OBRADA STRUGANJEM

1.1 PROIZVODNE OPERACIJE I ALATI

Obrada struganjem je postupak obrade prvenstveno rotacionih delova (vijaka, navrtki, osovina,
vratila, čaura, remenica, ...). Ostvaruje se tako što predmet obrade izvodi glavno obrtno kretanje,
a alat pomoćno pravolinijsko kretanje (slika 1). Relativna kretanja alata i predmeta obrade
uslovljavaju i vrstu proizvodne operacije u obradi struganjem (uzdužna i poprečna obrada,
izrada konusa i sl.).

Slika 1. Osnovna kretanja alata i predmeta obrade u obradi struganjem

Glavno kretanje (1) je definisano brzinom rezanja (V, m/min) - brojem obrta predmeta obrade
(n, o/min). Pomoćno kretanje (2) je određeno korakom (S, mm/o - aksijalno pomeranje alata za
jedan obrt predmeta obrade) i brzinom pomoćnog kretanja (Vp, mm/min).
D−d δ
Dubina rezanja (a) zavisi od dodatka za obradu i iznosi: a= ili a= i , gde su dodaci za
2 2
obradu:
δ1 - dodatak za grubu obradu,
δ2 - dodatak za finu obradu i
δ3 - dodatak za brušenje.
 Slika 2. Dodaci za obradu u obradi struganjem

1.1.1 Proizvodne operacije u obradi struganjem

Proizvodne operacije obrade struganjem se, prema kvalitetu obrađene površine, razvrstavaju na
proizvodne operacije: grube i fine obrade, odnosno proizvodne operacije:
♦ prethodne i
♦ završne obrade,
pri čemu su proizvodne operacije prethodne obrade operacije grube obrade, a proizvodne
operacije završne obrade operacije grube ili fine obrade. Obradom struganjem (slika 3) se
realizuje veliki broj operacija kao što su:
♦ uzdužna obrada (spoljašnja i unutrašnja - a),
♦ poprečna obrada (spoljašnja i unutrašnja, usecanje, prethodno i završno odsecanje - b),
♦ izrada konusa (spoljašnjeg i unutrašnjeg - c),
♦ izrada profila (profilnim alatom i kopiranjem - d),
♦ nerotaciono struganje (prizmatičnih delova i leđno struganje - e),
♦ izrada navoja (spoljašnjeg i unutrašnjeg - f),
♦ izrada i obrada otvora i rupa itd.
 Slika 3. Proizvodne operacije u obradi struganjem

1.1.2 Alati u obradi struganjem

Strugarski noževi su raznovrsni po obliku, dimenzijama i vrsti alatnog materijala.
Prema vrsti obrade razlikuju se strugarski noževi za spoljašnju obradu (uzdužnu I poprečnu),
unutrašnju obradu, usecanje i odsecanje, izradu navoja i sl. Prema kvalitetu površine strugarski
noževi se razvrstavaju na strugarske noževe za grubu (prethodnu) I završnu (finu) obradu.
Prema obliku strugarski noževi mogu biti pravi, savijeni i krstasti (slika 4.), a prema obliku
poprečnog preseka drške pravougaoni, kvadratni i kružni.
 Slika 4. Oblici strugarskih noževa

Prema smeru kretanja u toku obrade strugarski noževi se dele na leve, desne i čeone (slika 5.).
Orijentacija se određuje položajem palca ruke.

Slika 5. Levi, desni i poprečni strugarski noževi

Prema vrsti alatnog materijala razlikuju se strugarski noževi od brzoreznog čelika, sa lemljenim
pločicama od tvrdog metala i mehanički pričvršćenim pločicama savremenih alatnog materijala.
Za izradu strugarskih noževa danas se uglavnom koriste tvrdi metali (sa ili bez prevlake), rezna
keramika i super tvrdi materijali u vidu okretnih (izmenjivih) pločica. Pločice se mehanički
vezuju za nosače alata, tako da se formiraju različiti tipovi strugarskih noževa (slika 6.).
Strugarski noževi sa okretnim pločicama se ne oštre, već se pločica okreće sve dok se ne
iskoriste sve rezne ivice. Iskorišćene i pohabane pločice se prikupljaju i upućuju na reciklažu.
Strugarski noževi sa lemljenim pločicama (slika 7.) se retko koriste u savremenoj industriji. To
iz razloga što je njihova izrada skuplja, a i troškovi eksploatacije su veći zbog potrebe
preoštravanja alata (troškovi oštrenja i obrade).
Slika 6. Strugarski noževi sa izmenjivim (okretnim) reznim pločicama

Slika 7. Strugarski noževi za lemljenim pločicama

Brzorezni čelici se koriste za izradu profilnih noževa namenjenih obradi složenih I profilisanih
površina na jednovretenim i viševretenim automatskim strugovima (slika 8).

Slika 8. Profilni strugarski noževi

Osnovni oblici i dimenzije strugarskih noževa od brzoreznih čelika i sa lemljenim

pločicama su standardizovani. Istovremeno su standardizovane i drške strugarskih noževa i
okretne pločice. Takvi strugarski noževi spadaju u grupu standardnih strugarskih noževa i
proizvode ih visoko specijalizovane kompanije. U metaloprerađivačkoj industriji koriste se i
specijalni strugarski noževi, koji se projektuju i izrađuju od strane korisnika.
Strugarski nož (slika 9.) se sastoji od:
tela alata na kome se nalaze rezni elementi (rezni klin) i
drške preko koje se izvodi postavljanje i pričvršćivanje na nosač alata.

Slika 9. Osnovni delovi strugarskog noža

1.2. REŽIM OBRADE U OBRADI STRUGANJEM

Režim obrade u obradi struganjem (slika 10) je određen brzinom rezanja:

d∗π∗n
V= . m/min,
1000
odnosno brojem obrta predmeta obrade:
1000∗V
n= . o/min i
D∗π
korakom: S, mm/o - pomeranjem alata za jedan obrt predmeta obrade, a ređe i
brzinom pomoćnog kretanja:
V p=n∗S . mm/min.

Slika 10. Osnovni elementi proračuna glavnog vremena obrade

Na osnovu parametara režima obrade definiše se i glavno vreme obrade:

i∗L
t g= . min, gde su, pored poznatih veličina: i = δ /(2 a) - broj prolaza; δ, mm - dodatak za
n∗S
obradu; a, mm - dubina rezanja; L = l +e, mm - hod alata; l, mm - dužina obrade i e = 2 - 5 mm
- prilaz alata.

1.3. MAŠINE U OBRADI STRUGANJEM

Mašine u obradi struganjem (strugovi) se, u zavisnosti od obima proizvodnje, razvrstavaju na

strugove za:
􀂍 pojedinačnu proizvodnju,
􀂍 serijsku proizvodnju i
􀂍 masovnu proizvodnju.

1.3.1 Strugovi za pojedinačnu proizvodnju

Strugovi za pojedinačnu proizvodnju su strugovi koji se lako mogu prilagoditi prelazu sa jedne
konfiguracije predmeta obrade na drugu, sa jednih dimenzija na druge. To su: univerzalni
strugovi, strugovi sa vučnim vretenom, strugovi sa vodećim vretenom, strugovi za leđno
struganje, strugovi za poprečnu obradu i sl.

Slika 11. Šematski prikaz univerzalnog struga

Univerzalni strugovi (slika 11.) su strugovi namenjeni realizaciji različitih proizvodnih

operacija. Osnovu gradnje čine pogonski elektromotor (1), prenosnik glavnog kretanja (2),
izmenjiva grupa zupčanika (3), prenosnik pomoćnog kretanja (4), glavno vreteno (5), vučno
vreteno (6), vodeće vreteno (7), nosač alata (8) i konjic (9). Obrtno kretanje se od elektromotora
prenosi na glavno vreteno i predmet obrade (10), a preko izmenjive grupe zupčanika, prenosnika
za pomoćno kretanje i mehanizma za pretvaranje obrtnog u pravolinijsko kretanje, nosač alata
dobija pomoćno pravolinijsko kretanje. Na nosač alata se postavlja rezni alat. Vodeće vreteno se,
umesto vučnog, uključuje pri izradi navoja na strugu.
Strugovi za leđno struganje se, najčešće, koriste za izradu glodala sa leđno struganim zubima
(1). Alat (2) izvodi dopunsko, periodično oscilatorno, radijalno kretanje za vreme obrtnog
kretanja predmeta obrade (slika 12.).

Slika 12. Princip rada struga za leđno struganje

Strugovi za poprečnu obradu su namenjeni, isključivo, poprečnoj obradi (obrada čeonih
površina, usecanje, odsecanje itd.).
Osnovne eksploatacijske karakteristike strugova za pojedinačnu proizvodnju (značajne i pri
izboru i nabavci strugova) su:
» pogonska snaga mašine P i mehanički stepen iskorišćenja snage η,
» raspon brojeva obrta nmin - nmax i geometrijski faktor promene prenosnika glavnog kretanja ϕn,
» raspon koraka Smin - Smax i geometrijski faktor promene prenosnika pomoćnog kretanja ϕS,
» koeficijent preciznosti Cmp i tačnosti mašine Cmpk,
» gabariti predmeta obrade (maksimalni prečnik obrade i raspon šiljaka - maksimalna dužina) I
sl.

1.3.2 Strugovi za serijsku proizvodnju

Strugovi za serijsku proizvodnju se koriste za izradu većeg broja istih delova ili izvođenje većeg
broja operacija na istom predmetu obrade. To su: višesečni strugovi, kopirni strugovi, revolver
strugovi sa horizontalnom i vertikalnom revolver glavom i sl.
Višesečni strugovi imaju nosač alata sa većim brojem reznih alata. Time je obezbeđena
istovremena obrada većeg broja površina (slika 13.a). Kod kopir strugova na nosaču alata se
nalazi i šablon. Strugarski nož se, u procesu obrade, kreće u skladu sa kretanjem pipka šablona
(slika 13.b) i kopira oblik šablona na predmetu obrade.

Slika 13. Princip rada višesečnog i kopir struga

Osnovu konstrukcije revolver strugova čini revolver glava (1- slika 14.) sa većim brojem alata
poređanih prema redosledu izvođenja operacija - zahvata. Pored revolver glave strugovi imaju i
dodatne nosače alata (2). Time je obezbeđena kompletna izrada delova različite konfiguracije.
Osnovne eksploatacijske karakteristike strugova za serijsku proizvodnju obuhvataju, pored
karakteristika strugova za pojedinačnu proizvodnju, i broj nosača alata i broj alata koji prihvata
revolver glava.
 Slika 14. Šematski prikaz revolver strugova

1.3.3 Strugovi za masovnu proizvodnju

Strugovi za masovnu proizvodnju su strugovi koji obezbeđuju smanjenje komadnog
vremena i smanjenjem pomoćnog vremena. To su strugovi namenski projektovani i izgrađeni
za konkretne proizvode (slika 15.) ili grupu sličnih proizvoda: automatski strugovi, automati za
dugačke delove, revolver - automatski strugovi i sl.

Slika 15. Šematski prikaz izrade tela ventila na automatskom strugu