ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Τεύχος Β΄
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Ομάδας προσανατολισμού Θετικών Σπουδών & Σπουδών Υγείας

Λύσεις των ασκήσεων

Φυσική
ISBN 978-960-06-2426-7
Κωδικός βιβλίου: 0-22-0173
Τεύχος Β΄

Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Φυσική
Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ομάδας Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών & Σπουδών Υγείας

(01) 000000 0 22 0173 3

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
 Λύσεις των ασκήσεων

Φυσική Θετικής & Τεχνολογικής

κατεύθυνσης

Βʹ τάξη
Γενικού Λυκείου
 

22-0173-A-HQ.indd 1 8/10/2013 4:32:55 µµ

 ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: ΑΛΕΚΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ - ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΑΝΟΣ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΗΤΤΑΣ - ΣΤΑΥΡΟΣ ΡΑΠΤΗΣ

Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.

Υποπρόγραμμα 1: ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Μέτρο 1.1: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Ενέργεια 1.1α: Προγράμματα - βιβλία

ΕΡΓΟ: ΑΝΑΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

22-0173-A-HQ.indd 2 8/10/2013 4:32:55 µµ

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΑΛΕΚΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ - ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΑΝΟΣ

ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΗΤΤΑΣ - ΣΤΑΥΡΟΣ ΡΑΠΤΗΣ

Λύσεις των ασκήσεων

Φυσική Θετικής & Τεχνολογικής

κατεύθυνσης

Βʹ τάξη
Γενικού Λυκείου

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ

ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

22-0173-A-HQ.indd 3 8/10/2013 4:32:55 µµ

 4

22-0173-A-HQ.indd 4 8/10/2013 4:32:55 µµ

 1 ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Νόμοι των αερίων

1.1 1-γ 2-α

1.2 α

1.3 1-δ 2-β 3-γ

1.4 γ

1.5 γ

1.6 β, γ

1.7 γ

1.8 β

Κινητική θεωρία

1.9 Μακροσκοπικά, ιδανικό είναι το αέριο που υπακούει στους νόμους

των αερίων σε οποιεσδήποτε συνθήκες και αν βρίσκεται, ή το αέριο
που υπακούει στην καταστατική εξίσωση σε όλες τις πιέσεις και
θερμοκρασίες.
Μικροσκοπικά, ιδανικό είναι το αέριο του οποίου τα μόρια
συμπεριφέρονται σαν μικροσκοπικές ελαστικές σφαίρες, δέχονται
δυνάμεις μόνο τη στιγμή της κρούσης του με άλλα μόρια ή με τα
τοιχώματα του δοχείου και οι κρούσεις τους είναι απολύτως ελαστικές.

1.10 α, δ

1.11 α

22-0173-A-HQ.indd 5 11/10/2013 12:54:19 µµ

 1.12 γ

1.13 β

1.14 γ

1.15
Οι ταχύτητες των μορίων στα υγρά ακολουθούν κατανομή που μοιάζει
αρκετά με αυτή των Maxwell-Boltzmann για τα αέρια. Αυτό σημαίνει
ότι μέσα στο υγρό πάντα υπάρχει ένας αριθμός μορίων που έχουν
αρκετά μεγάλες ταχύτητες, που τους επιτρέπουν να “δραπετεύσουν”
από τις διαμοριακές έλξεις και να εγκαταλείψουν το υγρό από την
ελεύθερη επιφάνειά του.
Καθώς τα πιο γρήγορα μόριά του εγκαταλείπουν το υγρό,
η μέση κινητική ενέργεια των μορίων που απομένουν μικραίνει.
1 3
Σύμφωνα με τη σχέση mυ 2 = kT που συνδέει τη μέση κινητική
2 2
ενέργεια των μορίων των ιδανικών αερίων με τη θερμοκρασία και,
απ’ ό,τι φαίνεται, ισχύει ποιοτικά και για τα υγρά, είναι και θεωρητικά
αναμενόμενο να ψύχεται το υγρό.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Νόμοι των αερίων - καταστατική εξίσωση

p2 p1
1.16 Η μεταβολή είναι ισόχωρη. Επομένως = άρα p2 = 1,2atm
T2 T1

V2 V1
1.17 Η μεταβολή είναι ισοβαρής. Επομένως: = άρα V2 = 0,18m3
T2 T1

1.18 Όγκος δωματίου V = 48m3

pV

Από την καταστατική εξίσωση: n = = 1950mol
RT

22-0173-A-HQ.indd 6 8/10/2013 4:32:56 µµ

 V
1.19 Η μεταβολή του αέρα είναι ισόθερμη: p1V = p2 άρα p2 = 3atm
3
nRT
1.20 p= = 0,2N/m2
V
p1V1 p2V2
1.21 = άρα p2 = 8atm
T1 T2
pV
1.22 n= , N = nN A = 3,182×108 μόρια
RT
ρ
1.23 p= RT άρα ρ = 1,1Kg/m3
M
pM
1.24 Η συνάρτηση είναι ρ =
R(273 + θ )
Το διάγραμμα της πυκνότητας σε
συνάρτηση με τη θερμοκρασία
φαίνεται στο σχήμα 1.1
ρ
1.25 p= RT
M
επομένως Μ = 2×10-3Kg/mol

1.26
= VA 22,=
4 L, p A 1=
atm, TA 273K
Α→Β: ισόθερμη μεταβολή ΤΒ = ΤΑ, pΒ = 2pΑ, p AVA = ( 2 p A )VB άρα
Vb = 11,2L
Β→Γ: ισοβαρής μεταβολή pΓ = pΑ, VB = 3VA
VB 3VB
= άρα TΓ = 819 K
TA TΓ
Επομένως VΓ = 33,6L pΓ = 2atm TΓ = 819Κ

22-0173-A-HQ.indd 7 8/10/2013 5:16:20 µµ

 Κινητική θεωρία

3KT 3RT 3RT

1.27 =
υΕΝ = = επομένως
m N Am M
υΕΝ ( Ηe) = 1368m/s , υΕΝ ( Η Ο ) = 644,8m/s
2

3 + 5 + 3 × 8 + 2 × 12 + 16 + 20
1.28 α) υ = = 10, 2m / s
9

32 + 52 + 3 × 82 + 2 × 122 + 162 + 202

β) υΕΝ = = 11, 4m / s
9

3KT 3RT 3RT

1.29 υΕΝ = = = = 12028m / s
m N Am M

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

1.30 Ο δείκτης Μ αναφέρεται στο μπαλόνι, ο δείκτης Φ στη φιάλη

PM VM PΦVΦ
N nM = nΦ επομένως N = άρα N = 400
RT RT

V V′
1.31 Η μεταβολή του αέρα είναι ισοβαρής. Επομένως =
T T′
Αν Α το εμβαδόν της διατομής του σωλήνα θα είναι
Ah Ah′
= άρα hʹ = 36cm και hʹ-h = 9cm
T T′

w
1.32 α) pαεριου
 = patm + pεµβ = patm + = 1, 2 × 105 N/m 2
A

22-0173-A-HQ.indd 8 8/10/2013 4:33:00 µµ

 V′ V
β) Η μεταβολή του αερίου είναι ισοβαρής: = επομένως
T′ T
V ′ = 0,016m3

Η αύξηση του όγκου είναι Vʹ-V = 0,006m3

1.33 Ο αριθμός των mol του αέρα παραμένει σταθερός κατά την ψύξη του
αερίου στους Τ2 = 273Κ. Επομένως θα είναι:
pατ V p ′V
=n = και p ′ = 0,66atm
RT1 RT2
mH 2 RT mO2 RT
1.34 p1 = p2 επομένως =
M H 2 V1 M O2 V2
mH 2 M O2 V1 Al1
ή = = , όπου Α το εμβαδόν της διατομής του εμβόλου.
M H 2 mO2 V2 Al2
m M 2 l1
Είναι επομένως H 2 O= = 4
M H 2 mO2 l2

1.35 Ο συνολικός αριθμός των mol στα δύο δοχεία παραμένει σταθερός,
δηλαδή n1 + n2 = n1′ + n2′
pαρχ V1 pαρχ V2 pτελV1 pτελV2
επομένως + = +
RT RT RT1′ RT2′
από όπου βρίσκουμε pτελ = 1,26atm

w
1.36 Η πίεση του αέρα στην περίπτωση (α) είναι =
pα pατµ + (1)
A
w
και στην περίπτωση (β) =
pβ pατµ − (2)
A
Αν θεωρήσουμε τη μεταβολή του αερίου ισόθερμη, μπορούμε να
γράψουμε pα Va = pβ Vβ ή pα A ha = pβ A hβ ή pα ha = pβ hβ (3)

 w  w
Η (3) λόγω των (1) και (2) δίνει  pατµ +  ha =  pατµ −  hβ από όπου
 A  A
βρίσκουμε w = 20,26Ν.

22-0173-A-HQ.indd 9 8/10/2013 4:33:01 µµ

 2 ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ισορροπία - αντιστρεπτές μεταβολές - έργο αερίου

2.1 Η πτώση ενός σώματος. Η εκπυρσοκρότηση ενός πυροβόλου.

2.2 Το έργο ενός αερίου είναι θετικό όταν εκτονώνεται και αρνητικό όταν
συμπιέζεται.

2.3 β

2.4 Ένα αέριο, που βρίσκεται σε κάποιο δοχείο ασκεί δυνάμεις στα
τοιχώματα του δοχείου. Έργο έχουμε μόνο αν μετατοπιστεί το σημείο
εφαρμογής μιας δύναμης, δηλαδή όταν μετακινηθεί κάποιο τοίχωμα
του δοχείου. Στην περίπτωση που περιγράφεται δεν συμβαίνει αυτό,
επομένως το έργο του αερίου είναι μηδέν.

Θερμότητα - εσωτερική ενέργεια

2.5 β, γ, ε

2.6 δ

2.7 α

2.8 β

Ο πρώτος θερμοδυναμικός νόμος

2.9 Σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο, το ποσό θερμότητας

που απορροφά ή αποβάλλει ένα θερμοδυναμικό σύστημα είναι ίσο με
το αλγεβρικό άθροισμα 1) της μεταβολής της εσωτερικής ενέργειας
του συστήματος και 2) του έργου που παράγει ή δαπανά τo σύστημα.
2.10 α

10

22-0173-A-HQ.indd 10 8/10/2013 4:33:01 µµ

 2.11 1-γ, 2-δ, 3-α, 4-στ, 5-ε

2.12 Το έργο ενός αερίου είναι θετικό όταν το αέριο εκτονώνεται. Στην
αδιαβατική αντιστρεπτή εκτόνωση το έργο του αερίου είναι ίσο
με την ελάττωση της εσωτερικής του ενέργειας. Στην ισόθερμη
αντιστρεπτή εκτόνωση το έργο του αερίου είναι ίσο με τη θερμότητα
που απορροφά το αέριο.

2.13 Η αδιαβατική εκτόνωση του αερίου

από όγκο V1 σε όγκο V2 συνεπάγεται
μείωση θερμοκρασίας του, δηλαδή
οδηγεί στην κατάσταση χαμηλότερης
θερμοκρασίας (κατάσταση Δ).
Επομένως στην αδιαβατική μεταβολή
αντιστοιχεί η καμπύλη (2).

2.14 1. Επειδή T2 > T1 ΔUab > 0

2. ΔUΒΓ < 0 3. Επειδή ΤΑ = ΤΓ = Τ1
ΔUΑΓ = 0

2.15 γ

2.16 Στο σχήμα 2.2 η καμπύλη (1) αντι-

στοιχεί στην ισόθερμη μεταβολή και
η (2) στην αδιαβατική. Το έργο του
αερίου είναι ίσο με το εμβαδόν από τη
γραμμή του διαγράμματος μέχρι τον
άξονα V. Επειδή το εμβαδόν κάτω από
την ισόθερμη είναι μεγαλύτερο
Wισόθερμης >Wαδιαβατικής

2.17 Επειδή Τα = Τβ η μεταβολή της

εσωτερικής ενέργειας είναι μηδέν, με
όποιον από τους δύο τρόπους πραγματοποιηθεί η μεταβολή. Από τον
1ο θερμοδυναμικό νόμο έχουμε Q1 = W1 και Q2 = W2

11

22-0173-A-HQ.indd 11 8/10/2013 4:33:01 µµ

 Το έργο και στις δύο μεταβολές είναι ίσο με εμβαδόν από τη γραμμή
του διαγράμματος μέχρι τον άξονα V διάγραμμα p-V. Συγκρίνοντας
τα δύο εμβαδά συμπεραίνουμε ότι W2 > W1 και επομένως Q2 > Q1.

2.18 α) Σε κάθε περίπτωση το έργο είναι ίσο με το εμβαδόν από τη γραμμή

του διαγράμματος μέχρι τον άξονα V. Επομένως μεγαλύτερο έργο
έχουμε κατά τη μεταβολή 1.
β) Επειδή η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας εξαρτάται μόνο από
την αρχική και τελική κατάσταση είναι ίδια σε όλες τις περιπτώσεις.
γ) Εφόσον το έργο του αερίου είναι μεγαλύτερο κατά τη μεταβολή
1 και η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ίδια σε κάθε περίπτωση,
από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο έπεται ότι στην 1η περίπτωση το
αέριο απορροφά μεγαλύτερο ποσό θερμότητας.

2.19 α, β, γ, ε

Γραμμομοριακές ειδικές θερμότητες των αερίων

2.20 Η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα εκφράζει το ποσό θερμότητας

που πρέπει να προσφερθεί σε ένα mol αερίου ώστε να ανέβει η
θερμοκρασία του κατά ένα βαθμό. Στα αέρια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζουν η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα υπό σταθερό όγκο
και η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα υπό σταθερή πίεση. Η σχέ-
ση που συνδέει τις δυο ειδικές γραμμομοριακές θερμότητες είναι:
C p = CV + R

2.21 α, γ, δ

2.22 α

2.23 Η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα εκφράζει το ποσό της θερμότη-

τας που πρέπει να προσφερθεί σε ένα mol αερίου για να ανυψωθεί η
θερμοκρασία του κατά ένα βαθμό.
Στην ισόχωρη θέρμανση ολόκληρο το ποσό θερμότητας που
προσφέρεται σε ποσότητα αερίου ίση με ένα mol χρησιμοποιείται
για την αύξηση της εσωτερικής του ενέργειας. Στην ισοβαρή
θέρμανση από το ποσό της προσφερόμενης θερμότητας ένα μέρος
χρησιμοποιείται για την αύξηση της εσωτερικής ενέργειας και ένα

12

22-0173-A-HQ.indd 12 8/10/2013 4:33:02 µµ

 μέρος για την παραγωγή έργου. Η αύξηση της εσωτερικής ενέργειας
είναι και στις δύο περιπτώσεις ίδια. Επομένως Qp > QV .

2.24 Τα μόρια των ιδανικών αερίων στερούνται δομής. Ένα τέτοιο μόριο
έχει τη δυνατότητα να εκτελέσει μόνο μεταφορική κίνηση.
Στην πραγματικότητα τα μόρια των αερίων έχουν δομή και εκτός
από τη μεταφορική κίνηση μπορούν να περιστρέφονται και -σε
υψηλή θερμοκρασία- να ταλαντώνονται. Όλες αυτές οι κινήσεις
συνεισφέρουν στην εσωτερική ενέργεια του αερίου και πρέπει να
ληφθούν υπόψη κατά τον υπολογισμό της.

Δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος - θερμικές μηχανές

2.25 δ

2.26 Κυρίως μέσω καυσαερίων τα οποία αποβάλλονται στο περιβάλλον.

Κατά δεύτερο λόγο εξαιτίας της θέρμανσης της μηχανής.

2.27 α

2.28 β, ε, στ, ζ

2.29 Όχι. Πρέπει να λάβουμε υπόψη και το ποσό θερμότητας που

αποβάλλει η μηχανή. Το ποσό θερμότητας που δαπανάται για τη
λειτουργία της είναι ίσο με το ωφέλιμο έργο συν το ποσό θερμότητας
που αποβάλλει η μηχανή στη δεξαμενή χαμηλής θερμοκρασίας.

2.30 Όχι. Για τη λειτουργία μιας θερμικής μηχανής απαιτούνται δύο

δεξαμενές θερμότητας (υψηλής και χαμηλής θερμοκρασίας). Μια
θερμική μηχανή που θα χρησιμοποιούσε τη θάλασσα ως δεξαμενή
υψηλής θερμοκρασίας θα έπρεπε να αποβάλλει θερμότητα σε κάποιο
τμήμα του φυσικού περιβάλλοντος που θα βρισκόταν σε χαμηλότερη
θερμοκρασία (δεξαμενή χαμηλής θερμοκρασίας). Τέτοια δεξαμενή
χαμηλής θερμοκρασίας δεν υπάρχει στο φυσικό περιβάλλον.

2.31 δ, ε

2.32 Η απόδοση μιας θερμικής μηχανής δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη

από την απόδοση της μηχανής Carnot που λειτουργεί ανάμεσα στις

13

22-0173-A-HQ.indd 13 8/10/2013 4:33:02 µµ

 ίδιες θερμοκρασίες. Ο συντελεστής απόδοσης μιας μηχανής Carnot
Tc
είναι 1−
Th

Εντροπία

2.33 α, β, δ

2.34 Α-α, Β-β, Γ-γ

2.35 β, δ

2.36 Δεν αποτελεί εξαίρεση. Η εντροπία τείνει να αυξηθεί στα

απομονωμένα θερμοδυναμικά συστήματα. Το ποτήρι με το νερό δεν
αποτελεί απομονωμένο σύστημα. Το ψυγείο αφαιρεί θερμότητα από
το σύστημα (ποτήρι - νερό) και τη μεταφέρει στο περιβάλλον.

VB
2.37 Στην ισόθερμη ΑΒ ισχύει: ∆S AB = nR ln 0.
VA
Στην αδιαβατική ΓΑ: ∆SΓΑ =
0
Στην κυκλική: ∆SΟΛ =
0 επομένως ∆S AB + ∆SΒΓ + ∆SΓΑ = 0 άρα
∆SΒΓ = −∆S ΑΒ  0

2.38 1-α, 2-ε, 3-α, 4-δ, 5-β

2.39 ΑΒ: Ισόθερμη εκτόνωση

ΒΓ: Αδιαβατική εκτόνωση
ΓΔ: Ισόθερμη συμπίεση
ΔΑ: Αδιαβατική συμπίεση.

14

22-0173-A-HQ.indd 14 8/10/2013 4:33:03 µµ

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Έργο αερίου - πρώτος θερμοδυναμικός νόμος

2.40 Η μεταβολή του αερίου είναι ισοβαρής. Επομένως

W p (V2 − V1 ) = 243,1J
=

2.41 Η μεταβολή του αερίου είναι ισοβαρής και επομένως

W = p∆V = nR∆T = 1663J

V p1
2.42 Στην ισόθερμη μεταβολή ισχύει
= W nRT
= ln 2 nRT ln
V1 p2
Επομένως W = -nRTln2 = -3458J

2.43 To έργο είναι θετικό και ίσο με το εμβαδόν από τη γραμμή του
διαγράμματος έως τον άξονα V, δηλαδή W = 4600J

V2
2.44 Q
= W= nRT ln = p1V1 ln 2 = 702,1J
V1

2.45 Η μεταβολή είναι ισοβαρής. Επομένως

p1V1
α) W = p1 ∆V = nR∆T = (T2 − T1 ) = 202,6J
T1

β) ∆U = Q − W = 506,5J

2.46 Πρόκειται για ισόθερμη συμπίεση. Ισχύει επομένως

V /2
Q = W = nRT ln = −nRT ln 2 = -345,8J
V

2.47 Στην κυκλική μεταβολή Q = W Το έργο υπολογίζεται από το εμβαδόν

που περικλείεται από γραμμή στο διάγραμμα p-V. Είναι W = 1500J.

Γραμμομοριακές ειδικές θερμότητες ιδανικού αερίου

3 3
2.48 Στην ισόχωρη μεταβολή Q = nCV ∆T = nR∆T = ∆pV = 1320J
2 2

15

22-0173-A-HQ.indd 15 11/10/2013 1:06:50 µµ

 2.49 Στην ισοβαρή μεταβολή ισχύει: =
Q nC p ∆T (1)

3 5
C p = CV + R = R+R = R (2)
2 2
5 5
η (1) γίνεται από τη (2) Q = nR∆T = p∆V = 506,5 J
2 2

2.50 ∆U = nCV ∆T (1) =

Q nC p ∆T (2)
Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2)
∆U CV ∆U 1
= επομένως = άρα ∆U =
29, 64 J
Q Cp Q γ

Θερμικές μηχανές - Κύκλος Carnot

300 MW
2.51
= e = 0,333 ή 33,3%
900 MW

W
2.52 e= άρα Qh = 800 J και
Qh
Qc = Qh − W = 600 J

2.53 Η μέγιστη, θεωρητικά, απόδοση του κινητήρα αντιστοιχεί στην

απόδοση μιας μηχανής Carnot που λειτουργεί μεταξύ των ίδιων
θερμοκρασιών.
Tc
e =−
1 =0,87
Th

Tc
2.54 α) e =−
1 =0, 4
Th
V
β) =
Qh W=
AB nRTh ln =
B
14406 J =
W eQ
=h 5762 J
VA

16

22-0173-A-HQ.indd 16 8/10/2013 4:33:04 µµ

 Εντροπία

2.55 Έστω Α η αρχική κατάσταση, Β η

κατάσταση στο τέλος της ισόχω-
ρης μεταβολής και Γ η τελική κα-
τάσταση.

Η μεταβολή ΑΒ είναι ισόχωρη:

pB p A άρα T = 160 K
= B
TB TA
Η μεταβολή ΒΓ είναι ισοβαρής.
VB VΓ
Ισχύει επομένως =
TB TΓ
άρα TΓ = 400 K

V p Τ
Α 4L 2atm 400Κ
Β 4L 0,8atm 160Κ
Γ 10L 0,8atm 400Κ

Τα σημεία Α και Γ βρίσκονται πάνω στην ίδια ισόθερμη. Επομένως

ισχύει ∆S ΑΓ = ∆S ΑΙσΓoθερµης ή
VΓ p AVA
∆S AΓ = nR ln = ln 2, 5 = 1, 86 J / K
VA TA

VB
2.56 ∆S=
AB nR ln= 1,83 J / K ∆SΓΑ =
0
VA
Στην κυκλική μεταβολή ισχύει ∆S =0 , δηλαδή
∆S ΑΒ + ∆SΒΓ + ∆SΓΑ = 0 άρα ∆SΒΓ = −∆S ΑΒ = −1,83 J / K

17

22-0173-A-HQ.indd 17 8/10/2013 4:33:05 µµ

 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

2.57 α) Η καμπύλη (1) αντιστοιχεί στην ισό-

θερμη μεταβολή, η (2) στην αδιαβατική
και η (3) στην ισοβαρή.
β) i. Σε κάθε περίπτωση το έργο είναι
ίσο με το εμβαδόν από τη γραμμή του
διαγράμματος ως τον άξονα του όγκου.
Επομένως το έργο είναι το μεγαλύτερο
στην περίπτωση της ισοβαρούς
μεταβολής.
ii. Το ελάχιστο ποσό θερμότητας αντι-
στοιχεί στην αδιαβατική μεταβολή
( Q2 = 0 )

2.58 α) H κατάσταση Α αντιστοιχεί σε θερμοκρασία TA = 273K (το αέριο

βρίσκεται σε stp).
p A pB
Για την (ισόχωρη) μεταβολή ΑΒ ισχύει = επομένως
TA TB
TB = 546 K
VB VΓ
Για την (ισοβαρή) μεταβολή ΒΓ ισχύει = επομένως
TB TΓ
TΓ = 1092 K
pΓ p∆
Τέλος, για την (ισόχωρη) μεταβολή ΓΔ ισχύει = επομένως
TΓ T∆
T∆ = 546 K

Στο σχήμα 2.6 αποδίδεται η κυκλική μεταβολή σε άξονες p-Τ και V-T

18

22-0173-A-HQ.indd 18 8/10/2013 4:33:05 µµ

 β) Το έργο του αερίου είναι ίσο με το εμβαδόν που περικλείεται από
την κλειστή γραμμή στο διάγραμμα p-V
=W 22,
= 4atm L 2269 J

W
2.59 To αέριο θερμαίνεται με σταθερή πίεση pαερ= + pατ (1)
A
V′ V
Αν ο τελικός όγκος του αέριου είναι Vʹ, θα ισχύει = ή
T′ T
T′
V ′ = V (2)
T
Το έργο κατά την ισοβαρή μεταβολή είναι
= W pαερ (V ′ − V )
W  T ′ 
από (1) και (2) W =
 + pατ   V −V  ή
 A  T 
W  θ ′ −θ
W  + pατ 
= V
 A  273 + θ

3 3
2.60 α) Η μεταβολή είναι αδιαβατική επομένως ισχύει p2V22 = p1V12
2
2
 p1  3
άρα
= V2  =  1 V 125
= 3
m3 25m3
p
 2
Από τις σχέσεις p2V2 = nRT2 p1V1 = nRT1
p2V2 T2
Διαιρώντας κατά μέλη βρίσκουμε = , από όπου T2 = 60 K
p1V1 T1

19

22-0173-A-HQ.indd 19 8/10/2013 5:16:45 µµ

 p2V2 − p1V1
β) W = = 2 ⋅107 J
1− γ

N
2.61 Στο αέριο περιέχονται n = mol i) Θέρμανση υπό σταθερό όγκο:
NA
3
∆U= nR∆T= 3105,8 J W = 0 Q = ∆U
2
ii) Θέρμανση υπό σταθερή πίεση:
ΔU η ίδια W = p∆V = nR∆T = 2070, 6 J Q= W + ∆U= 5176, 4 J

Tc
2.62 e =−
1 =0, 25
Th
W Pt
e= ή e= άρα Qh = 29,828KWh
Qh Qh

nRT
2.63 α)=
VA =A
8L
pA
Η μεταβολή AB είναι ισόθερμη, επομένως TB = TA και
p AVA = pBVB από όπου VB = 3, 2 L
Η μεταβολή ΒΓ είναι ισόχωρη VΓ = VB και
pB pΓ
= από όπου TΓ = 600K
TB TΓ
Η μεταβολή ΓΔ είναι ισόθερμη, επομένως ΤΔ = ΤΓ
Τέλος, η ΔΑ είναι ισόχωρη V∆ = VΑ

Α Β Γ Δ
p 3atm 7,5atm l,5atm 6atm
V 8L 3,2L 3,2L 8L
Τ 300Κ 300Κ 600Κ 600K

20

22-0173-A-HQ.indd 20 8/10/2013 4:33:07 µµ

 VB
β) WAB = nRTA ln = −2228, 27 J , WΒΓ = 0
VA
V∆
WΓ∆ = nRTΓ ln = −4456,55 J , W∆Α = 0 , Wολ = 2228,3 J
VΓ
γ) QAB < 0 , Q∆Α < 0

Qh = QΒΓ + QΓ∆ = nCV (TΓ − TΒ ) + WΓ∆ = 8104,31J

Wολ
=e = 0, 275
Qh

2.64 α) Η μεταβολή ΑΒ είναι ισόθερμη επομένως pBVB = pAVA από όπου

pB = 2atm
pΓ pB
Η μεταβολή ΒΓ είναι ισόχωρη και ισχύει = άρα pΓ = 1atm
TΓ TB
V V
Τέλος, η ΓΔ είναι ισοβαρής. Από τη σχέση ∆ = Γ βρίσκουμε
T∆ TΓ
T∆ = 91K

Α Β Γ Δ
p 6atm 2atm 1atm 1atm
V 22,4L 67,2L 67,2L 22,4L
T 546Κ 546Κ 273Κ 91Κ

21

22-0173-A-HQ.indd 21 8/10/2013 4:33:09 µµ

 VB
β) WAB nRT
= = A ln 14931,84 J
VA
WΒΓ = 0
W∆Α = 0

pΓ (V∆ − VΓ ) =
WΓ∆ = −4524,8 J

Wολ = WΑΒ + WΒΓ + WΓ∆ + W∆Α = 10407 J

2.65 α) Έστω Γ η κατάσταση στο τέλος της ισόθερμης μεταβολής. Το

αέριο στην κατάσταση αυτή θα έχει πίεση pΓ = pB = 2 po και όγκο
p AVA poVo Vo
VΓ
= = = η μεταβολή παριστάνεται στο σχήμα 2.9α
pΓ 2 po 2

22

22-0173-A-HQ.indd 22 8/10/2013 4:33:09 µµ

 VΓ V /2
WAΓ = nRTA ln = poVo ln o = − poVo ln 2 = −0, 6931 poVo
VA Vo

 V 
WΓΒ= pΓ (VΒ − VΓ =
) 2 po  2Vo − o = 3 poVo
 2

WΟΛ = WΑΓ + WΓΒ = 2,3 poVo

QΑΓ = WΑΓ

3 
QΒΓ= nC p ∆T= n ( CV + R ) ∆T= n  + 1 R ∆T
2 
5 5
ή QΒΓ= nR∆T= ( pBVB − pΓVΓ = ) 7,5 poVo
2 2
Q = QΑΓ + QΓΒ = 6,8 poVo

β) Έστω Δ η κατάσταση στο τέλος της ισόθερμης μεταβολής. Στην

κατάσταση αυτή το αέριο έχει όγκο V∆ = 2Vo
p AVA po
p AVA = p∆V∆ ή=
p∆ =
V∆ 2
Η μεταβολή παριστάνεται στο διάγραμμα του σχήματος 2.9β
V∆ 2V
WA∆ = nRTA ln = pοVο ln ο ≈ 0, 7 pοVο W∆Α = 0
VA Vο
WΟΛ = 0, 7 pοVο

QΑ∆ = WΑ∆
3 3
Q∆Β= nCV ∆T= nR∆T= ( pBVB − p∆V∆ )= 4,5 poVo
2 2
QΟΛ = 5, 2 poVo

2.66 Η μεταβολή παριστάνεται γραφικά στο διάγραμμα του σχήματος

2.10. Το έργο του αερίου είναι ίσο με το εμβαδόν που περικλείεται
από τη γραμμή του διαγράμματος στο σχήμα 2.10, δηλαδή
W 2=
= p 2V 4 pV (1)

Qh = QΑ B + QΒΓ = nCV (TB − TA ) + nC p (TΓ − TΒ ) (2)

Αλλά C=
p CV + R (3)

23

22-0173-A-HQ.indd 23 8/10/2013 4:33:10 µµ

 Cp 5Cp
και γ = ή (4) =
CV 3CV
3
Από (3) και (4) προκύπτει CV = R
2
5
και C p = R (5)
2
Η (2) γίνεται από τις σχέσεις (5)
3 5
Qh = nR (TB − TA ) + nR (TΓ − TΒ )
2 2
ή
3 5
Qh = ( pBVB − p AVA ) + ( pΓVΓ − pBVB ) ή
2 2
3 5
Qh
= VA ( pB − p A ) + pB (VΓ − VB )
2 2
3 5
ή Qh = 2 pV + 3 p 2V = 18 pV (6)
2 2
W 4 pV 2
e= και από (1) και (6)= e =
Qh 18 pV 9

2.67 Στην αρχική κατάσταση Α του αερίου θα ισχύουν p A = 1atm,

VA = 22, 4 L, TA = 273K
Έστω Β η κατάσταση στο τέλος της ισοβαρούς μεταβολής.
VB VA
= άρα TB = 546 K
TB TA

Έστω Γ η κατάσταση στο τέλος της ισόχωρης.

pΓ VB
= άρα TΓ = 273K
TΓ TB

Α Β Γ
V 22,4L 44,8L 44,8L
p 1atm 1atm 0,5atm
Τ 273Κ 546 Κ 273Κ

24

22-0173-A-HQ.indd 24 8/10/2013 4:33:12 µµ

 Η μεταβολή παριστάνεται στο
διάγραμμα του σχήματος 2.11
α) W = WAB + WBΓ επειδή
WBΓ = 0 ,
W = WΑΒ = p A (VΒ − VA ) = 2271J
β) Επειδή TA = TΓ ∆U ΑΓ =
0

Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο

Q
= W= 2271J
γ) Εφόσον TA = TΓ οι καταστάσεις Α και Γ βρίσκονται πάνω στην ίδια
ισόθερμη, επομένως
Ισ oθερµης VΓ
∆S AΓ = ∆S ΑΓ = nR ln = 5, 76 J / K
VA

2.68 Στην αρχική κατάσταση (Α) του αερίου ισχύουν

=p A 1atm,
= VA 22,=
4 L, TA 273K
Έστω Β η κατάσταση στο τέλος της αδιαβατικής μεταβολής και Γ η
τελική κατάσταση του αερίου.
Για την αδιαβατική μεταβολή ΑΒ ισχύει:
2
3 3
 pA  3
pBV = p AV
B
2
A
2
επομένως
= VB =  VA 5, 6 L
 pB 
Ισχύουν επίσης pBVB = nRTB (1) και p AVA = nRTA (2)
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη έχουμε:
pBVB
=TB T=
A 546 K
p AVA
Τέλος, για την (ισόχωρη) μεταβολή ΒΓ ισχύει
pΓ pB
= από την οποία προκύπτει TΓ = 273K
TΓ TB

Α Β Γ
V 22,4L 5,6L 5,6L
p 1atm 8atm 4atm
Τ 273Κ 546Κ 273Κ

25

22-0173-A-HQ.indd 25 8/10/2013 4:33:13 µµ

 Η μεταβολή παριστάνεται στο
διάγραμμα του σχήματος 2.12

α) ∆U AB = nCV (TB − TA ) = 4539, 5 J

∆U ΒΓ = nCV (TΓ − TB ) = −4539, 5 J
∆U ΟΛ = ∆U AB + ∆U BΓ = 0

β) Η μεταβολή ΑΒ είναι αδιαβατική

επομένως ∆S AB = 0
Οι καταστάσεις Α και Γ βρίσκονται
πάνω στην ίδια ισόθερμη, αφού
TA = TΓ . Επομένως
Ισ oθερµης VΓ
∆S ΑΓ = ∆S ΑΓ = nR ln = −11, 52 J / K
VA
Αλλά ∆S ΑΓ = ∆S AB + ∆SΒΓ επομένως ∆SΒΓ =
∆S ΑΓ =
−11,52 J / K

2.69 Στην ισόθερμη εκτόνωση ΑΒ ισχύει

p AVA = pBVB επομένως =
pB 0, 75 × 105 N / m 2
pB pΓ
Για την ισόχωρη ψύξη ΒΓ, που ακολουθεί, ισχύει = (1)
TB TΓ
Για την αδιαβατική εκτόνωση ΓΑ μπορούμε να γράψουμε
γ
V 
pΓVΓγ = pAVAγ ή pΓ = p A  A 
 VΓ 
Επειδή VΓ = VB pΓ ≈ 0,3 × 105 N / m 2

Από την (1) προκύπτει ότι TΓ = 240 K

Α Β Γ
V 0,04m 3
0,16m 3
0,16m3

p 3×105 N/m2 0,75×105 N/m2 0,3×105 N/m2

Τ 600Κ 600Κ 240Κ

Στο διάγραμμα του σχήματος 2.13 παριστάνεται γραφικά η μεταβολή.

3
α) U A = nRTA ή
2

26

22-0173-A-HQ.indd 26 8/10/2013 4:33:15 µµ

 3
UA
= = p AVA 18000 J
2
UB = U A
3 3
UΓ
= =nRTΓ = pΓVΓ 7200 J
2 2

VB
β) WAB = nRTA ln ή
VA
WAB p=
= AVA ln 4 16632 J

WΒΓ = 0
p AVA − pΓVΓ
WΓΑ = = −10800 J
1− γ
WΟΛ = WAB + WΒΓ + WΓΑ = 5832 J
V p AVA
γ) ∆S=
AB nR ln=
B
ln
= 4 27, 72 J / K
VA TA
∆SΓΑ =
0

0 επομένως ∆S AB + ∆S BΓ + ∆SΓΑ = 0
∆SΟΛ =

και ∆SΒΓ =
−27, 72 J / K

mg N
2.70 Η πίεση του αερίου είναι p = pat + =2, 013 × 105 2
A m
Η μεταβολή είναι ισοβαρής
α) W = p ∆V (1)
3 3
∆U = nR ∆T = p ∆V (2) Q = ∆U + W (3)
2 2
3 5
Από (1) και (2) η (3) γίνεται: Q = p ∆V + p ∆V = p ∆V (4)
2 2
Αν x η μετατόπιση του εμβόλου ∆V =Ax και από την (4)
2Q
=x ≈ 0,1m
5 pA
β) Διαιρώντας κατά μέλη τις σχέσεις (2) και (4) προκύπτει
∆U 3 3
= οπότε ∆U = Q= 30 J
Q 5 5

27

22-0173-A-HQ.indd 27 8/10/2013 4:33:17 µµ

 2.71 Από τη σχέση = p 600 + 400V για
2
VA = 2m έχουμε p A = 1400 N / m και
3

για VΓ = 1m3 , pΓ = 1000 N / m 2

Η μεταβολή παριστάνεται γραφικά
στο διάγραμμα του σχήματος 2.14
α) Το έργο του αερίου δίνεται από το
εμβαδόν που περικλείει η γραμμή του
διαγράμματος: W = 200 J (1)
β) Q
= h Q=ΓΑ WΓΑ + ∆U ΓΑ (2)
To WΓΑ είναι ίσο με το εμβαδόν από
τη γραμμή ΓΑ στο διάγραμμα του
σχήματος 2.14 μέχρι τον άξονα V: WΓΑ = 1200 J
3 3
∆U=
ΓΑ nR (TA − T=
Γ) ( p AVA − pΓV=
Γ) 2700 J
2 2
Επομένως από (2) Qh = 3900 J (3)
W
e
= = 0, 051
Qh
 pBVB p AVA 
γ) Q= nCV (TB − T=
A) CV  − <0
R 
AB
 R
Χωρίζουμε τη μεταβολή ΑΒ σε απειροστά μικρές μεταβολές, τόσο
μικρές, ώστε σε κάθε μια από αυτές η θερμοκρασία να μπορεί να
θεωρηθεί σταθερή.
∆Q1 ∆Q2
∆S AB = ∆S1 + ∆S 2 + ... = + + ...
T1 T2
Επειδή οι αριθμητές είναι αρνητικές ποσότητες ∆S AB < 0

Με ανάλογο τρόπο βρίσκουμε ότι ∆SBΓ < 0 και ∆SΓΑ > 0

2
2.72 Από τη σχέση p =− × 108 V + 6 × 105
3
για VA = 6 × 10−3 m3 έχουμε
p A = 2 × 105 N / m 2 και για
VB = 3 × 10−3 m3 , pB = 4 × 105 N / m3
Η μεταβολή παριστάνεται γραφικά στο διάγραμμα του σχήματος 2.15

28

22-0173-A-HQ.indd 28 8/10/2013 4:33:18 µµ

 α) Το έργο του αερίου, το οποίο είναι
ίσο με το εμβαδόν του τριγώνου
(ΑΒΓ), είναι W = 300 J
β) QAB =
∆U AB + WAB
Παρατηρούμε ότι ισχύει pAVA = pBVB .
Από αυτό συμπεραίνουμε ότι τα
σημεία Α και Β βρίσκονται πάνω στην
ίδια ισόθερμη TA = TB . Επομένως
0.
∆U AB =
To WAB είναι αρνητικό διότι το αέριο
συμπιέζεται, και ίσο κατ’ απόλυτη
τιμή με το εμβαδόν που οριοθετείται
από το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και τον άξονα των V.

Επομένως QAB =
WAB =
−
( 2 ×10 5
+ 4 × 105 )
3 × 10−3 =
−900 J
2
QΒΓ = nC p (TΓ − TB ) = n ( CV + R ) (TΓ − TB ) ή

3  5
QΒΓ = n  + 1 R (TΓ − TB ) = pB (VΓ − VB ) = 3000 J
2  2
3 3
QΓΑ = nCV (TA − TΓ ) =n R (TA − TΓ ) =( p AVA − pΓVΓ ) =
−1800 J
2 2
VB
γ) Επειδή TA = TB ∆S AB = ∆S AB
Ισ oθερµης
= nR ln = −1, 4 J / K
VA
0 ή ∆S ΑΒ + ∆SΒΓ + ∆SΓΑ = 0 άρα
∆SΟΛ =

∆SΓΑ = −∆S ΑΒ − ∆SΒΓ = −2,1J / K

29

22-0173-A-HQ.indd 29 8/10/2013 4:33:19 µµ

 3 ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΠΕΔΙΟ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ηλεκτρική ροή - νόμος του Gauss

3.1 α

3.2 Το συνολικό φορτίο που περικλείει η επιφάνεια είναι αρνητικό

4Q 4Q Q
3.3 Φ1 = Φ2 = Φ 3 =− Φ 4 =0
εo εo εo
3.4 α, δ

3.5 β

3.6 β, γ

3.7

30

22-0173-A-HQ.indd 30 11/10/2013 12:54:42 µµ

 Δυναμικό του ηλεκτρικού πεδίου - ενέργεια συστήματος σημειακών
φορτίων

3.8 β

3.9 Εάν μετακινηθεί ένα σημειακό φορτίο q από το σημείο Α στο σημείο
Β, μέσα σε ηλεκτρικό πεδίο, το έργο της δύναμης του πεδίου είναι
ίσο με το γινόμενο της διαφοράς δυναμικού των δύο σημείων επί το
φορτίο που μετακινείται. Το έργο αυτό είναι ανεξάρτητο της διαδρομής
που ακολουθεί το φορτίο κατά τη μετακίνησή του από το Α στο Β.
Τέτοια πεδία, όπως το ηλεκτρικό, που το έργο τους εξαρτάται από την
αρχική και τελική θέση του σώματος που μετακινείται ονομάζονται
διατηρητικά.

3.10 δ

3.11 Το δυναμικό του πεδίου σε κάποιο σημείο που δημιουργεί σημειακό

φορτίο είναι αντίστροφα ανάλογο με την απόσταση του σημείου από
το φορτίο. Επομένως σωστή απάντηση είναι η α.

3.12 β

3.13 β

3.14 Κατά μήκος μιας δυναμικής γραμμής τα δυναμικά ελαττώνονται.

Το πεδίο ασκεί στο φορτίο δύναμη με φορά αντίθετη από τη φορά
των δυναμικών γραμμών. Επομένως το φορτίο θα κινηθεί προς τα
μεγαλύτερα δυναμικά, δηλαδή σωστή απάντηση είναι η α.

3.15 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στο τέλος της σελίδας 91.

31

22-0173-A-HQ.indd 31 8/10/2013 4:33:19 µµ

 3.16

Ομογενές ηλεκτρικό πεδίο

3.17 β

3.18 γ

3.19 γ

3.20 α, ε

3.21 α, β, γ

3.22 1-γ 2-α

3.23 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή σελίδες 101-102.

Πυκνωτής και διηλεκτρικά

3.24 δ

3.25 1-β 2-γ 3-α

3.26 γ

3.27 1-β 2-γ 3-α

32

22-0173-A-HQ.indd 32 8/10/2013 4:33:19 µµ

 3.28 1-β 2-β 3-α

3.29 γ, δ

3.30 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στη σελίδα 110.

3.31 Αν ένας μονωτής τοποθετηθεί μέσα σε ηλεκτρικό πεδίο πολύ μεγάλης

έντασης είναι πιθανό να καταστραφούν οι μονωτικές του ιδιότητες
και να γίνει αγωγός. Η χαρακτηριστική τιμή της έντασης στην οποία
αντέχει ένας μονωτής ονομάζεται διηλεκτρική αντοχή και μετριέται
σε V/m

3.32 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στη σελίδα 109.

3.33 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στη σελίδα 110.

3.34 1-Β 2-Δ 3-Γ 4-Β 5-Α

Πεδίο βαρύτητας της Γης

3.35 Ένταση του πεδίου βαρύτητας σε ένα σημείο του, ονομάζεται το

σταθερό πηλίκο της δύναμης που θα ασκηθεί σε μια μάζα m αν βρεθεί
στο σημείο αυτό, προς τη μάζα. Η ένταση είναι διανυσματικό μέγεθος
και έχει την ίδια κατεύθυνση με τη δύναμη. Μονάδα έντασης είναι το
1Ν/Kg ή 1m/s2.

3.36 α, β, δ

3.37 Όταν μια μάζα κινείται στο πεδίο βαρύτητας το έργο της δύναμης
του πεδίου είναι ανεξάρτητο της διαδρομής που ακολουθεί το σώμα,
εξαρτάται μόνο από την αρχική και τελική θέση του σώματος. Το πεδίο
βαρύτητας, όπως και το ηλεκτρικό πεδίο, είναι πεδίο διατηρητικό.
Την ιδιότητα αυτή του πεδίου βαρύτητας την εκμεταλλευόμαστε για
να ορίσουμε το μέγεθος δυναμικό. Ονομάζουμε δυναμικό του πεδίου
βαρύτητας της Γης σε ένα σημείο του το σταθερό πηλίκο του έργου
της δύναμης του πεδίου κατά τη μετακίνηση μιας μάζας m από το
σημείο αυτό στο άπειρο προς τη μάζα m.

33

22-0173-A-HQ.indd 33 8/10/2013 4:33:20 µµ

 MΓm
3.38 Η ελκτική δύναμη που δέχεται από τη Γη ( F = G ) αυξάνεται, επο-
r2
μένως θα αυξάνεται και η επιτάχυνσή του a = F m . Σωστή απάντηση
είναι η γ.

3.39 α, γ, δ

3.40 α, ε

g o RΓ2 g o RΓ2 2 g o RΓ2

3.41 g= V= − υδ =
( RΓ + h )
2
RΓ + h RΓ + h

3.42 Το πεδίο βαρύτητας είναι διατηρητικό. Η Γη στρέφεται γύρω από

τον Ήλιο εξαιτίας της βαρυτικής δύναμης που δέχεται, επομένως η
μηχανική της ενέργεια διατηρείται.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Ηλεκτρική ροή - νόμος του Gauss

3.43 α) Φ = EA συν 0o = Eπ r 2 = 62, 8 Nm 2 / C

β) Φ EA
= = συν 90o 0

Eπ r 2
γ) Φ = EA συν 60o = = 31, 4 Nm 2 / C
2

Qεγκ
3.44 =
Φ = 1,13 × 106 Nm 2 / C
εo

Qεγκ
3.45 Φ= άρα Q=
εγκ 17, 7 × 10−12 C
εo

34

22-0173-A-HQ.indd 34 11/10/2013 12:54:52 µµ

 3.46 Η ηλεκτρική ροή που διέρχεται από την κλειστή επιφάνεια που
ορίζεται από τη στεφάνη και το δίχτυ της απόχης είναι μηδέν, γιατί
στο εσωτερικό της απόχης δεν υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο.
Φ =0 ή Φδίχ. + Φστεφ.= 0 άρα

Φδίχ. = −Φστεφ. = −ΕπR2

3.47 Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss την επιφάνεια σφαίρας που έχει

κέντρο το κέντρο της Γης και ακτίνα R ελάχιστα μεγαλύτερη από την
ακτίνα της Γης ( R ≈ RΓ )

Qεγκ Q
εγκ
Φ= ή − E 4π RΓ2 = άρα Qεγκ = −455295C
εo εo

3.48 Ο λεπτός σφαιρικός φλοιός, που είναι φορτισμένος, ομοιόμορφα συ-

μπεριφέρεται εξωτερικά σαν όλο του το φορτίο να είναι συγκεντρω-
μένο στο κέντρο του (σημειακό φορτίο), ενώ στο εσωτερικό του δεν
υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο (βλέπε παράδειγμα 3-1 σελίδα 86 στο βιβλίο
του μαθητή). Επομένως:
1 Q
α)=
E = 1,35 × 106 N / C β) μηδέν
4πε ο r12

3.49 Αφού το φορτίο είναι κατανεμημένο ομοιόμορφα σε όλο τον όγκο της
Q
σφαίρας το φορτίο ανά μονάδα όγκου είναι ρ = όπου VR ο όγκος
VR
της σφαίρας.
Το φορτίο που περικλείεται από σφαίρα ακτίνας r ( r  R ) που έχει το
ίδιο κέντρο με τη φορτισμένη σφαίρα είναι q = ρVr επομένως:

4 3
πr 3
Q r
=q = Vr 3 = Q   Q
VR 4 R
π R3
3
Εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss για τη σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r:
3
q Qr
α) Φ1= = ≈ 104 Nm 2 / C
εo ε o  R 

35

22-0173-A-HQ.indd 35 8/10/2013 4:33:21 µµ

 3
q Qr
β) Φ 2 = = ≈ 29, 2 × 104 Nm 2 / C
εo ε o  R 
3
q Qr
γ) Φ 3 = = ≈ 69, 4 × 104 Nm 2 / C
εo ε o  R 
δ, ε) Αν η ακτίνα της σφαίρας r είναι μεγαλύτερη της R , το φορτίο που
περικλείει η R είναι Q. Από το νόμο του Gauss προκύπτει ότι για κάθε
σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r > R θα είναι
Q
Φ= = 135 × 104 Nm 2 / C
εo

1 λ
3.50 α) =
E1 = 720 × 103 N / C (βλέπε παράδειγμα 3.2 στη σελίδα 87
2πε ο r1

του βιβλίου του μαθητή)

1 λ
β) =
E2 = 360 × 103 N / C
2πε ο r2

Δυναμικό του ηλεκτρικού πεδίου - ενέργεια συστήματος φορτίων

Q Q
3.51 V = Kc επομένως
= r K=
c 6m
r V

3.52 Έστω Ο το σημείο στο οποίο βρίσκεται το φορτίο.

Q Q
=VA K= 90V=VB K= 180V

c
( OA) c
( OB )
VA − VB =
−90V

Q Q
3.53 E = Kc (1) V = Kc (2)
r2 r
V
Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2) βρίσκουμε = r= 3m
E
36

22-0173-A-HQ.indd 36 11/10/2013 3:10:58 µµ

 Vr
και από τη (2) έχουμε: Q= = 6 × 10−8 C
Kc

 Q Q 1 1
3.54 WΒΓ = (VB − VΓ ) q =  K c − K c  q = K c Qq  −  = 13,5 × 10−3 J
 r1 r2   r1 r2 

3.55 α) Τα φορτία Q1 και Q2 δημιουργούν στο σημείο Α πεδία με δυναμικά

Q1 Q1
V1Α = K c και V2Α K=
= 12000V = 11250V αντίστοιχα
( AB ) c
( ΒΓ )
Σύμφωνα με την αρχή της επαλληλίας VA = V1A + V2A = 23250V

β) ( ΒΓ=
) ( ΑΒ ) + ( ΑΓ )= 5cm άρα (MB) = ( ΜΓ ) =
2 2
2,5cm
Q1 Q2
V1M = K c = 14400V V2M = K c = 18000V
( MB ) ( )
MΓ
VM = V1M + V2M = 32400V

(VA − VM ) q =
β) WAM = −183 × 10−8 J

3.56 Η δυναμική ενέργεια του συστήματος είναι:

q2 q2 q2 q2
U=
Kc + Kc + Kc 3K c
= 36 10−2 J
=×
a a a a

3.57 α) Έστω ότι το σημείο Γ από το οποίο διέρχεται η φορτισμένη σφαίρα

απέχει r2 από το σημείο Α.
Από το θεώρημα έργου ενέργειας για τη σφαίρα m κατά την κίνησή
της από το σημείο Β στο Γ προκύπτει
1
W = ∆K ή W = K B ή (VB − VΓ ) q = mυ 2
2

 Q Q 1 2 K c Qq  1 1 
ή  Kc − Kc  q = m
=υ 2 άρα υ  −  (1)
 r1 r2  2 m  r1 r2 
από την οποία βρίσκουμε υ = 6m / s
β) Αν το σημείο Γ βρίσκεται σε άπειρη απόσταση από το σημείο Α η
(1) παίρνει τη μορφή

37

22-0173-A-HQ.indd 37 8/10/2013 4:33:23 µµ

 2 K c Qq
=υ = 2 3m / s
mr1

Ομογενές ηλεκτρικό πεδίο

VA − VB
3.58 Είναι E = (1), αλλά και
x
VB − VΓ
E= (2) Από τις (1) και (2) προκύπτει ότι
x
VA − VB VB − VΓ
= ή VA − VB = VB − VΓ = 5V
x x
VA − VΓ = (VA − VB ) + (VB − VΓ ) = 10V

3.59 V Ex
= = 1500V

3.60 Εφόσον το σωματίδιο ισορροπεί ΣF =0

ή F = mg
V
όμως =
F Eq
= q επομένως
l
mgl
άρα=
V = 400V
q

3.61 Αν θεωρήσουμε ότι η σφαίρα είναι

θετικά φορτισμένη θα ισορροπεί
όπως φαίνεται στο σχήμα 3.4
Tx = Tηµϕ , Ty = T συνϕ
Είναι ΣFx = 0 ή F = Tηµϕ (1)
και ΣFy = 0 ή T συνϕ = mg (2)

mg
Από την (2) T = (3)
συνϕ
Η (1) γίνεται από την (3)
mg
F= ηµϕ ή F = mgεϕϕ (4)
συνϕ

38

22-0173-A-HQ.indd 38 8/10/2013 4:33:24 µµ

 V V
Επειδή =
F Eq
= q η (4) γίνεται q = mgεϕϕ άρα
d d
dmgεϕϕ
=q = 10−9 C
V

F
3.62 α) = = 1, 456 × 10−17 N
F Ee a= = 16 × 1012 m / s 2
me
β) Η δύναμη που ασκείται στο ηλεκτρόνιο έχει κατεύθυνση αντίθετη
από αυτή των δυναμικών γραμμών. Την ίδια κατεύθυνση, με τη
δύναμη, έχει και η επιτάχυνση. Οι σχέσεις που περιγράφουν την
κίνηση του ηλεκτρονίου είναι:
Ι) Αν η αρχική του ταχύτητα είναι ομόρροπη με τις δυναμικές γραμμές
1
υ= υο − α t =x υο t − at 2
2 1
II) Αν είναι αντίρροπη υ= υο + α t x υο t + at 2
=
2

3.63 Έστω Ο το σημείο από το οποίο

βάλλεται το ηλεκτρόνιο τη χρονική
στιγμή μηδέν. Στο ηλεκτρόνιο το
πεδίο ασκεί δύναμη F = Ee αντί-
θετης κατεύθυνσης από αυτή των
δυναμικών γραμμών. Το σωματίδιο
F Ee
αποκτά επιτάχυνση =
a =
m m
(1) με φορά ίδια με τη φορά της δύναμης. Οι σχέσεις που περιγρά-
φουν την κίνηση είναι
1
υ= υο − α t (1) =
x υο t − at 2 (2)
2
Η χρονική στιγμή που μηδενίζεται η ταχύτητά του (στο σημείο Γ)
υο mυο
βρίσκεται από τη σχέση (2) για υ = 0 =
tΓ =
a Ee
Η χρονική στιγμή κατά την οποία το ηλεκτρόνιο ξαναπερνά από το
σημείο O βρίσκεται από τη σχέση (2) για x = 0
2υο 2mυο
to
= =
a Ee

39

22-0173-A-HQ.indd 39 8/10/2013 4:33:24 µµ

 Η ταχύτητα που θα έχει όταν ξαναπεράσει από το σημείο Ο βρίσκεται
από τη σχέση (1) για t = to
υ = −υο
Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι ο χρόνος κίνησης από το Ο στο
Γ είναι ίσος με το χρόνο κίνησης από το Γ στο Ο. Επίσης ότι στο Ο το
ηλεκτρόνιο επιστρέφει με ταχύτητα ίσου μέτρου.

3.64 Επιλέγουμε ως σύστημα ορθογωνίων

αξόνων στους οποίους αναλύουμε
την κίνηση τη διεύθυνση της αρχικής
ταχύτητας (άξονας x) και τη διεύ-
θυνση της έντασης (άξονας y).
Στον άξονα x: x = υο t (1)

F Ee
Στον άξονα y: =
a = (2)
me me
1
υ y = α t (3) y = at 2 (4)
2
Από την (1) για x = l βρίσκουμε το χρόνο κίνησης του ηλεκτρονίου
l
μέσα στο πεδίο. t = (5)
υο
Θέτοντας στην (4) την (5) και τη (2) βρίσκουμε την απόκλιση της
Eel 2
δέσμης τη στιγμή της εξόδου από το πεδίο y =
2meυο2
Θέτοντας στην (3) την (5) και την (2) βρίσκουμε την ταχύτητα υ y των
ηλεκτρονίων τη στιγμή που εξέρχονται από το πεδίο.
Eel
υy =
meυo
Τα ηλεκτρόνια βγαίνουν από το πεδίο με ταχύτητα μέτρου
E 2 e2l 2
υ = υο2 + υ y2 = υο2 + που σχηματίζει με τη διεύθυνση της
me2υο2
υy Eel
αρχικής ταχύτητας γωνία για την οποία εϕϕ
= =
υο meυo2

40

22-0173-A-HQ.indd 40 8/10/2013 4:33:25 µµ

 Χωρητικότητα - ενέργεια φορτισμένου πυκνωτή

3.65 =
Q CV
= 72 pC

A π r2
3.66 =
C ε=
ο εο
d d
π r2
= = εο
Q CV V 444, 6 pC
=
d

V
3.67 E= = 104 V / m
d
A
C ε=
= ο 53,1 pF
d
Q CV
= = 637, 2 pC

A
3.68 Ο πυκνωτής έχει αρχικά χωρητικότητα=
C ε=
ο 10 µ F και φορτίο
d
= 1000 µ C
Q CV
=
Μετά την απομάκρυνση των οπλισμών του, ο πυκνωτής θα έχει
χωρητικότητα
A C
C=′ ε ο = = 5µ F και φορτίο = ′V 500 µ C (Η τάση στους
Q ′ C=
2d 2
οπλισμούς του πυκνωτή δε μεταβάλλεται)

1
3.69 = CV 2 2,5 J
U =
2

3.70 Έστω Q1 το φορτίο που αποκτά ο πυκνωτής C1 όταν φορτιστεί σε

τάση V1 Q1 = C1V1
′ ′
Αν Q1 και Q2 τα φορτία των πυκνωτών μετά τη σύνδεσή τους και V
η κοινή τους τάση Q1′ = C1V (1) Q2′ = C2V (2)
Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης του φορτίου
C1V1
Q
=1 Q1′ + Q2′ ή C=
1V1 C1V + C2V άρα
= V = 64V
C1 + C2

41

22-0173-A-HQ.indd 41 8/10/2013 4:33:26 µµ

 Από (1) και (2) Q1′ = 1280µ C και Q2′ = 320µ C
Η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια που χάνεται με τη σύνδεση των

πυκνωτών είναι
1 1 1 
C1V12 −  C1V 2 + C2V 2  =
12 × 10−3 J Η ενέργεια αυτή έγινε
2  2 2 
θερμότητα στους αγωγούς σύνδεσης.

Διηλεκτρικά

3.71 =
C ′ KC
= 60 µ F

3.72 Έστω ότι η αρχική χωρητικότητα, το φορτίο και η τάση του πυκνωτή
είναι, αντίστοιχα, Co , Qo , Vo . Μετά την εισαγωγή του διηλεκτρικού, το
φορτίο του πυκνωτή παραμένει ίδιο ενώ η χωρητικότητα και η τάση
του γίνονται C και V αντίστοιχα. Ισχύουν
Qo Q
Co = (1) και C = o (2)
Vo V
Διαιρώντας κατά μέλη τις σχέσεις (1) και (2) βρίσκουμε
C Vo
K
= = = 6
Co V

3.73 Το αρχικό φορτίο του πυκνωτή ήταν =

Q CV = 50 µ C
Το φορτίο του μετά την εισαγωγή του διηλεκτρικού γίνεται
Q ′= Q + ∆Q= 200 µ C

Q′
Αλλά Q′ = C ′V ή Q′ = KCV άρα=
K = 4
CV

A
3.74 Η χωρητικότητα του πυκνωτή είναι C = K ε ο ,
d
dC
επομένως Α = (1)
K εο
V
Το πεδίο στο εσωτερικό του πυκνωτή έχει ένταση E = ,
d

42

22-0173-A-HQ.indd 42 8/10/2013 4:33:27 µµ

 V
επομένως d = (2)
E
VC
Αντικαθιστώντας την (2) στην (1) βρίσκουμε A = = 0, 083m 2
K εο E
3.75 Το μέγιστο φορτίο του πυκνωτή αντιστοιχεί στη μέγιστη τάση μεταξύ
των οπλισμών του V = Ed
A
Επομένως = = K εο
Q CV ή Q EK
Ed= = ε ο A 169,9nC
d

Πεδίο βαρύτητας

MΓ g o RΓ2 go
3.76 g G
= = = = 2,5m / s 2
( RΓ + h ) ( 2 RΓ ) 4
2 2

MΓ g R2 g R
V=−G =− o Γ =− o Γ =−32 × 106 J / Kg
RΓ + h 2 RΓ 2

3.77 Έστω ότι το σώμα βάλλεται από το σημείο Α στην επιφάνεια της Γης
και φτάνει στο σημείο Γ, σε ύψος h.
Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνηση του
σώματος από το σημείο Α στο Γ.
W = ∆K ή (VA − VΓ ) m =
−K A ή
 GM Γ GM Γ  1
− + − mυo2
m =
 RΓ RΓ + h  2

g o RΓ2 g o RΓ2 1 2 g o RΓ2

ή − + = άρα h
− υo2 = = − RΓ 50 Km
RΓ RΓ + h 2 2 g o RΓ − υo2

3.78 α) Έστω g Σ η ένταση του πεδίου βαρύτητας στην επιφάνεια της

Σελήνης
GM Σ GM Γ
gΣ = go =
RΣ2 RΓ2

43

22-0173-A-HQ.indd 43 8/10/2013 4:33:27 µµ

 2
g Σ M Σ  RΓ 
Διαιρώντας κατά μέλη βρίσκουμε =   επομένως
g Σ = 1, 66m / s 2 g o M Γ  RΣ 

wΓ
β) η μάζα του σώματος είναι m =
go
wΓ
Το βάρος του στη Σελήνη =
wΣ mg
= Σ g Σ 116, 2 N
=
go

3.79 Έστω Α το σημείο εκτόξευσης.

Η μηχανική ενέργεια του συστήματος Γη-σώμα διατηρείται επομένως
K A + U A = K∞ + U ∞
Η ελάχιστη ταχύτητα με την οποία πρέπει να εκτοξευτεί το σώμα
είναι εκείνη για την οποία φτάνει στο άπειρο με μηδενική ταχύτητα.
1 M m
Επομένως K A + U A = 0 + 0 ή mυδ2 − G Γ = 0ή
2 RΓ + h

1 2 g o RΓ 2 g o RΓ
υδ − 0 άρα υδ =
=
2 RΓ + h RΓ + h

3.80 Η ταχύτητα διαφυγής από την επιφάνεια του πλανήτη είναι

2GM Π 2GM Γ
υΠ = και από την επιφάνεια της Γης υΓ =
RΠ RΓ

υΠ M Π RΓ 1 RΓ
Διαιρώντας τις σχέσεις κατά μέλη
= = (1)
υΓ M Γ RΠ 8 RΠ

M Γ ρVΓ 4 π RΓ3 R
= = 3
άρα Γ = 2
M Π ρVΠ 4 π R3
3 Π RΠ

υΠ 1
οπότε η (1) γίνεται = και επομένως υΠ = 5, 6 Km / s
υΓ 2

3.81 Έστω υο η ταχύτητα του μετεωρίτη όταν βρίσκεται πολύ μακριά από
τη Γη (εκτός πεδίου βαρύτητας).
Από το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνησή του από σημείο

44

22-0173-A-HQ.indd 44 8/10/2013 4:33:28 µµ

 εκτός του πεδίου βαρύτητας της Γης μέχρι την επιφάνειά της.
1 1
W = ∆K ή (V∞ − VΓ ) m = mυ 2 − mυo2 ή
2 2
M Γ υ 2 − υο2 g R 2 υ 2 − υο2
G = ή o Γ = και επομένως
RΓ 2 RΓ 2
υο =υ 2 − 2 g o RΓ =
14 × 103 m / s

3.82 Για να είναι μηδέν η ένταση σε κά-

ποιο σημείο πρέπει η ένταση g1 που
δημιουργεί η m1 να είναι αντίθετη
με την ένταση g2 που δημιουργεί
η m2. Τέτοιο σημείο υπάρχει μόνο
μεταξύ των δύο μαζών.
Έστω Α αυτό το σημείο.
Η ένταση που δημιουργεί στο
m
σημείο Α η μάζα m1 είναι g1 = G
x2
Η ένταση που δημιουργεί στο σημείο Α η μάζα m2 είναι
2m
g2 = G
(l − x )
2

m 2m l−x
Εφόσον g1 = g 2 G =G ή = ± 2
(l − x )
2 2
x x
Από όπου=
x1 l ( )
2 − 1 και x2 = (
−l 1 + 2 )
Η αρνητική τιμή του x2 σημαίνει ότι το σημείο Α βρίσκεται αριστερά
του m1. Η λύση αυτή απορρίπτεται.
Το δυναμικό του πεδίου στο σημείο Α είναι το αλγεβρικό άθροισμα
των δυναμικών που δημιουργούν μόνες τους οι μάζες m1 και m2.
m 2m m
V1A + V2A =
VA = −G
x
−G
l−x
−G
=
l
2 2 +3
( )

3.83 Η ενέργεια του συστήματος των τριών μαζών είναι

mm mm mm
U=
−G 1 2 − G 1 3 − G 2 3
γ β α
Σύμφωνα με την αρχή της διατήρησης της ενέργειας, η ενέργεια που

45

22-0173-A-HQ.indd 45 8/10/2013 4:33:29 µµ

 απαιτείται για να απομακρυνθούν οι μάζες αυτές σε άπειρη απόσταση
είναι
τελ αρχ m1m2 m1m3 m2 m3
E =Eσυστ − Eσυστ =−U =G +G +G
γ β α

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

3.84 Επειδή το φορτίο της σφαίρας είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο το

πεδίο έχει ακτινική διεύθυνση και η ένταση έχει το ίδιο μέτρο σε όλα
τα σημεία που απέχουν το ίδιο από το κέντρο της σφαίρας.

α) Στο εσωτερικό της σφαίρας. Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss,

σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r ( r  R ) ομόκεντρη με το σφαιρικό
Qεγκ
αγωγό και εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss Φ = (1)
εo
4
Φ =E 4π r 2 . Εξάλλου Q= εγκ V ρ π r 3 . Αντικαθιστώντας στην (1)
ρ=
3
ρr ρr
βρίσκουμε E = για r → R E =
3ε ο 3ε ο
β) Στο εξωτερικό της σφαίρας. Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss
σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r ( r  R ) ομόκεντρη με το σφαιρικό
αγωγό.
Qεγκ
Εφαρμόζοντας το νόμο του Gauss Φ = (2)
εo
4
Φ =E 4π r 2 Q= εγκ V ρ π R 3 αντικαθιστώντας στην (2)
ρ=
3
ρ R3 ρR
βρίσκουμε E = η οποία για r = R δίνει E =
3ε ο r 2 3ε ο

46

22-0173-A-HQ.indd 46 8/10/2013 4:33:29 µµ

 Το μέτρο της έντασης σε συνάρτηση με την απόσταση r από το κέντρο
της σφαίρας παριστάνεται γραφικά στο σχήμα 3.8

3.85 Επειδή το φορτίο του κυλίνδρου

είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο,
το πεδίο που δημιουργείται είναι
ακτινικό και το μέτρο της έντασης
ίδιο σε όλα τα σημεία που απέχουν
το ίδιο από τον άξονα του κυλίνδρου.
Στο σχήμα 3.9 παριστάνεται το
πεδίο σε μια τομή του κυλίνδρου
κάθετη στον άξονά του.
α) Στο εσωτερικό του κυλίνδρου.
Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss,
κυλινδρική επιφάνεια ακτίνας r
( r  R ), ύψους L, ομοαξονική
με το φορτισμένο κύλινδρο και
Qεγκ
εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss Φ = (1)
εo
Αλλά Φ = Φ ΚΥΡΤΗΣ ΕΠΙΦ. + Φ ΒΑΣΕΩΝ = E 2π rL + 0
και Q=
εγκ ρ=V ρ π r2L
Αντικαθιστώντας στην (1)
ρr ρr
E= για r → R E =
2ε ο 2ε ο

β) Στο εξωτερικό του κυλίνδρου. Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss,

κυλινδρική επιφάνεια ακτίνας r (r ≥ R), ύψους L, ομοαξονική με το
φορτισμένο κύλινδρο.

47

22-0173-A-HQ.indd 47 8/10/2013 4:33:30 µµ

 Qεγκ
Εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss Φ = (1)
εo
Αλλά Φ = Φ ΚΥΡΤΗΣ ΕΠΙΦ. + Φ ΒΑΣΕΩΝ = E 2π rL + 0
Qεγκ = ρV = ρ π R 2 L

Αντικαθιστώντας στην (1)

ρ R2 ρR
E= για r = R E =
2 rε ο 2ε ο
Το μέτρο της έντασης σε συνάρτηση με την απόσταση r από τον άξονα
του κυλίνδρου παριστάνεται γραφικά στο διάγραμμα του σχήματος 3.9

3.86 Στο εσωτερικό φορτισμένου αγωγού το ηλεκτρικό πεδίο είναι μηδέν

(παρατήρηση στη σελίδα 87 στο βιβλίο του μαθητή), επομένως για r1
= 2cm και r2 = 8cm έχουμε E = 0.
Για τον υπολογισμό της έντασης στο εξωτερικό του αγωγού επιλέγουμε
ως επιφάνεια Gauss, σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r ( r  R ) ομόκεντρη
με το σφαιρικό αγωγό.
Qεγκ Q 1 Q
ή E 4π r =
2
Φ= ή E=
εo εo 4πε ο r 2
Για r = r3 E ≈ 45 × 102 N / C

3.87 Για λόγους συμμετρίας, το πεδίο που δημιουργεί η διάταξη πρέπει να

είναι ακτινικό και το μέτρο της έντασης να έχει την ίδια τιμή σε όλα τα
σημεία της επιφάνειας που απέχουν το ίδιο από τον ευθύγραμμο αγωγό.

48

22-0173-A-HQ.indd 48 8/10/2013 4:33:31 µµ

 α) Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss μια κυλινδρική επιφάνεια ύψους
L, ομοαξονική με το σύρμα και τον κυλινδρικό αγωγό, ακτίνας r < R
(όπου R η ακτίνα του κυλινδρικού αγωγού).
Qεγκ
Εφαρμόζομε το νόμο του Gauss Φ =
εo
Αλλά Φ = Φ ΚΥΡΤΗΣ ΕΠΙΦ. + Φ ΒΑΣΕΩΝ = E 2π rL + 0 και
Qεγκ = λ L
λL 1 λ
Επομένως
= E =
2π rLε ο 2πε ο r
β) Αν η επιφάνεια Gauss έχει ακτίνα r ≥ R, το φορτίο που θα περικλείει
θα είναι Qεγκ =+λ L + ( −λ L ) =0 επομένως Φ = 0 και Ε = 0

3.88 Το ηλεκτρικό πεδίο θα υπολογιστεί ως το αποτέλεσμα της επαλληλίας

του πεδίου που δημιουργείται από το θετικά φορτισμένο φύλλο και
του πεδίου που δημιουργεί το αρνητικά φορτισμένο φύλλο.
Μόνο του το θετικά φορτισμένο
φύλλο θα δημιουργούσε γύρω του
ομογενές ηλεκτρικό πεδίο έντασης
σ
μέτρου E1 = (παράδειγμα
2ε ο
3.3 στη σελίδα 88 στο βιβλίο του
μαθητή)
Μόνο του το αρνητικά φορτισμένο
φύλλο θα δημιουργούσε γύρω του
ομογενές ηλεκτρικό πεδίο έντασης
σ
μέτρου E2 =
2ε ο
Σύμφωνα με την αρχή της επαλληλίας το πεδίο που δημιουργείται
από τα δύο φορτισμένα φύλλα είναι σε κάθε σημείο Ε = Ε1 + Ε2
Έτσι στην περιοχή (α) και στην περιοχή (γ) (σχήμα 3.11) Ε = 0, ενώ
σ
στην περιοχή (β) το πεδίο έχει μέτρο E = E1 + E2 =
εο

3.89 Από το θεώρημα έργου - ενέργειας βρίσκουμε

1 meυ 2
W = ∆K , επομένως Eel = meυ 2 και E = = 3 × 105 N / C
2 2el

49

22-0173-A-HQ.indd 49 8/10/2013 4:33:31 µµ

 3.90 α) Η ελκτική δύναμη Coulomb που δέχεται το ηλεκτρόνιο από τον
e2 υ2 e2
πυρήνα δρα ως κεντρομόλος: k 2 = m ή k = mυ 2 (1)
r r r
1
Η κινητική ενέργεια του ηλεκτρονίου είναι K = mυ η οποία γίνεται
2

2
1 e2
από την (1) K = k
2 r
e2
β) U = −k
r
1 e2
γ) E =K +U =− k
2 r
δ) Το ελάχιστο ποσό ενέργειας που πρέπει να προσφερθεί είναι
εκείνο για το οποίο η απόσταση μεταξύ του ηλεκτρονίου και του
πυρήνα θα γίνει άπειρη και η κινητική ενέργεια του συστήματος
μηδενική. Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας
 1 e2  1 e2
E =∆EΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ =0 −  − k  = k
 2 r  2 r

3.91 Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του

πρωτονίου από την αρνητική ως την θετική πλάκα
1
W = ∆K επομένως (V( − ) − V( + ) ) e =
0 − mυο2
2
Όπου V( − ) και V( + ) τα δυναμικά της αρνητικής και της θετικής πλάκας
αντίστοιχα και =V V( + ) − V( − ) η τάση μεταξύ των πλακών. Επομένως

1 mυο2
Ve = mυο2 άρα=
V = 1250V
2 2e

50

22-0173-A-HQ.indd 50 8/10/2013 4:33:32 µµ

 V
3.92 E= = 105 N / C Η δύναμη που δέχεται
d
το σφαιρίδιο από το ηλεκτρικό πεδίο
είναι =
F E= q 10−3 N και έχει φορά
αντίθετη από τη φορά των δυναμικών
γραμμών.
Το βάρος του είναι w= mg = 5 × 10−3 N
(δεν μπορεί να αγνοηθεί)
Επομένως το σφαιρίδιο κινείται με
ΣF F + w
a =
επιβράδυνση= = 12m / s 2
m m
υ= υο − α t για υ = 0 βρίσκουμε το
χρόνο που χρειάζεται για να φτάσει στο
υο
σημείο Α στο οποίο στιγμιαία μηδενίζεται η ταχύτητά του. t A =
a
Η απόσταση y του σημείου Α από το σημείο βολής:
1
y =υο t A − at A2 =3cm
2
Η ελάχιστη απόσταση του σφαιριδίου από τον αρνητικό οπλισμό
είναι:
d−y=
1cm

3.93 Αναλύουμε την κίνηση του ηλε-

κτρονίου στους άξονες x (διεύθυνση
της αρχικής ταχύτητας) και y
(διεύθυνση των δυναμικών γραμ-
μών).
Στον άξονα x η κίνηση του ηλεκτρονίου
είναι ευθύγραμμη ομαλή, επομένως ο
χρόνος κίνησής τους μέσα στο πεδίο
l
είναι tΟΛ = (1)
υο
Στον άξονα y τα ηλεκτρόνια έχουν
επιτάχυνση
F Ee Ve
a
= = = (2)
m m dm
Η απόκλιση της δέσμης κατά την έξοδό της από το πεδίο δίνεται από
τη σχέση

51

22-0173-A-HQ.indd 51 11/10/2013 12:54:58 µµ

 1 2 1 Ve l 2
y= (2) y =
atΟΛ η οποία γίνεται από τις (1) και= 12, 6mm
2 2 m υο2
Αν Ο το σημείο εισόδου της δέσμης στο πεδίο και Α το σημείο εξόδου
VA − VO V V −V V
E= ή = A O άρα VA − VO = y = 50, 4V
y d y d

3.94 α) Έστω Α το σημείο της επιφάνειας της σφαίρας από το οποίο ξέφυγε
το ηλεκτρόνιο και Γ το σημείο της τροχιάς του που απέχει απόσταση
r από το κέντρο της σφαίρας.
Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου ενέργειας κατά την κίνηση του
ηλεκτρονίου από σημείο Α στο Γ.
1
W = ∆K επομένως (VA − VΓ )( −e ) =meυ 2 ή
2
 Q Q 1
 K c − K c  ( −e ) =meυ άρα
2

 R r 2

−2 K c Qe  1 1 
υ= 6
 −  = 2, 66 × 10 m / s
me  R r 
β) To ηλεκτρόνιο επιταχύνεται εξαιτίας της απωστικής δύναμης που
δέχεται από τη φορτισμένη σφαίρα. Θα πάψει να επιταχύνεται όταν
θα βρίσκεται πολύ μακριά από τη σφαίρα (σε άπειρη απόσταση). Τότε
θα έχει αποκτήσει τη μέγιστη ταχύτητα.
Το θεώρημα - έργου ενέργειας δίνει για την κίνηση του ηλεκτρονίου
από το σημείο Α στο έως το άπειρο.
1 Q 1
W = ∆K επομένως VA ( −e ) =meυ 2 ή − K c e = meυ 2
2 R 2
−2 K c Qe
ή=
υ = 3, 26 × 106 m / s
me R

3.95 Έστω Α το σημείο από το οποίο

αφέθηκε το σωματίδιο Σ και Γ το
σημείο της βάσης του πλαγίου
επιπέδου από το οποίο θα περάσει.
Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου
ενέργειας κατά την κίνηση του
σωματιδίου από το Α στο Γ

52

22-0173-A-HQ.indd 52 11/10/2013 3:10:55 µµ

 W = ∆K επομένως
1
mgηµϕ ( l − d ) + (VA − VΓ ) q =mυ 2
2

1 1 1
ή mgηµϕ ( l − d ) + K c Qq  −  =mυ 2 άρα
d l
 2

2 K c Qq  1 1 
=υ 2 gηµϕ ( l − d ) + = −  9, 6m / s
m d l

3.96 Έστω Α το σημείο από το οποίο

αφήνεται το σημειακό φορτίο και Γ
το ένα άκρο της οπής του σφαιρικού
αγωγού.
Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου
ενέργειας κατά τη μετακίνηση του
σημειακού φορτίου από το σημείο Α στο Γ.
1
W = ∆K επομένως (VA − VΓ ) q = mυ 2 ή
2
1 1 1 2 K c Qq  1 1 
K c Qq  −  = άρα υ
mυ 2 = = −  13,8m / s
d R 2 m d R
Στο εσωτερικό του σφαιρικού αγωγού δεν υπάρχει ηλεκτρικό
πεδίο. Έτσι η κίνηση του σημειακού φορτίου, μέσα στην οπή, είναι
ευθύγραμμη ομαλή.
2R
Το σωματίδιο βγαίνει από την οπή μετά από χρόνο=t = 14, 4ms
υ
3.97 Η ορμή του συστήματος των δύο σφαιρών διατηρείται:
p ΑΡΧ . = p ΜΕΤΑ επομένως=
0 mυ1 − 2mυ2 άρα υ1 = 2υ2 (1)
Η μηχανική ενέργεια των δύο σφαιρών διατηρείται:
K ΑΡΧ. + U ΑΡΧ. = K ΜΕΤΑ + U ΜΕΤΑ ή

q2 1 1 q2
0 + KC = mυ12 + 2mυ22 + K C (2)
l 2 2 2l
η (2) γίνεται από την (1)

53

22-0173-A-HQ.indd 53 8/10/2013 4:33:34 µµ

 q2 1 1 q2 K
KC = m4υ22 + 2mυ22 + K C άρα υ2 = q C
l 2 2 2l 6lm

KC
και από την (1) έχουμε υ2 = 2q
6lm
3.98 α) Έστω ότι η σφαίρα είναι αφόρτιστη
και κινείται με την επίδραση μόνο του
βάρους της.
Εφαρμόζομε το θεώρημα έργου
ενέργειας κατά την κίνησή της από το
σημείο A στο Γ.
h 1
W = ∆K επομένως mg = mυ 2
2 2
άρα=υ = gh 6m / s
Η ταχύτητα αυτή είναι μικρότερη από
την ταχύτητα της σφαίρας. Επομένως
η σφαίρα είναι φορτισμένη ομόσημα με το φορτίο Q.
β) Έστω q το φορτίο που φέρει η σφαίρα. Εφαρμόζουμε το θεώρημα
έργου - ενέργειας κατά την κίνησή της από το σημείο Α στο Γ.
h 1
∆K επομένως mg
Ww + WF = + (VA − VΓ ) q = mυ 2 ή
2 2
h  Q Q 1
mg +  K C − KC  q = mυ 2 ή
2  h/2 h 2
mh (υ 2 − gh )
q
= = 0,8 × 10−6 C
2KC Q

2
l
3.99 AB
= 2
  + h= 50cm
2
 
Τα δυναμικά του πεδίου που δημιουργούν τα φορτία Q1 και Q2 στα
σημεία Α και Μ είναι:
Q1 Q
VA = V1A + V2A = K C + KC 2 VA= 18 × 104 V
AB AΓ
Q1 Q
VM = V1M + V2M = K C + KC 2 VM = 30 × 104 V
BM ΓM

54

22-0173-A-HQ.indd 54 8/10/2013 4:33:35 µµ

 Από το θεώρημα έργου - ενέργειας
κατά την κίνηση του q από το σημείο
Α στο Μ

Ww + WF =
∆K
επομένως
1
mgh + (VA − VM ) q = mυ 2 άρα
2
2mgh + 2 (VA − VM ) q
=υ = 4, 2m / s
m

3.100 Η δύναμη
Qq
F KC =
= 2, 25 × 10−3 N
r2
που ασκείται στο φορτισμένο σώμα,
στην αρχική του θέση Α, είναι
μεγαλύτερη της συνιστώσας του
βάρους wx = mg ηµϕ = 0, 25 × 10−3 N
Επομένως το σώμα, όταν αφεθεί στο
σημείο Α θα κινηθεί στο πλάγιο επίπεδο με κατεύθυνση προς τα πάνω.
α) Έστω Γ το σημείο στο οποίο θα μηδενιστεί στιγμιαία η ταχύτητά
του και x η απόστασή του από το Q.
Από το θεώρημα - έργου ενέργειας κατά την κίνηση του m από το Α
στο Γ παίρνουμε
WF + Wwx = ∆K και επομένως (VA − VΓ ) q − mgηµϕ ( x − r ) =
0 ή
1 1
K C Qq  −  − mgηµϕ ( x − r ) =0. Μετά τις αντικαταστάσεις
r x
παίρνουμε x 2 − 1,3x + 0,36 = 0 από όπου προκύπτει x = 0,9m
(η άλλη λύση της εξίσωσης είναι x = 0, 4m , που αντιστοιχεί στην
αρχική θέση του σώματος)

β) Το φορτισμένο σώμα κινείται με επιτάχυνση μέχρι τη στιγμή κατά

την οποία η συνισταμένη των δυνάμεων που δέχεται γίνει ίση με
μηδέν. Έστω ότι αυτό συμβαίνει στο σημείο Δ που απέχει από το Q
απόσταση d.
Qq
F = wx ή K C = mgηµϕ άρα d = 0, 6m
d2

55

22-0173-A-HQ.indd 55 8/10/2013 4:33:36 µµ

 Στη θέση αυτή αντιστοιχεί η μέγιστη τιμή της ταχύτητας.
Από το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνηση του m από το Α
στο Δ παίρνουμε
1
WF + Ww = ∆K επομένως (VA − V∆ ) q − mgηµϕ ( d − r ) =mυ 2 ή
2
1 1  1
K c Qq  −  − mgηµϕ ( d − r ) = mυ 2 άρα
r d  2

2 K c Qq  1 1 
=υ ( d − r ) 1m / s
 −  − 2mgηµϕ=
m r d 

3.101 α) V = VA − VB = 100V
β) Επειδή ο οπλισμός Α διατηρεί το φορτίο του, εξ επαγωγής, το
διατηρεί και ο Β.
γ) Εφόσον το φορτίο του πυκνωτή δε μεταβάλλεται η τάση του θα
παραμείνει 100V. Ο γειωμένος οπλισμός αποκτάει το δυναμικό της
Γης δηλαδή VB = 0 άρα VA = 100V .

3.102 Το φορτίο του πυκνωτή είναι Q = CV

Επομένως το μέγιστο φορτίο αντιστοιχεί στη μέγιστη τιμή της τάσης
E
μεταξύ των οπλισμών του V =
d
Οι τιμές του μέγιστου φορτίου για το γυαλί και τον αέρα είναι
αντίστοιχα
A Eγ A Eα
Qγ = K ε o και Qα = ε o
d d d d
Qγ KEγ Eγ
από τις οποίες βρίσκουμε = ή Qγ KQ
= = a 46, 7 µ C
Qα Ea Ea

56

22-0173-A-HQ.indd 56 8/10/2013 4:33:37 µµ

 3.103 α)=
q1 C=
1V 120 µ C και
q2 C=
= 2V 120 µ C

β) Με την εισαγωγή του διηλεκτρικού

η χωρητικότητα του πυκνωτή C1
γίνεται
C1′ KC
= = 1 20 µ F

Αν q1′ , q2′ τα νέα φορτία που

αποκτούν οι πυκνωτές και V ′ η
κοινή τάση τους
q1′ = C1′V ′ (1) και
q2′ = C2′V ′ (2)
Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης του φορτίου q1 + q2 = q1′ + q2′
Η σχέση αυτή, αν λάβουμε υπόψη τις (1) και (2), γίνεται
q1 + q2 = (C ′ + C )V ′ από όπου βρίσκουμε V ′ = 10V
1 2

Επομένως οι πυκνωτές έχουν φορτία q1′ = 200µ F και q2′ = 40µ F

3.104 α) Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του

διαστημικού οχήματος από το σημείο Α (που βρίσκεται σε ύψος h)
μέχρι το σημείο Γ (που βρίσκεται στην επιφάνεια της Γης)
1 1
Ww = ∆K επομένως (VA − VΓ ) m = mυ 2 − mυo2 ή
2 2
MΓ M 1 1
−G + G Γ = υ 2 − υo2 ή
RΓ + h RΓ 2 2

g o RΓ2 g o RΓ2 1 2 1 2
− + = υ − υo
2 RΓ RΓ 2 2

άρα υ = g o RΓ + υo2 = 8 2 × 103 m / s

β) Από το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του διαστημικού
οχήματος από το σημείο Α μέχρι το σημείο Γ βρίσκουμε
1
WF + Ww = ∆K , επομένως − Fh + (VA − VΓ ) m =
− mυο2 ή
2
 MΓ MΓ  1
 m =− mυο ή
2
− Fh +  −G +G
 RΓ + h RΓ  2

57

22-0173-A-HQ.indd 57 8/10/2013 4:33:38 µµ

 g o RΓ m 1 m (υο2 + g o RΓ )
− Fh + − mυο2 και F =
= = 8 × 104 N
2 2 2 RΓ

3.105 α) Η μηχανική ενέργεια του συστήματος Γη-σταθμός διατηρείται,

δηλαδή U1 + K1 = U 2 + K 2
MΓm 1 M m 1
επομένως −G + mυ12 =
−G Γ + mυ22
r1 2 r2 2
g o RΓ2 υ12 g R2 υ 2
ή − + − o Γ + 2 άρα
=
r1 2 r2 2

1 1
υ2 = 2 g o RΓ2  −  + υ12 = 6,16 × 103 m / s
 r2 r1 

β) Η ενέργεια Ε που πρέπει να προσφερθεί στη συσκευή ώστε να

φτάσει στο άπειρο χωρίς κινητική ενέργεια, θα βρεθεί από την αρχή
διατήρησης της ενέργειας.
EΑΡΧ + E = EΤΕΛ (1) όπου EΑΡΧ , EΤΕΛ η αρχική και τελική ενέργεια του
συστήματος συσκευής - Γη. Επειδή κατά την περιφορά της συσκευής
γύρω από τη Γη η μηχανική ενέργεια του συστήματος διατηρείται, η
EΑΡΧ είναι ίδια για όλα τα σημεία της τροχιάς.
Σύμφωνα με την (1)
M m 1 g R 2 m mυ 2
−G Γ + mυ12 + E = 0 ή E = o Γ − 1 =3, 7 × 109 J
r1 2 r1 2

3.106 Η κίνηση του οχήματος μέχρι το ύψος h στο οποίο αποκτάει την
ταχύτητα διαφυγής είναι ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη.
1 υ2
υδ = α t και h = at 2 άρα h = δ (1)
2 2α

2GM Γ 2 g o RΓ2
=υδ = (2)
RΓ + h RΓ + h
g o RΓ2
Αντικαθιστώντας τη (2) στην (1) έχουμε h = ή
a ( RΓ + h )
0 από όπου βρίσκουμε =
h 2 + 64 × 105 h − 128 × 1011 = h 1, 6 × 106 m

58

22-0173-A-HQ.indd 58 8/10/2013 4:33:39 µµ

 3.107 Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του
σώματος από την επιφάνεια της Γης (σημείο Γ) μέχρι το σημείο Α που
βρίσκεται σε ύψος x και στο οποίο το σώμα αποκτάει την ταχύτητα
διαφυγής.
1
WF + Ww = ∆K επομένως Fx + (VΓ − VA ) m = mυδ2 ή
2
 MΓ MΓ  1 2GM Γ
Fx +  −G +G m = m ή
 RΓ RΓ + x  2 RΓ + x

 g R2 g R2  g R2
Fx +  − o Γ + o Γ  m = m o Γ ή Fx − g o RΓ m = 0
 RΓ RΓ + x  RΓ + x
g o RΓ m
άρα =x = 3, 2 × 106 m
F
β) Από το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του σώματος
από την επιφάνεια της Γης μέχρι το άπειρο, βρίσκουμε
1
WF + Ww = ∆K επομένως Fh + VΓ m = mυ 2
2
g R2 1
ή Fh − o Γ m = mυ 2
RΓ 2

2 ( Fh − g o RΓ m )
άρα=
υ = 5, 06 × 103 m / s
m

3.108 Έστω ότι η ένταση του πεδίου

βαρύτητας είναι μηδέν στο σημείο
Α που απέχει από το κέντρο της Γης
απόσταση x. Στο σημείο αυτό:
g Γ = g Σ επομένως

MΓ MΣ
G =G ή
(d − x)
2 2
x

x MΓ
=
± ±9
=
d−x MΣ

x x
Από =9 ή = 9 έχουμε x = 54 RΓ
d−x 60 RΓ − x

59

22-0173-A-HQ.indd 59 8/10/2013 4:33:40 µµ

 x x
Από = −9 ή = −9 έχουμε x = 67,5 RΓ . Η λύση αυτή
d−x 60 RΓ − x
απορρίπτεται γιατί το σημείο αυτό βρίσκεται πέρα από τη Σελήνη και
στα σημεία αυτά οι εντάσεις που οφείλονται στη Γη και τη Σελήνη
είναι ομόρροπες.

3.109 Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου -

ενέργειας κατά την κίνηση του οχή-
ματος από την επιφάνεια της Γης (ση-
μείο Γ) μέχρι το ύψος h (σημείο Α).
WF + Ww = ∆K (1)
Όμως WF = −2Ww , επομένως η (1)
γίνεται −Ww =
∆K ή

1
− (VΓ − VA ) m =
mυ 2 ή
2
M MΓ 1 2
G Γ −G = υ ή
RΓ RΓ + h 2
g o RΓ2 g o RΓ2 1 2
− = υ από όπου υ = g o RΓ = 8 × 103 m / s
RΓ 2 RΓ 2

3.110 α) Κατά την κυκλική κίνηση του δορυφόρου η δύναμη της βαρύτητας
MΓm υ2
λειτουργεί ως κεντρομόλος G =m
( RΓ + h )
2
RΓ + h

GM Γ
επομένως η ταχύτητα του δορυφόρου είναι υ =
RΓ + h
Η μεταβολή στην κινητική ενέργεια του δορυφόρου κατά την αλλαγή
της τροχιάς του είναι
1 1 1  GM Γ GM Γ 
K
∆= mυ22 − m=
υ12 m −  ή
2 2 2  16 RΓ / 9 2 RΓ 

1  9g R2 g R2  1
∆K = m  o Γ − o Γ  = mg o RΓ = 2 × 108 J
2  16 RΓ 2 RΓ  32

β) Κατά την αλλαγή της τροχιάς, η βαρυτική δύναμη παράγει έργο

60

22-0173-A-HQ.indd 60 8/10/2013 4:33:41 µµ

  GM Γ GM Γ 
(V2 V1 ) m =
Ww =− − + 4 × 108 J
m =
 16 RΓ / 9 2 RΓ 
Σύμφωνα με το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνηση του
δορυφόρου από την αρχική στην τελική τροχιά
∆K ή Ww − As =
Ww − WA = ∆K άρα s = 109 m

3.111 α) Κατά την περιφορά του διαστημικού οχήματος γύρω από τη Σελή-
νη η δύναμη της βαρύτητας λειτουργεί ως κεντρομόλος
M Σ ( M + m) υ2
G = ( M + m)
( R + h)
2
R+h
επομένως η ταχύτητα του διαστημικού οχήματος και της σεληνακάτου
είναι
GM Σ 20 g o R 2 20 g o R
=υ = = (1)
R+h 21R 21
Κατά την απελευθέρωση της σεληνακάτου η ορμή του συστήματος
όχημα - σεληνάκατος διατηρείται:
p ΠΡΙΝ = p ΜΕΤΑ επομένως ( M + m )υ =
Mv όπου v η ταχύτητα του
διαστημικού οχήματος αμέσως μετά την απελευθέρωση της
σεληνακάτου.
M + m 20 g R
Λαμβάνοντας υπόψη και την
= (1) έχουμε v =o
1900m / s
M 21
β) Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου -
ενέργειας από το σημείο στο οποίο
ελευθερώθηκε η σεληνάκατος (σημείο Α)
μέχρι την επιφάνεια της Σελήνης (σημείο
Σ):
WF + Ww =
∆K
επομένως WF + (VA − VΣ ) m =
0 ή
 MΣ M 
WF +  −G + G Σ  m =0 ή
 R+h RΣ 

 g R2 g R2 
WF +  − o + o  m =0
 21R R 
g R
άρα WF = − o m=−192 × 106 J
21

61

22-0173-A-HQ.indd 61 11/10/2013 12:55:06 µµ

 3.112 Κατά την κυκλική κίνηση ενός δο-
ρυφόρου η δύναμη της βαρύτητας
λειτουργεί ως κεντρομόλος
MΓm υ2
G =m
( RΓ + h )
2
RΓ + h
GM Γ
επομένως η ταχύτητα ενός δορυφόρου είναι υ =
RΓ + h

2GM
Η ταχύτητα διαφυγής στο ύψος h είναι:
= υδ =Γ
υ 2
RΓ + h
Κατά την έκρηξη, η ορμή διατηρείται: p ΑΜΕΣΩΣ ΠΡΙΝ = p ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ
Επομένως mυ =
−m1υ + m2υδ ή mυ =
−m1υ + m2 2υ ή

m=−m1 + m2 2 (1)
Όμως m= m1 + m2 (2)
Από το σύστημα των εξισώσεων (1) και (2) βρίσκουμε

(
m1 m 3 − 2 2 και
= = m2 2m ) ( )
2 −1

3.113 α) Οι πλανήτες περιστρέφονται περί το κέντρο μάζας τους με την ίδια

γωνιακή ταχύτητα.
mm
Μεταξύ των πλανητών ασκείται δύναμη F = G 1 2 2 . Η δύναμη αυτή
l
λειτουργεί ως κεντρομόλος σε κάθε πλανήτη. Επομένως για τον
πλανήτη μάζας m1 ισχύει:
mm υ2 m ω 2 r12 m
G 1 2 2 = m1 1 ή G 22 = ή G 22 = ω 2 r1 (1)
l r1 ll r1
m1
και για τον πλανήτη μάζας m2: G 2 = ω 2 r2 (2)
l
m r r
Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2) έχουμε 2 = 1 ή 1 = 4 (3)
m1 r2 r2
l (4)
r1 + r2 =
Από το σύστημα των εξισώσεων (3) και (4) βρίσκουμε:
=r1 42, 69 × 106 m και
= r2 10, 67 × 106 m

62

22-0173-A-HQ.indd 62 8/10/2013 4:33:42 µµ

 β) Το βλήμα αρκεί να φτάσει μέχρι
το σημείο Γ στο οποίο οι ελκτικές
δυνάμεις που δέχεται από τους
δύο πλανήτες είναι αντίθετες.
m1m m2 m
G =G ή
x2 (l − x )
2

2
l−x l 40 R1
  = 4 άρα x= =
 x  3 3
Αν Α το σημείο εκτόξευσης στην επιφάνεια του πρώτου πλανήτη
m m 43 Gm1
VA =
−G 1 − G 2 = − (5)
R1 39 R1 39 R1
m1 m2 18 Gm1
VΓ =
−G −G = − (6)
40 R1 / 3 40 R1 − 40 R1 / 3 80 R1
Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του
βλήματος από το σημείο Α ως το σημείο Γ έχουμε:
1
Ww = ∆K επομένως (VA − VΓ ) m =
0 − mυ 2
2
Αντικαθιστώντας τα δυναμικά από τις σχέσεις (5) και (6) βρίσκουμε
υ = 1025,8m / s

63

22-0173-A-HQ.indd 63 8/10/2013 4:33:43 µµ

 4 ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ο νόμος των Biot και Savart

4.1 Ο νόμος των Biot και Savart δίνει το μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί
ένα στοιχειώδες τμήμα ρευματοφόρου αγωγού. Για να υπολογίσουμε
το μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί ολόκληρος ο αγωγός σε κάποιο
σημείο, πρέπει να χωρίσουμε τον αγωγό σε στοιχειώδη τμήματα και
στη συνέχεια να αθροίσουμε τη συνεισφορά όλων των τμημάτων στα
οποία χωρίσαμε τον αγωγό.

4.2 δ

4.3 δ

4.4 Χωρίζουμε τον αγωγό σε πολύ μικρά τμήματα Δl1, Δl2, Δl3... Τα
τμήματα αυτά δημιουργούν στο κέντρο του ημικυκλικού αγωγού
μαγνητικό πεδίο ΔΒ1, ΔΒ2, ΔΒ3... που έχουν όλα την ίδια διεύθυνση
και φορά, επομένως:
µο I ( ∆l1 + ∆l2 + ...) µο I π r
B = ∆B1 + ∆B2 + ... = =
4π r2 4π r 2
µο I
άρα B =
4 r

Ο νόμος του Ampere

4.5 Σύμφωνα με το νόμο του Ampere το άθροισμα των γινομένων κατά

μήκος μιας κλειστής διαδρομής είναι ίσο με µο Iεγκ . Ο νόμος του
Ampere δίνει τη δυνατότητα να υπολογίζουμε εύκολα το μαγνητικό
πεδίο σε διατάξεις που παρουσιάζουν συμμετρία.

4.6 γ, δ

64

22-0173-A-HQ.indd 64 8/10/2013 4:33:43 µµ

 4.7 Α-α Β-δ

4.8 Η συμμετρία της διάταξης επιβάλλει το μέτρο του μαγνητικού πεδίου

να είναι ίδιο σε όλα τα σημεία που ισαπέχουν από τους δύο αγωγούς.
Για την εφαρμογή του νόμου του Ampere επιλέγουμε μια κλειστή
διαδρομή που έχει κέντρο πάνω στους αγωγούς και επίπεδο κάθετο
σε αυτούς.
ΣB ∆l συνθ = µο I εγκ επειδή I εγκ = 0 B = 0

4.9 1-Β 2-Γ 3-Α

4.10 δ

4.11 β

4.12 Σύμφωνα με το νόμο του Gauss για το μαγνητισμό, η μαγνητική ροή

που διέρχεται από οποιαδήποτε κλειστή επιφάνεια είναι μηδέν.

4.13 Αν υπήρχαν μαγνητικά μονόπολα θα δημιουργούσαν γύρω τους

ακτινικό μαγνητικό πεδίο. Η μαγνητική ροή που θα διερχόταν από
μια κλειστή επιφάνεια που θα περιέκλειε ένα τέτοιο μονόπολο
δεν θα ήταν μηδέν. Όμως, σύμφωνα με το νόμο του Gauss για το
μαγνητισμό, η μαγνητική ροή που διέρχεται από κάθε κλειστή
επιφάνεια είναι μηδέν.

Δύναμη σε κινούμενο ηλεκτρικό φορτίο

4.14 Σωστή η β. Το ηλεκτρικό πεδίο ασκεί δύναμη σε κάθε φορτισμένο
σώμα. Το μαγνητικό πεδίο μόνο στα κινούμενα ηλεκτρικά φορτία.

4.15 δ

4.16 α, γ
4.17 Όχι, γιατί μπορεί να υπάρχει μαγνητικό πεδίο και το ηλεκτρόνιο να
κινείται παράλληλα με τις δυναμικές γραμμές του.

65

22-0173-A-HQ.indd 65 8/10/2013 4:33:43 µµ

 4.18 Στο σχήμα 4.1 η τροχιά 1 αντιστοιχεί
σε θετικά φορτισμένο σωματίδιο. Η
2 σε ηλεκτρικά ουδέτερο και η 3 σε
αρνητικά φορτισμένο.

4.19 α) Ευθύγραμμη ομαλή. β) Ομαλή κυ-

κλική.

4.20 Τα φορτισμένα σωματίδια που κα-

τευθύνονται προς τους πόλους δεν
εκτρέπονται από την πορεία τους για-
τί το μαγνητικό πεδίο της Γης είναι,
στην περιοχή αυτή, παράλληλο με
την ταχύτητά τους.
Αντίθετα, τα φορτισμένα σωματίδια
που κατευθύνονται προς άλλα σημεία
της Γης, συναντούν το μαγνητικό της
πεδίο με γωνία διαφορετική από 0° ή
180° και εκτρέπονται από αυτό. Επει-
δή το μαγνητικό πεδίο της Γης έχει
τη μορφή μαγνητικής φιάλης, πολλά
εγκλωβίζονται από αυτό και κινού-
νται διαρκώς από τον έναν πόλο στον
άλλο.

4.21 Ο μαγνήτης εκτρέπει τη δέσμη ηλε-

κτρονίων που φτάνουν στην οθόνη
της τηλεόρασης.

4.22 Η δύναμη Lorenz έχει την κατεύθυνση

α) Του θετικού ημιάξονα Οz.
β) Του αρνητικού ημιάξονα Οxʹ.
γ) Το σωματίδιο κινείται παράλληλα στις δυναμικές γραμμές, επομένως
F =0

4.23 Α-β Β-α

4.24 α) Το πρωτόνιο. β) Το πρωτόνιο κινείται αριστερόστροφα, το ηλε-

κτρόνιο δεξιόστροφα.

66

22-0173-A-HQ.indd 66 8/10/2013 4:33:43 µµ

 Σημείωση: Το σχήμα δεν είναι ρεαλιστικό. Η ακτίνα περιστροφής του
πρωτονίου είναι πολύ μεγαλύτερη από την ακτίνα περιστροφής του
ηλεκτρονίου.

4.25 γ, δ

4.26 Α: Θετικό. Β: υ1 = −υ1o =Γ:−υt1o = t2 R1 < R2

4.27 α) Από την εκτροπή που υφίσταται όταν διέρχεται από τον πυκνωτή
συμπεραίνουμε πως το φορτίο του είναι αρνητικό.
β) Σχήμα 4.3
γ) Το B1 γιατί σε αυτό η ακτίνα περιστροφής είναι μικρότερη.
δ) Η περίοδος περιστροφής είναι αντίστροφα ανάλογη του μαγνητικού
πεδίου. Εφόσον το φορτισμένο σωματίδιο διαγράφει ημικύκλιο σε
κάθε μαγνητικό πεδίο, περισσότερο χρόνο παραμένει στο πιο ασθενές
πεδίο, το B 2 .

4.28 Βλέπε βιβλίο του μαθητή σελίδα 158.

4.29 Ο φασματογράφος μάζας είναι μια διάταξη που μετράει το πηλίκο της
μάζας προς το φορτίο ενός ιόντος. Χρησιμοποιείται για τη μέτρηση
και το διαχωρισμό των ισοτόπων.

4.30 Βλέπε βιβλίο του μαθητή σελίδα 161-162.

4.31 Βλέπε βιβλίο του μαθητή σελίδα 160.

67

22-0173-A-HQ.indd 67 8/10/2013 4:33:44 µµ

 Δύναμη Laplace - μαγνητική δύναμη ανάμεσα σε παράλληλους αγωγούς

4.32 α) Από την εκτροπή μιας μαγνητική βελόνας. β) Από την εκτροπή
δέσμης φορτισμένων σωματιδίων. γ) Από την εκτροπή ρευματοφόρου
αγωγού.

4.33 Πρέπει να είναι κάθετο στη διεύθυνση του πεδίου.

4.34 Ευθύγραμμος αγωγός, που διαρρέεται από ρεύμα, βρίσκεται μέσα

σε ομογενές μαγνητικό πεδίο. Η δύναμη που δέχεται ο αγωγός είναι
κάθετη στο επίπεδο που ορίζεται από τον αγωγό και τη διεύθυνση του
μαγνητικού πεδίου και η φορά της δίνεται από τον κανόνα των τριών
δακτύλων του δεξιού χεριού.

4.35 Δύο παράλληλοι αγωγοί πολύ μεγάλου μήκους που διαρρέονται από
ομόρροπα ρεύματα, έλκονται, ενώ αν διαρρέονται από αντίρροπα
ρεύματα απωθούνται. Η δύναμη που ασκεί ο ένας αγωγός σε μήκος l
του άλλου είναι ανάλογη των ρευμάτων που διαρρέουν τους αγωγούς
του μήκους l και αντίστροφα ανάλογη της μεταξύ τους απόστασης.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Ο νόμος των Biot και Savart

µο I ∆l
4.36 ∆BA = ηµ 90ο = 0, 22 × 10−5 T
4π r12
µο I ∆l µ I ∆l r
∆BΓ = ηµθ = ο 2 1 ή
4π r22 4π r2 r2

µο I ∆l r1
∆BΓ = άρα
4π r23

µο I ∆l r1
∆BΓ = = 0, 048 × 10−5 T
4π
( )
3
r12 + d 2

68

22-0173-A-HQ.indd 68 8/10/2013 4:33:45 µµ

 4.37 Χωρίζουμε τα ευθύγραμμα τμήματα
του αγωγού σε πολύ μικρά τμήματα.
Το μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί
το τμήμα ∆li στο σημείο Ο (σχήμα
4.5) έχει μέτρο:
µο I ∆li
∆Bi = ηµ 0 = 0
4π r 2
µο I ∆lk
Το στοιχειώδες τμήμα ∆lk : ∆Bk = ηµ180o = 0
4π r 2
Επομένως τα ευθύγραμμα τμήματα δεν δημιουργούν μαγνητικό πεδίο
στο σημείο Ο.
Το ημικυκλικό τμήμα του αγωγού δημιουργεί στο σημείο Ο μαγνητικό
πεδίο μέτρου
µο π I µο I
∆B
= = (βλέπε ερώτηση 4.4)
4π R 4R
Το πεδίο αυτό είναι κάθετο στο επίπεδο της σελίδας με κατεύθυνση
από τον αναγνώστη προς τη σελίδα.

4.38 Τα ευθύγραμμα τμήματα του αγωγού δε δημιουργούν μαγνητικό πε-

δίο στο σημείο Ο (βλέπε προηγούμενη άσκηση).
Το μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί το ημικυκλικό τμήμα ακτίνας α,
στο σημείο Ο έχει μέτρο
µ I
B1 = ο διεύθυνση κάθετη στη σελίδα και φορά από τη σελίδα προς
4a
τον αναγνώστη (βλέπε ερώτηση 4.4).
Το μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί το ημικυκλικό τμήμα ακτίνας β,
στο σημείο Ο έχει μέτρο
µ I
B2 = ο διεύθυνση κάθετη στη σελίδα και φορά από τον αναγνώστη
4β
προς τη σελίδα.
µ I  1 1  µ I β −α
B = B1 − B2 = ο  −  = ο
4 α β  4 αβ

69

22-0173-A-HQ.indd 69 8/10/2013 4:33:46 µµ

 Νόμος Ampere - μαγνητική ροή - νόμος του Gauss στο μαγνητισμό
4.39 Στη διαδρομή S1:
∑ B ∆l συνθ = µ I
ο εγκ = µο ( − I1 − I 5 + I 2 + I 4 ) = 0
Στη διαδρομή S2:
∑ B ∆l συνθ = µ I
ο εγκ = µο ( I1 + I 3 − I 2 ) = µο I

Επομένως : ∑ B ∆l συνθ = 4π ×10 −6

Tm

Στη διαδρομή S3:

∑ B ∆l συνθ = µ I
ο εγκ = µο ( − I1 + I 4 ) = 0

N
4.40 B = µο I
l
2
N ∆
= µο I
= BA
Φ π  = 16π 2 × 10−7 Wb
l 2

Δύναμη που ασκεί το μαγνητικό πεδίο σε κινούμενο ηλεκτρικό φορτίο

mυ
4.41 =
R = 2,84 × 10−6 m
Be
2π m
=T = 17,86 × 10−10 s
Be

mυ p
4.42 R= ή R= άρα p = BqR = 1, 28 × 10−19 Kg m / s
Bq Bq

m pυ m pυ
4.43 R= άρα=
B = 15, 6 × 10−9 T
Bq Rq
maυa m pυ p
4.44 Ra = (1) R p = (2)
Bqa Be
Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2)
Ra ma υa e υa e υ
= = 4= 2 a (3)
R p m p υ p qa υ p 2e υp

70

22-0173-A-HQ.indd 70 8/10/2013 4:33:48 µµ

 1 1
Αλλά K a = K p και επομένως maυa2 = m pυ p2
2 2
2
υ  mp 1
ή  a =
 =
υp  ma 4
υ 1
άρα a = οπότε η (3) δίνει:
υp 2
Ra
= 1 άρα R=
a R=
p 10cm
Rp

4.45 FΗΛ = FΜ επομένως Eq = Bqυ άρα

E B=
= υ 4V / m (Σχήμα 4.6)

meυ
4.46 Πρέπει R ≤ D επομένως ≤D
Be
meυ
ή B≥
De
meυ
άρα Bmin = (1)
De
1 2K
K= meυ 2 άρα υ = (2)
2 me

2me K
H (1) γίνεται από τη (2) Bmin =
e2 D 2

4.47 Αναλύουμε την ταχύτητα του ηλεκτρονίου σε συνιστώσες μια κάθετη

και μια παράλληλη προς τις δυναμικές γραμμές. Η παράλληλη συνι-
στώσα της ταχύτητας έχει μέτρο υ συνϕ
2π me
Το βήμα της έλικας είναι β = υ συνϕ T = υ συνϕ (1)
Be
1 2K
K= meυ 2 άρα υ =
2 me
2π
οπότε η (1) γίνεται β = 2 Kme συνϕ = 9, 4cm
Be

71

22-0173-A-HQ.indd 71 8/10/2013 4:33:49 µµ

 4.48 Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του
πρωτονίου μέσα στο ηλεκτρικό πεδίο.
1 2Ve
W = ∆K επομένως Ve = m pυ 2 ή υ =
2 mp
Επομένως θα διαγράψει τροχιά ακτίνας

m pυ 1 2Vm p
=R = = 0,316m
Be B e

Δύναμη Laplace

4.49 α) =
FL BIl
= 3,84 N
= β) FL BIl
= ηµ 30 1,92 N

4.50 α) Για να ισορροπεί ο αγωγός η FL

πρέπει να είναι αντίθετη του βάρους,
επομένως το μαγνητικό πεδίο να έχει
τη φορά που φαίνεται στο σχήμα 4.7
FL = mg ή BIl = mg

mg
άρα B= = 8 × 10−2 T
Il
β) mg − FL =
ma Σχ. 4.7

BIl m ( g − a )
ή=
m( g − a)
άρα =
B = 6, 4 × 10−2 T
Il

4.51 FL = mg

mg
ή BIl = mg , άρα=I = 0,5 A
Bl

72

22-0173-A-HQ.indd 72 8/10/2013 4:33:50 µµ

 Δυνάμεις μεταξύ παράλληλων ρευμάτων

4.52 Αν F1 η δύναμη που ασκεί ο αγωγός 1 σε μήκος l του αγωγού 3 θα

είναι
F1 µο I1 I 3
=
l 2π d / 2
Αντίστοιχα αν F2 η δύναμη που ασκεί
ο αγωγός 2 σε μήκος l του αγωγού 3
F µ I I
θα είναι 2 = ο 2 3
l 2π d / 2
Επομένως η δύναμη που δέχεται ο
αγωγός 3 ανά μονάδα μήκους είναι:
F2 F1 µο I 3
=
− ( I2 =
− I1 ) 10−3 N / m
l l π d

4.53 Ένα τμήμα του αγωγού 2, μήκους l ,

δέχεται από το μαγνητικό πεδίο δύνα-
μη F1 = BIl και από τον αγωγό 1 απω-
µ I2
στική δύναμη F2 = ο l
2π r
Για να ισορροπεί ο αγωγός 2 πρέπει
µ I2
F2 = F1 επομένως ο l = BIl
2π r
µµοοII
Άρα rr == cm
== 44cm
22ππ BB

4.54 Ο αγωγός που βρίσκεται στο Α ασκεί

απωστική δύναμη στον αγωγό που
βρίσκεται στο Γ. H δύναμη αυτή, ανά
μονάδα μήκους, είναι:
F1 µο I 2
=
l 2π a
Ο αγωγός που βρίσκεται στο Β ασκεί ελκτική δύναμη στον αγωγό που
βρίσκεται στο Γ. Η δύναμη αυτή, ανά μονάδα μήκους, είναι:

73

22-0173-A-HQ.indd 73 8/10/2013 4:33:51 µµ

 F2 µο I 2
=
l 2π a
Η συνολική δύναμη ανά μονάδα μήκους ( F / l ) που δέχεται ο αγωγός
στο Γ, είναι:
2 2
F  F1   F2  F1 F2 ο

l
=  l  +  l  + 2 l 2 συν 120
   

F1 F2
Επειδή =
l l

F µ I2
= ο= 166, 7 × 10−5 N / m
l 2π a

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

4.55 Από το νόμο των Biot και Savart προκύπτει ότι το μαγνητικό πεδίο σε
κάθε σημείο, μέσα ή έξω από τον αγωγό, έχει διεύθυνση κάθετη στο
επίπεδο που ορίζεται από το σημείο και τον άξονα του αγωγού. Λόγω
συμμετρίας της διάταξης το μαγνητικό πεδίο πρέπει να έχει το ίδιο
μέτρο σε όλα τα σημεία που ισαπέχουν από τον άξονα του αγωγού,
α) Έστω κυκλική επιφάνεια ακτίνας r (r < R) που είναι κάθετη στον
άξονα του αγωγού και έχει το κέντρο της πάνω στον άξονα.
Το ρεύμα Ιʹ που διέρχεται από την επιφάνεια αυτή είναι ανάλογη του
εμβαδού της, επομένως:
2
II′′ ππ rr22 r
== 22 άρα I ′ = I  
II ππR R R
Εφαρμόζουμε το νόμο του Am-
pere κατά μήκος κλειστής κυκλικής
διαδρομής ακτίνας r (r < R) που το
κέντρο της βρίσκεται πάνω στον
άξονα του αγωγού και το επίπεδό
της είναι κάθετο σε αυτόν.
ΣB dl συν 0 = µο I ′

74

22-0173-A-HQ.indd 74 8/10/2013 4:33:52 µµ

 2
ή B Σ dl = r
µο I  
R
2
r
ή B 2π r = µο I  
R
 
µο I
άρα B = r (1)
4π R 2
Θέτοντας στην (1) όπου r = r1 βρίσκουμε =
B 2,5 × 10−5 T

β) Εφαρμόζουμε το νόμο του Am-

pere κατά μήκος κλειστής κυκλικής
διαδρομής ακτίνας r (r > R) που το
κέντρο της βρίσκεται πάνω στον
άξονα του αγωγού και το επίπεδό
της είναι κάθετο σε αυτόν.

ΣB dl συν 0 =
µο I

ή B Σ dl =
µο I ή B 2π r = µο I
µο I
άρα B = (2)
2π r
Θέτοντας στην (2) όπου r = r2 βρίσκουμε B= 2 × 10−5 T

γ) Η γραφική παράσταση του μέτρου του μαγνητικού πεδίου που

δημιουργεί ο αγωγός, σε συνάρτηση με την απόσταση r από τον άξονά
του, σύμφωνα με τις σχέσεις (1) και (2) είναι:

Σχ. 4.14

75

22-0173-A-HQ.indd 75 8/10/2013 4:33:52 µµ

 4.56 Από το νόμο των Biot και Savart προκύπτει ότι το μαγνητικό πεδίο
σε κάθε σημείο, έχει διεύθυνση κάθετη στο επίπεδο που ορίζεται από
το σημείο και τον άξονα των αγωγών. Λόγω συμμετρίας της διάταξης
το μαγνητικό πεδίο πρέπει να έχει το ίδιο μέτρο σε όλα τα σημεία που
ισαπέχουν από τον άξονα του αγωγού.

α) Εφαρμόζουμε το νόμο του Am-

pere κατά μήκος κλειστής κυκλικής
διαδρομής ακτίνας r (a < r < b) που έχει
το κέντρο της πάνω στον άξονα των
αγωγών και το επίπεδό της είναι κάθετο
σε αυτόν.

ΣB dl συν 0 =
µο I εγκ

ή B Σ dl =
µο I1 ή B 2π r = µο I1
µο I1
άρα B =
2π r
β) Εφαρμόζουμε το νόμο του Ampere κατά μήκος κλειστής κυκλικής
διαδρομής ακτίνας r (r > b) που το κέντρο της βρίσκεται πάνω στον
άξονα των αγωγών και το επίπεδό της είναι κάθετο σε αυτόν.

µο I εγκ ή B =
ΣB dl συν 0 = 2π r µο I1 − I 2
µο I1 − I 2
άρα B =
2π r
Στην ειδική περίπτωση που I=
1 I=
2 I , στο χώρο μεταξύ των αγωγών

µο I
θα είναι B = ενώ έξω από το σύστημα των δύο αγωγών θα είναι
2π r
B = 0.

76

22-0173-A-HQ.indd 76 8/10/2013 4:33:52 µµ

 4.57 Χωρίζουμε τον αγωγό σε πολύ
μικρά τμήματα μήκους ∆l το
καθένα. Ένα τέτοιο τμήμα του
αγωγού δημιουργεί στο σημείο
Α μαγνητικό πεδίο μέτρου
µο I ∆l µ I ∆l
∆B = ηµ 90 = ο 2
4π x 2 4π x
Αναλύουμε το ΔΒ σε δύο
συνιστώσες από τις οποίες η
μια (ΔΒΚ) είναι κάθετη στην
απόσταση d και η άλλη (ΔΒΠ)
παράλληλη σ’ αυτή.
∆B ηµθ
∆BΠ =

Το ίδιο κάνουμε και με όλα τα άλλα τμήματα στα οποία χωρίσαμε τον
κυκλικό αγωγό.
Το αντιδιαμετρικό του ∆l δημιουργεί στο Α μαγνητικό πεδίο του
οποίου η συνιστώσα ∆B Κ′ είναι αντίθετη με τη ∆B Κ .
Έτσι, το πεδίο που δημιουργεί ο αγωγός στο Α έχει διεύθυνση κάθετη
στο επίπεδό του και μέτρο
µ I µ I r
B = Σ ∆BΠ = ο 2 ηµθ Σ∆l = ο 2 2π r ή
4π x 4π x x
µο I r 2 µο I r2
=B = = 0, 452 × 10−4 T
2 x3
( )
3
2
r2 + d 2

4.58 Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση ενός

ιόντος μέσα στο ηλεκτρικό πεδίο
1
W = ∆K επομένως Vq = mυ 2 (1)
2
Η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς του ιόντος μέσα στο μαγνητικό πεδίο
mυ RBq
είναι R = άρα υ =
Bq m
2
1  RBq 
Αντικαθιστώντας στην (1) Vq = m  
2  m 
R2 B2q x2 B2 q
άρα m = ή m
= = 3,368 × 10−25 Kg
2V 8V

77

22-0173-A-HQ.indd 77 8/10/2013 4:33:53 µµ

 4.59 Αναλύουμε την ταχύτητα του ηλεκτρονίου σε μια κάθετη και μια
παράλληλη συνιστώσα ως προς τις δυναμικές γραμμές. Η παράλληλη
συνιστώσα της ταχύτητας έχει μέτρο υ συνϕ
2π me
Το βήμα της έλικας=
είναι β υ= συνϕ T υ συνϕ
Be
Ο αριθμός Ν των περιστροφών που θα κάνει το ηλεκτρόνιο μέχρι να
x xBe
διατρέξει απόσταση x είναι: N= = ≈ 5600
β υ συνϕ 2π m

4.60 Το μαγνητικό πεδίο ασκεί στο

ηλεκτρόνιο δύναμη FL (σχήμα 4.17). Με
την επίδραση μόνο αυτής της δύναμης το
σωματίδιο θα εκτελούσε ομαλή κυκλική
κίνηση.
Το ηλεκτρικό πεδίο ασκεί στο ηλεκτρόνιο
δύναμη FΗΛ (σχήμα 4.17). Η δύναμη
αυτή προκαλεί στο ηλεκτρόνιο σταθερή
επιτάχυνση στην κατεύθυνση Οzʹ. Με
την επίδραση μόνο αυτής της δύναμης το
ηλεκτρόνιο θα εκτελούσε ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση
στην κατεύθυνση Οzʹ. Από τη σύνθεση των δύο κινήσεων προκύπτει
ελικοειδής κίνηση στην οποία το βήμα της έλικας διαρκώς αυξάνεται.

4.61 Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του ιό-
ντος μέσα στο ηλεκτρικό πεδίο. Για το ιόν μάζας m1 ισχύει
1
W = ∆K ή Vq = m1υ12 (1)
2
Η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς του ιόντος μέσα στο μαγνητικό πεδίο
mυ R Bq
είναι R1 = 1 1 άρα υ1 = 1
Bq m1
2
1  R Bq  2Vm1
Αντικαθιστώντας στην (1) Vq = m1  1  άρα R1 =
2  m1  B2q
2Vm2
Αντίστοιχα, για το ιόν μάζας m2, ισχύει R2 =
B2q
Η απόσταση των δύο ιόντων στη φωτογραφική πλάκα είναι:
2V
d=2 ( R1 − R2 ) =2
B2q
( )
8 × 10−3 m
m1 − m2 =

78

22-0173-A-HQ.indd 78 8/10/2013 4:33:54 µµ

 4.62 Η φορά του ρεύματος φαίνεται στο
σχήμα 4.18
Ο αγωγός δέχεται από το μαγνητικό
πεδίο οριζόντια δύναμη FL = BIl
Για να ισορροπεί ο αγωγός πρέπει:

wx = FL x ή

mg ηµϕ = BIl συνϕ

mg
άρα I
= = εϕϕ 3A
Bl

4.63 Ο ευθύγραμμος αγωγός που διαρρέ-

εται από ρεύμα I 2 δημιουργεί στην
περιοχή που βρίσκεται ο αγωγός
µο 2 I 2
ΑΔ μαγνητικό πεδίο B1 = . Η
4π γ
κατεύθυνση του μαγνητικού πεδίου
φαίνεται στο σχήμα 4.19
Ο αγωγός ΑΔ δέχεται από το μαγνητικό
µο 2 I1 I 2 a
πεδίο δύναμη= F1 B=1 I1 a .
4π γ
Η φορά της δύναμης φαίνεται στο
σχήμα.
Ο ευθύγραμμος αγωγός που διαρρέεται από ρεύμα I 2 δημιουργεί στην
µ 2I2
περιοχή που βρίσκεται ο αγωγός ΒΓ μαγνητικό πεδίο B2 = ο .
4π γ + β
µο 2 I1 I 2 a
Στον αγωγό ΒΓ το μαγνητικό πεδίο ασκεί δύναμη=
F2 B=
2 I1 a .
4π γ + β
Η φορά του μαγνητικού πεδίου και της δύναμης φαίνονται στο σχήμα.
Το μαγνητικό πεδίο στην περιοχή που βρίσκονται οι αγωγοί ΑΒ και ΓΔ
είναι ανομοιογενές. Στους αγωγούς αυτούς το μαγνητικό πεδίο ασκεί
δυνάμεις F3 και F4 που έχουν το ίδιο μέτρο και είναι αντίρροπες.
Η συνολική δύναμη που ασκείται στο πλαίσιο είναι:
µο aβ
F = F1 − F2 = I1 I 2
2π γ (β + γ )

79

22-0173-A-HQ.indd 79 8/10/2013 4:33:55 µµ

 4.64 α) Σχήμα 4.20

β) Δεν αποκλίνουν τα ιόντα στα οποία

E
FΗΛ = FΜ επομένως Ee = B1eυ , άρα υ = (1)
B1

γ) Η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς που θα διαγράψει ένα ιόν όταν
εισέλθει σε μαγνητικό πεδίο B 2 κάθετα στις δυναμικές γραμμές είναι
mυ
R=
Be
mE
Η σχέση αυτή γίνεται, από την (1), R =
B1 B2 e
Εφόσον στη φωτογραφική πλάκα δημιουργούνται δύο στίγματα, οι
μάζες των ιόντων διαφέρουν, άρα τα ιόντα χλωρίου αποτελούνται από
δύο ισότοπα.
δ) Έστω m1 και m2 οι μάζες των δύο ισοτόπων. Η απόσταση d των δύο
στιγμάτων στη φωτογραφική πλάκα είναι:
2E
d = 2 R1 − 2 R2 = ( m1 − m2 )
B1 B2 e

dB1 B2 e
άρα ∆m = = 3, 2 × 10−27 Kg
2E
∆m
Τα δύο ισότοπα διαφέρουν κατά =
N = 2 νετρόνια.
mn

80

22-0173-A-HQ.indd 80 8/10/2013 4:33:55 µµ

 5 ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΕΠΑΓΩΓΗ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Νόμος της επαγωγής

5.1 α) Πρέπει να είναι κάθετος στο μαγνητικό πεδίο, τότε Φ =BA .

β) Να είναι παράλληλος στο μαγνητικό πεδίο ( Φ =0 ).

5.2 Όταν πλησιάζουμε ένα ραβδόμορφο μαγνήτη σε ένα πηνίο, έτσι ώστε
οι άξονές τους να συμπίπτουν, μεταβάλλεται η μαγνητική ροή που
διέρχεται από τις σπείρες του πηνίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να
δημιουργηθεί στο πηνίο ηλεκτρεγερτική δύναμη. Το φαινόμενο ονο-
μάζεται ηλεκτρομαγνητική επαγωγή.
5.3 1ος) Με στροφή του πλαισίου περί άξονα που βρίσκεται στο επίπεδό
του και είναι κάθετος στις δυναμικές γραμμές του πεδίου.
2ος) Με μεταβολή της έντασης του ρεύματος που διαρρέει τον ηλε-
κτρομαγνήτη.
5.4 γ
5.5 Το εμβαδόν εκφράζει τη μεταβολή της μαγνητικής ροής που διέρχεται
από την επιφάνεια του κυκλώματος.
5.6 δ
5.7 Στην 3 και την 6.
5.8 β

Το φαινόμενο της επαγωγής σε κινούμενο αγωγό

5.9 Οφείλεται στη δύναμη Lorentz που ασκεί το μαγνητικό πεδίο στα
ελεύθερα ηλεκτρόνια του αγωγού.

81

22-0173-A-HQ.indd 81 8/10/2013 4:33:55 µµ

 5.10 Η τάση από επαγωγή στα άκρα του αγωγού είναι:
V = BLυ ή V = BLgt
Επομένως το διάγραμμα β παριστάνει την τάση στα άκρα του αγωγού
σε συνάρτηση με το χρόνο.

5.11 Ο αγωγός ΑΒ βρίσκεται στο μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί ο

ακίνητος ευθύγραμμος αγωγός.
Έστω ότι τη στιγμή μηδέν η απόσταση του αγωγού ΑΒ από τον ακίνητο
αγωγό είναι d. Τη στιγμή t η απόστασή του θα είναι d + x = d + υ t .
Το μαγνητικό πεδίο στην περιοχή που βρίσκεται ο αγωγός ΑΒ έχει
µο 2 I µο 2 I
μέτρο
= B = και είναι κάθετο σε αυτόν.
4π d + x 4π d + υ t
Η ηλεκτρεγερτική δύναμη στον αγωγό ΑΒ είναι:
µ 2 I ( AB )υ
EΕΠ B=
= ( AB )υ ο
4π d + υ t
Το διάγραμμα της ηλεκτρεγερτικής δύναμης στον αγωγό ΑΒ σε
συνάρτηση με το χρόνο είναι το δ.

5.12 α, γ, δ

5.13 Τη στιγμή μηδέν, όταν αρχίζει να κινείται ο αγωγός ΚΛ, δημιουργείται

σε αυτόν ηλεκτρεγερτική δύναμη
EΕΠ = BLυ . To κύκλωμα διαρρέεται
EΕΠ BLυ
από ρεύμα = I = και το
R R
μαγνητικό πεδίο του ασκεί δύναμη
FL = BIL .
Ο αγωγός κινείται με επιβράδυνση
FL BIL B 2 L2υ
a
= = =
m m mR
Η επιβράδυνση του αγωγού εξαρτάται κάθε στιγμή από την ταχύτητά
του, επομένως δεν έχει σταθερό μέτρο.
Σωστή απάντηση είναι η δ.

82

22-0173-A-HQ.indd 82 8/10/2013 4:33:56 µµ

 Ο κανόνας του Lenz

5.14 Ο κανόνας του Lenz είναι συνέπεια μιας γενικότερης αρχής της
φυσικής, της αρχής διατήρησης της ενέργειας. Σύμφωνα με τον κα-
νόνα του Lenz, το ρεύμα που δημιουργείται εξ αιτίας του φαινομένου
της επαγωγής έχει τέτοια φορά ώστε να αντιτίθεται στην αιτία που το
προκάλεσε.

5.15 Όταν πλησιάζουμε το βόρειο πόλο του μαγνήτη, στο δακτύλιο

δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη από επαγωγή. Σύμφωνα με
τον κανόνα του Lenz το ρεύμα στο δακτύλιο έχει τέτοια φορά ώστε
να δημιουργεί απέναντι από το μαγνήτη που πλησιάζει, βόρειο
μαγνητικό πόλο. Δακτύλιος και μαγνήτης απωθούνται, με αποτέλεσμα
ο δακτύλιος να εκτρέπεται από τη θέση ισορροπίας του.
Αν ο δακτύλιος φέρει κάποια εγκοπή, παρόλο που δημιουργείται
σε αυτόν ηλεκτρεγερτική δύναμη από επαγωγή, ο δακτύλιος δε
διαρρέεται από ρεύμα και επομένως παραμένει στην αρχική του.
Σημείωση: Όσα είπαμε ισχύουν με την προϋπόθεση ότι ο δακτύλιος
αποτελείται από υλικό που δεν το έλκει ο μαγνήτης, π.χ. αλουμίνιο.

5.16 Όταν ο μαγνήτης πλησιάζει το

δακτύλιο, μεταβάλλεται η μαγνητική
ροή που διέρχεται από αυτόν. Αυτό
συνεπάγεται επαγωγικό ρεύμα, που
σύμφωνα με τον κανόνα του Lenz,
έχει τέτοια φορά ώστε να τείνει να
αναιρεί την αιτία που το προκάλεσε,
να εμποδίζει δηλαδή το μαγνήτη να
πλησιάζει.
Οι δυνάμεις που ασκούνται στο
μαγνήτη, που πλησιάζει, είναι το
βάρος του και η απωστική δύναμη που δέχεται από το δακτύλιο (σχ.
mg − F
5.2α). Η επιτάχυνσή του είναι:
= a <g
m
Όταν ο μαγνήτης βρίσκεται μακριά από το δακτύλιο F → 0 άρα a → g ,
όσο πλησιάζει αυξάνεται η δύναμη F και επομένως ελαττώνεται η
επιτάχυνσή του.

83

22-0173-A-HQ.indd 83 8/10/2013 4:33:56 µµ

 Όταν ο μαγνήτης απομακρύνεται από
το δακτύλιο, το ρεύμα από επαγωγή που
δημιουργείται σε αυτόν, έχει τέτοια φορά
ώστε απέναντι από το νότιο πόλο του
μαγνήτη να δημιουργεί βόρειο μαγνητικό
πόλο (σχ. 5.2β). Η επιτάχυνση του μαγνήτη
mg − F
είναι:
= a <g
m
Όσο ο μαγνήτης απομακρύνεται, μειώνεται
η αλληλεπίδρασή του με το δακτύλιο. Σε
μεγάλη απόσταση F → 0 οπότε a → g .

5.17 Με το κλείσιμο του διακόπτη στο πηνίο Π1 δημιουργείται μαγνητικό

πεδίο B1 η φορά του οποίου φαίνεται στο σχήμα 5.3
Στο πηνίο Π2 λόγω της μεταβολής της μαγνητικής ροής που διέρχεται
από τις σπείρες του δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη και το
πηνίο διαρρέεται από ρεύμα. Σύμφωνα με τον κανόνα του Lenz το
ρεύμα στο Π2 έχει τέτοια φορά ώστε να δημιουργεί μαγνητικό πεδίο
B 2 αντίρροπο από το μαγνητικό πεδίο του Π1. Η φορά του ρεύματος
στο πηνίο Π2 φαίνεται στο σχήμα 5.3

5.18 Εφόσον το μαγνητικό πεδίο αυξάνεται το ρεύμα από επαγωγή στο

δακτύλιο έχει τέτοια φορά ώστε το μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί
να είναι αντίρροπο με το πεδίο που το προκάλεσε. Το μαγνητικό πε-
δίο που δημιουργεί ο δακτύλιος έχει φορά από τον αναγνώστη προς
τη σελίδα, άρα το μεταβαλλόμενο μαγνητικό πεδίο μέσα στο οποίο
βρίσκεται έχει την αντίθετη φορά.

84

22-0173-A-HQ.indd 84 8/10/2013 4:33:57 µµ

 Εναλλασσόμενη τάση - εναλλασσόμενο ρεύμα

5.19 Στο φαινόμενο της επαγωγής.

5.20 β

5.21 α, β, δ.

5.22 Στη διάρκεια μιας περιόδου το ρεύμα παίρνει δύο φορές τη μέγιστη
τιμή του. Στη διάρκεια ενός δευτερολέπτου εκατό φορές. Το μάτι
δεν μπορεί να παρακολουθήσει τόσο γρήγορες μεταβολές. Εξάλλου
η θερμοκρασία του σύρματος της λάμπας, που καθορίζει και την
ένταση της ακτινοβολίας, διατηρείται πρακτικά σταθερή.

5.23 γ

5.24 α

5.25 Μια ηλεκτρογεννήτρια μετατρέπει τη μηχανική ενέργεια σε ηλεκτρική

ενέργεια, ενώ ο ηλεκτρικός κινητήρας μετατρέπει την ηλεκτρική
ενέργεια σε μηχανική ενέργεια.

5.26 Η μετατροπή της εναλλασσόμενης τάσης σε συνεχή γίνεται με το

συνδυασμό δύο διατάξεων, του ανορθωτή και του εξομαλυντή. Ο
εξομαλυντής αποτελείται από αντιστάτη και πυκνωτή συνδεδεμένα
παράλληλα.

Αμοιβαία επαγωγή - αυτεπαγωγή

5.27 α

5.28 γ, δ.

5.29 δ

N2 d
5.30 L = µµο A, N = , A = π R2
l 2π R

85

22-0173-A-HQ.indd 85 8/10/2013 4:33:57 µµ

 d2 d2
επομένως L µµ
= =ο π R 2 µµο
4π R l
2 2
4π l
Εάν το μήκος του πηνίου παραμένει ίδιο, όπως και να το κατασκευ-
άσουμε, ο συντελεστής αυτεπαγωγής θα είναι ο ίδιος.
Σωστή απάντηση είναι η γ.

5.31 γ, στ

1
5.32 α) U = Li 2 επομένως η ενέργεια είναι μεγαλύτερη τη στιγμή t1, στην
2
οποία το ρεύμα έχει μεγαλύτερη ένταση.
β) Ο ρυθμός μεταβολής της έντασης του ρεύματος δίνεται κάθε
στιγμή από την κλίση της γραμμής στο διάγραμμα i-t. Η κλίση είναι
μεγαλύτερη τη στιγμή t1 επομένως τότε είναι μεγαλύτερη και η
ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή.

5.33 1-β, 2-δ, 3-α, 4-γ, 5-γ

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Νόμος της επαγωγής

∆Φ 0 − BA
5.34 α) =
EΕΠ = = 2V
∆t ∆t
∆Φ 2 BA − BA
β) =
EΕΠ = = 2V
∆t ∆t

∆Φ BAσυν 180ο − BA
γ) =
EΕΠ = = 4V
∆t ∆t

∆Φ BAσυν 90ο − BA
δ) =
EΕΠ = = 2V
∆t ∆t

86

22-0173-A-HQ.indd 86 8/10/2013 4:33:57 µµ

 ∆Φ A ∆B ∆B
5.35 EΕΠ
= = = π r 2 = 0, 2 × 10−2 V
∆t ∆t ∆t
EΕΠ
=I = 10−3 A P= I 2 R= 2 × 10−6 W
R

5.36 Στο χρονικό διάστημα 0 − 2 × 10−1 s είναι

∆Φ E1
E1
= = 2V =
I1 = 0, 2 A
∆t R
Στο διάστημα 2 × 10−1 s − 5 × 10−1 s είναι
∆Φ E2
E2
= = 0 και =
I2 = 0
∆t R
Τέλος στο διάστημα 5 × 10−1 s − 6 × 10−1 s θα είναι
∆Φ E3
E3
= = 4V και =
I3 = 0, 4 A
∆t R
Επειδή σ’ αυτό το χρονικό διάστημα η μαγνητική ροή μειώνεται, η
ηλεκτρεγερτική δύναμη που δημιουργείται έχει αντίθετη πολικότητα
από την αρχική. Επομένως και το ηλεκτρικό ρεύμα σ’ αυτό το χρονικό
διάστημα έχει αντίθετη φορά από την αρχική.

87

22-0173-A-HQ.indd 87 8/10/2013 4:33:57 µµ

 ∆Φ
5.37 EΕΠ = N
∆t
EΕΠ ∆Φ ∆Q ∆Φ
I= ή I=N ή =N
R + RΓ ∆t ( R + RΓ ) ∆t ∆t ( R + RΓ )

∆Φ 0 − BA Bπ r 2
ή ∆Q =N ή ∆Q =N ή ∆Q =N
R + RΓ R + RΓ R + RΓ
∆Q ( R + RΓ )
άρα
= B = 10, 22 × 10−2 T
Nπ r 2

5.38 Όταν το σωληνοειδές διαρρέεται από ρεύμα Ι, στο εσωτερικό του δη-
μιουργείται ομογενές μαγνητικό πεδίο B = µο In (1). Όταν μηδενιστεί
το ρεύμα μηδενίζεται και το μαγνητικό πεδίο.
Η ηλεκτρεγερτική δύναμη που επάγεται στο κυκλικό πλαίσιο είναι:
∆Φ 0 − BA Bπ d 2
EΕΠ N=
= = N
∆t ∆t 4∆t
Λαμβάνοντας υπόψη την (1) βρίσκουμε
µο Inπ d 2
=EΕΠ N= 0,16V
4∆t

Το φαινόμενο της επαγωγής σε κινούμενο αγωγό

5.39 Στον αγωγό ΑΓ δημιουργείται ηλε-

κτρεγερτική δύναμη
E=ΕΠ Bl
=υ 20V , η πολικότητα της
οποίας φαίνεται στο σχήμα 5.5
α) Το ρεύμα στο κύκλωμα είναι
EΕΠ
=I = 2A
R + R1
β) VΑΓ = EΕΠ − IR1 = 10V

γ) Q= I 2 Rt= 6 × 103 J

88

22-0173-A-HQ.indd 88 8/10/2013 4:33:58 µµ

 5.40 Στην πλευρά ΚΛ του πλαισίου δη-
μιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη
EΕΠ = Baυ , η πολικότητα της οποίας
φαίνεται στο σχήμα 5.6
Το πλαίσιο διαρρέεται από ρεύμα
EΕΠ
I=
R
Στο πλαίσιο ασκείται από το πεδίο
δύναμη FL = BI α (σχ. 5.6). Για
να κινείται με σταθερή ταχύτητα
πρέπει να του ασκήσουμε δύναμη F ,
αντίθετη με την FL.
B 2 a 2υ
F = FL = BI α = = 0, 24 N
R

5.41 Στον αγωγό ΘΚ δημιουργείται ηλε-

κτρεγερτική δύναμη από επαγωγή.
EΕΠ= B ( ΘΚ )υ (σχ. 5.7)
Το κύκλωμα διαρρέεται από ρεύμα
EΕΠ
I=
RΟΛ
B ( ΘΚ )υ
VΓΖ IR
= =ΓΖ RΓΖ
RΟΛ
Όταν ο αγωγός ΚΘ βρίσκεται στη
θέση για την οποία ΘΓ = ΓΖ η ολική
αντίσταση του κυκλώματος είναι:
RΟΛ = 3RΓΖ
B ( ΘΚ )υ
Άρα =
VΓΖ IR
=ΓΖ = 1, 6V
3

5.42 α) Τη στιγμή μηδέν ο αγωγός αφήνε-

ται ελεύθερος και αρχίζει να κινείται
με την επίδραση του βάρους του.
Έστω ότι, τη στιγμή t ο αγωγός θα
έχει ταχύτητα υ. Στον αγωγό, εκείνη
τη στιγμή η ηλεκτρεγερτική δύναμη
είναι EΕΠ = Blυ (η πολικότητά της

89

22-0173-A-HQ.indd 89 8/10/2013 4:33:59 µµ

 φαίνεται στο σχήμα 5.8). Το ρεύμα που διαρρέει το κύκλωμα είναι
EΕΠ Blυ
=I =
R R
Στον αγωγό εκτός από το βάρος του ασκείται και δύναμη
B 2 l 2υ mg − FL
FL BIl
= = . Έτσι, η επιτάχυνση του αγωγού είναι a =
R m
Ο αγωγός θα επιταχύνεται μέχρι τη στιγμή που mg − FL =0 ή
B 2 l 2υ
mg =
R
Η ταχύτητα του αγωγού εκείνη τη στιγμή θα πάρει τη μέγιστη τιμή
mgR
της=
υορ = 2,5m / s
B 2l 2
β) Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας, η αρχική
δυναμική ενέργεια του αγωγού θα μετατραπεί σε κινητική ενέργεια
και σε θερμότητα στο κύκλωμα:
1
mgh
= mυορ
2
+ Q άρα Q = 3,875 J
2

5.43 α) Τη στιγμή μηδέν, που ο αγωγός

αφήνεται ελεύθερος, αρχίζει να
κινείται με την επίδραση της
mgηµϕ , συνιστώσας του βάρους
του.
Έστω ότι τη στιγμή t, ο αγωγός
θα έχει ταχύτητα υ.
Αναλύουμε το B σε δύο
συνιστώσες, μια κάθετη και μια
παράλληλη στην κίνηση του
αγωγού.
Στον αγωγό δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη EΕΠ = B συνϕ lυ (η
πολικότητά της φαίνεται στο σχήμα). Το ρεύμα που τον διαρρέει είναι
EΕΠ B συνϕ lυ
I= = (1)
R R
Επειδή ο αγωγός διαρρέεται από ρεύμα, δέχεται από το μαγνητικό
πεδίο δύναμη

90

22-0173-A-HQ.indd 90 8/10/2013 5:17:25 µµ

 FL = BIl (σχ. 5.9). Ο αγωγός κινείται με επιτάχυνση:

mgηµϕ − FLσυνϕ
a= , δηλαδή
m
θα επιταχύνεται μέχρι τη στιγμή που 0ή
mgηµϕ − FLσυνϕ =
mgηµϕ − BIlσυνϕ =
0

Η σχέση αυτή γίνεται αν λάβουμε υπόψη την (1)

B 2l 2υ συν 2ϕ
mgηµϕ =
R

Η ταχύτητά του τότε θα έχει τη μέγιστη τιμή της

mgRηµϕ
=υορ = 0, 667 m / s
B 2 l 2συν 2ϕ
β) Η δύναμη Laplace τότε θα είναι
B 2 συνϕ l 2 υορ
FL BIl
= = = 0, 058 N
R

Το φαινόμενο της επαγωγής σε στρεφόμενο αγωγό

5.44 Στο τμήμα ΟΓ της ράβδου δημιουρ-

γείται ηλεκτρεγερτική δύναμη:
1
Bω ( ΟΓ )= VΓ − VO (1)
2
EΟΓ=
2
Στο τμήμα ΟΑ δημιουργείται
ηλεκτρεγερτική δύναμη:
1
Bω ( ΟΑ )= VΑ − VO (2)
2
EΟΑ
=
2
Αφαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2)
έχουμε:
1
Bω ( ΟΓ ) − ( ΟΑ ) 
2 2
VΓ −=
VΑ E=
ΟΑ
2  

άρα VΓ − VΑ =
1V

91

22-0173-A-HQ.indd 91 8/10/2013 4:34:00 µµ

 1
5.45 =
V E=
ΕΠ Bω r 2 άρα
2

2V
=
B = 0,8T
ωr 2

Εναλλασσόμενη τάση - εναλλασσόμενο ρεύμα

Vo
5.46 Vo = N ω BA V=
ΕΝ ≈ 220V
2
Vo
=Io = 2 2A
R + R1

5.47 =
=VVoo NN
=
=ωωBA
BA NN 22=π fBA
π= fBA 18,84
18,84VV

2
VΣ2 VΕΝ
5.48 =
PΣ V=
Σ IΣ PΕΝΑΛ V=
= ΕΝ I ΕΝ
R 2R
2
VΣ2 VΕΝ
Εφόσον PΣ = PΕΝΑΛ = ή VΕΝ = VΣ 2
R 2R
V
ή o = VΣ 2 άρα Vo = 200V
2

VΕΝ Vo
5.49 2
Q = I EN Rt I=
ΕΝ = = 2A
R R 2
επομένως Q
= 1, 2 × 104 J

5.50 α) p= υ=i Vo I oηµ 2 314t1 (1)

Vo I o
όμως P = VΕΝ I ΕΝ ή P = άρα Vo I o = 2 P
2
οπότε η (1) γίνεται:

92

22-0173-A-HQ.indd 92 11/10/2013 12:58:14 µµ

 π
=p 2 P ηµ 2 314t1 2 P ηµ 2 ( 0,5 × 3,14
= = ) 2 P ηµ =
2
200W
2
Vo I EN P 2
β) P V=
= ΕΝ I ΕΝ άρα Vo =
2 I EN
υ = Vo ηµ 314t2 ή

P 2 P 2 π
υ
= ηµ ( 0, 25 × 3,14
= ) ηµ
= 250V
I EN I EN 4

Vo I o Vo2
5.51 =
P VΕΝ I=
ΕΝ = = 160W
2 2R

Αμοιβαία επαγωγή

di
5.52 EΕΠ M
= = 10V
dt

5.53 =
M N µο=
nA 0,8π × 10−4 H
di
E
=ΕΠ M= 0,8π × 10−4 V
dt

Αυτεπαγωγή

di N 2 di
5.54 Eαυτ= L = µο A = 6π × 10−3 V
dt l dt
5.55 Έστω ότι, όταν το πηνίο διαρρέεται από ρεύμα I από κάθε σπείρα του
διέρχεται μαγνητική ροή Φ. Αν το ρεύμα μηδενιστεί σε χρόνο Δt στο
πηνίο δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη η μέση τιμή της οποίας
είναι:

∆Φ ∆I
EΕΠ = − N ή EΕΠ = − L άρα N ∆Φ = L ∆I
∆t ∆t
NΦ
ή N (0 − Φ
= ) L ( 0 − I ) άρα=L = 0, 08 H
I

93

22-0173-A-HQ.indd 93 8/10/2013 4:34:02 µµ

 E 1 2
5.56 I
= = 3A =U = LI 0, 027 J
R 2

E
5.57 α) I=
o = 2, 4 A
R
β) Eαυτ= iR
= 10V
di di E
Eαυτ = − L άρα −500 A / s
− αυτ =
=
dt dt L
γ) Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας, η ενέργεια που
είχε αποθηκευτεί στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου θα μετατραπεί σε
θερμότητα στον αντιστάτη.
1 2
=Q = LI o 0, 058 J
2

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

∆Φ
5.58 EΕΠ = N ,
∆t

EΕΠ ∆Φ ∆Q ∆Φ
I= ή I=N ή =N
R R ∆t ∆t R ∆t
BAσυν 180 − BAσυν 0 2 BA
=ή ∆Q N = N
R R
2 Bπ r 2 2 Bπ r 2
ή ∆Q =N ή ∆Q =N
l N 2π r
ρ ρ
s s
Bsr
ή ∆Q= = 10−3 C
ρ

5.59 α) Έστω ότι, τη στιγμή t, ο αγωγός που κινείται απέχει από τον άλλο
αγωγό χρωμονικελίνης απόσταση x. Στον αγωγό που κινείται επάγε-
ται ηλεκτρεγερτική δύναμη: EΕΠ = Blυ
E Blυ Blυ
Το ρεύμα στο κύκλωμα είναι I = ΕΠ ή I = ή I=
R 2 xR∗ 2υ tR∗

94

22-0173-A-HQ.indd 94 8/10/2013 4:34:03 µµ

 Bl 2,5 × 10−3
ή I= άρα I = (SI)
2 R∗t t
β) I = 1, 25mA

γ) Η γραφική παράσταση της

έντασης του ρεύματος με το χρόνο
φαίνεται στο σχήμα 5.12

5.60 α) Τη στιγμή μηδέν στον αγωγό ΣΣʹ ασκείται η δύναμη F και ο αγωγός
αρχίζει να επιταχύνεται.
Έστω ότι τη στιγμή t, ο αγωγός έχει ταχύτητα υ.
Στον αγωγό αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη EΕΠ = Blυ (1)
(η φορά της φαίνεται στο σχήμα 5.13)
Το κύκλωμα διαρρέεται από ρεύμα
EΕΠ BLυ
I= ή I= (2)
R + R1 R + R1
Το μαγνητικό πεδίο ασκεί στον
αγωγό δύναμη
B 2 L2υ
FL BIL
= =
R + R1

F − FL
Η επιτάχυνσή του είναι a =
m
Ο αγωγός θα αποκτήσει τη μέγιστη

ταχύτητά του όταν ∑ F = 0 δηλαδή

B 2 L2υορ
όταν F = FL ή F =
R + R1
F (R + R )
επομένως
= υορ =
2 2
1
15m / s
B L
Τότε από (1) EΕΠ = 3V και από (2) I = 5 A
Επομένως VΣΣ ' = EΕΠ − IR = 0,5V
B 2 L2υ
β1) Όταν υ = 7,5m / s =FL = 0,5 N
R + R1

95

22-0173-A-HQ.indd 95 8/10/2013 4:34:04 µµ

 dυ F
a=
= −5m / s 2
− L =
dt m
Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας ο ρυθμός με τον
οποίο μειώνεται η κινητική ενέργεια του αγωγού είναι ίσος με το
ρυθμό με τον οποίο παράγεται θερμότητα στο κύκλωμα.
dK
− =PΘ =I 2 ( R + R1 )
dt
2
dK  BLυ 
ή =
−  ( R + R1 ) =
−3, 75W
dt  R + R1 
β2) Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας η κινητική
ενέργεια που είχε ο αγωγός τη στιγμή που έπαψε να ασκείται η δύναμη
F, έγινε θερμότητα.
1
Q= K= mυορ
2
= 11, 25 J
2

5.61 α) Η επιτάχυνση του αγωγού τη στιγμή μηδέν (όταν του ασκείται η

F − mgηµϕ
δύναμη F) είναι a =
m
Έστω ότι τη στιγμή t ο αγωγός
ΚΛ έχει ταχύτητα υ. Στον αγωγό
αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική
δύναμη EΕΠ = Blυ (1)
Το κύκλωμα διαρρέεται από ρεύμα
EΕΠ Blυ
=I = (2)
R + R1 R + R1

Το μαγνητικό πεδίο ασκεί στον
B 2l 2υ
αγωγό δύναμη =FL BIl= .
R + R1
F − mgηµϕ − FL
Η επιτάχυνσή του είναι a =
m
Ο αγωγός θα επιταχύνεται μέχρι τη στιγμή που F − mgηµϕ − FL =
0 ή
Blυ
2 2
F − mgηµϕ − =0
R + R1
Η ταχύτητα του αγωγού εκείνη τη στιγμή θα πάρει τη μέγιστη τιμή της

96

22-0173-A-HQ.indd 96 8/10/2013 4:34:05 µµ

 ( F − mgηµϕ )( R + R1 )
=υορ = 8m / s
B 2l 2
β) Φαίνεται από τη σχέση (1) ότι όταν ο αγωγός αποκτήσει την οριακή
του ταχύτητα EΕΠ = 4V και από τη (2) I = 20 A
VΚΛ = EΕΠ − IR2 = 2V
γ) Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας, η ενέργεια που
μεταφέρθηκε στον αγωγό ΚΛ μέσω του έργου της δύναμης F θα είναι
ίση με το άθροισμα της κινητικής και της δυναμικής ενέργειας που
απέκτησε ο αγωγός και της θερμότητας που παράχθηκε στο κύκλωμα.
1 1 2
WF= mυορ
2
+ mgh + Q άρα Q = Fd − mυορ − mgd ηµφ = 68 J
2 2

5.62 α) Έστω ότι τη στιγμή t ο αγωγός

ΚΛ έχει ταχύτητα υ. Στον αγωγό
ΚΛ αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική
δύναμη EΕΠ = Blυ (1) και το κύ-
κλωμα διαρρέεται από ρεύμα
EΕΠ Blυ
=I = (2)
R R
Το μαγνητικό πεδίο ασκεί στον
B 2 l 2υ
αγωγό ΚΛ δύναμη =
FL BIl
=
R
Blυ 2 2
ma ή =
F − FL = F ma + ή
R
B 2 l 2 at
F ma +
=
R
ή F = 1 + 0,1t (3)
Στο σχήμα 5.16 παριστάνεται η F
σε συνάρτηση με το χρόνο.

β) Τη στιγμή t = 6s ο αγωγός έχει

ταχύτητα υ= at= 12m / s
Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης
της ενέργειας, η ενέργεια που προσφέρεται στο κύκλωμα μέσω του
έργου της δύναμης F μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια στον αγωγό
και σε θερμότητα λόγω φαινομένου Joule.

97

22-0173-A-HQ.indd 97 8/10/2013 5:19:48 µµ

 1
WF
= mυ 2 + Q άρα Q = 14, 4 J
2
γ) Από (2) I = 1, 2 A και από (3) F = 1, 6 N . Σύμφωνα με την αρχή
διατήρησης της ενέργειας ο ρυθμός με τον οποίο προσφέρεται
ενέργεια μέσω του έργου της δύναμης F είναι ίσος με το άθροισμα
του ρυθμού με τον οποίο αυξάνεται η κινητική ενέργεια του αγωγού
και του ρυθμού με τον οποίο παράγεται θερμότητα στο κύκλωμα.
dK dK
PF
= + PΘ άρα = Fυ − I 2 R =12W
dt dt

5.63 Τη στιγμή t = 0 που αφήνεται ελεύ-

θερος ο αγωγός διαρρέεται από
E
ρεύμα I = και επιταχύνεται με
R
την επίδραση της δύναμης Laplace
FL = BIl που του ασκεί το μαγνητικό
πεδίο.
Τη στιγμή t, ο αγωγός έχει αποκτήσει
ταχύτητα υ. H ηλεκτρεγερτική
δύναμη στον αγωγό ΚΛ είναι
EΕΠ = Blυ και το ρεύμα στο κύκλωμα
E − EΕΠ E − Blυ
=I =
R R
Ο αγωγός θα επιταχύνεται μέχρι να μηδενιστεί η FL . Αυτό θα συμβεί
όταν μηδενιστεί η ένταση του ρεύματος, δηλαδή όταν E − Blυ = 0
Η ταχύτητα, εκείνη τη στιγμή, θα πάρει τη μέγιστη τιμή της
E
υ=
ορ = 12m / s
Bl

5.64 Τη στιγμή μηδέν που κλείνει ο διακόπτης ο αγωγός ΚΛ διαρρέεται

E
I = 1, 2 A . Τη στιγμή εκείνη στον αγωγό ασκούνται: το
από ρεύμα =
R
βάρος του mg = 1N και η = = 1, 2 N (σχ. 5.18). Έτσι, ο αγωγός
FL BIl
FL − mg
κινείται προς τα πάνω με επιτάχυνση a =
m

98

22-0173-A-HQ.indd 98 8/10/2013 4:34:06 µµ

 Τη στιγμή t, ο αγωγός ΚΛ θα έχει
ταχύτητα υ και θα έχει εμφανιστεί
σ’ αυτόν ηλεκτρεγερτική δύναμη
EΕΠ = Blυ .
Το κύκλωμα τότε διαρρέεται από
ρεύμα
E − EΕΠ E − Blυ
=I = .
R R
Ο αγωγός θα επιταχύνεται μέχρι
τη στιγμή που
FL − mg = 0 ή BIl = mg ή
E − Blυ
B l = mg .
R
mgR .
ή BEl − B 2 l 2υ =
Η ταχύτητα, εκείνη τη στιγμή, θα πάρει τη μέγιστη τιμή της
BEl − mgR
=υορ = 4m / s
B 2l 2

5.65 α) Η ταχύτητα του αγωγού τη στιγμή που κλείνει ο διακόπτης βρίσκεται

με την εφαρμογή της αρχής διατήρησης της μηχανικής ενέργειας
1
mgh = mυ 2 άρα
= υ 2 gh 4m / s
=
2
Τη στιγμή που κλείνει ο διακόπτης, στον αγωγό έχει εμφανιστεί
ηλεκτρεγερτική δύναμη EΕΠ = Blυ και το κύκλωμα διαρρέεται από
E + EΕΠ E + Blυ
ρεύμα
= I = = 4A
R+r R+r

99

22-0173-A-HQ.indd 99 11/10/2013 1:02:12 µµ

 Οι δυνάμεις που ασκούνται τότε στον αγωγό, είναι mg = 2 N και
FL − mg
= = 4 N . Η επιτάχυνση του αγωγού είναι
FL BIl = a = 10m / s 2
m
και έχει κατεύθυνση προς τα πάνω (σχ. 5.19β).

β) Η κίνηση του αγωγού είναι επιβραδυνόμενη. Καθώς ο αγωγός

κινείται προς τα κάτω το ρεύμα μειώνεται, το ίδιο συμβαίνει και με τη
δύναμη Laplace. Η μικρότερη τιμή της FL αντιστοιχεί στη μικρότερη
E
τιμή του ρεύματος
= I = 3 A που επιτυγχάνεται όταν η ταχύτητα
R+r
του αγωγού μηδενιστεί. Επειδή η μικρότερη τιμή της FL είναι
F=L 3 N > mg , ο αγωγός θα κινηθεί προς τα κάτω μέχρι να μηδενιστεί
η ταχύτητά του.
Στη θέση αυτή είναι I = 3 A και VΚΛ= IR
= 9V (σχ. 5.19γ)

γ) Μετά το μηδενισμό της ταχύτητάς του ο αγωγός ΚΛ αρχίζει να

FL − mg
κινείται προς τα πάνω με επιτάχυνση a = . Η πολικότητα της
m
ηλεκτρεγερτικής δύναμης αντιστρέφεται (σχ. 5.19δ) και το ρεύμα στο
E − EΕΠ E − Blυ
κύκλωμα είναι
= I =
R+r R+r
Ο αγωγός θα επιταχύνεται μέχρι τη στιγμή που FL − mg =
0ή
E − Blυ
BIl = mg ή B l = mg
R+r
ή BEl − B 2 l 2υ = mg ( R + r )
Τη στιγμή εκείνη ο αγωγός αποκτάει τη μέγιστη ταχύτητα
BEl − mg ( R + r )
=υορ = 4m / s
B 2l 2

∆I
5.66 α) Eαυτ = − L = −0, 05V
∆t

100

22-0173-A-HQ.indd 100 8/10/2013 5:20:59 µµ

 β) Το ρεύμα στο κύκλωμα είναι:
EΕΠ + Eαυτ
I= ή EΕΠ= IR + Eαυτ ή
R
Blυ =( 2t + 3) R + Eαυτ
άρα υ= 2t + 4 (SI)
Η γραφική παράσταση της ταχύτητας
σε συνάρτηση με το χρόνο φαίνεται
στο σχήμα 5.20
γ) Όπως φαίνεται από το διάγραμμα
υ-t του σχήματος 5.20 η κίνηση του
αγωγού είναι ομαλά επιταχυνόμενη.
∆υ υ2 − υ1 2
= = 2m / s
∆t t2 − t1

δ) =
I 2t + 3 (SI) για t = 4 s I = 11A
FL BIl
= = 0,55 N F − FL =
ma επομένως F = 0,85 N
dWF
= P=F υ 10, 2W
F=
dt

l
5.67 Η είσοδος του πλαισίου στο μαγνητικό πεδίο διαρκεί =
t = 5s.
υ
Κατά την είσοδο του πλαισίου στο μαγνητικό πεδίο:
Φ= B ∆A= Blx= Blυ t
Τη στιγμή t = 0 Φ =0 και τη
στιγμή t = 5s = 2,5 × 10−2 Wb
Φ
Στην πλευρά ΚΛ του πλαισίου
αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη:
EΚΛ = Blυ = 5 × 10−3 V
Το ρεύμα στο πλαίσιο είναι:
E E
I= = = 5 × 10−3 A
RΟΛ 4lR∗
VΚΛ =EΚΛ − IRΚΛ =E − IlR∗ =3, 75 × 10−3 V
Το μαγνητικό πεδίο ασκεί στον αγωγό
ΚΛ δύναμη F=L = 0,5 × 10−3 N
BIl

101

22-0173-A-HQ.indd 101 8/10/2013 4:34:09 µµ

 Το πλαίσιο παραμένει ολόκληρο στο
μαγνητικό πεδίο για χρόνο
d −l
∆t
= = 3s
υ
Κατά την παραμονή του μέσα στο
μαγνητικό πεδίο:
Φ= B ∆A= Bl 2= 2,5 × 10−2 Wb
Ηλεκτρεγερτική δύναμη δημιουργείται
στο τμήμα ΚΛ και ΑΓ του αγωγού
EΚΛ = Blυ EΑΓ = Blυ

Η ηλεκτρεγερτική δύναμη στο πλαίσιο

είναι: E = EΚΛ − EΑΓ = 0
E
Το ρεύμα στο πλαίσιο είναι:=I = 0
RΟΛ
VΚΛ = EΚΛ = Blυ = 5 × 10−3 V
Εφόσον το πλαίσιο δεν διαρρέεται από ρεύμα το μαγνητικό πεδίο δεν
του ασκεί δύναμη.
l
Η έξοδος διαρκεί χρόνο ∆t = = 5s .
υ
Κατά την έξοδό του από το μαγνητικό πεδίο:
Φ B ∆
= =A Bl ( l −=
x ) Bl ( l − υ ∆t )
= Bl 2 − Blυ ∆t
Φ
Για ∆t =0 Φ= 2,5 × 10−2 Wb
για ∆t =5s Φ =0
Ηλεκτρεγερτική δύναμη αναπτύσ-
σεται στην πλευρά ΑΓ του πλαισί-
ου. Το ρεύμα που διαρρέει τώρα το
πλαίσιο έχει φορά αντίθετη από τη
φορά που είχε κατά την είσοδο του
πλαισίου στο πεδίο. Η ηλεκτρε-
γερτική δύναμη στο πλαίσιο είναι:
E =− EΑΓ =− Blυ =−5 × 10−3 V
Το ρεύμα στο πλαίσιο είναι:
E E
I= = =−5 × 10−3 A
RΟΛ 4lR∗

102

22-0173-A-HQ.indd 102 8/10/2013 4:34:09 µµ

 V=
ΚΛ IR=
ΚΛ IlR
= ∗
1, 25 × 10−3 V
To μαγνητικό πεδίο ασκεί στον αγωγό ΑΓ δύναμη
F=
L = 0,5 × 10−3 N
BIl

Σχ. 5.24

E
5.68 α)
= I = 4A
R+r
di
β) Eαυτ =
−L =
−3V
dt
E + Eαυτ 1 2
γ) I
= = 3, 7 A=U = Li 3, 42 J
R+r 2
δ) Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας ο ρυθμός με τον
οποίο η πηγή δίνει ενέργεια στο κύκλωμα είναι ίσος με το άθροισμα
του ρυθμού με τον οποίο παράγεται θερμότητα στις αντιστάσεις του
κυκλώματος και του ρυθμού με τον οποίο αποθηκεύεται ενέργεια στο
μαγνητικό πεδίο του πηνίου.

103

22-0173-A-HQ.indd 103 11/10/2013 12:58:29 µµ

 dU dU
EI= I 2 ( R + r ) + επομένως = 11,1W
dt dt

5.69 α) Τη στιγμή που κλείνει ο διακόπτης

το πηνίο, δεν διαρρέεται από ρεύμα
(Ι1 = 0).
E
Επομένως =
I I=
2 = 2A
R2
Όταν αποκατασταθούν οι τελικές
τιμές στο κύκλωμα τότε Eαυτ = 0 .
Οι αντιστάτες R1 και R2 έχουν την
ίδια τάση στα άκρα τους ίση με την
ηλεκτρεγερτική δύναμη της πηγής
E
I1
= = 4A
R1
E
I2
= = 2 A και η πηγή διαρρέεται
R2
από ρεύμα I = I1 + I 2 = 6 A

β) Με το άνοιγμα του διακόπτη, στο

πηνίο δημιουργείται ηλεκτρεγερτική
δύναμη από αυτεπαγωγή που
προκαλεί ρεύμα στο πηνίο της ίδιας
φοράς με αυτό που το διέρρεε πριν
ανοίξει ο διακόπτης.
Το επαγωγικό ρεύμα διαρρέει το Σχ. 5.25
βρόχο ΚΛΜΝ
Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας, η ενέργεια που είχε
αποθηκευτεί στο πηνίο, πριν το άνοιγμα του διακόπτη, θα μετατραπεί
σε θερμότητα στις αντιστάσεις.
1 2
LI1= Q= 1, 6 J
2

104

22-0173-A-HQ.indd 104 8/10/2013 4:34:10 µµ

 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1 Κινητική θεωρία των αερίων............................................5

2 Θερμοδυναμική..............................................................10

3 Ηλεκτρικό πεδίο.............................................................30

4 Μαγνητικό πεδίο.............................................................64

5 Ηλεκτρομαγνητική επαγωγή...........................................81

105

22-0173-A-HQ.indd 105 8/10/2013 4:34:10 µµ

 106

22-0173-A-HQ.indd 106 8/10/2013 4:34:11 µµ

 107

22-0173-A-HQ.indd 107 8/10/2013 4:34:11 µµ

 108

22-0173-A-HQ.indd 108 8/10/2013 4:34:11 µµ

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Τεύχος Β΄
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Ομάδας προσανατολισμού Θετικών Σπουδών & Σπουδών Υγείας

Λύσεις των ασκήσεων

Φυσική
ISBN 978-960-06-2426-7
Κωδικός βιβλίου: 0-22-0173
Τεύχος Β΄

Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Φυσική
Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ομάδας Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών & Σπουδών Υγείας

(01) 000000 0 22 0173 3

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»