te rrymat alternative nënkuptohen vlerat efektive),

://
tp

më së miri është të vështrohet fuqia, d.m.th. energjia në një sekondë. Fuqia

ht

e sjellë P1 gjithmonë është më e madhe se fuqia dalëse P2 sepse një pjesë e

saj Pg , të cilën e quajmë humbje, shndërrohet në nxehtësi. Te gjeneratori
(figura 1a) e sjellim fuqinë mekanike P1 , dhe përfitojmë në dalje fuqinë
elektrike P2 .
om

om
Tek elektromotori figura 1b është e kundërta- e sjellim energjinë elektrike
P1 , dhe përfitojmë fuqinë mekanike P2 . Humbjet Pg nuk janë të
.c

.c
or

or

dëshirueshme për shkak të dy shkaqeve: 1. duhet të sjellim më shumë

at

at
re

re
FC

FC
D

86
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
energji sesa përfitojmë në dalje e ajo e ngrit çmimin e energjisë së

or

or
shndërruar;

at

at
re

re
FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
Fig 1. Bilanci i rrjedhjes së energjisë në gjendjen stacionare për a) gjenerator; b)
elektromotor.

2. humbjet që shndërrohen në nxehtësi në makinë e nxejnë makinën dhe

om
sikur të mos kujdesemi që nxehtësia gjithnjë dhe në mënyrë efikase të

.c
largohet, makina shumë shpejt në pjesë të ndryshme do ta arrijë

or
temperaturën e lartë, e cila do t¶i dëmtonte izolimet dhe do ta
at
pamundësonte punën e saj. Është e dëshirueshme, pra, që humbjet Pg të jenë
re
FC

sa më të vogla, e meqenëse vlen

D

P1 = P2 + Pg (1)
tP

do të jetë raporti:
ar

P2
m

η= (2)
.S

P1
w
w

D.m.th. raporti ndërmjet fuqisë së dhënë ndaj asaj të sjellë në makinë të jetë sa më
w

afër njëshit ose të jenë humbjet sa më të vogla. Ky raport quhet rendimenti i

://

makinës. Te proceset kalimtare gjatë ndryshimit të gjendjes së punës së makinës

tp

ndryshon edhe energjia e akumuluar në masat volante, si dhe në fushën magnetike

ht

(dhe elektrike), sepse ndryshojnë shpejtësia, tensioni dhe rrymat. Prandaj themi se
energjia e akumuluar rritet ose zvogëlohet, do të ndryshojë edhe bilanci (figura 2).
Një pjesë e fuqisë së sjellë do ta rrit energjinë e akumuluar, ose një pjesë nga
energjia e akumuluar do të lirohet dhe do ta rrisë fuqinë në dispozicion nga e cila
mbulohen fuqia dalëse dhe humbjet.
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

87
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
Bilanci do të jetë në përgjithësi:

at

at
re

re
P1 = P2 + Pg ± Pak (3)

FC

FC
D

D
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
Fig 2. Fakti se gjatë lirimit të energjisë së akumuluar kur Pak > Pg mund të ndodhë

.c
që rendimenti të jetë η > 1 nuk ka kurrfarë kuptimi, sepse dukuria kalimtare zgjat

or
at
një interval të shkurtër kohor, mirëpo, në rrethana të tanishme ka mundësi të
re
shfrytë shfrytëzohet Aak.
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

88
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
8.5. Largimi i humbjeve termike-ftohja

or

or
at

at
Nxehtësia e krijuar në makinën elektrike duhet të largohet sa më pare, në

re

re
mënyrë që të zvogëlohet rrijta e temperaturës së përçuesit, gjegjësisht

FC

FC
izolimit. Për këtë qëllim është e nevojshme sasia e ajrit ftohës e cila mund të

D
tP

tP
përcaktohet nga relacioni:
ar

ar
( )
Q m 3 / min = P2 (kW ) ⋅
100 − η (%)
(
⋅ 3 m 3 / min⋅ kW )
m

m
η (%)
.S

.S
w

w
ose
( )
w

w
( ) Q m3 / min 100 − η (%)
( )
w

w
q m 3 /minkW = ⇒ ⋅ 3 m 3 / min⋅ kW
://

://
P2 (kW ) η (%)
tp

tp
ose
ht

ht
1 −η
(
q m 3 /minkW = ) η
( )
⋅ 3 m 3 / min⋅ kW duke zëvendësuar shprehjen e

përafërt për η ≅ 1 − 2 j µ2 , do të fitojmë :

( ) (
1 − 1 − 2 jµ2 )⋅ 3(m / min⋅ kW )≅

om
q m 3 /minkW ≅ 3

1− 2 j 2

.c
µ

or
6 jµ2
≅
1 − 2 jµ2
(
⋅ m 3 / min⋅ kW ) at
re
FC

Formula e mësipërme është bazuar në faktin se për largimin e një kW

D

humbjesh (860 kcal/h) nevojitet 3 m 3 / min ajër. Gjatë ngritjes së

tP

temperaturës së saj prej 18ºC. Është normale që për shkak të shkaqeve

ar

ekonomiko-teknike të cilat këtu nuk po i analizojmë, se ngritja e

m
.S

temperaturës së mjetit ftohës të jetë rreth 15-20ºC, gjegjësisht të mos e

w

tejkalojë 30ºC. Kësaj ngritjeje të temperaturës i korrespondon 3.5-

w

2.7 m 3 / min⋅ kW , gjegjësisht jo më pak 1.8. P2 është fuqia dalëse,

w
://

gjegjësisht fuqia nominale. Shënimet e cekura vlejnë për 760 mm Hg dhe

tp

rreth 20 ºC të temperaturës së ajrit ftohës. Duhet llogaritur se rënia e

ht

shtypjes së ajrit ftohës gjatë kalimit nëpër motor është 30-60 mm të shtyllës
së ujit.
Për largimin e nxehtësisë së 1 kW humbjesh nën ngritjen e temperaturës së
mjetit ftohës për 1ºC nevojitet 0.24 l/s ujë, gjegjësisht 0.6 l/s vaj ose 54.5
m 3 /min ajër. Duke marrë parasysh se në makinën elektrike izolimi është
om

om

pjesa më e ndijshme në aspektin e ndjeshmërisë ndaj temperaturës,

.c

.c

sforcimeve mekanike, lagështisë, materieve të ndryshme agresive kimike etj.

or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

89
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
Me përsosshmërinë e vazhdueshme të materialeve izoluese për izolim dhe

at

at
impregnim, sot ndjeshmëria e izolimit është zvogëluar mjaft. Për rastet

re

re
speciale nevojitet edhe ngritja e rezistencës izoluese ndaj veprimeve të

FC

FC
ndryshme. Por, duke marrë parasysh se materialet izoluese (izolantet)

D
tP

tP
vjetrohen me kalimin e kohës, në të vërtetë në to kryesisht në ndikimin e
ar

ar
temperaturës, zhvillohen procese kimike që shkaktojnë ndryshimin e vetive
m

m
fizike. Izolantet për këtë shkak bëhen kryesisht më të egër dhe u zvogëlohet
.S

.S
aftësia e qëndrueshmërisë dielektrike. Shpejtësia e këtij procesi të vjetrimit
w

w
dyfishohet për çdo ngritje të temperaturës prej rreth 10ºC mbi temperaturën
w

w
w

w
e paraparë, ndërsa përgjysmohet për vlerën e njëjtë të uljes (Ligji i
://

://
Montsinger-it). Kjo vlen praktikisht njësoj për të gjitha izolantet e aplikuara
tp

tp
deri tash si dhe ato të testuara.
ht

ht
1+η
Gjithashtu forca elektromotore që ka qenë e shprehur me E ≅ duke
9
zëvendësuar η ≅ 1 − 2 jµ2 , do të përfitojmë

om
( )≅ 2 − 2 j ( )[kV ]

.c
1 + 1 − 2 j µ2 2
2 1 − j µ2

or
µ
E≅ ≅
9 9 9
at
re
FC

Në figurën 4 është paraqitur diagarmi i përgjithshëm për:

cos ϕ n , η , ν , E , I , q (m 3 / min ⋅ kW )në funksion të j µ .
D
tP
ar
m
.S

[ ]
w

 m 3  Q m 3 / min 1 − η 6 ⋅ jµ2
w

q  ≈ ≈ ⋅ 3 ≈ ;
w

 min kW  P2 [kW ] η 1 − 2 jµ2

://

( )
tp

1 + η 2 1 − jµ
2
ϕ  1 − j µ2 
E [kV ]≈ ; η ≈ 1 − 2 jµ ; jµ = tan ; cos ϕ ≈  ;
ht

≈ 2

9 9 2 1+ j 2 
 µ 
+ µ I [A]
2
1 1 j 1.5
ν ≈ ≈ ; i≈ ≈ ; cos ϕ + jµ ⋅ sin ϕ ≈ 1 , vlen për
sin ϕ 2 jµ P2 [kW ] η cos ϕ
[2p= 2 e 4]
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

90
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

91
.S
m
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Koment përkitazi me diagramin e mësipërm

or

or
Në diagram në anën e majtë janë paraqitur q (m 3 / min ⋅ kW ),η , cos ϕ n ,

at

at
re

re
ndërsa në anën e djathtë ν , I [A / kW ], E [V ]. Vërejmë se makinat klasike të

FC

FC
D

D
lidhura në yll ose trekëndësh (2p=2 dhe 4) kanë punuar përafërsisht me j µ

tP

tP
prej 0.24-0.42 që i korresondon cos ϕ n prej 0.7-0.9.
ar

ar
m

m
Ndërsa te makinat me më shumë pole rryma relative j µ rritet edhe më
.S

.S
shumë, p.sh. për cos ϕ n ≅ 0.6 ajo e arrin vlerën përafërsisht 0.48.
w

w
w

w
Njëherësh, duke u bazuar në rezultatet e deritashme tek elektromotorët e
w

w
://

://
mbështjellë në mënyrën e re (të rifatuar) janë vërejtur se rrymat e punës pa
tp

tp
ngarkesë redukohen përafërsisht në 2/3 deri në 1/2 e rrymave të mëparshme
ht

ht
I 0 ≅ I µ , posaçërisht te makinat e mëdha me fuqi P= (100-200) kW në
tension të ulët (400V), ndërsa në tension të lartë p.sh. elektromotori
P=400kW, 6kV, 2p=4, gjithashtu rryma e punës pa ngarkesë gati në 0.5 të
I 0 , gjegjësisht të I µ . Nga kjo konkludojmë se edhe parametrat e tjerë

om
karakteristikë përmirësohen dukshëm, që do të thotë se zona e veprimit
zhvendoset në të majtë e që rekomandohet të punohet tash e tutje në

.c
optimizimin jo vetëm të elektromotorëve, por edhe të gjeneratorëve me

or
këtë tekonologji.
at
re
FC

Te makinat komplementare-komplekse, meqenëse

D

l ≈ const; S ≈ const dhe µ ≈ const , atëherë edhe reluktansa Rm ≈ const , që

tP

ndikon që edhe fluksi φ ≈ const . Prandaj makina në këtë rast vepron në

ar
m

regjimin stacionar, me ç¶rast eliminohen dridhjet, zhurmat etj. dhe

.S

përfitohen cilësitë e reja. Sa i përket karakteristikës së momentit gjatë

w

lëshimit të motorit në këtë rast nuk vlen formula e e Klosit por vlen formula
w
w

e re në formën e përafërt:
://

M 3
tp

≈
Mm'
s sm'
ht

+
sm' s
Gjatë lëshimit kemi momentin fillestar M f për rrëshqitjen s = 1, ndërsa tani
është arritur sm' ≈ 0.4 , kështu që pas zëvendësimit përfitohet:
om

om
.c

.c
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

92
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Mf 3

or

or
≈ ≈1
M '
1 0 .4

at

at
m +

re

re
0 .4 1

FC

FC
Nga ky rezultat konkludohet se komponentet direkte gjatë startimit marrin

D
pjesë 100%, ndërsa ato inverse anulohen. Këtë dukuri e vërejmë edhe në

tP

tP
diagramin e paraqitur në figurën 5.
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP
ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht

Figura 5
Karakteristika e momentit dhe e rrymës të elektromotorit DV 180 L 4 Gj,
22kW S1 4pol
om

om
Matjet me 400VDY 50 Hz 22kW
.c

.c

Matjet janë bërë në laboratorin e fabrikës SEW EURODRIVE, më 8 gusht

or

or

2002.
at

at
re

re
FC

FC
D

93
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
8.6. Mbingarkesa

or

or
at

at
Motorët asinkronë mund të ngarkohen pjesërisht. Kohëzgjatja e atyre

re

re
mbingarkesave është e përkufizuar me shpejtësinë e nxehjes së përforcuar,

FC

FC
ndërsa varet edhe nga nxehja paraprake e motorit. Mund të llogaritet se

D
tP

tP
edhe motori asinkron normal i nxehtë mund të durojë 25% mbingarkesë
ar

ar
gjatë 10-15 minutash, 50% gjatë 2-3 minutash dhe 100% gjatë 1.5
m

m
minutash, me kusht që momenti maksimal të jetë shumë më i lartë se këto
.S

.S
vlera.
w

w
w

w
w

w
8.7. Vlerësimi i shfrytëzimi të materialit
://

://
tp

tp
Për vlerësimin e makinës për rryma alternative është vendimtare e
ht

ht
ashtuquajtura fuqia e dukshme:

S=m·U·I

ku me U shënojmë tensionin e sjellë në njërën mbështjellë fazore, ndërsa i

om
është rryma që rrjedh nëpër atë mbështjellë. Gjithashtu është e njohur se

.c
tensioni i sjellë fazor është i përafërt me tensionin e induktuar në atë

or
mbështjellë
at
re
FC

U ≈ Ui
D

si dhe duke aplikuar shprehjen për tensionin e induktuar mund të shkruajmë

tP

se shprehja për fuqinë e dukshme do të jetë:

ar
m

2π f n ⋅ W p
.S

S = m⋅ ⋅ ⋅ f ⋅B⋅D⋅L⋅I
w

2 a⋅2p
w
w

Kjo shprehje mund të thjeshtësohet shumë nëse zëvendësojmë madhësinë e

://

ngarkesës lineare:
tp
ht

m ⋅Wp ⋅ I
A= ,
a ⋅π ⋅ D
i cili shprehë amperpërçuesit për njësi të gjatësisë në njësinë A/m. Shenja A
përfaqëson sforcimin elektrik (rrymore) të makinës, të cilën e
om

om
zëvendësojmë në shprehjen e mësipërme dhe do të fitojmë:
.c

.c
or

or

π2 2 ⋅ 60 ⋅ f
S= ⋅ fn ⋅ ⋅ D2 ⋅ L ⋅ B ⋅ A .
at

at

60 ⋅ 2 2p
re

re
FC

FC
D

94
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Duke marrë parasysh se nsin = 2.60 f / 2 p dhe duke i njehsuar numrat,

or

or
përfitohet:

at

at
re

re
1
S= ⋅ f n ⋅ B ⋅ A ⋅ D 2 ⋅ L ⋅ nsin

FC

FC
8 .6

D
tP

tP
Vlera e prodhimit të katër anëtarëve të parë është përafërsisht konstante,
ar

ar
prandaj edhe merret si koeficienti i ngarkesës së dukshme specifike në
m

m
formën:
.S

.S
w

w
f ⋅B⋅ A
Cs = n
w

w
8 .6
w

w
://

://
tp

tp
Pra, koeficienti C s varet nga: 1. faktori i mbështjellave f n , 2. shfrytëzimi i
ht

ht
bakrit në aspektin elektrik, d.m.th. nga ngarkesa lineare në perimetër të
statorit A dhe 3. Shfrytëzimi i hekurit në aspektin magnetik, d.m.th. nga
intensiteti i fushës magnetike rrotulluese në mes-hekur Bδm .
Vlerat e faktorit të mbështjellave f n te makinat klasike sjellen prej 0.8-0.95,

om
ndërsa vlera e induksionit magnetik Bδm prej (0.6-0.9) T, ndërsa ngarkesa

.c
lineare A sillet prej 20 ⋅ 10 3 − 50 ⋅ 10 3 A / m . Numri 8.6 është faktor, por në

or
vete përmban raportin e njësive kohore s/min. Të gjitha vlerat e ulëta të
at
cekura më lart u përkasin makinave të vogla, ndërsa vlerat më të larta atyre
re
FC

më të mëdha. Prandaj koeficienti i fuqisë së dukshme specifike për makinat

asinkrone sillet ndërmjet:
D
tP
ar

0.8 ⋅ 0.6 ⋅ 20 ⋅ 10 3 0.95 ⋅ 0.9 ⋅ 50 ⋅ 10 3  T ⋅ A ⋅ min 

m

dhe  m ⋅ s 
.S

8 .6 8 .6
w

gjegjësisht:
w
w
://

VA min 
tp

C s ≈ 1000...5000 
 m 
3
ht

Si po shihet, koeficienti i fuqisë së dukshme specifike është e dukshme

(sepse qëndron VA në vend të W), është momenti specifik për njësinë e
vëllimit të makinës me anën e së cilës mund të shprehet fuqia e dukshme e
makinës duke e shumëzuar me njësitë bazike D 2 ⋅ L = V m 3 si dhe me [ ]
om

om
shpejtësinë e rrotullimit nsin ( rrot/min):
.c

.c

S = C s ⋅ D 2 ⋅ L ⋅ nsin
or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

95
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
Mirëpo, duke i marrë parasysh relacionet harmonike ndërmjet A dhe B si dhe vlera

or

or
e faktorit të mbështjellave f n ≈ 1 krijohet mundësia e rrijtes së koeficientit së

at

at
re

re
fuqisë së dukshme specifike C s , që duhet hulumtuar në të ardhmen.

FC

FC
Gjithashtu duhet të kërkohen në të ardhmen raportet e reja të lugjeve të statorit me

D
ato të rotorit.

tP

tP
Po theksojmë se sipas IEC 38/83 prej vitit 2003 tensioni nominal që ka qenë
ar

ar
220/380V është ngritur për +5%, prandaj gjatë llogaritjeve si tension nominal
m

m
duhet të merret 231/400V me tolerancë ± 10%.
.S

.S
Në vijim janë paraqitur matjet me anë të instrumentit FLUKE, Power Quality
w

w
w

w
Analyzer, version 1.0, Fluke Coorporation, në KEK, Kosova B, për elektromotorin
w

w
klasik 160kW në shiritat e thëngjillit si dhe elektromotorit të rifatuar gjatë startimit
://

://
si dhe pjesëmarrja e harmoniqeve te motori i rifatuar.
tp

tp
ht

ht
om
.c
or
at
re
FC
D
tP

Grafiku 1. Elektromotori klasik

ar
m
.S
w
w
w
://
tp
ht
om

om
.c

.c

Grafiku 2. Elektromotori i rifatuar

or

or
at

at
re

re
FC

FC
D

96
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

97
.S
m
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
.c
Grafiku 3. Elektromotori i rifatuar-analiza harmonike

:// ://
w ³Baza dhe burimi i çdo diturie është prova (eksperimenti)´ om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om
 MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

om

om
.c

.c
or

or
Literatura

at

at
1. Tomo Bosanac- Teoretska elektrotehnika II dio, Magnetski krugovi, Zagreb,

re

re
1967.

FC

FC
2. Bardhyl Golemi-Bazat teorike të Elektroteknikës II, Tiranë, 1971

D
3. Tehniþka enciklopedija-4 Elektriþne-Elektroni, Zagreb, 1973.

tP

tP
4. France Avþin/Peter Jereb: Ispitivanje elektriþnih strojeva i njihove osobine,
ar

ar
Lubjana, 1968.
m

m
5. Radenko Wolf-Uvod u teoriju elektriþnih strojeva, Zagreb, 1974.
.S

.S
6. M.G. Say-Electrotechnology, Basic Theory and Circuit Circulations for
w

w
Electrical Engineers, London, 1974
w

w
7. Theodore Wildi-Electrical Power Technology, New York, 1981
w

w
8. Robert Stein/William T. Hunt, Hr.- Electric Power System Components,
://

://
Transformers and Rotating Machines, New York, 1979.
tp

tp
9. Bozidar Stefanin/Srÿan Babiü/Mirjana Urbiha-Feuerbach-Matricne metode u
ht

ht
analizi elektricnih mreza, Zagreb, 1975.
10. Horst Stocker-Tachenbuch mathematischer Formeln und moderner Verfahren,
Frakfurt am Main, 1999.
11. Fehmel/Flachmann/Mai - Elektrische Maschinen, Die Meisterprufung,
Oldenburg, 1996.

om
12. Jorg Hugel- Elektrotechnik, Grundlagen und Anwendungen, ETH, Zürich,
Stuttgart-Leipzig, 1998.

.c
13. Wolfgang Müller-Shwarz- Grundlagen der Elektrotechnik, Siemens AG,

or
Berlin-Münich, 1974.
14. at
International Conference on Evolution and Modern Aspects of Induction
re
Machines, Torino, Italy, July 8-11, 1986.
FC

15. Raimund E. Neubauer-Auslegung und Betrieb energie-optimaler

D

Antriebssysteme, Zürich, 1997.

tP

16. Pierre Auger-Current Trends in Scientific.Research,UNESCO. 1966.

ar

17. Berislav Jurkoviü-Elektromotorni pogoni, Zagreb, 1987.

m

18. Vladimir V. Petroviü- Uput u proraþun asinhronog motora, Beograd, 1974.

.S

19. Vladislav Teodoroviü- Elektriþne pogonske maãine, Beograd, 1978.

w

20. Vladan Vuþkoviü-Opãta teorija elektriþnih maãina, Beograd, 1982.

w

21. Paraqitja pran entit të patenteve në Beograd nr.1040/85.

w

22. Patenti PCT/CH, No. WO 86/00089 Bern, ³Gjota Generatoren und

://

Elektromotoren´.
tp

23. Rr. Gjota, M.Bula : Elektricne masine sa komplementarnim poljem,

ht

Internacionalsymposium ETTT ,Zagreb- 1988.

24. Patenti USA-4, 710, 661 Dec. 1. 1987, Winding Arrangement of a Stator and/or
Rotor of a Three-Phase Generator or Electromotor with Improved Performances.
25. Patenti Bundesrepublik Deutschland, Urkunde uber Eintragung der Marke Nr.
302 33 130, Akz.: 302 33 130/07/2002.
om

om
26. Eckhard Spring-Eletrische maschinen, Springer-Verlag Berlin Heidelberg,
1998.
.c

.c

27. Qemal Y. Buçinca-Metodat dhe organizimi i punës shkencore e hulumtuese,

or

or

Prishtinë, 2003.
at

at

28. Neven Srb. Magnetski monitoring elektriþnih rotaciskih strojeva,

re

re
FC

FC
D

98
tP

tP
ar

ar
m

m
.S

.S
w

w
w

w
w

w
://

://
tp

tp
ht

ht
ht ht
tp tp
:// ://
w w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
Zagreb 2004.

D D
FC FC
re re
at ht at
or tp or
.c :// .c
om w om
w
w

99
.S
m
ar
tP
D
FC
re
ht at ht
MAKINAT KOMPLEMENTARE-KOMPLEKSE

tp or tp
:// .c ://
w om w
w w
w w
.S .S
m m
ar ar
tP tP
D D
FC FC
re re
at at
or or
.c .c
om om