ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Λογοτεχνία και γυναίκα στην Ελληνική επανάσταση

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2007-2008

Εργάσθηκαν οι µαθητές-
µαθητές-τριες:
τριες:
ΑΠΌ ΤΟ Γ1
∆ΙΑΜΑΝΤΑΚΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ
∆ΡΥΜΑΛΙΤΟΥ ΑΛΙΝΑ
ΖΟΥΡΙ∆Η ΛΕΪΛΑ
ΚΑΡΒΟΥΝΑΚΗ ΕΥΗ
ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ ΡΑΦΑΕΛΛΑ
ΚΟΥΡΤΗ ΙΣΑΜΠΕΛΑ
ΛΑΣΗΘΙΩΤΑΚΗ ΦΩΤΕΙΝΗ
ΜΠΑΛΟΛΙ ΝΤΗΖΙΑΝΑ
ΜΠΟΥΛΑΪ ΑΛΙΝΑ
ΜΠΟΥΜΠΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
ΜΠΟΥΡΛΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ
ΞΗΡΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΠΑΞΙΝΟΣ ΝΙΚΟΣ
ΤΡΙΑΝΑΤΑΦΥΛΛΟΥ ΠΟΠΗ
ΑΠΌ ΤΟ Γ2
ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
∆ΑΣΚΑΛΑΚΗ ∆ΗΜΗΤΡΑ
∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ
ΚΡΗΤΣΩΤΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
ΛΑΝΣΙΛΟΤΑ ΛΟΡΕΝΑ
ΝΙΚΟΛΙ∆ΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
ΠΑΣΠΑΡΑΚΗ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ
ΣΚΑΡΑΚΗ ΜΑΡΙΑΝΝΑ
ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ
ΤΖΑΤΖΑΡΑΚΗΣ ΑΝ∆ΡΕΑΣ
ΦΑΝΟΥΡΑΚΗ ΙΩΑΝΝΑ
ΦΙΛΙΠΠΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΧΑΤΖΗ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΑΡΙΑ

Επιµέλεια :Καλουδιώτη Μαρία – ∆ιευθύντρια Καλλιτεχνικού σχολείου Ηρακλείου

 Μια γυναίκα ιστορικός, συγγραφέας πολλών
έργων µε θέµα γυναίκες της νεώτερης Ελλάδας,
η Κούλα Ξηραδάκη, στον πρόλογο του βιβλίου
της «Γυναίκες του ’21» παρατηρεί
χαρακτηριστικά πως: «Η ιστορία της Ελληνικής
Επανάστασης, έτσι όπως την έγραψαν οι
ιστορικοί και οι αποµνηµονευµατογράφοι της
εποχής κατήντησε να µοιάζει µε τις µονές του
Αγίου Όρους, όπου κανένα θηλυκό δεν
εισχωρεί».
Κι όµως …
 Η γυναίκα, είναι παρούσα στον πόλεµο και στη ειρήνη .
Είναι δυνατή µέσα από την φαινοµενική της αδυναµία
Ζει το µέγα µυστήριο της ζωής , φέρνει στον κόσµο τα
παιδιά της διακυνδυνεύοντας την ίδια της τη ζωή
∆ιδάσκει στα παιδιά της την ειρήνη .
Θέλει τα παιδιά της ζωντανά, ενεργά µέλη της κοινωνίας,
δηµιουργούς καινούργιου κόσµου πιο δίκαιου και
ειρηνικού
Της αξίζει το ποίηµα του εθνικού µας ποιητή Κωστή
Παλαµά, γραµµένο τότε για την Καλλιρρόη Παρρέν :
«Χαίρε γυναίκα της Αθήνας, Μαρία, Ελένη, Εύα.
Να η ώρα σου. Τα ωραία σου φτερά δοκίµασε και ανέβα
και καθώς είσαι ανάλαφρη και πια δεν είσαι σκλάβα
προς τη µελλούµενη άγια γη πρωτύτερα εσύ τράβα
και ετοίµασε τη νέα ζωή, µιας νέας χαράς υφάντρα
και ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί τον άντρα».
 Ο τύραννος όµως είναι αδίστακτος. Θέλει
προσκυνηµένους τους αγωνιστές της λευτεριάς, γι
αυτό καίει και ρηµάζει τα χωριά, σέρνει στα
σκλαβοπάζαρα τα παιδιά και τις γυναίκες τους, που
προτιµούν το θάνατο παρά την ατίµωση: «Που πας
ψηλή, που πας λιγνή, που πας καγκελοφρύδα;
- στην Αρτα πάω η καψερή µες των Τουρκών τα
χέρια,
και εγώ Τούρκα δε γίνοµαι, τζαµί δεν προσκυνάω.
Κάλλιο να ιδώ το αίµα µου στη γης να κοκκινίσει,
παρά να ιδώ τα µάτια µου Τούρκος να τα
φιλήσει...»
 Ο ΠΟΝΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
Ποιος θε ν’ ακούσει κλάµατα και µαύρα µοιρολόγια;
Ας πάει στα κάστρα του Μωριά, της Πόλης τα καντούνια,
που κλαίει η µάνα το παιδί, και το παιδί τη µάνα.
Στο παραθύρι κάθονται και το γιαλό τηράζουν.
Σαν περδικούλες θλίβονται και σαν παπιά µαδιούνται.
Σαν του κοράκου τα φτερά µαυρίζει η φορεσιά τους.
Βαρκούλες βλέπουν κι έρχονται, καράβια και προβαίνουν.
ΜΑΝΑ: Καράβια καραβόπουλα και σεις µικρές βαρκούλες
Μην είδατε τον Γιάννη µου, το Γιάννη το παιδί µου;
ΝΑΥΤΙΚΟΣ: Αν το είδα κι αν τ’ απάντησα, πόθε να το γνωρίσω;
∆είξε µου τα σηµάδια του, ίσως και τον γνωρίσω.
ΜΑΝΑ: Ήταν ψηλός, ήταν λιγνός, ίσιος σαν κυπαρίσσι,
Είχε και στ’ ακροδάχτυλο πανώριο δακτυλίδι,
Κι έλαµπε πλειο το δάχτυλο από το δαχτυλίδι.
ΝΑΥΤΙΚΟΣ: Εψές βράδυ τον είδαµε, στης Μπαρµπαριάς τον άµµο.
Γενίτσαρος εγίνηκε. Σουλτάνον προσκυνάει

…όταν το παιδί γινόταν

Γενίτσαρος
 ∆ΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥ∆Ι
για τη µάνα που αψηφά το γιο για τη πατρίδα
Σε ένα από αυτά, «του Κίτσου η µάνα», αλαλιασµένη που πάν οι Τούρκοι
για κρέµασµα το γιο της η µάνα δεν µετράει τη ζωή του αλλά τα όπλα
του, µετράει την απώλεια για τον Αγώνα και όχι τα νιάτα του παιδιού και
της δικής της φύτρας:

Τον Κίτσο τόνε πιάσανε και παν να τον κρεµάσουν,

Χίλιοι τον παν από µπροστά και δυο χιλιάδες πίσω
Κι ολοξοπίσω πάγαινε η δόλια του µανούλα.
Κίτσο µου πού ’ναι τάρµατα, πού τάχεις τα τσαπράζια;
Τις πέντε αράδες τα κουµπιά τα φλωροκαπνισµένα;

-Μάνα λωλή, µάνα τρελή, µάνα ξεµυαλισµένη

µάνα δεν κλαις τα νιάτα µου, δεν κλαις τη λεβεντιά µου
µόν’ κλαις τάρηµα τάρµατα, τάρηµα τα τσαπράζια;
Άλλες φορές πολεµά ντυµένη άντρας …..
Είναι όµως και η γυναίκα η ανυπόταχτη, που πήρε νωρίς
άλλο δρόµο «το δρόµο των κλεφτών, των
καπεταναραίων» κι έτσι πλάθεται στο τραγούδι ο θρύλος
της κόρης που ζει και µάχεται δίπλα στους κλέφτες , στα
παλικάρια, ένας θρύλος που κρατάει από το Βυζάντιο και
θέλει την κόρη µεταµφιεσµένη σε άντρα να πολεµά µαζί
του.
«Ποιος είδε ήλιο το βράδυ κι άστρι στα παλικάρια
ποιος είδε κόρη ανύπαντρη να πάνε µε τους κλέφτες;
δώδεκα χρόνους έκανε αρµατολός και κλέφτης,
κανένας δε τη γνώριζε, κανένας δεν την ξέρει...»
 Οι γυναίκες των Λαζαίων
(Θεσσαλία)
Τρία πουλάκια κάθονταν στον
Όλυµπο στη ράχη,
Το να τηράει τα Γιάννινα , τάλλο τη Κατερίνη,
Το τρίτο το καλύτερο µοιρολογάει και λέει .
Τι είν’ το κακό που πάθαµε οι µαύροι οι Λαζαίοι;
Μας χάλασε ο Βελή πασάς µας έκαψε τα σπίτια ,
Μας πήρε τις γυναίκες µας, µας πήρε τα παιδία
µας,
Στο Τύρναβο της πάησε , πεσκέσι του Βεζύρη…..
 ΤΗΣ ΛΙΑΚΑΙΝΑΣ

Πως λάµπει ο ήλιος στα βουνά στους κάµπους το

φεγγάρι ,
Έτσι έλαµπε κι η Λιάκαινα στα τούρκικα τα χέρια .
Πέντε Αρβανίτες την κρατούν και δέκα την ξετάζουν
Κι ένα µικρό Μπεόπουλο κρυφά την κουβεντιάζει.
«Λιάκαινα , δεν παντρεύεσαι , δεν παίρνεις Τούρκο
άντρα
Να σ’ αρµατώσει στο φλουρί µεσ΄το µαργαριτάρι;
-Κάλλιο να ιδώ το αίµα µου τη γης να κοκκινίσει
Παρά να ιδώ τα µάτια µου Τούρκος να τα φιλήσει .
 Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα
Η επιφανέστερη γυναικεία µορφή του Αγώνα του
1821.
Γεννήθηκε σε φυλακή της Κων/πολης (11 Μαΐου του
1771), κατά τη διάρκεια επίσκεψης της µητέρας της
στο βαριά άρρωστο σύζυγό της. Βαπτίστηκε
Λασκαρίνα και µεγάλωσε στο πατρικό της σπίτι
στην Ύδρα. Εγκαταστάθηκε µετά στις Σπέτσες, όπου
παντρεύτηκε το ∆ηµήτρη Γιάννουζα και, µετά το
θάνατό του, το ∆ηµήτρη Μπούµπουλη.
Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και διέθεσε τη ναυτική
της δύναµη στον Αγώνα. Με το ισχυρό πλοίο της
«Αγαµέµνων» βοήθησε στην πολιορκία του
Ναυπλίου.
Το Σεπτέµβριο του 1821, η Μπουµπουλίνα προσήλθε
στο στρατόπεδο του Κολοκοτρώνη, που
πολιορκούσε την Τριπολιτσά,
και ήταν ανάµεσα στις δυνάµεις που εισέβαλαν στην
πόλη.
Στις 22 Μαΐου του 1825,
1825 σε µια λογοµαχία µε
Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα
 Μαντώ Μαυρογένους
..Αν ήταν να ξαναζήσω από την αρχή, Ακριβή µου, τον ίδιο δρόµο θα
έπαιρνα. Μες στη φτώχεια µου είµαι πλούσια. Αγάπησα και
αγαπήθηκα. Το όνοµά µου έγινε τραγούδι. Η προσωπογραφία µου
κοσµεί σπίτια ανθρώπων που ποτέ δε θα γνωρίσω. Μα όλα αυτά
είναι ένα τίποτε µπρος στο αντίδωρο της έκστασης που αξιώθηκα
να µεταλάβω, όταν έγινε πραγµατικότητα το όνειρό µου. Η
ελευθερία του γένους. Αν δεν ελπίζεις το ανέλπιστο, κόρη µου, δε
θα το βρεις. Εµείς το ελπίσαµε και, µε τη βοήθεια του Θεού, το
βρήκαµε, κι ας ήµασταν αβοήθητοι! Ζήσαµε θαύµατα και καµιά
δυστυχία, καµιά µικρότητα δεν µπορεί να τα θαµπώσει. Θα τα
εξιστορείς κάποτε στα παιδιά σου και θα τα µάθεις να πιστεύουνε
στα θαύµατα..
Ξηµέρωσε κιόλας. Σκιρτά το λιµάνι. Ξανοίγει το σκοτάδι προς την
ανατολή. Γεµίζει ιριδισµούς η θάλασσα, καθώς σηκώνεται λαµπρός
ο δίσκος του ήλιου, για να χρυσώσει την πέτρα και το ξερόχορτο..
Κι εγώ ξαναγεννιέµαι ακόµα µια φορά µε το «Ωσαννά» στα χείλη.
Μόνη αλήθεια η Ανάσταση, Ψυχή µου!
Μαντώ Μαυρογένους
 ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ
Ηρωίδα της ελληνικής επανάστασης του 1821. Κόρη του Νικολάου
Μαυρογένους, µεγαλέµπορου που ήταν εγκατεστηµένος στην Τεργέστη. Πριν
κηρυχθεί η επανάσταση, ήρθε µε τον πατέρα της στην Ελλάδα και
εγκαταστάθηκε στη Τήνο.
Μόλις άρχισε ο αγώνας πήγε στη Μύκονο όπου εξόπλισε µε δικά της χρήµατα
δύο πλοία, µε τα οποία καταδίωξε η ίδια τους πειρατές που σάρωναν εκείνη
την εποχή τη θαλάσσια περιοχή της Μυκόνου. Αργότερα δηµιούργησε στόλο
από έξι πλοία και συγκρότησε σώµα πεζικού που αποτελούνταν από 16
λόχους των πενήντα ανδρών και πήρε µέρος στην επιχείρηση της Καρύστου
καθώς και στις µάχες του Πηλίου, της Φθιώτιδας και της Λειβαδιάς.
Επέστρεψε κατόπιν στη Μύκονο και ασχολήθηκε µε τη τροφοδοσία του
ναυτικού αγώνα και τη συγγραφή των αποµνηµονευµάτων της.
΄Οταν έληξε η επανάσταση εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Της απονεµήθηκε
από τον Καποδίστρια ο βαθµός της αντιστρατήγου. Το 1840 εγκαταστάθηκε
στην Πάρο.
Πέθανε το 1848. Το σπίτι που πέθανε στην Πάρο σώζεται µέχρι σήµερα.
 Μπουµπουλίνα-Μαντώ Μαυρογένους
1.Λεοντόκαρδες γυναίκες όµορφες δυναµικές
καπετάνισσες γενναίες πάντοτε ηρωικές
(Ρεφραίν) Μπουµπουλίνα Λασκαρίνα και Μαντώ
του Μαυρογένους
πλοία δώσατε και χρήµα για τη λευτεριά του
γένους.
2.Πολεµήσατε σαν άντρες δε σκιαχτήκατε εχθρό
λευτεριά για την Ελλάδα είχατε µόνο σκοπό
3.Θε να µείνετε για πάντα σ’ όλων µέσα τις καρδιές
Σαν παράδειγµα Ελληνίδων σε στιγµές ηρωικές
 ∆όµνα Βισβίζη
Η ∆όµνα Βισβίζη γεννήθηκε στον Αίνο της Θράκης το
1783. Παντρεύτηκε τον Αντώνιο (Χατζη-Αντώνη),
πλούσιο πλοίαρχο και εφοπλιστή από τον Αίνο. Ο
καπετάν Βισβίζης, γενναίος και ενθουσιώδης
πατριώτης, µυήθηκε νωρίς στη Φιλική Εταιρία και
προσέφερε πολλά χρήµατα για την Επανάσταση.
Συµµετείχε σε αρκετές ναυµαχίες µαζί µε τη ∆όµνα και
τα πέντε παιδιά τους. Το πλοίο τους ήταν η
«Καλοµοίρα» µε 140 άντρες και 16 κανόνια. Όταν ο
άντρας της έπεσε νεκρός σε µια εκστρατεία στην Αγία
Μαρίνα, η ∆όµνα µε θάρρος ανέλαβε τη διακυβέρνηση
της «Καλοµοίρας» και εξακολούθησε τον αγώνα. Η
γενναία καπετάνισσα επί τρία χρόνια συµµετείχε σε
εκστρατείες µε το πλοίο της και ύστερα δώρισε την
«Καλοµοίρα» στο κράτος. Η ∆όµνα έζησε δύσκολα
χρόνια στην Ύδρα και τη Σύρο, µαζί µε τα παιδιά της.
Πέθανε το 1850.
∆όµνα Βισβίζη
 Κυρα-Βασιλική
Γεννήθηκε το 1792 στο Πλέσιο των Φιλιατών και ήταν κόρη του
προύχοντα Κίτσου Κονταξή και αδελφή του οπλαρχηγού
Γεωργίου Κίτσου. Ζούσε στο χωριό της, από το οποίο την
απήγαγαν πράκτορες του Αλή Πασά. Ήταν πανέµορφη, πανέξυπνη
και γι΄ αυτό κίνησε το ενδιαφέρον του Αλή, ο οποίος την πήρε
στα χαρέµια του από πολύ µικρή ηλικία, µόλις δώδεκα χρονών.
Όταν ο Αλής διέταξε να κατακτηθεί η πόλη Πλεσίβιστα και να
γίνει σφαγή των κατοίκων της πόλης, µε την κατηγορία πως
γιάτρεψε και φρόντισε µερικούς κιβδηλοποιούς, η Βασιλική
κατάφερε να µαλακώσει τη σκληρή καρδιά του Αλή και να
σταµατήσει το σκοτωµό των ανθρώπων. Ο Πασάς αγαπούσε και
λάτρευε τη γυναίκα αυτή, που του άσκησε ευεργετική επιρροή
για τον Ελληνισµό. Μετά το θάνατο του Αλή, η Βασιλική
αιχµαλωτίστηκε και στάλθηκε στην Κων/πολη µε τον έµπιστο του
Αλή, Θανάση Βάγια, και τον αδελφό της Σίµο, απελευθερώθηκε
όµως µε τη µεσολάβηση του πατριάρχη Ανθίµιου Γ΄ και παρέµεινε
στο πατριαρχείο για 6 χρόνια. Με τη δηµιουργία του πρώτου
Ελληνικού Κράτους, γύρισε στην Ελλάδα το 1830, όπου
παρέµεινε για λίγο στο ιδιόκτητο κτήµα της, στο χωριό Βοϊβόντα,
τη σηµερινή Βασιλική των Τρικάλων, και τελικά εγκαταστάθηκε
στην Κατοχή του Αιτωλικού, όπου έζησε σε ένα πύργο, γνωστό
ως σήµερα ως «Γούλας της Κυρα-Βασιλικής», διατηρώντας
ακόµα την αρχοντική οµορφιά της και την αξιοπρέπεια της
γυναίκας του Αλή Πασά. Πέθανε όµως από δυσεντερία σε ηλικία
42 περίπου ετών.
Κυρα-Βασιλική
 Κυρά Φροσύνη
„ H πανώρια αρχοντοπούλα Eυφροσύνη, ανεψιά του µητροπολίτη Iωαννίνων
Γαβριήλ Γκάγκα, παντρεύτηκε (ή την παντρέψανε) νέα µε τον πλούσιο
∆ηµήτριο Bασιλείου. H Eυφροσύνη έκανε µε τον Bασιλείου παιδιά αλλά µαζί
ξεµυάλισε ολόκληρο τον αντρικό πληθυσµό των Iωαννίνων. Ξεµυάλισε και
τον Mουχτάρ, το γιο του Aλή Πασά, τον “ήρωα της Nικοπόλεως”2 το σφαγέα
της Πρέβεζας3, το δήµιο της λευτεριάς, “α λα φρανσαίζ”. Στη διάρκεια ενός
ταξιδιού του Bασιλείου στη Bενετία, γεννήθηκε ανάµεσά τους µια σχέση
θυελλώδης που δεν άργησε να τραβήξει την προσοχή του πατέρα Aλή. O
τελευταίος αντέδρασε στέλνοντας τον Mουχτάρ σε κάποια δευτερεύουσα
στρατιωτική επιχείρηση, έτσι που να ’βρει την ευκαιρία να συνετίσει την
παραστρατηµένη... απολαµβάνοντας την. Στις 10 του Γενάρη 1801, ο
ανεκδιήγητος δεσπότης έστειλε να κλέψουνε την κυρά Φροσύνη και να του
τη φέρουνε στο σαράι. H κοπέλα όµως είπε το όχι του θεριού· του είπε το
όχι µέχρι θανάτου! ∆ε νιώθω βέβαιος αν το ’κανε γιατί αγαπούσε το
Mουχτάρ ή γιατί, καθώς το θέλει ο λαϊκός θρύλος, ξύπνησε µέσα της η
Eλληνίδα και η µάνα. OAλής αντέδρασε, εκείνος, όπως το συνήθιζε: για να
πνίξει το πάθος του, έπνιξε την υπαίτια του πάθους του στη λίµνη των
Iωαννίνων. Mαζί µε άλλες δεκαεφτά δήθεν µοιχαλίδες µάλιστα, για να δώσει
µοραλιστική κάλυψη στη δολοφονία.
 ∆ηµοτικό τραγούδι
Της κυρά Φροσύνης
Τ' ακούσατε τι γίνηκε 'ς τα Γιάννενα,
„ τη λίµνη,
που πνίξανε τες δεκαεφτά µε την
κυρά Φροσύνη;
Αχ, Φροσύνη παινεµένη,
τι κακό ‘παθες, καηµένη!
Άλλη καµιά δεν τό ‘βαλε το λιαχουρί
φουστάνι,
πρώτ' η Φροσύνη το ‘βαλε και βγήκε ‘
στο σιργιάνι
Αχ, Φροσύνη παινεµένη,
και στον κόσµο ξακουσµένη!
………………..
 ΣΟΥΛΙΩΤΙΣΣΕΣ

Το πολεµικό Σούλι όµως είναι εκείνο που

υψώθηκε σύµβολο του γυναικείου ηρωισµού.
Πάνω στα κακοτράχαλα βουνά του η αγάπη
στην ελευθερία και η περιφρόνηση προς το
θάνατο βρήκαν την κορυφαία και την πιο
δραµατική τους έκφραση στο πρόσωπο των
ηρωίδων του.
 ΤΗΣ ∆ΕΣΠΩΣ
Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά τουφέκια πέφτουν,
Μήνα σε γάµο ρίχνονται, µήνα σε χαροκόπι;
Ουδέ σε γάµο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι,
Η ∆έσπω κάνει πόλεµο µε νύφες και µ’αγγόνια
Αρβανιτιά τον πλάκωσε στου ∆ηµουλά τον Πύργο.
- Γιώργαινα, ρίξε τ ’άρµατα, δεν είναι εδώ το Σούλι,
Εδώ είσαι σκλάβα του Πασά, σκλάβα των Αρβανίτων.
- Το Σούλι κι αν προσκύνησε κι αν τούρκεψε η Κιάφα,
Η ∆έσπω αφέντες Λιάπηδες δεν έκανε, δεν κάνει
∆αυλί στο χέρι άρπαξε κόρες και νύφες κράζει:
- Σκλάβες Τουρκών µη ζήσουµε, παιδιά µαζί µελάτε.
Και τα φουσέκια ανάψανε κι όλες φωτιά γινήκαν».

25/12/1803
 Η δηµοτική µούσα µας χάρισε και άλλα τραγούδια που µιλούν για την
„ ανδρειοσύνη και θυσία των Σουλιωτισσών όπως εκείνα της
Μόσχως Τζαβέλλα, της Λένως του Μπότσαρη κ.α.
Η Λένω πολέµησε τους τσοχανταραίους του Αλή σε µια θέση κοντά στον Αχελώο.
Ο Χρ. Περραιβός µας πληροφορεί (Ιστορία Σουλίου σ. 113)
πως όταν κινδύνευε να πέσει στα χέρια των εχθρών έπεσε στο ποτάµι και πνίγηκε.

Το τραγούδι µας µιλάει για την περήφανη απάντηση της άξιας

θυγατέρας των Μποτσαραίων:
ΤΗΣ ΛΕΝΩΣ(1804_) Όλες οι καπετάνισσες από το Κακοσούλι,
όλες στην Άρτα πέρασαν, στα Γιάννινα τις πάνε.
Κι η Λένω δεν επέρασε, ουδέ σκλάβα πηγαίνει,
Μόν’ πήρε δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια.
Πέντε Τούρκοι την κυνηγούν, πέντε τσοχανταραίοι.
- Τούρκοι, για µη ζυγώνετε, µην έρχεστε σιµά µου,
σέρνω φουσέκια στην ποδιά και βόλια στις παλάσκες.
- Κόρη, για ρίξε τ α’άρµατα, γλίτωσε τη ζωή σου.
- Τι λέτε µωρ’παλιότουρκοι, κι εσείς παλιοζαγάρια.
Εγώ είµ’ η Λένω Μπότσαρη κι η αδελφή του Γιάννη,
π ‘έκαµε την Αρβανιτιά και φόρεσε τα µαύρα».
„ Σε ένα άλλο, γνωστό ως «της Χάιδως», διαγράφεται η λεβεντιά, η γυναικεία οµορφιά,
συνυφασµένη µε την µητρική υπόσταση και τις υποχρεώσεις του νοικοκυριού. Η Χάιδω αγωνίζεται
µε το µωρό στη νάκα, τη δερµάτινη κούνια που την κρεµούσαν στην πλάτη:
Γράµµατα πάνε, Χαϊδούλα µ’, κι έρχονται,
Γράµµατα πάνε στη Φραγκιά από το Κακοσούλι,
Κι απόξω το πανώγραµµα και µέσα λέει το γράµµα:
Το Κακοσούλι κλείσανε πέντε χιλιάδες Τούρκοι,
Μικρά παιδάκια πολεµάν, γυναίκες µε τις ρόκες,
σαν πολεµάει µια λυγερή µε το παιδί στη νάκα
και τα φουσέκια στην ποδιά και µε τον γκρα στα χέρια.
Ψιλή φωνίτσα έβαλε, όσην κι αν εδυνάστη:
-Βάρτε τους, βρε µικρά παιδιά, τους παλιοτουρκαλάδες!
Ρίχνουν τα βόλια σα βροχή, τις µπάλλες σα χαλάζι,
Και ο Μουχτάρης µίλησε της Χάιδως και της λέει:
«Χάιδω, πάψε τον πόλεµο, πάψε και το σεφέρι.
-µα εγώ δεν παύω πόλεµο, δεν παύω το σεφέρι,
τους άντρες µας τους κόψατε και τα παιδιά µας πήρ’ τε».
Κι οι Τούρκοι εσκορπίσανε και πήρανε τους λόγγους.
Κι ακόµα άλλο ένα, «της Λιάκαινας», που δεν την ξεγελούν τα πλούτη και οι υποσχέσεις των
Τούρκων:
Το θάµα που είδα σήµερα στου Λιάκου τη γυναίκα,
Ξήντα Αρβανίτες την κρατούν, ξήντα µπουλουκµπασάδες,
Κι ένα µικρό Τουρκόπουλο κρυφά την κουβεντιάζει:
«Λιάκαινα, δεν παντρεύεσαι, Τούρκον άντρα να πάρεις,
να σε χρυσώσει στο φλωρί και στο µαργαριτάρι;
-Όσο ’ν ο Λιάκος ζωντανός, πασά δεν προσκυνάει,
πασάς ο Λιάκος στο σπαθί, βεζύρης στο ντουφέκι.
Κάλλιο να δω το αίµα µου στη λάκκα να κινήσει,
Παρά να δω βρωµόσκυλο να ’ρθει στην αγκαλιά µου,
Και να φιλεί τα µάτια µου, τα µάτια τα δικά µου».
 ΟΙ ΛΑΛΙΩΤΙΣΣΕΣ (1821)
το µοναδικό τραγούδι που αναφέρεται στη γυναίκα των Τουρκών
που αιχµαλωτίσθηκε από τους Έλληνες (περιοχή ΛΑΛΑ ΗΛΕΙΑΣ )

Του Λάλα µε τα κρύα τα νερά , µε τις

βαριές κυράδες,
Που δεν καταδεχόντανε τη γης να την
πατήσουν ,
Που φόραγαν χρυσά σκουτιά και κόκκινα
σαλβάρια ,
Και τώρα πως κατάντησαν κοπέλες στους
ραγιάδες …
ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ
οι γυναίκες γκρεµίστηκαν στο
ποτάµι Αραπίτσα 21/4/1822
Η ηρωίδα της µονής Αρκαδίου
Χαρίκλεια ∆ασκαλάκη
 Στην Κρήτη σπουδαίες γυναικείες προσωπικότητες αναδύθηκαν από
παλιά, ακόµη και κατά τον καιρό της σκλαβιάς. Μια από αυτές ήταν η
Ευµενία Βεργίτση, κόρη του παπά Βορειά από το Ρέθυµνο. Όπως λέει
ο Κρητικός τραγουδιστής, σε µια γιορτή που η όµορφη Ευγενία
χόρεψε µε τ’ αδέλφια της, τα κάλλη της θάµπωσαν τα µάτια των
Τούρκων και το βράδυ την έκλεψαν και µ’ ένα καράβι την έστειλαν
στην Πόλη, να γίνη γυναίκα του Σουλτάνου Μεχµέτ του ∆΄. Πήρε τ’
όνοµα Χιουγκιάρ Αζακή ή Ρεµπιά Γκουλνούς και ο τόπος της
ωφελήθηκε πολλά από την µεγάλη Κρητική καρδιά της. Ακόµη και
από τη θέση αυτή, εκείνη έστελνε µήνυµα στην Κρήτη:
Μ’ αφήνω και παραγγελιά των εδικολογιώ µου,
Να πολεµούνε την Τουρκιά και να τηνέ ζυγώνουν,
Γιατί ήρθενε µ’ επιβουλιά, σκλαβώνει και τουρκεύγει,
Και σαν το χάρ’ αλύπητα σκοτώνει, µακελεύγει.
Η Ευµενία γέννησε δυο σουλτάνους, πέθανε στα 75 της το 1715 και
σήµερα σώζονται στην Πόλη στο όνοµά της δυο τζαµιά και µια
κρήνη.
Το 1774 µε αρχηγούς τον Βολουδάκη το Μπουζοµάρκο, τον Παπά Μωράκη
κι άλλους, αρκετές Σφακιανές, όπως ήταν η Πατσουροτζαµπιά, η Κατερίνα
Λουπάση, η Κατερίνα Βούρβαχη και άλλες γενναίες γυναίκες, πήραν τα
τουφέκια για να βοηθήσουν τους άντρες και τους αδελφούς τους, και
βρέθηκαν ένα πρωϊνό έξω απ’ τον πύργο του Αληδάκη στον Μπρόσνερο.
Μα είπε κι’ η Πατσουροζαµπιά: Κι’ εµείς θ’ αρµατωθούµε,
-Μα µείς δεν αποµένοµε, µαζί θ’ανακλουθούµε
τσι Ρωµιωσύνης τον εχθρό κ’ εµείς θα πολεµούµε.
Στη µεγάλη τούτη µάχη έπεσαν 18 άνδρες και δυό άξιες κόρες, που
πολέµησαν σαν δράκαινες:
«κλαίνε τη Μπούρµπαχο – κατσουλή, µε τη µακρά πλεξούδα
απού πολέµ’ αντρείστηκα κι’ άς ήτο κοπελούδα,
κλαίνε και τη Σγουροφυλλιά, πούκανε τα λαγούµια
κ’ έκανε τα παιδιά όρφανά, χηράδες τα χανούµια
απού την ηύρ’ η µπαλλοτέ κ’ έπιανε εις το δώµα
και παίρνει η µπόρµπερη φωθιά και τηνέ κάνει λυώµα
"Τρία κορµιά κοιµούνται 'δω, που µέσα σ' ένα χρόνο,
εχύσανε το αίµα των, για πίστι και πατρίδα,
που δεν βαστούσαν της σκλαβιάς τον θεριωµένο πόνο:
µάνα, πατέρας και αγνή, αθώα κορασίδα"!

ΡΟ∆ΑΝΘΗ
Η ΚΡΙΤΣΩΠΟΥΛΑ
ΚΟΡΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ
ΚΡΙΤΣΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ
Σκότωσε το γενίτσαρο Χουρσίτ
Πασά γιατί µε τη βία θέλησε να
τη κάνει γυναίκα του
 ΧΙΩΤΙΣΣΕΣ

Οι γυναίκες της Χίου, σύµφωνα µε περιηγητές της εποχής, ήταν «ωραίες

και αβρές», µε «ευγενική συµπεριφορά, ιδιαίτερα απέναντι στους ξένους».
«Πουθενά αλλού οι γυναίκες δεν απολαµβάνουν τόση ελευθερία κι
ωστόσο καµιά κατάχρησή της δεν παρατηρείται. Εργάζονται και
τραγουδάνε. Τα σκάνδαλα είναι σπάνια».
Οι σφαγές στο νησί(1822) εµπνέουν το Γάλλο ζωγράφο Ντελακρουά, που
στο γνωστό του πίνακα αποτυπώνει όλη τη φρίκη αυτής της τραγωδίας.
Από τους 100.000 κατοίκους στο νησί έµειναν λιγότεροι από 2000.
«Χιλιάδες γυναίκες , κορίτσια κι αγόρια πουλιόνταν κάθε µέρα στο παζάρι.
Πολλά από αυτά τα δυστυχισµένα πλάσµατα αυτοκτόνησαν κατά τη
µεταφορά. Βλέπεις γυναίκες να µη δέχονται τροφή, µ’ όλο που
µαστιγώνονταν, για να πεθάνουν από την πείνα», ανέφερε ο Άγγλος
πρόξενος στη Σµύρνη Francis Werry.
Πίνακας του Ντελακρουά
 ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΤΙΣΣΕΣ
Και βλέπω πέρα τα παιδιά και τες αντρογυναίκες

γύρου στη φλόγα π' άναψαν, και θλιβερά τη θρέψαν

µ' αγαπηµένα πράµατα και µε σεµνά κρεβάτια,

ακίνητες, αστέναχτες, δίχως να ρίξουν δάκρυ·

και’ γγιζ' η σπίθα τα µαλλιά και τα λιωµένα ρούχα.

Γλήγορα, στάχτη, να φανείς, οι φούχτες να γιοµίσουν.

Είν' έτοιµα στην άσπονδη πληµµύρα των αρµάτων

δρόµο να σχίσουν τα σπαθιά, κι ελεύθεροι να µείνουν

εκείθε µε τους αδελφούς, εδώθε µε το Χάρο.

Τουφέκια τούρκικα, σπαθιά

το ξεροκάλαµο περνά.
∆ ΣΟΛΩΜΟΣ «ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ
„ Ιδού, αυτές οι γυναίκες φέρνονται θαυµαστά· αυτές
είναι µεγαλόψυχες, καί λένε ότι µαθαίνουν από µας·
δε δειλιάζουν, µολονότι τους επάρθηκε η ελπίδα
που είχαν να γεννήσουν τέκνα για τη δόξα και για
την ευτυχία. Εµείς λοιπόν µπορούµε να µάθουµε απ'
αυτές και να τες λατρεύουµε έως την ύστερη ώρα.
 Βιβλιογραφία-Μουσική
„ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ 1821: ΛΙΤΣΑ ΧΑΤΖΗΦΩΤΗ
„ ΕΡΓΑΣΙΑ: ∆ΗΜΟΤΙΚΟ ΚΟΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ(∆ΑΜΙΑΝΙ∆ΟΥ ΥΒΟΝΝΗ)
„ Η ΚΡΗΤΣΩΠΟΥΛΑ: Μ. ∆ΙΑΛΛΙΝΑΣ-(ΜΠ ∆ΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ)
„ ΕΡΓΑΣΙΑ : 2ΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΑΜΟΥ(ΜΑΡΙΑ ΜΠΑΛΗ)
„ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟ∆ΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΣ,
ΘΕΟ∆ ΖΩΓΡΑΦΟΥ-ΒΩΡΟΥ
„ ∆ΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ: Ν.Γ.ΠΟΛΙΤΗ
„ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ
„ ΜΟΥΣΙΚΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ, ΜΕΛΟΠΟΙΗΣΗ Γ
ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ,
„ ΚΡΥΦΑ ΤΟ ΛΕΝΕ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ , ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΠΑΛΙΆΣ ΜΟΥΣΙΚΉΣ
„ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ ,ΚΙΚΗ ΚΑΨΑΣΚΗ-ΣΠ ΛΑΜΠΡΟΥ