Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας

Συντήρηση Μεταλλικών Αντικειμένων(Θ)

Δελτίο καταγραφής - Μέταλλο

Βασιλική Αργυροπούλου, Μαρία Γιαννουλάκη

Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης

 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Το περιεχόμενο του μαθήματος Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού

διατίθεται με άδεια Creative Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και
Commons εκτός και αν αναφέρεται συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό
διαφορετικά Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

2
ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ- Κωδικός Αντικειμένου: IGM-MT-19/2011 Αρ. Μετρητή υγρού αερίου: 25516
ΜΕΤΑΛΛΟ
Όνομα θέσης: Βοιομηχανικό Μουσείο Φωτοαερίου Τωρινή θέση:

Υλικόκατασκευής
Τύπος

Εργαλείο
Χαλκός (κράμα)

Οικιακός
εξοπλισμός Σίδηρος (κράμα)
+

Όργανο Μόλυβδος
+ +

Σκεύος Κασσίτερος

άλλο Ψευδάργυρος

Άλλο +

Διαστάσεις(m) Τεχνολογικά χαρακτηριστικά βάσει μακροσκοπικής και/ή μικροσκοπικής παρατήρησης

Μέγιστο μήκος: 0.42 m Μονό Μηχανικοί/Μεταλλουργικοί Διακόσμηση: 3 Σφραγίδες.

αντικείμενο/Συνένωση σύνδεσμοι: Μεταλλουργικοί
Μέγιστο πλάτος: 0.47 m τμημάτων: Συνένωση σύνδεσμοι.
τμημάτων

Διάμετρος: Επιμετάλλωση: NAI Επιγραφές: ΝΑΙ (3) Άλλο: Σφυρήλατος σίδηρος

(Μολύβδου) με επιμετάλλωση
Μέγιστο ύψος: 0.53m μολύβδου και μαύρη βαφή
από άνθρακα και οξυγόνο.
Οι επιγραφές
αποτελούνται από κράμα
μόλυβδου και κασσίτερου.

Περιγραφή Αντικειμένου

Πρόκειται για έναν υγρό μετρητή αερίου που χρονολογείται το 1938. Αποτελείται από εννιά κύρια κομμάτια που
είναι κατασκευασμένα από σφυρήλατες πλάκες σιδήρου που έχουν συνενωθεί με μεταλλουργικούς συνδέσμους. Τα κύρια
αυτά κομμάτια αποτελούνται από πολλά μικρότερα. Το βασικό μέρος του μετρητή αποτελείται από δυο στρογγυλές
σφυρήλατες πλάκες σιδήρου που ενώνονται μεταξύ τους με μια κυλινδρική πλάκα που στη κάτω μέρος της έχει δυο βάσεις.
Οι βάσεις αποτελούνται από μικρότερα κομμάτια.
Στην εμπρόσθια όψη, περίπου στο μέσο της στρογγυλής πλάκας, υπάρχει ένα ορθογώνιο κουτί που στο μέσο της
από πάνω προς τα κάτω φέρει 3 επιγραφές και μια σφραγίδα πάνω αριστερά. Η πρώτη επιγραφή γράφει: «ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
Α.Ε.Ε. ΑΕΡΙΟΦΩΤΟΣ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΛΕΩΝ» 20 «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΝΑ ΕΓΓΙΖΕΤΕ ΤΟΝ ΓΝΩΜΟΝΑ» BEC «ΕΑΝ ΔΕΝ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΝΑ ΕΙΔΟΠΟΙΗΤΑΙ Η ΕΤΑΙΡΙΑ». Η δεύτερη γράφει «25516», η τρίτη «SS», η τέταρτη «1938 VZ». Η σφραγίδα
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

γράφει «SS».
Το πάνω μέρος του κουτιού έχει πολλά στοιχεία. Στη μέση βρίσκεται ένας θάλαμος που δείχνει τις μετρήσεις του
μετρητή και έχει 4 μικρά ρολόγια. Ο θάλαμος είναι κλειστός με τζάμι και καλύπτεται με ένα σφυρήλατο φύλλο σιδήρου που
ανοιγοκλείνει. Αριστερά και δεξιά του θαλάμου υπάρχει από μια σφραγίδα, πιθανόν που έχει και κερί, και έχει σχεδιασμένη
μια ζυγαριά. Δίπλα στις σφραγίδες υπάρχουν δυο ακόμα κατασκευές: στην αριστερή πλευρά ένας κύλινδρος από χυτό
σίδηρο που ξεπερνάει το ύψος του θαλάμου και με ένα άλλο κομμάτι ενώνεται με το πάνω μέρος του υγρού μετρητή, ενώ
στη δεξιά πλευρά ένας πολύ μικρότερος κύλινδρος που όσο πιο ψηλά φτάνει τόσο αυξάνεται το μέγεθος του. Ο κύλινδρος
αυτός είναι από σφυρήλατο σίδηρο.
Ακριβώς κάτω από το ορθογώνιο κουτί είναι συγκολλημένο ένα άλλο κουτί σχεδόν τριγωνικού σχήματος που
φτάνει μέχρι τη βάση. Στο πάνω μέσο αυτού του κουτιού είναι συγκολλημένο ένα κυλινδρικού σχήματος μέταλλο,
κατασκευασμένο από χυτό σίδηρο.
Στη πάνω όψη του αντικειμένου, κοντά στο μέσο του προς τη πίσω όψη, υπάρχει ένας κύλινδρος που όσο
ανεβαίνει λεπταίνει. Το άνοιγμα του είναι φτιαγμένο από χυτό σίδηρο ενώ το σώμα του από σφυρήλατο. Στη πίσω όψη του
αντικειμένου υπάρχει ένας μισός κύλινδρος. Ο κύλινδρος βρίσκεται στη μέση της στρογγυλής πλάκας και ξεκινάει από την
αριστερή άκρη της μέχρι τη δεξιά.
Όπου υπάρχει σφυρήλατος σίδηρος το αντικείμενο είναι επιμεταλλωμένο με μόλυβδο και περασμένο από πάνω με μια
μαύρη βαφή που κυριαρχεί ο άνθρακας και το οξυγόνο. Παντού τα τμήματα είναι συγκολλημένα μεταλλουργικά. Μας είναι
άγνωστη η κατάσταση διατήρησης του εσωτερικού του αντικειμένου.

Μέρος σύνθετου + Δευτερεύοντα οργανικά υλικά: Οι σφραγίδες περιέχουν κερί μαζί με κάποιο άλλο υλικό
αντικειμένου που τις έχει σκληρύνει αρκετά.

Επικαθίσεις/ Φθορές βάσει μακροσκοπικής και/ή μικροσκοπικής παρατήρησης μεταλλικών τμημάτων

Περιβαλλοντικές Λευκά/γκρίζα προϊόντα διάβρωσης: Όχι Αμαύρωση: Όχι
επικαθίσεις: Ναι

Βελονισμοί: Πράσινα προϊόντα διάβρωσης: Όχι

Όχι
Ρηγματώσεις: Καφε/κόκκινα προϊόντα διάβρωσης: Ναι
Όχι
Απώλεια υλικού/τμήματος: Πορτοκαλί/κίτρινα προϊόντα διάβρωσης: Όχιι
Όχι

Μαύρα προϊόντα Πορφυρά προϊόντα διάβρωσης: Όχι

διάβρωσης: Ναι

Εκδορές: Ναι Στρεβλώσεις: Όχι

Επικαθίσεις/ Φθορές βάσει μακροσκοπικής και/ή μικροσκοπικής παρατήρησης οργανικών τμημάτων

Μακροσκοπικά παρατηρήθηκαν περιβαλλοντικές επικαθήσεις, επικαθήσεις από λάδι, και εκδορές που έχουν ως
αποτέλεσμα απώλεια βαφής και σε άλλα σημεία απώλεια επιμετάλλωσης.

Φωτογραφική Αποτύπωση Αντικειμένου

4
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Εικ. 1. Εμπρόσθια όψη του αντικειμένου.

Διακρίνονται οι περιβαλλοντικές
επικαθήσεις, οι εκδορές/φθορές, η
απώλεια βαφής και επιμετάλλωσης σε
μερικά σημεία στο ορθογώνιο κουτί.
Χαμηλά στη στρογγυλή πλάκα
περισσότερο δεξιά από το τριγωνικό
κουτί, λιγότερο αριστερά του, φαίνονται
επικαθήσεις από λάδι .
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα).

Εικ. 2. Λεπτομέρεια της εμπρόσθιας όψης

του αντικείμενου. Ο θάλαμος μέτρησης
είναι ανοιχτός. Διακρίνονται τα τέσσερα
ρολόγια μέτρησης καθώς οι σφραγίδες και
οι κύλινδροι αριστερά αριστερά και δεξιά
του θαλάμου.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα).

5
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Εικ. 3. Λεπτομέρεια της εμπρόσθιας όψης

του αντικείμενου. Διακρίνεται η βασική
πινακίδα.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα)

Εικ. 4. Αριστερή όψη του αντικειμένου.

Διακρίνεται η αριστερή βάση. Οι
επικαθήσεις δεν είναι παντού οι ίδιες.
Φαίνονται εκδορές, σημεία με απώλεια
βαφής και επιμετάλλωσης.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα).

6
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Εικ. 5. Δεξιά όψη του αντικειμένου.

Διακρίνεται η δεξιά βάση. Και σε
αυτή την εικόνα βλέπουμε ότι οι
επικαθήσεις δεν είναι παντού ίδιες.
© Εργαστήριο Συντήρησης
Μεταλλικών Αντικειμένων, Πα.Δ.Α.
και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα).

Εικ. 6. Πίσω όψη του αντικειμένου. Οι

επικαθήσεις δεν είναι παντού ίδιες.
Διακρίνονται εκδορές που έχουν ως
αποτέλεσμα την απώλεια βαφής και
επιμετάλλωσης.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα).

7
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Εικ.7. Άνοψη του αντικειμένου. Η βάση

του αντικειμένου δεν έχει τόσες
επικαθήσεις όσο το υπόλοιπο αντικείμενο.
Διακρίνεται η μαύρη βαφή. Υπάρχουν
σημεία που φέρουν εκδορές.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα).

Εικ. 8. Κάτοψη του αντικειμένου.

Διακρίνονται περιβαλλοντικές επικαθήσεις
και εκδορές.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα).

8
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Σχεδιαστική Αποτύπωση Παθολογίας και Στρωματογραφίας Διάβρωσης

Εικ. 9. Σχεδιαστική αποτύπωση της εμπρόσθιας

όψης. Παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές
επικαθήσεις, οι επικαθήσεις από λάδι και απώλειες
χρωματικής βαφής.

© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών

Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).

Εικ. 10. Σχεδιαστική αποτύπωση της αριστερής

πλάγιας όψης. Παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές
επικαθήσεις και απώλειες χρωματικής βαφής.

© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών

Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).

9
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Εικ. 11. Σχεδιαστική αποτύπωση της δεξιάς πλάγιας

όψης. Παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές
επικαθήσεις και απώλειες χρωματικής βαφής.

© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών

Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).

Εικ. 12. Σχεδιαστική αποτύπωση της οπίσθιας

πλάγιας όψης. Παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές
επικαθήσεις και απώλειες χρωματικής βαφής.

© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών

Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).

10
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Εικ. 13. Σχεδιαστική αποτύπωση της άνωψης.

Παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές επικαθήσεις, οι
επικαθήσεις από λάδι, οι απώλειες χρωματικής
βαφής και οι απώλειες επιμετάλλωσης.

© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών

Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).

Εικ. 14. Σχεδιαστική αποτύπωση της κάτοψης.

Παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές επικαθήσεις, οι
απώλειες χρωματικής βαφής και οι απώλειες
επιμετάλλωσης.

© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών

Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).

11

Διαγνωστική εξέταση με φυσικοχημικές τεχνικές παρατήρησης και ανάλυσης
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ
Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM)
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ – ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ:
Εικ. 15.
Σημείο δειγματοληψίας, δείγματος 1.
© Εργαστήριο Συντήρησης
Μεταλλικών Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και
Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου
Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).
Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
Φασματοσκοπική μέθοδος της ενεργειακής διασποράς
(EDS)
Εικ. 16. Το δείγμα 1 μέσα από το SEM. Σε
κίτρινο κουτί εμφανίζεται το σημείο που
έγινε στοιχειακή ανάλυση.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα), Καραμπότσος Αθανάσιος.
12

Εικ. 17.
Σημείο δειγματοληψίας, δείγματος 2.
© Εργαστήριο Συντήρησης
Μεταλλικών Αντικειμένων, Πα.Δ.Α.
και Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου
Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).
.
Εικ. 19.
Σημείο δειγματοληψίας, δείγματος 3.
© Εργαστήριο Συντήρησης
Μεταλλικών Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και
Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου
Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).
Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο
Εικ. 18. Το δείγμα 2 μέσα από το SEM.
Σε κίτρινο κουτί εμφανίζεται το σημείο
που έγινε στοιχειακή ανάλυση. ©
Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα), Καραμπότσος
Αθανάσιος.
Εικ. 20. Το δείγμα 3 μέσα από το SEM. Σε
κίτρινο κουτί εμφανίζεται το σημείο που
έγινε στοιχειακή ανάλυση.
© Εργαστήριο Συντήρησης Μεταλλικών
Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
13
Κωνσταντίνα), Καραμπότσος Αθανάσιος.

Εικ. 21.
Σημείο δειγματοληψίας, δείγματος 4.
© Εργαστήριο Συντήρησης
Μεταλλικών Αντικειμένων, Πα.Δ.Α. και
Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου
Αθήνας (Κουβέλη Κωνσταντίνα).
Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο
Εικ. 22. Το δείγμα 4 μέσα από το SEM. Σε
κίτρινο κουτί εμφανίζεται το σημείο που
έγινε στοιχειακή ανάλυση. © Εργαστήριο
Συντήρησης Μεταλλικών Αντικειμένων,
Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό Μουσείο
Φωταερίου Αθήνας (Κουβέλη
Κωνσταντίνα), Καραμπότσος Αθανάσιος.
Εικ. 23. Το δείγμα 3
εγκιβωτισμένο μέσα από το
SEM. Είναι φανερό πως τα
στοιχεία εντάσσονται στο
χώρο. ©
Εργαστήριο Συντήρησης
Μεταλλικών Αντικειμένων,
Πα.Δ.Α. και Βιομηχανικό
Μουσείο Φωταερίου Αθήνας
(Κουβέλη Κωνσταντίνα),
Καραμπότσος Αθανάσιος.
14
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Συμπεράσματα-Συζήτηση (τεχνολογία κατασκευής και κατάσταση διατήρησης)

Το αντικείμενο αποτελείται από σφυρήλατα φύλλα αλλά και χυτό σίδηρο. Τα διαφορετικά κομμάτια είναι
συγκολλημένα με μεταλλουργικούς συνδέσμους. Υπάρχει επιμετάλλωση μολύβδου και από πάνω μαύρη βαφή. Η
διατήρηση του αντικειμένου είναι μέτρια. Υπάρχουν περιβαλλοντικές επικαθήσεις, κάποιες εκδορές, σε μερικά σημεία
απώλεια βαφής και απώλεια επιμετάλλωσης.
Θεωρώ ότι η βαφή δεν είναι κάποια κατηγορία μαύρου άνθρακα (carbon black) όπως πχ μαύρο ασετυλίνης, μαύρο
φούρνου κ.α. διότι ενώ περιέχει άνθρακα κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τα υπόλοιπα στοιχεία δεν ταιριάζουν στα
ποσοστά (εκτός αν υπάρχουν επιμολύνσεις στο δείγμα που εγκιβωτίστηκε) και υπολείπονται στοιχεία, όπως πχ η
έλλειψη υδρογόνου.
Στην παρακάτω φωτογραφία απεικονίζονται οι χημικές ιδιότητες που περιέχει η βαφή του μαύρου άνθρακα.

15
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Buxbaum, Pfaff, Industrial Inorganic

Pigments, p.167.

Προτεινόμενες επεμβάσεις συντήρησης

Προτείνεται πλήρης καθαρισμός.

Σύνταξη Δελτίου: Κουβέλη Κωνσταντίνα

Ημερομηνία: 5/12/2020

16
 Ακαδημαϊκό έτος
2014-2015 (Χειμερινό)
Ε’ Εξάμηνο

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού
έργου του διδάσκοντα.
• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας» έχει χρηματοδοτήσει
μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση
και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση
(Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

17