2.

Dokładność obróbki

Rozróżniamy następujące rodzaje dokładności:

- dokładność wymiarów – tj. stopień zgodności wymiarów części z wymiarami
nominalnymi (Metrologia warsztatowa).
- dokładność kształtu- tj. stopień zgodności rzeczywistego kształtu części z
bryłą geometryczną, którą dana część przedstawia; takimi błędami będą np.
stożkowatość powierzchni walcowych, nieokrągłość w przekroju
poprzecznym, niepłaskość powierzchni płaskich itp.

1
2
3
- dokładność wzajemnego położenia- poszczególnych elementów przedmiotu
(np. dokładność wzajemnego położenia powierzchni ,osi itp.)

4
5
6
- dokładność powierzchni- tj. stopień zgodności struktury geometrycznej
powierzchni od struktury „idealnej” tj. mikro odchylenia od idealne gładkiej
powierzchni i od żądanych przez konstruktora własności warstwy
powierzchniowej

7
Dokumentacja technologiczna.

Skład dokumentacji technologicznej

Wszystkie informacje i zalecenia niezbędne do realizacji procesu tech-
nologicznego są ujęte w dokumentach tworzących tzw. dokumentacją
technologiczną.
Celem dokumentacji technologicznej jest ułatwienie pracy bezpośrednich
wykonawców i skrócenie okresu wykonywania, równocześnie jednak należy
pamiętać o tym, że opracowanie dokumentacji powoduje podniesienie kosztów i
odsuwa moment rozpoczęcia czynności technologicznych. Zatem dokumentacja
powinna zawierać tylko takie opracowania, które rzeczywiście są potrzebne i
przyniosą oszczędności większe niż koszt ich wykonania. W związku z tym
zakres dokumentacji i szczegółowość opracowań powinny zmieniać się zależnie
od charakteru wyrobów, kwalifikacji załogi i przede wszystkim skali produkcji.

Przy produkcji jednostkowej i małoseryjnej przyjmuje się za regułę

wykonywania tylko takich opracowań, bez których wykonanie wyrobu byłoby w
ogóle niemożliwe i pomija się szczegóły jasne dla kwalifikowanych robotników
zatrudnionych przy takiej produkcji.

Przy produkcji seryjnej, oprócz opracowań niezbędnych, należy wykonywać

opracowania umożliwiające przyspieszenie pracy, zmniejszenie pracochłonności
i obniżenie wymagań w stosunku do robotników wykonawców, a przez to
użycie pracowników niżej opłacanych. Prócz tego podniesienie dokładności
części pozwoli na znaczne obniżenie kosztów montażu. Dokumentacja
technologiczna musi tu uwzględniać również wiele problemów ubocznych,
dotyczących głównie organizacji produkcji.

Przy produkcji masowej opracowania technologiczne muszą objąć już

wszystkie szczegóły. Minutowe oszczędności na czasie i groszowe na kosztach
każdej sztuki przy wielkich liczbach produkowanych sztuk stanowią ogromne
sumy, uzasadniające duży wkład pracy w przygotowanie produkcji.
Opracowania tu muszą objąć nie tylko operacje czysto technologiczne, lecz
również zagadnienia dotyczące ustawienia maszyn, organizacji produkcji,
transportu wewnętrznego, magazynowania itd.
Slajd 12
Dokumentacja technologiczna obejmuje całość materiałów ustalających dany
proces technologiczny, a więc:
1) zbiór wszystkich dokumentów określających opracowane przebiegi procesów
technologicznych odnoszących się do kompletnego wyrobu, zespołów, części i
poszczególnych operacji, jak również układu gniazd, linii obróbkowych itd.,
2) zbiór wszystkich rysunków pomocy i urządzeń warsztatowych specjalnych,

8
wykonanych w związku z dokumentacją, dotyczących procesów
technologicznych, podanych w punkcie 1,
3) zbiór wszystkich norm, na które powołuje się dokumentacja technologiczna,
wymieniona w punktach 1 i 2.
Podstawowymi dokumentami technologicznymi są:
- karta technologiczna, zwana również kartą operacyjną, planem obróbki
lub planem pracy
- karta instrukcyjna, która jest kartą uzupełniającą do karty technologicznej, w
przypadka produkcji seryjnej i masowej,
- karta normowania technicznego (karta normowania czasu).
Zgodnie z poprzednimi uwagami zakres dokumentacji zależy od charakteru
produkcji, przy czym poszczególne dokumenty dla różnych warunków mogą
mieć różną postać, ulegać uproszczeniom, ewentualnie nawet mogą być
eliminowane.

Materiały dokumentacji technologicznej można podzielić na sześć grup

przy czym poszczególne grupy przy pełnym opracowaniu, jakie występuje dla
produkcji masowej, obejmują dokumenty podane przy każdej grupie:
1) dokumenty podstawowe :
- karta technologiczna dla poszczególnych części i wg działów produkcji
(odlewnia, obróbka mechaniczna, montaż itd.),
- karta instrukcyjna operacji, norma zużycia materiału, wykaz pomocy
warsztatowych wg odpowiednich kart technologicznych,
- karta kalkulacyjna wg poszczególnych operacji;
2) rysunki surówek i materiałów wyjściowych — rysunki odlewów, odkuwek,
wy tłoczek, materiałów profilowych specjalnych;
3) rysunki pomocy specjalnych — rysunki narządzi skrawających, kokil,
modeli, narzędzi do przeróbki plastycznej na zimno i na gorąco, nie objętych
normami, przyrządów mocujących, przyrządów pomiarowych i
pomocniczych;
4) dokumenty pomocnicze — zbiory norm państwowych, resortowych i
zakładowych, stosowanych przy wykonywaniu danej produkcji, klasyfikacja
części dla celów typizacji procesów technologicznych, ewidencja zakresu
stosowania pomocy specjalnych i normalnych, wykaz ewidencyjny dokumentów
wchodzących w skład dokumentacji technologicznej;
5) dokumenty związane z organizacją produkcji, zestawienie pracochłonności
wyrobu, rozplanowanie stanowisk pracy w oddziale, obciążenie stanowisk w
gniazdach i liniach, wykres cykliczny obróbki (montażu), paszport
technologiczny wyrobu;
6) dokumenty dyscypliny technologicznej, protokół sprawdzenia operacji,
protokół opanowania produkcji, wniosek o zmianie procesu technologicznego,
ewidencja wniosków o zmianie, karta zmian procesu technologicznego, karta
zawiadomienia o zmianie procesu technologicznego.

9
a. Karta technologiczna
Karta technologiczna obróbki (plan operacyjny, przebieg obróbki) jest
podstawowym dokumentem technologicznym podającym cały przebieg obróbki
od materiału wyjściowego do gotowej części.
Numeracja operacji jest prowadzona dla każdej części w sposób ciągły od
materiału wyjściowego (pręta, odlewu) aż do przekazania jej do montażu,
niezależnie od tego, że różne komórki produkcyjne zakładu będą wykonywać
ten proces. Tak więc np. operacje obróbki cieplnej otrzymują bieżące,
przypadające im numery.
Operacje kontroli technicznej są rozmieszczane w ciągu operacyjnym i
opracowywane na równi z operacjami obróbki.
Numeracje operacji zaleca się prowadzić wg układu dziesiętnego: pierwsza
operacja ma numer 10, druga — 20, szósta — 60 itd. Przy powyższym systemie
ewentualne późniejsze dodawanie operacji nie powoduje zmian w numeracji
dalszych operacji procesu
W produkcji jednostkowej i małoseryjnej, przy załodze o wysokich
kwalifikacjach karta technologiczna może być wypełniona jako marszrutowa:
a) przy zastosowaniu koncentracji organizacyjnej, tj. łączeniu w jedną
operację wszystkich czynności o tym samym charakterze technologicznym (np.
tokarskich), jeżeli tylko następują bezpośrednio po sobie,
b) przy powołaniu się na rysunek w odniesieniu do wykonywanych wymiarów
ostatecznych. Pracownik w tym przypadku sam dobiera parametry obróbki i
wymiary dla poszczególnych zabiegów i przejść.
Przy nieco większej seryjności i produkcji powtarzalnej, która umożliwia wybór
wykonawcy o niższych kwalifikacjach i rezerwuje więcej czasu na opracowanie
technologii, kartę technologiczną wypełnia się z rozbiciem na zabiegi, ze
wskazaniem wymiarów między operacyjnych i parametrów obróbki. W takim
opracowaniu może zajść potrzeba umieszczenia na karcie technologicznej
szkiców operacyjnych, a w szczególnie trudnych do ujęcia operacjach —
potrzeba uzupełnienia karty technologicznej kartami instrukcyjnymi tych
operacji.
W produkcji średnioseryjnej karta technologiczna jest wypełniana z reguły wg
zabiegów z dołączeniem kart instrukcyjnych dla operacji skomplikowanych,
przy czym na karcie technologicznej są podane szkice dla wszystkich
pozostałych operacji. Szkice na kartach technologicznych umieszcza się w
rubryce „treść operacji", zajmując na to odpowiednią ilość wierszy.
W produkcji wielkoseryjnej i masowej karta technologiczna ma charakter
wykazu operacji przy powołaniu się na karty instrukcyjne poszczególnych
operacji, które podają wszystkie szczegóły.
W przypadku gdy pewne operacje danej części są wykonywane w czasie
montażu, nie są one wyszczególnione w karcie technologicznej obróbki, lecz są

10
uwidocznione w karcie technologicznej montażu
Symbol, Nr rysunku, Nr zlecenia
Wyrób S312 Nazwa części Koło zębate Nr poz. 50.103.020
napędzające

Gatune:, stan mat. 45 Szt/wyrób 2 Netto Sztuk/zlec.

nateriałowy kg/szt.
S6.302.265 Postać, wymiary materiału 0,155
Pręt ciągniony 0 50 h 11
Index r wg PN-61/H-84019 Norma mater. Materiał
1.0 kg/sztukę 0,49 kg/zlec.
Nr oper Wydział OPIS OPERACJI Oprzyrządowanie Kateg. ') T
Dodatek
Oznacz. Stanowisko
10 Mechan. Toczyć wg instrukcji wg instrukcji IV

An-60

20 Mechan. Toczyć wg instrukcji wg instrukcji V

RV-32

30 Mechan. Kontrola międzyoperacyjna wg instrukcji

KT VI

40 Mechan. Obróbka cieplna wg instrukcji

OC --------
50 Mechan. Szlifować wg instrukcji
SOC 100

60 Mechan. Szlifować wg instrukcji wg instrukcji V

Szlif. pł.
70 Mechan. Szlifować wg instrukcji wg instrukcji V

SJW 1000 -------

80 Mechan. Kontrola międzyoperacyjna wg instrukcji
KT

90 Mechan. Frezować uzębienie wg instrukcji VI

wg instrukcji
ZFH-1105
100 Mechan. Dłutować uzębienie wg instrukcji VI
wg instrukcji
5M14 IV

110 Mechan. Usunąć zadziory wg instruk "ji

Rx

120 Mechan. Przeciągać rowek wg instruk

wg instrukcji
RHW 15
130 Mechan. Myć II

Rm

140 Kontrola ostateczna wg instrukcji

Mechan.
KT
Opracował Normował Sprawdził Wydanie Art.

Rys. 19. Wzór karty technologicznej

11
b. Karta instrukcyjna
Karta instrukcyjna — jest przeznaczona dla pracownika bezpośrednio
wykonującego daną operację i powinna zawierać wszystkie informacje
potrzebne do jej wykonania. Ze względu na pracochłonność wypełniania karty
instrukcyjnej powinna ona być wystawiona dla wszystkich operacji tylko w
przypadku produkcji masowej i wielkoseryjnej.
W przypadku produkcji seryjnej karty powinny być wystawione dane tylko dla
operacji bardziej skomplikowanych, kiedy określenie operacji wymagałoby
długich opisów i podawania wielu wymiarów. W przypadku produkcji
jednostkowej karty instrukcyjne opracowuje się tylko w wyjątkowych
przypadkach.
W związku z różnymi rodzajami prac można przewidzieć różne rodzaje kart
instrukcyjnych.

Karty instrukcyjne obróbki mechanicznej

Karty instrukcyjne obróbki mechanicznej sporządza się na drukach formatu A4
lub dla mniejszych części, formatu A5, na podstawie karty technologicznej
(planu operacyjnego).
Numer i treść operacji powinny być zgodne z kartą technologiczną; przy czym
treść operacji może być rozszerzona, a w każdym bądź razie powinna
wyszczególniać wszystkie zabiegi.
W odpowiednich rubrykach należy podać - na podstawie właściwej karty
kalkulacyjnej - warunki pracy, prędkość obrotową wrzeciona obr/min, posuw p
mm/obr lub mm/min, głębokość warstwy skrawanej g mm oraz pozostałe dane.

Na karcie należy wykonać szkic operacji, przy czym obowiązują następujące

zasady:
- szkice obróbki dla danej części należy wykonać na wszystkich kartach w
jednakowej podziałce; dopuszczalne jest rysowanie potrzebnych fragmentów w
większej podziałce;
- przedmiot należy rysować w takim położeniu, w jakim znajduje się on w
czasie danej obróbki, zamieszczając taką ilość rzutów lub przekrojów, jaka jest
niezbędna do przedstawienia wszystkich powierzchni obrabianych w danej
operacji; nie należy natomiast wprowadzać na rysunek szczegółów nieistotnych
dla danej operacji;
- na każdym szkicu oznacza się grubymi liniami powierzchnie obrabiane i
zamieszcza się wymiary otrzymywane w wyniku danej operacji, dopuszczalne
odchyłki wymiarowe i klasę gładkości {wg PN) obrobionych powierzchni;
- na szkicu należy w sposób schematyczny, przedstawić sposób bazowania i
mocowania części oraz ewentualne ustawienie narzędzi w stosunku do
obrabianej powierzchni ;

12
- na szkicu umieszcza się również uwagi specjalne dotyczące wymagań w
odniesieniu do równoległości, prostopadłości, bicia powierzchni itd.
W rubrykach karty instrukcyjnej należy podać wykaz pomocy war-
sztatowych zarówno normalnych, jak i specjalnych dla wykonania danej
operacji.

Karty instrukcyjne montażu

Karty instrukcyjne montażu sporządza się na drukach, wg wzoru, z
uwzględnieniem zasad omówionych przy karcie instrukcyjnej obróbki, z tą
różnicą że są opuszczone szczegóły związane z procesem obróbki, natomiast
dodaje się wykaz części lub podzespołów wchodzących w daną operację, a w
części opisowej wskazuje kolejność ich wmontowania i stosowane przy tym
zabiegi.

13
c. Inne dokumenty podstawowe
Normy zużycia materiału służą wydziałowi zaopatrzenia za podkładki do
zamówienia materiałów oraz komórkom wypisującym dokumentację
warsztatową — za podstawę do wystawiania kwitów materiałowych.
Wykazy pomocy warsztatowych są przeznaczone dla gospodarki narzędziowej w
celu umożliwienia przygotowania pomocy warsztatowych odpowiednich i we
właściwej ilości.
Wykaz pomocy obejmuje wszystkie potrzebne pomoce zarówno specjalne jak i
normalne, zgrupowane wg operacji, z podaniem ilości równocześnie
potrzebnych do wykonania danej operacji.
Charakterystyka dla pomocy normalnych jest podawana wg symboli PN, dla
specjalnych — wg przyjętego systemu oznaczeń, przy czym powinna zawierać
wszystkie dane potrzebne dla zamówienia.
W nagłówku karty podaje się zestawienie ilościowe pomocy z rozbiciem na
przyrządy, narzędzia i pomoce pomiarowe, przy czym w każdym rodzaju
powinny być rozróżnione pomoce normalne i specjalne.
Zestawienie to ma charakter zbiorczy oraz umożliwia orientację w stopniu
oprzyrządowania i służy do porównania ze wskaźnikiem oprzyrządowania
innych podobnych części.

Karta kalkulacyjna (karta normowania czasu roboczego) służy do prze-

prowadzenia obliczeń związanych z ustaleniem norm czasu wg metody
analitycznej. Metoda ta jest oparta na analizie operacji, przy czym dla produkcji
wielkoseryjnej i masowej należy obliczenie uzupełnić późniejszym dodatkowym
analizowaniem chronometrażu — w celu opracowania najlepszej metody pracy.
Dla produkcji jednostkowej i małoseryjnej, gdy analiza potrzebna do
znormowania danej nie powtarzającej się pracy nie jest ekonomicznie
uzasadniona, należy posługiwać się normą szacunkową, starając się przez
właściwe przygotowanie materiałów porównawczych — zabezpieczyć przed
błędami tej metody.
Karty kalkulacyjne wystawia się na drukach wg wzoru, oznaczając je numerami
operacji, której dotyczą, oraz symbolem części.

d. Rysunki surówek i materiałów wyjściowych

Specjalne rysunki odlewów, odkuć, wytłoczek itd. wykonuje się dla produkcji
wielkoseryjnej i masowej.
Dla produkcji jednostkowej i małoseryjnej technolog posługuje się najczęściej
odbitkami rysunków gotowych części, nanosząc na nie czerwonym ołówkiem
naddatki i uzgadniając z odlewnią sposób podziału modelu. Odkuwki przy tego
rodzaju produkcji są wykonywane jako kute swobodnie.

14
e. Rysunki pomocy specjalnych
W każdym przypadku, gdy zaistnieje potrzeba zastosowania specjalnego
przyrządu lub narzędzia, należy obliczyć osiągane oszczędności i porównać je z
kosztem tego przyrządu; należy zbadać możliwość zastosowania pomocy
normalnych z ewentualnym zastosowaniem wymiennych elementów i porównać
z efektami zastosowania pomocy specjalnych.
Przy konstruowaniu pomocy specjalnych trzeba wyszukać w archiwum
rozwiązania poprzednie i zbadać możność ich zastosowania, zwłaszcza jeśli
chodzi o narzędzia. W odniesieniu do przyrządów należy rozpatrzyć możliwości
zastosowania lub ulepszenia konstrukcji już wypróbowanych, dążąc do
stosowania możliwie dużej ilości części normalnych.
Przy małej skali produkcji wskazane jest stosowanie przyrządów składanych,
opisanych przy omawianiu zagadnień normalizacji.

f. Dokumenty pomocnicze
Zbiory norm potrzebnych przy wykonywaniu danej produkcji powinny
obejmować wszystkie normy, na które technolog powołuje się w którymkolwiek
dokumencie, objętym dokumentacją technologiczną danego wyrobu.
Ewidencja zakresu stosowania pomocy polega na prowadzeniu oddzielnych kart
dla każdej pozycji pomocy warsztatowych normalnych i specjalnych oraz na
uwidocznianiu na nich symboli części i operacji, dla których są one stosowane.
Celem ewidencji jest zorientowanie technologów w typach i wielkościach
pomocy warsztatowych już będących w użyciu i niedopuszczenie do nadmiernej
ich różnorodności.
Wykaz ewidencyjny dokumentów wchodzących w skład dokumentacji
technologicznej jest po prostu uporządkowanym spisem dokumentów
ujmujących procesy wytwarzania danego wyrobu i ma na celu umożliwienie
kontroli kompletności materiałów.

g. Dokumenty związane z organizacją procesu technologicznego

Zestawienie pracochłonności służy do sporządzenia kalkulacji oraz planowania
produkcji

15