ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Διαίρεση των φωνηέντων

Τα φωνήεντα χωρίζονται σε μακρόχρονα, βραχύχρονα και δίχρονα

α) μακρόχρονα: η και ω, λέγονται μακρόχρονα γιατί οι αρχαίοι Έλληνες τα πρόφεραν σε

μακρύ χρόνο, δηλαδή το η σαν /εε/ και το ω σαν /οο/, περίπου.

Β) βραχύχρονα: ε και ο, λέγονται βραχύχρονα γιατί οι αρχαίοι Έλληνες τα πρόφεραν σε

σύντομο χρόνο.

Γ) δίχρονα: α, ι, υ, λέγονται δίχρονα γιατί άλλοτε είναι μακρά φωνήεντα και άλλοτε βραχέα

Οι μακρόχρονες συλλαβές σημειώνονται με μια παύλα (ή ευθεία γραμμή) –

Οι βραχύχρονες συλλαβές σημειώνονται με μια καμπύλη γραμμή (ή ποτηράκι) ˘

Διαίρεση των συμφώνων

Λέγονται:

Ø Ουρανικά (κ,γ,χ), γιατί προφέρονται με τον ουρανίσκο. Η γλώσσα ακουμπά στον

ουρανίσκο.

Ø Χειλικά (π,β,φ), γιατί προφέρονται με τα χείλη. Τα χείλη ενώνονται κατά την προφορά.

Ø Οδοντικά (τ,δ,θ), γιατί προφέρονται με τα δόντια. Η γλώσσα ακουμπά τη δόντια.

Λέγονται:

Ø Ψιλά (κ,π,τ),επειδή προφέρονται με λεπτό ήχο.

Ø Δασέα (χ, φ, θ,),επειδή προφέρονται με παχύ ήχο.

Ø Μέσα (γ, β, δ),επειδή προφέρονται με μέσο ήχο, ούτε λεπτό, ούτε παχύ.

Λέγονται:

Ø Υγρά (λ,ρ), γιατί όταν προφέρονται, με τη βοήθεια της γλώσσα, παράγουν κάποια
υγρότητα.

Ø Ένρινα (μ,ν), γιατί όταν προφέρονται η πνοή μας περνάει μέσα από τη μύτη (ρινική
κοιλότητα).

Ø Συριστικό σ(ς), γιατί κατά την προφορά του ακούγεται ήχος σαν σφύριγμα.

Προσοχή !!!

Το γ είναι ένρινο μπροστά από τα ουρανικά (κ, χ, γ) και πριν το ξ

π.χ. ἂγκυρα, ἂγγελος, ἔλεγχος, σάλπιγξ

Το σ όταν βρίσκεται πριν από τα μέσα (β, γ, δ), τα ένρινα (μ,ν) και τα υγρά (λ.ρ) προφέρεται
σαν /ζ/
Π.χ. εἰσβολή, προσδοκῶ, δυσμενής, δύσνους, πρόσληψις, εἰσροή.

Δίφθογγοι

Δίφθογγος λέγεται η μονοσύλλαβη προφορά δυο φωνηέντων.

π.χ. αι = ε, αυ = αβ ή αφ

Οι δίφθογγοι της αρχαίας ελληνικής είναι έντεκα (11):

α) οκτώ (8) κύριες: αι, ει, οι, υι, αυ, ευ, ηυ, ου.

β) τρεις (3) καταχρηστικές: ᾳ, ῃ, ῳ.

Όλοι οι δίφθογγοι είναι μακρόχρονοι, γίνονται όμως και βραχύχρονοι μόνο το αι και το οι,
όταν βρίσκονται στο τέλος κλιτής λέξεις (χωρίς ληκτικό σύμφωνο).

Π.χ. μοῦσαι, οἶκοι, αντίθετα μούσαις, οἲκοις.

· Η δίφθογγος υι τη βρίσουμε μόνα μπροστά από φωνήεν, πχ. υἱός, μυῖα.

ΤΟΝΟΙ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

1 Τόνο, ονομάζουμε την εντονότερη προφορά μιας συλλαβής σε μια λέξη ή αλλιώς το
σημείο που μπαίνει στη συλλαβή που προφέρεται εντονότερα από τις άλλες.

Οι τόνοι είναι 3: η οξεια (΄), η βαρεία(`)και η περισπωμένη (῀)

2 Ανάλογα με τη θέση του τόνου ονομάζονται:

Α) οξύτονες, όταν έχουν οξεία στη λήγουσα, π.χ., ὁ ποιητής.

Β) παροξύτονες, όταν έχουν οξεία στην παραλήγουσα, π.χ., ὁ ῥήτωρ.

Γ) προπαροξύτονες, όταν έχουν οξεία στην προπαραλήγουσα, π.χ., ἐφάγομεν.

Δ) περισπώμενες, όταν έχουν περισπωμένη στη λήγουσα, π.χ., ποιῶ.

Ε) προπερισπώμενες, όταν έχουν περισπωμένη στην παραλήγουσα, π.χ., δῶρον.

Στ) βαρύτονες, όταν δεν τονίζονται στη λήγουσα, π.χ., ἔπαινος, κωλύω.

Παραδείγματα

λαός-> οξύτονη

τιμῶ-> περισπώμενη

νέος-> παροξύτονη

κῆπος-> προπερισπώμηνη

λέγομεν-> προπαροξύτονη

Σε κάθε λέξη που έχει περισσότερες από μία συλλαβές, η τελευταία λέγεται λήγουσα, η
προτελευταίας παραλήγουσα και η αντιπροτελευταία προπαραλήγουσα. Η πρώτη συλλαβή
της λέξης λέγεται αρκτική ή αρχική.

Οι κυριότεροι κανόνες τονισμού

Οξεία ( ΄ )

1. Με οξεία τονίζεται πάντα η προπαραλήγουσα συλλαβή π.χ λέ-γο-μεν.

2. Με οξεία τονίζονται πάντα τα φωνήεντα -ο- και -ε- π.χ. θε-ός.

3. Με οξεία τονίζεται η παραλήγουσα, όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη και

η παραλήγουσα είναι κι αυτή μακρόχρονη π.χ. κή-πων: Η λήγουσα -πων

είναι μακρόχρονη (περιέχει –ω) και η παραλήγουσα κή- είναι μακρόχρονη

(περιέχει –η).

4. Με οξεία τονίζεται η ασυναίρετη λήγουσα της ονομαστικής, της αιτιατικής

και της κλητικής ενικού και πληθυντικού αριθμού π.χ. ὁ μαθητής, τόν

μαθητήν, ὦ μαθητά στον ενικό αριθμό και οἱ μαθηταί, τούς μαθητάς, ὦ

μαθηταί αντίστοιχα στον πληθυντικό αριθμό.

5. Με οξεία τονίζεται η λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν πρίν

από τη συναίρεση τονιζόταν με οξεία η δεύτερη από τις συλλαβές που

συναιρούνται π.χ. ἑσταώς -> ἑ-στώς

Περισπωμένη ( ῀ )

1. Με περισπωμένη τονίζεται η παραλήγουσα όταν η λήγουσα είναι

βραχύχρονη και η παραλήγουσα μακρόχρονη π.χ. κῆ-πος: Η λήγουσα –πος

είναι βραχύχρονη (περιέχει –ο) και η παραλήγουσα κῆ- είναι μακρόχρονη

Προσοχή!!! Δεν πρέπει να υπάρχει σύγχυση του παραπάνω κανόνα τονισμού,

όταν στην παραλήγουσα υπάρχει βραχύχρονο φωνήεν (-ο και –ε). Τα

βραχύχρονα τονίζονται πάντα με οξεία σε όποια συλλαβή κι αν βρίσκονται.

2. Με περισπωμένη τονίζεται η μακροκατάληκτη λήγουσα της γενικής και

δοτικής του ενικού και του πληθυντικού αριθμού των πτωτικών π.χ. τοῦ

μαθητοῦ (γενική ενικού, α´ κλίση ουσιαστικών σε –ης) και τοῖς μαθηταῖς

(δοτική πληθυντικού, α´ κλίση ουσιαστικών σε –ης).

3. Με περισπωμένη τονίζεται η μακροκατάληκτη λήγουσα που προέρχεται

από συναίρεση, όταν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η πρώτη από τις

συλλαβές που συναιρούνται π.χ. τιμάω-ω-> τιμῶ.

Βαρεία ( ` )

1. Με βαρεία τονίζεται μόνο η λήγουσα, όταν δεν ακολουθεί σημείο στίξης ή

εγκλιτική λέξη π.χ. ὁ ποιητὴς

Πιο απλά: μακρά προς μακρά = οξεία π.χ., χώρα, κώμη, ῥήτωρ
Πιο απλά: μακρό προς βραχύ = περισπάται Π.χ., κῆπος, δῶρον, χῶρος, σῶμα