 IPO-ს არსი

 IPO-ს ისტორია
 IPO-ს მნიშვნელობა
 მაგალითები
 საერთაშორისო სიტუაცია
 ადგილობრივი სიტუაცია

პირველადი საჯარო შეთავაზება (IPO)

IPO-ს არსი

ფასიანი ქაღალდების ბაზარი ერთ-ერთი საკმაოდ აქტუალური და მნიშვნელოვანი

თემაა მისი თეორიული და პრაქტიკული მნიშვნელობიდან გამომდინარე. ამჟამად
განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში ფუნქციონირებს ფასიანი
ქაღალდების სამი ძირითადი ბაზარი: პირველადი (არასაბირჟო), მეორადი (საფონდო)
და ბირჟის გარეშე (ქუჩის). დღევანდელი ჩვენი საპრეზენტაციო თემა სწორედ
პირველად ბაზარს და მასთან დაკავშირებულ უმნიშვნელოვანეს თემას- პირველად
საჯარო შეთავაზებას შეეხება- ვისაუბრებთ მისს არსზე, მნიშვნელობასა და
ისტორიაზე და მოვიყვანთ მაგალითებს, როგორც საერთაშორისო, ასევე ადგილობრივ
ანალოგებს.
ფასიანი ქაღალდების თავდაპირველ გაყიდვას კერძო ან სახელმწიფო ინვესტორზე,
რომლებიც გამოშვებულია სამთავრობო ორგანოების ან კორპორაციის მიერ,
პირველადი განთავსება ეწოდება ანუ საჯაროდ გასვლა. აღნიშნული პროცესი
საკმაოდ მნიშვნელოვანია:

1) კომპანია, საჯაროდ აწარმოებს აქციების საწყის საჯარო შეთავაზებას საფონდო

ბირჟაზე, იზიდავს კაპიტალს, რომელსაც შეუძლია გამოიყენოს მისი
განვითარების მიზნით.
2) რატომ არის IPO უკეთესი, ვიდრე კაპიტალის შეგროვების სხვა გზები-
სესხისგან განსხვავებით, IPO– ს დროს გაზრდილ კაპიტალს არ ჭირდება
რეგულარულად დაფარვა, მასზე გადახდილი პროცენტი და იპოთეკური
სესხი. ინვესტორის მონაწილეობა ასევე აძლევს მას დამატებით კოზირს.
3) აღსანიშნავია აგრეთვე ისიც რომ პირველადი საჯარო შეთავაზების დროს,
ხდება მესამე მხარის სახსრების მოზიდვა, რომლებიც შეიძლება ეფექტურად
იქნას გამოყენებული როგორც ინვესტიცია, ან ბიზნესის განვითარებისთვის.
თავის მხრივ, აქციები ფარავს გარიგების ხარჯების ნაწილს. ამასთან,
გასასვლელი IPO შესაძლებელს გახდის კომპანიის პერსონალის
მაღალკვალიფიციური სპეციალისტების მოპოვებას. დაბოლოს, კომპანია
იღებს შესაძლებლობას მიიღოს სიაში უდიდესი მსოფლიო ბირჟებზე, რაც
არსებითად იღებს პრესტიჟს.
რა გზები უნდა გაიაროს კომპანიამ რომ გავიდეს საჯაროდ პირველადი საჯარო
შეთავაზებით?

პირველ რიგში, უნდა შეირჩეს კომპანიის მიერ საინვესტიციო ბანკი, რომელიც რჩევას
მისცემს ეგრედწოდებულ underwriting სერვისზე. Underwriting ეს არის პროცესი
რომლის დროსაც საინვესტიციო ბანკი თამაშობს როგორც ბროკერი კომპანიასა და
investing public-ს შორის. იქმნება ეგრედწოდებული სარეგისტრაციო უწყისი, სადაც
ნაჩვენებია კპომპოანიის ფინანსური უწყისები, მისი ბექგრაუნდი, მენეჯმენტი, ანუ
ყველა სრულფასოვანი ინფორმაცია, რომელსაც დაამოწმებს SEC, ამის შემდეგ
დგინდება თარიღი, თუმცა მანამდე კომპანია და საინვესტიციო ბანკი ადგენს
შესათავაზებელ ფასს ანუ რა ფასად მოხდება აქციის გაყიდვა და აქციათა რიცხვი.
საბოლოოდ ხდება პირველადი სააჯრო შეთავაზება აქციების, თავდაპირველად,
აქციებს, როგორც წესი, შესთავაზებენ მსხვილ ინსტიტუციონალურ ინვესტორებს,
როგორებიცაა საპენსიო ფონდები, სადაზღვევო კომპანიები, სადაზღვევო ფონდები
და ა.შ., რომლებსაც შეუძლიათ შეიძინონ აქციების დიდი ბლოკები (როგორც წესი,
დისკონტირებული ფასი). საბოლოო ჯამში აქციები შედის ბირჟაზე და შეძენილია
ინდივიდუალური ინვესტორების მიერ. 

თუმცა ამ პერიოდში საინვესტიციო ბანკი უნდა შეეცადოს სტაბილიზაციას ფასებთან

მიმართებაში და ბოლოს საინვესტიციო ბანკი ახდენს კომპანიისთვის უკვე პირველი საჯარო
შეთავაზედბის შემდგომ ანალიზს- შეფასებას კომპანიის earning-ებზე და სხვა.
IPO-ს ისტორია

საკმაოდ საინტერესოა პირველადი საჯარო შეთავაზების წარმოშობის ისტორიაც. მისი

ისტორია იწყება ჯერ კიდევ მე-17 საუკუნიდან და ჰოლანდიელებს დიდი წვლილი
მიუძღვით აღნიშნული პროცესის განვითარებაში. კერძოდ, 1602 წლის მარტს პირველადი
საჯარო შეთავაზება განახორციელა Dutch East India კოპანიამ და საჯაროდ შეთავაზა თავისი
აქციები კაპიტალის გასაზრდელად. კომპანიამ მალევე მოიპოვა მონოპოლია ინდოეთის
ოკეანეზე, შედეგად, ინვესტორები იღებდნენ დივიდენდებს, რომლებიც მერყეეობდა 12-დან
63%-მდე. უკვე მოგვიანებით პირველადი საჯარო შეთავაზება განვითარდა ამერიკის
შეერთებულ შტატებშიც- 1781 წლებში, the Bank of North America. მოგვიანებით, მე-20
საუკუნეში როდესაც ფორდმა განახორციელა პირველადი საჯარო ძშეთავაზება ეს იყო ერთ-
ერთი უდიდესი IPO ისტორიაში. კომპანიამ შეთავაზა 10.2 მილიონი აქციათიტო 64$-ად.
საინტერწსოა ის ფაქტიც რომ ტავად ჰენრი ფროდს არ სურდა კომპანიის მხრიდან
პირველადი საჯარო შეთავაზების განხორციელება, რადგან ამ პროცესს ის ისე უყურებდა
როგორც ვალს ინვესტორის მიმართ და კომპანიაც მისი გარდაცვალებიდან 9 წლის შემდეგ
იქნა სწორედ დალისტული.

საერთაშორისო სიტუაცია

რაც შეეხება თანამედროვე ტენდენციებს, 2018 წლის დასაწყისიდან მოყოლებული, ევროპულ

ბირჟებზე განხორციელებულმა პირველადმა საჯარო შეთავაზებებმა მიახლოებით 37
მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა. აღსანიშნავია ასევე ის ფაქტიც რომ IPO ბაზარი ძალიან
განვითარებულია ჩინეთში, ადგილობრივი ფინანსური ბაზრის კარგი მდგომარეობის გამო.
თანამედროვე სამყაროში, ყველაზე დიდი IPO- ს მაგალითს წარმოადგენს ნავთობ
მომპოვებელი გიგანტი კომპანია Saudi Aramco, 25,6bn $, რითაც მან გადაუსწრო 2014 წელს
ალიბაბას მიერ განხორციელებულ პირველად საჯარო შეთავაზებას. თავდაპირველად
როდესაც კომპანია განიხილავდა პირველად საჯარო შეთავაზებას გადაწეყვეტილი ჰქონდათ
5% აქციები გაეყიდათ 100bn $-დ, თუმცა მოგვიანებით ციფრები შეიცვალა, 1,5%-ით და
25.6bn $-ით. შედეგად, კომპანია გახდა მსოფლიოში ყველაზე ღირებული, თავდაპირველად
კომპანიის აქციები დალისტული იყო Saudi Stock exchange-ზე, თუმცა აქციები მიმზიდველი
რომ ყოფილიყო დასავლური ინვესტორებისთვის კომპანია აპირებდა სამომავლო
დალისტვას Tokyo stock exchange-სა ლონდონში. პირველადმა საჯარო ძშეთავაზებამ რა თქმა
უნდა თავის მხრივ ნავთობის ფასებზეც ითამაშა როლი,

2007 წელს შედგა რუსეთის VTB ბანკის "საჯარო" IPO. ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე დიდი
მოვლენა რუსეთში საბანკო სისტემისთვის; ამ დღეს ბანკის კაპიტალი გაიზარდა 8 მილიარდი
დოლარით. თავდაპირველად აქციები შესთავაზეს 13.6 კოპეკის ფასად, მაგრამ სულ რაღაც
ერთ წელიწადში აქციები სამ კოპეკამდე დაეცა და დღესაც ვაჭრობენ იმ ფასის ნახევარზე, რაც
თავდაპირველად შესთავაზეს.
ადგილობრივი სიტუაცია

საინტერესოა თავად ადგილობრივი სიტუაციაც. დღეისათვის ფიზიკურ და იურიდიულ

პირებს შეუძლიათ პირველად ბაზარზე სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების შეძენა. თუმცა,
ამის შესახებ ინფორმირებულობის დონე დაბალია;

ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზება სპეციალური დოკუმენტის - ემისიის

პროსპექტის - მომზადებისა და საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ მისი
დამტკიცების გარეშე აკრძალულია. 

"ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტის
მიხედვით, ეროვნული ბანკის მიერ ემისიის პროსპექტის დამტკიცებამდე ემიტენტს ან მისი
სახელით მოქმედი საბროკერო კომპანიის ან შესაბამისი ლიცენზიის მქონე ფინანსური
ინსტიტუტს ეკრძალება ფასიანი ქაღალდის გაყიდვის შეთავაზება ან ამ პირთა მიერ სხვა
პირისაგან (ინვესტორისგან) ფასიანი ქაღალდის შესყიდვაზე თანხმობის მიღება.

ქრონოლოგიურად რომ მივყვეთ, 2018 წელს აქციების საჯარო ემისია არ განხორციელებულა.

როგორც ეროვნული ბანკის 2018 წლის ანგარიშში ვკითხულობთ, აღნიშნული
მიმართულებით ეროვნული ბანკი განაგრძობს ბაზრის კვლევებს, რათა მოახ დინოს
ძირითადი პრობლემების იდენტიფიცირება, როგორც მოთხოვნის, ასევე მიწოდების
მიმართულებით. ინფორმაცია ფასიანი ქაღალდების ემიტენტი კომპანიების ფინანსური
მაჩვენებლების შესახებ ან არ მოიპოვება, ან არასრულია. განსაკუთრებით პრობლემატური
საკითხია ფასის გამჭვირვალობა. ფრაგმენტირებული ვაჭრობის პირობებში ინვესტორისთვის
სირთულეს წარმოადგენს ფასის შესახებ ინფორმაციის მოძიება და შედარება, რის შედეგადაც
ვაჭრობის პროცესში არ არსებობს კონკურენტუნარიანი და თანაბარი პირობები. არსებულ
პირობებში დაბალია ნდობა ინვესტორთა მხრიდან, რაც, თავის მხრივ, ამცირებს მოთხოვნას
ფასიან ქაღალდებზე, ამცირებს ფასს და გარიგებების რაოდენობას. 2017 წელს სს „ვითიბი
ბანკ ჯორჯიამ“ და სს „ნიკორამ“ განახორციელეს აქციების ემისია, რომლებიც საჯარო
შეთავაზების გზით განთავსდა და მისმა ჯამურმა ღირებულებამ 19.9 მლნ ლარი შეადგინა. 54
აღსანიშნავია ისიც, რომ 2016 წლის განმავლობაში, ასევე, საჯარო შეთავაზების გზით
განხორციელდა აქციების ორი ემისია ღირებულებით 19.5 მლნ აშშ დოლარი (სს „ლიბერთი
კონსუმერი“ და სს „თელიანი ველი“). 2015 წლის განმავლობაში საჯარო შეთავაზების გზით
განხორციელდა აქციების ერთი ემისია, ღირებულებით 20 მლნ ლარი (სს ვითიბი ბანკი
ჯორჯია, 1 აქციის ნომინალური ღირებულება 1 ლარი). 2014 წლის განმავლობაში საჯარო
შეთავაზების გზით განხორციელდა აქციების ერთი ემისია ღირებულებით 11 მილიონი
ლარი. 2012 წლის განმავლობაში დამტკიცდა 2 საწარმოს ემისიის პროსპექტი. სს „თელასმა“
გამოუშვა 31,281,532 ცალი ჩვეულებრივი აქცია 1 ლარის ნომინალური ღირებულებით, ხოლო
სს „ლიბერთი ბანკმა“ 10,000,000 ცალი პრივილეგირებული აქცია 0.01 ლარის ნომინალური
ღირებულებით.
დასკვნა
რომ შევაჯამოთ აღნიშნული საკითხები მივალთ იმ დასკვნამდე რომ ქვეყნის განვითარება,
ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფა პირდაპირ კავშირშია ფასიანი ქაღალდების ბაზრის,
განვითარებასთან. პირველადი საჯარო შეთავაზებით კომპანიებს ეძლევა საშუალება
დამატებით კაპოიტალის გასაფართოებლად. უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ
მიუხედავად იმისა, რომ IPO შეიძლება იყოს ფინანსურად ხელსაყრელი ბიზნესის
მფლობელებისთვის, წარმატება ნამდვილად არ არის გარანტირებული და არსებობს
რამდენიმე ნაკლი, როგორიცაა, კომპანია ყოველთვის ვერ ახერხებს გაყიდოს თავისი
აქციები და ფულის შოვნა IPO- ს შემდეგ, მათი ცვეთისა და ბიზნესის კაპიტალიზაციის გამო.
გამომცემლის გაცვლითი ისტორიის არარსებობის გამო, ინვესტორს არ შეუძლია წინასწარ
განსაზღვროს, თუ როგორ მოიქცევა კომპანიის წილები მომავალში და, შესაბამისად, IPO- ში
მონაწილეობა პრაქტიკულად სარისკოა თითქმის ყველა შემთხვევაში.