1.

OBRADA GLODANJEM
1.1 PROIZVODNE OPERACIJE I ALATI

1.1.1 Osnovna kretanja

Obrada glodanjem je postupak obrade ravnih površina, ţljebova, profilisanih (fazonskih)

kontura, površina specijalnog i sloţenog oblika. Glavno kretanje (slika 1.) je obrtno
kretanje alata definisano brzinom rezanja V, m/min. Pomoćno kretanje je pravolinijsko
kretanje predmeta obrade i/ili alata i određeno je brzinom pomoćnog kretanja (Vp = n·S, mm/min
- aksijalnim pomeranjem u jedinici vremena), a može biti definisano korakom po zubu (S1, mm/z
- aksijalnim pomeranjem za jedan zub alata) i korakom (S, mm/o - aksijalnim pomeranjem za
jedan obrt alata).

Slika 1. Osnovni postupci obrade glodanjem

Prema rasporedu reznih elemenata alata (slika 6.1) razlikuju se dva postupka obrade glodanjem:
� obimno glodanje i čeono glodanje, pri čemu su zubi glodala za obimno glodanje raspoređeni
po obimu cilindra, a kod glodala za čeono glodanje na čeonoj strani diska. Prema smeru
međusobnih kretanja alata i predmeta obrade razlikuju se dva postupka obrade glodanjem (slika
1) i to obrada:
� istosmernim glodanjem i suprotnosmernim glodanjem. Kod obrade istosmernim glodanjem
smerovi glavnog i pomoćnog kretanja se poklapaju, dok kod suprotnosmernog glodanja to nije
slučaj. Pored toga kod istosmernog glodanja debljina strugotine se menja od maksimalne
vrednosti do nule, a kod suprotnosmernog od nule do maksimalne vrednosti hmax.
Osnovni geometrijski parametri obrade glodanjem, pored dubine rezanja (a) i širine glodanja
(B), su: ugao kontakta ψ, ugao zahvata ϕ, širina (b) i debljina reznog sloja - strugotine (h),
trenutna, srednja i maksimalna.
Ugao kontakta ψ je centralni ugao koji odgovara luku (FD) dodira alata i predmeta obrade (slika
2), dok ugao zahvata ϕ definiše trenutni položaj zuba glodala u zahvatu.
Kod obimnog glodanja širina reznog sloja (strugotine) je jednaka širini glodanja b, dok
trenutna debljina strugotine (slika 2) za proizvoljni ugao zahvata sledi iz trougla ABC:
h = S1 * sinϕ , gde je S1, mm/z - korak po zubu.

Slika 2. Osnovni geometrijski parametri procesa rezanja pri obimnom glodanju

Slika 3. Osnovni geometrijski parametri procesa rezanja pri čeonom glodanju

Maksimalna debljina strugotine odgovara uglu kontakta i iznosi: hmax = S1 * sinψ .
dok je trenutna površina poprečnog preseka reznog sloja:
A = h ⋅ b = S1 ⋅ b ⋅ sinϕ , za obimno i
A = h ⋅ b = S1 ⋅ a ⋅ sinϕ , za čeono glodanje.
Kod čeonog glodanja širina reznog sloja (slika 3) sledi iz trougla GHD:
, gde je κ - napadni ugao zuba čeonog glodala.
Dubina rezanja pri obradi ravnih površina glodanjem iznosi: a = h1 − h , gde su h1 i h, mm -
dimenzije pre i nakon obrade (slike 2 i 3), dok su dodaci za
obradu:
δ1 - dodatak za grubu obradu glodanjem,
δ2 - dodatak za finu obradu glodanjem i
δ3 - dodatak za brušenje.

Slika 4. Dodaci za obradu u obradi glodanjem

1.1.2 Proizvodne operacije obrade glodanjem

Osnovne operacije u obradi glodanjem su obrada:
� ravnih površina,
� krivolinijskih kontura,
� površina specijalnog oblika i
� površina složenog oblika.
Obrada ravnih površina (slika 5) je obrada horizontalnih, vertikalnih ili nagnutih površina,
izrada kanala i žljebova na ravnim i cilindričnim površinama (žljebova za klin), usecanje i
odsecanje, obrada stepenastih površina i sl.
Obrada krivolinijskih kontura (slika 6) je obrada profilisanih povr-šina, ispupčenja, udubljenja,
zaobljenja, zavojnih žljebova, složenih kontura i sl.
Izrada i obrada površina specijalnog oblika glodanjem (slika 7) je izrada T - žljebova, profila
prizmi, žljebova u vidu ″lastinog repa″, površina sa većim brojem stepenica, pravolinijskih i
krivolinijskih žljebova itd.
 Slika 5. Neke proizvodne operacije obrade ravnih površina glodanjem

Slika 6. Neke proizvodne operacije obrade krivolinijskih kontura glodanjem

Slika 7. Neke proizvodne operacije obrade površina specijalnog oblika glodanjem

Izrada i obrada površina složenog oblika glodanjem (slika 8) je izrada zupčanika, navoja,
ožljebljenih vratila, gravura alata za kovanje, livenje u kokilama, presovanje itd.

Slika 8. Neke proizvodne operacije obrade površina složenog oblika glodanjem

Proizvodne operacije obrade glodanjem se često razvrstavaju i prema vrsti i obliku glodala koje
se koristi pri obradi (slika 9) na glodanje: valjkastim glodalima, čeonim glodalima,
vretenastim glodalima, koturastim glodalima itd.

Slika 9. Proizvodne operacije obrade glodanjem prema obliku alata

Sa aspekta kvaliteta obrade razlikuju se proizvodne operacije: grube obradeglodanjem i fine

obrade glodanjem.
1.1.3 Alati u obradi glodanjem
Alati u obradi glodanjem - glodala pripadaju grupi višesečnih alati cilindričnog oblika sa
reznim elementima raspoređenim po obimu i/ili čeonoj površini. Glodala se razvrstavaju
primenom različitih kriterijuma. Prema konstrukciji glodala mogu biti:
♦ jednodelna (integralna) glodala - glodala iz punog materijala i
♦ višedelna glodala i to sa:
» umetnutim zubima,
» lemljenim pločicama od tvrdog metala i
» mehanički pričvršćenim pločicama alatnih materijala.
Prema načinu postavljanja na mašinu (slika 10) glodala su:
� sa koničnom ili cilindiričnom drškom i
� otvorom - nasadna glodala,
a prema vrsti i obliku: valjkasta, čeona, koturasta, vretenasta, testerasta, profilna, vretenasta za
T - žljebove, konična i sl., garniture glodala različitog oblika i namene (slika 11) itd.

Slika 10. Tipovi glodala prema obliku

 Slika 11. Garnitura glodala za obradu složenih površina

Za obradu ravnih površina posebno su značajni alati sa lemljenim ili mehanički pričvršćenim
pločicama, poznati pod nazivom glodačke glave (slika 12).

Slika 12. Glodačke glave

Glodala spadaju u grupu višesečnih alata, što znači da imaju veći broj reznih elemenata (zuba), a
time i veći broj reznih ivica. Geometriju alata u obradi glodanjem čine osnovne dimenzije
(prečnik - D, širina - B, prečnik otvora ili drške - d), broj zuba glodala I geometrija reznog klina
(α, β i γ
 Slika 13. Geometrija reznih elemenata glodala za obimno glodanje

Kod čeonih glodala (slika 14) geometrija reznog klina je definisana napadnim (κ) I pomoćnim
napadnim uglom (κ1), uglom vrha zuba (ε), uglom nagiba sečiva (λ), radijusom vrha zuba (r) i
geometrijom pomoćnog reznog klina (α1, β1 i γ1). Pored geometrije reznog klina geometrija ovih
alata je određena i uglom uspona spirale glodala ω.

Slika 14. Geometrija reznih elemenata glodala za čeono glodanje

 1.2 REŢIM OBRADE U OBRADI GLODANJEM

Režim obrade u obradi glodanjem (slika 15) je određen brzinom rezanja:

Slika 15. Osnovni elementi proračuna glavnog vremena obrade

Brzina pomoćnog kretanja je: Vp = n *S = n *S1 * z, mm/min.

Pomoćno kretanje se može definisati i:
� S1, mm/z - korakom po zubu
� S, mm/o - korakom po obrtu: S = S1 * z , mm/o
Glavno vreme obrade: min, gde su, pored poznatih veličina: i = δ / a - broj
prolaza; δ, mm - dodatak za obradu; L = l + e + l1, mm - hod alata (slika 15); l, mm - dužina
obrade; e = 2 - 5, mm – prilaz alata i l1, mm - izlaz alata (slika 15).

6.3.1 Korak po zubu

Preporučena vrednost koraka po zubu se usvaja u zavisnosti od vrste glodanja, materijala

predmeta obrade i alata, zahtevanog kvaliteta obrade itd., na bazi preporuka, prvenstveno
proizvođača alata, ili preporuke definisanih u specijalizovanim priručnicima, fabričkim
normativima i drugoj literaturi.
Korak po zubu se najčešće proverava obzirom na:
� dozvoljeni ugib vratila glodalice ili alata i
� kvalitet obrađene površine,
Provera koraka po zubu pri obradi valjkastim i koturastim glodalima (slika 16.a) vrši se na
osnovu maksimalno dozvoljene vrednosti ugiba vratila glodalice na kome se
glodalo nalazi: ,
gde su: l, mm - raspon ležišta vratila glodalice; I ≈ 0,05 , - moment inercije poprečnog
preseka vratila glodalice; d, mm - prečnik vratila glodalice; E, MPa – modul elastičnosti
materijala vratila glodalice; f max = 0,05 - 0,2 mm (do 0,2 mm za grubu i do 0,05 za finu obradu)
ili fmax = T/6 - maksimalno dozvoljena vrednost ugiba vratila glodalice i T, mm - širina
tolerantnog polja relevantne dimenzije.

Slika 16. Ugib vratila glodalice i glodala usled dejstva otpora rezanja

Pri obradi vretenastim i čeonim glodalima (slika 16.b) korak po zubu se proverava
obzirom na dozvoljeni ugib alata - glodala: , gde su pored poznatih veličina: l,
mm - prepust glodala, I ≈ 0,05 , – moment inercije poprečnog preseka glodala na mestu
uklještenja, E, MPa - modul elastičnosti materijala alata (glodala) i f max, mm - dozvoljeni ugib
alata
.
1.3.2 Brzina rezanja u obradi glodanjem

Brzina rezanja u obradi glodanjem predstavlja obimnu brzinu glodala: , m/min,

� gde su: D, mm - prečnik glodala i n, o/min - broj obrta glodala.

Izbor preporučene brzine rezanja se vrši u funkciji vrste materijala predmeta obrade I alata, vrste
glodanja i sl., a najčešće u zavisnosti od koraka po zubu, na bazi podataka datih u literaturi i
prospektnoj dokumentaciji proizvođača alata.
1.4 MAŠINE U OBRADI GLODANJEM

Mašine u obradi glodanjem ili glodalice se, prema konstruktivnom rešenju, dele na:
� konzolne (horizontalne, vertikalne i univerzalne (slika 17),
� bezkonzolne (posteljne) - horizontalne, vertikalne i univerzalne i
� glodalice specijalne namene (alatne, kopirne, agregatne, programske,
odvalne, glodalice za navoj i sl.).
U zavisnosti od sistema upravljanja razlikuju se: konvencionalne i programsle glodalice.
Prema položaju glavnog vretena glodalice se dele na: horizontalne i vertikalne, a prema broju
glavnih vretena na: jednovretene i viševretene. Posebnu grupu čine univerzalne glodalice koje
mogu raditi kao horizontalne i vertikalne.
Kod konzolnih glodalica kretanja u uzdužnom, poprečnom i vertikalnom pravcu (pravcu osa X,
Y i Z) izvodi radni sto, tako da je krutost i stabilnost radnog stola, predmeta obrade relativno
niska. Bezkonzolne (posteljne) glodalice obezbeđuju visoku krutost i stabilnost radnog stola,
jer isti izvodi dva kretanja (u uzdužnom i poprečnom ili vertikalnom pravcu, pravcu osa Y i X ili
Z), dok nosač alata izvodi jedno kretanja u vertikalnom ili poprečnom pravcu, pravcu ose Z ili X.
Međutim, najnoviji tipovi glodalica se izrađuju sa jednim kretanjem radnog stola, uzdužnim
kretanjem, dok ostala dva kretanja izvodi nosač alata.
Horizontalne glodalice (slika 18) se koriste za obradu ravnih površina, površina specijalnog
oblika, izradu zupčanika pojedinačnim rezanjem, izradu dugohodih zavojnica i sl. Osnovni
elementi horizontalnih glodalica su radno vreteno (1), radni sto (2), jedinica za glavno kretanje
(pogonski elektromotor i prenosnik glavnog kretanja - 3), jedinica za pomoćno kretanje
(pogonski elektromotor, prenosnik pomoćnog kretanja i sistem prenosnika tipa navojno vreteno -
navrtka, 4), postolje (5), sistem upravljanja (komandna tabla, ručice, poluge i sl.), sistem za
podmazivanje, sistem za hlađenje i podmazivanje i sl.

Slika 17. Konzolne glodalice

 Slika 18. Neki tipovi horizontalnih glodalica

Osnovne eksploatacijske karakteristike glodalica su:

» pogonska snaga mašine P i mehanički stepen iskorišćenja snage
» raspon brojeva obrta nmin - nmax i geometrijski faktor promene prenosnika glavnog kretanja ϕn,
» raspon brzina pomoćnog kretanja Vpmin - Vpmax i geometrijski faktor promene prenosnika
pomoćnog kretanja ϕS,
» maksimalna dužina hoda radnog stola u pravcu sve tri ose,
» koeficijent preciznosti Cmp i tačnosti mašine Cmpk,
» gabariti predmeta obrade,
» broj radnih vretena kod viševrtenih glodalica i sl.
Kod vertikalnih glodalica (slika 19) položaj radnog vretena je vertikalan, mada se sve češće
izrađuju glodalice sa radnim vretenima koja se zakreću za odgovarajući ugao.
 Slika 19. Neki tipovi vertikalnih glodalica

Univerzalne glodalice su koncepcijski tako oblikovane da mogu raditi kao horizontalne

ili vertikalne. Pored toga većina univerzalnih glodalica obezbeđuju i zakretanje radnog stola.
Time se stvaraju uslovi za realizaciju velikog broja proizvodnih operacija, pa i za izradu zavojnih
žljebova i dugohodih zavojnica primenom podeonog aparata.
Univerzalne alatne glodalice (slika 20), sa horizontalnim i vertikalnim radnim vretenom, se
koriste za izradu reznih alata, alata za kovanje, presovanje i sl. Konstruktivno su tako formirane
da obezbeđuju obrtanje radnog stola oko jedne ili dve ose i obrtanje nosača alata (glavnog
vretena) u cilju postavljanja vertikalnog radnog vretena pod određenim uglom. Snabdevene su i
uređajima za bušenje i rendisanje, tako da mogu raditi i kao bušilice ili rendisaljke, što znatno
proširuje nomenklaturu proizvodnih operacija.

Slika 20. Univerzalna alatna glodalica

Kopirne glodalice su namenjene su za obradu krivolinijskih kontura i profilisanih
površina. Poseduju (slika 21) dva paralelna vretena od kojih je vreteno (1) glavno
vreteno sa glodalom, a vreteno (2) se koristi za smeštaj kopirnog šiljka. Kopirni uređaj
radi na hidrauličnom ili električnom principu i obezbeđuje prenos kretanja od kopirnog
šiljka do alata, tako da alat izvodi ista kretanja kao i kopirni šiljak.

Slika 21. Kopirna glodalica

Suština programskog upravljanja se sastoji u automatskom upravljanju radnim organima

mašine po unapred zadatom redosledu kretanja, bez učešća radnika. Redosled rada pojedinih
organa mašine je definisan programom koji se unosi u upravljačku jedinicu glodalice.