Süper kahraman

Kaptan Enzim
Sağlığımızın
koruyucusu

ENZİMLER

Prof.Dr. Ayşe CAN

Prof.Dr.Pınar AKSOY SAĞIRLI
Prof.Dr. Nurten ÖZSOY
 Tanım
Enzimler, metabolizma reaksiyonlarını hızlandıran,
protein yapısında biyolojik katalizörlerdir.

Enzimler iki maddenin birbiriyle reaksiyona girmesi için

gerekli aktivasyon enerjisini minimum düzeye indirir ve
biokimyasal reaksiyonların fizyolojik temperatürde yani
organizmanın koşullarında başlayabilmesini sağlar.

-D-Fruktofuranozid fruktohidrolaz
Sakkaroz + H20 Glukoz + Fruktoz
 ENZİMLERİN ÖNEMİ
 Biyokimyasal süreçlerin merkezinde yer
alırlar.
 Tüm metabolizma enzimler sayesinde
yürür.
 Hastalık tanısında önem taşırlar.

 Birçok ilaç enzimlere etki ederek tedavi

edici özelliklerini gösterir.
 TARİHÇE

 Grekçe " enzymos " mayalandırmak, maya gibi kabarmak

demektir.
 Tarih öncesi devirlerden beri şarap, peynir, yoğurt yapımında
enzimler kullanılır.
 1825 yılında Jon Jakob Berzelius, nişastanın sindiriminde etkili
bitkisel enzimler üzerinde çalışmıştır.
 1860 yıllarında Pasteur fermentasyon enzimleri (şekerin alkole
fermentasyonu) üzerinde araştırmalar yapmıştır.
 1877’de "Enzim" terimi ilk kez Wilhelm Kühne (1837-1900)
tarafından ortaya atıldı.
 1897’de Alman fizyolojist
Eduard Buchner
fermentasyonun canlı içermeyen
ortamda da oluştuğunu
gösterdi.
 1907’de Nobel Kimya Ödülü’nü
kazandı. Eduard Buchner
 Buchner, şekeri fermente eden
madde için "zymase" terimini
kullandı.
 Enzim terimi, cansız maddeler örn. Pepsin, tripsin gibi
kimyasal maddeler için,

 Ferment terimi, canlı organizmalar (mikroorganizmalar)

tarafından yapılan fermentasyon için kullanıldı.
 1926’da James B Sumner
üreaz’ın saf protein olduğunu
buldu ve kristalize etti ve
1937’de de katalaz’ı kristalize
etti.
James Batcheller
 1946’da Nobel Kimya Ödülü Sumner
ikiye bölündü. Yarısı,
enzimlerin kristalize
edilebildiğini kanıtlayan
Sumner’a diğer yarısı ise
enzimlerin saf protein
John Howard Wendell Meredith
olduklarını kanıtlayan Northrop Stanley
Northrop ve Stanley’e
verildi.
 1965’te David Chilton Philips ve ark.

İlk kez lizozim enziminin yapısını

X- ışını kristalografisi yöntemi
kullanarak çözdü.

Yapısal biyolojinin başlangıcı sayılır

Lizozim gözyaşında, tükrükte, yumurta akında

bulunan bir enzim
 Enzimlerin adlandırılması
Geleneksel adlandırma
• Enzimler için önceleri genel bir tanıma
uymayan pepsin, rennin, tripsin gibi
isimlendirilme kullanılmıştır.

• Enzimler etkili oldukları substratın sonuna “az”

son eki getirilerek (üreaz, amilaz, proteaz, lipaz)
veya katalizledikleri reaksiyonu tanımlayan
(laktat dehidrojenaz) isimler kullanılarak
adlandırılmıştır.
 Sistematik adlandırma

EC 3. 1. 2. 3 Süksinil CoA hidrolaz

Enzimin kendine özgü sıra numarası

Alt-alt sınıfı: Tioester bağlarını hidroliz eder
Alt sınıfı: Ester bağlarını hidroliz eder
Enzim sınıfı: Hidrolaz
Enzimatik kod
 Enzimlerin yapısı
 Basit proteinler: Katalitik etki gösteren
kısmı polipeptid zinciridir.
 Katalitik aktiviteleri için protein olmayan
kofaktörlere (metal iyonu, organik bileşiğe
veya her ikisine) gereksinimleri
bulunurlar:
 Holoenzim = apoenzim + kofaktör
(protein) (metal iyonu,
organik bileşik)
HOLOENZİM
Kofaktör Katalitik alan Koenzim

Apoenzim

Holoenzim
 Substrat: Enzimlerin etki ettikleri maddelere
substrat adı verilir.
 Kofaktör: Enzimin kataliz edeceği kimyasal
reaksiyonu belirler.
 Apoenzim: Enzimin etki edeceği substratı
belirler.
 Holoenzim (enzim): Apoenzim ve kofaktörün
oluşturduğu yapıya denir.
 Alkol dehidrojenaz

Etanol Asetaldehid Asetik asid

C NADH+H+ NAD+ C

C
C
lak tat dehidrojenaz

Piruvik asid Laktik asid

Enzimin etanole veya piruvik aside etki edeceğini belirleyen enzimin apoenzim
(protein) kısmı. Kofaktör olan NAD+ dehidrojenasyon işlevini yapar.
 Kofaktörlerine göre gruplandırma

Kofaktör

Organik İnorganik
(metal iyonları)

Prostetik grup Koenzim

(Sıkı bağlı) (Gevşek Bağlı)
Metalloenzimler İyon aktivatörler
(Sıkı bağlı) (Gevşek Bağlı)
 Değişik bir sınıflandırma;

 Koenzim: Kompleks organik bileşikler (NAD,

FAD, TPP vb.)

 Kofaktör: Metal iyonları (Mg+2, Fe+2, Mn+2)

veya basit organik bileşikler
Kofaktörleri B grubu vitamini olan enzimler
Enzimler Kofaktörler
NAD, NADP (koenzim)
Oksidoredüktazlar
FAD, FMN (prostetik grup)

-Keto asid dekarboksilazlar Tiamin pirofosfat (TPP, koenzim)

-Amino asid Piridoksal fosfat (koenzim)

dekarboksilazlar

Transaminazlar Piridoksal fosfat (koenzim)

Karboksilazlar Biotin (prostetik grup)

Tek karbon atomlu birimleri Tetrahidrofolik asid (prostetik

aktaran enzimler grup)
Metal iyonu içeren enzimler
Metal iyonu Enzimler
Cu2+ Askorbat oksidaz; Tirozinaz, Seruloplazmin,
Monoamino oksidaz
Fe2+ veya Fe3+ Sitokrom oksidaz; Katalaz; Peroksidaz
K+ Piruvat kinaz
Mg2+ Heksokinaz; Glukoz-6-fosfataz; Piruvat kinaz,
Kreatin kinaz, Fosfofruktokinaz

Mn2+ Arginaz, Ribonukleotid redüktaz, Piruvat

karboksilaz
Se Glutation peroksidaz
Zn Karbonik anhidraz (eritrositlerin duvarında
bulunur); Alkol dehidrojenaz;
Karboksipeptidaz A ve B
Kofaktör içermeyen enzimler: pepsin, tripsin, üreaz …..
ENZİMLERİN REAKSİYON HIZLARINA ETKİSİ
Enzimlerin etki tarzı
 1894’te Emile Fischer, Anahtar-kilit modeli

 1930’lar Haldane enzim ve substrat arasında zayıf

bağlar olduğunu öne sürdü.

 1958’de Koshland, "induced fit " (uyum oluşturma)

modeli
Substratın bağlanmasıyla
Substrat
Enzim cok az şekil değiştirir

Aktif alan

Substrat enzimin Enzim/Substrat Enzim/Ürün Ürün aktif bölgeden

aktif bölgesine gelir Kompleksi Kompleksi ayrılır
 BİR REAKSİYONUN HIZI NASIL
ARTTIRILABİLİR?

 Reaksiyona giren maddelerin

konsantrasyonunun arttırılması
 Temperatürü arttırarak (böylece moleküllere
enerji verilmiş olur),
 Ortama katalizör katılarak. Enzimler
reaksiyon hızına etki eder, dengeye etki etmez.
 pH değişikliği
Aktivasyon enerjisi (Ea, ΔG+) ve serbest enerji değişimi (ΔG°)
 Geçiş durumu (T0) Serbest aktivasyon enerjisi
(Transition state; (katalizlenmemiş ∆G)
(ES)
Serbest Serbest aktivasyon enerjisi
enerji (katalizlenmiş ∆G)

A
Başlangıç durumu Reaksiyonun ∆Go
(reaktanlar)
B
Son durum
(ürünler)

Reaksiyonun akış yönü

 Enzymes Katalizlenmemiş reaksiyon
Lower a
Laktoz Glukoz ve galaktoz
Reaction’s
Activation
Energy Aktivasyon enerjisi

Açığa çıkan net

enerji
Katalizörler reaksiyonların aktivasyon enerjisini azaltarak reaksiyonları
hızlandırır.
Katalizlenmiş reaksiyon

Laktoz Glukoz ve galaktoz

Aktivasyon enerjisi

Açığa çıkan net enerji

ENZİM SUBSTRAT BİRLEŞMESİ

 Aktif bölge: Enzimin substratla birleştiği ve katalitik

reaksiyonun meydana geldiği kısma denir.
Aktif Bölge

1. Substrat bağlayan
kısım (apoenzim)

2. Katalizleyici kısım
(kofaktör veya bazı özel
amino asid dizileri)
Aktif Merkez – Enzimin substratla birleştiği ve katalitik
reaksiyonun meydana geldiği bölge
Substrat

Substrat bağlayan kısım

Enzim
Aktif merkez için, enzim-substrat bağlanmasını açıklayan
iki model öne sürülmektedir.
 Anahtar-kilit modeli (Fisher tarafından ileri sürülmüştür)

Bir görüşe göre substratın aktif merkezde enzime, tıpkı bir

anahtar-kilit uyumu ile bağlandığı kabul edilmektedir. Bu
durumda enzimin aktif merkezindeki bir bölge ile substrat
yapılarının birbirini tamamlayacı nitelikte olması
gerekmektedir.
 Anahtar kilit modeli

Substrat

Aktif bölge
ES kompleksi

Enzim
 Kofaktör

 Coenzyme - non protein organic,

maybe a vitamin.

 Kofaktör aktif merkezi katalitik aktivite için hazırlamaktadır

Koenzim Substrat Ürünler
Aktif merkez
ANAHTAR-KİLİT MODELİ
Uyum oluşturma modeli (El eldiven modeli) (Koshland)
Diğer bir görüşe göre enzim, substrat ile bir araya
geldiğinde, enzim substratın özel yapısını
kazanmakta ve substrat aktif bölgeye
bağlanabilmektedir. Böylece enzimin substrat
yapısına göre uyarılmış-uyum göstermesi söz
konusu olmaktadır.

Substrat

Aktif bölge

ES kompleksi
Enzim konformasyon değişikliğine
uğrayarak, enzimdeki belirli
fonksiyonel grupların kataliz için en
Enzim
uygun konuma gelmesi sağlanır.
 peptidaz

Katalizleyici kısım: Substratın ürün veya ürünlere dönüşmesini

sağlayan kimyasal reaksiyonu kataliz eder.
Kofaktör içermeyen enzimlerde, katalizleyici kısım polipeptid
zincirindeki bazı amino asidlerin özel bir şekilde gruplanmasıyla
meydana gelir.

Tripsin Kimotripsin Elastaz

Apoenzimlerdeki –SH, -OH, -NH2 ve imidazolil gibi bazı grupların

enzimin katalitik etkisi için gereklidir.
 ENZİM KİNETİĞİ
Enzimatik reaksiyonun hızı
 Düşük substrat konsantrasyonlarında
reaksiyonun hızı substrat konsantrasyonu ile
doğru orantılıdır.
 Substrat konsantrasyonu arttıkça enzimatik
reaksiyonun hızı substrat konsantrasyonu ile
orantılı olarak artmaz daha az artar.
 Substrat konsantrasyonu daha fazla
arttırılırsa reaksiyon hızı sabitleşir ve artık hız
substrat konsantrasyonuna bağlı değildir.
Enzim substrat ile doymuştur.
 Enzimatik olmayan reaksiyon

Reaksiyon
hızı

Substrat konsantrasyonu

• Reaksiyon hızı substrat konsantrasyonuna bağlıdır.

 Enzimatik reaksiyon

Vmax

Reaksiyon
hızı

Substrat konsantrasyonu

• Enzimatik rekasiyonlarda, enzimatik olmayan reaksiyonlarda

rastlanmayan substratla doyma görülür.
Michaelis-Menten Teorisi
 ENZİM KİNETİĞİ [S] konsantrasyonu çok
yüksek olursa, K ihmal
edilebilir (0 dereceden
Michaelis-Menten Teorisi reaksiyon)
V=Vmax
V= 1/2 Vmax

Michaeli-Menten denklemi

(İki taraf Vmax’a bölünürse)

1
 Michaelis-Menten Teorisi

 Km, enzimatik reaksiyonun hızı, maksimum hızın

yarısına eşit olduğu andaki substrat konsantrasyonudur
ve molarite olarak ifade edilir ve enzimin substratına
olan ilgisini belirler Leonor Michaelis

Enzimin herbir substratına özgü bir sabit değerdir. 1875-1949

 Km değeri düştükçe enzimin substratına olan affinitesi

artar
 Km büyüdükçe enzimin substratına olan affinitesi
azalır
 Vmax, ortamda yeterli substart bulunduğunda enzim
konsantrasyonuna göre değişir.

Maud Menten
1879-1960
 MİCHAELİS-MENTEN KİNETİĞİNİN ÖZELLİKLERİ

 Km, bu eşitliğin sabitidir. Enzim ve substrat

konsantrasyonlarından bağımsızdır.
Vmax, enzim konsantrasyonuna ve enzim doygunluğu sağlayan
substrat konsantrasyonuna göre değişir.
Km ve Vmax, pH, temperatür ve diğer faktörlerle değişebilir
[S]’a bağlı olarak değişen hız eğrisi, dikdörtgen biçiminde
hiperbolik bir fonksiyon verir.

0º davranış

1º davranış
MICHAELIS-MENTEN KİNETİĞİNİN
DOĞRUSAL İFADESİ

Lineweaver-Burk grafiği
 ENZİM İNHİBİSYONU
Enzimatik tepkimelerin hızını azaltan veya
enzimlerin kataliz görevini yerine getirmelerini
tamamen engelleyen maddelere inhibitör adı
verilmektedir.

Enzimlere bağlanabildikleri halde, substrat gibi

davranmayan ve ürün oluşturmayan bu maddeler
enzimin katalitik görevini yerine getirmesini
engellemektedir. Bu olaya da inhibisyon denir.
ENZİM İNHİBİTÖRLERİ
Yarışmalı inhibisyon dört farklı durumda olur;
1. Substratın yapısal analogları, enzimin aktif
bölgesine bağlanmak için substrat ile yarışır.
Enzimin substrata olan ilgisini azalttıklarından
Km değeri artar.
2. İki substratlı reaksiyonlarda; ikinci substratın
yüksek konsantrasyonları enzime bağlanmak için
birinci substrat ile yarışır.
3. Reaksiyon sonucunda oluşan ürün inhibitör gibi
davranır.

4. Kofaktör olarak metal iyonu gerektiren bazı

reaksiyonlar benzer metal iyonları ile inhibe
olurlar.
1. Kompetitif İnhibisyon (Yarışmalı)

Kompetitif inhibisyonda Km değerinde artış olur. Yani max. hıza

erişmek için gereken substrat konsantrasyonu artar. Vmax
değişmez.

ÖRN. ● Suksinat dehidronejanaz’ın malonik asid, okzalat ve

okzalasetat ile inhibisyonu.
 FAD FADH2
COOH
CH2 CH - COOH
CH2 suksinat dehidrojenaz HOOC - CH
COOH
Suksinik asid Fumarik asid
COOH

CH2
COOH
Malonik asid
 ÖRNEK

● Metanol zehirlenmelerinde yararlanılır.

Formik asid sitokrom c oksidaz aktivitesini inhibe eder.

Oluşan asidozun ana kaynağı formik asid olmakla birlikte laktik asid
birikimi de asidoza katkıda bulunur.
Formik asid körlüğe ve asidoza neden olur.
Etil alkol verilince asetik asid oluşur bu da zararlı değil.
 Methanol Ethanol H

CH3 C OH

H
Alkol dehidrojenaz

Formaldehid

Alkol dehidrojenaz Metabolik asidoz

Formik asid Sitokrom oksidaz

inhibisyonu

Böbrek yetmezliği

Metanol zehirlenmelerinde yararlanır

2. Nonkompetitif İnhibisyon (Yarışmasız, Karışık)
Substrat

İnhibitör

Enzim

Nonkompetitif inhibisyonda, inhibitör, enzime aktif alan

dışındaki bir yerden bağlanır bu bağlanma enzimin üç boyutlu
yapısını değiştirir. Aktif bölge substratı bağlar ancak “transition
state” stabilize edecek kadar ve reaksiyonu kataliz edecek kadar
uzun değildir.
Nonkompetitif inhibition, Vmax’ı düşürür ve enzim artık aynı
etkinlikte reaksiyonu kataliz edemez. Reaksiyon, kompetitif
inhibisyonda olduğu gibi [S] artırarak geri döndürülemez. Km
değişmez. Çünkü substratın enzime olan afinitesi değişmemiştir.
ÖRNEK
 CO, CN-, H2S: Fe-porfirin içeren enzimlerin
(sitokromlar, katalaz, peroksidaz) inhibitörüdür.
 NaF: Aktivasyonları için Ca2+ gerektiren enzimlerin
(bazı fosforilazlar) inhibitörüdür.
 CN-, EDTA: Bakırlı enzimlerin (tirozinaz, askorbat
oksidaz, ürat oksidaz) inhibitörüdür.
 Hg, Pb, Ag gibi ağır metaller: Enzimlerin aktif
merkezinde veya enzimin konformasyonunda önemli
olan, –SH grubu ile reaksiyona girerek inhibisyon
yaparlar. Örn. Civa iyonları üreaz’ı inhibe eder.
 3. Unkompetitif İnhibitör

İnhibitör sadece ES kompleksine bağlanır. Substrat

konsantrasyonunun artması inhibisyon derecesini arttırabilir.
İnhibitör substratın aktif bölgesi dışındaki kısmına bağlanır. Bu
tür inhibisyon çoğunlukla 2 substratlı enzimlerde görülür. Km
ve Vmax azalır.

Örn. Bağırsaklarda alkali fosfataz’ın L-fenilalanin tarafından

inhibisyonu.
İnhibisyon Bağlanma Km Vmax
yeri

Kompetitif Sadece E  değişmez

Nonkompetitif E veya ES değişmez 

Unkompetitif Sadece ES  
ENZİM İNHİBİSYONU SONUCU MICHAELIS-MENTEN
VE LİNEWEAVER GRAFİKLERİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER
 İRREVERSİBL İNHİBİSYON
● İrreversibl inhibitörler enzimin
aktif bölgesine kovalan olarak
bağlanarak enzimin yapısını
değiştirir. Bu nedenle geri
dönüşümsüzdür.
● Sıklıkla reaktif fonksiyonel gruplar
içerirler. Bunlar;
Aldehit, haloalkalen, fenil sülfonat,
florofosfonat gibi gruplardır.
● Bu elektrofilik gruplar kovalan bağ
oluşturmak üzere amino asidlerin
yan zincirlerindeki –OH veya –SH
grupları ile reaksiyona girer.
 ÖRNEK
● Asetilkolin esteraz’ın sinir gazı (Nitrojen Mustard)
zehirleri tarafından inhibisyonu
● Gümüş, civa ve oksidan ajanlar irreversibl
inhibitörler arasında sayılabilir.

SH S
E + Hg2+ E Hg + 2H+
SH S

SH Cl S
E + As C CHCl E As C CHCl + 2HCl
H H
SH Cl S
 DİĞER İNHİBİTÖRLER

 Soya fasulyesinde tripsin inhibitörü.

 Ascaris solucanında tripsin inhibitörü varlığı,
solucanın bağırsaklarda sindirilmeden
yaşamasını sağlar.
 İnhibitörleri, yarışmalı ve yarışmasız olmak
üzere kesin sınırlarla birbirinden ayırmak
çoğunlukla mümkün değildir.
ENZİM AKTİVATÖRLERİ (Proenzimler=
Zimojenler, Preproenzimler)

 Enzime bağlanarak onun aktivitesini arttıran

maddelerdir.
 Genellikle enzimin allosterik regülasyonunda rol
oynarlar.
 Bu tür enzimler bazı iyonların, organik
maddelerin veya enzimlerin kendilerinin aktif
şekilleriyle aktive edilirler. Enzimlerin inaktif
şekilleri, bazen pro- öneki veya –ojen son eki ile
gösterilir.
 Proenzimler = zimojenler, preproenzimler
Proenzimler= Zimojenler, Preproenzimler
Enzim aktivatörleri (Proenzimler = zimojenler)
enterokinaz (enteropeptidaz)

tripsinojen tripsin

kimotripsinojen kimotripsin

proelastaz elastaz

prokarboksipeptidaz karboksipeptidaz

Bazı enzimler proenzim denilen inaktif bir halde salgılanır.

ENZİM AKTİVİTESİNİN ÖLÇÜLMESİ
Bir internasyonal ünite enzim aktivitesi: 1 mikromol (mol)
(10-6 mol) substratın belirli ve özel şartlarda, 1 dakikada
değişikliğe uğramasını kataliz eden enzim miktarıdır (= 1U;
U/L olarak gösterilir).

Spesifik aktivite: 1mg enzim proteininin aktivitesidir. U/mg ile

gösterilir.

Katal: Uluslararası Biokimya ve Moleküler Bioloji Birliği

(IUBMB)’nin önerdiği birimdir. Mol/saniye olarak ifade edilir.
Enzim konsantrasyonu ise katal/L olarak ifade edilir.
1U = 10-6 mol/60 s = 16.7 x 10-9 mol/s veya 1n katal/L = 0.06
U/L.
 ENZİM SİSTEMLERİ
Enzim sistemlerinde bir enzimin oluşturduğu ürün,
kendisinden sonra gelen enzim için substrattır.
 Enzim sistemlerinde yer alan enzimler sitoplazmada
dağılmış halde bulunabilecekleri gibi, serbest olmayıp
birleşmiş halde de bulunabilirler. Bazı enzim
sistemlerinde yer alan enzimler birbirleriyle sıkı sıkıya
bağlı olarak bulunur, bunlar enzim kompleksini
oluşturur.

Örn.
 Yağ asidi sentaz (7 enzim)
 Piruvat dehidrojenaz ve 2-oksoglutarat dehidrojenaz
(3er enzim)
YAĞ ASİDİ SENTAZ KOMPLEKSİ
YAĞ ASİDİ SENTAZ KOMPLEKSİ
 İZOENZİMLER (İZOZİMLER)
 Farklı molekül yapısında olup katalitik aktiviteleri aynı
olan enzimlere izoenzimler (izozimler) denir.
 Organlara veya dokulara özgündürler.
 Değişik protein altbirimleri değişik genler tarafından
kodlanır.
 Fizikokimyasal özelliklerine göre (elektroforez tekniği),
immünokimyasal özelliklerine göre (immünoassay) veya
kimyasal özelliklerine göre (bazı substratlara farklı aktivite
göstermeleri veya inhibitörlere duyarlılıklarının farkılı
olması) birbirlerinden ayırt edilebilirler.
Laktat dehidrojenaz izoenzimleri iki değişik tipte (H ve M) dört alt
birim içerirler.
O
LDH
H
H3C C COOH H3C C CO
OH

Laktat
OH
NAD+ NADH + H Piruvat
Lactate Pyruvate

kalp kas

(heart = kalp) (muscle = kas)

İzoenzim adı Alt birimleri Kaynağı

LDH1 HHHH (H4) Kalp kası

Eritrositler

LDH2 HHHM (H3M1) Kalp kası

Eritrositler

LDH3 HHMM (H2M2) Böbrek, İskelet kası

LDH4 HMMM (H1M3) Böbrek

İskelet kası

LDH5 MMMM (M4) İskelet kası

Karaciğer
Laktat dehidrojenaz (LDH) laktik asidin piruvik aside
yükseltgenmesini sağlar.
Laktat dehidrojenaz’ın temelden farklı iki değişik tipi
[H (heart=kalp) ve M (muscle=kas)] vardır, bunlar da 4’er
özdeş altbirim (H ve M alt birimleri) içerirler. H ve M
izoenzimlerinin molekül ağırlıkları aynı olmakla birlikte
(33.500), amino asid bileşimleri ve immunolojik özellikleri
farklıdır.
Kalp LDH’ı saf tetramer (H4), kas LDH’ı saf tetramer (M4)
olup diğer dokularda ayrıca H ve M altbirimlerinin
birleşmesiyle M3H, M2H2 ve MH3 olmak üzere üç tip daha
LDH bulunur. İzoenzimler elektroforezle birbirlerinden
ayrılabilirler. Elektroforezde LDH elektroforetik
mobiliteleri birbirinden farklı, molekül ağırlıkları aynı olan
beş fraksiyona ayrılır.
 İzoenzimler
LDH CK
iki tipi olan tetramerik bir iki tipi olan dimerik bir
enzim enzim

H M
(heart=kalp) (muscle=kas)
H4M3HM2H2MH3M4
olmak üzere
5 izoenzimi vardır
B M
(brain=beyin) (muscle=kas)
Sitosolik: BB MB MM
izoenzimleri ve
Mitokondriyal CK
izoenzimi olmak üzere
4 izoenzimi vardır
ENZİMLERE ETKİ EDEN ETKENLER

 Enzim konsantrasyonu

 Substrat konsantrasyonu

 Temperatür

 pH

 Zaman

 Reaksiyon ürünleri

 Işık ve diğer fiziksel etkiler

 Hormonlar ve diğer maddeler

 Enzim Konsantrasyonu
Eğer pH ve sıcaklık uygunsa
yeterli miktara substrat
bulunan bir ortamda, enzim
yoğunluğu arttıkça reaksiyon
hızı da artar. Sınırlı miktarda
substrat bulunan bir ortamda,
enzim yoğunluğu artırılırsa
reaksiyon bir süre devam eder
ve sonra durur.
 Feed-back inhibisyon= Olumsuz ürün denetimi

Bazı enzim reaksiyonlarında oluşan ürünler enzimleri

inhibe ettiklerinden reaksiyon ilerledikçe reaksiyon hızı,
yüksek enzim konsantrasyonunda bile azalır. Ürünlerin bu
tür inhibisyonuna feed-back inhibisyon (geriye dönük
inhibisyon= olumsuz ürün denetimi) denir.

Feed-back inhibisyon ile etkilenen enzimler allosterik

enzim’lerdir.
Sitrik asid siklusu gibi yolaklarda bir enzimin ürünü diğer
enzimin substratı olur. Bu metabolik yolaklarların ilk tersinmez
aşamalarının kontrol edilebilmesiyle tüm yolağın hücre
tarafından kontrol altına alınması sağlanabilir.
Enzimli metabolik yolaklarda bu ilk tersinmez adımın kontrolü
de bir engelleyici tarafından sağlanır, aslında bu engelleyici
yolağın son ürünüdür.
Yolak işledikçe son ürün miktarı artar. Son ürün miktarı gereken
seviyeyi geçince artık daha fazla ürün üretimi gereksiz olacağı
için yolağın durdurulması gerekir. Yolağın son ürünü, enzime
etkin nokta dışında bir yerden bağlanır ve enzimin yarışmasız
engelleyicisi olur. Etkin noktanın yapısı değiştiği için artık
substrat bağlanamaz.
Bu şekilde düzenlenebilecek olan enzimlere de allosterik
enzimler denir.
 Substrat Konsantrasyonu

Enzim miktarı sabit tutulup

substrat yoğunluğu artılırsa,
reaksiyon hızı en yüksek
noktaya ulaştıktan sonra sabit
kalır. Bunun nedeni
enzimlerin bir süre sonra
substrata doymuş hale
gelmeleri ve hiç boş
kalmaksızın çalışmalarıdır.
 Temperatür

Enzimler protein yapılı

olduğundan, proteinleri etkileyen
sıcaklık değişimlerine
duyarlıdırlar.Tepkime hızının
yükselmesi, sıcaklıkla doğru
orantılıdır. Fakat belirli bir
noktadan itibaren düşmeye başlar
ve tamamen durur. En iyi
çalışabileceği sıcaklığa Optimum
Sıcaklık denir. Bu değer pek çok
canlıda 30 - 40 °C arasındadır.
(İnsanda 36,5 °C )
pH

Enzimler pH değişimine karşı çok

duyarlıdırlar. Genellikle çok fazla
asidik ve alkalik ortamda
etkisizdirler. Bazı hallerde
enzimler en yüksek etkinliği belirli
bir pH derecesinde gösterirler. Bu
pH derecesine "Optimum pH"
denir. Örneğin, proteini parçalayan
pepsin, midenin pH 2’lik asidik
ortamında maksimum çalışır; buna
zıt olarak pankreastan salgılanan
ve yine protein sindiriminde rol
alan tripsin, ancak pH 8,5’da
optimum olarak çalışabilir.
 DÜZENLEYİCİ (REGÜLATÖR) ENZİMLER

Bazı enzimlerin katalitik

fonksiyonlarının yanı sıra
metabolizma reaksiyonlarını
düzenleyici, kontrol edici etkileri
vardır.

Bu nedenle bu enzimler
düzenleyici (regülatör) enzim
olarak adlandırılır.

Düzenleyici enzimlerin aktiviteleri

sinyal verici moleküllerle
düzenlenir.
Bu enzimler; sinyal verici moleküllerle
etkilenme şekillerine göre iki gruba ayrılır:

1) Allosterik enzimler (allo: diğer, başka;

allosterik: başka yer)

2) Kovalan bağlanma ile etkilenen enzimler

1. ALLOSTERİK ENZİMLER
Allosterik yer, reaksiyon ürünü, enzim proteini ile
substratın birleştiği yerin dışında bir yerde
birleşebilir. Bu yere allosterik yer adı verilir.
Allosterik etki: Allosterik yere bağlanan madde
enzimin etkili bölgesinde biçimsel bir değişiklik
meydana getirebilir. Bunun sonucu olarak enzim
proteininin şeklinin değişmesi nedeniyle enzimin
substratla birleşmesi, substratın yapısına ve
konsantrasyonuna bağlı olarak inhibisyona sebep
olabileceği gibi aktivasyona da sebep olabilir. Bu
etkiye allosterik etki denir.
Eğer inhibisyon oluşuyorsa bu inhibisyon şekline allosterik
inhibisyon veya son ürün inhibisyonu, son ürün tarafından inhibe
edilen enzime de allosterik enzim denir.
Allosterik enzim

E1 E2 E3
A B C D

Feed-back inhibisyon
Efektör (sinyal verici molekül, modülatör), aktif bölge
dışındaki bağlanma bölgelerine bağlanan maddelere denir.
pozitif efektör (aktivatör), enzimin aktivitesini arttıran efektör,
negatif efektör (inhibitör), enzimin aktivitesini azaltan efektör
Allosterik aktivatör ve inhibitörler
Allosterik enzimler Michaelis-Menten kinetiğine uymazlar.
Örn. Fosfofruktokinazın allosterik regülasyonu
 2. KOVALAN BAĞLANMA İLE ETKİLENEN
ENZİMLER
Çeşitli kimyasal grupların enzime kovalan bağlanması
sonucunda düzenleyici enzimlerin yapılarında
değişiklikler meydana gelir. Böylece regülatör enzim aktif
veya inaktif şekle dönüşür. Genellikle bu dönüşmeyi de
enzimler katalizler.
 HASTALIK TANISINDA ENZİMLER

İnsanlarda görülen
hastalıkların tanı veya
ayırıcı tanısının
yapılması ve sağaltımın
izlenmesinde enzimatik
ölçümlerin uygulanması
ile ilgilenen bilim dalı,
klinik enzimoloji
olarak
adlandırılmaktadır.
Hücresel enzimler çeşitli nedenlerle hücre dışına çıkarlar:

-Hücre membran hasarı

-Hücre ölümü
-Enzim üretiminde artış
Klinik enzim ölçümleri
Serum
İdrar
Gut sıvısı

Plazma enzimleri

1. Fonksiyonal plazma enzimleri

2. Fonksiyonel olmayan plazma enzimleri

Fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan enzimlerin farklılıkları
Fonksiyonel plazma enzimleri Fonksiyonel olmayan
plazma enzimleri
Plazma Plazma kons. Dokuya oranla Normal şartlarda plazma
konsantrasyonları yüksek konsantrasyonu dokuya
oranla çok düşük
Fonksiyonu Fonksiyonları biliniyor Bilinmiyor

Substratı Substratları plazmada mevcut Substratları plazmada

yok
Sentez yeri Karaciğer KC, Kalp, iskelet kası,
beyin gibi farklı
organlar
Hastalıktaki Karaciğer hastalıklarında Farklı organ
etkisi azalır hastalıklarında artar
Örnek Protrombin gibi pıhtılaşma AST, ALT, CK, alkalin
faktörleri, Lipoprotein lipaz, fosfataz, asid fosfataz,
psödokolinesteraz lipaz
 Fonksiyonel olmayan enzim kaynakları
Hücre Hasarı, Miyokard infarktüsü ve viral hepatit gibi hücre
hasarının olduğu hastalıklarda enzimler kana salınır.

Normal yolun tıkanması, örneğin safra yolunun tıkanması

sonucu alkalin fosfataz artar.

Enzim sentezinin artması, tıkayıcı karaciğer hastalığında

alkalin fosfatın sentez hızı artar.

Geçirgenliğin artması, hipoksik durumlarda hücre

membranının geçirgenliği artar.
 Fonksiyonel olmayan enzimlerin
tıptaki önemi nedir?

1. Hastalık tanısında, farklı organların

hastalıkları farklı enzimlerin artışına
sebep olur.

2. Hastalığın prognozunda, tedavi öncesi ve

sonrası enzim düzeyleri farklılık gösterir.
 HASTALIK TANISINDA Önemli ENZİMLER
Hast. tanısında en sık kull.Enzimler
Serum pankreas amilaz’ı
Serum asid fosfataz ve prostat spesifik
antijen (PSA)
Serum alkali fosfataz
Kreatin kinaz (CK)
GOT (Glutamat okzalasetat transaminaz;
Aspartat transaminaz, AST)
GPT (Glutamat piruvat transaminaz;
Alanin transaminaz, ALT):
Laktat dehidrojenaz (LDH):
-Glutamil transpeptidaz (-GT):
Hastalık
Bazı pankreas kanserlerinde ve pankreas iltihabında
artar
Prostat kanserlerinde artar.
Kemik hastalıklarında, bazı kemik tutulumu olan
kanser türlerinde ve kolestaz (safra akımının
durması)’da artar.
Kas distrofisinde, karaciğer hastalıklarında ve
miyokard infarktüsünde artar.
Miyokard (kalp kası) infarktüsünde, karaciğer
hastalıklarında ve sarılıkta artar.
Karaciğer bozukluklarında, sarılıkta artar.
Kalp, karaciğer, kas hastalıklarında ve bazı
kanserlerde (Örn. Lösemi) artar.
Karaciğer, safra kesesi ve pankreas hastalıklarında
artar.
ENZİMLERİN ECZACILIKTA KULLANIMI

Bugün tıp ,eczacılık, tarım, hayvancılık, çevre, gıda, kağıt,

tekstil, deterjan vb. birçok alanda enzimler kullanılmaktadır.
Son yıllarda biyoteknoloji alanında gelişmelerle elde edilen
enzimlerin kullanımının en fazla olduğu alan gıda
endüstrisidir. Proteazlar ve amilazlar bu alanda en çok
kullanılan enzimlerdir.
Eczacılıkta da enzimler kullanılmaktadır. Bu alandaki en iyi
örneği, hazım kolaylaştırıcı bazı ilaçların bileşimindeki
Proteini parçalayan proteaz , nişastayı parçalayan amilaz ,
Yağları parçalayan lipaz ve Laktozu parçalayan laktaz
enzimleridir.
Enzimlerin eczacılıkta kullanıma bir diğer örnek de penisilin
amidan enzimidir.
ENZİMLERİN ECZACILIKTA KULLANIMI

1. Bazı enzimler direk olarak

ilaç olarak kullanılabilir.
2. Ya da Enzim inhibitörleri
tedavi amaçlı kullanılabilir.
 ENZİMLERİN ECZACILIKTA KULLANIMI
1. Bazı enzimler ilaç olarak kullanılır.
a. Karaciğer, safra kesesi, pankreas hastalıklarından kaynaklanan
sindirim bozukluklarında protein, karbohidrat ve lipidleri hidroliz
eden enzimler ilaç olarak kullanılır. Sindirim enzimleri;
Multanzim (pankreatin (lipaz-amilaz-proteaz), ağır sindirim rah.)
Pankreoflat
Pankrean
Flaton (pankreatin, hemiselülaz)
Festal
b.Yara tedavisinde, dokunun oluşması için peptid bağlarını ve
heteropolisaklaridleri hidroliz eden enzimler kullanılır.
Hiyaluronidaz (Lasonil)
2. Enzim inhibitörleri ilaç olarak kullanılır.
İlaç olarak kullanılan reversibl inhibitörler:
İlacın adı İnhibe ettiği enzim Tedavi
Lovastatin HMG-CoA redüktaz Hipolipemik (lipid
düşürücü),
Hipokolesterolemik
Allopurinol Ksantin oksidaz Hipoürisemik (gut
hastalığı)
Asetazolamid Karbonik anhidraz Diüretik
Metazolamid
Metotreksat Dihidrofolat redüktaz Kanser
(=ametopterin)
Aspirin Prostaglandin sentetaz Antienflamatuvar
Sitozin arabinozid DNA polimeraz Antiviral, kanser
RNA polimeraz
ACE inhibitörleri Anjiotensin dönüştürücü Antihipertansif
Enapril enzim (ACE)
Cilazapril
Lisinopril
İlaç olarak kullanılan irreversibl inhibitörler:
İlacın adı İnhibe ettiği enzim Tedavi
Sulfanilamid Dihidrofolat sentetaz Antibakteriyel

Hidrazinler Monoamin oksidaz Antidepresan,

(MAO) psikostimülan
Penisilin Transpeptidaz Antibiyotik

Sefalosporin Transpeptidaz Antibiyotik

Klavulanik asid -Laktamaz Antibiyotik adjuvanı
(adjuvan: etki
arttırıcı)
Enzim İnhibisyonu

İlaçlar farmakolojik etkilerini genellikle enzimlerin

normal faaliyetlerinde değişikliğe neden olarak
gösterirler.
Bu da genellikle enzim inhibisyonu şeklindedir.
Sülfonilamid
Antimikrobiyal maddelerdir
Bakteriyositatik etkiye sahiptirler
Mikroorganizmaların folik asid sentezi sırasında
moleküle PABA yerine sülfanilamid girmesi
 FOLİK ASİD
 Bir karbon atomlu grupların, moleküller
arasındaki geçişlerinde önemli rol oynar. Bazı
amino asidlerden aldığı köklerin pürin ve
pirimidin sentezinde kullanılır.
 DNA'nın sentezinde vazife alır.

 Bu vazifeyi yapabilmesi için bu vitaminin 5,10-

metil tetrahidrofolat halinde olması gerekir. Bu
geçiş ise B12 yokluğunda mümkün olmaz. Buna
göre megaloblastik kansızlığa, B12'nin, dolaylı
olarak tesiri vardır.
Mikroorganizmaların folik asid sentezi sırasında
moleküle PABA yerine sülfanilamid girmesi
Folik asid sentezi olmaz, mikroorganizma ölür.
 Folik asid redüktaz inhibitörleri
Folik asid tetrahidrofolik asid (THFA)’e dönüştükten sonra tek karbon
atomlu grupları taşıma görevini yapar.

Folik asid redüktaz inhibitörleri,

Aminopterin
Ametopterin (Metotreksat)

Yapı olarak folik aside çok benzerler, folik asidle yarışarak bu enzimle
birleşir ve enzimi inhibe ederler.

Sonuç olarak, THFA meydana gelemez, purin biosentezi, dolayısıyla da

RNA, DNA biosentezi önlenir. Bu nedenle bu ilaçlar kanserde, özellikle
de lösemide kullanılır.
H2 N N N

N
N CH2 N CONHCHCH2 CH2 COOH

CH3 COOH
Ametopterin (Metotreksat)
Monoamino oksidaz inhibitörleri
Adrenalin, noradrenalin, serotonin,
tiramin gibi biolojik aminler sinir
iletiminde nörotransmiter olarak görev
yaparlar. Monoamin oksidaz (MAO) ise
bunları oksidatif dezaminasyona
uğratarak etki göstermelerini önler.

MAO inhibitörleri (izokarboksazid,

nialamid, fenelazin) bu enzimi inhibe
ederek, bu aminlerin inaktivasyonuna
engel olur ve etkilerinin devamını
sağlar. Bu nedenle psikostimulan olarak
kullanılırlar.
Hidroksimetilglutaril-CoA (HMG-CoA) redüktaz
inhibitörleri
HMG-CoA redüktaz inhibitörleri (Örn. Lovastatin) kolesterol
biosentezini inhibe ettiğinden hipolipidemik ve hipokolesterolemik
olarak kullanılır.
Mevcut Statinler
 Ksantin oksidaz inhibitörleri
Allopurinol yapı olarak hipoksantine benzediğinden,
kompetitif inhibisyonla ksantin oksidaz’ı inhibe ederek,
ürik asid yapımını durdurur. Aşırı ürat yapımından
kaynaklanan gut (damla, nikris) hastalığında, hipoürisemik
olarak kullanılır.
Anjiotensin dönüştürücü enzim (ACE=Angiotensin
Converting Enzyme) inhibitörleri
Damar daraltıcı etkisiyle tansiyonu yükselten anjiotensin
II’nin biosentezini sağlayan ACE enzimini inhibe eden
ilaçlar hipertansiyon tedavisinde kullanılır.
İlaç Günlük Doz

Benazepril 10 mg
50 mg (25 mg
Captopril
bid)
Enalapril 5 mg
Fosinopril 10 mg
Lisinopril 10 mg
Moexipril 7.5 mg
Perindopril 4 mg
Quinapril 10 mg
Ramipril 2.5 mg
Trandolapril 2 mg
 Transpeptidaz inhibitörleri

Bakterilerin hücre duvarlarının oluşmasında yer

alan penta glisin köprüleri transpeptidaz adlı bir
enzimin etkisiyle iki alanini birbirine bağlar.

Alanil alanin yapısında olan penisilinler,

kompetitif inhibisyonla bu enzimi inhibe
ederler, bunun sonucunda bakterinin hücre duvarı
parçalanır.
 Bakteri Hücre Duvarı

NAGA NAMA NAGA NAMA NAGA

ala
glu
liz
ala
ala
-ala
transpeptidaz
+pentaglisin (5 glisin)

NAGA NAMA NAGA NAMA NAGA

ala
glu
liz
ala gli
gli gli
gli gli
ala
liz
glu
ala
NAMA NAGA NAMA NAGA NAMA
Bakteri hücre duvarının şematik yapısı. (NAGA=N-Asetil glukozamin; NAMA=N-Asetil muramik asid).
ENZİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
Enzimler “Uluslararası Biokimya ve Moleküler Bioloji
Birliği (IUBMB)’nin Enzim Komisyonu (E.C.)
tarafından 6 sınıfa ayrılmıştır:
1. Oksidoredüktazlar
2. Transferazlar
3. Hidrolazlar
4. Liyazlar
5. İzomerazlar
6. Ligazlar
 Her enzime,

 kısa ve günlük kullanışa elverişli bir “önerilmiş

isim”

 katalizlediği reaksiyona göre “sistematik isim”

 uluslararası araştırma dergileri, özetler ve

indekslerde yer alan doğru ve açık tanımını yapan
“klasifikasyon numarası” verilmiştir.
2. Örnek:
ATP + kreatin ADP + kreatin fosfat
 önerilmiş isim: kreatin kinaz
 sistematik isim: ATP : kreatin fosfotransferaz
 klasifikasyon numarası: EC.2.7.3.2

EC enzim komisyonu
2 ana sınıf (= transferaz)
7 alt sınıf (= fosfotransferaz)
3 alt-alt sınıf (= alıcısı azotlu bir grup)
2 özel seri numarası
 Sistematik adlandırma

EC 3. 1. 2. 3 Süksinil CoA hidrolaz

Enzimin kendine özgü sıra numarası

Alt-alt sınıfı: Tioester bağlarını hidroliz eder
Alt sınıfı: Ester bağlarını hidroliz eder
Enzim sınıfı: Hidrolaz
Enzimatik kod
1. OKSİDOREDÜKTAZLAR

Redoks tepkimelerini katalizlerler.

Koenzimler (Donor-Akseptör) NADH, NADPH; FADH2

R-CH2OH + NAD+ R-CHO + NADH+H+

(Primer Alkol) (Aldehid)

Enzim: EC.1.1.1.1, Alkol NAD+ oksidoredüktaz

 Oksidoredüktazların sınıflandırılması-1
1- >CHOH gruplarına,
2- –CHO veya >CO gruplarına,
3- >CH–CH gruplarına,
4- >CH–NH2 gruplarına,
5- –CH–NH– gruplarına,
6- NADH veya NADPH’a,
7- Diğer azotlu bileşiklere,
8- Sülfür gruplarına,
9- Hem gruplarına,
10- Difenollere ve bunlarla ilgili gruplara,
11- Akseptör olan bir peroksid üzerine etki eden,
12- Donör olan hidrojene etki eden oksidoredüktazlar vb. olmak
üzere alt gruplara ayrılırlar.
Oksidoredüktazların sınıflandırılması-2

1- Dehidrojenazlar ve sitokromlar
a) Nikotinamid nukleotidli enzimler
b) Flavin nukleotidli enzimler
c) Fe3+ porfirinli enzimler (sitokromlar)
d) Lipoatlı enzimler
e) Kinonlu enzimler
2- Oksidazlar
3- Oksijenazlar
a) Monooksijenazlar
b) Dioksijenazlar olmak üzere de
sınıflandırılabilir.
 1- Dehidrojenazlar
Özellikleri;
-Hidrojen atomu (H+ + e-) taşır,
-Diğer bir deyişle, dehidrojenasyon yaparlar.
-Bir substrattan hidrojenin uzaklaşmasını kataliz eden
enzimlerdir. Hava oksijeni ile doğrudan doğruya
temasları yoktur.
-Oksijen hidrojen alıcısı olarak davranmadığı için bu
enzimler koenzimlere ihtiyaç duyarlar.
-Koenzim hidrojen alarak indirgenir ve daha sonra
hidrojenlerini substrata vererek tekrar yükseltgenmiş
duruma geçer.
 Nikotinamid nukleotidli dehidrojenazlar

Trigliserid biosentezi
NADH+H+ NAD+
CH2OH CH2OH

C=O HO - C - H
Gliserolfosfat dehidrojenaz
CH2OPO3H2 CH2OPO3H2

Dihidroksiaseton fosfat
L-gliserol-3-fosfat
Glikoliz

TCA

Malat dehidrojenaz

Malat Okzalasetat
Pentoz Fosfat Yolu
 Flavin nukleotidli enzimler
Flavin nukleotidleri, hidrojen atomu şeklinde bir veya iki elektronu
substratlardan alarak FMNH2 veya FADH2 şekline dönüşmektedir.
TCA
FAD FADH2
COOH
CH2 CH - COOH
CH2 suksinat dehidrojenaz HOOC - CH
COOH
Suksinik asid Fumarik asid
COOH

CH2
COOH
Malonik asid
 β-oksidasyon

Yağ asidi açil KoA

Trans Δ2-enoil CoA

 Sitokromlar (Demir porfirinli enzimler)
a, b, c sitokromları, oksidazlar grubundan olan sitokrom
oksidazla birlikte, sitokrom sistemini oluştururlar.
Sırasıyle b, c1, c, (mitokondride), a sitokromları kinonlu
veya flavin nukleotidli enzimlerden aldıkları elektronları
sitokrom oksidazlara aktarırlar.
AH2
ATP
ATP ATP
NAD+

A 1/2 O2

NADH+H+ FMNH2 2 Fe3+ 2 Fe2+

2 Fe3+ 2 Fe2+
2 Fe2+
Q
FMN
Sit c1 Sit c Sit a Sit a3
Sit b
FADH2
2 Fe2+ 2 Fe3+ O2-
QH2 2 Fe 3+ 2 Fe2+ 2 Fe3+
A

FAD

AH2
2 H+ H2 O
Lipoatlı enzimler
•Piruvat dehidrojenaz enzim sistemi
•2-Oksoglutarat dehidrojenaz enzim sistemi (TCA siklusu)
OH OH
Mg2+ CO2
CH3 - CO - COOH + TPP CH3 - C - COOH CH3 - C - H

Piruvik asid E1 TPP E1

TPP E1
Katılma ürünü alfa-hidroksietil
tiamin pirofosfat
+
R E2 R E2
TPP
CH3CO ~ S S

HS S
Asetilhidrolipoik asid Lipoik asid

HS ~ CoA

CH3CO ~ SCoA
Asetil-CoA R E2
HS

HS
FAD E3 FADH2 E3
Dihidrolipoik asid

solunum zinciri NADH+H+ NAD+

Koenzimi kinonlu olan enzimler: Kinonlu enzimlerin
kofaktörü koenzim Q ve K vitaminleri’dir

OH O

+ 2 Fe 3+ + 2Fe 2+ + 2H +

OH O
kinon
hidrokinon
K vitaminine bağlı enzim sistemi
O Preprotrombin Protrombin
H3CO (Glutamik asid) (4-Karboksi glutamik asid)
4 5 CH3
3 CH3
2 6
1
H3CO (CH2 CH = C CH2)n H
O

Koenzim Q: Übikinon
Dehidrojenaz ÖRNEK Taşıdığı grup
sınıfı enzim
grupları
Nikotinamid Gliserol fosfat dehidrojenaz
nukleotidli Laktat dehidrojenaz (Glikoliz)
oksidoredüktazlar Malat dehidrojenaz
hidrojen atomu (H++e-)
L-Glutamat dehidrojenaz
NADP’li: Glukoz-6-fosfat
dehidrojenaz
Flavin nukleotidli Suksinat dehidrojenaz (TCA)
enzimler Kolin dehidrojenaz hidrojen atomu (H++e-)
Açil CoA dehidrojenaz
Sitokromlar (Fe3+ Sitokrom a ve sitokrom a3, Sit
porfirinli b, c1, c mitokondride; sit P450 ve
sadece elektron taşırlar
enzimler), sit b5 endoplazmik retikulumda
bulunur.
Lipoatlı enzimler Dihidrolipoil asetil transferaz 2H+ +2 e-
Dihidrolipoil süksiniltransferaz (α-keto asidlerin
dekarboksilasyonu)
2- Oksidazlar,
Bir substrattan elektronların (veya hidrojenlerin)
taşıyıcı olan kofaktörleri aracılığıyla H2O veya H2O2
teşkil etmek üzere oksijene aktarılmasını kataliz eden
enzimlerdir.

Vücuttaki oksidasyon reaksiyonları sırasında bazen

peroksid bazen de superoksid radikalleri oluşur, bunlar
toksik radikallerdir.

Bu radikallerin zehirsizleştirme reaksiyonlarını

oksidazlar katalizler:
Örnek Zehirsizleştirme
reaksiyonu
Katalaz peroksid radikalini
zehirsizleştirir
Peroksidaz peroksid radikalini
zehirsizleştirir
Superoksid dismutaz superoksid radikalini
zehirsizleştirir.
Glutation peroksidaz peroksid radikalini
zehirsizleştirir (Bkz.
Glutation).
 Oksidazlar içerdikleri kofaktöre göre de alt-alt
sınıflara ayrılırlar:
1. Bakırlı oksidazlar (askorbat oksidaz, ürat oksidaz)

O O
C C

HO C O C
- 2H
O O
HO C O C
+ 2H
H C H C

HO C H HO C H

CH2OH CH2OH

Askorbik asid Dehidroaskorbik asid

2. Demir-porfirinli oksidazlar (katalaz, peroksidazlar,

sitokrom oksidaz)
3. Flavin nukleotidli oksidazlar (L-amino asid ve D-amino
asid oksidazlar, Ksantin oksidaz, Monoamin oksidaz,
Diamin oksidaz)
 Bazı oksidazlar amino asid metabolizmasında
etkilidir:
 L- amino asid oksidazlar (kofaktörü FMN): L-amino
asidlerin oksidatif dezaminasyonunu katalizler.

 D- amino asid oksidazlar (kofaktörü FAD): D-amino

asidlerin oksidatif dezaminasyonunu katalizler.
(İnsan organizmasında L-amino asidler bulunur.)
 3- Oksijenazlar

Organik bir substrata oksijen girmesini kataliz eden

enzimlerdir.
2 alt sınıfa ayrılırlar:

a) Dioksijenazlar
b) Monooksijenazlar (hidroksilazlar)
 a) Dioksijenazlar
Bir oksijen molekülünün her iki atomunun substrat
molekülüne girmesini kataliz ederler.
İki oksijen atomu aromatik halkadaki C=C (çift bağlı
karbon atomlarına) bağına iştirak eden karbonlara girerse
halka açılması meydana gelir.

Örneğin triptofan-2,3-dioksijenaz.
b) Monooksijenazlar (Hidroksilazlar):
Substrata, oksijen molekülünün 2 oksijen atomundan
birinin hidroksil (-OH) grubu halinde girmesini kataliz
ederler.
Diğer oksijen atomu genellikle suya indirgenir, bu atomun
suya indirgenebilmesi için başka bir indirgen faktör
gereklidir.

İndirgen faktörler: Ubikinon, glutation, Fe2+-2-okso

glutarik asid, askorbat, NADH, NADPH
Örnekler
Fenilalanin-4-monooksijenaz,
Kinürenin-3-monooksijenaz,
Tirozin-3-monooksijenaz,
Prolin monooksijenaz,
Lizin monooksijenaz,
Steroid monooksijenaz
 Enzim sistemleri halinde işlev yapan
Monooksijenazlar
Örneğin
sitokrom b5 (sit b5), doymuş yağ asidlerinin doymamış
şekle dönüştürülmesinde görev yapan monooksijenaz enzim
sisteminde rol alır.
sitokrom P450 (sit P450), steroid maddelerin biosentezindeki
hidroksilasyon reaksiyonlarıyla ksenobiyotiklerin
metabolizmasındaki (ilaç ve toksik maddelerin
zehirsizleştirilmesinde) hidroksilasyon reaksiyonlarında (Faz
I) yer alan monooksijenaz enzim sisteminde vardır.
Sit b5 ve sit P450 ile katalizlenen reaksiyonlar karaciğerin düz
yüzeyli endoplazmik retikulumunda gerçekleşir.
 2. TRANSFERAZLAR
1-Tek karbonlu gruplarını aktaran,
2- Aldehit veya keton gruplarını aktaran (Trasaldolaz,
transketolaz),
3- Açil gruplarını aktaran (Asetil açil transferazlar),
4- Glikozil gruplarını aktaran (Glikojen sentetaz),
5- Azotlu grupları aktaran (Glutamat okzalasetat transaminaz,
Glutamat piruvat transaminaz)
6- Fosfotrasferazlar
Fosfomutazlar; fosfoglukomutaz
Fosfokinazlar; Glikokinaz, fruktokinaz, galaktokinaz
7- Kükürt içeren grupları,
8- Selenyum içeren grupları aktaran enzimler olmak üzere çeşitli
alt sınıflara ayrılırlar.
Enzim Aktarılan grup Örnek

Transaçilazlar, asetil veya açil Asetil-CoA

gruplarını açiltransferaz
Transaminazlar, transaminasyon Glutamat
(amino okzalasetat
gruplarının transaminaz ve
aktarılmasını) Glutamat piruvat
transaminaz
Fosfotransferazlar, fosfat grubu Glukokinaz,
fosfokinazlar Fruktokinaz,
Fosfoglukomutaz
3. HİDROLAZLAR
Hidroliz reaksiyonlarını (suyun H+ ve OH- iyonları
yardımıyla moleküllerin yıkılmasıdır) kataliz ederler.

1- Ester bağlarına,
a. Karboksiesterazlar (Lipaz, Kolesterol esteraz)
b. Tiolesterhidrolazlar (asetil CoA hidrolaz,
Süksinil CoA hidrolaz)
c. Fosfotazlar (fosfomonoesterazlar,
fosfodiesterazlar)
d. Sülfatazlar
2- Glikozil bileşiklerine,
a. O-glikozil bileşiklerine etki eden
α-glikozidaz, β-galaktozidaz
β-D-fruktofuranozid fruktohidrolaz
β-glukoronidaz, oligodekstrin-6-glukanohidrolaz,
α-amilaz, hiyaluronidaz, heparinaz
b. N-glikozil bileşiklerine etki eden
Nükleozidaz
c. S-glikozil bileşiklerine etki eden
3- Peptid bağlarına,
Karboksipeptidaz A ve B
Pepsin
Rennin
Tripsin
Kimotripsin
Katepsinler
Trombin
4- Diğer C–N bağlarına,
Üreaz, Glutaminaz, Asparaginaz, Arginaz
5- Asid anhidrid bağlarına,
ATP fosfohidrolaz
 Karbohidratların, lipidlerin ve proteinlerin
sindirimi sırasında mide-bağırsak sisteminde
(gastrointestinal sistemde) hidrolazlar yer alır.
 Glikozidlerin, oligo- ve polisakkaridlerin
glikozid bağlarını hidroliz eden enzimlere
glikozidaz’lar denir.
Enzim Oligo, Bağ
polisakkarid
-Glukozidaz maltoz Glikozid bağı
-Galaktozidaz laktoz Glikozid bağı
-D-Fruktofuranozid sakkaroz Glikozid bağı
fruktohidrolaz
-Amilaz nişasta Glikozid bağı
 Proteinlerin sindirimi sırasında etkili hidrolazlar
 Örn.
 Tripsin,

 kimotripsin,

 pepsin peptid bağlarını hidroliz eden

enzimlerdir.

Lipidlerin sindirimi sırasında ester bağlarına etkili

hidrolazlar

Örn. Lipaz
 Rennin (labferment, kimozin): Kazeindeki
peptid bağlarını hidroliz ederek süt kazeinini
çöktürür. Bu enzim bebeklerin mide
özsuyunda bulunur, bebeklerin sütten
beslenmelerini sağlar.
 Fosfataz’lar, fosfat bağlarını hidroliz eden
hidrolazlardır.

H2O Pi
ATP ADP
ATP fosfohidrolaz
H2O Pi
Glukoz-6-P Glukoz
glukoz-6-fosfataz
 4. LİYAZLAR
Liyazlar, bir organik moleküldeki grupların hidrolitik
veya oksidatif olmayarak ayrılmasını kataliz ederler.

4.1. - C–C liyazlar,

a. Karboksi liyazlar:
 -Ketoasid dekarboksilazlar (kofaktör TPP) (piruvat
dekarboksilaz ve 2-oksoglutarat dekarboksilaz)
 α-Amino asid dekarboksilazlar (kofaktör piridoksal
fosfat) (tirozin, histidin, DOPA dekarboksilaz)
Dekarboksilazlar (molekülden CO2 ayrılmasını
katalizleyen enzimler) da liyazlar sınıfına girerler. Örn.
Tirozin dekarboksilaz.
b. Aldehit liyazlar – Aldol kondansasyonu reaksiyonlarını tersinir olarak
kataliz ederler. Fruktoz-1,6- difosfat D gliseraldehit-3-fosfat- liyaz

Fruktoz-1,6-bisfosfat

Aldolaz (Fruktoz-1,6-bifosfat D-gliseraldehid-3-fosfat liyaz)

Dihidroksiaseton Gliseraldehid-3-
fosfat fosfat

Trioz fosfat izomeraz

c. Keto asid liyazlar - Di- ve trikarboksilik asidlerin teşekkülünü ve bu
reaksiyonların aksini kataliz eden enzimlerdir. Sitrat okzalasetat liyaz

Sitrat sentaz
(sitrat oksalasetat liyaz)
Asetil-CoA Oksalasetat Sitrat
4.2. C-O Liyazlar – Organik bir moleküle H2O molekülünün katılmasını
ve ayrılmasını kataliz eden hidroliyazlar. Karbonik anhidraz,
fumarat hidrataz

Enoil –CoA
Fumarat hidrataz
hidrataz
Fumarat L-Malat
L--Hidroksi
TCA siklusu açil-CoA

Yağ asidlerinin -oksidasyonu

3- C–N liyazlar,
Arginino süksinat liyaz (üre siklusu); histidin
amonyak liyaz
4- C–S liyazlar,
Sistein desülfidraz
5- C–halojen liyazlar,
6- P–O liyazlar,
7- Diğer liyazlar
5. İZOMERAZLAR
İzomerazlar, substratın molekül içi değişiklerini kataliz
ederler

1- Rasemazlar
2- Epimerazlar,
3- Cis-trans izomerazlar,
Epimerazlar, epimer şekerleri birbirine dönüştüren
izomerazlardır. Organizmaya gıdalarla alınan
monosakkaridlerin hepsi karaciğerde glukoza
dönüşür.
Örn. Galaktozun karaciğerde glukoza dönüşmesi bir
epimerazın katalitik etkisiyle olur.
 Pentoz fosfat yolu

6-Fosfoglukonat
dehidrojenaz

Ribuloz-5-fosfat
6-Fosfoglukonat
Ribuloz-5-fosfat Ribuloz-5-fosfat
3-epimeraz izomeraz

Ksiluloz-5-fosfat Riboz-5-fosfat
UDP glukoz sentezi Galaktoz

Glukoz-1-fosfat galaktokinaz

UDP glukoz Galaktoz-1- fosfat

pirofosforilaz

UDP-Glukoz
UDP-Glc:Gal-1-P
UDP-Gal
4-epimeraz uridililtransferaz

UDP-Galaktoz

Glukoz-1-fosfat

Fosfoglukomutaz

Glukoz-6-fosfat
5.3. İntramoleküler oksidoredüktazlar – aldozların
ketozlara dönüşmesini veya bunun aksi reaksiyonu
kataliz ederler.
Fosfoglukoz izomeraz
(D-glukoz-6-fosfat ketol izomeraz)
Glukoz-6-P (aldoz)  Fruktoz -6-P (ketoz)
Glikolizde aldoz-ketoz izomerizasyonu
Trioz fosfat izomeraz
(D-gliseraldehid-3-fosfat ketol izomeraz)
Dihidroksiaseton fosfat (ketoz)  Gliseraldehid-3-fosfat (aldoz)

Glikolizde aldoz-ketoz izomerizasyonu

 6. LİGAZLAR
Ligazlar, iki molekülün birleşmesini kataliz ederler.
Bu birleşme için gerekli enerji ATP, ADP gibi yüksek enerjili
fosfat bileşiklerinden sağlanır. Ligazlar,
1- C–O ligazlar (Amino asid-RNA ligaz),
2- C–S ligazlar (Asetil CoA sentetaz, Açil CoA sentetaz),
3- C–N ligazlar (Asparagin sentetaz, Glutatyon sentetaz),
4- C–C ligazlar (piruvat karboksilaz, Asetil CoA
karboksilaz),
5- Fosfat-ester (DNA LİGAZ)
6- N–metal bağlarını oluşturan enzimler olmak üzere alt
sınıflara ayrılırlar.
Karboksilazlar, moleküle karbondioksid katan,
diğer bir deyişle –COOH grubu oluşturan
enzimlerdir. Karboksilazların kofaktörü biotin’dir.

Örn. Piruvat karboksilaz,

asetil-CoA karboksilaz
1. Oksidoredüktazlar
• dehidrojenazlar 2. Transferazlar 3. Hidrolazlar
• oksidazlar • transaldolaz
• redüktazlar • transketolaz • esterazlar
• peroksidazlar • açil, metil, glikozil ve • glikozidazlar
• katalaz fosfotransferazlar • peptidazlar
• oksijenazlar • kinazlar • fosfatazlar
• hidroksilazlar • fosfomutazlar • tiyolazlar
• fosfolipazlar
• amidazlar
4. Liyazlar • deaminazlar
5. İzomerazlar • ribonükleazlar
• dekarboksilazlar
• aldolazlar • rasemazlar
• hidratazlar 6. Ligazlar
• epimerazlar
• dehidratazlar • sentetazlar
• izomerazlar
• sentazlar • karboksilazlar
• mutazlar
• liyazlar