Univerzitet Donja Gorica

SEMINARSKI RAD

Tema: Šećerna repa

Predmet: Analiza hrane i vode

Mentor: Studenti:

Doc.dr Vesna Boljević Babić Milica 17/018

Šljukić Milica 17/021
Jaramaz Milica 17/002
Vukasojević Jovana 17/012

Decembar, 2018
ŠEĆERNA REPA

SADRŽAJ

1. UVOD........................................................................................................................2

2. ISTORIJAT ŠEĆERNE REPE...............................................................................3

3. POTROŠNJA ŠEĆERA..........................................................................................4

4. MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE ŠEĆERNE REPE.................................5

5. RAST I RAZVOJ ŠEĆERNE REPE.....................................................................6

6. VAŽNOST I UPOTREBA.......................................................................................8

7. SORTE ŠEĆERNE REPE.......................................................................................9

8. AGROEKOLOŠKI USLOVI................................................................................10

9.ĐUBRENJE ŠEĆERNE REPE..............................................................................11

10. ZAŠTITA ŠEĆERNE REPE...............................................................................12

11. ZAKLUČAK.........................................................................................................13

12. LITERATURA.....................................................................................................14

1
ŠEĆERNA REPA

1. UVOD

Šećerna repa (Beta vulgaris L. subsp. vulgaris var. altissima Doll.) je

industrijska biljka iz porodice Chenopodiaceae, te je uz šećernu trsku
glavni izvor za proizvodnju šećera, jer ima visoku koncentraciju saharoze
(16-18%) u svome zadebljalom korijenu. Za razliku od šećerne trske koja
se gaji u podnebljima tropske i suptropske klime, šećerna repa je kultura
kontinentalnih podneblja i za njih predstavlja osnovnu sirovinu za
proizvodnju šećera. Šećerna repa ima mesnat korijen bijele boje, sa
ravnom krunom. Postolje se sastoji od korijena i rozete listova. Šećer se
formira tokom fotosinteze u listovima, a potom se skladišti u korijenu.
Korijen repe sadrži 75% vode, oko 20% šećera, i 5% pulpe, sadržaj
šećera može da varira između 12% i 21%, u zavisnosti od sorte i uslova
gajenja. Šećer se u korijenu nalazi u vidu pulpe i nije rastvorljiv u vodi,
uglavnom sastoji od celuloze, hemiceluloze, lignina i pektina. Prosečna
težina korena šećerne repe iznosi između 0,5 i 1 kg. Listovi šećerne repe
su brojni i
široki, rastu u
pramenom
delu krune
korijena, koja
je obično u
nivou ili
neposredno

2
ŠEĆERNA REPA

iznad površine zemlje. Imaju sjajnu zelenu boju i narastu do visine od

oko 35 cm.

2. ISTORIJAT ŠEĆERNE REPE

Moderna šećerna repa datira iz sredine 18. vijeka. Andreas Margraf je

1747. godine izolovao šećer iz korijena šećerne repe gdje je pronađen u
koncentraciji od 1.3-1.6%. Takođe je pokazao da se šećer može
ekstraktovati iz šećerne repe u istoj količini kao kad se ekstraktuje iz
šećerne trske. Utvrđeno je da bijela šećerna repa ima najbolje osobine za
gajenje, a vremenom je kroz selekciju količina šečera rasla na 6 do
današnjih 20%. Zahtjevom kralja dolazi do otvaranja prve fabrike za
proizvodnju šećera od korijena šećerne repe. Fabrika se otvara 1801.
godine.

Šećerna repa se ubrzo prenosi i u Francusku, gdje je Napoleon otvorio

posebne škole za proučavanje postrojenja za preradu šećera iz šećerne
repe. On je takođe naredio da se posije 28.000 hektara koji bi služili
proizvodnji novih vrsta pri selekciji šećerne repe. Ovo je bio odgovor na
britanske blokade šećerne trske tokom Napoleonovih ratova, koji je na
kraju stimulisao brz rast industrije za proizvodnju šećerne repe u Evropi.
Od 1840. godine oko 5% proizvodnje svjetskog šećera potiče od šećerne
repe, a od 1880. taj broj je porastao više od deset puta na preko 50%.
Šećerna repa je uvedena u Sjevernu Ameriku posle 1830.godine, a prva
komercijalna proizvodnja početkom 1879. godine na farmi u Alvaradu,
Kalifornija. Šećerna repa je takođe uvedena i u Čile preko njemačkih
doseljenika oko 1850. godine.

3
ŠEĆERNA REPA

3. POTROŠNJA ŠEĆERA

Ljudi su vjerovatno uvijek potrebu za šećerom i šećernom industrijom,

kao i za proizvodnjom trske i repe. Ovakvom proizvodnjom zemlje su
željele da profitiraju da zadovolje ovu želju za šećerom. Prosječna
godišnja potrošnja u svijetu po glavi stanovnika je sada preko 20 kg
(Tabela 1.1). Kada cijena po kg ima poređenja sa ukupnim raspoloživim
prihodom (Evropa i SAD) prinos po glavi stanovnika iznosi ispod 40 kg.
U poređenju sa siromašnijim područjima (Afrika, Azija), prinos je samo
16 kg po glavi stanovnika.
KG PO GLAVI STANOVNIKA

EVROPA 40
SJEVERNA I CENTRALNA AMERIKA 37
JUŽNA AMERIKA 46
AFRIKA 16
AZIJA 16
OKEANIJA 48
SVIJET 23

Tabela 1.1 Potrošnja šećera po glavi

stanovnika

3.2 PROIZVODNA STATISTIKA

Svijet je proizveo 250.191.362

tona od šećerne repe u 2013.
godini, najveći proizvođač na
svijetu je Rusija, sa 39.321.161
tona. Prosječan prinos šećerne
repe u svijetu je 58,2 tona po
hektaru. U 2011. godini,
Francuska, SAD, Nemačka,
Rusija i Ukrajina su prvih pet
najvećih proizvođača šećerne
repe po masi. Najproduktivnija

4
ŠEĆERNA REPA

farma šećerne repe u svijetu 2010. godine bila je u Čileu, sa nacionalnim

prosečnim prinosom od 87,3 tona po hektaru.
4. MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE ŠEĆERNE REPE

Glava – gornji dio repe koji nosi lišće; pri vađenju se odsijeca te se ne
koristi zbog malog sadržaja šećera i malog broja parenhimnog tkiva u
kome se šećer skladišti. U glavi je veći broj provodnih snopova. Predio
glave završava tamo gdje se počinju pojavljivati koncentrično raspoređeni
snopovi.

Vrat – relativno kratak (2 –3 cm). Njegova karakteristika je da tu nema

niti listova, a niti korijenovog sastava (na tom mjestu repa je glatka). Kod
stočne repe vrat je jako razvijen, i može iznositi više od 10 cm. Što se tiče
sadržaja šećera tu se on povećava u odnosu na glavu. U tom dijelu spada
oko 20 – 25% od ukupne mase repe.

Tijelo repe – najveći dio.

Započinje na mjestu gdje se
pojavljuju korijenove
dlačice koje se nalaze u
brazdicama i dopire do
mjesta gdje se prečnik repe
smanjuje na 1 cm. Ovaj dio
nosi korijenove žile, a
koncentrično su
raspoređeni provodni
krugovi čiji je broj različit
(repa sa velikim brojem
koncentričnih krugova
sadrži više šećera).
Krupnije repe imaju manje
šećera i obrnuto. Sadržaj
šećera povećava se od
sredine repe tako da je
najveći u centralnom dijelu repe.

5
ŠEĆERNA REPA

Šećerna repa u različitim oblicima

5. RAST I RAZVOJ ŠEĆERNE REPE

Kod šećerne repe rast i razvoj je teško odvojiti. Porast se dijeli na četiri
faze i to:

1. Klijanje i nicanje
2. Razvoj mlade biljke ili faza ukorijenjavanja
3. Razdoblje najvećeg porasta:
- razdoblje najvećeg porasta lista
- razdoblje najvećeg porasta korijena
- razdoblje najvećeg porasta šećera
4. Generativna faza (cvjetanje i formiranje sjemena)

Klijanje i nicanje

Na ovu fazu utiču : temperatura, vlažnost, količina kiseonika i zemljišni

uslovi. Za šećernu repu minimalna temperatura je 5 °C. Od visine
temperature zavisi brzina porasta. Kod viših temperatura klijanje je brže i
obrnuto. Od posebnog značenja je i dubina sjetve. Repa zahtjeva veliku
količinu vode. Za klijanje golog sjemena potrebno je 120–170% vode od
njegove mase. Kod piliranog sjemena zahtjeva se zbog omotača i do
200% vode u odnosu na masu sjemena. Zbijenost i tvrdoća zemljišta
onemogućava klijanje šećerne repe. Optimalna zbijenost je 1,20–1,25
g/cm3. Povećanjem zbijenosti broj izniklih biljaka se smanjuje, a vrijeme
za klijanje se produžava.

Razvoj mlade biljke

Dužina ove faze zavisi od spoljašnjih faktora i to od zemljišta, ishrane i

količine vode. Ova faza traje od trenutka nicanja do početka debljanja
korijena (to je faza kad biljka ima formiranih 12 listova, odnosno do pred
zatvaranje redova)

6
ŠEĆERNA REPA

Razdoblje najvećeg porasta

Ovo razdoblje započinje pri zatvaranju redova i traje do završetka prve

godine vegetacije (razdoblje najvećeg porasta lista, korijena i porasta
šećera). Iz tog proizlazi da biljke u početku prvo intenzivno stvaraju lisnu
masu. Ako dođe do zatvaranja redova do kraja maja, može se postići
dobar prinos u našim uslovima, ali to ovisi i od spoljašnjih uslova.
Značajno je u drugoj fazi sačuvati list od štetočinja. Nepovoljno je
stvaranje puno listova. Sredinom avgusta završava se faza maksimalnog
porasta korijena. Najveće potrebe za hranjivima su u fazi intenzivnog
porasta lista, a najveće potrebe na vodi su u fazi intenzivnog porasta
korijena. Do deformacije dolazi od samih fizioloških svojstava zemljišta
(zbijeno zemljište, račvanje korijena) ili zbog velike vlažnosti.

Cvjetanje i formiranje sjemena

Šećerna repa je dvogodišnja biljka, pa se ova faza odvija u drugoj godini

vegetacije, odnosno nakon sadnje korijena. Proraslice – biljke koje u
prvoj godini vegetacije razvijaju cvjetnu stabljiku i donose plod. U ovom
slučaju dolazi do određenog poremećaja, a uzroci mogu biti: genetski i
hemijski. Niska temperatura i viša količina svjetla uslovljavaju brži
protok jarovizacije, odnosno brži prelaz iz vegetativne u generativnu
fazu. Biljke su najosjetljivije na niske temperature, odnosno razdoblje
jarovizacije najbrže prolazi ako niske temperature djeluju u fazi 2–4 lista.

Niske temperature (4–8 °C) najpovoljnije su za jarovizaciju. Ako se

pojave treba ih uništavati i to u ranijim fazama da ne dođe do
osjemenjivanja. Potrebno je primjeniti plodored od barem osam godina.

7
ŠEĆERNA REPA

6.VAŽNOST I UPOTREBA

Šećerna repa je veoma važna industrijska biljka.  Najvažniji proizvod

šećerne repe je šećer (disaharid saharoza), koji je bogat izvor kalorija i
vrlo lako probavljiv. Repini rezanci, melasa i saturacijski mulj kao
sporedni proizvodi pri preradi šećerne repe takođe imaju svoj značaj.
Šećerna repa ima veliku agrotehničku važnost. Ona pripada skupini
kultura koje zahtijevaju intenzivnu obradu, đubrenje i njegu, pa zemljište
ostavlja u dobrom stanju i čisto od korova. Zbog toga se cijeni kao
izvrstan predusjev za većinu ratarskih kultura, naročito za neke vrste
žitarica.

Može se uzgajati i kao krmna biljka. Ona po skrobnim vrijednostima

nadvisuje stočnu repu, a lakše se i čuva zbog većeg sadržaja suve materije
i manje vode. Vrlo je značajna biljka, iako daje preradom svega 40%
šećera. Šećerna trska daje šećera oko 60% u odnosu na ukupnu svjetsku
proizvodnju. Repa uspijeva u umjerenim, a trska u tropskim i
suptropskim klimatskim pojasevima, te ima velike zahtjeve prema
zemljištu. Težište gajenja repe je u Evropi, a najpovoljniji uzgoj je u
Srednjoj Evropi.

Proizvodi šećerne repe

Šećerna repa je kultura za proizvodnju šećera, pa se tako u prosjeku od

100 kg korijena dobije 12–14 kg šećera. S jednoga hektara u prosjeku se
može se ostvariti prinos od 50 – 60 t/ha. Šećerna repa jedna je od
najproduktivnijih kultura, jer daje najviše finalnog proizvoda po jedinici
površine te zapošljava najviše radne snage od ratarskih kultura. Repino
lišće s glavom - prinos lišća varira od 50-90%, od prinosa korijena.
Repino lišće služi kao stočna hrana ili za đubrenje. Može se koristiti u
svježem stanju te kao siliran ili sušen list. Lišće je vrlo kvalitetna stočna
hrana i ima visoku hranjivu vrijednost. Repini rezanci - nastaju pri
preradi repe, a koriste se u ishrani stoke (mokri, suvi, melasirani i

8
ŠEĆERNA REPA

prešani). Melasa - predstavlja ostatak sirupa iz kojeg se više ne može

iskristalizovati šećer. U prosjeku sadrži oko 42 – 48% šećera, ali ponekad
i preko 50%. Koristi se u proizvodnji alkohola. Melasa se također koristi
za proizvodnju kvasca, u fermentacijskoj industriji kao podloga za
proizvodnju penicilina, hemijskoj industriji, poljoprivrednoj industriji za
ishranu stoke, ali ima veći značaj kao đubrivo. Saturacijski mulj - takođe
je nusproizvod koji nakon prerade sadrži mali procenat suve materije, i to
manje od 50%. On se nadalje koristi za kalcifikaciju, odnosno za
popravak pH.

7. SORTE ŠEĆERNE REPE

Po botaničkoj sistematici sve vrste pripadaju familiji lobodnjača, rodu

Beta, koji se klasifikuje u 4 vrste, a to su:

1. Vulgaris - Beta Vulgaris, Beta maritima (divlja repa);

2. Corollinae;
3. Patellares;
4. Nanae

Sorte se razlikuju po morfološkim, foziološko – botaničkim i

ekonomskim svojstvima. Postoje tri osnovna tipa šećerne repe:

- šećerne sorte (Z) – sazrijevaju ranije i daju više šećera, ali zato
manji prinos korijena
- normalne sorte (N) – sazrijevaju u srednjem roku, imaju manje
šećera, ali zato veći prinos korijena
- prinosne sorte (E) - sazrijevaju kasno, imaju relativno visok
prinos korijena, ali zato niži sadržaj šećera

U proizvodnji šećerne repe kod nas postoje sorte domaće selekcije.

9
ŠEĆERNA REPA

8. AGROEKOLOŠKI USLOVI

Vegetacijski period šećerne repe traje 180 do 200 dana. U prvom

razdoblju od nicanja do formiranja redova potrebna je srednja dnevna
temperatura od 10,7 °C, a u drugom razdoblju, od formiranja redova do 1.
avgusta, treba 18,8 °C, te u trećem od 1. avgusta do vađenja 16,5 °C.
Potreba šećerne repe za sunčevom energijom vrlo je velika. Nedostatak
svjetlosti smanjuje prinos i daje loš tehnološki kvalitet korijena te nisku
digestiju.Ukupno je potrebno 500 do 600 mm padavina pravilno
raspoređenih. Za gajenje šećerne repe najbolja su zemljišta dubokog,
humusnog i dobro strukturiranog sloja, neutralne ili slabo alkalne reakcije
(pH 7 – 8). Vrlo su važna i pozitivna fizička svojstva zemljišta,
prozračnost i dobra provodnost vode kroz zemljište. Repa ne uspijeva na
zemljištima sa živim pijeskom, na izrazito močvarnim zemljištima, ako
nisu meliorirana, kao niti na svim teškim žilavim i hladnim zemljištima.
Naročito ne uspijeva na izrazito teškim (smolavim) zemljištima, koja se
lako zamuljuju i okore. Isto tako repa ne uspijeva niti na zemljištima, koja
su tako vlažna i nedovoljno prozračna. Za rast repe odlučna su isto i
svojstva zdravice. Sva zemljišta sa stagnirajućom vodom, šljunkom i
ostalim u donjem sloju nepovoljna su. Razina podzemne vode ne smije
biti izad 1,20 m. Za proizvodnju šećerne repe najbolje odgovara humusno
strukturno zemljište (najkvalitetnije) kao crnica, livadska crnica,
lesivirano smeđe, aluvijalno i ritska crnica. S agrotehnikom se nastoji
poboljšati svojstva, odnosno anulirati anomalije zemljišta.

10
ŠEĆERNA REPA

Temperatura - što su povoljnije temperature brže je klijanje i nicanje,

smanjena je mogućnost napada bolesti i štetočina. Veliki značaj ima
toplina u vrijeme porasta i u dozrijevanju. Minimalne temperature su 5 °C
(temperatura zemljišta), a biološki minimum 3 °C. Povećanjem
temperature povećava se i brzina klijanja. Šećerna repa najosjetljivija je
na niske temperature u nicanju, kotiledoni su još savijeni, pa ona strada
već kod slabog mraza i to -1 °C. U daljim fazama otpornost prema niskim
temperaturama se povećava. Kroz vegetaciju potrebe za temperaturama
se povećavaju, pa je najčešće stvaranje suve materije kod 20 °C, a najveći
porast sadržaja šećera kod 15 °C. Za jesenje razdoblje važno je da
pogoduje toplina dana, temperatura oko 15 °C dnevno i prohladna noć uz
relativno malu količinu padavina.

Količina vode - za proizvodnju šećerne repe dovoljno je 200 litara za

kilogram suve materije, ali samo ako su ostali činioci u optimumu.
Transpiracijski koeficijent zavisi od niza činioca (građe same biljke i od
ishrane). Na potrebnu količinu vode utiče temperatura i relativna vlažnost
vazduha. U junu, julu i avgustu najveće su potrebe za vodom (60- 80
mm). Što je agrotehnika slabija, veće su potrebe za vodom.

9. ĐUBRENJE ŠEĆERNE REPE

Od mikroelemenata najveću ulogu imaju bor, mangan i magnezijum

(utiču na kvalitet korijena, odnosno sadržaja šećera). Magnezijum -
ukoliko nastupe simptomi nedostatka magnezijuma potrebno je povećati
količinu magnezijuma u zemljištu. Bor - simptomi nedostatka bora su da
u početku dolazi do propadanja centralnog dijela rozete listova.
Nedostatak je vidljiv i na provodnim snopovima korijena, pa na
poprečnom presjeku korijena tamnije obojeni provodni snopovi imaju
crnosmeđu boju. Mangan - nedostatak ovog elementa umanjuje sadržaj
šećera, a simptomi se ogledaju u pojavi malih, svjetlijih pjega na
listovima.

11
ŠEĆERNA REPA

Nedostatak magnezijuma Nedostatak bora

10. ZAŠTITA ŠEĆERNE REPE

Šećerna repa jedna je od najzahtjevnijih kultura, pa njenom uzgoju treba

pridavati izuzetnu pažnju tokom cijele vegetacije. Pod mjerama njege
šećerne repe podrazumijevaju se one mjere koje se preduzimaju nakon
nicanja biljke.

Suzbijanje
korova
Mehaničko
uništavanje
korova vodi
računa o
uništavanju
korova kod
osnovne
obrade,
predsjetvene
pripreme i njege. Razlikuju se dvije vrste korova i to one koje niču sa
šećernom repom i oni koji niču kasnije (trebaju više temperature za

12
ŠEĆERNA REPA

nicanje). Od herbicida se traži da ima što duži vijek djelovanja, što širi
spektar djelovanja, da što manje zavisi od vremenskih i zemljišnih
uslova, te da je što manje fitotoksičan. 

Suzbijanje štetočina
Šećernu repu napada veliki broj štetočina, čak više od 100 različitih vrsta,
ali svi ne nanose velike štete. Protiv zemljišnih štetočina prilikom sjetve u
redove mogu se primijeniti razni insekticidi.

Repine nematode
Znaci pojavljivanja su nepravilan rast, a spoljašnji listovi na pojedinim
mjestima venu (naročito kod sunčanog vremena). Lišće koje preko dana
uvene, noću se opet oporavi. Na postranom korijenju nalaze se
mnogobrojne bijelo do svijetlosmeđe obojene ženke nematoda. Prinosi
jako opadaju. Na jako napadnutim poljima treba barem osam godina
prestati sijati repu i zamijeniti je sa lucerkom, graškom i drugim
leguminozama, te žitaricama, krompirom i slično.

ZAKLJUČAK

Šećerna repa se gaji radi dobijanja šećera iz korena. U korijenu se nalazi

saharoza. Šećer je jedna od najvažnijih životnih namirnica. U ishrani
pokriva 8-18% ukupne energetske vrijednosti hrane. Organizam ga brzo i
lako vari, potpuno se resorbuje, prijatnog je ukusa, postojan je i lako se
čuva. Nezamenjiva je sirovina u prehrambenoj industriji. U prosjeku
sadrže 11,5% vode i 88,5 suve materije. Agrotehnički značaj se ogleda u
tome, što šećerna repa kao dvogodišnja kultura ostavlja za sobom dobro

13
ŠEĆERNA REPA

zemljište, bogato hranljivim materijama i nezakorovljeno. Odličan je

predusjev za mnoge kulture, posebno pšenicu.

LITERATURA

1. https://www.tehnologijahrane.com
2. Prof. dr Sredoje Stanaćev, Šećerna repa, Nolit, Beograd, 1979.
3. Elizabet Abot, ,, Slatko – gorka istorija šećera“, Preveli sa engleskog Igor
Cvijanović i Arijana Luburić – Cvijanović, Geo poetika
4. https://ratarstvo.net/secerna-repa-beta-vulgaris
5. https://www.agroklub.rs/sortna-lista/repa-krompir/secerna-repa-35

14