‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﺍﻭﻝ ‪ :‬ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۳۱‬ﻓﺮ ﻭﺭﺩﯾﻦ ‪۱۳۹۵‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺭ ﻭﺯﻣﺮﻩ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮔﻞ ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻨﻈﺮﻩ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻠﻮﯼ ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻃﺮﺡ ﯾﮏ ﻓﺮﺵ‪،‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﺠﺴﻤﻪ‪ ،‬ﻃﺮﺡ ﮐﺎﺷﯿﮑﺎﺭﯼ ﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻭ ﯾﺎ ﻣﻌﻤﺎﺭﯼ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﺎ ﯾﮑﯽ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭﺗﻮﺻﯿﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺭ ﻭﺑﺮ ﻭ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﻭ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺗﺮﯼ‬

‫ﺍﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﺛﺮ ﺁﻥ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺍﺛﺮ ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭﺳﻄﻮﺡ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﻭ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﻮﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﻄﻠﻖ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﺎﻟﯽ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﻭ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻬﺘﺮ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ‬

‫ﻭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﮑﺮﺍﺭ ﯾﮏ ﺁﺯﻣﺎﯾﺶ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﻭ‬

‫ﯾﺎ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺩﯾﮕﺮ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﻭ ﻣﻬﻢ ﻓﻀﺎﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎ ﺯﻣﺎﻥ ﭼﻬﺎﺭﺑﻌﺪﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻭ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮﯼ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﺨﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺍﻟﺨﻂ ﯾﮑﻨﻮﺍﺧﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬

‫ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﺁﺯﻣﺎﯾﺶ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻫﯿﭻ ﭘﺪﯾﺪﻩ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯ ﺣﺮﮐﺖ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻟﺨﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺳﻮﺍﺭ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺁ ﮔﺎﻩ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺍﻃﻤﯿﻨﺎﻥ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﭼﻨﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺤﮑﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺳﻨﺠﯿﺪﻥ ﺩﺭﺳﺘﯽ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺪﯾﺪﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻭﺿﻊ ﮐﻨﯿﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺩﺭﻫﻤﺎﻥ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

‫‪۱‬‬
‫ﺍﻭﻝ ﮐﻨﺎﺭ ﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺍﻧﺘﺰﺍﻋﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺷﯿﺎﯼ‬

‫ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﻻﺟﺮﻡ ﺗﺤﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺍﯾﻦ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪﺍﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺳﺘﺎﺭﻩ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺗﺮﺍﮐﻢ ﮔﺎﺯﻫﺎﯼ ﺩﺭ ﻭﻥ‬

‫ﮐﻬﮑﺸﺎﻧﯽ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﺩﺭﺍﺛﺮ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭ ﻧﻪ ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﺑﯿﻀﯽ ﮔﻮﻥ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﻪ‬

‫ﺍﺗﻢ ﻫﯿﺪﺭ ﻭﮊﻥ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﮐﺮ ﻭﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺷﮑﻞ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺭﺑﯿﺘﺎﻝ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺍﺗﻢ ﻫﺎ ﻣﻮﻟﮑﻮﻝ‬

‫ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻠﻮﺭ ﻫﺎ ﺍﺯ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﺳﻠﻮﻝ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺩﺭﻓﻀﺎ ﺍﯾﺠﺎﺩ‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﯿﻮﺩﯼ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ ﺍﺯ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﺑﻠﻮﺭ ﻭ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺳﻠﻮﻝ ﻭﺍﺣﺪ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻠﻮﺭﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ ﻫﺎﯼ ﻣﻌﯿﻦ ﺩﺭﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﻪ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﻣﺎﮐﺮ ﻭﺳﮑﻮﭘﯽ ﻭ ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎﯼ ﮔﻞ ﻫﺎ ﻭ ﭘﺮ ﻭﺍﻧﻪ ﻫﺎ‬

‫ﺭﺍﻩ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺳﻄﺢ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ ﻭ ﻣﯿﮑﺮ ﻭﺳﮑﻮﭘﯽ ﺗﺮ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺳﺘﯽ ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﯿﺰﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﺗﻘﺎﺭﻥ‬

‫ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﻠﺒﺮﮒ ﻭ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻠﻤﻮﺱ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﻌﻨﺎﺩﻗﯿﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﺛﺮﺍﺕ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻬﻢ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﺮ ﻭﺗﻮﻥ ﻭ ﻧﻮﺗﺮ ﻭﻥ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﯾﮏ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‬
‫‪۱‬‬
‫ﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭﺍﯾﻦ ﻫﺴﺘﮏ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z2‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﺗﻨﻬﺎ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻫﺴﺘﮏ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﭘﺮ ﻭﺗﻮﻥ ﻭ ﯾﺎ ﻧﻮﺗﺮ ﻭﻥ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﯿﺮﺩ ﺩﺭﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺍﺳﭙﯿﻦ ﺍﻟﮑﺘﺮ ﻭﻥ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ‬

‫ﺍﺯ ﺩﻭ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻻ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮﺍﺭﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺭﺍ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺍﻣﺎ ﺍﺯﺍﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻻﺕ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﮏ ﺫﺭﻩ ﺑﺎ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻫﺴﺘﮏ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ⟩‪ |ϕ⟩ = a|proton⟩ + b|neutron‬ﻗﺮﺍﺭﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ |ϕ⟩ = ‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﺗﺮﯼ ﻣﺜﻞ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ )‪U (2‬‬ ‫ﻫﺴﺘﮏ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺩﻭ ﺗﺎﯾﯽ ‪‬‬
‫‪b‬‬
‫‪۲‬‬
‫ﻗﺮﺍﺭ ﺑﮕﯿﺮﺩ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺕ ﺑﺸﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (2‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻣﻮﺍﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻓﻀﺎ ﯾﺎ ﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻠﻤﻮﺱ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺠﺮﺩ‬

‫ﻭ ﺩﺭ ﻭﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺩﻧﯿﺎﯼ ﺫﺭﺍﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻓﻀﺎﯼ‬

‫‪Nucleon۱‬‬

‫‪۲‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ ۲‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۲‬‬
‫ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﺭ ﻭﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭﺩﻧﯿﺎﯼ ﻣﯿﮑﺮ ﻭﺳﮑﻮﭘﯽ ﺑﺎﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﻮﺍﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﻣﺜﻞ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺭﻧﮓ‬

‫ﻭ ﯾﺎ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﺍﯼ ‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﻧﯿﺎﺯ ﺑﻪ ﺣﺪﺍﻗﻠﯽ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶ ﺫﺭﺍﺕ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺷﺎﺧﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﺩ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﯿﻠﯽ ﺩﻗﯿﻖ ﻭ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺍﺯ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭﮐﻠﯽ ﺗﺮ ﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺹ‬

‫ﯾﮏ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺗﺤﺖ ﺍﺛﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺍﺯ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺍﻧﺒﺴﺎﻁ ﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮﺩ ﮐﺮﻩ ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎﯾﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺎﺣﺖ‬

‫ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮﺭ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﺳﺖ ﻧﺨﻮﺭﺩﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭﺩ ﻭ ﺣﺎﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺭﺍﺛﺮ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺍﻧﺒﺴﺎﻁ ﺗﻤﺎﻡ ﺯ ﻭﺍﯾﺎ ﻭ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎﯼ ﻃﻮﻟﯽ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺫﮐﺮ ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻻﺯﻡ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﯾﮏ ﺷﯽ ﺭﺍ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﮕﺬﺍﺭﺩ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﺩﺭ ﺷﯽ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﺩﺭﮔﻔﺘﺎﺭ‬

‫ﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺫﮐﺮﯼ ﺍﺯ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ ﺭ ﻭﺩ ﻭ ﺑﺎ ﺗﺴﺎﻣﺢ ﺍﺯ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺧﻮﺩ ﺷﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺷﯽ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ O‬ﻭﻋﻤﻞ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪﻩ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ g‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻫﯿﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺷﯽ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻋﻤﻞ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ O′ = g(O‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ‬

‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ P‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﺎﻻ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪:‬‬

‫)‪P (O′ ) = P (O‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫)‪P (g(O)) = P (O‬‬ ‫)‪(۱‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ g‬ﺭﺍ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ g1‬ﻭ ‪ g2‬ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪O′ = g1 (O),‬‬ ‫)‪O′′ = g2 (O′ ) −→ O′′ = g2 (g1 (O)) =: (g2 g1 )(O‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺁﯾﺎ ‪ g2 g1‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ ؟ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ‪ g2 g1‬ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﻤﻞ ‪ g1‬ﻭ ﺳﭙﺲ ﻋﻤﻞ ‪g2‬‬

‫ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ‪ g1‬ﻭ ‪ g2‬ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺗﺴﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺁﯾﺎﺭﺍﺑﻄﻪ )‪P (O”) = P (O‬‬

‫ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ؟‬

‫)‪P (O”) = P ((g2 g1 )(O)) = P (g2 (g1 (O)) = P (g1 (O)) = P (O‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ g2 g1‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۳‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۱‬ﺗﺎﺑﻠﻮﯼ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺍﺛﺮ ﻣﻮﺭ ﯾﺲ ﺍﺷﺮ ‪Maurice Escher‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻤﻞ ﻫﺎﯼ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﯾﮏ ﺷﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ‬

‫ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﻫﯿﭻ ﮐﺎﺭﯼ ﺭ ﻭﯼ ﺷﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻧﺪﻫﯿﻢ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺁﻥ ﺩﺳﺖ ﻧﺨﻮﺭﺩﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ e‬ﻧﺸﺎﻥ‬

‫ﺩﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ e(O) = O‬ﻭ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪eg = ge = g.‬‬

‫ﻭ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺍﮔﺮ ﻋﻤﻞ ‪ g −1‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻋﻤﻠﯽ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ‪ g‬ﺭﺍ ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪g −1 g = g −1 g = e,‬‬

‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ g‬ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ g −1‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ﺍﯾﻦ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﺑﻪ ﺁﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺩﺭﺱ ﻣﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺩﺭ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻭ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺮ ﻭﺭ ﺧﻮﺍﺹ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﭼﻨﺪ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎﺩﻩ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺑﺎﺭﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺍﺭﺍﯾﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻣﻬﻢ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻻﺯﻡ‬

‫‪۴‬‬
 ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻬﻢ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮﺹ‬

‫‪ ۲‬ﻣﯿﺪﺍﻥ‬

‫‪۳‬‬
‫ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺳﺮ ﻭﮐﺎﺭ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ‬ ‫ﻣﻌﺮ ﻭﻑ ﺗﺮ ﯾﻦ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﯿﺪﺍﻥ‬

‫ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺑﺎ ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﻮﺍﺹ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﺷﯿﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ﻫﻤﺎﻥ ﺧﻮﺍﺹ ﺍﺷﻨﺎﯼ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ِ }· ‪ {F, +,‬ﺷﺎﻣﻞِ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ‪ F‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ِ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻭ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮِ ‪+ : F × F −→ F‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺧﻮﺍﺹ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪۴‬‬

‫ﻭ ‪ · : F × F −→ F‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ‬

‫‪A1 :‬‬ ‫‪∃ 0∈F‬‬ ‫‪| ∀α ∈ F,‬‬ ‫‪0 + α = α + 0 = α,‬‬

‫‪A2 :‬‬ ‫‪∀ α ∈ F,‬‬ ‫| ‪∃ (−α) ∈ F,‬‬ ‫‪α + (−α) = (−α) + α = 0,‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫‪M1 :‬‬ ‫‪∃1 ∈ F‬‬ ‫‪| ∀α ∈ F,‬‬ ‫‪1 · α = α · 1 = α,‬‬

‫‪M2 :‬‬ ‫‪∀ α ̸= 0 ∈ F‬‬ ‫) ‪∃ (α−1‬‬ ‫|‬ ‫‪α · (α−1 ) = (α−1 ) = 1,‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫ﻭ‬

‫‪AM :‬‬ ‫‪∀ α, β, γ ∈ F,‬‬ ‫‪α · (β + γ) = α · β + α · γ.‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫‪Field۳‬‬

‫‪Field۴‬‬

‫‪۵‬‬
‫ﺩﺭﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﺑﺮﺍﯼ ﺳﺎﺩﮔﯽ ﺑﺠﺎﯼ ﻧﻤﺎﺩِ ‪ α · β‬ﺍﺯ ﻧﻤﺎﺩِ ‪ αβ‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺿﺮﺏ ﺩﺭ ﯾﮏ‬
‫‪۵‬‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻧﺒﺎﺷﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﺎ‬ ‫‪۱.۲‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﮔﻮﯾﺎ ‪ ،Q‬ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ R‬ﻭ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ C‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ ﻣﺘﻌﺎﺭﻓﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﻣﻬﻤﯽ ﺍﺯ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽِ ﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ﻫﺎ ‪ ۶‬ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ ﺍﺯ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ :‬ﺳﻪ ﻧﻤﺎﺩ ‪i, j, k‬‬

‫ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪i2 = j 2 = k 2 = −1,‬‬ ‫‪ij = −ji = k,‬‬ ‫‪jk = −kj = i,‬‬ ‫‪ki = −ik = j.‬‬ ‫)‪(۷‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ﻫﺎ ‪ H‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪H := {q|q = q0 + q1 i + q2 j + q3 k, q0 , q1 , q2 , q3 ∈ R}.‬‬ ‫)‪(۸‬‬

‫ﺩﻭ ﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ‪ p‬ﻭ ‪q‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪p + q := (p0 + q0 ) + (p1 + q1 )i + (p2 + q2 )j + (p3 + q3 )k.‬‬ ‫)‪(۹‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺿﺮﺏ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ؟؟ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪Non-Commutative Field۵‬‬

‫‪Quaternion۶‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫ﻣﺰﺩﻭﺝ ﯾﮏ ﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ‪ q‬ﺑﺎ ‪ q‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪q := q0 − q1 i − q2 j − q3 k.‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﯾﮏ ﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ‪ q‬ﺩﺭﻣﺰﺩﻭﺝ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪qq = q02 + q12 + q22 + q32 .‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﯾﮏ ﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ‪ q‬ﺑﺎ |‪ |q‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫√‬
‫=‪|q| :‬‬ ‫‪qq.‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫ﻫﺮﮐﻮﺍﺗﺮﻧﯿﻮﻥ ﻏﯿﺮﺻﻔﺮ ﯾﮏ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺿﺮﺑﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪q‬‬
‫=‪q −1 :‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬
‫‪|q|2‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻣﯿﺪﺍﻥ )‪ :GF (p‬ﯾﺎ ﻣﯿﺪﺍﻥ ‪.Zp‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﻋﺪﺩِ ﺍﻭﻝ ﻣﺜﻞ ‪ ، p‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ‬

‫}‪Zp = {0, 1, 2, · · · p − 1‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺑﻪ ﺳﻨﺞ ِ ‪ p‬ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ‬

‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 0‬ﻭ ‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﻭﻝ ﺑﻮﺩﻥ ﻋﺪﺩِ ‪ p‬ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ GF (p‬ﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯼ ‪ p‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﮔﺎﻟﻮﺍ‬

‫ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯿﺪﺍﻥ ‪ Zp‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪.p‬‬

‫‪Finite Galois Field۷‬‬

‫‪Order of a Field۸‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﺎ‬ ‫‪۲.۲‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﺟﺒﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ﻣﺜﻞ ‪ p‬ﯾﺎ ﺗﻮﺍﻧﯽ‬

‫ﺍﺯ ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ﻣﺜﻞ ِ ‪ .pn‬ﺍﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺭﺍ ﺑﻬﺘﺮﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺁﻥ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺍﺳﺖ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪﯼ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻋﺪﺩﯼ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ pn‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ p‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ﻭ ‪ n‬ﻋﺪﺩﯼ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﺻﻔﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻋﺪﺩِ ‪ pn‬ﺣﺘﻤﺎً ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺝ‪ :‬ﻫﺮ ﺩﻭ ﻣﯿﺪﺍﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻀﯿﻪ ﻓﻮﻕ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﻫﺮ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪﯼ ﺁﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺍﺯ ﻧﻤﺎﺩِ ) ‪ GF (pn‬ﺑﺮﺍﯼ ﻧﺸﺎﻥ‬

‫ﺩﺍﺩﻥ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ِ ‪ GF‬ﻣﺨﻔﻒ ِ ‪ Galois F ield‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﮔﺎﻟﻮﺍ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ‪ n‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ )‪ GF (p‬ﻫﻤﺎﻥ ‪ Zp‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪GF (p) = Zp = {0, 1, 2, · · · p − 1}.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ‪ n‬ﺑﺰ ﺭﮒ ﺗﺮ ﺍﺯ ‪ ۱‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺪﺍﻥ ﮔﺎﻟﻮﺍ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﻫﺎﯼ ﺍﺯ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ x‬ﮐﻪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺁﻥ ﺍﺯ ‪ Zp‬ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺭﺍ ﺑﺎ ]‪ PZp [x‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫‪۹‬‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻫﻤﻪ ﺿﺮﺏ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺳﻨﺞ ﯾﮏ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ‬

‫ﺍﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ‪ Zp‬ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺭ ﯾﺸﻪ ﺍﯼ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ‬

‫‪Irreducible polynomial۹‬‬

‫‪۸‬‬
‫‪ x2 + 1‬ﺭ ﻭﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﺭ ﻭﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﺩﻭ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﯾﻌﻨﯽ )‪ (x + i)(x − i‬ﻧﻮﺷﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﮐﺎﻫﺶ ﺩﺍﺩ‪.‬‬

‫ﺭ ﯾﺸﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﻧﯿﺰ ﺍﺯ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﯾﮕﺮ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ‪ 1 + x + x2‬ﺭ ﻭﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ‬

‫‪ Z2‬ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ ﻫﯿﭻ ﺭ ﯾﺸﻪ ﺍﯼ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ﺍﯼ ﮐﻪ ﮔﺎﻟﻮﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺎﻩ‬

‫ﺗﻤﺎﻡ ﺿﺮﺏ ﻫﺎ ﻭ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﻫﺎﯼ ]‪ FZp [x‬ﺑﻪ ﺳﻨﺞ ﯾﮏ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮِ ﺩﺭﺟﻪ ‪n‬‬

‫ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺳﺖ ﻭ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ pn‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪GF (pn‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺣﺎﺻﻞ ﺍﺯ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﯾﮏ ﺩﺭﺟﻪ‬

‫ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﯿﺪﺍﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺜﻼً ‪ ۶‬ﯾﺎ ‪ ۱۲‬ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﻋﺪﺩ ﺗﻮﺍﻧﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ‬

‫ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ n = 2‬ﻭ ‪ p = 2‬ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ 1 + x + x2‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ‬

‫ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫}‪GF (22 ) = {0, 1, x, 1 + x‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺟﺪﻭﻝ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ‪ GF4‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﯿﺪ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ‪ GF4‬ﻭﺍﻗﻌﺎ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﯿﺪﺍﻥ )‪ GF (8‬ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﯿﺪﺍﻥ )‪ GF (9‬ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۹‬‬
 ‫ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ‬ ‫‪۳‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﺎﺩﺍﻭﺭﯼ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﻫﺪﻑ ﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺘﺎﺏ ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ V‬ﺭﺍ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭ ﻭﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻍ ‪ F‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ‬

‫‪+ : V × V −→ V‬‬ ‫ﻭ‬ ‫‪. : F × V −→ V‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫ﻭﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪A1 :‬‬ ‫‪x+y =y+x‬‬

‫‪A2 :‬‬ ‫)‪(x + y) + z = x + (y + z‬‬

‫‪A3 :‬‬ ‫| ‪∃0 ∈ V‬‬ ‫‪0+x=x‬‬

‫‪A4 :‬‬ ‫‪∀x ∈ V‬‬ ‫| ‪∃−x∈V‬‬ ‫‪−x + x = 0,‬‬

‫‪M1 :‬‬ ‫‪α(x + y) = αx + αy‬‬

‫‪M2 :‬‬ ‫‪(α + β)x = αx + βx‬‬

‫‪M1 :‬‬ ‫‪α(βx) = (αβ)x‬‬

‫‪M1 :‬‬ ‫‪1x = x.‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ u‬ﻭ ‪ v‬ﻭ ﻫﺮ ﻋﺪﺩ ‪ u + v ،α ∈ F‬ﺟﻤﻊ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻭ ‪ α u‬ﺿﺮﺏ ﺍﺳﮑﺎﻟﺮِ ‪ α‬ﺩﺭ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪ v‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ‪ F‬ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽِ ‪ R‬ﯾﺎﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻂ ِ ‪ C‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺟﻤﻊ ‪ +‬ﻭ ﺿﺮﺏ ﺍﺳﮑﺎﻟﺮ‬

‫ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺧﻮﺩ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎﺩ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۱۰‬‬
 ‫‪ Rn - ۱‬ﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ n‬ﺗﺎﯾﯽ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺗﺐ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ C n - ۲‬ﯾﺎﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ n‬ﺗﺎﯾﯽ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ Mm×n (F ) - ۳‬ﯾﺎﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ m × n‬ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ‪ F‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ‬

‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ F n - ۴‬ﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ n‬ﺗﺎﯾﯽ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺗﺐ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ِ ‪ F‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬

‫ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻣﺮﺗﺒﻪﯼ ‪ F‬ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ‪ q‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ F n‬ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ‪q n‬‬

‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺩﻟﯿﻞ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﻫﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻫﺮ ﻋﻀﻮِ ‪ v ∈ F n‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ِ ) ‪ v = (f1 , f2 , · · · fn‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ ﺩﺭﺍﯾﻪﯼ ‪fi‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ‪ q‬ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭﺍ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻫﺎﯼ ‪ Z22‬ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪Z22 = {  ,‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ ,‬‬ ‫}‪ ‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ‬ ‫‪۴‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ G‬ﺑﻬﻤﺮﺍﻩ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽ ‪ ∗ : G × G −→ G‬ﻭ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ‪ e ∈ G‬ﺑﻪ‬

‫ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ‪:‬‬

‫‪∀a, b, c ∈ G‬‬ ‫)‪(a ∗ b) ∗ c = a ∗ (b ∗ c‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫ﺏ ‪ :‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ‬

‫‪∀a ∈ G‬‬ ‫‪a∗e=e∗a=a‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ‬

‫‪∀a ∈ G ∃a−1 | a−1 ∗ a = a ∗ a−1 = e‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬

‫ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎﺩ ∗ ﺻﺮﻑ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺩﻭﻋﻨﺼﺮ ﻣﺜﻞ ‪ a‬ﻭ ‪ b‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ ab‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۱۰‬‬
‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻏﯿﺮ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮ ﻭﻩ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺍﺿﺎﻓﻪ ‪ ab = ba‬ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ‬
‫‪۱۱‬‬
‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻏﯿﺮﺁﺑﻠﯽ‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪.(g −1 )−1 = g ، g ∈ G‬‬

‫ﺩ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪.(ab)−1 = b−1 a−1 ،a, b ∈ G‬‬

‫‪Abellian Group۱۰‬‬

‫‪Non-Abellian Group۱۱‬‬

‫‪۱۲‬‬
 ‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ e‬ﻭ ‪ e′‬ﻫﺮﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪e′ = ee′ = e‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺗﺴﺎﻭﯼ ﺍﻭﻝ ﺍﺯ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻮﺩﻥ ‪ e‬ﻭ ﺩﺭﺗﺴﺎﻭﯼ ﺩﻭﻡ ﺍﺯ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻮﺩﻥ ‪ e′‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﻭ ‪ x′‬ﻫﺮﺩﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻋﻀﻮ ‪ a‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪ax = e,‬‬ ‫‪ya = e‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺗﺴﺎﻭﯼ ﺍﻭﻝ ﺭﺍﺍﺯ ﭼﭗ ﺩﺭ‪ y‬ﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫→‪y(ax) = ye, −‬‬ ‫‪(ya)x = y,‬‬ ‫‪ex = y,‬‬ ‫‪x = y.‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﯼ ﺝ ﻭ ﺩ ﺁﺳﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ ab = ac‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪.b = c‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺭﺍ ﺍﺯ ﭼﭗ ﺩﺭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ‪ a‬ﺿﺮﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺍﺯ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺣﺬﻑ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺣﺬﻑ ﺍﺯ ﺭﺍﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﺭﻑ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺣﺬﻑ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ‬

‫ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻫﯿﭻ ﺳﻄﺮ ﯾﺎ ﺳﺘﻮﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻋﻀﻮ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ‪ ۲‬ﺗﺎ ‪ ۵‬ﻋﻀﻮ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﯿﺪ ﻭ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۱۳‬‬
‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ‪ G‬ﺭﺍ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩِ |‪ |G‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻫﯽ‬
‫‪۱۲‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﺼﻞ ﻫﺎﯼ ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﯾﮏ ﻋﺪﺩِ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺳﺖ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬

‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﺑﻘﯿﻪ ﻓﺼﻞ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺨﺼﻮﺹ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎﻝ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﻤﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺧﻮﺍﺹ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬

‫ﺗﻌﺎﺭ ﯾﻒ ﮐﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺴﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪۵‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ S‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﻭ )‪ Aut(S‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ‪ S‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ )‪ Aut(S‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ‬

‫ﻫﺎﯼ ‪ S‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ )‪ f, g ∈ Aut(S‬ﺩﻭ ﻋﻀﻮ‬ ‫‪۱۳‬‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺿﺮﺏ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪(f g)(x) := f (g(x)),‬‬ ‫‪∀x ∈ S‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬

‫ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ )‪ .f g ∈ Aut(S‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪ e(x) = x,‬ﻋﻀﻮِ ﺧﻨﺜﯽ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺍﻓﺰ ﻭﺩﻥ ﻗﯿﺪ ﯾﺎ ﻗﯿﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪x ∈ S‬‬

‫ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ‪ S‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﻧﯿﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ S‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎ ‪ n‬ﻋﻀﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﺮﻧﮕﺎﺷﺖ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﭼﯿﺰﯼ ﺟﺰ ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺍﻋﻀﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ Aut(S) ،‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﺑﯿﻦ ‪ n‬ﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ Sn‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪Finite Group۱۲‬‬

‫‪Automorphisms۱۳‬‬

‫‪۱۴‬‬
 ‫ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬ ‫‪۶‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ‪ Zn‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫‪۱۴‬‬

‫‪ n‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ‪:‬‬

‫}‪Zn := {0, 1, 2, · · · n − 1‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﻪ ‪ n‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ﺍﯼ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪.n‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ‪ Zp‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ p‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫‪۱۵‬‬
‫‪ n‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ‪:‬‬

‫}‪Zp := {1, 2, · · · p − 1‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺿﺮﺏ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﻪ ‪ p‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ﺍﯼ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪.p‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻋﺪﺩِ ‪ n‬ﺍﻭﻝ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ }‪ Zn∗ = {x|0 < x < n, gcd(x, n) = 1‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ‪ gcd‬ﺑﺰ ﺭﮔﺘﺮ ﯾﻦ ﻣﻘﺴﻮﻡ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺩﺍﺭﻧﺪﻩ ﯼ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﺪﺍﺩﯼ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ‪ n‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﻧﺪ ﻭ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﻭﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺷﮑﻞ )؟؟( ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻋﻤﻞ ‪ e‬ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺎﺭﯼ‬

‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺩﯾﮕﺮ ‪ πy‬ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﺭﺍ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ πy‬ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺩﺵ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﺍﯾﻦ ﺷﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ } ‪ Z2 = {e, πy‬ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺗﺤﺖ‬

‫ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ )؟؟(‬

‫‪Cyclic Group۱۴‬‬

‫‪Cyclic Group۱۵‬‬

‫‪۱۵‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :۲‬ﮔﻠﺪﺍﻥ ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ ﺗﺤﺖ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z2‬ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﮔﻠﺪﺍﻥ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ )ﻻﺍﻗﻞ ﺗﺤﺖ ﺍﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ‬

‫ﮔﻠﺪﺍﻥ ﺍﻭﻝ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ( ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﻧﮕﺎﻩ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﮔﻠﺪﺍﻥ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻭ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ‬

‫ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ G = {e, πx , πy , R} .‬ﺍﻋﻤﺎﻝ ‪ πx‬ﻭ ‪ πy‬ﺗﻌﺎﺭ ﯾﻒ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ ) ﺭﺟﻮﻉ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﻗﺒﻞ( ﻭ ﻋﻤﻞ ‪ R‬ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪﺍ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ‬

‫ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﯿﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺍﯼ ﺭﺍ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )( ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ ∆ = {e, R, R2 , π1 , π2 , π3 } :‬ﺍﯾﻦ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﺎﺭﻫﺎﯼ‬

‫ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪= Clockwise rotation by120◦ ,‬‬

‫‪πi‬‬ ‫‪= IInversion with respect to the axisi.‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺷﮑﻠﯽ ﺭﺍ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻠﯽ ﺭﺍ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭖ‪ :‬ﺷﮑﻠﯽ ﺭﺍ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ } ‪ Gi = {e, πi‬ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺍﻣﺎ ﺗﺤﺖ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮐﺎﻣﻞ ‪ G‬ﺗﻘﺎﺭﻥ‬

‫ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۱۶‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۳‬ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﻤﺎﻝ ∆ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﭖ‪ :‬ﺷﮑﻠﯽ ﺭﺍ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﮔﺮ ﻭﻩ } ‪ Z3 := {e, R, R2‬ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺍﻣﺎ ﺗﺤﺖ ﮐﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺕ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﻤﺎﻝِ } ‪ {π1 , π2 , π3‬ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺍﻣﺎ ﺗﺤﺖ ﮐﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﺎﻭﻭﻟﯽ‪ :‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺧﻄﺎﻫﺎﯼ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺩﺭ ﺭﺍﯾﺎﻧﺶ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺩﻭ‬

‫ﺑﻌﺪﯼ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﻭﻭﻟﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪−i ‬‬ ‫‪ 1 0 ‬‬
‫‪σ1 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪σ2 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪σ3 = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮ ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪σk σl = iϵklm σm ,‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ ϵklm‬ﺗﺎﻧﺴﻮﺭﮐﺎﻣﻼً ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ‪ .ϵ123 = 1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍ ﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺯﯾﺮ ﯾﮏ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻏﯿﺮﺁﺑﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ 8‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫‪G0 = {±I, ±σ1 , ±σ2 , ±iσ3 }.‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺯﯾﺮ ﯾﮓ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻏﯿﺮﺁﺑﻠﯽ ﺑﺎﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ 16‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫} ‪G1 = {±I, ±σ1 , ±σ2 , ±σ3 , ±iI, ±iσ1 , ±iσ2 , ±iσ3‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ }‪ Z2 = {0, 1‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ GF (2‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﺮﺗﺐ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﺎ‬

‫‪ V := (Z2 )2 = GF (2)2‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0   0  1  1 ‬‬
‫}‪V = {  ,      ‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﯿﺪﺍﻥ )‪ GF (3‬ﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V = GF (3)2‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯼ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﻨﺪ ﺍﺳﺖ؟‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﯿﺪﺍﻥ )‪ GF (4‬ﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V = GF (4)2‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯼ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﻨﺪ ﺍﺳﺖ؟‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Sn‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ‪ n‬ﺷﯽ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ‪ n‬ﻋﻀﻮﯼ‪ .‬ﻭﻟﯽ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﺍً ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﻭﯾﮋﻩﺍﯼ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺿﺮ ﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﺟﺪﺍﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫‪ ۱.۶‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ‬

‫ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﺯ ‪ n‬ﺷﯽ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍ ﺑﺎﺑﺮﭼﺴﺐ ﻫﺎﯼ ‪ 1, 2, · · · n‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻮﺩﺵ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﺭﺍ ﺑﺎ ‪ Sn‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ α ∈ Sn‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫···‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪α=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬
‫)‪α(1) α(2) α(3‬‬ ‫)‪· · · α(n‬‬

‫ﺍﮔﺮ ‪ α, β ∈ Sn‬ﺩﻭ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮﺏ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪(αβ)(k) := α(β(k)),‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ αβ‬ﻫﻤﺎﻥ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ α‬ﻭ ‪ β‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎ ﺧﻮﺩﯾﮏ‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ αβ‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ Sn‬ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻀﻮ‬

‫ﻭﺍﺣﺪ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫··· ‪2 3‬‬ ‫‪n ‬‬
‫‪e=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫··· ‪3‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎ ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮﻋﻀﻮ ‪ ،α ∈ Sn‬ﻧﯿﺰ‬

‫ﻋﻀﻮﯼ ﺩﺭ ‪ Sn‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ α−1‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۱۶‬‬
‫‪ k‬ﺗﺎﯾﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺍﯾﻦ ﻋﻀﻮ ‪ k‬ﺷﯽ ﺍﺯ‬ ‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮِ ‪ α‬ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ ،Sn‬ﯾﮏ ﺩﻭﺭﻩ ﯾﺎ ﺳﯿﮑﻞِ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ‪ n‬ﺗﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺳﯿﮑﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ ﯾﻦ ﺭﺍﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻀﻮ ‪ α ∈ S3‬ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﯾﮏ ﺳﯿﮑﻞ ﺳﻪ ﺗﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Cycle۱۶‬‬

‫‪۱۹‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪2 3 ‬‬
‫‪α=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3 1‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫‪α(1) = 2,‬‬ ‫‪α(2) = 3,‬‬ ‫‪α(3) = 1.‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻀﻮ ‪ β ∈ S5‬ﯾﮏ ﺳﯿﮑﻞ ﭼﻬﺎﺭﺗﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 2 3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5 ‬‬
‫‪β=‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬
‫‪3 2 4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫‪β(1) = 3,‬‬ ‫‪β(3) = 4,‬‬ ‫‪β(4) = 5,‬‬ ‫‪β(5) = 1.‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ β‬ﻧﻘﻄﻪﯼ ‪ ۲‬ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 2‬‬ ‫‪3 ‬‬
‫‪۱۷‬‬
‫‪ γ = ‬ﯾﮏ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ‬ ‫ﯾﮏ ﺳﯿﮑﻞ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺭ ‪ ،S3‬‬ ‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫‪2 1‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺗﻮﺍﻥ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﯽ ﺍﺯ ﺳﯿﮑﻞ ﻫﺎﯼ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪.S3‬‬

‫ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ S2‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻏﯿﺮﺁﺑﻠﯽ ‪ S3‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪۶‬‬

‫ﻋﻀﻮ ﺩﺍﺭﺩ‪:‬‬

‫‪S3 = {e, α, β, γ, δ, η}.‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬

‫‪Transposition۱۷‬‬

‫‪۲۰‬‬
 ‫ﺍﯾﻦ ﺍﻋﻀﺎ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 2 3 ‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪2‬‬‫‪3 ‬‬ ‫‪ 1 2 3 ‬‬
‫‪e = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪α=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪β=‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪1 2 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 3‬‬ ‫‪1 3 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪2 3 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪γ = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪δ=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪η=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬
‫‪3 2 1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪2 3 1‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ ﺍﺯﺁﻧﮑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ n‬ﻋﻀﻮ ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﺮ ﻭﺭ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ ﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫‪۷‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﯾﻌﻨﯽ ‪ Z‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪Z = {· · · − 2, −1, 0, 1, 2, · · ·}.‬‬ ‫)‪(۴۱‬‬

‫ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺟﻤﻊ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 1‬ﯾﺎ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺁﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪2 = 1 + 1,‬‬ ‫‪3 = 1 + 1 + 1,‬‬ ‫‪−4 = −1 − 1 − 1 − 1, · · · .‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫‪۱۸‬‬
‫ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﯿﺶ ﺍﺯ ﯾﮏ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﯾﻌﻨﯽ ‪ 1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 1‬ﻣﻮﻟﺪ‬

‫ﻣﻮﻟﺪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻣﻮﻟﺪ ﻣﺜﻞ }‪ {a, b, · · · c‬ﺑﺪﻭﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﻫﯿﭻ‬ ‫‪۱۹‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺯﺍﺩ‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﯼ ﺑﯿﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﯾﻢ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺻﺤﯿﺢ ﺍﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﻣﺜﻞ · · · ‪ · · · an1 bn2 cn3 am1 bm2 cm3‬ﻋﻀﻮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪Generator۱۸‬‬

‫‪Free Group۱۹‬‬

‫‪۲۱‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﻀﻮ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺭ ﻭﯼ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺯﺍﺩ ﻗﯿﺪﻫﺎ ﯾﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﻋﻤﺎﻝ‬

‫ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z‬ﻗﯿﺪ ‪ 1 + 1 + · · · 1 = 0‬ﺭﺍ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻫﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Zn‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪n‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻣﺜﻞ ‪ G‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﻣﺜﻞ }‪ {a, b, · · · c‬ﻭ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﺜﻞ ‪ R1 , R2 , · · · Rk‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‬

‫ﺷﻮﺩ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫⟩‪⟨a, b, · · · c‬‬
‫=‪G‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬
‫‪R1 , R2 , · · · Rk‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﯿﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺍﺯ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻨﺼﺮ ‪ α‬ﻭ ‪ β‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪S3 = {e, α, β, αβα, βα, αβ}.‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ‪ α‬ﻭ ‪ β‬ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﺿﺮﺏ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ ﯾﺎﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺩﻗﺖ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻋﻨﺼﺮ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻧﺪ‪:‬‬

‫‪α2 = e,‬‬ ‫‪β 2 = e,‬‬ ‫‪αβα = βαβ,‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺁﻥ ﻫﺮﻧﻮﻉ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮﺭ ﺍﺯﺗﻮﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ ﭼﯿﺰﯼ ﺑﺠﺰﻫﻤﺎﻥ ‪ ۶‬ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G0‬ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ } ‪ {I, σ1 , σ2‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G1‬ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ } ‪{I, σ1 , σ2 , σ3‬‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯾﮑﺘﺎﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G1‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ } ‪ {I, iI, σ1 , σ2‬ﺭﺍ ﻧﯿﺰ‬

‫ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯﻋﻨﺎﺻﺮﻣﺜﻞ } ‪ S = {g1 , g2 , · · · gn‬ﺭﺍ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺑﯽ ﺍﺯ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﻣﻨﻔﯽ ﺍﻋﻀﺎﯼ ‪ S‬ﻧﻮﺷﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ {Z, +‬ﺗﻮﺳﻂ‬

‫}‪ S = {1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ {nZ, +‬ﺗﻮﺳﻂ }‪ S = {n‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ⟩‪G = ⟨S‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ ⟩ ‪.G = ⟨g1 , g2 , · · · gn‬‬

‫‪۲۲‬‬
‫ﺩﺭﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻣﺜﻞ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺩﯾﺪﯾﻢ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫ﻫﺎﺭﺍ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﺑﺎ ‪ R‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ .G = ⟨S⟩/R‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪S3 = ⟨α, β⟩/{α2 = β 2 = e, αβα = βαβ}.‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ‪ Cyclic Group‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﻤﻪ ﺍﻋﻀﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻮﺍﻟﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ‬

‫ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ‪ Inf inite Cyclic Group‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬

‫}· · · ‪G = {e, a, a2 , a3 , a4 ,‬‬ ‫)‪(۴۷‬‬

‫ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺩﺍﺭﺩ‪:‬‬

‫‪G = {e, a, a2 , · · · , an−1 },‬‬ ‫)‪(۴۸‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪.an = e‬‬

‫ﻫﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﻣﺎ ﻫﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﻟﺰﺍﻣﺎً ﺩﻭﺭﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺜﻞ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺑﺎﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺯﯾﺮ‪:‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬ ‫)‪(49‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪e‬‬

‫‪ ۱.۷‬ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ ،Sn‬ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪﺍﺯ‪:‬‬

‫‪S = {α1 , α2 , · · · αn−1 },‬‬ ‫)‪(۵۰‬‬

‫‪۲۳‬‬
 ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ αi‬ﺟﺎﯾﮕﺸﺘﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﯼ ‪ i‬ﻭ ‪ i + 1‬ﺭﺍ ﻋﻮﺽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫··· ‪3‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i+1‬‬ ‫···‬ ‫‪n ‬‬
‫‪αi = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۵۱‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫··· ‪3‬‬ ‫‪i+1‬‬ ‫‪i‬‬ ‫···‬ ‫‪n‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﻀﺎﯼ ‪ Sn‬ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪αi2‬‬ ‫‪= e,‬‬

‫‪αi αi+1 αi‬‬ ‫‪= αi+1 αi αi+1 ,‬‬

‫‪αi αj‬‬ ‫‪= αj αi‬‬ ‫‪if‬‬ ‫‪|i − j| > 1.‬‬ ‫)‪(۵۲‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬ ‫‪۸‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ Z‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﮔﻮﯾﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ‬

‫‪ Q‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﺍﯾﻦ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ Q − {0} :‬ﯾﺎ }‪ R − {0‬ﮐﻪ ﺍﻭﻟﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﮔﻮﯾﺎ ﻭ ﺩﻭﻣﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﺪﺍﺩ‬

‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻣﻮﺭﺩ ﻋﺪﺩ ﺻﻔﺮ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻨﺎﺭ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ]‪ F [0, 1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﯼ ]‪ [0, 1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﻀﻮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻭ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺍﻫﻤﯿﺖ‬

‫ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺹ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﺩﺳﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﻬﻤﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﻭ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ‬

‫ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﻌﻄﻮﻑ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮﯼ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻭ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﻬﻢ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۲۴‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ‬ ‫‪۹‬‬

‫ﯾﮏ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺟﺎﻟﺐ ﻭ ﻋﻤﯿﻖ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Braid‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺯﯾﺎﺩﯼ ﺩﺭﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ‬

‫ﮔﺮﻩ ﻫﺎ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ‪ n‬ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ‪ p1 , p2 , · · · , pn‬ﻗﺮﺍﺭﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ ﺍﯼ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺯﺍﺕ ﺍﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﻧﻘﺎﻁ ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻭﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺭﺍ ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﻫﺮﺷﮑﻞ ﺩﻟﺨﻮﺍﻫﯽ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭﯾﺎﺑﻪ ﺩﻭﺭ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﭻ ﻭﺗﺎﺏ ﺑﺨﻮﺭﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً‬

‫ﻫﺮﺩﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﮐﻼﺱ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺎ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻧﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ‪ .‬ﻫﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﯾﺎ ﮐﻼﺱ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﺁﻥ‬

‫ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫))‪γ : [0, 1] −→ R2 × [0, 1], |γ(t) = (γ1 (t), γ2 (t), · · · , γn (t‬‬ ‫)‪(۵۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ γ1 , γ2 , · · · γn‬ﻫﺎﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻏﯿﺮﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺍﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ‪ t‬ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺮ ﻭ ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ﺍﺯ ﻧﻘﺎﻁ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺷﺮ ﻭﻉ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫‪γ1 (0) = p1 ,‬‬ ‫‪γ2 (0) = p2 , · · · , γn (0) = pn ,‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫ﻭ ﺍﻧﺘﻬﺎﯼ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺟﺎﯾﮕﺸﺘﯽ ﺍﺯ ﻧﻘﺎﻁ ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﻘﺎﻁ ))‪ (γ1 (1), γ2 (1), · · · , γn (1‬ﺟﺎﯾﮕﺸﺘﯽ‬

‫ﺍﺯ ﻧﻘﺎﻁ ))‪ (γ1 (0), γ2 (0), · · · , γn (0‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﯾﺎ ﮐﻼﺱ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻋﻀﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺣﺮ ﻭﻑ · · · ‪ α, β, γ,‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﻨﻔﺮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ ‪ a : [0, 1] −→ R3‬ﻭ ‪ b : [0, 1] −→ R3‬ﺩﻭﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺿﺮﺏِ ‪ ab‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺍﻭﻝ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬

‫‪ a‬ﺭﺍ ﻃﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺑﻌﺪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ b‬ﺭﺍ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺿﺮﺏ ﺩﻭﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ α = (α1 , α2 , α3 , · · · , αn‬ﻭ‬

‫) ‪ β = (β1 , β2 , β3 , · · · , βn‬ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎﯼ ‪ α‬ﺭﺍ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﻃﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎﯼ ‪ β‬ﺭﺍ‬

‫ﻃﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﮐﻼﺱ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎﯼ ﺣﺎﺻﻞ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬

‫ﻫﺎﯼ ‪ α‬ﻧﻘﺎﻁ )‪ (1, 2, · · · n‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ))‪ (π(1), π(2), · · · π(n‬ﺑﻨﮕﺎﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ π‬ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺍﺳﺖ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ‪αβ‬‬
‫‪۲۰‬‬
‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﺍﺯ‪:‬‬
‫‪۲۰‬ﺩﺭ ﻭﯾﺮﺍﺳﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﯾﮏ ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺖ ‪ .‬ﺍﺯ ﺧﺎﻧﻢ ﺳﺒﺎ ﺍﻣﯿﻦ ﺍﻟﺮﻋﺎﯾﺎ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮﯼ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺍﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻦ‬

‫‪۲۵‬‬
 ‫‪αβ = (α1 βπ(1) , α2 βπ(2) , · · · , αn βπ(n) ).‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬

‫ﺍﮔﺮ ‪ a : [0, 1] −→ R3‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺩﺭﺟﻬﺖ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻃﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪a−1 (t) := a(1 − t).‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭﻫﻤﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻣﻨﻈﻮﺭﻣﺎ ﮐﻼﺱ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬

‫ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪α−1 = (α1−1 , α2−1 , · · · , αn−1 ).‬‬ ‫)‪(۵۷‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎﺕ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﺭﺍ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮐﻼﺱ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﺩﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﻭﻥ ﻫﯿﭻ ﻧﻮﻉ‬

‫ﭘﯿﭻ ﻭﺗﺎﺑﯽ ﻧﻘﺎﻁ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻭﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ )؟؟( ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮﯼ ‪ 5‬ﻧﻘﻄﻪ ﺍﯼ ﯾﻌﻨﯽ ‪ B5‬ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ﻫﺎﯼ ؟؟ ﻭ ؟؟ ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﻭ ﻣﻌﮑﻮﺱ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﺍﻣﻼﯼ ﺍﺳﻢ ﮐﻮﭼﮏ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﻠﮑﻪ »ﺳﺒﺎ« ﺩﺭ ﻗﺼﻪ ﻫﺎﯼ ﻗﺮﺁﻥ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺑﺎﺩ »ﺻﺒﺎ« ﻓﺮ ﻕ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪۲۶‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮﯼ ‪.B5‬‬

‫×‬ ‫=‬

‫‪α‬‬ ‫‪β‬‬ ‫‪αβ‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵‬ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪.B3‬‬

‫‪ ۱.۹‬ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮﯼ ‪ n‬ﻧﻘﻄﻪ ﺍﯼ ﺩﺍﺭﺍﯼ ‪ n − 1‬ﻣﻮﻟﺪ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﺭﺍ ﺑﺎ ‪ σ1 , σ2 , σ3 , · · · , σn−1‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺷﮑﻞ ؟؟ ﻣﻮﻟﺪ ‪ σ3‬ﻭ‬

‫ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ‪ B7‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻧﺪ‪:‬‬

‫‪σi σi+1 σi = σi+1 σi σi+1‬‬

‫‪σi σj = σj σi‬‬ ‫‪if |i − j| > 1.‬‬ ‫)‪(۵۸‬‬

‫ﺑﺮﺧﻼﻑ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Sn‬ﺩﯾﮕﺮ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ σi 2 = 1‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﻀﻮﯼ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ؟؟ ﺣﺎﻭﯼ ﯾﮏ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺑﯿﻦ ﮔﯿﺴﻮﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺧﻮﺩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺻﺤﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﻫﻤﯿﺖ‬

‫‪۲۷‬‬
 ‫‪α‬‬ ‫‪α‬‬
‫‪-1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۶‬ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪.B3‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۷‬ﻣﻮﻟﺪ ‪ σ3‬ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ‪)B7‬ﺷﮑﻞ ﺩﺳﺖ ﺭﺍﺳﺖ( ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺁﻥ ‪.‬‬

‫‪۲۱‬‬
‫ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮﻩ ﻫﺎ‬

‫ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮﻩ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﮔﺮﻩ ﻫﺎ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﺩ‪ .‬ﺩﻭ ﮔﺮﻩ ‪ K1‬ﻭ ‪ K2‬ﺭﺍ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ‬
‫‪۲۲‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮﻫﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ‪۳‬‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺪﻭﻥ ﭘﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﯾﮑﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﮔﺮﻩ ﺑﺪﯾﻬﯽ‬

‫ﺑﻌﺪﯼ ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﺩﺍﯾﺮﻩ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﺮﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩﺍﯼ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻓﻀﺎ ﺗﺼﻮﺭ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻧﺘﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ ﺑﻮﺩﻥ‬

‫ﯾﺎ ﻧﺒﻮﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﻀﺎﻭﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮﻩ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻭ ﺭ ﻭﺵ ﻫﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪Knot Theory۲۱‬‬

‫‪Trivial Knot۲۲‬‬

‫‪۲۸‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۸‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮﯼ ‪ B3‬ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ‪ α‬ﻭ ﺑﺴﺘﺎﺭ ﺁﻥ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮔﺮﻩ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ̃‪ α‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮﻩ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺮﻩ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺑﺴﺘﺎﺭ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺑﺴﺘﺎﺭ ﻭ ﻣﺤﺘﻮﯼ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺩﺭ ﺷﮑﻞ ؟؟ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻫﻤﯿﺖ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮﻩ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﮔﺮﻩ ﻫﺎﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ ﻭ ﯾﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮔﺮﻩ ﻫﺎﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ ﮔﺎﻡ ﻣﻬﻤﯽ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﻃﺒﻘﻪ‬

‫ﺑﻨﺪﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽ ﺭ ﻭﺩ‪ .‬ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﯾﮕﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﺩﺭ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯼ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯼ ﺑﺮﺍﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﯼ ﺍﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪۲۳‬‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬ ‫ﺍﯼ ﺍﺯ ﺷﺒﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ n‬ﺷﺒﻪ ﺫﺭﻩ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺷﺒﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻧﯿﻮﻥ‬

‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺟﻬﺎﻥ ﺧﻂ ﺁﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﺭﺍ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺍﯾﻦ ﺷﺒﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﻧﯿﺎﺯﻣﻨﺪ‬

‫ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ ﺧﻮﺍﺹ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺑﺤﺚ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﯼ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Anyon۲۳‬‬

‫‪۲۹‬‬
 ‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬ ‫‪۱۰‬‬

‫‪۲۵‬‬ ‫‪۲۴‬‬
‫ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺭﺳﻬﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬

‫ﺫﮐﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺍﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﺑﺪﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮﺵ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺍﺳﺖ ﺍﻣﺎ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺷﻤﺎﺭﺵ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ [0, 1] ∈ R‬ﯾﮏ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ‬ ‫‪۱.۱۰‬‬

‫ﯾﮏ ﺩﺳﺘﻪ ﻭﺳﯿﻊ ﻭ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﻬﻢ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻫﺎ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺍﺿﺎﻓﯽ‬

‫ﺑﻮﺩﻥ ﺧﻄﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩﮔﺰﺍﺭﯼ ﻫﺎﯼ ﺭﺍﯾﺞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﺑﺎﺑﻪ ﺟﺎﯼ ‪ S‬ﺑﺎ ‪ V‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ‬

‫ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺧﻄﯽ ﺁﻥ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ‪ V‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮﺍﯼ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺑﻪ‬

‫ﮐﺎﺭ ﻣﯽ ﺭ ﻭﺩ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ GL(V‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ‬
‫‪۲۶‬‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﯿﺪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻄﯽ‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ‪V‬‬

‫ﺑﻮﺩﻥ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ T‬ﻭ ‪ T ′‬ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ) ‪ GL(V‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﻫﻢ ﭼﻨﺎﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫))‪ .T T ′ (x) = T (T ′ (x‬ﺑﺎ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺁﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ِ ‪ T‬ﻭ ‪ T ′‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﺿﺮﺏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﮔﺮ‬

‫ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ n V‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺭ ﻭﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ِ ‪ F‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ِ ‪ T‬ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ̂‪ T‬ﻧﺸﺎﻥ‬

‫‪Continuous Group۲۴‬‬

‫‪Topological Groups۲۵‬‬

‫‪General Linear Transformations on V۲۶‬‬

‫‪۳۰‬‬
‫ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺑﺎ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ F‬ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻭ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ِ‬

‫̂‪ T‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩِ ) ‪ GLn (F‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻭﻝ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ GL(V‬ﯾﮑﺴﺎﻥ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺑﻌﺪﺍً ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﺑﯿﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ F‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪﯼ ‪ q‬ﺑﺎﺷﺪ ) ‪ GLn (F‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪﯼ ﺁﻥ ﺍﺯ ‪ q n‬ﮐﻤﺘﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ F = Z2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ) ‪ GL2 (F‬ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ F = Z3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ) ‪ GL2 (F‬ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ GLn (R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﻋﻨﺼﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮِ ‪ n × n‬ﺑﺎ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪GL2 (R) = {‬‬ ‫‪,‬‬ ‫|‬ ‫‪a, b, c, d, ∈ R,‬‬ ‫‪ad − bc ̸= 0}.‬‬ ‫)‪(۵۹‬‬
‫‪c d‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﺭﺍ ﺑﻪ‬ ‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺭ ﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪‬‬
‫‪y‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬
‫‪ x ‬‬
‫‪ ‬ﻣﯽ ﻧﮕﺎﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ‬ ‫ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪‬‬
‫‪y′‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪′‬‬
‫‪ x   a b   x   ax + by ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۶۰‬‬
‫‪′‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪c d‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪cx + dy‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ )‪ GL2 (R‬ﮐﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺩﺭ ﺷﺮﻁِ ‪ AAT = I‬ﺻﺪﻕ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫‪۳۱‬‬
 ‫ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩِ )‪ O2 (R‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫‪O2 (R) = {A ∈ GL2 (R),‬‬ ‫‪| AAT = I}.‬‬ ‫)‪(۶۱‬‬

‫ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ‪ AAT = I‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ .det(A) = ±1‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ‬

‫ﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩ )‪ SO2 (R‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻧﺸﺎﻥ‬

‫ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ِ ‪ A‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO2 (R‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ cos θ‬‬ ‫‪sin θ ‬‬
‫‪A=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪θ ∈ [0, 2π].‬‬ ‫)‪(۶۲‬‬
‫‪− sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO2 (R‬ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻟﻘﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪′‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪  cos θ‬‬ ‫‪sin θ   x ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ −→ ‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۶۳‬‬
‫‪′‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪− sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬ ‫‪y‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩ )‪ O3 (R‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻩ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ R‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭ ‪ O‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪O3 (R) = {A ∈ GL3 (R),‬‬ ‫‪| AAT = I}.‬‬ ‫)‪(۶۴‬‬

‫ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ‪ AAT = I‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ .det(A) = ±1‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ‬

‫ﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩ )‪ SO3 (R‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﺭﺳﻬﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‬

‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻟﻘﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ r‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺍﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ )‪ A ∈ SO3 (R‬ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪ r′ = Ar‬ﺩﻭﺭﺍﻥ ﯾﺎﻓﺘﻪﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪ r‬ﺣﻮﻝ ﯾﮏ ﻣﺤﻮﺭ ﻭ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﯾﮏ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻮﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ A‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﯾﺎﺩ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪۳۲‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ GLn (C‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﻋﻨﺼﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮِ ‪ n × n‬ﺑﺎ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪GL2 (C) = {‬‬ ‫‪,‬‬ ‫|‬ ‫‪a, b, c, d, ∈ C,‬‬ ‫‪ad − bc ̸= 0}.‬‬ ‫)‪(۶۵‬‬
‫‪c d‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ )‪ GLn (C‬ﮐﻪ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺩﺭ ﺷﺮﻁِ ‪ U U † = I‬ﺻﺪﻕ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ‬

‫ﯾﮑﺎﻧﯽ ‪ n‬ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩِ )‪ Un (C‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫‪Un (C) = {U ∈ GLn (C),‬‬ ‫‪| U U † = I}.‬‬ ‫)‪(۶۶‬‬

‫ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ‪ U U † = I‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ |det(U )| = 1‬ﯾﺎ ‪ .det(U ) = eiϕ‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﮐﻪ‬

‫ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩ )‪ SUn (C‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ )‪ SU2 (C‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b ‬‬
‫‪U ∈ SU2 (C) −→ U = {‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪|a|2 + |b|2 = 1.‬‬ ‫)‪(۶۷‬‬
‫∗‪−b‬‬ ‫∗‪a‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U1 (C‬ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﺎﺯ ﺧﺎﻟﺺ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪U1 (C) = {eiϕ,‬‬ ‫]‪ϕ∈[0,2π‬‬

‫‪}.‬‬ ‫)‪(۶۸‬‬

‫‪۳۳‬‬
 ‫ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﺩﮐﺎﺭﺗﯽ ﺩﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ‬ ‫‪۱۱‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺰ ﺭﮔﺘﺮﯼ ﺑﺴﺎﺯﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﺩﮐﺎﺭﺗﯽ ﺩﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪A × B = {(a, b)|a ∈ A, b ∈ B}.‬‬ ‫)‪(۶۹‬‬

‫ﺿﺮﺏ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪(a1 , b1 )(a2 , b2 ) = (a1 a2 , b1 b2 ).‬‬ ‫)‪(۷۰‬‬

‫ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ) ‪ (e, e′‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ e‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ‪ A‬ﻭ ‪ e′‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ‪ B‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪(a, b)−1 = (a−1 , b−1 ).‬‬ ‫)‪(۷۱‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ Zn × Zm‬ﯾﺎ )‪ GL2 (R) × GL3 (R‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫‪ ۱۲‬ﺿﻤﯿﻤﻪ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺭﺍ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽ ﺑﺮ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ‪ p‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﺩﻭﻋﺪﺩ ‪ a‬ﻭ ‪ b‬ﺭﺍ ﺑﺸﻤﺮﺩ ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ p‬ﯾﺎ ‪ a‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻤﺮﺩ ﻭ ﯾﺎ ‪ b‬ﺭﺍ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ ab‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎﯼ ﺍﻭﻝ ﺁﻥ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﻋﺪﺩ ‪ p‬ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﻭﻝ ﺍﺳﺖ ﯾﺎﺟﺰء ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎﯼ ‪ a‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﯾﺎ ﺟﺰء ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎﯼ‬

‫‪ ،b‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﺎ ‪ a‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻤﺎﺭﺩ ﻭ ﯾﺎ ‪ b‬ﺭﺍ‪.‬‬

‫‪۳۴‬‬
 ‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ ab = ac mod p‬ﻭ ‪ ، 0 ≤ a < p‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪.b = c mod p‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪:‬‬

‫‪ab = ac mod p −→ p|a(b − c) −→ p|(b − c) −→ b − c = 0 mod p.‬‬ ‫)‪(۷۲‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ﻋﺪﺩ ‪ p‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ‪ a‬ﺭﺍ ﺑﺸﻤﺎﺭﺩ‪ ،‬ﭼﻮﻥ ﺍﺯ ‪ a‬ﺑﺰ ﺭﮔﺘﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ‪ p‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ Zp∗ := {1, 2, 3, · · · p − 1‬ﺑﺎ ﺿﺮﺏ ﺩﺭ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ p‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻫﻤﺎﻥ ‪ 1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮﻋﻀﻮ ﯾﮏ ﻋﻀﻮﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺩﺭﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﺭﻫﯿﭻ ﺳﻄﺮ ﯾﺎ ﺳﺘﻮﻧﯽ ﻋﻀﻮ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫ﺩﺭﻫﺮﺳﻄﺮ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 1‬ﺩﺭ ﺟﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﺳﻄﺮ ﯾﺎ ﺳﺘﻮﻥ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﺪﯾﺪﺍﺭﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻗﻀﯿﻪ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ a‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ∗ ‪ Za‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﺍﺯ ‪ a‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﻭﻝ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫∗‬
‫‪ . Z12‬ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬ ‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪= {1, 5, 7, 11} :‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪7‬‬ ‫)‪(73‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪۳۵‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۹‬ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﮔﯿﺴﻮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎﯼ ﺍﺿﺎﻓﻪ‪:‬‬ ‫‪۱۳‬‬

‫‪ -۱ n‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S4‬ﺭﺍ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ۲ n‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮﯼ ‪ Bn‬ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﻧﺴﺨﻪ ﺍﺯ ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ‪ R2‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ )‪ γi (t‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ]‪ .γi : [0, 1] −→ R2 × [0, 1‬ﺣﺎﻝ ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ‬

‫ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﻧﺴﺨﻪ ﺍﺯ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ‪ S2‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪γi : [0, 1] −→ S 2 × [0, 1].‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻢ ﭼﻨﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪ .σ1 , σ2 , · · · γn−1‬ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺑﺪﻭﻥ ﻣﺮ ﺯ‬

‫ﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ؟؟ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪۳۶‬‬
‫‪ -۳ n‬ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ‪ ۴‬ﻋﻨﺼﺮ ﺭﺍ ﺑﺴﺎﺯﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ؟ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺁﺑﻠﯽ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z4‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ؟ ﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z2 × Z2‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬؟‬

‫‪ - ۴ n‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪a2 b2 = (ab)2‬‬ ‫‪∀ a, b ∈ G‬‬ ‫)‪(۷۴‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵ n‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺳﻪ ﻋﺪﺩ ﻣﺘﻮﺍﻟﯽ )ﻣﺜﻼ ‪ ۵‬ﻭ ‪ ۴‬ﻭ ‪ ( ۳‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ai bi = (ab)i‬‬ ‫‪∀ a, b ∈ G‬‬ ‫)‪(۷۵‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۶ n‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﭼﻬﺎﺭ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻣﮑﻌﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۷ n‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺧﻮﺩﺵ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺣﺘﻤﺎ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪- ۸ n‬ﺍﮔﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺯ ﻭﺝ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺜﻞ ‪ a‬ﻭﺟﻮﺩﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬

‫‪ a2 = e‬ﺍﺳﺖ‪ e .‬ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ۹ n‬ﻣﯿﺪﺍﻥِ ‪ F‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ )‪ Z/3Z(x2 + 1‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﺩ ﮔﺬﺍﺭﯼ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ‪ F‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﻧﺪ‬

‫ﺍﺯ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪﺍﯼ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ x‬ﮐﻪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺍﻋﺪﺍﺩِ ‪ 0, 1, 2‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺟﻤﻊ ﺍﯾﻦ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻨﺞ ‪ ۳‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ‪.‬‬

‫‪۳۷‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ‪ x2 + 1‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺍﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪﺍﯼ ﻫﺎ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ‪ x2 + 1‬ﺭﺍ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺑﺎ ‪ 0‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻭ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺟﺪﻭﻝ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺟﻤﻌﯽ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺿﺮﺑﯽ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ۱۰ n‬ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۳‬ﺣﺘﻤﺎً ﺁﺑﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﻗﺴﻤﺖ ﺍﻟﻒ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ ۴‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﻗﺴﻤﺖ ﺍﻟﻒ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ ۵‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ۱۱ n‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬﯽ ﻣﺜﻞ ‪ G‬ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻧﯿﺰ ﺧﻮﺍﺹ ﺍﺿﺎﻓﯽ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺍﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﻋﻀﻮﯼ ﻣﺜﻞ ‪ e ∈ G‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ‪ ∀ a ∈ G, aė = a‬ﻭ‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻋﻀﻮ ‪ ،a‬ﻋﻀﻮﯼ ﻣﺜﻞ ‪ x(a) ∈ G‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ‪.a · x(a) = e‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ۱۲ n‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼﻭﻩ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻢ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺣﺬﻑ ﺍﺯ ﭼﭗ ﻭ ﻫﻢ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺣﺬﻑ ﺍﺯ ﺭﺍﺳﺖ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ۱۳ n‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ n > 2‬ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺑﺴﺎﺯﯾﺪ ﻧﺎﺁﺑﻠﯽ ﮐﻪ ﺍﺯﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ 2n‬ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ‪ S3‬ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ - ۱۴ n‬ﺍﮔﺮ‪ p‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ﻭ ‪ F = Zp‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ) ‪ G = GL2 (F‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ۱۵ n‬ﺩﺭﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺒﻞ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺷﺮﻁ ‪ ad − bc = 1 mod p‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ‬

‫ﻧﻤﺎﺩ ) ‪ SL2 (F‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ SL‬ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ‪ SpecialLinearGroup‬ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۳۸‬‬
 ‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﺩﻭﻡ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﯼ ﺩﺭ ﻭﻥ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۲۸‬ﺑﻬﻤﻦ ‪۱۳۹۴‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺳﺎﺩﻩﺍﯼ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻏﻨﯽ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺩﺭﻫﻤﯿﻦ ﻓﺼﻞ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺍﺹ ﻭ ﻗﻀﺎﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺍﺯﺍﯾﻦ ﻗﻀﺎﯾﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺟﺎﻟﺒﯽ‬

‫ﺩﺭ ﺣﻮﺯﻩ ﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﻣﺜﻼً ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ‬
‫‪۴‬‬
‫ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺭ‬ ‫‪ ،‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ ۳‬ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫‪۲‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ ،۱‬ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯼ ﺭﺍﺳﺖ ﻭ ﭼﭗ‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۵‬‬
‫ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﻧﯿﺎﺯﯼ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ‬ ‫ﻭ ﺳﭙﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ‬ ‫ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ‬

‫ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻭ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪.‬‬

‫‪Subgroup۱‬‬

‫‪Right and Left Cosets۲‬‬

‫‪Normal Subgroup۳‬‬

‫‪Quotient Group۴‬‬

‫‪Conjucacy Classes۵‬‬

‫‪Center of the Group۶‬‬

‫‪۱‬‬
 ‫ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ‬ ‫‪۲‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭﺍﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ ﺍﮔﺮ ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ Z‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ nZ ،n‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﺪﺍﺩﯼ ﮐﻪ ﻣﻀﺮﺏ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ ِ ‪n‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ﻫﺎﯼ } ‪ {e, σ1‬ﯾﺎ } ‪ {e, σ2‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SLn (R) ،GLn (R‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GLn (R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪g‬‬‫‪1‬‬ ‫∈‬ ‫‪GL‬‬ ‫‪k‬‬ ‫)‪(R‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۱‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪g2 ∈ GLn−k (R‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩ )‪ GLk (R) ⊕ GLn−k (R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺗﻤﺎﻡ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ S3‬ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺗﻤﺎﻡ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ S4‬ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۲‬‬
 ‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ H‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ‬

‫‪∀ a, b ∈ H‬‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ab ∈ H :‬‬

‫‪.∀ a ∈ H‬‬ ‫ﺏ ‪a−1 ∈ H :‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻮﺿﻮﺡ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺍﻟﻒ ﻭ ﺏ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺍﻟﻒ ﻭ ﺏ‬

‫ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺯ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺍﻟﻒ ﻭ ﺏ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ‪ b = a−1‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ e ∈ H‬ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ H‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻭ ‪ H‬ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ‬

‫‪.∀ a, b ∈ H‬‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ab ∈ H :‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺷﺮﻁ ﺏ ﺩﺭ ﻗﻀﯿﻪ ﺍﻭﻝ ﺿﺮ ﻭﺭﯼ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ H‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ‪ e‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺑﺪﯾﻬﯽ ‪ H‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻓﺮﺽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻀﻮﯼ‬

‫ﻣﺜﻞ ‪ a ̸= e‬ﺩﺭ‪ H‬ﻭ ﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺭﺷﺘﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ · · · ‪ a, a2 , a3 ,‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻓﺮﺽ ﺍﻟﻒ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺭﺷﺘﻪ‬

‫ﺩﺭ‪ H‬ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺭﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻪ‬

‫ﺍﺯﺍﯼ ﯾﮏ ‪ m‬ﻭ ‪ n > m‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺭﺷﺘﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪am = an ,‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫ﻭ ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﺑﺎﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩﻥ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺩﺭ ‪ a−1 ∈ G‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪an−m = e.‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫‪۳‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭ ﻭﻥ ‪ H‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ‪ .an−m−1 = a−1‬ﭘﺲ ﻣﻌﮑﻮﺱ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ‬

‫‪ a ∈ H‬ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﻭﻥ ﺧﻮﺩ ‪ H‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺍﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﻪ ﺍﻟﻒ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ‬ ‫‪۱.۲‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ S‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﻭ )‪ A(S‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ‬

‫‪ x0 ∈ S‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ Hx0 ⊂ A(S‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪Hx0 := {ϕ ∈ A(S)|ϕ(x0 ) = x0 }.‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ S0 ⊂ S‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺎﻁ ‪ S0‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ‬

‫ﺍﺯ ‪ S0‬ﻣﯽ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ HS0‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ G‬ﯾﮓ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ‪ a ∈ G‬ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪⟨a⟩ := {g ∈ G|g = ai , f or some i ∈ Z}.‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ⟩‪ ⟨a‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ‪ a‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ G :‬ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ }‪ {1, 2, 3‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ H1‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ G :‬ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ }‪ {1, 2, 3, 4‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ H{1,2‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ‪ W‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ⟨W ⟩ ،‬ﺭﺍ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ‪ W‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻫﺎﯼ ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻔﯽ ﯾﺎ ﺻﻔﺮ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ⟩ ‪⟨W‬‬

‫ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ‪ W‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺯﯾﺮ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪ :‬ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺻﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺭﺍ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪SOn (R) ⊂ On (R) ⊂ GLn (R) ⊂ GLn (C),‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫‪SUn (C) ⊂ Un (C) ⊂ GLn (C).‬‬ ‫)‪(۷‬‬

‫ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ‬ ‫‪۳‬‬

‫ﺩﺭ ﺣﺴﺎﺏ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻫﻢ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﻩ ﻫﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﻩﺍﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺩﻭ ﻋﺪﺩ ‪ p‬ﻭ ‪ q‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺪﺩِ ‪ n‬ﻫﻢ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﻩﺍﻧﺪ ﺍﮔﺮ ﺗﻔﺎﺿﻞ‬

‫ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻀﺮﺑﯽ ﺍﺯ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ .p − q = kn‬ﻫﻢ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﮔﯽ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ‬

‫‪ n‬ﮐﻼﺱ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻫﻢ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﮔﯽ ﺩﺭ ﺣﺴﺎﺏ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺯﯾﺎﺩﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺭﺍ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺩﺍﺩ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺁﻥ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﺭﺍﻩ ﺗﻌﻤﯿﻢ‬

‫ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﺭ ﻭﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ Z‬ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻀﺎﺭﺏ ِ‬

‫‪ n‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ nZ‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻫﻢ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻋﺪﺩِ ‪ p‬ﻭ‬

‫‪ q‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z‬ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ‪ nZ‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪p∼q‬‬ ‫↔‬ ‫‪p + (−q) ∈ nZ.‬‬ ‫)‪(۸‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻫﻢ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪a ∼R b mod H‬‬ ‫↔‬ ‫‪ab−1 ∈ H.‬‬ ‫)‪(۹‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺁﺳﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ ،a ∼R b‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﯾﮏ ‪ h ∈ H‬ﻭﺟﻮﺩ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ‪ a = bh‬ﯾﺎ ‪ .b = ah−1‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻋﻀﻮﯼ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺎﺻﻞ‬

‫ﺿﺮﺏ ﺭﺍﺳﺖ ِ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ‪ H‬ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ‪ ∼R‬ﺭﺍ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ‬

‫ﺑﺎﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺜﻞ ‪ a‬ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮِ ‪ h‬ﺭﺍ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﮏ‬

‫ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ‪ G‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ‬

‫‪aH := {ah‬‬ ‫|‬ ‫‪h ∈ H}.‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫‪۷‬‬
‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮﯼ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ a‬ﻫﻢ‬ ‫ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ‪a‬‬

‫ﺍﺭ ﺯ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺰ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺑﯿﻦ ‪ aH‬ﻭ ‪ H‬ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﺯﯾﺮﺍ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎ ﻭ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ِ ﺯﯾﺮ‬

‫ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﯿﻦ ‪ H‬ﻭ ‪ aH‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪ϕ : H −→ aH,‬‬ ‫‪ϕ(x) = xh.‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻮﺩﻥ ﻭ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﻮﺩﻥِ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻭ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪﯼ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯼ ﺭﺍﺳﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺍﻓﺮﺍﺯ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻏﯿﺮ ﺁﺑﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺩﻭﻡ‬

‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Right Coset of a۷‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪a ∼L b mod H‬‬ ‫↔‬ ‫‪a−1 b ∈ H.‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ِ ‪ ∼R‬ﻭ ‪ ∼L‬ﺟﺪﺍﮔﺎﻧﻪ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﯾﮑﯽ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺭﺍ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﻓﺮﺍﺯ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﺍﺯ ‪ a‬ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬
‫‪۸‬‬
‫ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﭗ ‪a‬‬

‫ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪Ha := {ha‬‬ ‫|‬ ‫‪h ∈ H}.‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ H‬ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺭﺳﯿﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺍﮔﺮ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ِ‬

‫‪ H‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺗﻤﺎﻡ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯾﺸﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪﯼ ‪ H‬ﯾﺎ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ H‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﺎ‬

‫ﺭﺍ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻤﯽ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮﺍﻧﮋ ﻣﯽ ﺭﺳﺎﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮﺍﻧﮋ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ G‬ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻭ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ |‪.|H| | |G‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ a ∈ G‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﯾﻦ ﻋﺪﺩ ‪ m‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ am = e‬ﺻﺪﻕ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ a‬ﻣﯽ‬

‫ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ |‪ |a‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺪﺩﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ a‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻤﺎﺭﺩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫‪∀ a ∈ G |a| | |G|.‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }· · · ‪ ⟨a⟩ := {e, a, a2 ,‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ‬

‫ﺩﻭﻣﯿﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ⟩‪ ⟨a‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ |‪ |a‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ‬

‫‪Left Coset of a۸‬‬

‫‪۷‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ a: :۱‬ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺭﺍﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺜﻞ ‪ a‬ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ H‬ﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩ‪ b: .‬ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﭼﭗ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﭼﭗ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺜﻞ ‪ a‬ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺭﺍ ﺍﺯ ﭼﭗ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ H‬ﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ |‪ |G| |a‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻤﺎﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺩﻭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ‪:‬‬

‫‪∀ a ∈ G a|G| = e.‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬

‫‪۸‬‬
‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺩﺭ ﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪﯼ ‪ a‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻤﺎﺭﺩ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺤﯽ ﻣﺜﻞ ‪ k‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫|‪ .|G| = k|a‬ﺣﺎﻝ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‬

‫‪a|G| = ak|a| = ek = e.‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺩﻭ‪) :‬ﻗﻀﯿﻪ ﺍﻭﯾﻠﺮ( ﺍﮔﺮ ‪ n‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﻋﺪﺩ ‪ a‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﻭﻝ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪aϕ(n) ≡ 1 mod n,‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ )‪ ϕ(n‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﺪﺍﺩﮐﻮﭼﮑﺘﺮﺍﺯ ‪ n‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ n‬ﺍﻭﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ∗‪ Zn‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﺪﺍﺩﺻﺤﯿﺢ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﺍﺯ ‪ n‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﻭﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ )‪ .ϕ(n‬ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ‪ a‬ﻋﺪﺩﯼ ﺑﺰ ﺭﮒ ﺗﺮﺍﺯ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﻩ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺁﻥ ﺑﺮ ‪ n‬ﺭﺍ ﺑﺎ ‪a′‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ a = kn + a′‬ﮐﻪ ‪ a′‬ﻋﺪﺩﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ n‬ﺍﻭﻝ ﺍﺳﺖ )ﺯﯾﺮﺍﺍﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ a‬ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫‪ n‬ﺍﻭﻝ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪(،‬ﻭ ﺍﺯﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ∗‪ .a′ ∈ Zn‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪a′ϕ(n) ≡ 1‬‬ ‫‪mod n.‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﺟﺎﯾﮕﺬﺍﺭﯼ ‪ a′ = a − kn‬ﻭﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺑﺴﻂ ﺩﻭ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪aϕ(n) ≡ 1‬‬ ‫‪mod n.‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻪ‪) :‬ﻗﻀﯿﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﻓﺮﻣﺎ( ﺍﮔﺮ ‪ p‬ﻋﺪﺩﯼ ﺍﻭﻝ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ‪ a‬ﻫﺮﻋﺪﺩﺩﻟﺨﻮﺍﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪ap ≡ a mod p.‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ a‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ p‬ﺍﻭﻝ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮﻥ ‪ p‬ﺧﻮﺩ ﻋﺪﺩﺍﻭﻝ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﺎﻣﻞ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻓﺎﮐﺘﻮﺭ ‪ p‬ﺍﺳﺖ‬

‫‪ .ap ≡ a ≡ 0‬ﺍﮔﺮ ‪ a‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ p‬ﺍﻭﻝ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬ ‫ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺮﺁﻥ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪mod p‬‬

‫‪۹‬‬
 ‫ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻗﻀﯿﻪ ﺍﻭﯾﻠﺮ ﻭ ﺍﯾﻨﮑﻪ ‪ ،ϕ(p) = p − 1‬ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‬

‫‪ap−1 ≡ 1‬‬ ‫‪mod p,‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬

‫‪ .ap ≡ a‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ﻋﺪﺩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ‪ a‬ﺗﺴﺎﻭﯼ‬ ‫‪mod‬‬ ‫ﻭ ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﺑﺎﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩﻥ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺩﺭ ‪ a‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪p‬‬

‫‪ 20‬ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ G‬ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻭ ﺍﺯﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ‪ p‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ G‬ﻋﻀﻮﯼ ﻏﯿﺮ ﺍﺯ ‪ e‬ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﺽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻀﻮﯼ ﻏﯿﺮﺍﺯ ‪ e‬ﻣﺜﻞ ‪ a‬ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ }· · · ‪ ⟨a⟩ := {e, a, a2 ,‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ G‬ﮐﻤﺘﺮﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺪﺩ ‪ p‬ﺭﺍ ﺑﺸﻤﺎﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﻭﻝ ﺑﻮﺩﻥ ﻋﺪﺩ ‪ p‬ﺗﻨﻬﺎ ﻭﻗﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬

‫ﺁﻥ ﻣﺴﺎﻭﯼ ﺑﺎ ﺧﻮﺩ ‪ p‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ⟩‪ ⟨a‬ﺑﺎ ﺧﻮﺩ ‪ G‬ﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ‪ G‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫‪۴‬‬

‫ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯼ ﭼﭗ ﻭ ﺭﺍﺳﺖ ﻟﺰ ﻭﻣﺎً ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﻫﻢ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﭼﭗ ﻭ ﺭﺍﺳﺖ ﺍﺵ ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ‪ a ∼L b‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ‪ a ∼R b‬ﺭﺍ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻭﯾﮋﻩ ﺭﺍ‬

‫ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ b ∈ G‬ﻭ ﻫﺮ ‪ h ∈ H‬ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ‪ bh‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ِ ‪ h′ b‬ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ h′‬ﻋﻀﻮ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﺯﯾﺮ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ‪ H‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ H‬ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭﺍ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎﻩ‬

‫‪∀ g ∈ G, ∀h ∈ H‬‬ ‫‪ghg −1 ∈ H.‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬

‫‪۱۰‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :۲‬ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﭗ ﺁﻥ ﻋﻀﻮ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ = ‪aH = Ha‬‬

‫‪[a].‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻨﯿﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﭗ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ H‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭِ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪.aH = Ha ، a‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪:aH ⊂ Ha‬‬

‫‪if‬‬ ‫‪x ∈ aH −→ x = ah‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫‪x = h′ a‬‬ ‫‪x ∈ Ha,‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫‪aH ⊂ Ha.‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ‪ Ha ⊂ aH‬ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ H‬ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ‬

‫‪∀ g ∈ G gHg −1 = H.‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .gHg −1 ⊂ H‬ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ .H ⊂ gHg −1‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﻣﺜﻞ ‪ h ∈ H‬ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ‪ .‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪h = g(g −1 hg)g −1 = gh′ g 1 ∈ gHg −1 ,‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﺴﺎﻭﯼ ﻭﺳﻂ ﺍﺯ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺑﻮﺩﻥ ‪ H‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ‪ H‬ﻭ ‪ gHg −1‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎﻭﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﻁ ﺑﺎﻻﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺑﻮﺩﻥ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪H‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫ﻭﺍﺿﺢ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻼً ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﭗ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ ﻭ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪.‬‬

‫ﺁﯾﺎ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺍﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ؟ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﻨﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﭼﭗ ﺁﻥ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﺍﺵ‬

‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ،‬ﺁﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻗﻀﯿﻪ ﺯﯾﺮ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ H‬ﺩﺭ ‪ G‬ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ ﻫﺮ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﭗ ‪ H‬ﺩﺭ‪ G‬ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ‪ H‬ﺩﺭ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﯾﮏ ﻃﺮﻑ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻨﮏ ﻃﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮﺵ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﺽ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﭗ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﺍﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ . Ha = aH‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﻣﺜﻞ‬

‫‪ g ∈ G‬ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‬

‫‪aHa−1 = aa−1 H = H,‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﻭ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ‬ ‫‪۱.۴‬‬

‫ﻣﺴﻠﻢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﮏ ﻋﻀﻮﯼ }‪ {e‬ﻭ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺧﻮﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺪﯾﻬﯽ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪۱۲‬‬
 ‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GLn (C‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ )‪ SLn (C‬ﯾﻌﻨﯽ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻭﺍﺣﺪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL2 (C‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ I‬ﻭ ‪ −I‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫‪۲.۴‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﭗ ﺁﻥ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﻧﯿﺰﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺠﺎﯼ ﻧﻤﺎﺩ‬

‫‪ Ha‬ﯾﺎ ‪ ،aH‬ﻧﻤﺎﺩ ﺳﺎﺩﻩ ]‪ [a‬ﺭﺍ ﺑﮑﺎﺭﻣﯽ ﺑﺮ ﯾﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﯾﮏ ﮐﻼﺱ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﮐﻼﺱ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ G/H‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‬

‫ﻭ ﺑﯿﻦ ﮐﻼﺱ ﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .[a][b] := [ab] :‬ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪ G/H‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﯾﺎ ‪ Qutient Group‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺿﺮﺏ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺩﺭﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺑﻮﺩﻥ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻭﺩﺍﺭﺍﯼ ﺍﺑﻬﺎﻡ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ ﻩ ﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺿﺮﺏ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G/H‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ]‪ [e‬ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ِ ﻋﻀﻮِ ]‪ [g‬ﻋﻀﻮِ ] ‪ [g −1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮِ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ‪ G/H‬ﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ |‪ |G/H‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ |‪.|G|/|H‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫‪۳.۴‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ G :‬ﺭﺍﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﻭ ‪ H‬ﺭﺍ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯﺁﻥ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺍﺯﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﻣﻀﺮﺏ ‪ n‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ .H = nZ‬ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ Z‬ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ H‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ H‬ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﯾﺎ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[k] := k + H = k + nZ = {k + nx, |x ∈ Z},‬‬ ‫‪k = 0, 1, 2, · · · n − 1.‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬

‫‪۱۳‬‬
 ‫ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ]‪ [k‬ﮐﻼﺱ ﻫﻤﻪ ﺍﻋﺪﺍﺩﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﻩ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮ ‪ n‬ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .k‬ﺣﺎﻝ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪[k] + [l] = [k + l],‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬

‫ﻭﺍﺯﺁﻧﺠﺎﮐﻪ ]‪ [k + n] = [k‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺳﻨﺞ ‪ n‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ ‪G/H‬‬

‫ﯾﺎ ‪ Z/nZ‬ﻫﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ‪ Zn‬ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Z/nZ ≡ Zn .‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫ﺏ‪ G :‬ﺭﺍﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺩﻭ ﺩﺭﺩﻭ ﯾﺎ )‪ U (2‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﻭ ‪ H‬ﺭﺍ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﮐﻪ ﺍﺯﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ‬

‫‪ 1‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﺍﮔﺮ )‪ h ∈ SU (2‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ det(h) = 1‬ﻭ ‪ .det(ghg −1 ) = deth = 1‬ﺣﺎﻝ ﺑﻪ‬

‫ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ]‪ ϕ ∈ [0, 2π‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ϕ  1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪g = ei 2 ‬‬ ‫)‪ ∈ U (2‬‬
‫‪0 1‬‬

‫ﻭ ﮐﻼﺱ‬

‫} ‪[g] = gH = {gh ∈ U (2)|det(g) = eiϕ‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫ﮐﻼﺳﯽ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ )‪ U (2‬ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .eiϕ‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﮐﻼﺱ ﺭﺍ ﺑﺎ ] ‪ [eiϕ‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ‬

‫ﮐﻼﺱ ] ‪ [eiϕ‬ﺭﺍ ﺩﺭﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ﮐﻼﺱ ] ‪ [eiϕ‬ﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻋﻀﻮﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ‬
‫‪′‬‬
‫ﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ﮐﻼﺱ ] ‪ . [eiϕ+iϕ‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺿﺮﺏ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪[eiϕ ][eiϕ ] := [eiϕ+iϕ ].‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﮐﻼﺱ ﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (1‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﯾﮑﺎﻧﯽ )ﻓﺎﺯﻫﺎﯼ ﺧﺎﻟﺺ( ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪U (2)/SU (2) ≡ U (1).‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬

‫‪۱۴‬‬
 ‫ﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﻫﻤﯿﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﯿﺪﺍﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ‪:‬‬

‫‪U (n)/SU (n) ≡ U (1).‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬

‫ﺝ‪ G :‬ﺭﺍﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺩﻭ ﺩﺭﺩﻭ ﯾﺎ )‪ U (2‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﻭ ‪ H‬ﺭﺍ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯﺁﻥ ﮐﻪ ﺍﺯﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻭﺍﺣﺪ‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪H = {g|g = ei 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫}‪‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﻭﺿﻮﺡ ﺑﺎﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (1‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺩﺭﺿﻤﻦ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ )‪ g ∈ U (2‬ﮐﻼﺱ ]‪ [g‬ﺍﺯﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬
‫‪ϕ‬‬
‫ﻫﺎﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ei 2 g‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﺩﺍﺭﺍﯼ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﻼﺱ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎ ﺑﺎﺍﻋﻀﺎﯼ )‪ SU (2‬ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭘﯿﺪﺍﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪U (2)/U (1) ≡ SU (2).‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﻫﻤﯿﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﯿﺪﺍﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ‬

‫‪U (n)/U (1) ≡ SU (n).‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ‬ ‫‪۵‬‬

‫ﯾﮑﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﯼ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﺩﺭ ﻭﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺹ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼﻑ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﮐﻪ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺹ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺍﺯ ﻫﺮ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪۱۵‬‬
‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺩﻭ ﻋﻀﻮِ ‪ a , b ∈ G‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ‪ G‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ‪ .b = gag −1‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫‪a∼b‬‬ ‫↔‬ ‫‪∃ g ∈ G,‬‬ ‫|‬ ‫‪b = gag −1 .‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬

‫ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﯾﻦ ﮔﺰﺍﺭﻩ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺍﻓﺮﺍﺯ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﻼﺱ ﻫﺎ ﯾﮏ ﮐﻼﺱ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﻫﺮ ﻋﻀﻮِ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﮐﻼﺱ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻏﯿﺮ ﺁﺑﻠﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﻫﯿﭻ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﺑﯿﻦ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯾﺸﺎﻥ‬

‫ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﮐﻼﺱ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ G‬ﻣﺰﺩﻭﺝ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﻭﺭ ﯾﻢ‬

‫‪Ca := {gag − 1‬‬ ‫|‬ ‫‪g ∈ G}.‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﮏ ﮐﻼﺱ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﻧﺪ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﺰ ﻭﻣﺎً ﺑﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺑﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ‪ σ1‬ﻭ ‪ σ2‬ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪C1 = {e},‬‬ ‫‪C2 = {σ1 , σ2 σ1 σ2 , σ2 },‬‬ ‫‪C3 = {σ1 σ2 , σ2 σ1 }.‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ‬ ‫‪۶‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ ۹‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Z(G) := {z ∈ G|zg = gz ∀g ∈ G}.‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬

‫‪Center of the Group۹‬‬

‫‪۱۶‬‬
 ‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ z1 , z2‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ‪ g ∈ G‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ‬

‫ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫‪(z1 z2 )g = z1 (z2 g) = z1 (gz2 ) = (z1 g)z2 = (gz1 )z2 = g(z1 z2 ).‬‬ ‫)‪(۴۱‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮﺏ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ z ∈ Z‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪ zg = gz‬ﻭ ﺑﺎﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩﻥ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﺍﺯ ﭼﭗ ﻭ ﺭﺍﺳﺖ ﺩﺭ ‪ z −1 ∈ G‬ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .gz −1 = z −1 g‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .z −1 ∈ Z‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ Z‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ z ∈ Z‬ﻭ ‪ g ∈ G‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ‬

‫ﺍﺯ ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺧﻮﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ‪ .gzg −1 = z‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺑﻮﺩﻥ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪gzg −1 = z.‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩِ ‪ S3‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ }‪.Z(S3 ) = {e‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ )‪ SU (2‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ‪.Z(SU (2)) = {I, −I} ≡ Z2‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ‬ ‫‪۱۰‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ )ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ( ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺑﺎ )‪ Z(G‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫}‪Z(G) := {c ∈ G | cg = gc ∀g ∈ G‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ G2 (R‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Z(GL2 (R)) = {‬‬ ‫‪, ‬‬ ‫‪ , }.‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬
‫‪0 1‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫‪Center of a group۱۰‬‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL2 (C‬ﻭ ﺳﭙﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GLn (C‬ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﻪ ﺗﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫(‪ :‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺜﻞ ‪ S ∈ G‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‬ ‫‪۱۱‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ )ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎﺯ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺍﻋﻀﺎﯼ ‪ S‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ Z(S‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ‪ G‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺮﮐﺰ‬

‫ﺳﺎﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ‪ S‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪) .‬ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ )ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺳﺎﺯ ‪ :( ۱۲‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺜﻞ ‪ S ∈ G‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺖ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ‪S‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ xS = Sx‬ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪xs = s′ x‬‬ ‫‪s, s′ ∈ S.‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫‪۱۳‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ‪ S‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪) .‬ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ‬ ‫ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ N (S‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺳﺎﺯ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪( .‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ }‪ S = {α, β‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )‪ Z(S‬ﻭ )‪ N (S‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ }‪ S = {e, α, βα‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )‪ Z(S‬ﻭ )‪ N (S‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ S‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺍﺯ )‪ N (S‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S4‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ }‪ S = {α, β‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )‪ Z(S‬ﻭ )‪ N (S‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﭼﻬﺎﺭﺗﺎﯾﯽ ﺳﻪ ﺗﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪Centralizer۱۱‬‬

‫‪Normalizer۱۲‬‬

‫‪Normalizer۱۳‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎﯼ ﺍﺿﺎﻓﯽ‪:‬‬ ‫‪۷‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ‪ H‬ﻭ ‪ K‬ﺩﻭ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ HK‬ﺭ ﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪HK := {hk| h ∈ H‬‬ ‫}‪k ∈ K‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ HK‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ ‪.HK = KH‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ G(1‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺑﻪ ﻓﺮﻡ‬

‫‪ aba−1 b−1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ ‪ G‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ G(1‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪G‬‬

‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪GL2 (F ) = {‬‬ ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ F :‬ﺭﺍ ﻣﯿﺪﺍﻧﯽ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﻋﺪﺩ ﺍﻭﻝ ‪ p‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ }‪ | ad−bc ̸= 1‬‬
‫‪c d‬‬
‫ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺷﺮﻁ ‪ ad − bc = 1 mod p‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ‬

‫ﻧﻤﺎﺩ ) ‪ SL2 (F‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ SL‬ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ‪ SpecialLinearGroup‬ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S4‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺗﻤﺎﻡ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ‪ S4‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪S3‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺭﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﭼﭗ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ؟‬

‫‪۱۹‬‬
‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ ،a ∈ G‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ }‪ .N (a) := {x ∈ G|xa = ax‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ N (a‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪ N (a) .‬ﺭﺍ‬

‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺳﺎﺯ )‪ (N ormalizer‬ﯾﺎ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﺳﺎﺯ )‪ (Centralizer‬ﻋﻀﻮ ‪ a‬ﺩﺭ ‪ G‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎﺯ ﻣﻮﻟﺪ ‪ σ1‬ﺭﺍ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ S4‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ H‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ‪ a ∈ G‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ aHa−1‬ﺭﺍ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫}‪aHa−1 := {aha−1 |h ∈ H‬‬ ‫)‪(۴۷‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ aHa−1‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ H‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ aHa1‬ﭼﻪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺝ ‪:‬ﺣﺎﻝ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫}‪N (H) := {a ∈ G|aHa−1 = H‬‬ ‫)‪(۴۸‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ N (H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ N (H‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ N‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ G‬ﻭ ‪ H‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻫﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ N H‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﺷﺘﺮﺍﮎ ﺩﻭ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺍﺯ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ H‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﻫﺮﺩﻭﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ‪ H‬ﺩﺭ ‪ G‬ﺑﺎﺯﻫﻢ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﺭﺍﺳﺖ ‪ H‬ﺩﺭ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ‪ H‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۲۰‬‬
‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ H‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﻭ ‪ N‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ H ∩ N‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ H‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a‬‬ ‫‪b ‬‬
‫‪ ، ‬ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ ad ̸= 0‬ﻭ ‪ N‬ﺭﺍ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ G :‬ﺭﺍ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ 2 × 2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﻪ ﻓﺮﻡ ‪‬‬
‫‪0 1‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ N‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G/N‬ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻼﻣﺎﺕ ﺻﻮﺭﯼ ﻣﺜﻞ ‪ xi y j‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ i = 0, 1‬ﻭ ‪ j = 0, 1, 2, · · · n − 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﺯﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ‪ x, y‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪xi y j‬‬ ‫‪= xi y j −→ i = i′‬‬ ‫‪j = j′‬‬ ‫)‪(۴۹‬‬

‫‪x2‬‬ ‫‪= yn = e‬‬ ‫‪n>2‬‬ ‫)‪(۵۰‬‬

‫‪xy‬‬ ‫‪= y −1 x‬‬ ‫)‪(۵۱‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ) ‪ (xi y j )(xk y l‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ xα y β‬ﺩﺭﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﻟﻒ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻧﺎﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪.2n‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ‪ n‬ﻫﺎﯼ ﻓﺮﺩ ﺑﺮﺍﺑﺮ }‪ {e‬ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ‪ n‬ﻫﺎﯼ ﺯ ﻭﺝ ﺍﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺰ ﺭﮔﺘﺮ ﺍﺯ }‪{e‬‬

‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۲۱‬‬
‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ H‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ ،Ha ̸= Hb‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ .aH ̸= bH‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ‬

‫ﻫﺮ ‪.gHg −1 ⊂ H ،g ∈ G‬‬

‫‪۲۲‬‬
 ‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﺳﻮﻡ‪ :‬ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۳۰‬ﻓﺮ ﻭﺭﺩﯾﻦ ‪۱۳۹۵‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ G1 := {1, −1‬ﺑﺎﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ G2 := {0, 1‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ 2‬ﻭ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻣﺜﻞ =‪G3 :‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ {‬ﺭﺍ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪،‬ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺳﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻇﺎﻫﺮﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭﻟﯽ‬ ‫‪,‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 1‬‬ ‫‪1 0‬‬
‫ﺍﮔﺮ ﺧﻮﺏ ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﻫﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮﺡ ﺍﺳﺖ ﺍﯾﻦ ﺳﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺯﯾﺮ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺩﺍﻧﺴﺖ‪:‬‬

‫‪G := {e, a},‬‬ ‫‪a2 = e.‬‬ ‫)‪(۱‬‬

‫ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﺳﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﻄﻮﺭ ﯾﮑﻪ ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻔﻆ‬

‫ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‪ ،‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺳﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ‬
‫‪۱‬‬
‫ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﻭ ﺗﺒﻌﺎﺕ ﺁﻥ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ‬

‫‪Isomorphism۱‬‬

‫‪۱‬‬
 ‫ﺗﻌﺎﺭ ﯾﻒ ﺍﺳﺎﺳﯽ‬ ‫‪۲‬‬

‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺍﮔﺮ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪۲‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕ : G −→ G′‬ﺑﯿﻦ ﺩﻭﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻭ ‪ G′‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ‬

‫‪ϕ(g1 g2 ) = ϕ(g1 )ϕ(g2 ).‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬

‫‪ϕ(e) = e′‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ e‬ﻭ ‪ e′‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻭ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G′‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬

‫‪ϕ(g −1 ) = ϕ(g)−1 .‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕ : G −→ G‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻮﺩﺵ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ϕ(g) = e.‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫ﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻣﺜﻞ ‪ G‬ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﮏ ﻋﻀﻮﯼ }‪ {e‬ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺎﺕ‪.‬‬

‫= )‪ ϕ(g‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪g‬‬

‫)‪det(g‬‬ ‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ϕ : GLn (C) −→ SLn (C‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕِ‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ }‪ ϕ : GLn (C) −→ C − {0‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ِ )‪ ϕ(g) = det(g‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Homomorphism۲‬‬

‫‪۲‬‬
‫‪۳‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﻭﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻭ ‪ G′‬ﯾﮑﺴﺎﻥ‬

‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (1‬ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪.SO(2‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪U (1) := {eiϕ , |ϕ ∈ [0, 2π]},‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ cos θ‬‬ ‫‪sin θ ‬‬
‫‪SO(2) := {‬‬ ‫‪ |ϕ ∈ [0, 2π]}.‬‬ ‫)‪(۷‬‬
‫‪− sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ cos θ‬‬ ‫‪sin θ ‬‬
‫‪ψ : SO(2) −→ U (1),‬‬ ‫‪ψ(‬‬ ‫‪) = e‬‬
‫‪iϕ‬‬
‫)‪(۸‬‬
‫‪− sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ )‪ SO(2‬ﻭ‬

‫)‪ U (1‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺭ ﯾﺸﻪ ﺍﯾﻦ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﻋﻤﻠﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎﻁ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ ﻭ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪.z = x + iy‬‬ ‫ﻫﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ‪‬‬
‫‪y‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪  cos θ‬‬ ‫‪− sin θ   x ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ −→ ‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۹‬‬
‫‪′‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪Isomorphic۳‬‬

‫‪۳‬‬
 ‫ﭼﺮﺧﺎﻧﺪ ﻭ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ‪:‬‬

‫‪z −→ z ′ = eiθ z.‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ‪.Z, nZ‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ nZ‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻀﺮﺏ ‪ n‬ﺑﺎﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪nZ := {nz|z ∈ Z}.‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ψ‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ψ : Z −→ nZ,‬‬ ‫‪ψ(z) = nz.‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ Z‬ﻭ ‪ nZ‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﯿﺴﻮﯼ ‪ B2‬ﻭ‪.Z‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ B2‬ﺗﻨﻬﺎﯾﮏ ﻣﻮﻟﺪ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﺍﺳﻢ ‪ σ1‬ﻭ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﯿﺴﻮﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﻋﻤﻞ ‪ σ1‬ﯾﺎ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺭﺳﻢ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫‪B2 = {σ1 n , n ∈ Z}.‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .σ1 n σ1 m = σ1 n+m‬ﺣﺎﻝ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ψ : B2 −→ Z,‬‬ ‫‪ψ(σ1 n ) := n.‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ B2‬ﻭ ‪ Z‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫ﺩﺭﺩﺭﺱ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ ﺗﺮﯼ ﺍﺯ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺍﺭﺍﯾﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﺑﺎ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ‪ Sn‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪۴‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﮐﺎﯾﻠﯽ‪:‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ } ‪ G := {a1 , a2 , · · · an‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺑﻪ ‪ Sn‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪ϕ : ai ∈ G −→ ϕ(ai ) ∈ Sn‬‬ ‫‪ϕ(ai )(a1 , a2 , · · · an ) := (ai a1 , ai a2 , · · · ai an ).‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺍﺹ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ ) ‪ (ai a1 , ai a2 , · · · ai an‬ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺍﺯ ) ‪ (a1 , a2 , · · · an‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ϕ(ai aj ) = ϕ(ai )ϕ(aj ).‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ‪:‬‬

‫‪ϕ(ai ) = ϕ(aj ) −→ ϕ(ai )ak = ϕ(aj )ak −→ ai ak = aj ak −→ ai = aj .‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻓﻮﻕ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﻪ ‪ Sn‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺧﻮﺩﺵ ﮐﻪ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ‬

‫‪ Sn‬ﺍﺳﺖ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﮑﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪Cayley۴‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ SU (2)/Z2‬ﻭ )‪SO(3‬‬ ‫‪۳‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ِ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎﯼ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ‪ ،‬ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺣﺎﺋﺰ ﺍﻫﻤﯿﺖ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ )‪ SO(3‬ﻭ ‪ SU (2)/Z2‬ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ‬

‫ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ )‪،A ∈ SO(3‬ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ‪ ⃗r ∈ R3‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪r⃗′ = A⃗r‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫ﺩﻭﺭﺍﻥ ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ ⃗r‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ﻫﺎﯼ ‪ y ،x‬ﻭ ﯾﺎ ‪ z‬ﺭﺍ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A ∈ SO(3‬ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﯾﮏ ﻣﺤﻮﺭ ‪n‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﯼ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺤﻮﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ‪ ۳‬ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ SO(3) .‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ SO(3) :‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3)/SO(3‬ﭼﻪ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺳﺖ؟‬

‫ﭖ‪ :‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ −1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪π :=  0‬‬ ‫‪−1 0 ‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫‪۶‬‬
‫ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻼﺱ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ I‬ﻭ ‪ π‬ﺭﺍ‬

‫ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺕ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ )‪ SO(3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﯾﮏ ﺭﺍﻩ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ‪ ،‬ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺠﺰﺍ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ؛ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺩﯾﮕﺮ ﺭﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺩ‪ :‬ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(2‬ﻧﯿﺰ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ π‬ﺭﺍ ﭼﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟‬

‫ﺍﺯﻃﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ )‪ SU (2‬ﮐﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻮﺍﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮﻋﺠﯿﺐ ﺭﺍ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ ﺭ ﻭﯾﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﺑﺮﺩﺍﺭ ‪،⃗r =  y ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪z‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪x − iy ‬‬
‫‪P := ‬‬ ‫‪ ≡ xi σi = ⃗r · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬
‫‪x + iy‬‬ ‫‪−z‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﺯﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺟﻤﻊ ﺭ ﻭﯼ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ‪.x1 = x, x2 = y, x3 = z‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺩﺍﺭﺩ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫ﺝ ‪. detP = −⃗r · ⃗r :‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ U ∈ SU (2‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫†‪P′ = UPU‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P ′‬ﻧﯿﺰﺩﺍﺭﺍﯼ ﻫﻤﺎﻥ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺍﻟﻒ ﺗﺎ ﺝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺩﻗﯿﻘﺎً‬

‫ﻫﻤﺎﻥ ﻓﺮﻣﯽ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (20‬ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺭﺍ ﻧﯿﺰﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩ‪.‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪z′‬‬ ‫‪x′ − iy ′ ‬‬
‫‪P′ = ‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪ ≡ xi σi = r⃗′ · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬
‫‪x′ + iy ′‬‬ ‫‪−z‬‬ ‫‪′‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ‪ U‬ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ‪ r‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′‬ﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺍﮔﺮ ‪ U‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ r ،‬ﻧﯿﺰﻧﺰﺩﯾﮏ ‪ r′‬ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ U‬ﻭﺍﻗﻌﺎً ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻧﻪ ﭼﯿﺰﯼ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪﺍء‬

‫ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﻮﺭ‪) .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪﯼ ﺁﺧﺮ ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﺯﯾﺮﺍ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪ r‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻫﻢ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﯼ‬

‫‪ r′‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪iθ/2‬‬
‫‪ e‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ U = ‬ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P‬ﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭼﻪ ﻧﻮﻉ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ‬ ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪e−iθ/2‬‬
‫ﻣﯽ ﺩﻫﺪ؟‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U‬ﺭﺍ ﭼﻨﺎﻥ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ x‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ y‬ﻧﯿﺰ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﯾﺪ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺭﺍ ﺣﺪﺱ ﺑﺰﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺣﻮﻝ‬

‫ﻣﺤﻮ ﺭِ ‪ n‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﯼ ‪ θ‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮ ﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﺪ ﺣﺪﺱ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﻣﺘﺤﺎﻥ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ِ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ U ∈ SU (2‬ﺑﻪ ﻃﺮ ﯾﻘﻪﯼ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ‪ 22‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ِ )‪ A ∈ SO(3‬ﻧﯿﺰ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪۸‬‬
 ‫‪r′ = Ar‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ U ∈ SU (2‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A ∈ SO(3‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺳﻪ‬

‫ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﺑﻌﺪﺍﺯ ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ U‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ U ′‬ﺭﺍﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎﺁﻥ ﺩﺭ )‪ A′ ،SO(3‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′′‬ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫†‪P′ = UPU‬‬ ‫†‪P ′′ = U ′ P ′ U ′‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬

‫‪r′ = Ar‬‬ ‫‪r” = A′ r′‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬

‫ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (24‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‬

‫‪P ′′ = U ′ (U P U † )U ′† = (U ′ U )P (U ′ U )† .‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U ′ U‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (25‬ﻧﯿﺰﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‬

‫‪r′′ = A′ Ar,‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎ )‪ U ′ U ∈ SU (2‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A′ A ∈ SO(3‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﺍﺯ )‪ SU (2‬ﺑﻪ ﺳﻮﯼ )‪ SO(3‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ‪ U‬ﻭ ‪ −U‬ﻫﺮﺩﻭﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽِ } ‪ {U, −U‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻭﻟﯽ ﺍﯾﻦ ﺩﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ‪ SU (2)/Z2‬ﻭ )‪ SO(3‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪SU (2)/Z2 ≈ SO(3).‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬

‫‪۹‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0   1 0 ‬‬
‫‪ H = { ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ )‪ SU (2‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ‪ Z2‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ‬ ‫‪,‬‬ ‫ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ } ‪‬‬
‫‪0 1‬‬ ‫‪0 1‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ } ‪ {U, −U‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ )‪ SO(3‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ‬

‫ﻫﻤﺎﻥ ﺗﻨﺎﻇﺮِ )‪ SO(3‬ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ِ ‪ SO(3)/Z2‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺻﺮ ﯾﺢ ‪ U‬ﻭ ‪ A‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪U (xi σi )U † = x′i σi ≡ Aij xj σi‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ‪ σk‬ﺿﺮﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪tr(σk U xi σi U † ) = tr(σk Aij xj σi‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ tr(σi σj ) = 2δij‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫= ‪Ajk‬‬ ‫‪tr(σj U σk U † ).‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺻﺮ ﯾﺢ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ A‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U‬ﻭﺍﻗﻌﺎً ﭼﻪ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ ،‬ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﮐﺪﺍﻡ ﻣﺤﻮﺭ ﻭﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﭼﻪ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺍﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﺩﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺩﻭﺩﺭﺩﻭ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬

‫‪U = ei 2 n̂·⃗σ ≡ cos I + i sin n̂ · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ̂‪ n‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﯾﮑﻪ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺿﺮ ﯾﺐ ‪ 1/2‬ﺑﺮﺍﯼ ﺭﺍﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪﯼ ﺩﺭﮐﻨﺎﺭ ‪ θ‬ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ‪ P‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ P = ⃗r · ⃗σ‬ﻧﻮﺷﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ ⃗a‬ﻭ ‪⃗b‬‬

‫‪(⃗a · ⃗σ )(⃗a · ⃗σ ) = (⃗a · ⃗b)I + i(⃗a × ⃗b) · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬

‫ﮐﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ † ‪ P ′ = U P U‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎﺯﻧﻮﯾﺴﯽ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪P ′ = r⃗′ · ⃗σ ,‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬

‫‪۱۰‬‬
 ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬

‫‪r⃗′ = cos θ ⃗r + sin θ ⃗r × n̂ + (1 − cos θ)(n̂ · ⃗r) n̂.‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﻭﻟﯽ ﻫﻢ ﭼﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺩﺭﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎﯼ ﺳﺮﯼ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﺪ ﺍﯾﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ ⃗r‬ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ̂‪ n‬ﺑﻪ‬
‫‪θ‬‬
‫ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﭼﺮﺧﯿﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U = ei 2 n̂·⃗σ‬ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ̂‪ n‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻗﻀﯿﻪ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪۴‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪﺍﻭﻝ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ ϕ : G −→ G′‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ )‪ Ker(ϕ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ G‬ﺍﺳﺖ ﻭ )‪ Im(ϕ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫‪ G′‬ﺍﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ Ker(ϕ) :‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ‪:‬‬

‫‪a, b ∈ Ker(ϕ) −→ ϕ(a) = e′ , ϕ(b) = e′ −→ ϕ(ab) = ϕ(a)ϕ(b) = e′ e′ = e′ −→ ab ∈ Ker(ϕ),‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫‪a ∈ Ker(ϕ) −→ ϕ(a) = e′ , (ϕ(a))−1 = e′ −→ ϕ(a−1 ) = e′ −→ a−1 ∈ Ker(ϕ).‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬

‫)‪ Ker(ϕ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ‪:‬‬

‫‪n ∈ Ker(ϕ) −→ ϕ(n) = e′ −→ ϕ(gng −1 ) = ϕ(g)ϕ(n)ϕ(g)−1 = ϕ(g)e′ ϕ(g)−1 = e′‬‬

‫‪−→ gng −1 ∈ Ker(ϕ).‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫)‪ Im(ϕ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G′‬ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ‪:‬‬

‫‪x, y ∈ Im(ϕ) −→ x = ϕ(a), y = ϕ(b) −→ xy = ϕ(a)ϕ(b) = ϕ(ab) −→ xy ∈ Im(ϕ),‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬

‫ﻭ‬

‫‪a ∈ Im(ϕ) −→ x = ϕ(a), x−1 = (ϕ(a))−1 −→ x−1 = ϕ(a−1 ) −→ x ∈ Im(ϕ).‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﺩﻭﻡ‪ :‬ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ‪ ϕ : G −→ G′‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ ‪ ϕ‬ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭﺿﻤﻦ }‪.ker(ϕ) = {e‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪ϕ(a) = ϕ(b) −→ ϕ(a)ϕ(b)−1 = e′ −→ ϕ(ab−1 ) = e′ −→ ab−1 = e −→ a = b.‬‬ ‫)‪(۴۱‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮﻡ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ ϕ : G −→ G′‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ )‪.G/ker(ϕ) ∼ Im(ϕ‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺍﻭﻻ ﭼﻮﻥ )‪ Ker(ϕ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ )‪ G/Ker(ϕ‬ﻣﻌﻨﺎ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ‪G −→ G′‬‬

‫ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ ϕ‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ )‪ G/ker(ϕ‬ﻭ )‪ Im(ϕ‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ ψ‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‬

‫ﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪∀ [a] ∈ G/Ker(ϕ) −→ ψ([a]) := ϕ(a).‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻮﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﮐﻼﺱ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍﺍﮔﺮ ‪ a ≡ b‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ a = bh‬ﮐﻪ‬

‫ﺩﺭﺁﻥ )‪ . h ∈ Ker(ϕ‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫‪ϕ(b) = ϕ(ah) = ϕ(a)ϕ(h) = ϕ(a)e′ = ϕ(a).‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬

‫‪۱۲‬‬
 ‫ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ‪:‬‬

‫‪ψ([a][b]) = ψ([ab]) = ϕ(ab) = ϕ(a)ϕ(b) = ψ[a]ψ[b].‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ‪:‬‬

‫‪ψ([a]) = ψ([b]) −→ ϕ(a) = ϕ(b) −→ ϕ(a)ϕ(b)−1 = e′ −→ ϕ(a)ϕ(b−1 ) = e′‬‬

‫‪ϕ(ab−1 ) = e′ −→ ab−1 ∈ Ker(ϕ) −→ a ≡ b −→ [a] = [b].‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﺑﺪﯾﻬﯽ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ ﺑﻪ ﺭ ﻭﯼ )‪ Im(ϕ‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﻗﻀﯿﺎﯾﺎﯼ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ‬ ‫‪۱.۴‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ϕ : U (n) −→ U (1‬ﺭﺍ ﺑﺎﺗﻌﺮ ﯾﻒ )‪ ϕ(g) := det(g‬ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ )‪ .SU (n‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻗﻀﯿﻪ ﻓﻮﻕ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪:‬‬

‫)‪U (n)/SU (n) ∼ U (1‬‬

‫‪.‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﻬﺘﺮﯼ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺜﻞ ‪ g‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .eiθ‬ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺍﺯ ﻧﻮﻉ‬

‫})‪{gh | h ∈ SU (n‬‬

‫ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﻘﺪﺍﺭ ‪ eiθ‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (n‬ﺑﻪ ﺯﯾﺮ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﻓﺮﺍﺯ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (n‬ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ‬

‫ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (1‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﻭ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ )‪ eiθ ∈ U (1‬ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ‬

‫‪۱۳‬‬
 ‫)‪h"SU(n‬‬

‫)‪hSU(n‬‬ ‫‪eiα‬‬
‫)‪SU(n‬‬
‫)‪U(1‬‬

‫)‪h'SU(n‬‬ ‫‪eiβ‬‬

‫)‪U(n‬‬ ‫‪det(h) = eiα‬‬

‫‪det(h') = eiβ‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۱‬ﺗﺤﺖ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ )‪ g −→ det(g‬ﮐﻞ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (n‬ﺑﻪ ﻋﺪﺩ ‪ ۱‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ )‪ hSU (n‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﺪﺩ ‪ eiα‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ .det(h) = eiα‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (n‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﺪﺩ ‪ ۱‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ‬

‫ﻗﺴﻤﺖِ )‪ U (n)/SU (n‬ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (1‬ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺧﻮﺩ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (n‬ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ )‪ U (1‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ ۱‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )‪ (۱‬ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﺗﻨﺎﻇﺮ )‪ U (n)/SU (n) ≡ U (1‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫=‪ ϕ(g) :‬ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ϕ : U (n) −→ SU (n‬ﺭﺍ ﺑﺎﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬
‫‪(det(g)) n‬‬

‫ﻫﺴﺘﻪ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﻪ ﻓﺮﻡ )‪.eiθ diagonal(1, 1, · · · 1‬‬

‫‪۱۴‬‬
 ‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ .U (1‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‬

‫)‪U (n)/U (1) ≡ SU (n‬‬

‫‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻠﻤﻮﺱ ﺗﺮﯼ ﻓﻬﻤﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪O(n)/SO(n) ≡ Z2 .‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪O(2n + 1)/Z2 ≡ SO(2n + 1).‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ )‪ O(2n‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺍﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ̂‪ n = 21 x̂ + 12 ŷ + √12 z‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ 30‬ﺩﺭﺟﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﺪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮ ﯾﻨﻬﺎﯼ ﺍﺿﺎﻓﻪ‪:‬‬ ‫‪۵‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺏ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۴‬ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﯿﺪ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ‬

‫‪ Z4‬ﯾﺎ ‪ Z2 × Z2‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﭘﻮﺷﺎ ‪ ϕ : G −→ G′‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ }‪.Ker(ϕ) = {e‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ϕ : G −→ G′‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ K‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪ .ker(ϕ) = K‬ﺣﺎﻝ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﻣﺜﻞ ‪ H ′‬ﺍﺯ ‪ G′‬ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﻭ ﻗﺮﺍﺭﺩﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫‪H := {g ∈ G|ϕ(g) ∈ H ′ }.‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫‪۱۵‬‬
 ‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪K ⊂ H ⊂ G,‬‬ ‫)‪(۴۷‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻋﻼﻣﺖ ⊂ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻮﺩﻥ ﺑﻪ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ H ′‬ﺩﺭ ‪ G′‬ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ H‬ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ‪ G‬ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺝ‪ :‬ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ )ﺏ( ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G/H‬ﺑﺎ ‪ G′ /H ′‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﻭ ‪ g‬ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫→‪Tg : G −‬‬ ‫‪Tg (x) := gxg −1‬‬

‫ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﻪ ﺭ ﻭﯼ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ |‪ |G‬ﺑﺎ ﺷﺪ ﻭ ‪ n‬ﺭﺍ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺤﯽ ﺑﯿﻨﮕﺎﺭ ﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ |‪|G‬‬

‫ﺍﻭﻝ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ‪ x‬ﺍﯼ ﺩﺭ ‪ G‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ g = xn‬ﺩﺭﺁﻭﺭﺩ‪) .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪ ϕ : G −→ G‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ ϕ(y) := y n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﻪ ﺭ ﻭﯼ ‪ G‬ﺍﺳﺖ ‪( .‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ G :‬ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭ ﻫﯽ ﺑﯿﻨﮕﺎﺭ ﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻼﻣﺎﺕ ﺻﻮﺭﯼ‬

‫‪{X i Rj ,‬‬ ‫‪i = 0, 1, j = 0, 1, 2, · · · n − 1 |X 2 = Rn = e,‬‬ ‫}‪XR = R−1 X‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ } ‪ N = {e, R, R2 , · · · Rn−1‬ﺩﺭ ‪ G‬ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪.G/N ∼ Z2 :‬‬

‫‪۱۶‬‬
 ‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﻭﺟﻬﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺯﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺩﺭﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ ‪:‬‬
‫‪2π‬‬
‫ﻭ ‪ X‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻮﺭ ‪.x‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪ R‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﻣﺒﺪﺍء ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﯾﺎ ‪ Automorphism‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻮﺩﺵ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ‬

‫ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ A(G‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ A(G‬ﺑﺎﻋﻤﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪:‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ Tg : G −→ G‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ Tg (x) = gxg −1‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Tg‬ﯾﮏ‬

‫ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﻭﻧﯽ ‪ InnerAutomorphism‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ‬

‫ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﻫﺎﯼ ﺩﺭ ﻭﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ )‪ A(G‬ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ I(G‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫}‪.I(G) := {Tg ∈ A(G)|g ∈ G‬‬

‫ﺝ ‪:‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ I(G‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ )‪ A(G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩ‪ :‬ﺣﺎﻝ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﻪ )‪ A(G‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫)‪ψ : G −→ A(G‬‬ ‫‪ψ(g) := Tg‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ψ‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ)‪ (Kernel‬ﺍﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ G‬ﺭﺍ ﺗﺤﺖ ﺍﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪﺍ‬

‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻩ ‪ :‬ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﯼ ﻗﺒﻞ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ G/Z ∼ I(G‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ Z‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ I(G) ، G‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ )‪ A(G‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ A(G)/I(G‬ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﻫﺎﯼ ‪ S3‬ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ G‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎﺭ ﺯﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪G := {e, a, b, ab| a2 = b2 = 2,‬‬ ‫}‪ab = ba‬‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫‪ A(G) ،‬ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۱۸‬‬
‫*‬
‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۳۰‬ﻓﺮ ﻭﺭﺩﯾﻦ ‪۱۳۹۵‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺭ ﻭﺯﻣﺮﻩ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮔﻞ ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻨﻈﺮﻩ‪،‬ﯾﮏ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻭ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ‬

‫ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﺎﯾﮑﯽ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭﺗﻮﺻﯿﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺩﺭﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﺎ‬

‫ﺁﻥ ﺭ ﻭﺑﺮ ﻭ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﻭ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺗﺮﯼ ﺍﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﺛﺮ ﺁﻥ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺍﺛﺮ ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭﺳﻄﻮﺡ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﻭ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺮﻣﯽ ﺧﻮﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﻄﻠﻖ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﺎﻟﯽ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﻭ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ‬

‫ﺍﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻬﺘﺮ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﮑﺮﺍﺭ ﯾﮏ ﺁﺯﻣﺎﯾﺶ ﺩﺭ ﯾﮏ‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﻭ ﯾﺎﺩﺭﺟﻬﺖ ﺩﯾﮕﺮ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﻭ ﻣﻬﻢ ﻓﻀﺎﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎ ﺯﻣﺎﻥ‬

‫ﭼﻬﺎﺭﺑﻌﺪﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻭ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮﯼ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺩﺭﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﺨﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺩﺭﺣﺎﻝ ﺣﺮﮐﺖ‬

‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺍﻟﺨﻂ ﯾﮑﻨﻮﺍﺧﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﺁﺯﻣﺎﯾﺶ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻭ ﺑﺎﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻫﯿﭻ ﭘﺪﯾﺪﻩ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ‬

‫ﺍﺯﺣﺮﮐﺖ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻟﺨﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺁﻥ ﺳﻮﺍﺭ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺁ ﮔﺎﻩ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺍﻃﻤﯿﻨﺎﻥ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﭼﻨﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺤﮑﯽ ﺑﺮﺍﯼ‬

‫ﺳﻨﺠﯿﺪﻥ ﺩﺭﺳﺘﯽ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺪﯾﺪﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻭﺿﻊ ﮐﻨﯿﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺭﺍ‬

‫*ﺍﺯ ﺧﺎﻧﻢ ﺭ ﯾﺤﺎﻧﻪ ﻣﻠﮑﯿﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺩﻗﺖ ﻭﯾﺮﺍﺳﺖ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﺭﺍ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻭ ﭼﻨﺪ ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎﯾﭙﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﺬﮐﺮ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫‪۱‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺩﺭﻫﻤﺎﻥ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺍﻭﻝ ﮐﻨﺎﺭﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺍﻧﺘﺰﺍﻋﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺷﯿﺎﯼ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﻻﺟﺮﻡ ﺗﺤﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺍﯾﻦ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯾﯽ‬

‫ﭘﯿﺪﺍﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺳﺘﺎﺭﻩ ﮐﻪ ﺍﺯﺗﺮﺍﮐﻢ ﮔﺎﺯﻫﺎﯼ ﺩﺭ ﻭﻥ ﮐﻬﮑﺸﺎﻧﯽ ﺑﻮﺟﻮﺩﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﺩﺭﺍﺛﺮ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭ‬

‫ﻧﻪ ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﺑﯿﻀﯽ ﮔﻮﻥ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﺗﻢ ﻫﯿﺪﺭ ﻭﮊﻥ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﮐﺮ ﻭﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺷﮑﻞ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺭﺑﯿﺘﺎﻝ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ‬

‫ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺍﺗﻢ ﻫﺎ ﻣﻮﻟﮑﻮﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻠﻮﺭ ﻫﺎ ﺍﺯ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﺳﻠﻮﻝ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺩﺭﻓﻀﺎ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﯿﻮﺩﯼ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ ﺍﺯ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﺑﻠﻮﺭ ﻭ ﺗﻘﺎﺭﻥ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺳﻠﻮﻝ ﻭﺍﺣﺪ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻠﻮﺭﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ ﻫﺎﯼ ﻣﻌﯿﻦ ﺩﺭﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﻪ ﺍﺑﻌﺎﺩ‬

‫ﻣﺎﮐﺮ ﻭﺳﮑﻮﭘﯽ ﻭ ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎﯼ ﮔﻞ ﻫﺎ ﻭ ﭘﺮ ﻭﺍﻧﻪ ﻫﺎ ﺭﺍﻩ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺳﻄﺢ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ ﻭ ﻣﯿﮑﺮ ﻭﺳﮑﻮﭘﯽ ﺗﺮ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺳﺘﯽ ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﯿﺰﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ‬

‫ﯾﮏ ﮔﻠﺒﺮﮒ ﻭ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻠﻤﻮﺱ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﻌﻨﺎﺩﻗﯿﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪﻭ ﺍﺛﺮﺍﺕ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻬﻢ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﺮ ﻭﺗﻮﻥ ﻭ ﻧﻮﺗﺮ ﻭﻥ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﯾﮏ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺑﺎﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z2‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﺗﻨﻬﺎ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻫﺴﺘﮏ ﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭﺍﯾﻦ ﻫﺴﺘﮏ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺩﻭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﭘﺮ ﻭﺗﻮﻥ ﻭ ﯾﺎﻧﻮﺗﺮ ﻭﻥ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻗﺮﺍﺭﮔﯿﺮﺩ ﺩﺭﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺍﺳﭙﯿﻦ ﺍﻟﮑﺘﺮ ﻭﻥ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺩﻭ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻻ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮﺍﺭﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺭﺍ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺍﻣﺎ ﺍﺯﺍﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻻﺕ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﮏ ﺫﺭﻩ ﺑﺎ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻫﺴﺘﮏ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ⟩‪ |ϕ⟩ = a|proton⟩ + b|neutron‬ﻗﺮﺍﺭﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a ‬‬
‫‪ |ϕ⟩ = ‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﺗﺮﯼ ﻣﺜﻞ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ )‪ U (2‬ﻗﺮﺍﺭ‬ ‫ﻫﺴﺘﮏ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩﻭﺗﺎﯾﯽ ‪‬‬
‫‪b‬‬
‫ﺑﮕﯿﺮﺩ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺕ ﺑﺸﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (2‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭﺑﺎﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻣﻮﺍﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻓﻀﺎ ﯾﺎ ﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻠﻤﻮﺱ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻭﻧﯽ‬

‫ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺩﻧﯿﺎﯼ ﺫﺭﺍﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺍﯾﺰ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ‬

‫ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﺭ ﻭﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭﺩﻧﯿﺎﯼ ﻣﯿﮑﺮ ﻭﺳﮑﻮﭘﯽ ﺑﺎﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﻮﺍﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﻣﺜﻞ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺭﻧﮓ ﻭ ﯾﺎ ﺗﻘﺎﺭﻥ‬

‫ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﺍﯼ ‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﻧﯿﺎﺯ ﺑﻪ ﺣﺪﺍﻗﻠﯽ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶ ﺫﺭﺍﺕ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﻣﺎ‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﻌﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﮐﻠﯽ ﻭﺩﻗﯿﻖ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺭﺍ ﺷﺮﺡ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺯﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﺍﻧﺸﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ‬

‫‪۲‬‬
 ‫ﺩﺍﻧﺸﺠﻮ ﺩﺭﺩﺭﺱ ﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﺎﯼ ﺧﺎﺹ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎﺭ ﯾﻒ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﻭ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ‬ ‫‪۲‬‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪:‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ϕ : G × M −→ M‬‬

‫ﺑﺘﻮﺍﻥ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ϕ(e, x) = x‬‬ ‫‪ϕ(g1 , ϕ(g2 , x)) = ϕ(g1 g2 , x).‬‬ ‫)‪(۱‬‬

‫ﺍﺛﺮ ‪ ϕ‬ﺭ ﻭﯼ ﺯ ﻭﺝ )‪ (g, x‬ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ x′‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ x′ .x′ = ϕ(g, x‬ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﺍﺯ ‪ M‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫)‪ x′ = ϕ(g, x‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ g‬ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ‪ x‬ﺭﺍ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺩﻫﯿﻢ ‪ x′‬ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﺁﻥ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﺜﻞ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ﺍﺯ ‪ M‬ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ‪ M‬ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ‪ g‬ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻭﺿﻮﺡ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ x′ := ϕ(g, x‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬

‫)‪ x′ = ϕg (x‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺻﺮﺍﺣﺖ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕg : M −→ M‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﺍﺯ ﺍﺛﺮ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ﻭﻓﻖ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ ϕg .‬ﺭﺍ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪g‬‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ϕe (x) = x,‬‬ ‫‪ϕg ϕg′ = ϕgg′ .‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫ﮔﺎﻫﯽ ﺍﻭﻗﺎﺕ )‪ ϕg (x‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺧﻼﺻﻪ ﺗﺮ ‪ gx‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ﻭﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﺎﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺿﺮﺏ ‪ g‬ﺩﺭ‬

‫‪ x‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (2‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﯾﻦ ﻭﺟﻪ ﺩﺭﺷﮑﻞ )‪ (2‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻓﻬﯿﻤﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ M‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ‪ g ∈ G‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬

‫‪ gx‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺗﻮﺳﻂ ‪ g ′ ∈ G‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ )‪ g ′ (gx‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫‪ M‬ﭼﻨﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ M‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ g ′ g ∈ G‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺁﺧﺮ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ‬

‫‪۳‬‬
 ‫‪gx‬‬
‫‪g‬‬ ‫’‪g‬‬

‫)‪g’(gx‬‬

‫‪x‬‬
‫‪(g’g)x‬‬

‫‪g’g‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۱‬ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪.‬‬

‫ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z2‬ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﺧﻂ‪:‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪ M = R‬ﻭ }‪ G = {e, I‬ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺯﯾﺮ‪:‬‬

‫‪ϕe (x) := x, ϕI (x) := −x.‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ } ‪ G := {e, Ix , Iy , Io‬ﺭ ﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪ e .M = R2‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ Ix ،‬ﻭ ‪ Iy‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻮﺭ ﻫﺎﯼ ‪ x‬ﻭ ‪ y‬ﻭ ‪ Io‬ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪﺍء ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ‪:(u, v) ∈ R‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫‪Ix (u, v) := (u, −v),‬‬ ‫‪Iy (u, v) = (−u, v),‬‬ ‫‪Io (u, v) = (−u, −v).‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪:‬‬

‫‪ M = R3‬ﻭ } ‪ .G := {a|a ∈ R3‬ﻋﻤﻞ ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪ϕa : R3 −→ R3 ,‬‬ ‫‪−‬‬

‫→‬ ‫→‪−−−‬‬
‫→‬
‫‪ϕ−‬‬
‫‪a x := x + a.‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫→‬
‫‪.T−‬‬ ‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪→′ = T−−−→′‬‬
‫‪a T−‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a+a‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪:‬‬

‫‪ M = R3‬ﻭ }‪ .G := {λ|λ > 0‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﺩﺭ ﻭﻥ ‪ G‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ϕλ : R3 −→ R3 ,‬‬ ‫‪ϕλ (x, y, z) := (λx, λy, λz).‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪.ϕλ ϕλ′ = ϕλλ′‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(2‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ‪:‬‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ M = R2 :‬ﻭ )‪ .G = SO(2‬ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ SO(2‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﯾﺰﻩ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ cos θ‬‬ ‫‪sin θ ‬‬
‫‪SO(2) := {g = ‬‬ ‫‪ , 0 ≤ θ ≤ 2π}.‬‬ ‫)‪(۷‬‬
‫‪− sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬

‫ﻋﻤﻞ )‪ g ∈ SO(2‬ﺭ ﻭﯼ ‪ r ∈ R2 f‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪r −→ r′ ≡= gr.‬‬ ‫)‪(۸‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ‪ .ϕg (r) = gr‬ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﻁ ‪ ϕg ϕg′ = ϕgg′‬ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ r‬ﻭ ‪ r′‬ﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎﯾﺸﺎﻥ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x′ = cos θ x + sin θ y‬‬

‫‪y ′ = − sin θ x + cos θ y.‬‬ ‫)‪(۹‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻮﺿﻮﺡ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ )‪ SO(2‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(2‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ‪:‬‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ M = R2 :‬ﻭ )‪ .G = O(2‬ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ O(2‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﯾﮏ ﯾﺎ ﻣﻨﻬﺎﯼ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ )‪SO(2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0 ‬‬
‫‪ π := ‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﺭﺩﺍﺧﻞ )‪ O(2‬ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﺩﺭﺧﺎﺭﺝ‬ ‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪‬‬
‫‪0 −1‬‬
‫ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(2‬ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﻘﯿﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ )‪ O(2‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ πg‬ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ )‪ .g ∈ SO(2‬ﺍﺑﻦ‬

‫ﺣﺮﻑ ﺑﺪﺍﻥ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(2‬ﺍﺯ ﺩﻭﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ )‪.O(2) = SO(2) ∪ πSO(2‬‬

‫ﻫﺮﻋﻀﻮ )‪ πSO(2‬ﺭ ﻭﯼ ‪ R2‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭﺳﭙﺲ ﯾﮏ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3‬ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ‪:‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ S 2‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ‪ G‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ‬

‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫}‪S 2 := {r ∈ R3 |rt r = 1‬‬ ‫‪O(3) := {g ∈ GL(3, R)|g t g = I}.‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3‬ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪r′ ≡ ϕg (r) = gr.‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ‪ gr‬ﻭﺍﻗﻌﺎً ﺿﺮﺏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ‪ g‬ﺍﺯﭼﭗ ﺩﺭ ﺑﺮﺩﺍﺭﺳﺘﻮﻧﯽ ﻭ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ‪ r‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ )‪ SO(3‬ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺩﺭﺱ ﻫﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﻧﺸﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﺗﺒﺪﯾﻞ )‪ SO(3‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﭼﯿﺰﯼ ﺟﺰ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺤﻮﺭ ̂‪ n‬ﻭ ﯾﮏ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ )‪ Rn̂ (θ‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺯﯾﺮ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭﻫﺎﯼ ‪ y, x‬ﻭ ‪ z‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Rx̂ =  0 cos θ‬‬ ‫‪− sin θ ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ cos θ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪sin θ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Rŷ = ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪− sin θ‬‬ ‫‪0 cos θ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ cos θ‬‬ ‫‪− sin θ‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Rẑ =  sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﭘﺎﺭ ﯾﺘﻪ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ −1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪π :=  0‬‬ ‫‪−1 0 ‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﺣﻮﻝ ﻣﺒﺪﺍء ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪O(3) = SO(3) ∪ πSO(3).‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻘﯿﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3‬ﺩﺭﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﺑﺮﺍﯼ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﺎﺭ ﯾﺘﻪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ En‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﮐﺎﺭﺗﯽ‬

‫‪ Rn‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺯ ﻭﺝ ) ‪ (R, T‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ R‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ‪ T‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬

‫ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺯ ﻭﺝ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ Rn‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪(R, T ) : x −→ x′ := Rx + T‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬

‫ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺿﺮﺏ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﯾﮑﻪ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺭﺍ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ‪ E3‬ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪(R, T )(R′ , T ′ ) = (RR′ , RT ′ + T ),‬‬ ‫‪e = (I, 0),‬‬ ‫‪(R, T )−1 = (R−1 , −R−1 T ).‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫ﺩﺭﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯﻗﻀﺎﯾﺎﯼ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺣﺘﯿﺎﺝ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﻗﻀﺎﯾﺎﯼ ﺍﺳﺎﺳﯽ‬ ‫‪۳‬‬

‫‪ ϕg (x0 ) = x0‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﯼ ﻣﺜﻞ ‪ x0 ∈ M‬ﻭﺟﻮﺩﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﯾﮑﻪ ‪∀g ∈ G‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ - ۱‬ﺩﺭﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(3‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ ،Rn‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪﺍ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎﻋﻤﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ‪ S 2‬ﻧﻘﻄﻪ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪۸‬‬
‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪- ۲‬ﺩﺭ ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(2‬ﯾﺎ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ z‬ﺭ ﻭﯼ ‪ R3‬ﺗﻤﺎﻡ ﻧﻘﺎﻁ ﻣﺤﻮﺭ ‪ ،z‬ﻧﻘﺎﻁ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺍﻣﺎ ﺩﺭﻋﻤﻞ‬

‫ﻫﻤﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻝ ﻭ ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮﺏ ﻧﻘﺎﻁ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ - ۳‬ﺩﺭﻋﻤﻞ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺭ ﻭﯼ ‪ Rn‬ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ - ۴‬ﺩﺭﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﻘﯿﺎﺱ ﺭ ﻭﯼ ‪ ،Rn‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪﺍء ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ‪ x ∈ M‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﺑﺎﺷﺪ ﻭ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x‬ﺭﺍﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ‪ G‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺛﺎﺑﺖ‬

‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺁﻥ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ Hx‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪Hx := {g ∈ G|ϕg (x) = x}.‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ‪ .h, h′ ∈ Hx‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪ ϕh (x) = x‬ﻭ ‪ . ϕh′ (x) = x‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ϕhh′ (x) = ϕh (ϕh′ (x)) = ϕh (x) = x.‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ϕh−1 (x) = (ϕh )−1 (x) = x.‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬

‫ﭘﺲ ‪ hh′ ∈ Hx‬ﻭ ‪ h−1 ∈ Hx‬ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ Hx‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۹‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻫﺮﺩﻭﻧﻘﻄﻪ ‪ x, y‬ﺍﺯ ‪ M‬ﺭﺍ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬

‫ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ : ۱‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﺭ ﻭﯼ ‪ R3‬ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻃﻮﻝ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺍﯾﻦ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ : ۲‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ‪ S 2‬ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﯼ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﺑﺎ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ : ۳‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮ ﻕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻮﺩﺵ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺍﺯ ﭼﭗ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪Lg (a) := ga ∀g, a ∈ G.‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﺍﺯ ﺭﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮ ﯾﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪Rg (a) := ag −1‬‬ ‫‪∀g, a ∈ G.‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﺗﺰ ﻭﯾﺞ ‪ adjoint action‬ﺑﻪ ﻃﺮ ﯾﻖ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪Adg (a) := gag −1‬‬ ‫‪∀g, a ∈ G.‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﻫﺎﯼ ﺭﺍﺳﺖ ﻭ ﭼﭗ ﻫﺮﺩﻭ ﺑﻮﺿﻮﺡ ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﻋﻤﻞ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻧﻘﻄﻪ ‪ e‬ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺟﺰﺧﻮﺩﺵ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪.‬‬

‫‪۱۰‬‬
‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ H‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮﺩ ‪ G‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﻭ ‪ y‬ﺩﻭﻧﻘﻄﻪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺯ ‪ M‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ‪ Hx‬ﻭ ‪ Hy‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﻋﻤﻞ‬

‫‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﺍﺳﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﻋﻨﺼﺮﯼ ﻣﺜﻞ ‪ a ∈ G‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ‪ y = ax‬ﻭ ‪ .x = a−1 y‬ﺣﺎﻝ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ‬

‫ﺑﯿﻦ ‪ Hx‬ﻭ ‪ Hy‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ψ : Hx −→ Hy ,‬‬ ‫‪ψ(g) := aga−1 .‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ψ(g)y = (aga−1 )y = (ag)(a−1 y) = (ag)x = a(gx) = ax = y.‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﭘﺲ )‪ ψ(g‬ﻭﺍﻗﻌﺎً ﻋﻀﻮ ‪ Hy‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫‪ψ(gg ′ ) = agg ′ a−1 = aga−1 ag ′ a−1 = ψ(g)ψ(g ′ ).‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬

‫ﭘﺲ ‪ ψ‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﻮﺩﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ h ∈ Hy‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪hy = y −→ h(ax) = (ax) −→ hax = ax −→ (a−1 ha)x = x −→ a−1 ha ∈ Hx .‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﯾﮏ ‪ h ∈ Hy‬ﻋﻀﻮﯼ ﻣﺜﻞ ‪ a−1 ha‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ Hx‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ (۲۵‬ﺑﻪ ‪h‬‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻀﻮﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﯾﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫‪h = ψ(a−1 ha).‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻮﺩﻥ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ }‪.Ker(ψ){e‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ‪ . ψ(g ∈ Hx ) = e‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‬

‫‪aga−1 = e −→ g = e.‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﺳﺘﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‪:‬‬

‫ﺑﯿﻦ ‪ G/H‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻭ ‪ M‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺯ ‪ G/H‬ﺑﻪ ‪ M‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ M‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮﺩ ﻣﮕﺮ ﺩﺭﻣﻮﺍﻗﻌﯽ ﮐﻪ ‪ M‬ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﻣﺜﻞ ‪ x0‬ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪﻩﯼ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .Hx0 = H‬ﺣﺎﻝ ﺑﻪ‬

‫ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ g‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﻘﻄﻪﯼ ‪ gx0‬ﺭﺍ ﺍﺯ ‪ M‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻫﺮ ‪ g‬ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪﯼ ‪ gx0‬ﺍﺯ ‪ M‬ﻣﯽ‬

‫ﻧﮕﺎﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺩﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎﯼ ‪ g‬ﻭ ‪ gh‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ h ∈ Hx0‬ﻫﺮﺩﻭ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ‪ M‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ‬

‫‪(gh)x0 = g(hx0 ) = gx0 .‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ‪ Hx0‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ‪ G/Hx0 = G?H‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ‪ M‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺣﺮﻑ ﻫﺎﯼ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﻗﯿﻖ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ϕ : G/H −→ M,‬‬ ‫‪ϕ[a] := ax.‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻮﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﮐﻼﺱ ]‪ [a‬ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﺍﮔﺮ ‪ a ≡ a′‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ a′ = ah‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ h ∈ H‬ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮﺩ‬

‫‪۱۲‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :۲‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ‪ g‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ‪ M‬ﻣﺜﻞ ‪ gx0‬ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ‪ Hx0‬ﻣﺜﻞ ‪ g‬ﻭ‬

‫‪ gh‬ﻫﺮﺩﻭ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫‪a′ x = ahx = ax.‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ‬

‫‪ϕ[a] = ϕ[b] −→ ax = bx −→ b−1 ax = x −→ b−1 a ∈ H −→ a ≡ b −→ [a] = [b].‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬

‫ﻭ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺍﺳﺖ ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ‪ y ∈ M‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﺑﻮﺩﻥ ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪ y = ax‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ a‬ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ]‪ y = ϕ[a‬ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪.G/H ≡ M‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ - ۱‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ‪ S 2‬ﻋﻤﻞ ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮﺩ )‪ SO(3‬ﯾﻌﻨﯽ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺜﻼً ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻝ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ )‪ .SO(2‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪SO(3)/SO(2) ∼ S 2 .‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺎﻫﻤﯿﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﻪ ﺍﺑﻌﺎﺩﺑﺎﻻﺗﺮﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‬

‫‪۱۳‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪SO(n)/SO(n − 1) ∼ S n−1 .‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ - ۲‬ﮐﺮﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ‪ S 3‬ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫‪S 3 := {(z1 , z2 )|, z1 , z2 ∈ C, |z1 |2 + |z2 |2 = 1}.‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (2‬ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺮﻩ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻋﻤﻞ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬
‫‪ z1 ‬‬ ‫‪ z1 ‬‬ ‫‪ z1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ −→ ‬‬ ‫‪ = g‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬
‫‪z2‬‬ ‫‪z2′‬‬ ‫‪z2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪z‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫= ‪ |z1 |2 + |z2 |2‬ﺩﺭﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (2‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬ ‫∗ ‪z1‬‬ ‫∗ ‪z2‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ )‪ .g ∈ U (2‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪‬‬
‫‪z2‬‬
‫ﺍﺯ ‪ S 3‬ﺑﻪ ‪ S 3‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺴﺎﺩﮔﯽ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ‪ S 3‬ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﭘﯿﺪﺍﮐﺮﺩﻥ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ‬
‫‪ ‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮﺩ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺜﻞ ‪  ‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﮐﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮﺩ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ‬
‫‪0‬‬
‫ﺍﺯ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0 ‬‬
‫‪H = {‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪| θ ∈ [0, 2π]} ∼ U (1).‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬
‫‪0 eiθ‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪U (2)/U (1) ∼ S 3 .‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺎﻫﻤﯿﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﻪ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﯿﺪﺍﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪U (n)/U (n − 1) ∼ S 2n−1 .‬‬ ‫)‪(۴۱‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﯾﻦ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺩﻗﯿﻖ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۱۴‬‬
‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r := (x, y, z, w) ∈ R4‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺭﺍ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺤﺖ ﺍﺛﺮ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ‪ xy‬ﺑﻪ‬

‫ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ ۳۰‬ﺩﺭﺟﻪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺗﺤﺖ ﺍﺛﺮ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ‪ yz‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ‪ ۴۵‬ﺩﺭﺟﻪ ﻭ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺗﺤﺖ ﺍﺛﺮ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ‪ zw‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ‪ ۶۰‬ﺩﺭﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S4‬ﺭ ﻭﯼ ﭼﻬﺎﺭ ﻧﻘﻄﻪ ﯼ }‪ {1, 2, 3, 4‬ﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﺎﯾﺪﺍﺭﺳﺎﺯِ ‪ 1‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪:‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ‪ M‬ﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ X .‬ﺭﺍ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﺍﺯ ‪ M‬ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ HX .‬ﺭﺍ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﻋﻀﺎﯾﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ X‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩﺵ ﻣﯽ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ‪X‬‬

‫ﺍﻟﺰﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺩﺵ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﺩ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺍﺯ ‪ X‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‪:‬‬

‫‪HX := {g ∈ G | gx ∈ X ∀x ∈ X}.‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ HX‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻣﺜﺎﻝ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﯿﺪ ‪ G = S4‬ﻭ }‪ M = {1, 2 , 3 , 4‬ﻭ ‪X = {1, 2} ∈ M.‬‬

‫ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﺎﯾﺪﺍﺭﺳﺎﺯ ‪ X‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ HX‬ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻭﺍﻗﻌﺎ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ‪ S4‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺩﺭ ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﻘﺶ ﮐﻠﯿﺪﯼ ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪) .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺳﺎﺩﮔﯽ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﺪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺷﻤﺎﺭﺵ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ(‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺜﺎﻝ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ‪ HX‬ﺩﯾﮕﺮ ﺍﻟﺰﺍﻣﺎً ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺁﯾﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﯾﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﯾﺎ ﻧﻘﺎﻁ ﺛﺎﺑﺖ ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ )‪ SO(2‬ﺭ ﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ )‪ SO(2‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ‪) .‬ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪( z‬‬

‫‪۱۵‬‬
‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻔﺖ ﻫﺎﯼ )‪ (A, t‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫)‪ A ∈ SO(3‬ﻭ ﯾﮏ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ t ∈ R3‬ﺭ ﻭﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R3‬ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪r :−→ r′ = Ar + t.‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﻋﻨﺎﺻﺮ ) ‪ (A, t) (A′ , t′‬ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﻢ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﺍﺭﺩ؟ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﻘﻄﻪ ﯾﺎ ﻧﻘﺎﻁ ﺛﺎﺑﺖ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭖ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭ ﺍﺳﺖ؟‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻔﺖ ﻫﺎﯼ )‪ (A, λ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫)‪ A ∈ SO(3‬ﻭ ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ λ ∈ R+‬ﺭ ﻭﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R3‬ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪r :−→ r′ = λ × Ar.‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﻋﻨﺎﺻﺮ ) ‪ (A, λ) (A′ , λ′‬ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﻢ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﺍﺭﺩ؟ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﻘﻄﻪ ﯾﺎ ﻧﻘﺎﻁ ﺛﺎﺑﺖ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭖ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭ ﺍﺳﺖ؟‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻔﺖ ﻫﺎﯼ )‪ (A, t‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫‪۱۶‬‬
 ‫)‪ A ∈ SO(2‬ﻭ ﯾﮏ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ t ∈ R‬ﺭ ﻭﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R3‬ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬
‫‪ x ‬‬ ‫‪ x   cos θ‬‬ ‫‪− sin θ‬‬ ‫‪0  x   0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ y  −→  y ′  =  sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ y + 0‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪t‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺏ ﻋﻨﺎﺻﺮ ) ‪ (A, t) (A′ , t′‬ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﺍﺭﺩ؟ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﻘﻄﻪ ﯾﺎ ﻧﻘﺎﻁ ﺛﺎﺑﺖ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭖ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭ ﺍﺳﺖ؟‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۱۸‬ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪۱۳۹۴‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﺩﺭﺩﺭﺱ ﻗﺒﻠﯽ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺭ ﻭﯼ‬

‫ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺧﻄﯽ )ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ( ﻣﻌﻄﻮﻑ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ‬

‫ﭘﺬﯾﺮ ﺍﺯ ‪ V‬ﺑﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻮﺩﺵ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﺮﺗﺒﺪﯾﻞ‬

‫ﺧﻄﯽ ﺭﺍ ﺑﺎﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻭﻗﺘﯽ ﺩﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ‬

‫ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭﻫﻢ ﺿﺮﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻌﮑﻮﺱ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻣﻌﮑﻮﺱ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ‬
‫‪۱‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺎﺩﻩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺍﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺩﺭ ﻓﺼﻞ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﺍﯾﻨﮑﻪ‬

‫ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﭼﺎﺭﭼﻮﺏ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺧﻄﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯼ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ‬

‫‪Matrix Groups۱‬‬

‫‪۱‬‬
 ‫ﻫﯿﻠﺒﺮﺕ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﻫﺮ ﻧﻮﻉ ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﺭ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﻭ ﯾﺎ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎﺁﻥ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺭﺍ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﻫﺮﻣﻮﺭﺩ‬

‫ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﯿﺰﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻮﻟﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺁﺷﻨﺎ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻠﯽ ﺗﺮ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪GL(2, R‬‬ ‫‪۲‬‬

‫ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ GL(2, R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪GL(2, R) := {‬‬ ‫‪ | a, b, c, d ∈ R,‬‬ ‫‪ad − bc ̸= 0}.‬‬ ‫)‪(۱‬‬
‫‪c d‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﻬﺎﺭ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﻬﺎﺭﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬
‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﺎ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‬ ‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬

‫‪Continuous Group۲‬‬

‫‪Topological Group۳‬‬

‫‪۲‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SL(2, R‬‬ ‫‪۳‬‬

‫ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(2, R‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫)‪SL(2, R) = {g ∈ GL(2, R‬‬ ‫‪| det(g) = 1}.‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻮ ﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ‪ ad − bc = 1‬ﺭﺍ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﭼﻬﺎﺭﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﺩ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ‬

‫‪a = x0 + x3 , d = x0 − x3 , b = x1 − x2 , c = x1 + x2 .‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫ﯾﻦ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ x20 − x21 + x22 − x23 = 0‬ﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺍﺯﻟﺤﺎﻅ ﻫﻨﺪﺳﯽ )‪ SL(2, R‬ﻫﻤﺮ ﯾﺨﺖ‬
‫‪۴‬‬
‫ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺮ ﯾﺨﺘﯽ ﯾﮏ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﺍﺯ )‪ SL(2, R‬ﺑﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻗﯿﺎﻓﻪ ﯾﮏ ﻫﺬﻟﻮﻟﯽ ﮔﻮﻥ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ‪:‬‬

‫‪x0 = cosh r cos θ‬‬ ‫‪x1 = sinh r cos ϕ‬‬ ‫‪x2 = cosh r sin θ‬‬ ‫‪x3 = sinh r sin ϕ.‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ)‪SL(2, R‬‬ ‫‪۱.۳‬‬

‫ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻭ ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺷﻤﺎﺭﺵ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻮﻟﺪ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ ﻭ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﻣﻨﻔﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺍﺯ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﺍﯼ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﺼﻞ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﯾﻢ ﻭﻟﯽ ﺑﻬﺘﺮﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻭ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪ .‬ﺯﯾﺮﺍ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺩﺭ ﺍﮐﺜﺮ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎﯼ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬

‫‪Homeomorphic۴‬‬

‫‪۳‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﺷﺮ ﻭﻉ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺍﯾﻦ ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻣﻮﺭﺩ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺴﻂ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ 99‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺳﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ‬

‫‪ a, b, c‬ﻭ ‪ d‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 + η1‬‬ ‫‪η2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪g≈‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۵‬‬
‫‪η3‬‬ ‫‪1 − η1‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ ηi‬ﻫﻤﮕﯽ ﮐﻮﭼﮑﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﻭﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺻﺮﻑ ﻧﻈﺮﮐﺮﺩ‪ .‬ﻣﺮﺳﻮﻡ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬

‫ﺯﯾﺮ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺷﺮﻁ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ g‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 + ϵ3‬‬ ‫‪ϵ1 − ϵ2 ‬‬
‫‪g≈‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۶‬‬
‫‪ϵ1 + ϵ2‬‬ ‫‪1 − ϵ3‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪g ≈ I + ϵ1 T1 + ϵ2 T2 + ϵ3 T3 ,‬‬ ‫)‪(۷‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 1 ‬‬ ‫‪ 0 −1 ‬‬ ‫‪ 1 0 ‬‬
‫‪T1 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪T2 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪T3 = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۸‬‬
‫‪1 0‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﺼﻞ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺷﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﺳﻮﺍﻻﺗﯽ ﮐﻪ‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺭﺱ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﺍﺩﻩ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺗﺴﺎﻣﺢ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 16‬ﻣﺎﺩﺍﻡ ﮐﻪ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﻭﻡ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ‬

‫‪ ϵi‬ﺻﺮﻑ ﻧﻈﺮ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩِ )‪ SL(2, R‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺍﮔﺮ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﭼﻪ؟ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﭼﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺍﺯ ‪ Ti‬ﻫﺎ‬

‫ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ؟ ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻟﺰ ﻭﻣﺎً ﮐﻮﭼﮏ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ‪ θi‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﮔﺮ ‪ N‬ﺭﺍ ﻋﺪﺩ ﺑﺰ ﺭﮔﯽ‬

‫ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺯﯾﺮ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ θi‬ﺍﯼ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺖ )ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ N‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺰ ﺭﮒ‬

‫‪۴‬‬
 ‫ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ(‬

‫‪θ1‬‬ ‫‪θ2‬‬ ‫‪θ3‬‬

‫‪g≈I+‬‬ ‫‪T1 + T2 + T3 ,‬‬ ‫)‪(۹‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺍﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺭﺍ ﺩﺭﻫﻢ ﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺯﯾﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‬

‫‪θ1‬‬ ‫‪θ2‬‬ ‫‪θ3‬‬

‫‪g ≈ (I +‬‬ ‫‪T1 + T2 + T3 )N ,‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺗﺴﺎﻭﯼ ﺗﻘﺮ ﯾﺒﯽ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﺣﺪ ∞ →‪ N −‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﺴﺎﻭﯼ ﺩﻗﯿﻖ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺑﺴﻂ ‪ ex‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪θ1‬‬ ‫‪θ2‬‬ ‫‪θ3‬‬

‫‪g = lim (I +‬‬ ‫‪T1 + T2 + T3 )N = eθ1 T1 +θ2 T2 +θ3 T3 ,‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬
‫∞→‪N −‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﻣﻘﺎﺩﯾﺮﯼ ﺍﺯ ‪ θ1 , θ2 , θ3‬ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﻮﺷﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ‬

‫ﻧﯿﺰ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺁﻥ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺩﺍﺩﻩ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ‬

‫ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﺩﺭ ﺯﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺑﻪ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﻘﯿﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩﻥ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‬

‫‪g ≈I +L‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ L‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮑﻨﺪ ﻭ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﻭﻡ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺮﻑ ﻧﻈﺮ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪L‬‬

‫ﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﺴﻂ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﺮ ﻕ‬

‫ﻣﺘﻌﺪﺩﯼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ eθ1 T1 +θ2 T2 +θ3 T3‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺻﺮ ﯾﺢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ )‪ SL(2, R‬ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﻻﺿﻼﻋﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪O(2, R‬‬ ‫‪۴‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R2‬ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪x, y ∈ R2‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪⟨x, y⟩ := xT y.‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(2, R‬ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪O(2, R) = {A ∈ GL(2, R) | AT A = I}.‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ‪ +1‬ﺍﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ‪ .−1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ‪ +1‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﯾﮏ‬

‫ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ )‪ SO(2‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ‬

‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭼﻪ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺳﺖ؟‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺍﯼ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(2, R‬ﻣﻌﻨﺎ ﺩﺍﺭﺩ ﺯﯾﺮﺍ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ)‪SO(2, R‬‬ ‫‪۱.۴‬‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪A≈I +L‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻁ ‪ AT A = I‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .LT + L = 0‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ L‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ϵ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪L≈‬‬ ‫‪ = ϵ(iσy ).‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬
‫‪−ϵ 0‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪θ‬‬
‫‪A(θ) = lim (I +‬‬ ‫‪iσy )N = eiθσy .‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬
‫∞→‪N −‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮﻡ ﺻﺮ ﯾﺢ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A(θ‬ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯ ﻭﺍﯾﻪ ‪ θ‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪O(1, 1, R‬‬ ‫‪۵‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩِ )‪ O(2, R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ‪ ⟨x, y⟩ = x0 y0 + x1 y1‬ﺭﺍ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺩﻻﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻣﺜﻞ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺯﯾﺮ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫‪⟨x, y⟩ = x0 y0 − x1 y1 = xT ηy‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪ η = ‬ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺜﻞ ‪ Λ‬ﮐﻪ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ ,‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪−1‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺩﺭ ﺷﺮﻁ‬

‫‪ΛT ηΛ = η‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫ﺻﺪﻕ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﻮﻉ ﺧﺎﺹ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺍﺯ ﻧﻮﻉ )‪ O(1, 1‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪ .‬ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .±1‬ﺁﻥ ﺑﺨﺶ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ‪ +1‬ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ‬

‫)‪ SO(1, 1, R‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ)‪SO(1, 1, R‬‬ ‫‪۱.۵‬‬

‫ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪Λ ≈ I + L.‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ‪ det(Λ) = 1‬ﺍﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺍﻭﺭ ﯾﻢ ‪ .tr(L) = 0‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻁ ‪ ΛT ηΛ = η‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .LT η + ηL = 0‬ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ L‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪ϵ ‬‬
‫‪L=‬‬ ‫‪ = ϵσ1 .‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬
‫‪ϵ‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(1, 1‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻮﻟﺪ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ σ1‬ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪Λ(θ) = eθσ1 = cosh θI + sinh θσ1 .‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﺎﻻ ﯾﮏ ﺧﯿﺰ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SP (2, R‬‬ ‫‪۶‬‬

‫‪۵‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻫﻤﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ‬ ‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻓﺎﺯ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺰ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ‪ R2‬ﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ x ‬‬
‫‪ ξ = ‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﻟﯿﻞ ﺍﯾﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺧﺎﺹ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﻀﺎﯼ ﻓﺎﺯ ﯾﮏ‬ ‫‪‬‬
‫‪p‬‬

‫‪Symplectic Group۵‬‬

‫‪۸‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎ ﺩﻭ ﺩﺭﺟﻪ ﺁﺯﺍﺩﯼ )ﻣﺨﺘﺼﻪ ‪ +‬ﺗﮑﺎﻧﻪ( ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﯾﮏ ﻧﻮﻉ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪⟨ξ, ξ ′ ⟩ := xp′ − px′ .‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺹ ﺍﺯ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺍﻟﻬﺎﻡ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﺸﺮﺩﻩ ﺯﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪⟨ξ, ξ ′ ⟩ := ξ T Jξ ′ ,‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪ 0 1 ‬‬
‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (2, R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ‬ ‫‪ J := ‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪‬‬
‫‪−1 0‬‬
‫ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫‪SP (2, R) := {S ∈ GL(2, R) | S T JS = J,‬‬ ‫‪det(S) = 1}.‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ)‪SP (2, R‬‬ ‫‪۱.۶‬‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪S ≈ I + L.‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ‪ det(S) = 1‬ﺍﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺍﻭﺭ ﯾﻢ ‪ .tr(L) = 0‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻁ ‪ S T JS = J‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .LT J + JL = 0‬ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ L‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ϵ3‬‬ ‫‪ϵ1 + ϵ2 ‬‬
‫‪L=‬‬ ‫‪ = ϵ1 σ1 + ϵ2 (iσ2 ) + ϵ3 σ3 ..‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬
‫‪ϵ1 − ϵ2‬‬ ‫‪−ϵ3‬‬

‫‪Symplectic Matrix۶‬‬

‫‪۹‬‬
‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (2, R‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮﻧﺪ ﺑﺎ ‪ σ1 , iσ2 , σ3 .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫)‪ SP (2, R‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ S = eθ1 σ1 +θ2 iσ2 +θ3 σ3‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺍﯾﻦ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻌﺪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﮐﻪ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (2n, R‬ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2n, R‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﺩﻟﯿﻞ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (2, R‬ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﺪ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(2, R‬ﻭ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻬﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺁﺷﻨﺎ‬

‫ﺷﺪﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺍﯾﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎﺕ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(n, R‬ﻭ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪GL(n, R‬‬ ‫‪۷‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ n × n‬ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ Mn (R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ‬

‫ﻫﺮ ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﮐﺮﺩ ﻭ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻨﻮﺯ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮﺏ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻭ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﺿﺮﺏ ﻧﯿﺰ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﯾﮏ‬
‫‪۷‬‬
‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻥ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪GL(n, R‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ n × n‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪GL(n, R) := {g ∈ Mn (R),‬‬ ‫‪| det(g) ∈ 0}.‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ Rn‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺿﺮﺏ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪x −→ x′ = gx,‬‬ ‫‪∀g ∈ GL(n, R),‬‬ ‫‪x ∈ Rn ,‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫‪General Linear Group of Real Matrices۷‬‬

‫‪۱۰‬‬
‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲِ ‪ g‬ﺩﺭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ x‬ﺿﺮﺏ ﺷﺪﻩﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽِ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ GL(V‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻋﻤﻞ ِ ﻣﺘﻮﺍﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺍﮔﺮ ‪ T‬ﻭ ‪ T ′‬ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ) ‪ GL(V‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ‪v ∈ V‬‬

‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ T T ′‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‬

‫‪(T T ′ )v = T (T ′ v).‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ Iv = v‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ) ‪ GL(V‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺮ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪ v‬ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎﯼ ‪ n‬ﺗﺎﯾﯽ ﺍﺵ ﻭ ﻫﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲِ ‪ n × n‬ﺍﺵ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ِ‬

‫) ‪ T ∈ GL(V‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ )‪ GL(n, R‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎ ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻭﻗﺘﯽ ﺩﻭ‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺩﺭ ﻫﻢ ﺿﺮﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻫﻢ ﺿﺮﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ) ‪ GL(V‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﻤﻪ ‪ V‬ﻫﺎﯼ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ )‪GL(n, R‬‬

‫ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﻧﯿﺎﺯﯼ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﮏ ﺗﮏ ِ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(n, R‬ﺩﺍﺭﺍﯼ ‪ n2‬ﺗﺎ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻌﺪ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ )‪GL(n, R‬‬

‫ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ‪ n2‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SL(n, R‬‬ ‫‪۸‬‬

‫ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻬﻢ ﺍﺯ )‪ GL(n, R‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ )‪ ۸ SL(n, R‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫)‪SL(n, R) := {g ∈ GL(n, R‬‬ ‫|‬ ‫‪det(g) = 1}.‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬

‫‪Special Linear Group۸‬‬

‫‪۱۱‬‬
‫ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺍﺭﺍﯼ ‪ n2 − 1‬ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ )‪ GL(n, R‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬

‫ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ‪ Rn‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺍﺿﺎﻓﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻫﺎﯼ ‪ Rn‬ﺭﺍ‬

‫ﻣﺜﻞ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﮐﻠﯽ ‪ P‬ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺩﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺧﺎﺻﯿﺖ ‪ P‬ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ﺁﻥ ﺩﻭ‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻧﯿﺰ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﻧﯿﺰ ﺁﻥ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺎ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ )‪ GL(n, R‬ﺗﺸﯿﮑﻞ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ )‪ SL(n, R‬ﺟﻪ ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ‬

‫ﺍﺯ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؟ ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮﺍﯼ ﺳﺎﺩﮔﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ‪R2‬‬

‫ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺜﻞ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ u1 ‬‬ ‫‪ v1 ‬‬
‫‪u=‬‬ ‫‪,v = ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪u2‬‬ ‫‪v2‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﻻﺿﻼﻉ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺍﯾﻦ ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﻻﺿﻼﻉ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ u1‬‬ ‫‪v1 ‬‬
‫‪S(u, v) := |−‬‬
‫→‬
‫→× ‪u‬‬
‫‪−‬‬
‫‪v | = |u1 v2 − u2 v1 | = | ‬‬ ‫|‪‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬
‫‪u2‬‬ ‫‪v2‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ‬

‫| )‪S(u, v) = |det (u, v‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﺧﺮ ﻋﻼﻣﺖ | | ﺑﺮﺍﯼ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﮑﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﺧﺮ ﻣﻨﻈﻮﺭﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ‪ u‬ﻭ ‪ v‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬

‫ﺳﺘﻮﻥ ﻫﺎﯼ ﺍﻭﻝ ﻭﺩﻭﻡ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ‪ T : R2 −→ R2‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ‬

‫ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ‪ v, u‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ‪ v ′ = T v, u′ = T u‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﻻﺿﻼﻉ ﺟﺪﯾﺪ ﻋﺒﺎﺭﺕ‬

‫ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪S(u′ , v ′ ) := | (u′ , v ′ ) | = | (T u, T v) | = |T || (u, v) | = |T ||S(u, v)|.‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﮔﺮ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ‪ T‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﻻﺿﻼﻉ ﺣﻔﻆ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪.1‬‬

‫ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻣﻨﻬﺎﯼ ﯾﮏ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺍﯾﻦ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻔﻆ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﺍﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺭﺍ ﻋﻮﺽ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﮐﺮﺩ ﻭ ﯾﮏ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺭﺍﺳﺖ ﮔﺮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﭼﭗ ﮔﺮﺩ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﺁﻥ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫‪۱۲‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۱‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺑﯿﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﻤﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﺯﯾﺮﺍ ﺿﺮﺏ ﺩﻭﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻣﻨﻬﺎﯼ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﺎﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ‪ .‬ﺁﻥ ﺩﺳﺘﻪ‬

‫ﺍﺯ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ ‪ 1‬ﺍﺳﺖ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﻭﯾﮋﻩ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﺭﺍ‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﺑﺎﻻﺗﺮﻧﯿﺰﺗﻌﻤﯿﻢ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ‪ u1 , u2 , · · · , un‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﻟﺴﻄﻮﺡ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻗﺒﻞ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫| ) ‪S(u′1 , u′2 , · · · , u′n ) := | (u′1 , u′2 , · · · , u′n ) | = | (T u1 , T u2 , · · · , T un‬‬

‫‪= |T || (u1 , u2 , · · · , un ) | = |T ||S(u1 , u2 , · · · , un )|.‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﯾﻦ )‪ SL(n, R‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ )‪ GL(n, R‬ﺧﻮﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۱۳‬‬
 ‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ)‪SL(n, R‬‬ ‫‪۱.۸‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ g‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ )‪ SL(n, R‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ . det(g) = 1‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫‪g ≈ I + L,‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪Det(I + L) = 1 + T r(L) + O(L2 ).‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ L‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺭﺩّ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺍﺣﺘﯿﺎﺝ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﺩﮔﺬﺍﺭﯼ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪Eij‬‬

‫ﺭﺍ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭﺍﯾﻪ ‪ ij‬ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻭ ﺑﻘﯿﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫‪(Eij )kl = δik δjl .‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﮔﺮ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﺩﮔﺬﺍﺭﯼ ﮐﺖ ﻭ ﺑﺮﺍ ﺩﺭ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪Eij := |i⟩⟨j|.‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬

‫ﯾﮏ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ )‪ SL(n, R‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪{Eij ,‬‬ ‫‪1 ≤ i ̸= j ≤ n,‬‬ ‫‪Eii − Enn ,‬‬ ‫‪1 ≤ i < n}.‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(3, R‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪⟨A, B⟩ = tr(AT B).‬‬

‫ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(n, R‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ‪ n‬ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﯼ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ‪ T1 , T2 , · · · Tn‬ﺍﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪۹‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ‪:‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ‬

‫‪G1‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫} ‪{eθ1 T1‬‬

‫‪One-Parameter Subgroups۹‬‬

‫‪۱۴‬‬
 ‫‪G2‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫} ‪{eθ2 T2‬‬

‫···‬

‫‪Gn‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪{eθn Tn }.‬‬ ‫)‪(۴۱‬‬

‫ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ )‪ SL(3, R‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﻭ ﺷﮑﻞ ﺻﺮ ﯾﺢ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ‬

‫ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪O(n, R‬‬ ‫‪۹‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(n, R‬ﯾﮑﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ )‪ GL(n, R‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪O(n, R) = {A ∈ GL(n, R),‬‬ ‫‪| AT = A−1 }.‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻃﺮ ﯾﻖ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ‬

‫ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ⟩ ‪ ⟨,‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻥ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ‬ ‫ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ V‬ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ y1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ y2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ y = ‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪x=‬ﻭ‪‬‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻫﺮ ﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫· ‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ · ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪yn‬‬ ‫‪xn‬‬

‫∑‬
‫‪n‬‬
‫= ⟩‪⟨x, y‬‬ ‫‪xi yi = xt y‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬
‫‪i=1‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ xt‬ﺗﺮﺍﻧﻬﺎﺩﻩ ‪ x‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺧﻄﯽ ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺍﮔﺮ ‪x′ = Ax‬‬

‫ﻭ ‪ y ′ = Ay‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ x′t y ′ = xt y‬ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .At A = I‬ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮏ‬

‫‪۱۵‬‬
 ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺷﺮﻁ ‪ At A = I‬ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A ∈ O(n, R‬ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ±1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﻥ ﻋﺪﻩ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ‪ +1‬ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(n, R‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮﺩ ﺑﺮ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺤﻮﺭﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﺤﻮﺭ ‪ ،x‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ Ix‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪Ix = diagonal(−1, 1, 1, · · · 1).‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ detg = −1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ det(Ix g) = 1‬ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ .A := Ix g ∈ SO(n‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫‪ g‬ﺑﺎﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻣﻨﻬﺎﯼ ﯾﮏ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ Ix A‬ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(n‬ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺭﺍﺳﺖ‬

‫‪ Ix‬ﺍﺯ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(n‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‬

‫‪O(n) = SO(n) ∪ Ix SO(n).‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻭ ﺍﻗﺴﺎﻡ ﺿﺮﺏ ﻫﺎﯼ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪⟨x, y⟩ = xT Ky,‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ K‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻭ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻭﯾﮋﻩ ﻣﻘﺪﺍﺭﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ )‪ GL(n, R‬ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ OK (n, R‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ )‪ A ∈ OK (n, R‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ A‬ﺩﺭ ﺷﺮﻁ ﺯﯾﺮ ﺻﺪﻕ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪AT KA = K,‬‬ ‫)‪(۴۷‬‬

‫ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻨﮑﻪ ‪ K‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻗﻄﺮﯼ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻗﻄﺮﯼ ﮐﻨﻨﺪﻩﯼ ﺁﻥ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ )‪ OK (n, R‬ﻭ )‪ O(n, R‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R2‬ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﻣﺜﻞ‬

‫‪K(x, y) := ⟨x, y⟩ = 2x1 y1 + x2 y2‬‬

‫‪۱۶‬‬
‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ OK (2, R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺻﺮ ﯾﺢ ﻧﺸﺎﻥ‬

‫ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(2, R‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪Q(x, y) := ⟨x, y⟩ = 2x1 y1 + 2x2 y2 + x1 y2 + x2 y1 .‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SO(n, R‬‬ ‫‪۱۰‬‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪SO(n, R) := {A ∈ O(n, R) | det(A) = 1}.‬‬ ‫)‪(۴۸‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ I‬ﻣﺘﺼﻞ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺁﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪Tij := Eij − Eji = |i⟩⟨j| − |j⟩⟨i|.‬‬ ‫)‪(۴۹‬‬

‫ﻭ ‪ Eij‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻏﯿﺮﺻﻔﺮ ﺁﻥ ﺩﺭﺳﻄﺮ ‪ i‬ﺍﻡ ﻭ ﺳﺘﻮﻥ ‪ j‬ﺍﻡ ﻭ ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ ‪ 1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‬
‫)‪n(n−1‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(n‬ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪ n‬ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪⟨A, B⟩ = tr(AT B).‬‬

‫ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(n‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫‪A(θ) = eθ·T‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬
‫∑‬
‫=‪θ · T :‬‬ ‫‪θij Tij ,‬‬
‫‪1≤i<j≤n‬‬

‫ﻭ ‪ θij‬ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﯼ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﻫﺎ ﻏﯿﺮ‬

‫ﺻﻔﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪G12 := {A ∈ SO(n, R) | A = eθ12 T12 }.‬‬ ‫)‪(۵۰‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A = eθ12 T12‬ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 12‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(5‬ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﺛﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺩﺭ ‪ R5‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪:‬‬

‫‪A = eθT12 eϕT45‬‬ ‫‪B = eθT12 eϕT23 eγT34‬‬ ‫)‪(۵۱‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ‪ eθ·T‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ eθn·T‬ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ n‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﯾﮑﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ |‪ θ = |θ‬ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ‬

‫)ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺠﺰ ﺑﻌﺪ ‪ ۲‬ﻭ ﺑﻌﺪ ‪ (۳‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺤﻮﺭ ﻭ ﯾﮏ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﻟﯿﻞ ﺁﻥ ﻫﻢ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ n‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺯ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻧﯿﺰ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺤﻮﺭ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﺩﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﺯ ﻫﻤﺮ ﯾﺨﺘﯽ‬

‫‪SO(n)/SO(n − 1) ≡ S n−1‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻮﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ﮐﺮﻩ ‪ S n−1‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺍﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ‬

‫ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(n − 1‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﻭﺍﺭﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﻣﺤﻮﺭ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫‪۱.۱۰‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺳﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ‪T12 , T23 , T31‬‬

‫ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯾﯽ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎﯼ )‪ (1, 2), (2, 3), (3, 1‬ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﯼ )‪ (1, 2‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ 3‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺩﺭ ﺻﻔﺤﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺻﺎﺩﻕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺤﻮﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ﯾﮏ‬

‫ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﯿﺎﻥ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯾﺎﺩﮔﺮﻓﺘﯿﻢ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ‬

‫ﺁﻥ ﺩﺭﺱ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺮﺍﮔﺬﺍﺭﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮﺩﺁﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺍﺯ )‪ SO(2‬ﻭﺍﺯﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻭ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﺮ ﯾﺨﺘﯽ ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪SO(3)/SO(2) ≡ S 2 .‬‬ ‫)‪(۵۲‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﺍﯾﻦ ﻫﻤﺮ ﯾﺨﺘﯽ ﺭﺍ ﺑﯿﻨﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﮐﻪ ﭼﯿﺰﯼ‬

‫ﺟﺰﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎﯾﮏ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ))‪ (So(2‬ﻭ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﯾﮑﻪ ﮐﻪ ﻣﺤﻮﺭﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺭ ﻭﯼ‬

‫ﮐﺮﻩ ‪ S 2‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﻮﺭﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮﺩﻥ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﺍﺯ )‪ SO(3)/SO(2‬ﺍﺳﺖ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﺯ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺯ ﻭﺍﯾﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺤﻮﺭﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬

‫ﻣﺤﻮﺭﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﻤﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺻﺮ ﯾﺢ ﺗﺮ ﻭ ﺭ ﻭﺷﻦ ﺗﺮﯼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺩﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SO(3‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﺎﻡ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻋﻮﺽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪:‬‬

‫ﮎ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 0 1 ‬‬ ‫‪ 0 −1 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪L1 ≡ T23‬‬ ‫‪= 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1 ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪L2 ≡ T31‬‬ ‫‪=  0 0 0 ,‬‬ ‫‪L3 ≡ T12‬‬ ‫)‪=  1 0 0  . (۵۳‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1 0 0‬‬ ‫‪0 0 0‬‬

‫‪۱۹‬‬
 ‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻓﻮﻕ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻓﺸﺮﺩﻩ ﺯﯾﺮﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫‪(Lj )kl = −ϵjkl‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﮔﺮ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ‪ θ12 , θ23 , θ31‬ﺑﺎ ‪ θ3 , θ1 , θ2‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﯽ‬

‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ A = I + θ12 T12 + θ23 T23 + θ31 T31 = I + θ1 L1 + θ2 L2 + θ3 L3‬ﻧﺸﺎﻥ ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪ θ = θ n‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ‬

‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫‪Akl = δkl + θnj (Lj )kl = δkl − θnj ϵjkl .‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬
‫‪x‬‬
‫‪ 1 ‬‬ ‫‪ x1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ r =  x2‬ﺍﺛﺮ ﺑﮑﻨﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺜﻞ ‪ r′ =  x′2 ‬ﻣﯽ‬ ‫ﺣﺎﻝ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x′3‬‬ ‫‪x3‬‬
‫ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪r′ = gr −→ x′k = gkl xl = (δkl − θnj ϵjkl )xl = xk − θnj ϵjkl xk‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪r′ = r + θn × r.‬‬ ‫)‪(۵۷‬‬

‫ﺍﻣﺎ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r‬ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ n‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﮐﻮﭼﮏ ‪ θ‬ﭼﺮﺧﯿﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ g‬ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ n‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﺍﯾﺠﺎﺩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ n‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ θ‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪:‬‬

‫‪Rn (θ) = eθn·L .‬‬ ‫)‪(۵۸‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r‬ﺗﺤﺖ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﻻ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′‬ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺻﺮ ﯾﺢ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪۲۰‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪O(p, q‬‬ ‫‪۱۱‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ V‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮ ﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ‪،‬‬

‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺿﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻬﺎﺭﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﻭ ﭼﻬﺎﺭﺑﺮﺩﺍﺭ ) ‪ x = (x0 , x1 , x2 , x3‬ﻭ‬

‫) ‪ y = (y 0 , y 1 , y 2 , y 3‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪⟨x, y⟩ := x0 y 0 − x1 y 1 − x2 y 2 − x3 y 3 = xt ηy,‬‬ ‫)‪(۵۹‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪−1 0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪η=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۶۰‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪0 −1 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﯾﮏ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺷﺒﻪ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺍﺯ ﻧﻮﻉ )‪ (1, 3‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎ ﻣﺘﺮ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﻮﻉ )‪ (p, q‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻗﻄﺮﺁﻥ ‪ p‬ﺗﺎ ﯾﮏ ﻭ ‪ q‬ﺗﺎ ﻣﻨﻬﺎﯼ ﯾﮏ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ‪ −1‬ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ‪ 1‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎ ﻣﺘﺮ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﻮﻉ )‪ (p, q‬ﻣﺜﻞ‬

‫‪η = diagonal(1, 1 · · · 1, −1, −1, · · · − 1),‬‬ ‫)‪(۶۱‬‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ‪ Λ‬ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺭﺷﺮﻁ‬

‫‪Λt ηΛ = η‬‬ ‫)‪(۶۲‬‬

‫ﺻﺪﻕ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(p, q‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(1, 3‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫)‪ SO(p, q‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(p, q‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪۲۱‬‬
‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﭼﺮﺍ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(p, q‬ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(p + q‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﮐﺮﺩ؟ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺫﮐﺮ ﺟﺰﺋﯿﺎﺕ ﻻﺯﻡ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(2, 2‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺷﮑﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(1, 3‬ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﭼﻬﺎﺭﺑﻌﺪﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺩﺭﻓﻀﺎ ﺯﻣﺎﻥ ﭼﻬﺎﺭﺑﻌﺪﯼ‬ ‫‪۱.۱۱‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺩﺭﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ‪ ۱ + ۳‬ﺑﻌﺪﯼ ﯾﺎ )‪ O(1, 3‬ﺭﺍ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ )‪ (59‬ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﺗﺒﺪﯾﻞ )‪ Λ ∈ O(1, 3‬ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ Λt ηΛ = η‬ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺍﺯﻃﺮﻓﯿﻦ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .det Λ = ±1‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺑﻪ ﺩﻭﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﺠﺰﺍ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺭﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﯿﺪ ﺩﯾﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 00‬ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭﻃﺮﻑ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (62‬ﺣﺴﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪3‬‬
‫‪Λµ0 ηµν Λν0 = 1‬‬ ‫)‪(۶۳‬‬
‫‪µ=0,ν=0‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻗﻄﺮﯼ ﺑﻮﺩﻥ ‪ η‬ﻭ ﻓﺮﻡ ﺻﺮ ﯾﺢ ﺁﻥ ﺩﺭ )‪ (60‬ﻃﺮﻑ ﭼﭗ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ‬

‫‪Λ200 = 1 + Λ10 2 + Λ20 2 + Λ30 2 .‬‬ ‫)‪(۶۴‬‬

‫‪۲۲‬‬
‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﺎ ‪ Λ00 ≥ 1‬ﻭ ﯾﺎ ‪ . Λ00 ≤ −1‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺩﻭ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺩﻭ ﻧﺎﺣﯿﻪﻣﺠﺰﺍ‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺍﺯ ﭼﻬﺎﺭﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﺠﺰﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻧﺎﻡ ﮔﺬﺍﺭﯼ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪O(1, 3)+‬‬
‫↑‬ ‫}‪= {Λ ∈ O(1, 3)| det Λ = 1, Λ00 ≥ 1‬‬

‫‪O(1, 3)+‬‬
‫↓‬ ‫}‪= {Λ ∈ O(1, 3)| det Λ = 1, Λ00 ≤ −1‬‬

‫‪O(1, 3)−‬‬
‫↑‬ ‫}‪= {Λ ∈ O(1, 3)| det Λ = −1, Λ00 ≥ 1‬‬

‫‪O(1, 3)−‬‬
‫↓‬ ‫‪= {Λ ∈ O(1, 3)| det Λ = −1, Λ00 ≥ −1}.‬‬ ‫)‪(۶۵‬‬

‫ﻣﺴﻠﻢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﭼﻬﺎﺭﻧﺎﺣﯿﻪ ﺩﻭﻧﺎﺣﯿﻪ ﺁﺧﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺯﯾﺮﺍ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻫﺮﻋﻀﻮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ ﻣﻨﻬﺎﯼ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻭ ﻫﺮﺩﻭ ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺩﺭﻫﻢ ﺿﺮﺏ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺩﻭﻡ ﻧﯿﺰ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻁ ‪ Λ00 ≤ −1‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﻭﻝ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻭﯾﮋﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﯿﺎﻥ ﻧﻮﺍﺣﯽ ﺑﺎﻻ ‪ O(1, 3)+‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻋﻤﻞ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺭﺍ ﺑﻬﺘﺮﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﻭ ﺍﺯﻟﺤﺎﻅ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺍﯾﻦ ﭼﻬﺎﺭﻧﺎﺣﯿﻪ ﺭﺍ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ −1 0 0 0 ‬‬ ‫‪ 1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 1 0 0 ‬‬ ‫‪ 0 −1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪T =‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪π=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۶۶‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 0 1 0 ‬‬ ‫‪ 0 0‬‬ ‫‪−1 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 0 0 1‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺮﺩﻭ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ T .‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻭﺍﺭ ﻭﻧﯽ ﺯﻣﺎﻥ ﺭﺍ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ‪ π‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺣﻮﻝ‬

‫ﻣﺒﺪﺍء ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻓﻀﺎ ﺭﺍ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ↑ ‪ ،Λ ∈ O(1, 3)+‬ﺁﻧﮕﻪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ‬

‫‪T Λ ∈ O(1, 3)− ↓ ,‬‬ ‫‪πΛ ∈ O(1, 3)− ↑ ,‬‬ ‫‪(πT )Λ ∈ O(1, 3)− ↓ .‬‬ ‫)‪(۶۷‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻬﺎﺭﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮﻕ ﻫﻢﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ π, T, I‬ﻭ ‪ πT‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ Λ‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻭﯾﮋﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ πΛ ،T Λ‬ﻭ ‪ πT Λ‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻫﺎ ‪ Λ‬ﺑﺎ ﻭﺍﺭ ﻭﻧﯽ ﺯﻣﺎﻥ‪ ،‬ﺍﻧﻌﮑﺎﺱ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺣﻮﻝ ﻣﺒﺪﺍء ﻭ ﯾﺎ ﻫﺮﺩﻭ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺷﺪﻩ‬

‫‪۲۳‬‬
‫ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺎﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻭﯾﮋﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﻣﻌﻄﻮﻑ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻏﺎﻟﺐ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﻧﯿﺰ ﺻﻔﺖ ﻭﯾﮋﻩ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮑﺎﺭﻧﻤﯽ‬

‫ﺑﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ I‬ﻣﺘﺼﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ ﯾﻦ ﮐﺎﺭﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺑﯽ‬

‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﺗﺒﺪﯾﻠﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Λ≈I +b‬‬ ‫)‪(۶۸‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ‪ b‬ﮐﻮﭼﮑﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻁ )‪ (62‬ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ‬

‫‪ηb + bt η = 0.‬‬ ‫)‪(۶۹‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ b‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻡ ﺯﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪θ1‬‬ ‫‪θ2‬‬ ‫‪θ3 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ θ1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−ϵ3‬‬ ‫‪ϵ2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪b=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۷۰‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ θ2‬‬ ‫‪ϵ3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−ϵ1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪θ3‬‬ ‫‪−ϵ2‬‬ ‫‪ϵ1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪b = θ1 K1 + θ2 K2 + θ3 K3 + ϵ1 J1 + ϵ2 J2 + ϵ3 J3 ,‬‬ ‫)‪(۷۱‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 0 1‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 0 0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪K1 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪K2 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪K3 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۷۲‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 1 0 0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﻭ‬

‫‪۲۴‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1 0 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪0 0 1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪J3 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪J1 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪J2 = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۷۳‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 0 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪−1 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪0 0 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1 0 0‬‬

‫ﺑﺪﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺰ ﻭﺩﯼ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ ‪ K‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺧﯿﺰ ﻭ ‪ J‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ‪ J‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺯﻣﺎﻥ ﻫﯿﭻ ﮐﺎﺭﯼ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭﺑﺨﺶ ﻫﺎﯼ‬

‫ﻗﺒﻞ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ‪ K‬ﻫﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﻭﻥ ﻧﻘﺾ ﮐﻠﯿﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Λ1 := I + θK1 .‬‬ ‫)‪(۷۴‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪ Λ1‬ﻧﻘﻄﻪ )‪ x = (t, x, y, z‬ﺍﺯ ﻓﻀﺎ ﺯﻣﺎﻥ ﺭﺍ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ) ‪ x′ = (t′ , x′ , y ′ , z ′‬ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‪:‬‬

‫‪t′‬‬ ‫‪= t + θx‬‬

‫‪x′‬‬ ‫‪= θt + x‬‬

‫‪y′‬‬ ‫‪= y‬‬

‫‪z′‬‬ ‫‪= z,‬‬ ‫)‪(۷۵‬‬

‫ﮐﻪ ﻓﺮﻡ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ‪ x‬ﺑﺎ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ‪ θ‬ﻭ ﯾﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ v = tanh θ‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﯾﮏ ﺧﯿﺰ ﻣﺤﺪﻭﺩ‬

‫ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ‪ x‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪:‬‬

‫‪θ‬‬
‫‪Λ = lim (I +‬‬ ‫‪K1 )N = eθK1 .‬‬ ‫)‪(۷۶‬‬
‫∞→‪N −‬‬ ‫‪N‬‬

‫ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﯿﺰﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Λ = eθ1 K1 +θ2 K2 +θ3 K3 = eθn·K .‬‬ ‫)‪(۷۷‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺧﯿﺰ ﺑﺎﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ‪ θ‬ﯾﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ v = tanh θ‬ﻭﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ‪ n‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Λ = eϵ1 J1 +ϵ2 J2 +ϵ3 J3 = eθn·J ,‬‬ ‫)‪(۷۸‬‬

‫‪۲۵‬‬
 ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ θ‬ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ‪ n‬ﻣﺤﻮﺭﺩﻭﺭﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﯿﺰ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ v‬ﻭ ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ) ◦‪ (θ = 30◦ , ϕ = 30‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺩﺭﻓﻀﺎ ﺯﻣﺎﻥ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ‬ ‫‪۲.۱۱‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺳﺮ ﺭﺍﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ‪ 1 + d‬ﺑﻌﺪ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SO(n‬‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺩﺷﻮﺍﺭﯼ ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﮑﺎﺕ ﺍﺻﻠﯽ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺑﻪ‬

‫ﭼﻬﺎﺭﻗﺴﻤﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ )‪ (65‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫∑‬ ‫∑‬
‫‪Λ=I+‬‬ ‫‪γi K i −‬‬ ‫‪ϵij Jij ,‬‬ ‫)‪(۷۹‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪1≤i<j≤d‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬

‫‪Ki = E0i + Ei0 ,‬‬ ‫‪Jij = Eij − Eji ,‬‬ ‫)‪(۸۰‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺧﯿﺰ ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ‪ i‬ﻭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭﺻﻔﺤﻪ ‪ ij‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪Λ = eϕn.K+θm·J‬‬ ‫)‪(۸۱‬‬

‫∑‬
‫= ‪.m · J‬‬ ‫‪1≤i<j≤d‬‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪mij Jij‬‬

‫‪۲۶‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SP (2n, R‬‬ ‫‪۱۲‬‬

‫ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻬﻢ ﺩﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ ‪ Symplectic‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻫﺮﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻓﺎﺯ ‪ 2n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ‬

‫ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﻓﺎﺯ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺩﺭﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪q1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪q2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪· ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪qn ‬‬
‫‪R=‬‬
‫‪‬‬
‫‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(۸۲‬‬
‫‪‬‬ ‫‪p1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪p2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪· ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪pn‬‬

‫ﮐﺮ ﻭﺷﻪ ﭘﻮﺁﺳﻮﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ ‪:‬‬

‫} ‪{qi , qj‬‬ ‫‪= 0‬‬

‫} ‪{pi , pj‬‬ ‫‪= 0‬‬

‫} ‪{qi , pj‬‬ ‫‪= δij ,‬‬ ‫)‪(۸۳‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻓﺮﻡ ﻓﺸﺮﺩﻩ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪{Ri , Rj } = Jij ,‬‬ ‫)‪(۸۴‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ J‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ 2n‬ﺑﻌﺪ ﯼ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪۲۷‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪In ‬‬
‫‪J =‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۸۵‬‬
‫‪−In‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﺮ ﻭﺷﻪ ﭘﻮﺁﺳﻮﻥ ﻫﺮﺩﻭ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f, g‬ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﻓﺎﺯ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫∑‬‫‪n‬‬
‫‪∂f ∂g‬‬ ‫‪∂g ∂g‬‬
‫=‪{f, g} :‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۸۶‬‬
‫‪i=1‬‬
‫‪∂q‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪∂p‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪∂q‬‬ ‫‪i ∂pi‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮐﺮ ﻭﺷﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺸﺮﺩﻩ ﺯﯾﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﯿﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪∂f‬‬ ‫‪∂g‬‬
‫= }‪{f, g‬‬ ‫‪Jij‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۸۷‬‬
‫‪∂Ri‬‬ ‫‪∂Rj‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺯﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺟﻤﻊ ﺭ ﻭﯼ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﯼ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ R‬ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ R′‬ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺮ ﻭﺷﻪ ﭘﻮﺁﺳﻮﻥ ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﻪ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﻮﻕ‬

‫ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﮔﺎﻩ‬

‫‪R′ = SR,‬‬ ‫‪Ri′ = Sij Rj‬‬ ‫)‪(۸۸‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ S‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﺎ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﺍﺳﺖ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﻁ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪{Ri′ , Rj′ } ≡ Sik Sjl {Rk , Rl } ≡ Sik Sjl Jkl‬‬ ‫)‪(۸۹‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯼ ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ )‪ (88‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻃﺮﻑ‬

‫ﺭﺍﺳﺖ ﺍﯾﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ ‪ Jij‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪Sik Jkl Sik = Jij‬‬ ‫)‪(۹۰‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺸﺮﺩﻩ ﺗﺮ‪:‬‬

‫‪SJS t = J.‬‬ ‫)‪(۹۱‬‬

‫‪۲۸‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻓﻮﻕ ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﺍﻟﺰﺍﻣﺎ ً ﺧﻄﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ﻭ ﻣﺎﺑﺮﺍﯼ ﺳﺎﺩﮔﯽ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Symplectic‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺍﻧﮕﯿﺰﺵ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﺬﺭ ﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ 2n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪q‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ q2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ · ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ qn ‬‬
‫‪‬‬
‫‪R := ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۹۲‬‬
‫‪‬‬
‫‪ p ‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ p2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ · ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪pn‬‬

‫ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﺑﯿﻦ ﻫﺮﺩﻭﻧﻘﻄﻪ ‪ R‬ﻭ ‪ R′‬ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺍﺯﻧﻮﻉ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪⟨R, R′ ⟩ := Rt JR,‬‬ ‫)‪(۹۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪In ‬‬
‫‪J =‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۹۴‬‬
‫‪−In‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﻭ ‪ In‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ‪ n × n‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ )‪ SP (2n‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪۲۹‬‬
 ‫ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ‬ ‫‪۱.۱۲‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ S = I + a‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ S t JS = J‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ‪ .at J + Ja = 0‬ﺍﮔﺮ‬

‫‪ a‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ X‬‬ ‫‪Y ‬‬
‫‪a=‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۹۵‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪W‬‬

‫ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ at J + Ja = 0‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Z = Z t,‬‬ ‫‪Y = Y t,‬‬ ‫‪W = −X t ,‬‬ ‫)‪(۹۶‬‬

‫ﻭﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ a‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ X‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a=‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۹۷‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪−X t‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ Y‬ﻭ ‪ Z‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺷﻤﺎﺭﺵ ﺳﺎﺩﻩ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ‬

‫ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻭ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ )‪ .n(2n + 1‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (2n‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪n(2n + 1‬‬

‫ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (2‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (4, R‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺷﮑﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (4, R‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪۳۰‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SP (2n, R‬ﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ Eij‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﻓﻘﻂ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺭ ﻭﯼ ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮﺩﯾﻢ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﺍﻻﺻﻮﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺭﺍ‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻫﺮ ﻧﻮﻉ ﻣﯿﺪﺍﻧﯽ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ GL(n, C‬ﻭ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺍﯾﻦ ﺑﺎﺭ ﻫﻢ ﮐﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ GL(2, C‬ﻭ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺷﺮ ﻭﻉ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ‬

‫ﺑﻌﺪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪GL(2, C‬‬ ‫‪۱۳‬‬

‫ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ GL(2, C‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a‬‬ ‫‪b ‬‬
‫‪GL(2, C) := {‬‬ ‫‪ | a, b, c, d ∈ C,‬‬ ‫‪ad − bc ̸= 0}.‬‬ ‫)‪(۹۸‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪d‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺸﺖ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ ﯾﺎ ﻫﺸﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﭼﻬﺎﺭ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻭ ﻫﺸﺖ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ‬

‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SL(2, C‬‬ ‫‪۱۴‬‬

‫ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(2, C‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, C‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫)‪SL(2, C) = {g ∈ GL(2, C‬‬ ‫‪| det(g) = 1}.‬‬ ‫)‪(۹۹‬‬

‫‪۳۱‬‬
 ‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺍﺭﺍﯼ ‪ ۶‬ﺗﺎ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪GL(2, C)/SL(2, C) ≡ Z2 .‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ)‪SL(2, C‬‬ ‫‪۱.۱۴‬‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﯾﺎﺩﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ﺭ ﻭﺵ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺤﻮﻩ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, C‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩ ﻭ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪K1 = σ1 ,‬‬ ‫‪K2 = σ2 ,‬‬ ‫‪K3 = σ3 ,‬‬

‫‪J1 = iσ1 ,‬‬ ‫‪J2 = iσ2 ,‬‬ ‫‪J3 = iσ3 .‬‬ ‫)‪(۱۰۰‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﭼﻬﺎﺭﺑﺮﺩﺍﺭ ) ‪ r = (x0 , x1 , x2 , x3‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ x +x‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪x − ix ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Pr := ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۰۱‬‬
‫‪1‬‬
‫‪x + ix‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x −x‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ Λ1 := eθK1‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ‪ Pr‬ﺍﺛﺮ ﺩﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫‪Pr −→ Λ1 Pr Λ†1 = Pr′ .‬‬ ‫)‪(۱۰۲‬‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﮐﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﻟﻒ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﯾﺪ ﺑﺮﺍﯼ ‪ Λ2 := eθK2‬ﻭ ‪ Λ3 := eθK3‬ﻧﯿﺰ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭖ‪ :‬ﮐﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﯼ ﺍﻟﻒ ﻭ ﺏ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﯾﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ R3 := eθJ3 R2 := eθJ2 R1 := eθJ1‬ﻧﯿﺰ ﺗﮑﺮﺍﺭ‬

‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۳۲‬‬
 ‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪U (2‬‬ ‫‪۱۵‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ )‪ GL(2, C‬ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻭ ﭼﻪ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺹ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﯾﺎ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ x ‬‬
‫‪C 2 := {z = ‬‬ ‫}‪ | x, y ∈ C‬‬
‫‪y‬‬

‫ﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ‬

‫‪⟨z, w⟩ := z† w‬‬

‫ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻫﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﻓﺎﺯ ﺧﺎﻟﺺ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﭼﻪ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺜﻞ )‪ O(2, R‬ﺍﺯ ﺩﻭ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺟﺪﺍ ﺍﺯ ﻫﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ )‪ SU (2‬ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺍﺯﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍ ﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪U ∈ U (2‬‬

‫ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ U = eiϕ g‬ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ )‪ g ∈ SU (2‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ )‪ S(2‬ﺩﺭ )‪ U (2‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺑﺎ‬

‫ﯾﮏ ﻓﺎﺯ ﯾﻌﻨﯽ ‪ eiϕ‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ U (2)/SU (2) ≡ U (1‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﺩﯾﺪﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ )‪ U (2‬ﺭﺍ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﯾﺰﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ )‪ SU (2‬ﺭﺍﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﯾﺰﻩ ﮐﻨﯿﻢ ‪.‬‬

‫ﺯﯾﺮﺍﻫﺮﻋﻨﺼﺮ )‪ U (2‬ﺍﺯ ﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩﻥ ﯾﮏ ﻓﺎﺯ ‪ eiϕ‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ )‪ SU (2‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ g .g ∈ SU (2‬ﺭﺍ ﺑﻪ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ g = ‬ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺷﺮﻁ ‪ g † g = I‬ﺭﺍﺍﻋﻤﺎﻝ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪‬‬
‫‪c d‬‬

‫‪aa + bb = 1‬‬

‫‪cc + dd = 1‬‬

‫‪۳۳‬‬
 ‫‪ac + bd = 0‬‬

‫‪ad − bc = 1.‬‬ ‫)‪(۱۰۳‬‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪ b = −c‬ﻭ ‪ a = d‬ﻭﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ g‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪g=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪|a|2 + |b|2 = 1.‬‬ ‫)‪(۱۰۴‬‬
‫‪−b a‬‬

‫ﺑﺎﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻥ ‪ a = cos θeiα‬ﻭ ‪ b = sin θeiβ‬ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺑﻨﺪﯼ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮ )‪ SU (2‬ﻣﯽ ﺭﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪iα‬‬ ‫‪iβ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪cos θe‬‬ ‫‪sin θe‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪g ∈ SU (2‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫‪g=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۰۵‬‬
‫‪− sin θe−iβ‬‬ ‫‪cos θe−iα‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SU (2‬‬ ‫‪۱.۰.۱۵‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪.‬ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ )‪،g ≈ I + a ∈ SU (2‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ a‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﺎﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﻁ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﻣﻨﺠﺮﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﺍﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪a + a† = 0,‬‬ ‫)‪(۱۰۶‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻨﮑﻪ ‪ a‬ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﺯﻃﺮﻓﯽ ﺍﮔﺮ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ‪ I + a‬ﺭﺍ ﻣﺴﺎﻭﯼ ﺻﻔﺮ ﻗﺮﺍﺭﺩﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ‪ tr(a) = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ a‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪iϵ3‬‬ ‫‪iϵ1 + ϵ2 ‬‬
‫‪a=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۰۷‬‬
‫‪iϵ1 − ϵ2‬‬ ‫‪−iϵ3‬‬

‫ﻭﯾﺎ‬

‫‪a = ϵ1 T1 + ϵ2 T2 + ϵ3 T3 ,‬‬ ‫)‪(۱۰۸‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 1 ‬‬ ‫‪ 0 −i ‬‬ ‫‪ 1 0 ‬‬
‫‪T1 := iσ1 = i ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪T2 := iσ2 = i ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪T3 := iσ3 = i ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۰۹‬‬
‫‪1 0‬‬ ‫‪i 0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫‪۳۴‬‬
‫ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ) ‪ (ϵ1 , ϵ2 , ϵ3 ) =: θ(n1 , n2 , n3‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ) ‪ n = (n1 , n2 , n3‬ﯾﮏ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭ ﯾﮑﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ )‪ SU (2‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪g ≈ I + iθn · σ,‬‬ ‫)‪(۱۱۰‬‬

‫ﻭﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺤﺪﻭﺩ )‪ SU (2‬ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ‪:‬‬

‫)‪g ∈ SU (2‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫‪g = eiθn·σ .‬‬ ‫)‪(۱۱۱‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺑﺮﺩﺍﺭ ) ‪ r = (x1 , x2 , x3‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x3‬‬ ‫‪x1 − ix2 ‬‬
‫‪Qr := ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۱۲‬‬
‫‪1‬‬
‫‪x + ix‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪−x‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ R1 (θ) := eθT1‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ‪ Qr‬ﺍﺛﺮ ﺩﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫‪Qr −→ T1 (θ)Qr T1† = Qr′ .‬‬ ‫)‪(۱۱۳‬‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﮐﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﻟﻒ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﯾﺪ ﺑﺮﺍﯼ ‪ R2 (θ) := eθT2‬ﻭ ‪ R3 (θ) := eθT3‬ﻧﯿﺰ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(2, R‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(1, 1, R‬ﻧﯿﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻭﺟﻮﺩﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﯾﻦ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ‪ ⟨x, y⟩ = x0 y 0 + x1 y 1‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪⟨x, y⟩s := x0 y 0 − x1 y 1 ,‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (1, 1‬ﻭ ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (p, q‬ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎﯼ ﻭﺳﯿﻌﯽ ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ‬

‫ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺯ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮﺩﺩﺍﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻭﻗﺖ ﺁﻥ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ‬

‫ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﺑﺰ ﺭﮔﺘﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ )‪ GL(n, C‬ﺍﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪۳۵‬‬
 ‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ SU (2)/Z2‬ﻭ )‪SO(3‬‬ ‫‪۱۶‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ )‪،A ∈ SO(3‬ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ‪ ⃗r ∈ R3‬ﯾﮏ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪r⃗′ = A⃗r‬‬ ‫)‪(۱۱۴‬‬

‫ﺩﻭﺭﺍﻥ ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ ⃗r‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﻃﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺎﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ )‪ SU (2‬ﮐﻪ‬

‫ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮﻋﺠﯿﺐ ﺭﺍ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ ﺭ ﻭﯾﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻫﺮﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ ،⃗r =  y ‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪z‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪x − iy ‬‬
‫‪P := ‬‬ ‫‪ ≡ xi σi = ⃗r · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۱۱۵‬‬
‫‪x + iy‬‬ ‫‪−z‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﺯﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺟﻤﻊ ﺭ ﻭﯼ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ‪.x1 = x, x2 = y, x3 = z‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺩﺍﺭﺩ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺝ ‪. detP = −⃗r · ⃗r :‬‬

‫‪۳۶‬‬
 ‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ U ∈ SU (2‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫†‪P′ = UPU‬‬ ‫)‪(۱۱۶‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P ′‬ﻧﯿﺰﺩﺍﺭﺍﯼ ﻫﻤﺎﻥ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺍﻟﻒ ﺗﺎ ﺝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ‬

‫ﺩﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﺎﻥ ﻓﺮﻣﯽ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (115‬ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺭﺍ ﻧﯿﺰﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﺩﺍﺩ‪.‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪z′‬‬ ‫‪x′ − iy ′ ‬‬
‫‪P′ = ‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪ ≡ xi σi = r⃗′ · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۱۱۷‬‬
‫‪x′ + iy ′‬‬ ‫‪−z‬‬ ‫‪′‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ‪ U‬ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ‪ r‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′‬ﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺍﮔﺮ ‪ U‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ r ،‬ﻧﯿﺰﻧﺰﺩﯾﮏ ‪ r′‬ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ U‬ﻭﺍﻗﻌﺎً ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺍﯾﺠﺎﺩﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A ∈ SO(3‬ﺍﻧﺠﺎﻡ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪r′ = Ar‬‬ ‫)‪(۱۱۸‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ U ∈ SU (2‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A ∈ SO(3‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺳﻪ‬

‫ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﺑﻌﺪﺍﺯ ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ U‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ U ′‬ﺭﺍﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎﺁﻥ ﺩﺭ )‪ A′ ،SO(3‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ r′′‬ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫†‪P′ = UPU‬‬ ‫†‪P ′′ = U ′ P ′ U ′‬‬ ‫)‪(۱۱۹‬‬

‫‪r′ = Ar‬‬ ‫‪r” = A′ r′‬‬ ‫)‪(۱۲۰‬‬

‫ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (119‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‬

‫‪P ′′ = U ′ (U P U † )U ′† = (U ′ U )P (U ′ U )† .‬‬ ‫)‪(۱۲۱‬‬

‫‪۳۷‬‬
 ‫ﯾﻌﻨﯽ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U ′ U‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (120‬ﻧﯿﺰﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‬

‫‪r′′ = A′ Ar,‬‬ ‫)‪(۱۲۲‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎ )‪ U ′ U ∈ SU (2‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ A′ A ∈ SO(3‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﺍﺯ )‪ SU (2‬ﺑﻪ ﺳﻮﯼ )‪ SO(3‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ‪ U‬ﻭ ‪ −U‬ﻫﺮﺩﻭﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽِ } ‪ {U, −U‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(3‬ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻭﻟﯽ ﺍﯾﻦ ﺩﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ‪ SU (2)/Z2‬ﻭ )‪ SO(3‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪SU (2)/Z2 ≈ SO(3).‬‬ ‫)‪(۱۲۳‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺻﺮ ﯾﺢ )‪ U (A‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪U (xi σi )U † = x′i σi ≡ Aij xj σi‬‬ ‫)‪(۱۲۴‬‬

‫ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ‪ σk‬ﺿﺮﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪tr(σk U xi σi U † ) = tr(σk Aij xj σi‬‬ ‫)‪(۱۲۵‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ tr(σi σj ) = 2δij‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫= ‪Ajk‬‬ ‫‪tr(σj U σk U † ).‬‬ ‫)‪(۱۲۶‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺻﺮ ﯾﺢ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ A‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ U‬ﻭﺍﻗﻌﺎً ﭼﻪ ﺩﻭﺭﺍﻧﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ ،‬ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﮐﺪﺍﻡ ﻣﺤﻮﺭ ﻭﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﭼﻪ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺍﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﺩﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺩﻭﺩﺭﺩﻭ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬

‫‪U = ei 2 n̂·⃗σ ≡ cos I + i sin n̂ · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۱۲۷‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪۳۸‬‬
‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ̂‪ n‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﯾﮑﻪ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺿﺮ ﯾﺐ ‪ 1/2‬ﺑﺮﺍﯼ ﺭﺍﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪﯼ ﺩﺭﮐﻨﺎﺭ ‪ θ‬ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ‪ P‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ P = ⃗r · ⃗σ‬ﻧﻮﺷﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ ⃗a‬ﻭ ‪⃗b‬‬

‫‪(⃗a · ⃗σ )(⃗a · ⃗σ ) = (⃗a · ⃗b)I + i(⃗a × ⃗b) · ⃗σ .‬‬ ‫)‪(۱۲۸‬‬

‫ﮐﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ † ‪ P ′ = U P U‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎﺯﻧﻮﯾﺴﯽ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪P ′ = r⃗′ · ⃗σ ,‬‬ ‫)‪(۱۲۹‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮ ﺑﯿﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ‪ r‬ﻭ ‪ f ′‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪r⃗′ = cos θ ⃗r + sin θ ⃗r × n̂ + (1 − cos θ)(n̂ · ⃗r) n̂.‬‬ ‫)‪(۱۳۰‬‬

‫‪ n‬ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ) ‪ n = ( 12 , 12 , √12‬ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ 45‬ﺩﺭﺟﻪ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ SU (2‬ﺍﯼ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ‬

‫ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﻭ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ SO(3‬ﺍﯼ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ )‪ SO(1, 3‬ﻭ ‪SL(2, C)/Z2‬‬ ‫‪۱۷‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(1, 3‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻭﯾﮋﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ‪ ۳+۱‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ) ‪x = (x0 , x1 , x2 , x3‬‬

‫ﺩﺭﻓﻀﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬
‫‪ x +x‬‬
‫‪3‬‬
‫‪x1 − ix2 ‬‬
‫‪P = x σµ ≡ ‬‬
‫‪µ‬‬
‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۳۱‬‬
‫‪x1 + ix2‬‬ ‫‪x0 − x3‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ‬

‫‪(σ 0 , σ 1 , σ 2 , σ 3 ) = (I, σx , σy , σz ).‬‬ ‫)‪(۱۳۲‬‬

‫‪۳۹‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P‬ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺍﺳﺖ ‪ ،‬ﻭ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ ، xµ xµ‬ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ )‪ S ∈ SL(2, C‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‬

‫‪P −→ P ′ := SP S † .‬‬ ‫)‪(۱۳۳‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P ′‬ﻧﯿﺰﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺁﻥ ﻧﯿﺰﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ‪ P‬ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ‪ S‬ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ‬

‫ﯾﮏ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﺎﻻ ﻋﻼﻣﺖ ‪ x0‬ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ P ′‬ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺜﻞ ) ‪ (x′0 , x′1 , x′ 2, x′3‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﻝ ﻣﯿﻨﮑﻮﺳﮑﯽ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺩ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﮐﺮﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′0‬‬ ‫‪′3‬‬ ‫‪′1‬‬ ‫‪′2‬‬
‫‪ x +x‬‬ ‫‪x − ix ‬‬
‫‪P ′ = x′µ σµ =≡ ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۳۴‬‬
‫‪x′1 + ix′2 x′0 − x′3‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ .x′µ x′µ = xµ xµ‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ x′‬ﺑﺎﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ‪ Λ‬ﺍﺯ ‪ x‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x′µ = Λµν xν .‬‬ ‫)‪(۱۳۵‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﺩﺍﺷﺘﯿﻢ ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﺍﮔﺮ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫† ‪P ′ = SP S‬‬ ‫‪−→ x′ = Λx,‬‬

‫‪,‬‬ ‫‪P ” = S ′ P ′ S ′† −→ x′′ = Λ′ x′‬‬ ‫)‪(۱۳۶‬‬

‫ﻭﺍﺯﺁﻧﺠﺎ‬

‫‪P ′′ = (S ′ S)P (S ′ S)† ,‬‬ ‫‪x′′ = (Λ′ Λ)x.‬‬ ‫)‪(۱۳۷‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ S ∈ SL(2, C‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ )‪ Λ ∈ SO(1, 3‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺎﯼ ‪ S‬ﻭ ‪ −S‬ﻫﺮﺩﻭ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺭﺍ ﺍﯾﺠﺎﺩﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪SO(1, 3) ≡ SL(2, C)/Z2 .‬‬ ‫)‪(۱۳۸‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺻﺮ ﯾﺢ ‪ S, Λ‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪S(xµ σµ )S † = x′µ σµ ≡ Λµν xν σµ .‬‬ ‫)‪(۱۳۹‬‬

‫‪۴۰‬‬
 ‫ﺣﺎﻝ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ σ µ‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪(σ 0 , σ 1 , σ 2 , σ 3 ) = (I, −σx , −σy , −σz ).‬‬ ‫)‪(۱۴۰‬‬

‫ﺻﺤﺖ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪tr(σ µ σν ) = 2ηµ,ν .‬‬ ‫)‪(۱۴۱‬‬

‫ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (139‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Sσν S † = Λµν σµ ,‬‬ ‫)‪(۱۴۲‬‬

‫ﻭﭘﺲ ﺍﺯ ﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩﻥ ﺩﺭ ‪ σ α‬ﻭ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺭﺩّ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪tr(σ α Sσν S † ) = Λµν tr(σ α σµ ),‬‬ ‫)‪(۱۴۳‬‬

‫ﻭﯾﺎ‬

‫‪tr(σ α Sσν S † ) = Λµν 2ηαµ = 2Λαν .‬‬ ‫)‪(۱۴۴‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺎﺩﺭﺩﺳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ S‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ‪ Λ‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﯾﮑﺘﺎ ﭘﯿﺪﺍﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Λα‬‬
‫= ‪µ‬‬ ‫‪tr(σ α Sσν S † ).‬‬ ‫)‪(۱۴۵‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﮐﻠﯽ )‪ S ∈ SL(2, C‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫⃗‬
‫‪S = e(⃗a+ib)·⃗σ .‬‬ ‫)‪(۱۴۶‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ S ،⃗a = 0‬ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﻭﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺩﺭﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﯽ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮﺭﺁﻥ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ﯾﮑﻪ ̂‪ b‬ﻭﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ |‪ θ := |⃗b‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ S ،⃗b = 0‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﯾﮏ ﺧﯿﺰ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰﯼ ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ̂‪ a‬ﺑﺎ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺧﯿﺰ |‪ ϕ := |⃗a‬ﻭ ﯾﺎ ﺳﺮﻋﺖ‬

‫‪۴۱‬‬
‫‪ v := tanh ϕ‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺍﺛﺮ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﯿﺰ ﺍﺳﺖ ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ‬

‫)‪ SL(2, C‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺭﺍﻩ ﺁﻥ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ S‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪S = e⃗n·⃗σ = eϕn̂·⃗σ‬‬ ‫)‪(۱۴۷‬‬

‫√‬ ‫√‬
‫= ̂‪ .n‬ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺭﺍ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ‬ ‫⃗‬
‫‪n‬‬
‫‪ϕ‬‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ ⃗n = ⃗a + i⃗b‬ﻭ = ‪ ϕ‬ﻭ ‪ ϕ := ⃗n · ⃗n = |⃗a|2 + |⃗b|2‬ﻭ‬
‫∗‬

‫ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪S = eϕn̂·⃗σ = cosh ϕ I + sinh ϕ n̂ · σ.‬‬ ‫)‪(۱۴۸‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺷﮑﻞ ﺻﺮ ﯾﺢ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﻭﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﺷﻨﺎﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﯾﮏ ﺧﯿﺰ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﻣﺤﻮﺭ ) ‪ n = ( 12 , 12 , √12‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ v‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ SL(2, C‬ﺍﯼ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺧﯿﺰ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ‬

‫ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﻭ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ SO(1, 3‬ﺍﯼ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪GL(n, C‬‬ ‫‪۱۸‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ‪ n × n‬ﺑﺎ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ‬

‫ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪.2n2‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(1, C‬ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ C − {0‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻌﺪﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(2, C‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ‬

‫ﻫﺎﯼ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮﺩﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻭﺍﺿﺢ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﯼ ‪ Ek,l‬ﻭ ‪ iEk,l‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ‪ 1 ≤ k, l ≤ n.‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺯﯾﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(n, C‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴۲‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SL(n, C‬‬ ‫‪۱۹‬‬

‫ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ )‪ GL(n, C‬ﮐﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﯾﮏ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(n, C‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ )‪ SL(n, C‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪U (n‬‬ ‫‪۲۰‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ V‬ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺍﯾﻦ‬

‫‪ .⟨x, x⟩ = 0‬ﺑﺎﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ‬ ‫→‪−‬‬ ‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ⟨x, x⟩ ≥ 0‬ﻭ ﺍﮔﺮ ‪x = 0‬‬

‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫∑‬
‫= ⟩‪⟨x, y‬‬ ‫‪x∗i yi = x† y.‬‬ ‫)‪(۱۴۹‬‬
‫‪i‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪U (n‬‬

‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻫﺮﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺩﺭﺷﺮﻁ ‪ U † U = I‬ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺭﺩ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪ n2 − 1.‬ﯾﮏ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮﺡ ﺯﯾﺮ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Zk := Ekk − Ek+1,k+1 = |k⟩⟨k| − |k + 1⟩⟨k + 1|, 1 ≤ k ≤ n − 1‬‬

‫‪Xkl := i(Ekl + Elk = i(|k⟩⟨l| + |l⟩⟨k|),‬‬ ‫‪1≤k<l≤n‬‬

‫‪Ykl := Ekl − Elk = |k⟩⟨l| − |l⟩⟨k|,‬‬ ‫‪1 ≤ k < l ≤ n.‬‬ ‫)‪(۱۵۰‬‬

‫‪۴۳‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (4‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺻﺮ ﯾﺢ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪:‬‬

‫‪eθZk ,‬‬ ‫‪eθX14 ,‬‬ ‫‪eθY23 .‬‬ ‫)‪(۱۵۱‬‬

‫‪۴۴‬‬
 ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ :‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ‬ ‫‪۲۱‬‬

‫ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ‬ ‫ﻧﺎﻡ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ‬

‫‪n2‬‬ ‫)‪GL(n, R‬‬

‫‪n2 − 1‬‬ ‫)‪SL(n, R‬‬

‫‪2n2‬‬ ‫)‪GL(n, C‬‬

‫‪2n2 − 2‬‬ ‫)‪SL(n, C‬‬

‫)‪n(n−1‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪O(n), SO(n‬‬
‫)‪(۱۵۲‬‬

‫)‪(p+q)(p+q−1‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪O(p, q), SO(p, q‬‬

‫‪n2‬‬ ‫)‪U (n‬‬

‫‪n2 − 1‬‬ ‫)‪SU (n‬‬

‫‪(p + q)2‬‬ ‫)‪U (p, q‬‬

‫‪(p + q)2 − 1‬‬ ‫‪۴۵‬‬ ‫)‪SU (p, q‬‬

‫)‪n(2n + 1‬‬ ‫)‪SP (2n‬‬

‫ﺍﺯ ﻣﯿﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ )‪ SU (n‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻥ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (3‬ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻥ‬

‫ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺭﻧﮓ ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﻭﯾﮋﻩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻗﺒﻼ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺤﺚ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ‬

‫ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (3‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽ ﺑﺮ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SU (3‬‬ ‫‪۲۲‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺩﺭﻓﯿﺰﯾﮏ ﺫﺭﺍﺕ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (3‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ‬

‫ﯾﺎﺗﻘﺎﺭﻥ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﻃﺒﯿﻌﺖ ‪ ۶‬ﻧﻮﻉ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎﯼ ‪charm ، strange ، down ، up‬‬

‫‪ top ،‬ﻭ ‪ bottom‬ﻣﺸﻬﻮﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻼﺋﻢ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭﯼ ‪ t, c, s, d, u‬ﻭ ‪ b‬ﺑﮑﺎﺭﻣﯽ ﺭ ﻭﺩ‪ .‬ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﮐﻮﺍﺭﮎ‬

‫ﻫﺎ ﺫﺭﺍﺕ ﺑﺎ ﺍﺳﭙﯿﻦ ‪ 1/2‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﺑﺎﺭﻫﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﺴﺮﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﻡ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻫﻢ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭﺟﺪﻭﻝ‬

‫ﺯﯾﺮ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎﯼ ﻧﺴﻞ ﺩﻭﻡ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮ ﺍﺯ ﻧﺴﻞ ﺍﻭﻝ ﻭﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎﯼ ﻧﺴﻞ ﺳﻮﻡ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮﺍﺯ ﻧﺴﻞ ﺩﻭﻡ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﺑﻪ‬

‫ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﺩﯾﺮﺗﺮ ﺩﺭﺷﺘﺎﺏ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻫﺎ ﺁﺷﮑﺎﺭﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﺯﯾﺮﺍﺑﺮﺍﯼ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻧﺮ ﮊﯼ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﯿﺎﺯﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻫﻢ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯﻧﺎﻡ ﻧﺴﻞ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺴﻞ ﺳﻮﻡ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺩﻭﻡ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺍﻭﻝ‬ ‫ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ‬

‫)‪(۱۵۳‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪+ 23‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪− 13‬‬

‫‪۴۶‬‬
‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺫﺭﺍﺕ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻪ ﺫﺭﺍﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﭘﺎﺩﺫﺭﻩ ﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺟﺮﻡ ﻭﺍﺳﭙﯿﻦ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭﻟﯽ ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻨﻔﯽ‬

‫ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ ﺫﺭﺍﺕ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺟﺪﻭﻝ ﻓﻮﻕ ﺟﺪﻭﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺎﺩﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫ﻧﺴﻞ ﺳﻮﻡ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺩﻭﻡ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺍﻭﻝ‬ ‫ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ‬

‫)‪(۱۵۴‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪− 23‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪+ 13‬‬

‫ﺫﺭﺍﺕ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﯾﺎ ﻫﺎﺩﺭ ﻭﻥ ﻫﺎ ﺍﺯ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺰ ﻭﻥ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻭ‬

‫ﮐﻮﺍﺭﮎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺑﺎﺭ ﯾﻮﻥ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺳﻪ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﺑﺎﺭ ﯾﻮﻥ ﻫﺎ ﻭ ﻣﺰ ﻭﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ‬

‫ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪:‬‬

‫‪۴۷‬‬
‫ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﻮﺍﺭﮐﯽ‬ ‫ﺑﺎﺭ ﯾﻮﻥ ﯾﺎ ﻣﺰ ﻭﻥ‬

+1 uud p

0 udd n

۰ uds Λ

∑+
+1 uus

∑0
0 uds

∑−
−1 dds (۱۵۵)

+2 uuu ∆++

+1 ud π+

−1 ud π−

0 ds K0

0 ds K0

۴۸
‫ﯾﮏ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﺑﺎ ‪ q‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﺧﺼﻠﺖ ﺩﺭ ﻭﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﺎﺭﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﭼﻪ ﻧﯿﺮ ﻭﯾﯽ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎ ﻭﺍﺭﺩ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺑﺎﺭﺍﻟﮑﺘﺮ ﯾﮑﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺩﻭﻧﻮﻉ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﻣﻨﻔﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﺎﺭﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﺩﺭﺳﻪ ﻧﻮﻉ ﻇﺎﻫﺮﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﺭﺍ ﺭﻧﮓ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﯿﭻ‬

‫ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺑﺎ ﺭﻧﮓ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﺘﻌﺎﺭﻑ ﺁﻥ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﯾﮏ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ 1 ‬‬ ‫‪ 0 ‬‬ ‫‪ 0 ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪|R⟩ :=  0  ,‬‬ ‫‪|G⟩ :=  1  ,‬‬ ‫‪|B⟩ :=  0  ,‬‬ ‫)‪(۱۵۶‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻗﺮﺍﺭﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺭﮐﺪﺍﻡ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺑﺎﺭ ‪ G ، R‬ﯾﺎ ‪ B‬ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﺍﻟﮑﺘﺮ ﻭﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﯾﮏ‬

‫ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﺑﺎﺭ ‪ q, q ′‬ﺑﺎ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﺑﺎﺭ ‪ −q, −q ′‬ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎﻭﺗﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﯾﮏ‬

‫ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻮﺍﺟﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﻧﯿﺰ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﺑﺎ ﺑﺎﺭﻫﺎﯼ ‪ B, B‬ﻫﯿﭻ‬

‫ﺗﻔﺎﻭﺗﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﺑﺎ ﺑﺎﺭﻫﺎﯼ ‪ G, G‬ﯾﺎ ‪ R, R‬ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺍﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺭﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎ ﺑﺠﺎﯼ ﺩﻭﻧﻮﻉ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﻣﻨﻔﯽ ﺳﻪ‬

‫ﻧﻮﻉ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﺭﺍ ﺩﺭﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺍﺯ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺭﺩﺍﺭ ﺧﻮﺩ ﯾﻌﻨﯽ ﺩﺭﺣﺎﻟﺘﯽ‬

‫ﻣﺜﻞ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪|ψ⟩ = α|R⟩ + b|G⟩ + c|B⟩ =  b ‬‬ ‫)‪(۱۵۷‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪c‬‬

‫ﻫﺎﯼ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﯾﻦ‬ ‫ﺗﺼﻮﺭ ﮐﺮﺩ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﺗﺮﯼ ﺭﺍ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ′ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫= ⟩‪ |ϕ‬ﻭ ‪ |ψ⟩ =  b ‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻭ ﻧﻈﺮﯼ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺩﻭ ﮐﻮﺍﺭﮎ ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯼ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ‪ b ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪c′‬‬ ‫‪c‬‬
‫ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﺑﯿﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎﻭﺗﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﺑﯿﻦ ﺩﻭﮐﻮﺍﺭﮎ ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯼ ⟩‪ U |ϕ‬ﻭ ⟩‪ U ψ‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ U‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ‬

‫ﺩﺍﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺭﻧﮓ ‪ ColorSymmetry‬ﯾﺎ ﺗﻘﺎﺭﻥ )‪ SU (3‬ﺩﺭﻧﯿﺮ ﻭﯼ ﻫﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻗﻮﯼ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﮐﺸﻒ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ‬

‫‪۴۹‬‬
‫ﺩﺭﺩﻧﯿﺎﯼ ﺫﺭﺍﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻓﺼﻞ ﻫﺎﯼ ﻣﻬﻢ ﺩﺭﺗﺎﺭ ﯾﺦ ﺗﺤﻮﻝ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺫﺭﺍﺕ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻧﯿﺰ‬

‫ﺫﺭﺍﺕ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺩﺭﺁﺯﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﯼ ﺫﺭﺍﺕ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SU (3‬‬ ‫‪۲.۰.۲۲‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (3‬ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻭﺍﺣﺪ ﺭﺍﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ g = I +a‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺷﺮﻁ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﻟﺰﺍﻡ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ a‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ‬

‫ﺑﺎ ﺭﺩّ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ‪ a‬ﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩّ ﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﯾﮏ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯼ‬

‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪H1 := i(E11 − E22 ),‬‬

‫‪H2 := i(E22 − E33 ),‬‬

‫‪+‬‬
‫‪T12‬‬ ‫‪:= i(E12 + E21 ),‬‬
‫‪−‬‬
‫‪T12‬‬ ‫‪:= (E12 − E21 ),‬‬
‫‪+‬‬
‫‪T13‬‬ ‫‪:= i(E13 + E31 ),‬‬
‫‪−‬‬
‫‪T13‬‬ ‫‪:= (E13 − E31 ),‬‬
‫‪+‬‬
‫‪T23‬‬ ‫‪:= i(E23 + E32 ),‬‬
‫‪−‬‬
‫‪T23‬‬ ‫‪:= (E23 − E32 ).‬‬ ‫)‪(۱۵۸‬‬

‫ﺩﺭ ﯾﮏ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺩﯾﮕﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ H1‬ﻭ ‪ H2‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺩﺭﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪H1 := √ i(E11 − E22 ),‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪H2 := √ i(E11 + E22 − 2E33‬‬ ‫)‪(۱۵۹‬‬
‫‪2 3‬‬

‫‪۵۰‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪﻩ ﺍﯾﻦ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺩﻭﻡ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻣﺘﻌﺎﺭﻑ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ )‪ ⟨A, B⟩ := tr(A† B‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ ،SU (3‬ﻫﺸﺖ ﺗﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﯾﺎ ﻫﺸﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺣﻘﯿﻘﯽ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻫﻤﯿﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ‬

‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (n‬ﻭﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍﮐﺮﺩ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (n‬ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﺑﺎ ‪ n2 − 1‬ﻭ ﺗﻌﺪﺍﺩ‬

‫ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (n‬ﺑﺮﺍﺑﺮﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﺑﺎ ‪.n2‬‬

‫‪۵۱‬‬
 ‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۲‬ﺍﺭﺩﯾﺒﻬﺸﺖ ‪۱۳۹۵‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﺩﺭﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﻬﻤﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﮏ ﯾﺎﭼﻨﺪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﺮﺩﺵ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ ، Zn ،Z‬ﯾﺎ ‪ Sn‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﻣﮑﺎﻧﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻭ ﺩﺭﺱ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ‬

‫ﻭ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻬﻤﯽ ﻣﺜﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ‬

‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺎﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﯾﮏ ﺑﺤﺚ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﻭ ﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺩﺭﮐﻠﯿﺖ‬

‫ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎﺭﯼ ﻫﻢ ﻭﻗﺖ ﮔﯿﺮﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻢ ﮐﻢ ﺍﺛﺮﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺹ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺭﺍ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻫﺎﯼ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﺎﺭ ﯾﻒ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﻭ ﺣﺴﯽ‬

‫ﺑﺴﻨﺪﻩ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪۱‬‬
 ‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‬ ‫‪۲‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ‬ ‫‪۱.۲‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭﻧﻘﻄﻪ ﺁﻥ ﻣﺜﻞ ‪ x‬ﻭ ‪ y‬ﺑﺘﻮﺍﻥ ﻋﺪﺩﯼ ﻣﺜﻞ‬

‫)‪ d(x, y‬ﭼﻨﺎﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪d(x, y) ≥ 0‬‬

‫‪d(x, x) = 0‬‬

‫)‪d(x, z) ≤ d(x, y) + d(y, z‬‬ ‫)‪(۱‬‬

‫ﻧﺎﻣﺴﺎﻭﯼ ﺁﺧﺮﯼ ﻧﺎﻣﺴﺎﻭﯼ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﺎﻡ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ﮐﻪ )‪ (M, d‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺩﺭ ﺯﯾﺮﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺩﺭﻫﺮﻣﻮﺭﺩ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮ ﺧﻮﺩ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﺮﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﻭﺍﻗﻌﺎً ﺩﺭﺧﻮﺍﺹ ﺑﺎﻻ‬

‫ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪،M = R :‬‬

‫|‪d := |x − y‬‬

‫‪.‬‬

‫ﺏ‪،M = Rn :‬‬

‫)| ‪d1 (x, y) := (|(x1 − y1 | + |x2 − y2 | + · · · + |xn − yn‬‬

‫(‬ ‫‪)1‬‬
‫‪d2 (x, y) := (x1 − y1 )2 + (x2 − y2 )2 + · · · + (xn − yn )2 2‬‬

‫‪۲‬‬
 ‫ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ‪ dp‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪dp (x, y) := (|x1 − y1 |p + |x2 − y2 |p + · · · + |xn − yn |p ) p‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻭﺍﻗﻌﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺎﻣﺴﺎﻭﯼ ﻣﺜﻠﺚ ﺭﺍ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﻓﻌﻼ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮ ﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪d∞ (x, y) = sup1≤i≤n (|xi − yi |).‬‬

‫ﭖ‪ M :‬ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ n‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌﯽ ‪ A, B‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪:M‬‬

‫||‪d(A, B) := ||A − B‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫‪1‬‬
‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪.||x|| = tr(xt x) 2‬‬

‫ﺕ‪ M :‬ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ n‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌﯽ ‪ A, B‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪:M‬‬

‫||‪d(A, B) := ||A − B‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪.||x|| = tr(x† x) 2‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺝ‪ M :‬ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺯﻩ ‪ (a, b) ⊂ R‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭ ﺗﺎﺑﻊ ‪:f, g ∈ M‬‬

‫|‪d(f, g) := supx∈(a,b) |f − g‬‬

‫ﭺ‪ M :‬ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻭﺍﻧﺘﮕﺮﺍﻝ ﭘﺬﯾﺮ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺯﻩ ‪ (a, b) ⊂ R‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﺩﻭ ﺗﺎﺑﻊ ‪:f, g ∈ M‬‬

‫‪d(f, g) := ||f − g||,‬‬

‫‪۳‬‬
 ‫‪∫b‬‬
‫=‪.||h||2 :‬‬ ‫‪a‬‬
‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪h2 (x)dx‬‬

‫ﺡ‪ M :‬ﻫﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﻭ‬

‫‪d(x, y) = 1 if x ̸= y,‬‬ ‫‪d(x, x) = 0.‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫ﺩﺭﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻭ ﺩﻭﺭﯼ ﻧﻘﺎﻁ ﺍﺯ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﻨﺎﻭﻣﻔﻬﻮﻡ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭﺧﺎﺹ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮐﺮﻩ ﺑﺎﺯﯼ‬

‫ﺑﻪ ﺷﻌﺎﻉ ‪ ϵ‬ﺭﺍﺣﻮﻝ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ M‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪Bϵ (x) := {y ∈ M |d(x, y) < ϵ}.‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯ ﻭ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺴﺘﻪ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ‪ U ⊂ M‬ﺑﺎﺯﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺣﻮﻝ‬

‫ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺁﻥ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺑﺎﺯ ﺑﻪ ﺷﻌﺎﻉ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﻮﻝ ﺁﻥ ﭼﻨﺎﻥ ﺭﺳﻢ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﮐﺮﻩ ﺑﺎﺯ ﺩﺭﺩﺭ ﻭﻥ ‪ U‬ﻗﺮﺍﺭﮔﯿﺮﺩ‪ :‬ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﯾﮕﺮ ‪ U‬ﯾﮏ‬

‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺎﺯﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ‬

‫‪∀x ∈ U, ∃ ϵ > 0 | Bϵ (x) ⊂ U.‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﯼ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﺁﻥ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ U ⊂ M‬ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ‪ M − U‬ﺑﺎﺯﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R2‬ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫‪B1 (0) ≡ {y ∈ R2 |d(y, 0) ≤ ϵ}.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﻫﺎﯼ ‪ d2 ، d1‬ﻭ ∞‪ d‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻗﻀﺎﯾﺎﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯ ﻭﺑﺴﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﻗﻀﺎﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺍﺯﻧﻈﺮﺷﻬﻮﺩﯼ ﻧﯿﺰ‬

‫ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻗﻀﯿﻪ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ :‬ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺍﮔﺮ )‪ (M, d‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺍﺟﺘﻤﺎﻉ ﻫﺮﺗﻌﺪﺍﺩ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ ﺍﺯ ‪ M‬ﺑﺎﺯﻫﻢ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺍﺷﺘﺮﺍﮎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩﯼ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ ﺍﺯ ‪ M‬ﺑﺎﺯﻫﻢ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ‪ ،‬ﺍﺟﺘﻤﺎﻉ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ ﻟﺰ ﻭﻣﺎ ﺑﺎﺯ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﺍﺯﻧﻈﺮ ﺷﻬﻮﺩﯼ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺭﺍ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﮔﺮ ﻧﻘﺎﻁ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺭﺍ ﺑﻪ‬

‫ﻧﻘﺎﻁ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻨﮕﺎﺭﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻘﺪﺭﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺎﻧﺰﺩﯾﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ M‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ، y ∈ M‬ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺗﺎﺑﻊ )‪f (x‬‬

‫ﺭﺍﺑﻪ ﻣﻘﺪﺍﺭ )‪ f (y‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .‬ﺑﯿﺎﻥ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﺍﯾﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﺭﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ) ‪ f : (M, d) −→ (M ′ , d′‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺍﮔﺮ‬

‫‪∀ϵ > 0, ∃δ > 0| d(x, y) < δ −→ d′ (f (x), f (y)) < ϵ.‬‬ ‫)‪(۷‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺟﻤﻊ ﺩﻭﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‪ ،‬ﺿﺮﺏ ﺩﻭﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭ ﯾﺎ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻭ ﺭﺩّ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ) ‪ f : (M, d) −→ (M ′ , d′‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ‬

‫ﺍﺯ ‪ M ′‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ ﺍﺯ ‪ M‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻫﻢ ﺑﻨﺪ ﺑﻮﺩﻥ ﯾﺎ ﯾﮑﭙﺎﺭﭼﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ )ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ( ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ )ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ( ‪ M‬ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻫﺮﺩﻭﻧﻘﻄﻪ ﺁﻥ ﻣﺜﻞ‬

‫‪ x, y ∈ M‬ﺭﺍ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ‪ γ : R −→ M‬ﺑﺘﻮﺍﻥ ﭼﻨﺎﻥ‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ‪ γ(0) = x‬ﻭ ‪.γ(1) = y‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﺍﺯ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﯾﮏ ‪ -‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ‪ R4‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ‪ x2 + y 2 + z 2 + w2 = 1‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﻭ ‪ -‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ‪ R3‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ‪ x2 + y 2 − z 2 = 1‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﻭ ‪ -‬ﺯﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ‪ R3‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ‪ x2 − y 2 − z 2 = 1‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻫﻢ ﺑﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﯾﮏ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯﺩﻭﻗﺴﺖ ﻣﺠﺰﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻨﺪ‬

‫ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺑﻮﺩﻥ ﮐﻤﯽ ﺍﺯ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﻮﺩﻥ )ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺳﺖ( ﻗﻮﯼ ﺗﺮﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ‬

‫ﺑﻮﺩﻥ ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﯾﻢ ﮐﻠﯽ ﺗﺮ ﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮐﻠﯽ ﺗﺮ ﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﭘﺬﯾﺮﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻫﺮﺍﻧﺘﺰﺍﻉ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺩﺭ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﺑﺎ ﺍﻧﺘﺰﺍﻉ ﺧﻮﺍﺹ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﯼ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‬

‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ )ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯ( ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭﮐﻪ ﺩﺭﻣﻘﺪﻣﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﻣﺎﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﺮ ﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻧﻤﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻨﻈﻮﺭﻣﺎﻣﻄﺎﻟﺐ ﻭﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﻻﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ ﺍﮔﺮ ﺍﺯﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺍﺯﺁﻥ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺁﻭﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎﺕ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﺎﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺭﺍﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۶‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ ، G‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺍﮔﺮ ‪ G‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪﻭ‬

‫ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﺁﻥ ﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺭﺍ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﯿﺰﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﮔﺮ ﺿﺮﺏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎ‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ m : G × G −→ G‬ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺭﺍ ﺑﺎﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ i : G −→ G‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺯ ﻭﺝ ) ‪ (g1 , g2‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺯ ﻭﺝ ) ‪ (h1 , h2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ g1 g2 ،‬ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﺰﺩﯾﮏ ‪ h1 h2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﺍﮔﺮ ‪ g‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ‪ h‬ﺑﺎﺷﺪ‪ g −1 ،‬ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﺰﺩﯾﮏ ‪ h−1‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﺩﺭﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﺑﺎﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩﯼ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻗﻀﯿﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬ ‫‪۳‬‬

‫ﭘﺲ ﺍﺯﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻗﻀﺎﯾﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﻭﺩﺭﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻣﻬﻤﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺼﺪﺍﻕ‬

‫ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﺎﯾﺎ ﺭﺍﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺩﺭﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﯾﺪﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SO(n‬ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(n‬ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﻗﺴﻤﺖ ﺩﯾﮕﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ O(n‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ‪ −1‬ﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺭﺍ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﻮﺭﻧﺘﺰ ﻧﯿﺰﺩﯾﺪﯾﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﻠﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺭﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺟﺰﯾﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺗﻨﻬﺎﺑﻪ ﺧﻮﺍﺹ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ‬

‫ﺁﻥ ﻣﺮﺑﻮﻃﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‪ ،‬ﺁﻥ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﮐﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫‪h‬‬
‫)‪β ( t‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪g‬‬
‫)‪α(t‬‬
‫‪G0‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ G0 :۱‬ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺷﮑﻞ )‪ (1‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ G0‬ﺗﮑﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺴﻤﺘﯽ‬

‫ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻋﻀﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬

‫ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻭﻋﻨﺼﺮ ‪ g‬ﻭ ‪ h‬ﺭﺍﺩﺭﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮﻥ ﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﺍﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺩﻭ ﻣﺴﯿﺮ ‪ α, β : [0, 1] −→ G0‬ﭘﯿﺪﺍﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪α(0) = e,‬‬ ‫‪α(1) = g,‬‬

‫‪β(0) = e,‬‬ ‫‪β(1) = h.‬‬ ‫)‪(۸‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪ gh‬ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ‪ G0‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺯ ‪ e‬ﺑﻪ ‪ gh‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺿﺮﺏ ﺩﺭ ‪ G‬ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ m : G × G −→ G‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪γ : [0, 1] −→ G,‬‬ ‫))‪γ(t) := m(α(t), β(t‬‬ ‫)‪(۹‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮﺩﻥ ‪ m‬ﻭ ‪ α‬ﻭ ‪ β‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫)‪γ(0‬‬ ‫‪= m(α(0), β(0)) = m(e, e) = e,‬‬

‫)‪γ(1‬‬ ‫‪= m(α(1), β(1)) = m(g, h) = gh.‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫‪۸‬‬
 ‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ‪ γ‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ e‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ gh‬ﻭﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪. gh ∈ G0‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﮑﻮﺱ ﻫﺮﻋﻨﺼﺮ ‪ g ∈ G0‬ﻧﯿﺰ ﺩﺭﺧﻮﺩ ‪ G0‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﺎﻻﺭﺍﺩﺭﻣﻮﺭﺩ‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺗﮑﺮﺍﺭﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪α−1 : G −→ G,‬‬ ‫‪α−1 (t) := i(α(t)).‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮﺩﻥ ‪ α‬ﻭ ‪ i‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮﺩﻥ ‪ α−1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫‪α−1 (0) = i(α(0)) = i(e) = e‬‬

‫‪α−1 (1) = i(α(1)) = i(g) = g −1 .‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ‪ g −1‬ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ G0‬ﺍﺳﺖ ﻭﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ G0‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩِ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﻭﻗﻮﯼ ﺗﺮﯼ ﺭﺍ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ‪ G0‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‪ ،‬ﺁﻥ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﮐﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ‪ G0‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺩﺭﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ‪ G0‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ G0‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ‪ h ∈ G0‬ﻭ ‪ .g ∈ G‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .ghg −1 ∈ G0‬ﭼﻮﻥ ‪ h ∈ G0‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ‪) α‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ( ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫‪α : [0, 1] −→ G0 α(0) = e, α(1) = h.‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ γ(t) := gα(t)g −1 :‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ) ‪ .γ(t) := m(g, m(α(t), g −1‬ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪۹‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺍﺯ ]‪ [0, 1‬ﺑﻪ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺩﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫)‪γ(0‬‬ ‫=‬ ‫‪gα(0)g −1 = geg −1 = e,‬‬

‫)‪γ(1‬‬ ‫=‬ ‫‪gα(1)g −1 = ghg −1 .‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ‪ ghg −1‬ﺭﺍ ﺑﻪ ‪ e‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .ghg −1 ∈ G0‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪G0‬‬

‫ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ G0‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭِ ‪ G‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ‪ G/G0‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺯ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﻫﺎﯼ ‪ G0‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﺎ ﮐﻼﺱ ﺭﺍ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﺁﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻣﺜﻞ ]‪ [a‬ﯾﺎ ]‪ [b‬ﻭﻏﯿﺮﻩ‪ .‬ﻗﺒﻼً‬

‫ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﮐﻼﺱ ﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺯﯾﺮﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﯾﻦ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺭﺍ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ψ : [a] ≡ aG0 −→ [b] ≡ bG0 ,‬‬ ‫‪ψ(x) = ba−1 x‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺍﺳﺖ ﻭﻧﮕﺎﺷﺖ ﻓﻮﻕ ﺍﺯ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ ψ‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺑﺪﺍﻥ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺍﺯﻧﻈﺮﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ‬

‫ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮑﯽ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ‪ G0‬ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮑﻞ )‪.(2‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ G0‬ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﻢ ﺑﻨﺪﻣﺴﯿﺮﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﺩﻭﻧﻘﻄﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻭﺻﻞ‬

‫ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻫﺮﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻭﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﺣﺘﻤﺎﺩﺭ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ a, b‬ﻫﺮﺩﻭ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ‪ g ∈ G0‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫‪ .b = ag‬ﺍﻣﺎ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ g‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻭﺻﻞ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪∃ γ(t) |γ(0) = e, γ(1) = g.‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ )‪ η(t) := aγ(t‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﺍﺯ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬

‫ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۱۰‬‬
 ‫‪G0‬‬ ‫‪a G0‬‬

‫‪.....‬‬
‫‪bG‬‬ ‫‪c G0‬‬
‫‪0‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ G0 :۲‬ﻭ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﺯﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ G/G0 .‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺿﻤﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪η(0) = aγ(0) = ae = a,‬‬ ‫‪η(1) = aγ(1) = ag = b.‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ‪ ، η‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬ﺭﺍ ﺑﻪ ‪ b‬ﻭﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺮﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ‬

‫ﻣﻌﮑﻮﺱ ﻗﻀﯿﻪ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﻭﻋﻀﻮ ﻣﺜﻞ ‪ c‬ﻭ ‪ d‬ﺭﺍ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺎﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﺩﻭ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻀﻮﯼ ﻣﺜﻞ ‪ g ∈ G0‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ‬

‫ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ‪ .d = cg‬ﺍﻣﻨﺤﻨﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ‪ c‬ﺭﺍ ﺑﻪ ‪ d‬ﻭﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ‪ α‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪α(0) = c,‬‬ ‫‪α(1) = d.‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ )‪ β(t) := c−1 α(t‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ‪ α‬ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺎﺑﺮﻓﺮﺽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺿﻤﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪β(0) = c−1 α(0) = c−1 c = e,‬‬ ‫‪β(1) = c−1 α(1) = c−1 d‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ ، β‬ﻋﻀﻮ ‪ c−1 d‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ .c−1 d ∈ G0‬ﻭﻟﯽ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﺪﺍﻥ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﯾﮏ ‪ g ∈ G0‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ‪ d = cg‬ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻨﮑﻪ ‪ c‬ﻭ ‪ d‬ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻗﻀﯿﻪ ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪۱۱‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G0‬ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﺎﯼ ﺟﺪﺍﺍﺯﻫﻤﯽ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ‪ G/G0‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪﺍ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:۱‬‬

‫‪O(n)/SO(n) ≡ Z2 .‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۲‬ﺩﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ )‪ ،O(1, 3‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ↑‬

‫‪ O(1, 3)+‬ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪↑ ≡ Z2 × Z2 .‬‬
‫‪O(1, 3)/O(1, 3)+‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬

‫‪۱۲‬‬
‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺁﻧﻬﺎ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۲‬ﺍﺭﺩﯾﺒﻬﺸﺖ ‪۱۳۹۵‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﺩﺭﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭ ﺟﺒﺮ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺑﺎﻫﻢ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺟﺪﺍﮔﺎﻧﻪ ﺷﺮﺡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺭﺍ ﺑﺎﻫﻢ ﺭ ﻭﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩﯼ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺿﺮﺏ ﻫﺮﻋﻀﻮ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻋﻀﻮﺩﯾﮕﺮ ﻋﻀﻮﯼ ﺑﺎﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ‬

‫ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮﺿﺮﺏ ﺷﻮﻧﺪﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ‬

‫ﺍﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻀﻮﺍﻭﻟﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻗﯿﻮﺩ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﺑﺸﺪﺕ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮ ﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﻟﯽ ﺭﺍ ﺑﺎﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻭﺍﺣﺪ ﺁﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﻭﺭ ﯾﻢ‪ ،‬ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭﻣﻬﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﻮﺍﺑﻊ‬

‫ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻫﺮﻋﻨﺼﺮﺁﻥ ﺑﺎﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩﯼ‬

‫‪۱‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۱‬ﺷﮑﻞ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﻭﺷﮑﻞ ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺩﺭﺍﺩﺍﻣﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮﺡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭﻟﯽ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﯾﮏ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻭﻟﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻨﻈﻮﺭﻣﺎﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ‬ ‫‪۲‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺭ ﻭﺯﯼ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻗﺮﺍﺭﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﺷﺎﯾﺪ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺳﻄﺤﯽ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﻗﺮﺍﺭﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﯾﻢ ﭼﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺍﺳﺖ؟ ﺁﯾﺎ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺍﺳﺖ ﻭﯾﺎﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﭼﯿﺰﯼ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ‬

‫ﺗﺮﺍﺯﺁﻥ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺎﻭﺳﺎﯾﻞ ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮ ﻭﻉ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻗﻄﻌﻪ ﻃﻨﺎﺑﯽ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺳﻄﺢ‬

‫ﺳﯿﺎﺭﻩ ﺑﮑﺸﯿﻢ ﻭ ﺑﻌﺪﺍﺯﻃﯽ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺩﻭﺳﺮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺒﻨﺪﯾﻢ ﺗﺎﯾﮏ ﻃﻨﺎﺏ ﺑﺴﺘﻪ ﺩﺭﺳﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺑﻌﺪﺍﺯﺁﺯﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﻨﺎﺏ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﭘﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ‬

‫ﺳﻄﺤﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﮐﺮﻩ ﯾﺎ ﺑﯿﻀﯽ ﮔﻮﻥ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺗﺨﺖ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺍﮔﺮ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻭﻗﺖ ﻫﺎ ﻃﻨﺎﺏ ﺭﺍ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺪﻭﻥ‬

‫ﭘﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﻣﺎﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﮐﺮﻩ ﻓﺮ ﻕ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻭ ﺍﺣﺘﻤﺎﻻً ﭼﯿﺰﯼ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﯾﺎ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ ﺗﺮﺍﺯﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎﺑﻪ ﺁﻥ ﻧﯿﺎﺯﺩﺍﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺭﺍ ﺑﻠﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻭﻧﯿﺎﺯﯼ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻧﺪﺍﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺴّﺎﺣﯽ ﮐﺮﺩﻩ‬

‫‪۲‬‬
‫ﻭ ﺑﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪﺁﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺭﺍﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﻫﯿﻢ ﻭﺁﻥ ﺷﺎﺧﻪ‬

‫ﺍﺯ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﮐﻪ ﻣﺎﺭﺍﻗﺎﺩﺭﺑﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺍﮔﺮ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺎﺭﻫﺎﯼ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ ﻣﺜﻼً‬

‫ﺧﻄﻮﻁ ﺭﺍﺳﺖ ﻭﺯﺍﻭﯾﻪ ﻭ ﺍﺷﮑﺎﻝ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﭘﺴﺘﯽ ﻭ ﺑﻠﻨﺪﯼ ﻫﺎﯼ ﺳﻄﺢ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺧﻮﺏ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﭼﻨﺎﻥ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﻧﺰﺩﯾﮏ‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭﺩﺭﺟﻪ ﺍﻭﻝ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺳﻄﺢ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﺗﺎﯾﯽ ﺍﻋﺪﺍﺩﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪ Rn‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻭ ﻧﻘﺎﻁ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺍﺯﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺁﻥ ﭘﯽ ﺑﺮﺩ ﻭ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺍﺯﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﻧﻘﻄﻪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﺎ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎﺭﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻓﻀﺎﺭﺍﺑﺎﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺷﻔﺎﻑ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎ ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ﻓﻀﺎ ﯾﮏ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻌﯿﻦ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻀﺎﯾﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﺠﻬﺰﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﯾﺎ ‪ M anif old‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‬

‫ﺑﻌﺪ ﺁﻥ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﻟﺒﺘﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﺗﻤﺎﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﻢ ﻭ ﺷﺮﻁ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻﺭﺍ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ‪ θ, ϕ‬ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺍﯾﻦ ﻋﯿﺐ ﺭﺍﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻝ ﻭﺟﻨﻮﺏ ﻣﺨﺘﺼﻪ ‪ ϕ‬ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﺭﻫﻤﻪ ﮐﺮﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺭﻓﻊ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﯿﺼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻣﺴﺎﺣﯽ ﺳﻄﺢ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫ﺍﺯ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎﻥ ﻭﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﺍﻥ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﺯ ﺳﻄﺢ ﺭﺍ ﻣﺨﺘﺼﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﯼ ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻥ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺍﺯ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺩﺭﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻫﺎ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻭ‬

‫ﺑﺎﺩﻗﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯﺍﯾﻦ ﻇﺮﺍﻓﺖ ﻫﺎ ﺻﺮﻑ ﻧﻈﺮﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ‬

‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﻘﺎﻁ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺑﺠﺰ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻧﺪﮐﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﯼ ﺑﺎ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺻﻔﺮ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﻧﮕﺎﺭﯼ ﺧﻠﻠﯽ ﺩﺭﺑﺤﺚ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻣﺎ ﺍﯾﺠﺎﺩﻧﺨﻮﺍﻫﺪﮐﺮﺩ‪.‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﺯﯾﺮ ﺑﻪ ﺩﺭﮎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺩﺭ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻝ ﻭ ﺟﻨﻮﺏ ﺍﯾﺮﺍﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﺼﻒ ﺍﻟﻨﻬﺎﺭ ﻫﺎ ﻣﺨﺘﺼﻪ ‪ ϕ‬ﺩﻭ ﻣﻘﺪﺍﺭ ‪ 0‬ﻭ ‪ 2π‬ﺭﺍﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﯾﺮﺍﺩ ﺗﺎﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺍﺑﻊ‬

‫ﭘﺮ ﯾﻮﺩﯾﮏ ﺩﺭ ‪ ϕ‬ﮐﺎﺭﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺟﺪﯼ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ x, y, z‬ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ θ, ϕ‬ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷﺖ‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫=‬ ‫‪sin θ sin ϕ‬‬

‫‪۳‬‬
 ‫‪θ‬‬
‫‪φ‬‬
‫‪θ1‬‬
‫‪θ2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۲‬ﺳﻄﻮﺡ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﻭ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﺑﺎ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻥ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪= sin θ cos ϕ‬‬

‫‪z‬‬ ‫‪= cos θ‬‬ ‫)‪(۱‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﮐﺮﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺳﻪ ﻣﺨﺘﺼﻪ )‪(θ, ϕ, ψ‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﮐﺎﺭﺗﯽ ‪ x1 , x2 , x3 , x4‬ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ θ, ϕ, ψ‬ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷﺖ‪.‬‬

‫‪x1‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪sin θ sin ϕ sin ψ‬‬

‫‪x2‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪sin θ sin ϕ cos ψ‬‬

‫‪x3‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪sin θ cos ϕ‬‬

‫‪x4‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪cos θ‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :‬ﭼﻨﺒﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ ،θ1 , θ2‬ﺷﮑﻞ )‪.(2‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮐﺮﻩ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ‪ Rn+1‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪x21 + x22 + · · · x2n+1 = 1.‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﮐﺮﻩ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺳﻄﻮﺡ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻻﺕ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪:‬‬

‫‪x2 + y 2 − z 2 = 0.‬‬

‫ﺏ‪:‬‬

‫‪x2 − y 2 − z 2 = 0.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ‪ x − y‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ y = f (x). .‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ y‬ﯾﮏ‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮﺍﺭ ﻭ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺭﺍ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ ‪ y‬ﻣﯽ ﭼﺮﺧﺎﻧﯿﻢ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺩﻭﺍﺭ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻄﻮﺡ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻻﺕ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻭ ﺧﻮﺍﺹ ﮐﻠﯽ ﺁﻥ‬ ‫‪۳‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮﺭﺣﺴﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻥ ﺑﺎﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ‪ g‬ﺑﺎﺗﻌﺪﺍﺩﯼ‬

‫ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺁﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪θ1 , θ2 , · · · θn‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮﻋﻀﻮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫‪a = g(θ1 , θ2 , · · · θn ).‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﺭﺍﭼﻨﺎﻥ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺻﻔﺮﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬

‫‪g(0, 0, · · · , 0) = e.‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﻭ ﻋﻀﻮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ) ‪ a = g(α1 , · · · αn‬ﻭ ) ‪ b = g(β 1 , · · · β n‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻋﻨﺼﺮ = ‪c‬‬

‫) ‪ g(γ1 , γ2 , · · · γn‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪ab = c‬‬ ‫‪−→ g(α1 , α2 , · · · αn )g(β 1 , · · · β n ) = g(γ 1 , γ 2 , · · · γ n ).‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ a‬ﻭ ‪ b‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺍﺑﻊ‬

‫‪γ i = f i (α1 , α2 , · · · , αn ; β 1 , β 2 , · · · β n ),‬‬ ‫)‪(۷‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﮔﺮ ﻣﻌﮑﻮﺱ ﻋﻨﺼﺮ ) ‪a = g(θ1 , θ2 , · · · θn‬‬

‫ﺭﺍﺣﺴﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪a−1 = g(ϕ1 , ϕ2 , · · · ϕn ).‬‬ ‫)‪(۸‬‬

‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ ﺩﯾﮕﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a−1‬ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍ ﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ‬

‫ﺩﯾﮕﺮ ﺗﻮﺍﺑﻊ‬

‫‪ϕi := hi (θ1 , θ2 , · · · θn ),‬‬ ‫)‪(۹‬‬

‫ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺯ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﺸﺮﺩﻩ ﺩﺭﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪۶‬‬
‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ‪ :‬ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺿﺮﺏ ‪ m : G × G −→ G‬ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ‪i : G −→ G‬‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺑﺎﻋﻤﻞ ﺿﺮﺏ ﺑﺎﻻ‪ G ،‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺏ‪ :‬ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺝ‪ :‬ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﯾﺮ ﭼﻨﺪﻣﺜﺎﻝ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺧﻮﺩ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺷﺮﺍﯾﻂ ﺩﯾﮕﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺿﺮﺏ ﻭﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (1‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮِ )‪ g = eiθ ∈ U (1‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮِ ‪ θ‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺧﻤﯿﻨﻪﯼ ﺁﻥ ﺩﺍﯾﺮﻩﯼ‬

‫‪ S1‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫) ‪g(θ)g(θ′ ) = g(θ + θ′‬‬ ‫‪g −1 (θ) = g(−θ).‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ GL(2, R‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺍ ﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺑﻨﺪﯼ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 1+θ‬‬ ‫‪θ2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪g ∈ GL(2, R), −→ g(θ1 , θ2 , θ3 , θ4 ) = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬
‫‪θ3‬‬ ‫‪1 + θ4‬‬

‫ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻤﺎﻡ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R4‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯﺁﻥ ﺻﻔﺤﻪ ‪ (1 + θ1 )(1 + θ4 ) − θ2 θ3 = 0‬ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺍﮔﺮ‬

‫ﭼﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﻭﻟﯽ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﻭﻗﺴﻤﺖ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭﺩﺭ ﻭﻥ ﺩﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺍﺷﺘﺮﺍﮎ‬

‫ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺤﺎﻁ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SL(2, R‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺑﻨﺪﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ x0 + x3‬‬ ‫‪x1 + x2 ‬‬
‫‪g ∈ SL(2, R) −→ g = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬
‫‪x1 − x2‬‬ ‫‪x0 − x3‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻓﻮﻕ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺷﺮﻁ ‪det(g) = 1‬‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x20 − x21 − x22 − x23 = 1,‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫ﻭﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻘﺎﻁ ﺭ ﻭﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﮑﺎﺭﺑﺒﺮ ﯾﻢ‪.‬‬

‫‪x0‬‬ ‫=‬ ‫‪cosh θ‬‬

‫‪x1‬‬ ‫=‬ ‫‪sinh θ cos α‬‬

‫‪x2‬‬ ‫=‬ ‫‪sinh θ sin α cos β‬‬

‫= ‪x3‬‬ ‫‪sinh θ sin α sin β.‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (13‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﻫﺬﻟﻮﻟﯽ ﮔﻮﻥ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﻧﯿﺰﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b   x0 + ix3‬‬ ‫‪x1 − ix2 ‬‬
‫‪g ∈ SU (2) −→ g = ‬‬ ‫‪≡‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬
‫∗‪−b‬‬ ‫∗‪a‬‬ ‫‪−x1 − ix2‬‬ ‫‪x0 − ix3‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺷﺮﻁ ‪ det(g) = 1‬ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪x20 + x21 + x22 + x23 = 1.‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫‪۸‬‬
‫ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﺑﻮﺿﻮﺡ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ SU (2‬ﮐﺮﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﮐﺮ ﻭﯼ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻥ ﺑﮑﺎﺭﺑﺮﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪﺍﺯﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻬﻢ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﺁﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺳﺎﺩﻩ ﻭﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺷﮑﻞ ﻭ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻌﺮﺑﻒ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ‬

‫ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ‪ ،‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﯾﮏ ‪ -‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪.SO(n, R‬‬

‫ﺩﻭ‪ -‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪SU (n).‬‬

‫ﺳﻪ ‪ -‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪SP (2n, R).‬‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻠﯽ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ‬ ‫‪۴‬‬

‫‪ n‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽ ﺩﻭﺧﻄﯽ ‪ [ , ] : A × A −→ A‬ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ‬

‫ﺩﺭﺁﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫]‪[x, y] = −[y, x‬‬

‫‪[[x, y], z] + [[y, z], x] + [[z, x], y] = 0.‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪۹‬‬
 ‫ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺩﻭﺧﻄﯽ )‪ (bilinear‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﺩﻭﻣﺘﻐﯿﺮﺧﻮﺩ ﺧﻄﯽ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‪[αx+y, z] = α[x, z]+[y, z]:‬‬

‫ﻭ ]‪.[x, αy + z] = α[x, y] + [y, z‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A‬ﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻣﺨﺘﻠﻂ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻣﺨﺘﻠﻂ( ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮ ﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {e1 , e2 , · · · en‬ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺯ ﻓﻀﺎﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯﻓﻀﺎﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ] ‪ [ei , ej‬ﺭﺍ‬

‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻀﺎﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪k‬‬
‫‪[ei , ej ] = fij‬‬ ‫‪ek .‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫‪ fij‬ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺟﺒﺮﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺭﺍﺑﻄﻪ ] ‪ ، [ei , ej ] = −[ej , ei‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﯼ‬
‫‪k‬‬
‫ﺿﺮﺍﯾﺐ‬

‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﻭﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﺁﻥ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﺗﺤﺎﺩ ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪m n‬‬ ‫‪m n‬‬ ‫‪m n‬‬

‫‪fij‬‬ ‫‪fmk + fjk‬‬ ‫‪fmi + fki‬‬ ‫‪fmj = 0‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ‬ ‫‪۱.۴‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻓﻀﺎﯼ ‪ R3‬ﺑﺎ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪[⃗r, r⃗′ ] := ⃗r × r⃗′ .‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮﺑﻌﯽ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ Mn (R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ‬

‫ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪[a, b] = ab − ba.‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬

‫‪۱۰‬‬
‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﻓﺎﺯ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ‬

‫ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﮐﺮ ﻭﺷﻪ ﭘﻮﺁﺳﻮﻥ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫∑‬‫‪n‬‬
‫‪∂f ∂g‬‬ ‫‪∂f ∂g‬‬
‫=‪[f, g](p, q) ≡ {f, g} :‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬
‫‪i=1‬‬
‫‪∂qi ∂pi‬‬ ‫‪∂pi ∂qi‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻭ ﺑﺎﻻﻣﺜﻠﺜﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ؟ ﺁ ﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ ﯾﮏ‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ‪ n × n‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ؟ ﺁ ﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ‬

‫ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ‪ n × n‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ؟ ﺁ ﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ‬

‫ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ‪ n × n‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ‬ ‫‪۵‬‬

‫ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻣﺜﻞ ) ‪ a = g(α1 , · · · αn‬ﻭ ) ‪ b = g(β 1 , · · · β n‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻋﻨﺼﺮ ) ‪ c = g(γ1 , γ2 , · · · γn‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ‬

‫ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪ab = c‬‬ ‫‪−→ g(α1 , α2 , · · · αn )g(β 1 , · · · β n ) = g(γ 1 , γ 2 , · · · γ n ).‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ γ i‬ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ αi‬ﻭ ‪ β i‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪γ i = f i (α1 , α2 , · · · αn , β 1 , β 2 , · · · β n ).‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﻭﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (5‬ﺗﻮﺍﺑﻊ ‪ f i‬ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪f i (0, 0, · · · , 0; β 1 , β 2 , · · · β n ) = β i ,‬‬

‫‪f i (α1 , α2 , · · · αn ; 0, 0, ·0) = αi .‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ a‬ﻭ ‪ b‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ αi‬ﻭ ‪ β i‬ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ γ i‬ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ‪ γ i‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﻭ ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ αi‬ﻭ ‪ β i‬ﻫﺎ ﺑﺴﻂ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪γ i = αi + β i + Cjk‬‬
‫‪i‬‬
‫‪αj β k + · · · .‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﺍﺯ ﻗﯿﻮﺩِ ‪ 25‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩﺍﯾﻢ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﻓﺰ ﻭﺩﻥ ﺟﻤﻼﺕ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻧﻈﯿﺮ ‪ αi αj‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﻧﺎﻗﺾ ﺷﺮﻁ‬

‫)‪ (25‬ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺳﺎﺩﮔﯽ ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺍﺯﺑﺴﯿﺎﯼ ﺟﻬﺎﺕ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ‬

‫ﻟﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻫﺮﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺣﻮﻝ ﺻﻔﺮ ﺑﺴﻂ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪1‬‬
‫= ‪a‬‬ ‫‪I + αi Ti + αi αj Tij + · · · ,‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫= ‪b‬‬ ‫‪I + β i Ti + β i β j Tij + · · · ,‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫= ‪c‬‬ ‫‪I + γ i Ti + γ i γ j Tij + · · · ,‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬
‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺍﺯﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﺟﻤﻊ ﺭ ﻭﯼ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﯼ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﻭ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻭ ‪ Tij‬ﻫﺎﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪.Tij = Tji‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ )؟؟( ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪(I + αi Ti + αi αj Tij + · · ·)(I + β i Ti + β i β j Tij + · · ·) = (I + γ i Ti + γ i γ j Tij + · · ·).‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪۱۲‬‬
‫ﺣﺎﻝ ﺑﺴﻂ )‪ (26‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (28‬ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺗﺎﺭﺗﺒﻪ ﺩﻭﻡ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬

‫ﺳﺎﺩﻩ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮﺑﯿﻦ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Tjk = Tj Tk − Cjk‬‬
‫‪i‬‬
‫‪Ti .‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺩﻭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻬﻢ ﺩﺭﺑﺮﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻭﻝ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﺩﺭﺟﻪ ﺩﻭﻡ ﯾﻌﻨﯽ ‪ Tjk‬ﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﺩﺭﺟﻪ ﺍﻭﻝ ﯾﻌﻨﯽ ‪ Tj‬ﻫﺎ‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﺑﺴﻂ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﮐﺎﻣﻼً ﻏﯿﺮﻋﺎﺩﯼ ﻭﺍﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻭﻡ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﻮﺽ ﮐﺮﺩﻥ ﺟﺎﯼ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ j, k‬ﺑﺴﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻋﻮﺽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺍﺯﺧﺎﺻﯿﺖ ‪ Tjk = Tkj‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‬

‫‪Tj Tk − Tk Tj = (Cjk‬‬
‫‪i‬‬
‫‪− Ckj‬‬
‫‪i‬‬
‫‪)Ti ,‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪i‬‬
‫‪[Tj , Tk ] = fjk‬‬ ‫‪Ti .‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬

‫‪i‬‬
‫‪ fjk‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎﯼ‬ ‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ]‪ [a, b‬ﺑﺮﺍﮐﺖ ﯾﺎ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ‪ ab − ba‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﺿﺮﺍﯾﺐ‬

‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺧﻮﺩ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (29‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺩﺭﺟﻪ‬

‫ﺩﻭﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭﻫﺮﮔﺎﻩ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﺎﻻﺭﺍﺗﺎﺭﺗﺒﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﻫﻤﻪ‬

‫ﺭﺗﺒﻪ ﻫﺎﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ‪ Ti‬ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﻭﻣﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﯼ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (31‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ ﯾﺎ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﺴﺘﻪ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﻭﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫ﺩﺭ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺑﻪ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺴﻂ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺣﻮﻝ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﺿﺮﺍﯾﺐ‬

‫ﺑﺴﻂ ﺭﺍ ﺑﺎﺩﺭﺩﺳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ θ1 , · · · θn‬ﺣﻮﻝ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺴﻄﯽ ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺍﺭﺩ‪:‬‬

‫‪1 i j‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪g(θ1 , θ2 , · · · θn ) = I + θi Ti +‬‬ ‫· · · ‪θ θ Tij + θi θj θk Tijk +‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬

‫‪۱۳‬‬
‫ﻭﻫﻤﻪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﺍﺯ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺭﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﯾﻌﻨﯽ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺩﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ‬

‫)‪∂g(θ‬‬
‫= ‪Ti‬‬ ‫‪|θ=0 .‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬
‫‪∂θi‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ‪ Ti‬ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﺧﻢ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ )‪ g(0, · · · θi · · · 0‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﻮﺭﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ Ti‬ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﺧﻤﯿﻨﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﻭﺩﺭﺟﻬﺖ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ‪ θi‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ (3‬ﺭﺍﺑﻄﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺭﺍ ﺍﺯﻧﻈﺮﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻗﺒﻼً ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﺗﺤﺖ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﺧﻮﺍﺹ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ‬

‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ِ ‪ θi‬ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻣﺜﻞ ‪ θi′‬ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ‬

‫ﺟﺪﯾﺪ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ Ti′‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺟﺰ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺍﺯ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ‪ .‬ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺵ ﻫﻢ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ‬

‫‪∂g‬‬ ‫‪∂j‬‬ ‫‪∂g‬‬

‫= ‪Ti′‬‬ ‫‪|=0 = ′i |=0‬‬ ‫‪|=0 = Sij Tj ,‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬
‫‪∂ ′i‬‬ ‫∂‬ ‫‪∂j‬‬

‫=‪ .Sij :‬ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺍﺯ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﻮﺩﻥ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩﺍﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫‪∂j‬‬
‫‪∂ ′i‬‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪|=0‬‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺭ ﻭﯼ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﻌﻨﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺍﻟﻘﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ‬ ‫‪۶‬‬

‫‪i‬‬
‫‪ g = eΦ‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ‬ ‫‪Ti‬‬
‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ‪ Φi‬ﻫﺎ ﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ‪ Φi‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻧﻘﺎﻁ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﮑﺎﺭﺑﺮﺩ‪ .‬ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﺎ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺩﻗﺖ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﺑﻬﺮﻩ‬

‫‪۱۴‬‬
 ‫‪T1‬‬
‫‪e‬‬
‫‪θ1‬‬
‫‪T2‬‬
‫‪θ2‬‬

‫) ‪Te ( G‬‬

‫‪T1‬‬
‫‪e‬‬
‫‪T2‬‬
‫‪G‬‬
‫‪Tn‬‬

‫‪G‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ T1 :۳‬ﻭ ‪ T2‬ﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ(‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ )ﺷﮑﻞ ﭘﺎﯾﯿﻦ(‪.‬‬

‫ﻣﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻭﻟﯽ ﺍﯾﺪﻩﻫﺎﯼ ﺍﺻﻠﯽ ﻭ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺟﺒﺮ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﺰﺩﯾﮑﯽ‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ‪:‬‬

‫‪g ≈ I + ϵi Ti‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ ϵi‬ﻫﺎ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻭ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺍﺯ ‪ϵi‬‬

‫ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ g‬ﻋﻀﻮﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﺗﻮﺍﻧﯽ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﻋﻀﻮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺖ‬

‫‪g N = (I + ϵi Ti )N ∈ G.‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫‪θi‬‬
‫ﻫﺮﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮐﻪ‬ ‫‪N‬‬ ‫ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ ،θi‬ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻋﺪﺩ ‪ N‬ﺭﺍﺁﻧﻘﺪﺭﺑﺰ ﺭﮒ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﺮﺩﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ‬
‫‪θi‬‬
‫= ‪ ϵi‬ﺑﺎﻫﺮﺩﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ‬ ‫‪N‬‬ ‫ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻄﻮﺭﯼ ﮐﻪ ﺑﺴﻂ )‪ (35‬ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻣﻘﺪﺍﺭﺍﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ) ‪، (θ1 , · · · θn‬‬

‫‪θi‬‬
‫‪lim (I +‬‬ ‫‪T i )N ∈ G‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬
‫∞→‪N −‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪۱۵‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ‪ g‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯﺁﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻣﻘﺪﺍﺭﺍﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ) ‪(θ1 , · · · θn‬‬

‫‪i‬‬
‫‪eθ‬‬ ‫‪Ti‬‬
‫‪∈ G.‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬

‫‪i‬‬
‫‪ g ≡ eθ‬ﻋﻀﻮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﯾﮏ ﺑﺎﺭﺩﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫‪Ti‬‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻣﻘﺪﺍﺭﺍﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬

‫ﺑﻮﺩﻥ ﻧﺎﻡ ﻣﻮﻟﺪ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻮﺷﺖ ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬

‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ؟؟ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻭ ﻫﻢ ﺑﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻥ ‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ‪ g‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ g2 ،g1‬ﺗﺎ ‪ gN‬ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬

‫‪g = g(gN‬‬ ‫‪gN )(gN‬‬ ‫‪−1 gN −1 )(gN −2 gN −2 ) · · · (g3 g3 )(g2 g2 )(g1 g1 )e.‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺑﺎﺯﻧﻮﯾﺴﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬

‫‪g = (ggN‬‬ ‫‪)(gN gN‬‬ ‫‪−1 )(gN −1 gN −2 ) · · · (g3 g2 )(g2 g1 )g1 .‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺩﺍﺧﻞ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺍﺯ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬

‫ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺑﻮﺩﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪﻩﺍﺳﺖ‪ ) .‬ﭼﻮﻥ ‪ g1‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ‪ g2‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ g1−1‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ‪ g2 −1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮﻥ ‪ g2 g2−1‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﻭﺍﺣﺪ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ g2 g1−1‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﻫﺎ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺩﺍﺧﻞ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﻭﻝ ‪ ϵi‬ﺻﺤﯿﺢ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪−1‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪gi gi−1‬‬ ‫‪≈ I + ϵi Ti = eϵ‬‬ ‫‪Ti‬‬
‫)‪(۴۱‬‬

‫‪۱۶‬‬
 ‫ﻭﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺜﻞ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻮﻕ ﻣﯽ ﺭﺳﯿﻢ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪Ti ϵ′i Ti‬‬
‫‪(gi gi−1‬‬ ‫‪)(gi−1 gi−2‬‬ ‫‪) = eϵ‬‬ ‫‪e‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫ﺍﻣﺎ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺍﺯ ﺑﺴﻂ ‪ Cambell − Baker − Hausdorf‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺁﻥ‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪eA eB = eA+B+ 2 [A,B]+ 12 [A,[A,B]]+··· .‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ ِ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ ﻫﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ﻫﺮ ﺩﻭ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ‬

‫”‪ eϵ‬ﻫﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ ϵ”i‬ﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﺍﺯ ‪ ϵi‬ﻫﺎ ﻭ ‪ ϵ′i‬ﻫﺎ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭ ﺣﺪِ ∞ →‪ N −‬ﺣﺎﺻﻞ‬
‫‪i‬‬
‫‪Ti‬‬
‫ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫ﺿﺮﺏ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻧﻮﺷﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪i‬‬
‫‪g = eΦ‬‬ ‫‪Ti‬‬
‫‪.‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ‬ ‫‪۷‬‬

‫ﺩﺭﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺜﻞ )‪ g(1, 2, · · · n‬ﺭﺍﺣﻮﻝ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺴﻂ ﺩﻫﯿﻢ‪،‬‬

‫‪1‬‬
‫‪g(1, 2, · · · , n) = I + iTi +‬‬ ‫· · · ‪ijTij +‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺯﯾﺮﺍ ﺗﻤﺎﻡ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺴﻂ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ‬

‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪g(1, 2, · · · n) = e iTi .‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺑﻨﺪﯼ ﺻﺤﯿﺢ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﺴﻂ )‪ (45‬ﻭ ﯾﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫‪∂g‬‬
‫=‪Ti :‬‬ ‫‪|=0 ,‬‬ ‫)‪(۴۷‬‬
‫‪∂i‬‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺟﺒﺮﻟﯽ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﻧﺎﻡ ﻭ ﻟﯽ ﺑﺎﺣﺮ ﻭﻑ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ )‪ U (n‬ﺭﺍﺑﺎ ‪ u(n‬ﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ‬

‫)‪ SO(n‬ﺭﺍ ﺑﺎ )‪ so(n‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺯﯾﺮﺑﺨﺶ ﺯﯾﺮ ﭼﻨﺪﻣﺜﺎﻝ ﺍﺯ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺒﺮﻟﯽ‬

‫ﺑﻘﯿﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮ ﻟﯽ )‪so(n‬‬ ‫‪۱.۷‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ )‪ g ∈ SO(n‬ﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ g ≈ I + L‬ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭﮐﻪ ﺩﺭﺩﺭﺱ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺩﯾﺪﯾﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻮﺩﻥ ‪ g‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ L‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍﺑﺮﺣﺴﺐ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪Mij = Eij − Eji‬‬ ‫‪i < j,‬‬ ‫)‪(۴۸‬‬

‫ﻭﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ g‬ﺑﺴﻂ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫· · · ‪g = I + θij Mij +‬‬ ‫)‪(۴۹‬‬

‫‪ Mij‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ so(n‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺁﻧﻬﺎﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪[Mij , Mkl ] = δjk Mil + δli Mkj − δik Mjl − δlj Mki .‬‬ ‫)‪(۵۰‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ so(n‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ‪ n(n + 1)/2‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺹ ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ so(3‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮ ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‬

‫‪J1 := M23 ,‬‬ ‫‪J2 := M31 ,‬‬ ‫‪J3 := M12 .‬‬ ‫)‪(۵۱‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫‪[J1 , J2 ] = −J3 ,‬‬ ‫‪[J2 , J3 ] = −J1 ,‬‬ ‫‪[J3 , J1 ] = −J2 .‬‬ ‫)‪(۵۲‬‬

‫ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪su(2‬‬ ‫‪۲.۷‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩّ ﺩﻭ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫=‪T1 :‬‬ ‫‪σ1 ,‬‬ ‫=‪T2 :‬‬ ‫‪σ2 ,‬‬ ‫=‪T3 :‬‬ ‫‪σ3 .‬‬ ‫)‪(۵۳‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[T1 , T2 ] = −T3 ,‬‬ ‫‪[T2 , T3 ] = −T1 ,‬‬ ‫‪[T3 , T1 ] = −T2 .‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪sl(2, R‬‬ ‫‪۳.۷‬‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺟﻘﯿﻘﯽ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩّ ﺩﻭ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 0 1 ‬‬ ‫‪1 0 1 ‬‬ ‫‪1 1 0 ‬‬
‫=‪S1 :‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫=‪S2 :‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫=‪S3 :‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 0‬‬ ‫‪−1 0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫‪۱۹‬‬
 ‫ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[S1 , S2 ] = −S3 ,‬‬ ‫‪[S2 , S3 ] = −S1 ,‬‬ ‫‪[S3 , S1 ] = S2 .‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬

‫ﺩﺭﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰﺁﺷﻨﺎﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻌﻼً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺭﻣﺴﯿﺮﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮﺩ ﮐﻤﯽ ﺍﺳﺘﺮﺍﺣﺖ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫ﻭ ﺑﺠﺎﯼ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺑﺨﺼﻮﺹ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ‬

‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﻌﻄﻮﻑ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﺑﻪ ﺧﺼﻮﺹ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺩﺭﻓﯿﺰﯾﮏ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭﺁﯾﻨﺪﻩ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺑﺎﺯﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺨﺺ‬

‫ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ -‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪،SO(n, R‬‬

‫ﺏ‪ -‬ﮔﺮ ﻭﻩ )‪SP (2n, R‬‬

‫ﭖ‪ -‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪SU (n).‬‬

‫‪ ۸‬ﺿﻤﯿﻤﻪ‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺍﺳﺖ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺭﺍﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺍﺭﺍﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ ‪ M‬ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮑﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﯾﮏ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯ } ‪ {U1 , U2 , · · · , UN‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ‬

‫‪۲۰‬‬
‫ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻉ ﺁﻧﻬﺎﻫﻤﻪ ‪ M‬ﺭﺍﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯﻣﺜﻞ ‪ Uα‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ‪ fα‬ﺑﺎﯾﮏ‬

‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺎﺯ ﺍﺯ ‪ Rn‬ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪fα : Uα −→ Rn‬‬ ‫)‪(۵۷‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ Uα‬ﺗﺤﺖ ‪ fα‬ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ fα (Uα‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ n .‬ﺑﻌﺪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﺑﺎ ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﻣﻮﺿﻌﯽ ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﺑﺎ ‪ R2‬ﻭ ﺩﺍﺧﻞ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺑﻪ‬

‫ﻃﻮﺭ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﺑﺎ ‪ R3‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺯ ﻭﺝ ) ‪ (Uα , fα‬ﺭﺍ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ) ‪ (Uα , fα‬ﻫﺎ ﺭﺍ ﯾﮏ ﺍﻃﻠﺲ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ fα‬ﺩﺭﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ‪ Uα‬ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ‪ p ∈ Uα‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ‪ p‬ﺭﺍ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ‬

‫) ‪1 , x2 , · · · xn‬‬
‫‪fα (p) = (xα‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪α‬‬
‫)‪(۵۸‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮﻁ ﻣﻬﻤﯽ ﺭﺍ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻭﺁﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺭﺍﺷﺘﺮﺍﮎ ﺑﯿﻦ ﻫﺮﺩﻭﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ‬

‫ﻣﺜﻞ ‪ Uα‬ﻭ ‪ Uβ‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻬﺘﺮﺗﺎﺑﻊ‬

‫) ‪fα ◦ fβ−1 : fβ (Uα ∩ Uβ ) −→ fα (Uα ∩ Uβ‬‬ ‫)‪(۵۹‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ (5‬ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﻭﺗﺎﺍﺯﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ p ∈ Ua ∩ Uβ‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻮﻕ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮﮐﺎﺭ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪:‬‬

‫‪(xβ1 , xβ2 , · · · xβn ) −→ p −→ (xα‬‬

‫‪1 , x2 , · · · , xn ).‬‬
‫‪α‬‬ ‫‪α‬‬
‫)‪(۶۰‬‬

‫‪∂xα‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻭﺟﻮﺩ‬ ‫‪i‬‬
‫‪∂xβ‬‬
‫ﺩﺭ ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺍﺯﻧﻮﻉ ﻓﻮﻕ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺸﺘﻘﺎﺕ ﺟﺰﯾﯽ‬
‫‪j‬‬

‫ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﯿﻢ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﻟﯽ ﺑﺎﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻧﯿﺰ ﺣﺮﻑ ﺑﺰﻧﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ H : M −→ N‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﻃﻠﺲ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪ ‪ m‬ﺑﻌﺪﯼ ِ‬

‫‪۲۱‬‬
 ‫‪M‬‬

‫‪Uβ‬‬

‫‪Uα‬‬

‫‪f‬‬
‫‪β‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪α‬‬

‫) ‪fβ (Uβ‬‬

‫) ‪f (Uα‬‬
‫‪α‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵‬ﺧﻤﯿﻨﻪ ‪ M‬ﻭ ﺩﻭﺗﺎ ﺍﺯﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ‪.‬‬

‫‪ M‬ﺭﺍ ﺑﺎ } ‪ {Uα , fα‬ﻭ ﺍﻃﻠﺲ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ِ ‪ N‬ﺭﺍ ﺑﺎ } ‪ {Vα , gα‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻘﻄﻪ ‪p ∈ Uα ⊂ M‬‬

‫ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ H(p) ∈ Vβ ⊂ N‬ﻣﯽ ﻧﮕﺎﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺎﺑﻊ ‪ gβ ◦ H ◦ fα−1‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ‪ Rm‬ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ‪Rn‬‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺗﺎﺑﻊ ‪ H‬ﺭﺍﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ‪ p‬ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺍﮔﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ gβ ◦ H ◦ fα−1‬ﺩﺭ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﻘﻄﻪ ‪ p‬ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ‬

‫‪ (xα‬ﻭ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﻘﻄﻪ )‪ H(p‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻘﺸﻪ ‪ Vβ‬ﺑﺎ ) ‪ (y1β , · · · ynβ‬ﻧﺸﺎﻥ‬

‫ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﮔﺮﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﻘﻄﻪ ‪ p‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻘﺸﻪ ‪ Uα‬ﺑﺎ ) ‪1 , · · · xm‬‬
‫‪α‬‬

‫ﺩﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺸﺘﻘﺎﺕ ﺟﺰﯾﯽ‬

‫‪∂yiβ‬‬
‫)‪(۶۱‬‬
‫‪∂xα‬‬‫‪j‬‬

‫ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﺭﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺗﺎﺑﻊ ‪ H‬ﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮﯼ‬

‫ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﯿﻢ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪۲۲‬‬
‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﻫﺸﺘﻢ ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۱۸‬ﺍﺭﺩﯾﺒﻬﺸﺖ ‪۱۳۹۵‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﻫﺪﻑ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺍﺻﻠﯽ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﺳﺖ ‪ .۱‬ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻥ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ِ ‪ g‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺜﻞ )‪ D(g‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺑﯿﻦ ِ ﺧﻮﺩ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥ ﺟﺪﻭﻝ ﺿﺮﺑﯽ ﺭﺍ‬

‫ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻧﺨﺴﺖ ﺍﻧﮕﯿﺰﻩ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬

‫ﺧﻮﺍﺹ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﻌﻄﻮﻑ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻭ ﺗﻘﺮ ﯾﺒﺎً‬

‫ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﺭﺱ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﭼﺎﺭﭼﻮﺏ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﻫﺎﯼ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺻﻮﻻً‬

‫ﭼﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯾﯽ ﻭ ﺑﺎ ﭼﻪ ﺍﺑﻌﺎﺩﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ؟ ﻭ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﻧﺪ؟ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﻫﺎ‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪﺩﯼ ﻧﯿﺰ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﺭﺱ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺩﻟﯿﻞ ﺍﯾﻦ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﺑﻨﯿﺎﺩﯾﻨﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺁﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ‬
‫‪i‬‬
‫‪ g = eθ‬ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‬ ‫‪Ti‬‬
‫‪ g‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ِ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﻃﺮ ﯾﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺟﺒﺮ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﻭ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﺳﻬﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫‪Representation Theory of Groups۱‬‬

‫‪۱‬‬
‫ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺳﺎﺩﻩ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﺍﺯ ﻃﺮ ﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺑﺨﺶ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺍﺭﺍﯾﻪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺮﺍ ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﻧﯿﺎﺯ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ؟‬ ‫‪۲‬‬

‫ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ } ‪ G := {e, a, a2 , a3‬ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﮔﻞ‬

‫ﭼﻬﺎﺭﺑﺮﮔﯽ ﺍﺳﺖ )‪ ۴‬ﺷﮑﻞ( ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ a‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ ۹۰‬ﺩﺭﺟﻪ ﺍﺳﺖ ﻭﻃﺒﯿﻌﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺷﮑﻞ ﺭﺍ ﺩﺳﺖ‬

‫ﻧﺨﻮﺭﺩﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﮔﻞ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺍﺯ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻤﯽ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﯾﻦ ﮔﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﻫﯿﻠﺒﺮﺕِ ‪ V‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯼ ﻫﻠﯿﺒﺮﺕ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺩﺭﺟﺎﺕ‬

‫ﺁﺯﺍﺩﯼ ﺍﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮔﻞ ﺑﮑﺎﺭﻣﯽ ﺑﺮ ﯾﻢ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﺎﻥ ﺍﺯﮔﻞ‬

‫ﭼﻘﺪﺭﺩﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﮕﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﺎﮐﺮ ﻭﺳﮑﻮﭘﯽ ﯾﮏ ﮔﻞ ﺍﺯ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﻟﯽ ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﻪ‬

‫ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﺯﯾﺮﺍﺩﺭﻃﺒﯿﻌﺖ ﺩﻧﯿﺎﯼ ﺍﺗﻢ ﻫﺎ ﻭ ﺫﺭﺍﺕ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻞ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯾﯽ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺎ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺠﺒﻮﺭ ﯾﻢ ﺍﺯﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﮔﻞ ﺭﺍ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﻫﯿﻠﺒﺮﺕ ‪V‬‬

‫ﺑﺎ ⟩‪ |ψ‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻗﺒﻞ ﺍﺯﻫﺮﮐﺎﺭﯼ ﻣﺎﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺎﺭﻧﯽ ﻣﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻞ ﺭﺍ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﯼ ﺑﺎﯾﺪ ﺭ ﻭﯼ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻞ ﺍﺛﺮﺑﺪﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻞ ﭼﺮﺧﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﯾﺪ؟ ﻣﺎﻭﺍﻗﻌﺎً ﻧﻤﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﯾﮓ‬

‫ﮔﻞ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯﺍﻭﯾﻪ ‪ ۹۰‬ﺩﺭﺟﻪ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﻠﻤﻮﺱ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎ ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﻫﯿﻠﺒﺮﺕ ﻣﺠﺮﺩﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ‬

‫ﮔﻞ ﺭﺍ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﻋﻤﻞ ‪ a‬ﺭﺍ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺧﻄﯽ ‪ U (a) : V −→ V‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ⟩‪ ِ |ψ‬ﮔﻞ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ِ ⟩‪ U (a)|ψ‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﻧﺘﻈﺎﺭﺩﺍﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺑﺮﺩﺍﺭﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﯾﮏ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ U (a‬ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۲‬‬
‫ﺣﺎﻝ ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺷﻬﻮﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﮔﻞ ﺭﺍﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ‪ ۹۰‬ﺩﺭﺟﻪ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ‪ ۹۰‬ﺩﺭﺟﻪ ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﯿﻢ ﻣﺜﻞ‬

‫ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍ ﻧﺪﺍﺯﻩ ‪ ۱۸۰‬ﺩﺭﺟﻪ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻤﻞ ‪ a‬ﻭﭘﺲ ﺍﺯﺁﻥ ‪ a‬ﻋﻤﻞ ‪ a2 h‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﺭ ﻭﯼ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﭼﺮﺧﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻤﻮﺩ ﭘﯿﺪﺍﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪U (a)U (a) = U (a2 ).‬‬ ‫)‪(۱‬‬

‫ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺗﺮ ﺍﮔﺮﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﺍﺛﺮ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ } · · · ‪ G = {e, g, g ′ , g”,‬ﺭ ﻭﯼ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﺷﯽء ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ‬

‫ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﻋﻀﻮ ‪ g ∈ G‬ﻋﻤﻠﮕﺮﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﺜﻞ ‪ U (g) : V −→ V‬ﻧﺴﺒﺖ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﻫﯿﻠﺒﺮﺕ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺷﯽ ء‬

‫ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﻣﻬﻢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪U (g)U (g ′ ) = U (gg ′ ).‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫ﺩﺭﭼﻨﯿﻦ ﺻﻮﺭﺗﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﻫﯿﻠﺒﺮﺕ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﻫﯿﻠﺒﺮﺕ ‪ V‬ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ U (g‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻥ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﺩﺍﺩﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﯿﺰﺩﺭﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﯼ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ ﺍﺯﻫﻤﺎﻥ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺿﺮﺏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﺮ ﻭﯼ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﺍﺯﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺭﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ ﺍﺯﺁﻥ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﯾﮏ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺍﺣﺘﯿﺎﺝ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺍﺯ ‪ V‬ﺑﻪ ‪ V‬ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ End(V‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫‪۲‬‬
‫ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﺍﮔﺮ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﻭ ﻋﻤﻠﮕﺮﺧﻄﯽ ﻭ ‪ α‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻣﺨﺘﻠﻂِ‬ ‫ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ αA + B‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮﺧﻄﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻤﻠﮕﺮﺧﻄﯽ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻤﻠﮕﺮﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻋﻤﻞ ِ ﻣﺘﻮﺍﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﯾﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ))‪.(AB)(x) = A(B(x‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ) ‪ D : G −→ End(V‬ﺭﺍ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ ۳‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩﺷﺮﻁ ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪۲‬ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﺩ ﺍﺯ ﮐﻠﻤﻪ ‪ Endomorphism‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺷﺪﻩﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Representation۳‬‬

‫‪۳‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۱‬ﯾﮏ ﮔﻞ ﭼﻬﺎﺭﺑﺮﮔﯽ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ‪ G‬ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺍﺯﺗﻘﺎﺭﻥ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪D(g)D(g ′ ) = D(gg ′ ).‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ‪ D‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ‪ G‬ﺑﻪ ) ‪ End(V‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ‬ ‫‪۴‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۵‬‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ‪،g‬‬ ‫ﻭ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺑﻌﺪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬

‫)‪ D(g‬ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﻣﺠﻬﺰﺑﻪ ﯾﮏ‬

‫ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺍﺯ ﺣﺮﻑ ‪ U‬ﺑﺠﺎﯼ ‪ D‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ ﺗﺬﮐﺮﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺎ‪ :‬ﺍﺯﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﺎﻻ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ‬

‫= )‪D(e‬‬ ‫‪I‬‬

‫‪Dimension of Representation۴‬‬

‫‪Finite Dimensional Representation۵‬‬

‫‪Infinite Dimensional Representation۶‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫= ) ‪D(g −1‬‬ ‫‪D(g)−1 .‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮑﺎﻧﯽ ‪ ۷‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬

‫‪(U (g))† = (U (g))−1 ,‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫‪(U (g))† = U (g −1 ).‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻬﺘﺮ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ )‪ U (g‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﯾﮏ ﺿﺮﺏ‬

‫ﺩﺍﺧﻠﯽ ⟩ ‪ ⟨,‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪⟨U (g)x, U (g)y⟩ = ⟨x, y⟩,‬‬ ‫‪∀ g ∈ G,‬‬ ‫‪x, y ∈ V.‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﯼ ﺍﺯﻧﻤﺎﯾﺶ‬ ‫‪۳‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۱‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ‪ G‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ } ‪ G = {e, a, a2‬ﺍﺳﺖ‪ D1 .‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2πi‬‬ ‫‪4πi‬‬
‫‪D1 (e) = 1,‬‬ ‫‪D1 (a) := e‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪D1 (a2 ) := e‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۷‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ G :۲‬ﺭﺍﻫﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﺎﻝ ‪ ۱‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ D2 .‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﺳﺖ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0 0 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 0‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D2 (e) :=  0 1 0  ,‬‬ ‫‪D2 (a) :=  0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪D2 (a2 ) :=  1 0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۸‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 0 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ G :۳‬ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ } ‪ G = {e, a, a2 , · · · an−1‬ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﺎﺭﺕ‬

‫ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪2πik‬‬
‫‪D1 (ak ) = e‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪k = 0, 1, 2, · · · n.‬‬ ‫)‪(۹‬‬

‫‪Unitary Representation۷‬‬

‫‪۵‬‬
‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ an = e‬ﺍﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﭘﯿﺪﺍﻣﯽ ﮐﺮﺩﯾﻢ‬
‫‪2πi‬‬
‫‪ D1 (a) = e‬ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻩ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺷﺮﻁ ‪ D(a)n = 1‬ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺯﻫﻤﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ :‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ }⟩‪{|0⟩, |1⟩, · · · |n − 1‬‬

‫ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ S‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫⟩‪S|i⟩ = |i + 1‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺳﻨﺞ ‪ n‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ⟩‪ .S n |i⟩ = |i‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ .S n = I‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ‬

‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪D2 (e) = I,‬‬ ‫‪D2 (a) = S,‬‬ ‫‪D2 (a2 ) = S 2 , · · · .‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫ﯾﮏ‬ ‫‪۸‬‬
‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ G :۴‬ﺭﺍﻫﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﻭ ‪ V‬ﺭﺍﻧﯿﺰ ﻓﻀﺎﯼ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺪﯾﻬﯽ‬

‫ﺑﻌﺪﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬

‫‪D(g) = 1,‬‬ ‫‪∀g ∈ G.‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ G :۵‬ﺭﺍ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ Sn‬ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ ‪:‬‬

‫)‪D(g‬‬ ‫=‬ ‫‪1,‬‬ ‫ﺍﮔﺮ ‪ g‬ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺯ ﻭﺝ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫)‪D(g‬‬ ‫=‬ ‫‪−1,‬‬ ‫ﺍﮔﺮ ‪ g‬ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻓﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۶‬ﺿﺮﺏ ﺗﺎﻧﺴﻮﺭﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ‪ :۹‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ) ‪ D1 : G −→ End(V‬ﻭ ) ‪ D2 : G −→ End(W‬ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D1 ⊗ D2‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬

‫‪(D1 ⊗ D2 )(g) := D1 (g) ⊗ D2 (g).‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻮﺩﻥ ‪ D1 ⊗ D2‬ﺭﺍﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪Trivial Representation۸‬‬

‫‪Tensor or (direct) product of representations۹‬‬

‫‪۶‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۷‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ) ‪ D : G −→ End(V‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ‪ D0 : G −→ R‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫ﺯﯾﺮﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬

‫‪D0 (g) := det(D(g)),‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ))‪ det(D(g‬ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ D(g‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ) ‪ D : G −→ End(V‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻭ ) ‪ S ∈ End(V‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪D′ := SDS −1‬‬

‫ﻧﯿﺰﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪:‬‬

‫‪D′ (g1 )D′ (g2 ) = (SD(g1 )S −1 )(SD(g2 )S −1 ) = S(D(g1 )D(g2 ))S −1 = SD(g1 g2 )S −1 = D′ (g1 g2 ).‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﻭ ‪ D′‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ) ‪ S ∈ End(V‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻤﺎﻡ ‪ g‬ﻫﺎﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ ،D′ (g) = SD(g)S −1‬ﺁﻥ ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻌﺎﺩﻝ ‪ ۱۰‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﻏﯿﺮﻣﻌﺎﺩﻝ‬

‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ Z2 = {e, a‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺩﺭﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ 0 1 ‬‬
‫‪D1 (e) = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪D1 (a) = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 0‬‬

‫ﻭ‬

‫‪Equivalent Representations۱۰‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0 ‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪D2 (e) = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪D2 (a) = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬
‫‪0 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻌﺎﺩﻟﻨﺪ‪ .‬ﺯﯾﺮﺍ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1  1‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪D2 (g) = SD1 (g)S −1 ,‬‬ ‫‪S=√ ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−1‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ) ‪ D : G −→ End(V‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺰﺩﻭﺝ ‪۱۱‬ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪D∗ (g) := D(g −1 )† .‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ D‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ D∗ ،‬ﻧﯿﺰﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺍ‬

‫†‬
‫) ‪D∗ (g)D∗ (g ′‬‬ ‫=‬ ‫)) ‪D(g −1 )† D(g ′−1 )† = (D(g ′−1 )D(g −1‬‬

‫) ‪= D(g ′−1 g −1 )† = D((gg ′ )−1 )† = D∗ (gg ′‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺩﻭﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ‬ ‫‪۱۲‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ V‬ﻭ ‪ W‬ﺩﻭﻓﻀﺎﯼ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ m‬ﺑﻌﺪﯼ ﻭ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪‬‬
‫‪V ⊕ W := {‬‬ ‫‪ , | v ∈ V, w ∈ W }.‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬
‫‪w‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ﻭﺿﺮﺏ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩﺭ ﯾﮏ ﺍﺳﮑﺎﻟﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪w‬‬ ‫‪w′‬‬ ‫‪w + w′‬‬

‫‪Contragradient Representation۱۱‬‬

‫‪Direct Sum۱۲‬‬

‫‪۸‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ v   αv ‬‬
‫‪α‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬
‫‪w‬‬ ‫‪αw‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ‪ V ⊕ W‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻭ ﺿﺮﺏ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺩﺭﺑﺎﻻ ﻭﺍﻗﻌﺎً ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ m + n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪.R3 = R2 ⊕ R‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﯼ ﺍﺯﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ‪ V ⊕ W‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ A‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪T =‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪B‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﻣﺜﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ‪ A‬ﻭﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ W‬ﻣﺜﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ‪ B‬ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺘﺮﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍ ﺑﺎ ‪ A ⊕ B‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (24‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﻭ ‪ W‬ﭘﺎﯾﻪ‬

‫ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ T‬ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ﺩﺭﺧﻮﺍﻫﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻪ‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V ⊕ W‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ )‪ (24‬ﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﺯﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ) ‪ D1 : G −→ End(V‬ﻭ ) ‪ D2 : G −→ End(W‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺍﺯﺍﯾﻦ‬

‫ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﺑﻌﺪ ﺑﺰ ﺭﮒ ﺗﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺯﯾﺮﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫)‪(g‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(D1 ⊕ D2 ) : G −→ End(V ⊕ W ),‬‬ ‫‪(D1 ⊕ D2 )(g) = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪D2 (g‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪۱۳‬ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺑﻌﺪ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﺰ ﺭﮔﺘﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﭼﻨﯿﻨﯽ ﺭﺍ ﺍﺯﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺍﺻﺎﻟﺘﺎً ﺑﻌﺪ ﺑﺰ ﺭﮔﺘﺮﯼ ﺩﺍﺭﻧﺪ‬

‫ﺟﺪﺍﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪.‬‬

‫‪Direct sum of representations۱۳‬‬

‫‪۹‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮ ﻭ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D : G −→ V‬ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮ ‪۱۴‬ﺍﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭﻓﻀﺎ ﻧﻮﺷﺖ ‪ V = V1 ⊕ V2 ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ‪ D(g) ،g‬ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ‪ V1‬ﺭﺍ ﺑﻪ ‪ V1‬ﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ‬

‫‪ V2‬ﺭﺍ ﺑﻪ ‪ V2‬ﺑﻨﮕﺎﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺩﻭ ﺯﯾﺮ ﻓﻀﺎ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﺍﺯ‬
‫‪۱۵‬‬
‫ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺣﺮﻑ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻤﺎﻡ )‪ D(g‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ِ )‪ (25‬ﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻇﺎﻫﺮ ﺍﻭﻟﯿﻪ )‪ D(g‬ﻫﺎ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻭﻟﯽ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺗﺸﺎﺑﻬﯽ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ‬
‫‪۱۶‬‬
‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﻮﺍﻥ ﺩﺭﻫﯿﭻ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯼ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ﻧﻮﺷﺖ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ }‪ Z2 := {e, a‬ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ِ‬

‫‪D0 (e) = 1,‬‬ ‫‪D0 (a) = 1,‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ِ‬

‫‪D1 (e) = 1,‬‬ ‫‪D1 (a) = −1.‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0 ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪D2 (e) = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪D2 (a) = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬
‫‪0 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪Reducible۱۴‬‬

‫‪Invariant Subspace۱۵‬‬

‫‪Irreducible۱۶‬‬

‫‪۱۰‬‬
 ‫ﺍﻣﺎ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﺑﺎﺗﺒﺪﯾﻞ ﺗﺸﺎﺑﻬﯽ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1  1‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪S=√ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−1‬‬

‫ﺧﻮﺍﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪SD2 (e)S −1‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪SD2 (a)S −1‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬
‫‪0 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫)‪D2 (g) = D0 (g) ⊕ D1 (g‬‬ ‫‪∀g.‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬ ‫‪۴‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ D‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ‪ C1 , C2 , · · · CK‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ ‪i‬‬

‫ﺍﻡ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ χi‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪χi := tr(D(g)) g ∈ Ci‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬

‫‪۱۷‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﻼﺱ ﻭ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﺩﻭﻋﻀﻮ ﯾﮏ ﮐﻼﺱ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ‬

‫‪ x, y ∈ Ci‬ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ y = g −1 xg‬ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ‪ g ∈ G‬ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ‬

‫‪tr(D(y)) = tr(D(gxg −1 )) = tr(D(g)D(x)D(g)−1 ) = tr(D(x)).‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬

‫‪Character۱۷‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮﻫﺎﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺯﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ : :‬ﻫﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ) ‪ (,‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ‬

‫ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩ ﺯﯾﺮ‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪{x, y} :‬‬ ‫)‪(D(g)x, D(g)y‬‬
‫‪g‬‬

‫ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ‪:‬‬

‫}‪{D(g)x, D(g)y} = {x, y‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ei‬ﻫﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ) ‪ ( ,‬ﻭ ‪ fi‬ﻫﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ } ‪{ ,‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺧﻄﯽ ‪ S‬ﺭﺍﭼﻨﺎﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {ei‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {fi‬ﺑﻨﮕﺎﺭﺩ‪:‬‬

‫‪Sei = fi‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‬

‫)‪{Sx, Sy} = {S(xi ei ), S(yj ej )} = xi yj {fi , fj } = xi yi = (x, y‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ‪ x, y‬ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫}‪(x, y) = {Sx, Sy‬‬ ‫)‪{x, y} = (S −1 x, S −1 y‬‬

‫‪۱۲‬‬
 ‫ﺣﺎﻝ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﯿﻢ ‪.D̂(g) := S −1 D(g)S :‬‬

‫ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪:‬‬

‫)‪(D̂(g)x, D̂(g)y) = (S −1 D(g)Sx, S −1 D(g)Sy‬‬

‫)‪= {D(g)Sx, D(g)Sy} = {Sx, Sy} = (x, y‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ̂‪ D‬ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎﺩﻩ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ M‬ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﮑﺎﻧﯽ ‪ U‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮﺩ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ‬

‫† ‪M+ := M + M‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) † ‪M− := i(M − M‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬

‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ‪ U‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻟﻢ ﻫﺎﯼ ﺷﻮﺭ‬ ‫‪۵‬‬

‫ﺗﻘﺮ ﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻡ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺩﻭﻗﻀﯿﻪ ﯾﺎ ﻟﻢ ﺍﺯ ﺷﻮﺭ ‪ ۱۸‬ﺑﻨﺎﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻭﺍﺛﺒﺎﺕ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ n‬ﻟﻢ ﺍﻭﻝ ﺷﻮﺭ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ D‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ M‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ )‪ D(g‬ﻫﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮﺩ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬

‫‪ M‬ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻀﺮﺑﯽ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Schur’s Lemma۱۸‬‬

‫‪۱۳‬‬
‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺍﺯﻗﻀﯿﻪ )؟؟( ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﺯﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ‪ M+‬ﺑﺎ‬

‫ﻫﻤﻪ )‪ D(g‬ﻫﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪[D(g), M+ ] = 0‬‬ ‫‪∀g ∈ G.‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ M+‬ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺍﺳﺖ ﻭﯾﮋﻩ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﻧﺪ‪ .‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪M+ |vn(i) ⟩ = λn |vn(i) ⟩,‬‬ ‫‪i = 1, 2, · · · qn‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ i‬ﺷﺎﺧﺼﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻭﺍﮔﻨﯽ ﻭﯾﮋﻩ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻤﺎﺭﺩ ﻭ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺗﺎ ‪ qn‬ﻃﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (34‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ‬

‫ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫)⟩ )‪M+ (D(g)|vn(i) ⟩) = D(g)(M+ |vn(i) ⟩) = D(g)(λn |vn(i) ⟩) = λn (D(g)|vn(i‬‬ ‫‪i = 1, 2, · · · qn‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫)‪(i‬‬
‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ⟩ ‪ D(g)|vn‬ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻭﯾﮋﻩ ﻣﻘﺪﺍﺭ ‪ λn‬ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ‬
‫)‪(i‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ⟩ ‪ |vn‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ )‪ D(g‬ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺜﻞ ﺯﯾﺮﺩﺍﺭﻧﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪ D1 (g‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪D2 (g‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D(g) = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪D3 (g‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫···‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ )‪ D1 (g‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ q1‬ﺑﻌﺪﯼ‪ D2 (g) ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ q2‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭﺍﻟﯽ ﺁﺧﺮ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻭﺿﻌﯿﺖ‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﻪ )‪ D(g‬ﻫﺎ ﻭ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﻃﺮﻓﯽ ﻓﺮﺽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ )‪ D(g‬ﺗﻨﻬﺎﯾﮏ ﺑﻠﻮﮎ ﻗﻄﺮﯼ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ M+‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ‬

‫ﻭﯾﮋﻩ ﻣﻘﺪﺍﺭﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺟﻪ ﻭﺍﮔﻨﯽ ﺁﻥ ﺑﺎﺑﻌﺪ ﮐﻞ ﻓﻀﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﻭﺍﯾﻦ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰﺍﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ M+‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ‪ M−‬ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﮑﺮﺍﺭﮐﺮﺩ ﻭ ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ M‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۱۴‬‬
‫‪ n‬ﻟﻢ ﺩﻭﻡ ﺷﻮﺭ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ D‬ﻭ ‪ D′‬ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﺍﺑﻌﺎﺩ ‪ d‬ﻭ ‪ d′‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ d × d′‬ﺑﻌﺪﯼ ‪ M‬ﻭﺟﻮﺩ‬

‫ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫)‪D(g) M = M D′ (g‬‬ ‫‪∀g∈G‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬

‫ﺻﺪﻕ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﮔﺮ ﺑﻌﺪ ﻫﺎﯼ ‪ d‬ﻭ ‪ d′‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ M ،‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎﻭﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ M ،‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ‬

‫ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ‪ ۳۸‬ﺑﺮﺍﯼ ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻏﯿﺮ ﻫﻢ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﮕﺮﺍﯾﻨﮑﻪ ‪ M‬ﺭﺍ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﮔﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻫﻢ ﺑﻌﺪ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﺘﻤﺎً ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻌﺎﺩﻟﻨﺪ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺩﻭ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﺮﺍﯼ‬

‫ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪﺩﯼ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻏﯿﺮﻣﻌﺎﺩﻝ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﻢ ﺩﻭﻡ‬

‫ﺷﻮﺭ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺮﮔﺰ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺜﻞ ‪ M‬ﭘﯿﺪﺍ ﻧﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ V‬ﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ‪ V‬ﺭﺍ ﺑﺎ }⟩ ‪ {|v1 ⟩, |v2 ⟩, · · · |vd‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫∑‬
‫‪d‬‬
‫= ⟩ ‪D(g)|vj‬‬ ‫‪(D(g))kj |vk ⟩.‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬
‫‪k=1‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺩﺭﻫﻤﺎﻥ ﻓﻀﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪d‬‬
‫= ⟩ ‪|ψk‬‬ ‫‪Mjk |vj ⟩,‬‬ ‫‪k = 1, 2, · · · d′ ,‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬
‫‪j=1‬‬

‫ﻭ ‪ S‬ﺭﺍﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯾﯽ ﺍﺯ ‪ V‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺟﺎﺭ ﻭﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻫﺮﺑﺮﺩﺍﺭ ⟩ ‪ D(g) |ψk‬ﺭﺍﺍﺛﺮ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪۱۵‬‬
 ‫∑‬
‫‪d‬‬ ‫∑‬
‫‪d‬‬
‫⟩ ‪D(g)|ψk‬‬ ‫=‬ ‫= ⟩ ‪Mjk D(g)|vj‬‬ ‫⟩ ‪Mjk (D(g))lj |vl‬‬
‫‪j=1‬‬ ‫‪j,l=1‬‬
‫∑‬‫‪d‬‬ ‫∑‬‫‪d‬‬
‫=‬ ‫= ⟩ ‪(D(g)M )lk |vl‬‬ ‫⟩ ‪(M D′ (g))lk |vl‬‬
‫‪l=1‬‬ ‫‪l=1‬‬
‫∑‬ ‫‪d‬‬ ‫∑‬‫‪d‬‬
‫=‬ ‫= ⟩ ‪Mli D′ (g)ik |vl‬‬ ‫⟩ ‪D′ (g)ik |ψi‬‬ ‫)‪(۴۱‬‬
‫‪l,i=1‬‬ ‫‪i=1‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺍﺛﺮ )‪ D(g‬ﺭ ﻭﯼ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ‪ S‬ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺍﺯ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ‬

‫‪ S‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ S‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺗﺤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﭼﻮﻥ ‪ D‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎ‬

‫‪ |ψk ⟩ = 0‬ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﺵ ﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .M = 0‬ﺍﻣﺎ‬ ‫ﯾﺎ ﺗﻬﯽ ﺍﺳﺖ ﯾﺎ ﺗﻤﺎﻡ ‪ V‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ‪ S‬ﺗﻬﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪∀ k‬‬

‫ﺍﮔﺮ ‪ S‬ﺗﻤﺎﻡ ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ ﺩﻭ ﺣﺎﻟﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ }⟩ ‪ {ψk‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺁﻥ ‪ d = d′‬ﻭ ‪.det(M ) ̸= 0‬‬

‫ﯾﺎﺍﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ }⟩ ‪ {ψk‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻘﻂ ﺩﺭﺻﻮﺭﺗﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪. d′ > d‬‬

‫ﭘﺲ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪M =0‬‬ ‫‪or‬‬ ‫‪(d′ = d‬‬ ‫‪or‬‬ ‫)‪det(M ) ̸= 0‬‬ ‫‪or‬‬ ‫‪d′ > d.‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫ﺍﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (38‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺑﺎﺯﻧﻮﯾﺴﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪D̃′ (g)M t = M t D̃(g),‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ D̃(g) = ((D(g))t )−1‬ﻭﻋﻼﻣﺖ ‪ t‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺗﺮﺍﻧﻬﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ‪ D‬ﻭ ‪ D′‬ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﻫﺎﯼ ̃‪ D‬ﻭ ‪ D̃′‬ﻧﯿﺰﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﺗﮑﺮﺍﺭﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫)‪ det(M ) ̸= 0‬ﻭ ‪ (d = d′‬ﯾﺎ ‪M = 0‬‬ ‫‪ d > d′ .‬ﯾﺎ‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﻭﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻧﺘﺎﯾﺞ )‪ (44‬ﻭ )‪ (42‬ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪ (d = d′ ,‬ﯾﺎ ‪M = 0‬‬ ‫‪ det(M ) ̸= 0).‬ﻭ‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫‪۱۶‬‬
 ‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻟﻢ ﺩﻭﻡ ﺷﻮﺭ ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻟﻢ ﻫﺎ ﯼ ﺷﻮﺭ‬ ‫‪۶‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺑﻬﺘﺮﺍﺳﺖ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻧﻤﺎﺩﮔﺬﺍﺭﯼ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﺎﻣﻞ ﺑﺮﺳﺮﺍﯾﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﻓﻬﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺁﯾﻨﺪﻩ‬

‫ﺩﺭﺱ ﺭﺍ ﺁﺳﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺩﺭﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬ ‫‪N‬‬

‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ‬ ‫‪K‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ‪µ‬‬ ‫‪Dµ‬‬

‫ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ‪µ‬‬ ‫‪nµ‬‬

‫)‪(۴۶‬‬

‫ﮐﻼ ﺱ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ‪i‬‬ ‫‪Ci‬‬

‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﮐﻼﺱ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ‪i‬‬ ‫| ‪|Ci‬‬

‫ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺭ ﮐﻼﺱ ‪i‬‬ ‫‪χi‬‬

‫ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ‪ µ‬ﺑﺮﺍﯼ ﮐﻼﺱ ‪i‬‬ ‫‪χµi‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﻟﻢ ﺍﻭﻝ ﺷﻮﺭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫∑‬
‫=‪Miν :‬‬ ‫)‪Dν (x‬‬ ‫()‪۴۷‬‬
‫‪x∈Ci‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Miν Dν (g) = Dν (g)Miν‬‬ ‫()‪۴۸‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫∑‬ ‫∑‬ ‫∑‬

‫= )‪Miν Dν (g‬‬ ‫= )‪Dν (x)Dν (g‬‬ ‫= )‪Dν (xg‬‬ ‫)‪Dν (g)Dν (g −1 xg‬‬
‫‪x∈Ci‬‬
‫∑‬ ‫‪x∈Ci‬‬ ‫‪x∈Ci‬‬
‫=‬ ‫)‪Dν (g‬‬ ‫‪Dν (x′ ) = Dν (g)Miν .‬‬ ‫)‪(۴۹‬‬
‫‪x′ ∈Ci‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮﻟﻢ ﺍﻭﻝ ﺷﻮﺭ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪Miν = Aνi I‬‬ ‫()‪۵۰‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ Aνi‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺛﺎﺑﺖ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺁﻥ ﺭﺩ ﺩﻭﻃﺮﻑ ﺭﺍ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪tr(Miν ) = |Ci |χνi‬‬ ‫()‪۵۱‬‬

‫‪|Ci |χν‬‬
‫= ‪ .Aνi‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪:‬‬ ‫‪nν‬‬
‫‪i‬‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ‪ ،tr(I) = nν‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫∑‬ ‫‪|Ci |χνi‬‬

‫= )‪Dν (x‬‬ ‫‪I‬‬ ‫()‪۵۲‬‬
‫‪nν‬‬
‫‪x∈Ci‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﯾﻨﺪﻩ ﺍﺯﺁﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Dµ‬ﻭ ‪ Dν‬ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻭ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺯﯾﺮ‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪M :‬‬ ‫‪Dν (g)XDµ (g −1 ),‬‬ ‫)‪(۵۳‬‬
‫‪g∈G‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪M Dµ (h) = Dν (h)M.‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫‪۱۹‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ ،µ = ν‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻟﻢ ﺍﻭﻝ ﺷﻮﺭ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ M‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ ﻭﻫﺮﮔﺎﻩ ﮐﻪ ‪ µ ̸= ν‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﺭﺍﺑﺮﺍﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻏﯿﺮﻣﻌﺎﺩﻝ ﺑﮑﺎﺭﻣﯽ ﺑﺮ ﯾﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .M = 0‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫∑‬
‫‪Dν (g)XDµ (g −1 ) = δ µν Cµ (X)I,‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬
‫‪g∈G‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ I‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻭﺍﺣﺪ ﻭ )‪ Cµ (X‬ﻋﺪﺩﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ X‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺛﺎﺑﺖ )‪ Cµ (X‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ‪ µ = ν‬ﻭ ﺍﺯ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺭﺩّ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪:‬‬

‫)‪|G|tr(X‬‬
‫‪|G|tr(X) = Cµ (X)nµ ,‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫= )‪Cµ (X‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬
‫‪nµ‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ X‬ﺭﺍ ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎ ‪ Eij‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫∑‬ ‫|‪|G‬‬
‫‪Dν (g)Eij Dµ (g −1 ) = δ µν‬‬ ‫‪δij I,‬‬ ‫)‪(۵۷‬‬
‫‪nµ‬‬
‫‪g∈G‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪﯼ ‪ mn‬ﺍﺯ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬

‫∑‬ ‫‪|G| µν‬‬

‫‪ν‬‬
‫‪Dmi‬‬ ‫= )‪(g)Dµ ∗ nj (g‬‬ ‫‪δ δij δmn .‬‬ ‫()‪۵۸‬‬
‫‪nν‬‬
‫‪g∈G‬‬

‫ﺭ ﻭﺍﺑﻂ )‪ (58‬ﻭ )‪ (52‬ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﺍﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻬﻢ ﻭﺟﺎﻟﺒﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﻭ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎﯼ‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ :۱‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﺳﻪ ﺷﺎﺧﺺ ‪ m, i, ν‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ |‪ |G‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪ Dmi (g1 ), ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫√‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪nν  Dmi (g2 ), ‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪‬‬
‫=‪|Dmi ⟩ :‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۵۹‬‬
‫‪|G| ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫···‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ν‬‬
‫) |‪Dmi (g|G‬‬

‫‪۲۰‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﺩﮔﺬﺍﺭﯼ ﺩﯾﺮﺍﮎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ‪ g‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺑﺮﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ |‪ ⟨g‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪µ‬‬ ‫‪µ‬‬
‫‪Dij‬‬ ‫‪(g) = ⟨g|Dij‬‬ ‫‪⟩.‬‬ ‫)‪(۶۰‬‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (58‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﺍﺯﻧﻮﻉ ﻓﻮﻕ ﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮﺩﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪µ‬‬
‫‪⟨Dnj‬‬ ‫‪|Dmi‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪⟩ = δ µν δij δmn .‬‬ ‫)‪(۶۱‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪﺍﺯﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫∑‬
‫‪n2ν ≤ |G|.‬‬ ‫)‪(۶۲‬‬
‫‪ν‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﻗﯿﺪ ﻣﻬﻢ ﺭ ﻭﯼ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻭﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ :۲‬ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (58‬ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ‪ i = m‬ﻭ ‪ j = n‬ﻭ ﺭ ﻭﯼ ﻫﺮﺩﻭ ﺷﺎﺧﺺ ‪ i, j‬ﺟﻤﻊ ﻣﯽ ﺑﻨﺪﯾﻢ‪ .‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪tr(Dν (g))tr(Dµ (g))∗ = |G|δ µν ,‬‬ ‫)‪(۶۳‬‬
‫‪g∈G‬‬

‫ﯾﺎ‬

‫∑‬
‫‪K‬‬
‫∗‬
‫‪|Ci |χνi χµi = |G|δ µν .‬‬ ‫()‪۶۴‬‬
‫‪i=1‬‬

‫‪۲۱‬‬
 ‫ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ µ‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ‪ K‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫√‬
‫‪‬‬ ‫‪|C1 |χν1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫√ ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪|C2 |χν2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫√ = ⟩ ‪|χ‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۶۵‬‬
‫‪|G| ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫···‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫√ ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪|CK |χνK‬‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ )؟؟( ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﻧﯿﺰ ﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮﺩﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪⟨χµ |χν ⟩ = δ µ,ν .‬‬ ‫)‪(۶۶‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﺩﮔﺬﺍﺭﯼ ﺩﯾﺮﺍﮎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﮐﻼﺱ ‪ Ci‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺑﺮﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ |‪ ⟨i‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪χµi = ⟨i|χµ ⟩.‬‬ ‫)‪(۶۷‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﺑﺎﻻ ﻻﺯﻡ ﻣﯽ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﮐﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺍﺯ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﯾﺎﻣﺴﺎﻭﯼ ﺑﺎﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪N ≤ K.‬‬ ‫)‪(۶۸‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪) ۳‬ﻃﺮ ﺯ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ(‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮ ‪ D‬ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫⊕‬
‫‪N‬‬
‫= )‪D(g‬‬ ‫)‪aµ Dµ (g‬‬ ‫‪∀ g ∈ G.‬‬ ‫)‪(۶۹‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻓﻮﻕ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ D(g‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ﺩﺭﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ‪ aµ‬ﻧﺴﺨﻪ ﺍﺯﻫﺮ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ )‪ Dµ (g‬ﺭ ﻭﯼ ﺑﻠﻮﮎ ﻫﺎﯼ ﻗﻄﺮﯼ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺭﺩّ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺭﺍﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ‪ g ∈ Ci‬ﺣﺴﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ‬

‫‪۲۲‬‬
 ‫ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪N‬‬
‫= ‪χi‬‬ ‫‪aµ χµi‬‬ ‫)‪(۷۰‬‬
‫‪µ=1‬‬
‫√‬
‫| ‪|Ci‬‬
‫ﻭﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺯﻧﻮﻉ )‪،(65‬‬ ‫|‪|G‬‬ ‫ﻭﯾﺎ ﺑﺎﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩﻥ ﻫﺮﺩﻭﻃﺮﻑ ﺩﺭ‬

‫∑‬
‫= ⟩‪|χ‬‬ ‫‪aµ |χµ ⟩.‬‬ ‫)‪(۷۱‬‬
‫‪µ‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ‪:‬‬

‫∑ ‪1‬‬ ‫∗‬
‫= ⟩‪aµ = ⟨χµ |χ‬‬ ‫‪|C|i χi χµi .‬‬ ‫)‪(۷۲‬‬
‫‪|G| i‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺩﺭﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻣﻼﮎ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺑﻮﺩﻥ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺎﺍﺭﺍﯾﻪ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺧﻮﺩﯾﮑﯽ‬

‫ﺍﺯ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﺜﻼً ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ Dµ‬ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪ aµ = 1‬ﻭ ‪ .aν̸=µ = 0‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺯﯾﺮﻣﯽ ﺭﺳﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ :۴‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪|χ(g)|2 = |G|.‬‬ ‫)‪(۷۳‬‬
‫‪g∈G‬‬

‫‪ Z4 = {e,‬ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ }‪a, a2 a3 | a4 = e‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 0 0‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 0 0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D(a) = ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 1 0‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 0 1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺁﯾﺎ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺍﺳﺖ؟‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻘﯿﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻭﯾﮋﻩ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫‪۲۳‬‬
 ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ‬ ‫‪۷‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ‪ G‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮑﺘﺎﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ DR‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺁﻥ ﺑﺎﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ G‬ﯾﻌﻨﯽ |‪ |G‬ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬

‫ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ V .‬ﺭﺍ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﯼ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺁﻥ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ‬

‫‪{|g1 ⟩, |g2 ⟩, · · · |g|G| ⟩},‬‬ ‫‪⟨gi |gj ⟩ := δgi ,gj‬‬ ‫)‪(۷۴‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ DR (g) g ∈ G‬ﺭ ﻭﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺛﺮﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪DR (g)|g ′ ⟩ := |gg ′ ⟩,‬‬ ‫‪∀g, g ′ ∈ G.‬‬ ‫)‪(۷۵‬‬

‫ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪ DR‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﺖ ﺯﯾﺮﺍ‪:‬‬

‫‪DR (g)DR (h)|k⟩ = DR (g)|hk⟩ = |g(hk)⟩ = |(gh)k⟩ = DR (gh)|k⟩.‬‬ ‫)‪(۷۶‬‬

‫ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫∑‬ ‫∑‬ ‫∑‬

‫= ))‪tr(DR (h‬‬ ‫= ⟩‪⟨g|DR (h)|g‬‬ ‫= ⟩‪⟨g|hg‬‬ ‫‪δg,hg‬‬
‫∑‬
‫‪g∈G‬‬ ‫‪g∈G‬‬ ‫‪g∈G‬‬
‫=‬ ‫‪δe,h = |G|δe,h .‬‬ ‫)‪(۷۷‬‬
‫‪g∈G‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ |‪ χR (e) = |G‬ﻭ ‪.χR (g ̸= e) = 0 ∀g ∈ G‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﻭﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮﺩ‬

‫⊕‬
‫‪N‬‬
‫= )‪DR (g‬‬ ‫‪aR‬‬ ‫‪µ‬‬
‫)‪µ D (g‬‬ ‫‪∀ g ∈ G.‬‬ ‫)‪(۷۸‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (72‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪1 ∑ R‬‬ ‫∗‬ ‫‪1‬‬ ‫∗‬

‫‪aR‬‬
‫= ‪µ‬‬ ‫= )‪χ (g)χµ (g‬‬ ‫‪|G|χµ (e) = nµ .‬‬ ‫)‪(۷۹‬‬
‫‪|G| g‬‬ ‫|‪|G‬‬

‫‪۲۴‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺑﻌﺪ ﺧﻮﺩ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (78‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫⊕‬
‫‪N‬‬
‫= )‪DR (g‬‬ ‫)‪nµ Dµ (g‬‬ ‫‪∀ g ∈ G,‬‬ ‫)‪(۸۰‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫ﻭ‬

‫∑‬
‫‪N‬‬
‫= )‪χR (g‬‬ ‫‪nµ χµ (g).‬‬ ‫)‪(۸۱‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪:۵‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ‪ g = e‬ﺣﺴﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪N‬‬
‫= |‪|G‬‬ ‫‪n2µ .‬‬ ‫)‪(۸۲‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫‪µ‬‬
‫‪ |Dij‬ﮐﻪ ﺩﺭ )‪ (59‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (62‬ﺩﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﺗﺴﺎﻭﯼ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ⟩‬

‫ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻌﺪﺷﺎﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺰﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫∑‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪µ‬‬

‫‪|Dij‬‬ ‫‪⟩⟨Dij‬‬ ‫‪|=I‬‬ ‫)‪(۸۳‬‬
‫‪ij;µ‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺿﺮﺏ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺩﺭ |‪ ⟨g‬ﻭ ⟩ ‪: |g ′‬‬

‫ﻭﯾﺎ‬

‫∑‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪µ ′‬‬

‫‪⟨g|Dij‬‬ ‫‪⟩⟨Dij‬‬ ‫‪|g ⟩ = δg,g′ .‬‬ ‫()‪۸۴‬‬
‫‪ij;µ‬‬

‫ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮﺩﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺭﺍﺭ ﻭﯼ‬

‫‪ g ∈ Cl‬ﻭ ‪ g ′ ∈ Cl′‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ Cl‬ﻭ ‪ Cl′‬ﺟﻤﻊ ﻣﯽ ﺯﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪∑ nµ‬‬ ‫‪∑ µ‬‬ ‫‪∑ µ‬‬ ‫∑ ∑‬
‫‪‬‬ ‫‪Dij (g) ‬‬ ‫= ‪Dij (g ′ )∗ ‬‬ ‫‪δg,g′‬‬ ‫)‪(۸۵‬‬
‫|‪|G‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪ij;µ‬‬ ‫‪g∈Cl‬‬ ‫‪g ∈Cl′‬‬ ‫‪g∈Cl g ∈Cl′‬‬

‫‪۲۵‬‬
 ‫ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (52‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫∗ | ‪∑ nµ |Cl | µ |Cl′‬‬
‫‪χl δij‬‬ ‫‪χµ l′ δij = δl,l′ |Cl |.‬‬ ‫)‪(۸۶‬‬
‫‪ij;µ‬‬
‫|‪|G‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪µ‬‬

‫ﭘﺲ ﺍﺯ ﺳﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺯﯾﺮﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪N‬‬
‫∗‬ ‫|‪|G‬‬
‫‪χµl χµl′ = δl,l′‬‬ ‫‪.‬‬ ‫()‪۸۷‬‬
‫‪ν=1‬‬
‫| ‪|Cl‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻫﺎﯼ ⟩ ‪ |χµ‬ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮﺩﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺰ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ‬

‫ﺩﻫﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪N‬‬
‫‪|χµ ⟩⟨χµ | = I.‬‬ ‫)‪(۸۸‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ N ≤ K‬ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﻮﺩﯾﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﺗﺴﺎﻭﯼ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪N = K.‬‬ ‫)‪(۸۹‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻌﺪﺍﺩﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺩﻗﯿﻘﺎً ﺑﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺁﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ۸‬ﺧﻼﺻﻪ‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺭ ﻭﺍﺑﻄﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﺭﺍﺣﺘﯽ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﯾﮑﺠﺎ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪= K‬‬ ‫)‪(۹۰‬‬

‫∑‬
‫‪N‬‬
‫‪(nµ )2‬‬ ‫|‪= |G‬‬ ‫)‪(۹۱‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫‪۲۶‬‬
 ‫∑‬
‫‪N‬‬
‫‪|χµ ⟩⟨χµ | = I‬‬ ‫)‪(۹۲‬‬
‫‪µ=1‬‬

‫⟩ ‪⟨χµ |χν‬‬ ‫‪= δ µ,ν‬‬ ‫)‪(۹۳‬‬

‫∑‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪µ‬‬

‫‪|Dij‬‬ ‫‪⟩⟨Dij‬‬ ‫‪| = I‬‬ ‫)‪(۹۴‬‬
‫‪ij;µ‬‬

‫‪µ‬‬
‫‪⟨Dij‬‬ ‫‪|Dkl‬‬
‫‪ν‬‬
‫⟩‬ ‫‪= δ µν δik δjl ,‬‬ ‫)‪(۹۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻫﺎ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫√‬
‫‪‬‬ ‫‪|C1 |χν1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪Dmi‬‬ ‫‪(g1 ),‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫√‬ ‫‪‬‬ ‫√‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 ‬‬ ‫‪|C2 |χν2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪nν ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Dmi (g2 ),‬‬ ‫‪‬‬
‫√ = ⟩ ‪|χ‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‪|Dmi ⟩ :‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۹۶‬‬
‫‪|G| ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪|G| ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫···‬ ‫···‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫√ ‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪|CK |χνK‬‬ ‫‪ν‬‬
‫‪Dmi‬‬ ‫) |‪(g|G‬‬

‫ﻭ‬

‫ﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎ ﻭﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ‬ ‫‪۹‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﮐﻠﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﯾﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺭ ﻭﺵ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺭﺍ‬

‫ﺑﺎﺫﮐﺮﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎﻝ ﺷﺮﺡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺳﺮ ﺭﺍﺳﺖ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﮐﺎﺭﻃﻮﻻﻧﯽ ﻭ ﻭﻗﺖ ﮔﯿﺮﯼ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺕ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎﺣﻮﺻﻠﻪ ﻭﺻﺮﻑ ﻭﻗﺖ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩ‪.‬‬

‫‪۲۷‬‬
‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۱‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﺁﻥ ﯾﮏ ﻋﻀﻮﯼ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ |‪ .K = |G‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﻭﻝ ﻭ ﺩﻭﻡ ﺍﺯ )‪ (90‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ |‪ N = |G‬ﻭ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﻪ ‪ µ‬ﻫﺎ ‪nµ = 1‬‬

‫‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺁﺑﻠﯽ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺵ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۲‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﯼ } ‪ G = {e, a, a2 , · · · an−1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﻟﺪ ﺁﻥ ﯾﻌﻨﯽ ‪ a‬ﺭﺍ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﺯﻣﺜﺎﻝ ﻗﺒﻞ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺷﺮﻁ‬

‫‪(D(a))n = 1‬‬ ‫)‪(۹۷‬‬

‫ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ‪ n‬ﺗﺎ ﺣﻞ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬

‫‪2πiµ‬‬
‫‪Dµ (a) = e‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪µ = 0, 1, · · · n − 1.‬‬ ‫)‪(۹۸‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‬

‫‪2πiµk‬‬
‫‪Dµ (ak ) = e‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪µ = 0, 1, · · · n − 1.‬‬ ‫)‪(۹۹‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۳‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ :S3‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﻪ ﺷﯽء ﯾﺎ ‪ S3‬ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺩﻭ ﻣﻮﻟﺪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺑﺎ ‪ σ1‬ﻭ ‪ σ2‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪S3 = {e, σ1 , σ2 , σ1 σ2 , σ2 σ1 , σ1 σ2 σ1 }.‬‬ ‫)‪(۱۰۰‬‬

‫ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ‪ S3‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪:‬‬

‫‪C0 = {e},‬‬ ‫‪C1 = {σ1 , σ2 , σ1 σ2 σ1 },‬‬ ‫‪C2 = {σ1 σ2 , σ2 σ1 }.‬‬ ‫)‪(۱۰۱‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪ .N = K = 3‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪D0 (g) = 1‬‬ ‫‪∀ g ∈ S3 .‬‬ ‫)‪(۱۰۲‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﺯ ﻭﺝ ﻋﺪﺩ ‪ +۱‬ﻭ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﻓﺮﺩ ﻋﺪﺩ ‪ -۱‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪:‬‬

‫‪۲۸‬‬
 ‫‪D1 (e) = D1 (σ1 σ2 ) = D1 (σ2 σ1 ) = 1‬‬

‫‪D1 (σ1 ) = D1 (σ2 ) = D1 (σ1 σ2 σ1 ) = −1.‬‬ ‫)‪(۱۰۳‬‬

‫ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ (n0 )2 + (n1 )2 + (n2 )2 = 6‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺩﯾﮕﺮ ﻭﺟﻮﺩﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ‪ σ1‬ﻭ ‪ σ2‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺿﺮﺏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺻﺪﻕ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪D2 (e) = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۰۴‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻧﺎﯾﻪ ﺍﯼ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ σ1‬ﻗﻄﺮﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ ،σ12 = e‬ﻭﯾﮋﻩ ﻣﻘﺪﺍﺭﻫﺎﯼ ) ‪ D2 (σ1‬ﯾﮏ ﻭﻣﻨﻬﺎﯼ ﯾﮏ‬

‫ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D2 (σ1 ) = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۰۵‬‬
‫‪0 −1‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ .σ2‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ) ‪ D2 (σ2‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻭﯾﮋﻩ ﻣﻘﺪﺍﺭﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ‪ ±1‬ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ‬

‫ﺁﻥ ‪ −1‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺷﮑﻞ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ﺯﯾﺮ ﺭﺍﺩﺍﺭﺩ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D2 (σ2 ) = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪|a|2 + |b|2 = 1.‬‬ ‫)‪(۱۰۶‬‬
‫∗‪b‬‬ ‫‪−a‬‬ ‫∗‬

‫ﺷﺮﻁ ‪ (D2 (σ2 ))2 = I‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻮﺩﻥ ‪ a‬ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .σ1 σ2 σ1 = σ2 σ1 σ2‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪D2 (σ1 )D2 (σ2 )D2 (σ1 ) = D2 (σ2 )D2 (σ1 )D2 (σ2 ).‬‬ ‫)‪(۱۰۷‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪−1‬‬
‫= ‪ .|b|2‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‬ ‫‪4‬‬ ‫=‪a‬ﻭ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺩﯾﺮ ﺯﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫√‬
‫‪1  −1‬‬
‫‪iϕ‬‬
‫‪3e‬‬ ‫‪‬‬
‫= ) ‪D2 (σ2‬‬ ‫√ ‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۱۰۸‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3eiϕ‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪۲۹‬‬
‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ ϕ‬ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺁﺯﺍﺩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﺭﺍ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺗﺒﺪﯾﻞ ﺗﺸﺎﺑﻬﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺬﻑ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺭﺍ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D2‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫√‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪1  −1‬‬ ‫‪3 ‬‬
‫‪D2 (σ1 ) = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪D2 (σ2 ) = ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۰۹‬‬
‫‪2‬‬ ‫√‬
‫‪0‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺩﺭ ﺭ ﻭﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩﯾﻢ ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﮑﺮﺩﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﺯﯾﺮ ﺍﯾﻦ ﺭ ﻭﺵ‬

‫ﺭﺍ ﻗﺪﻡ ﺑﻪ ﻗﺪﻡ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽ ﺑﺮ ﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻫﺪﻑ ﺍﯾﻦ ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭ ﻭﺵ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺰ ﺭﮒ ﺗﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺕ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﺗﺰ ﻭﯾﺠﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪:‬‬

‫‪S3 = {e, α, β, αβ, βα, αβα}.‬‬ ‫)‪(۱۱۰‬‬

‫ﺏ‪ :‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪∑N‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪µ=1 (n‬‬ ‫ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ |‪) = |G‬‬
‫‪µ 2‬‬

‫ﭖ‪ :‬ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﯼ ﺍﻟﻒ ﻭ ﺏ ﺭﺍ ﺩﺭﺳﺖ ﺣﻞ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺍﯾﻦ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﺍﯾﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ‪ ۳‬ﺗﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺗﺎ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﺪ ﺗﻌﺪﺍﺩﯼ ﺍﺯ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﺪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻘﯿﻪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﮐﺎﺭﺍﮐﺘﺮ‬

‫‪۳۰‬‬
 ‫ﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺕ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺭﺳﺘﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺩﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻭ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ α‬ﻭ ‪ β‬ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫‪∑ nµ µ‬‬ ‫‪µ‬‬

‫‪Dij (g)Dij‬‬ ‫‪(g ′ )∗ = δg,g′ .‬‬ ‫)‪(۱۱۱‬‬
‫‪ij;µ‬‬
‫|‪|G‬‬

‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻭ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻋﻨﺼﺮ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Zn‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z2 × Z2‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Z2 × S3‬ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎﺭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻏﯿﺮﻣﻌﺎﺩﻝ‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﺎﻭﻭﻟﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺯﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫} ‪P = {±I, ±i I, ±σ1 , ±i σ1 , ±σ2 , ±i σ2 , ±σ3 , ±i σ3‬‬

‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭼﻨﺪ ﺗﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ‬ ‫‪۱۰‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ G‬ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ M‬ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ) .‬ﺑﺮﺍﯼ ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻋﻤﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﺩﺭﺱ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺭﺟﻮﻉ‬

‫ﮐﻨﯿﺪ‪ (.‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ‪ M‬ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ⟩‪ |x‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫‪۳۱‬‬
‫‪ {|x⟩,‬ﺟﺎﺭ ﻭﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ‪ M‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪⟨x|x′ ⟩ = δx,x′‬‬ ‫ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ } ‪x ∈ M‬‬

‫ﻡ ﻭ ﺩﺭﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ‪ M‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎﺭﺍﺑﻄﻪ ) ‪ ⟨x|x′ ⟩ = δ(x − x′‬ﺑﻬﻨﺠﺎﺭﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪U (g)|x⟩ := |gx⟩.‬‬ ‫)‪(۱۱۲‬‬

‫ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ U‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﺑﺮﺩﺍﺭ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ‪:‬‬

‫∑‬
‫= ⟩‪|ψ‬‬ ‫‪ψ(x)|x⟩,‬‬ ‫)‪(۱۱۳‬‬
‫‪x∈M‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻭ‬

‫∫‬
‫= ⟩‪|ψ‬‬ ‫⟩‪dxψ(x)|x‬‬ ‫)‪(۱۱۴‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﺍﺧﯿﺮﻓﺮﺽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ‪ dx‬ﯾﮏ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻧﺘﮕﺮﺍﻝ ﮔﯿﺮﯼ ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﺍﺳﺖ‪ ψ : M −→ C .‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺭ ﻭﯼ ‪M‬‬

‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﺩﯾﺮﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭﺣﻮﺯﻩ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺍﺯﺷﺮﻁ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﻭ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮﺩﻥ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ψ(x) = ⟨x|ψ⟩.‬‬ ‫)‪(۱۱۵‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (112‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‬

‫‪⟨x|U (g)† = ⟨gx|,‬‬ ‫)‪(۱۱۶‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪⟨x|U (g −1 ) = ⟨gx|,‬‬ ‫)‪(۱۱۷‬‬

‫ﻭﯾﺎ‬

‫‪⟨x|U (g) = ⟨g −1 x|.‬‬ ‫)‪(۱۱۸‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ U (g‬ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ⟩‪ |ψ‬ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﺍﺛﺮﺩﻫﯿﻢ ﺑﺮﺩﺍﺭﺟﺪﯾﺪﯼ ﻣﺜﻞ ⟩ ‪ |ψ ′‬ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺁﻣﺪ‪:‬‬

‫‪۳۲‬‬
 ‫‪|ψ ′ ⟩ = U (g)|ψ⟩,‬‬ ‫)‪(۱۱۹‬‬

‫ﻭﺍﺯﺁﻧﺠﺎ‬

‫‪⟨x|ψ ′ ⟩ = ⟨x|U (g)|ψ⟩.‬‬ ‫)‪(۱۲۰‬‬

‫ﺍﻣﺎﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪ (118‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪ψ ′ (x) = ψ(g −1 x).‬‬ ‫)‪(۱۲۱‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ U‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍﺑﺎ ) ‪ F (M‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ψ(x) −→ ψ ′ (x) := ψ(g −1 x).‬‬ ‫)‪(۱۲۲‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ‪ ψ ′‬ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ U (g)ψ‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺭﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫‪(U (g)ψ)(x) := ψ(g −1 )(x).‬‬ ‫)‪(۱۲۳‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯﺍﺑﺘﺪﺍ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ ﻭﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﻣﺘﻮﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺭ ﻭﯼ ‪ V‬ﯾﺎ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺭ ﻭﯼ ‪ M‬ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ U‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ‬

‫ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۱‬ﮔﺮ ﻭﻩ } ‪ Zn = {e, a, a2 , · · · , an−1‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ C‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪2πi‬‬
‫‪a : z −→ e‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪z,‬‬ ‫)‪(۱۲۴‬‬

‫‪۳۳‬‬
 ‫‪2π‬‬
‫ﻣﯽ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﯾﻦ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﮐﻪ ﺍﺯﻧﻈﺮﺷﻬﻮﺩﯼ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺯ ﻭﺍﯾﻪ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪(U (a)ψ)(z) = ψ(a−1 z) = ψ(e−‬‬

‫‪2πi‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪z).‬‬ ‫)‪(۱۲۵‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﻃﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ n ، Zn‬ﺗﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﯾﮏ‬
‫‪2πir‬‬
‫‪ e‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻌﺪﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﯾﮏ ﻋﺪﺩ }‪ r ∈ {0, 1, 2, · · · n − 1‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭﺩﺭﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ r‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬ﺑﺎﻋﺪﺩ‬

‫ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﯾﻌﻨﯽ )‪ F (C‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ‪ r‬ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ Zn‬ﺭﺍ ﺣﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫⊕‬
‫= )‪F (C‬‬ ‫)‪ar F r (C‬‬ ‫)‪(۱۲۶‬‬
‫‪r‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ ar‬ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ‪ Dr‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ )‪ F r (C‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ‬

‫ﺍﺯﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ‪ F r‬ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭﺗﻨﻬﺎﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ ψr‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﺟﺎﺭ ﻭﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫)‪ (125‬ﺩﺭﺷﺮﻁ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪2πi‬‬ ‫‪2πir‬‬
‫‪ψr (e‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪z) = e‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪ψr (z),‬‬ ‫)‪(۱۲۷‬‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯﺁﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ψr (z) = z −r ,‬‬ ‫‪r = 0, 1, 2, · · · n − 1.‬‬ ‫)‪(۱۲۸‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪ ψr (z) = z kn−r‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ k‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺁﺯﺍﺩﯼ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﯽ ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺩﺭﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ U‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ‬

‫‪ k‬ﺍﯾﻦ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﯽ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۲‬ﮔﺮ ﻭﻩ }‪ S2 = {I, σ‬ﻭﻋﻤﻞ ﺁﻥ ﺭ ﻭﯼ ‪ R‬ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪:‬‬

‫‪I x = x,‬‬ ‫‪σ x = −x.‬‬ ‫)‪(۱۲۹‬‬

‫‪۳۴‬‬
 ‫)‪f(x‬‬ ‫)‪f(x−a‬‬

‫‪a‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۲‬ﺗﺎﺑﻊ )‪ f (x‬ﻭ ﺍﺛﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ) ‪ D(Ta‬ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺭ ﻭﯼ )‪ F (R‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﯼ ‪ S2‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪(U (I)f )(x) = f (x),‬‬ ‫‪(U (σ)f )(x) = f (−x).‬‬ ‫)‪(۱۳۰‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﻃﺮﻓﯽ ‪ S2‬ﺗﻨﻬﺎ ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﺩﻭﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫‪D0 (I) = D0 (σ) = 1,‬‬ ‫‪D1 (I) = 1, D1 (σ) = −1.‬‬ ‫)‪(۱۳۱‬‬

‫ﭘﺲ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ )‪ F (R‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﻮﺩ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪U = a0 D0 ⊕ a1 D1 ,‬‬ ‫)‪(۱۳۲‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ a0‬ﻭ ‪ a1‬ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﯽ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﻫﺮﺩﻭ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ )‪(136‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ )‪ U (σ‬ﺑﻪ ﺿﺮ ﯾﺒﯽ ﺍﺯ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ‪ F 0‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺯ ﻭﺝ ﻭ ‪ F 1‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻓﺮﺩﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺯ ﻭﺝ ﯾﺎ ﻓﺮﺩ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺯ )‪F (R‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺎﻣﻌﺮﻓﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﮏ ﺟﻤﻠﻪﺍﯼ ﻫﺎﯼ ﺩﺭﺟﻪ ‪ n‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫} ‪Fn (R) := {f : R −→ R|f (x) = αxn‬‬ ‫)‪(۱۳۳‬‬

‫‪۳۵‬‬
 ‫ﺩﺭﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ )‪ F (R‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬
‫∞‬
‫⊕‬
‫= )‪F (R‬‬ ‫‪Fn (R),‬‬ ‫)‪(۱۳۴‬‬
‫∞‪n=−‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ Fn‬ﺑﺮﺍﯼ ‪ n‬ﻫﺎﯼ ﺯ ﻭﺝ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D0‬ﻭ ﺑﺮﺍﯼ ‪ n‬ﻫﺎﯼ ﻓﺮﺩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D1‬ﺭﺍﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۳‬ﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺑﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ‪ σ1‬ﻭ ‪ σ2‬ﺭ ﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ R × R × R‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫)‪σ1 (x, y, z) = (y, x, z‬‬ ‫‪σ2 (x, y, z) = (x, z, y).‬‬ ‫)‪(۱۳۵‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺭ ﻭﯼ )‪ F (R × R × R‬ﯾﻌﻨﯽ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻩ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﯼ ‪ S3‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪(U (σ1 )f )(x, y, z) = f (y, x, z),‬‬ ‫‪(U (σ2 )f )(x, y, z) = f (x, z, y).‬‬ ‫)‪(۱۳۶‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯﻃﺮﻓﯽ ‪ S3‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺗﺎﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﻭ ﺳﻮﻣﯽ‬
‫‪′‬‬
‫ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ D1 ، D1‬ﻭ ‪ D2‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫⊕‬ ‫‪′‬‬
‫= )‪F (R × R × R‬‬ ‫))‪(F 1 (R × R × R) ⊕ F 1 (R × R × R) ⊕ F 2 (R × R × R‬‬ ‫)‪(۱۳۷‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﮐﻪ ﺍﺯﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺍﯼ )‪ f ∈ F 1 (R × R × R‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫‪f (y, x, z) = f (x, y, z),‬‬ ‫‪f (x, z, y) = f (x, y, z).‬‬ ‫)‪(۱۳۸‬‬

‫‪′‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ )‪ g ∈ F 1 (R × R × R‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪g(y, x, z) = −g(x, y, z),‬‬ ‫‪g(x, z, y) = −g(x, y, z).‬‬ ‫)‪(۱۳۹‬‬

‫ﻭﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺍﺯﺍﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﻫﺎﯼ )‪ F 2 (R × R × R‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﺩﺭﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﻭﺗﺎﺑﻊ ‪ϕ1‬‬

‫ﻭ ‪ ϕ2‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ )( ﻭ )( ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺯﯾﺮﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫= )‪ϕ1 (y, x, z‬‬ ‫)‪ϕ1 (x, y, z‬‬

‫‪۳۶‬‬
 ‫)‪f(x/2‬‬

‫)‪f(x‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۳‬ﺗﺎﺑﻊ )‪ f (x‬ﻭ ﺍﺛﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻘﯿﺎﺱ ) ‪ D(S1/2‬ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ‪.‬‬

‫= )‪ϕ2 (x, z, y‬‬ ‫‪−ϕ2 (x, y, z),‬‬ ‫)‪(۱۴۰‬‬

‫√‬
‫‪−1‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪ϕ1 (x, z, y‬‬ ‫=‬ ‫‪ϕ1 (x, y, z) +‬‬ ‫)‪ϕ2 (x, y, z‬‬
‫‪√2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪ϕ2 (x, z, y‬‬ ‫=‬ ‫‪ϕ1 (x, y, z) +‬‬ ‫‪ϕ2 (x, y, z).‬‬ ‫)‪(۱۴۱‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻫﺪﻑ ﻣﺎ ﺁﻥ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﺎﻣﻞ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﻣﺎﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯﺗﻮﺍﺑﻊ ﻓﻮﻕ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﻌﯽ ﻭﺧﻄﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ )‪ F (R × R × R‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﮐﺎﻣﻞ ﺍﻧﺠﺎﻡ‬

‫ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D1‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪:۱ -‬‬

‫‪f (x, y, z) = u(x)u(y)u(z),‬‬ ‫)‪(۱۴۲‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ u‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪:۲ -‬‬

‫‪f (x, y, z) = u(x) + u(y) + u(z).‬‬ ‫)‪(۱۴۳‬‬

‫‪۳۷‬‬
 ‫ﺍﻟﻒ ‪:۳-‬‬

‫)‪(۱۴۴‬‬
‫)‪f (x, y, z) = u(x)v(y)w(z) + u(y)v(x)w(z) + u(x)v(z)w(y) + u(z)v(y)w(x) + u(y)v(z)w(x) + u(z)v(x)w(y‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ u, v, w‬ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﺍﻟﻒ ‪ ۱-‬ﻭ ﺍﻟﻒ‪ ،۲-‬ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯼ ﺧﺎﺻﯽ ﺍﺯ ﻣﺜﺎﻝ ‪ ۲‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪′‬‬
‫ﺏ‪ :‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺎﺑﻊ ‪ g‬ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D1‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫ﺏ‪:۱-‬‬

‫‪g(x, y, z) = (u(x) − u(y))(u(y) − u(z))(u(x) − u(z)),‬‬ ‫)‪(۱۴۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ u‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪:۲-‬‬

‫)‪f (x, y, z) = u(x)v(y)w(z) − u(y)v(x)w(z) − u(x)v(z)w(y) − u(z)v(y)w(x) + u(y)v(z)w(x) + u(z)v(x)w(y‬‬

‫)‪(۱۴۶‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ u, v, w‬ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﺏ‪ ۱-‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺍﺯ ﻣﺜﺎﻝ ﺏ‪ ۲-‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺝ‪ :‬ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺍﺯ ﺩﻭﺗﺎﺑﻊ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻩ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ‪ S3‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫)‪ϕ1 (x, y, z‬‬ ‫=‬ ‫)‪u(x) + u(y) − 2u(z‬‬

‫√‬
‫= )‪ϕ2 (x, y, z‬‬ ‫‪3(u(x) − u(y)),‬‬ ‫)‪(۱۴۷‬‬

‫‪۳۸‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ )‪ f (x, y‬ﻭ ﺍﺛﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻭﺭﺍﻥ )‪ Rz (π/2‬ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ‪.‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ u‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻗﺮﺍﺭﺩﻫﯿﻢ ‪ ،u(x) = x‬ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫√‬
‫= )‪ϕ1 (x, y, z) = x + y − 2z, ϕ2 (x, y, z‬‬ ‫‪3(x − y).‬‬ ‫)‪(۱۴۸‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ‬ ‫‪۱۱‬‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﺑﺤﺚ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﮐﺮﺩﻩﺍﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺜﺎﻝ ِ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﻪ‬

‫ﺗﺎﯾﯽ ﯾﺎ ‪ S3‬ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻭ ﻋﻨﺼﺮ ‪ σ1‬ﻭ ‪ σ2‬ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﻢ ﺯﯾﺮﺍ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻘﯿﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪ‬

‫ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﻫﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺻﺎﺩﻕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺯﯾﺮﺍ ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ } ‪ {g1 , g2 , · · · gK‬ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ِ‪G‬‬

‫‪ g1s1 g2s2 · · · gK‬ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ si‬ﻫﺎ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫‪sK‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﻨﺼﺮﯼ ﻣﺜﻞ‬

‫ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫‪D(g) = D(g1s1 g2s2 · · · gK‬‬

‫‪sK‬‬
‫‪) = D(g1 )s1 D(g2 )s2 · · · D(gK )sK .‬‬ ‫)‪(۱۴۹‬‬

‫ﺍﮐﻨﻮﻥ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ ﺷﺮﺡ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮﺭ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪.‬‬

‫‪۳۹‬‬
‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ‪ G‬ﺭﺍ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻤﺎﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺁﻥ ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ‬

‫‪ g ∈ G‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪i‬‬
‫‪g = g(θ1 , θ2 , · · · θK ) = eθ‬‬ ‫‪Ti‬‬
‫)‪(۱۵۰‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺟﻤﻊ ﺭ ﻭﯼ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﯼ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩﺍﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ g ∈ G‬ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻭ ‪ Ti‬ﻫﺎ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ θi .‬ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪﺍﺭﺷﺎﻥ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ‪ g‬ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ Ti‬ﻫﺎ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺧﻄﯽ ﺑﻮﺩﻥ‬

‫ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺎﺩﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺯﯾﺎﺩ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﻗﺎﺩﺭ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﺩ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺟﺒﺮ ﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺭﺍﺑﻄﻪﺍﯼ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‬

‫‪k‬‬
‫‪[Ti , Tj ] = fij‬‬ ‫‪Tk ,‬‬ ‫)‪(۱۵۱‬‬

‫ﻭ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻮﻉ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺍﯼ ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ θi‬ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﻫﻤﯿﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺻﺪﻕ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮﯼ ﺍﺯ‬

‫ﺟﺒﺮ ﻣﺜﻞ ‪ Ti‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﻣﺜﻞ ) ‪ D(Ti‬ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫)] ‪[D(Ti ), D(Tj )] = D([Ti , Tj‬‬ ‫)‪(۱۵۲‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ) ‪ [D(Ti ), D(Tj )] = D(Ti )D(Tj ) − D(Tj )D(Ti‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺜﻞ ِ ‪ D‬ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﺑﺴﺎﺯﯾﻢ‪،‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺑﺴﺎﺯﯾﻢ‪:‬‬

‫‪i‬‬
‫‪D(g) = D(g(θ1 , θ2 , · · · θK )) = eθ‬‬ ‫) ‪D(Ti‬‬
‫‪.‬‬ ‫)‪(۱۵۳‬‬

‫ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﭘﺎﺩ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫) ‪ .D(T )† = −D(T‬ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺴﺎﺯﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ‬

‫ﮐﺎﺭ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﻂ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺁﻥ‬

‫‪D(g) = I + θi D(Ti ) + · · · ,‬‬ ‫)‪(۱۵۴‬‬

‫‪۴۰‬‬
 ‫ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫∂‬
‫= ) ‪D(Ti‬‬ ‫‪D(g(θ1 , · · · θK )) |θ=0 .‬‬ ‫)‪(۱۵۵‬‬
‫‪∂θi‬‬

‫ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺳﻮﺍﻝ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ Ti‬ﺧﻮﺩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﻧﯿﺎﺯﯼ ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺑﺎﺑﻌﺪﻫﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﺑﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬ ‫‪۱.۱۱‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﻫﻤﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺩﺭ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ‬

‫ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺑﺮ ﺭﺳﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪﺍﯾﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪Rn (θ) = e−iθn·J‬‬ ‫)‪(۱۵۶‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ n‬ﻣﺤﻮﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ‪ θ ،‬ﺭﺍﻭﯾﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭ ) ‪ J = (Jx , Jy , Jz‬ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺯﯾﺮ ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪[Jx , Jy ] = iJz ,‬‬

‫‪[Jy , Jz ] = iJx ,‬‬

‫‪[Jz , Jx ] = iJy .‬‬ ‫)‪(۱۵۷‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺩﯾﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﻗﻮﻕ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺑﺎ‬

‫ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﻧﯿﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ ِ ‪ j‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ِ ﺑﺎ ﺑﺮﭼﺴﺐ ِ ‪ ،j‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﭙﯿﻦ ‪ j‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻌﺪ‬

‫‪۴۱‬‬
‫‪ {|j, m⟩,‬ﻭ‬ ‫‪ 2j + 1‬ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ Dj‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ }‪−j ≤ m ≤ j‬‬

‫ﺍﺛﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ ) ‪ Dj (J± ) := Dj (Jx ) ± iDj (Jy ) ،Dj (Jz‬ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫⟩‪Dj (Jz )|j, m⟩ = m|j, m‬‬

‫√‬
‫⟩‪Dj (J+ )|j, m⟩ = j(j + 1) − m(m + 1)|j, m + 1‬‬
‫√‬
‫‪Dj (J− )|j, m⟩ = j(j + 1) − m(m − 1)|j, m − 1⟩.‬‬ ‫)‪(۱۵۸‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﭙﯿﻦ ‪ j‬ﺍﺯ ﺟﺒﺮ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮِ ﺍﺳﭙﯿﻦ ‪ j‬ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‬

‫)‪Dj (Rn (θ)) = e−iθn·Dj (J‬‬ ‫)‪(۱۵۹‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﭙﯿﻦ ‪ j‬ﺑﺮﺍﯼ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ 2j + 1‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ ﺭﺍ ﻃﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ‬

‫ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻣﺜﻞ )‪ Rn (θ‬ﺭﺍ ﺩﺭ‬

‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻫﺮ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪ r‬ﺭﺍ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺩﯾﮕﺮ ﺭ ﻭﯼ‬

‫ﮐﺮﻩ ﻣﺜﻞ ‪:r′‬‬

‫‪r −→ r′ = Rn (θ)(r).‬‬ ‫)‪(۱۶۰‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ C(S 2‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪[D(Rn (θ))f ](r) = f (Rn (−θ)r).‬‬ ‫)‪(۱۶۱‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﻭﺭ ﯾﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺭﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ θi‬ﺑﺴﻂ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ‬

‫ﺳﭙﺲ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫)‪[D(e−iθn·J )f ](r) = f (Rn (−θ)r‬‬ ‫)‪(۱۶۲‬‬

‫‪۴۲‬‬
‫ﺑﺮﺍﯼ ‪ θ‬ﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‪ f (r − θn × r) :‬ﻭ ﻃﺮﻑ ﭼﭗ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ )‪.[D(I − iθn · J)f ](r‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ ۱۶۲‬ﭘﺲ ﺍﺯ ﮐﻤﯽ ﺩﺳﺘﮑﺎﺭﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬

‫)‪[D(I − iθn · J)f ](r) = f (r) − θn × r · ∇f (r‬‬ ‫)‪(۱۶۳‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ‬

‫)‪f (r) − iθn · [D(J)f ](r) = f (r) − θn · r × ∇f (r‬‬ ‫)‪(۱۶۴‬‬

‫ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ‪ θ‬ﻭ ‪ n‬ﻭ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ِ ‪ f‬ﺻﺎﺩﻕ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺍﺯ ﮐﻤﯽ ﺳﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‬

‫ﮐﻪ‬

‫∇ × ‪D(J) = −ir‬‬ ‫)‪(۱۶۵‬‬

‫ﻭ ﯾﺎ‬

‫∂‬ ‫∂‬
‫= ) ‪D(Jx‬‬ ‫‪−i(y‬‬ ‫) ‪−z‬‬
‫‪∂z‬‬ ‫‪∂y‬‬
‫∂‬ ‫∂‬
‫) ‪D(Jy‬‬ ‫=‬ ‫‪−i(z‬‬ ‫) ‪−x‬‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫∂‬ ‫∂‬
‫) ‪D(Jz‬‬ ‫=‬ ‫‪−i(x‬‬ ‫‪− y ).‬‬ ‫)‪(۱۶۶‬‬
‫‪∂y‬‬ ‫‪∂x‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ‬

‫ﺩﯾﻔﺮﺍﻧﺴﯿﻠﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﻓﻮﻕ ﭼﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﭼﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ‬

‫ﺩﯾﺪﻩﺍﯾﻢ ﻭ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻫﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺯﺍﻭﯾﻪﺍﯼ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻌﺪ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺍﺳﭙﯿﻦ ‪ j‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﺍﯾﻦ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ‬

‫ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﻨﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ‬

‫‪۴۳‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺍﺳﭙﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ‪ Dl‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ‪ l‬ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ ﺍﺳﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻫﺎﺭﻣﻮﻧﯿﮏ ﮐﺮ ﻭﯼ )‪ Yl,m (θ, ϕ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ ﺩﯾﻔﺮﺍﻧﺴﯿﻠﯽ ) ‪ D(Jy ) ،D(Jx‬ﻭ ) ‪ D(Jz‬ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ﺩﺭ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ))‪ D(Rn (θ‬ﻧﯿﺰ ﺑﻠﻮﮐﻪ ﻗﻄﺮﯼ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ‬

‫ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮﺍﻧﺘﻮﻣﯽ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ ) ‪ D(Ji‬ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ‪ Yl,m‬ﻫﺎ ﺍﺛﺮ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﺧﺺ ‪ m‬ﺭﺍ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺷﺎﺧﺺ ‪ l‬ﺭﺍ ﺩﺳﺖ ﻧﺨﻮﺭﺩﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ‬

‫ﺩﯾﻔﺮﺍﻧﺴﯿﻞ ) ‪ D(Ji‬ﺯﯾﺮ ﻓﻀﺎﯼ ﺟﺎﺭ ﻭﺏ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮﺍﺑﻊ ِ }‪ {Yl,m , | − l ≤ m ≤ l‬ﺭﺍ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺍﺳﭙﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﺑﺤﺚ‬

‫ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﺛﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯼ ﺩﯾﻔﺮﺍﻧﺴﯿﻠﯽ ) ‪ D(Ji‬ﺭ ﻭﯼ ‪ Yl,m‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪D(Jz )Yl,m = mYl,m‬‬

‫√‬
‫‪D(J+ )Yl,m = l(l + 1) − m(m + 1)Yl,m+1‬‬
‫√‬
‫‪D(J− )Yl,m = l(l + 1) − m(m − 1)Yl,m−1 .‬‬ ‫)‪(۱۶۷‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽ ﺭﺳﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺧﺮ ﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫ﻭ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﭼﻨﺪ ﺩﺭﺱ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴۴‬‬
 ‫ﺩﺭﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺭﺱ ﻧﻬﻢ ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ‬

‫ﻭﺣﯿﺪﮐﺮ ﯾﻤﯽ ﭘﻮﺭ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ ۲۹‬ﺍﺭﺩﯾﺒﻬﺸﺖ ‪۱۳۹۵‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪۱‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﮐﻠﯽ ﻭﻧﻪ ﺍﻟﺰﺍﻣﺎً ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﯾﺎﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺁﺷﻨﺎﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺑﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭﺩﺭﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﻌﺎﺭ ﯾﻒ‬

‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺜﻞ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻭﻧﻈﺎﯾﺮﺁﻧﻬﺎ ﻭﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻗﻀﺎﯾﺎﻭﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﻧﻬﺎﺭﺍ ﺣﺪﺱ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﺍﯾﻦ‬

‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎﺩﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﻓﺼﻞ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺳﺎﺩﻩ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﺍﺯ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮﯾﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ِ ∗ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺎ ﻭ ﯾﺎﺩﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺬﺭﺍﻥ ﺍﻣﺘﺤﺎﻥ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺩﺭﺱ ﻻﺯﻡ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪۱‬‬
 ‫ﺟﺒﺮ ﻟﯽ‬ ‫‪۲‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽ ﺩﻭﺧﻄﯽ ‪ [ , ] : A × A −→ A‬ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ‬

‫ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺩﺭﺁﻥ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫]‪[x, y] = −[y, x‬‬ ‫)‪(۱‬‬

‫‪[ [x, y], z] + [ [y, z], x] + [ [z, x], y] = 0.‬‬ ‫)‪(۲‬‬

‫ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺩﻭﺧﻄﯽ )‪ (bilinear‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﺩﻭﻣﺘﻐﯿﺮﺧﻮﺩ ﺧﻄﯽ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ‪ x‬ﻭ ‪ y‬ﻭ ﻫﺮ‬

‫ﻋﺪﺩِ ‪:α‬‬

‫]‪[αx + y, z] = α [ x, z] + [ y, z‬‬

‫ﻭ‬

‫]‪[x, αy + z] = α[ x, y] + [ y, z‬‬

‫‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A‬ﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻣﺨﺘﻠﻂ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻣﺨﺘﻠﻂ( ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮ ﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﺁﺑﻠﯽ ﯾﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺍﮔﺮ ‪.[x, y] = 0 ∀ x, y ∈ A‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A‬ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {ei‬ﺭﺍﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺩﻭﺧﻄﯽ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭِ‬

‫ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ‪ v‬ﻭ ‪ w‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪[v, w] = [v i ei , wj ej ] = v i wj [ei , ej ].‬‬ ‫)‪(۳‬‬

‫‪۲‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﮔﺮ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﺭﺍ ﺑﻠﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺭﺍ ﺣﺴﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭِ ﭘﺎﯾﻪ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺟﺒﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻀﺎ ﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﺑﺴﻂ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪k‬‬
‫‪[ei , ej ] = fij‬‬ ‫‪ek ,‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫‪k‬‬
‫‪ fij‬ﻫﺎﺍﻋﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺟﺒﺮﺩﺭﺁﻥ‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺭ ﻭﯼ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﯼ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﻋﻮﺽ ﮐﻨﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﻧﯿﺰﻋﻮﺽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ‪ e′i = Xij ej‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﭘﺎﯾﻪ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺯﺧﺎﺻﯿﺖ ﭘﺎﺩﺗﻘﺎﺭﻥ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻭ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﺯ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺯﯾﺮ‬

‫‪[ei , ej ] = −[ej , ei ],‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫‪[[ei , ej ], ek ] + [[ej , ek ], ei ] + [[ek , ei ], ej ] = 0,‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﻫﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺩﺭ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪k‬‬
‫‪fij‬‬ ‫‪= −fji‬‬
‫‪k‬‬
‫)‪(۷‬‬

‫‪m n‬‬
‫‪fij‬‬ ‫‪m n‬‬
‫‪fmk + fjk‬‬ ‫‪m n‬‬
‫‪fmi + fki‬‬ ‫‪fmj = 0‬‬ ‫‪∀i, j, k.‬‬ ‫)‪(۸‬‬

‫ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ )‪ ، (Abelian Lie Algebra‬ﺟﺒﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﺁﻥ ﺑﺎﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭﭼﻨﯿﻦ ﺟﺒﺮﯼ ﺛﺎﺑﺖ‬

‫ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺩﺭﻫﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯼ ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎﺻﻔﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۳‬‬
‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ [x, y] = 0 ∀ x, y ∈ V‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺁﺑﻠﯽ‬

‫ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﺟﺒﺮﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ‪ A‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺗﻌﺮ ﯾﻒ ‪ [a, b] := ab − ba‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺟﺒﺮﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﺍﻭﻟﯿﻪ‬

‫ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ ab ̸= ba‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ .[a, b] ̸= 0‬ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺟﺒﺮ ﺷﺮﮐﺖ‬

‫ﭘﺬﯾﺮ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ × : V × V −→ V‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﺧﻄﯽ‬

‫ﻭ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻭ ) ‪ gl(V‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺭ ﻭﯼ ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯾﮏ‬

‫ﺟﺒﺮﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺩﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ))‪ .(xy)(v) := x(y(v‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﺟﺒﺮﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻝ ‪ ۲‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ V‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺭﺍ‬

‫ﺑﺎ )‪ gl(n, R‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ gl(n, C) .‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {Eij‬ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ )‪ gl(n, R‬ﯾﺎ )‪ gl(n, C‬ﺍﺧﺘﯿﺎﺭﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪[Eij , Ekl ] = δjk Eil − δli Ekj .‬‬ ‫)‪(۹‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ‪ R3‬ﺑﺎ ﺿﺮﺏ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺘﻌﺎﺭﻑ‬

‫‪[⃗r, r⃗′ ] = ⃗r × r⃗′‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ ‪ ê3 ، ê2 ، ê1‬ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪[ê1 , ê2 ] = ê3 ,‬‬ ‫‪[ê2 , ê3 ] = ê1 ,‬‬ ‫‪[ê3 , ê1 ] = ê2 .‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R2‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯼ ‪ Px , Py , L‬ﻭ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫‪[Px , Py ] = 0,‬‬ ‫‪[L, Px ] = iPy ,‬‬ ‫‪[L, Py ] = −iPx .‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R3‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯼ ‪ Px , Py , Pz , Lx , Ly , Lz‬ﻭﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪[Pj , Pk ] = 0,‬‬

‫‪[Lj , Pk ] = iϵijk Pk ,‬‬

‫‪[Lj , Lk ] = iϵijk Lk .‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫‪ {I, xi , pi ,‬ﻭ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ‬ ‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ﻋﺪﺩ ﺻﺤﯿﺢ ‪ n‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ 2n + 1‬ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ }‪i = 1 · · · n‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺯﯾﺮﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪:‬‬

‫‪[xi , xj ] = [pi , pj ] = 0‬‬ ‫‪[xi , pj ] = δij I,‬‬ ‫‪[I, xi ] = [I, pi ] = 0‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫‪۱‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺟﺒﺮﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮﮒ‬

‫‪ {Ln‬ﺟﺎﺭ ﻭﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬ ‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﻭﯾﺮﺍﺳﻮﺭ ﻭ ‪ ۲‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ }‪n ∈ Z‬‬

‫ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[Ln , Lm ] = (n − m)Ln+m .‬‬ ‫)‪(۱۵‬‬

‫‪Heisenberg Algebra۱‬‬

‫‪Virasoro Algebra۲‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﻟﯽ‬ ‫‪۳‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭ ‪ B‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﺍﺯ ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ‪ B‬ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﯾﮏ‬

‫ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺯ ‪ A‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﺟﺒﺮﯼ ﺩﻭ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺑﺪﯾﻬﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﯾﮑﯽ ﺧﻮﺩﺵ ﻭ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ﺻﻔﺮﺑﻌﺪﯼ }‪.{0‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﺟﺒﺮ )‪ ،gl(n, R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎ ﺭﺩّ ﺻﻔﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺟﺒﺮﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺧﻄﯽ ﺧﺎﺹ‬
‫‪۳‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﺎ )‪ sl(n, R‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ V‬ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ⟩‪ ⟨x, y‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺩﺭ ﺷﺮﻁ ⟩‪⟨x, y⟩ = ⟨y, x‬‬

‫ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﻣﺜﻞ ‪ T‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪⟨T x, y⟩ + ⟨x, T y⟩ = 0,‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺯ ) ‪ gl(V‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ o(V‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺟﺒﺮﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ V = Rn‬ﯾﺎ ‪ V = C n‬ﺟﺒﺮﻣﺰﺑﻮﺭ ﺭﺍ ﺑﺎﻧﻤﺎﺩ )‪ o(n, R‬ﯾﺎ )‪o(n, C‬‬

‫ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺑﺎﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺩﺭﺁﻭﺭﺩ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪n‬‬
‫= ⟩‪⟨x, y‬‬ ‫‪xi y i‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬
‫‪i=1‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻋﻨﺎﺻﺮ )‪ o(n, R‬ﯾﺎ )‪ o(n, C‬ﺍﺯﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺷﺮﻁ ‪ T t + T = 0‬ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺩﺭﺁﻥ ‪ T t‬ﺗﺮﺍﻧﻬﺎﺩﻩ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ T‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Special Linear Algebra‬‬ ‫‪۳‬‬

‫‪۶‬‬
‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ V‬ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ⟩‪ ⟨x, y‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﺮﻃِ ∗⟩‪ ⟨x, y⟩ = ⟨y, x‬ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﻣﺜﻞ ‪ T‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪⟨T x, y⟩ + ⟨x, T y⟩ = 0,‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺯ ) ‪ gl(V‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ u(V‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺟﺒﺮﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﯾﮑﺎﻧﯽ‬

‫ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺯ) ‪ u(V‬ﺍﺯﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺭﺩّ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﺑﺮﺑﺎﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ su(V‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ V = C n‬ﺟﺒﺮ ﻫﺎﯼ ﻣﺰﺑﻮﺭ ﺭﺍ ﺑﺎﻧﻤﺎﺩ )‪ u(n‬ﯾﺎ )‪ su(n‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﺒﺐ ﺍﺯ‬

‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﺮﺍﯼ )‪ u(n‬ﻭ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩّ ﺑﺮﺍﯼ )‪ su(n‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ V‬ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻭﺍﮔﻦ ِ ⟩‪ ⟨x, y‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .(⟨x, y⟩ = −⟨y, x⟩) .‬ﻣﻨﻈﻮﺭﺍﺯﯾﮏ‬

‫‪ ⟨x, y⟩ = 0‬ﺑﺘﻮﺍﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ .x = 0‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼﺗﯽ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻏﯿﺮ ﻭﺍﮔﻦ ﺿﺮﺑﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺍﺯ ‪∀y‬‬

‫‪ T‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪⟨T x, y⟩ + ⟨x, T y⟩ = 0,‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺯ ) ‪ gl(V‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ sp(V‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺟﺒﺮﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﯾﺎ ‪ symplectic‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ V = C 2n V = R2n‬ﺟﺒﺮ ﻫﺎﯼ ﻣﺰﺑﻮﺭ ﺭﺍ ﺑﺎﻧﻤﺎﺩ )‪ sp(2n, R‬ﯾﺎ‬

‫)‪ sp(2n, C‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ‪.‬‬

‫‪⟨η, η ′ ⟩ = η t Jη ′ ,‬‬ ‫)‪(۲۰‬‬

‫‪۷‬‬
 ‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪′1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x ‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪· ‬‬ ‫· ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪· ‬‬ ‫· ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ′n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪xn ‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪η=‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪η =‬‬
‫‪′‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(۲۱‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪ p′1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪p ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪· ‬‬ ‫· ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪· ‬‬ ‫· ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪p‬‬‫‪n‬‬
‫‪p′n‬‬

‫ﻭ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪In ‬‬
‫‪J =‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۲۲‬‬
‫‪−In‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ ، E(R3‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ‪ Pi‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫‪ Li‬ﻫﺎ ﻧﯿﺰﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ‬ ‫‪۴‬‬

‫ﺩﺭﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺟﺒﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﻭﺍﻗﻌﺎً ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﯾﮑﺴﺎﻥ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺟﺒﺮ ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫‪۸‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‬ ‫‪۴‬‬
‫ﺑﯿﻦ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻬﺘﺮ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ ϕ : A −→ B‬ﺑﯿﻦ ﺩﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺷﺮﻁ ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪[ϕ(a), ϕ(a′ )] = ϕ([a, a′ ]).‬‬ ‫)‪(۲۳‬‬

‫‪۵‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻭ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ‪ A‬ﺑﻪﺭ ﻭﯼ ﺧﻮﺩﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬ ‫ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ‬
‫‪۶‬‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺷﻮﺩ ﺁﻥ ﺭﺍ ﯾﮏ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﯾﺎ‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ A :‬ﺭﺍ ﺟﺒﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺟﺎﺭ ﻭﺏ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫=‪m1 :‬‬ ‫‪σ1 ,‬‬ ‫=‪m2 :‬‬ ‫‪σ2 ,‬‬ ‫=‪m3 :‬‬ ‫‪σ3 ,‬‬ ‫)‪(۲۴‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺩﻭ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ ﺩﻭ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺹ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﻭﻟﯽ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪[mj , mk ] = ϵjkl ml .‬‬ ‫)‪(۲۵‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﺑﺎﺟﺒﺮ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ R3‬ﮐﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺁﻥ ﻫﻤﺎﻥ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺍﺳﺖ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪ϕ : A −→ R3‬‬ ‫‪ϕ(m1 ) = ê1 ,‬‬ ‫‪ϕ(m2 ) = ê1 ,‬‬ ‫‪ϕ(m3 ) = ê3 .‬‬ ‫)‪(۲۶‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺒﺮﯼ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﮑﺴﺎﻥ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪L1 := ‬‬ ‫‪−1 ‬‬ ‫‪L2 := ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪L3 :=  1‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۲۷‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−1‬‬

‫‪Homomorphism۴‬‬

‫‪Isomorphism۵‬‬

‫‪Automorphism۶‬‬

‫‪۹‬‬
 ‫ﺍﯾﻦ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪ψ(mj ) := Lj ,‬‬ ‫‪j = 1, 2, 3.‬‬ ‫)‪(۲۸‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ Mn (C‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺒﺮﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ϕ : Mn (C) −→ Mn (C‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫‪ϕ(x) := g x g −1‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ g‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ‬ ‫‪۵‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻬﺘﺮﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ ۷‬ﺩﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ V‬ﻭ ‪ W‬ﺩﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﯾﻦ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪V ⊕ W = {(v, w)| v ∈ V, w ∈ W }.‬‬ ‫)‪(۳۰‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺟﻤﻊ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻭ ﺿﺮﺏ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻋﺪﺩ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪(v, w) + (v ′ , w′ ) = (v + v ′ , w + w′ ),‬‬

‫‪α(v, w) = (αv, αw).‬‬ ‫)‪(۳۱‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ V ⊕ W‬ﻭﺍﻗﻌﺎً ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Direct sum۷‬‬

‫‪۱۰‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﺩﻭ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎ ﺍﺯ ‪ V ⊕ W‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪{(v, 0) | v ∈ V },‬‬ ‫} ‪{(0, w) | w ∈ W‬‬ ‫)‪(۳۲‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺯﯾﺮ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ‪ V‬ﻭ ‪ W‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫‪(v, w) = (v, 0) + (0, w) ≡ v + w,‬‬ ‫)‪(۳۳‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ﺁﺧﺮ ﺍﺯ ﺗﻨﺎﻇﺮِ ‪ (v, 0) ≡ v‬ﻭ ‪ (0, w) ≡ w‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩﺍﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ }‪ {ei , i = 1, · · · m‬ﻭ }‪ {fj , j = 1, · · · n‬ﺩﻭ‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ‪ V‬ﻭ ‪ W‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‬

‫‪(v, w) = (v, 0) + (0, w) = (v i ei , 0) + (0, wj fj ) = v i (ei , 0) + wj (0, fj ),‬‬ ‫)‪(۳۴‬‬

‫ﻭﯾﺎ‬

‫‪v + w = v i ei + w j f j .‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻀﺎﯼ ‪ V ⊕ W‬ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪﺍﺯ }) ‪ {(ei , 0), (0, fj‬ﻭ ﯾﺎ } ‪ {ei , fj‬ﻭ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻌﺪ‬

‫ﻓﻀﺎﯼ ‪ m + n V ⊕ W‬ﺑﻌﺪﯼ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﺁﺷﻨﺎﯼ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺑﺎﺭﻫﺎ ﻭ ﺑﺎﺭﻫﺎ ﺩﯾﺪﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪R3 = R2 ⊕ R = R ⊕ R ⊕ R.‬‬ ‫)‪(۳۶‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭ ﻓﻀﺎ ﺭﺍ ﻓﻬﻤﯿﺪﻩﺍﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A ⊕ B‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ‬

‫ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪ a   a ‬‬ ‫‪ [a, a ] ‬‬
‫‪[‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪] := ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۳۷‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬ ‫] ‪[b, b‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪[a, b] ≡ [(a, 0), (0, b)] = ([a, 0], [0, b]) = (0, 0) =≡ 0‬‬ ‫)‪(۳۸‬‬

‫ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺩﻭ ﺟﺒﺮِ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺑﻪ ﻃﺮ ﺯ ﺑﯿﻬﻮﺩﻩ ﯾﺎ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﻭﻗﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﻭﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮔﺮ ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ‬

‫ﺑﺎﻗﺴﻤﺖ ﺩﯾﮕﺮ ﺻﻔﺮﺷﻮﺩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺁﻥ ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭ ﺟﺒﺮﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺒﺮﯼ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬
‫‪[ei , ej ] = Cij‬‬ ‫‪ek ,‬‬ ‫‪[fi , fj ] = Dij‬‬ ‫‪fk ,‬‬ ‫‪[ei , fj ] = 0.‬‬ ‫)‪(۳۹‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ so(3) ⊕ so(3‬ﺑﺎﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺯﯾﺮﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪[Jm , Jn ] = ϵmnp Jp ,‬‬ ‫‪[Km , Kn ] = ϵmnp Kp ,‬‬ ‫‪[Jm , Kn ] = 0.‬‬ ‫)‪(۴۰‬‬

‫ﺩﺭﺁﯾﻨﺪﻩ ﺟﻤﻊ ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ )‪ (semidrect sum‬ﺭﺍﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﺮ ﺯ ﻧﺎﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﻭ ﺟﺒﺮﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ∗‬ ‫‪۶‬‬

‫‪۸‬‬
‫ﺩﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ‬

‫‪Quotient Space۸‬‬

‫‪۱۲‬‬
‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻭ ‪ W‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ x, y ∈ V‬ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻢ‬

‫ﺍﺭ ﺯ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺍﮔﺮ ‪ .x − y ∈ W‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ‬

‫ﺍﻓﺮﺍﺯ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﺑﺎ ‪ x‬ﺭﺍ ﺑﺎ ]‪ [x‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﺑﺎﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ ﻭ ﺑﺎ ‪ V /W‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪[x] + [y] := [x + y],‬‬ ‫‪α [x] := [α x].‬‬ ‫)‪(۴۱‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ V :‬ﺭﺍ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺩﮐﺎﺭﺗﯽ ﺑﺎﻣﺤﻮﺭﻫﺎﯼ ‪ x, y, z‬ﻭ ‪ W‬ﺭﺍ ﻣﺤﻮﺭ ‪ z‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ﮐﻪ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺁﻧﻬﺎﻣﻮﺍﺯﯼ‬

‫ﻣﺤﻮﺭ ‪ z‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )‪ (x, y, z‬ﻭ ) ‪ (x, y, z ′‬ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﻫﺮﮐﻼﺱ ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫)‪ (x, y, 0‬ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ‪ V /W‬ﻫﻤﺎﻥ ﺻﻔﺤﻪ ‪ xy‬ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﯾﺎﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ ‪.R3 /R = R2‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ V :‬ﺭﺍ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺩﮐﺎﺭﺗﯽ ﺑﺎﻣﺤﻮﺭﻫﺎﯼ ‪ x, y, z‬ﻭ ‪ W‬ﺭﺍ ﺻﻔﺤﻪ ‪ x, y‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ﮐﻪ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺁﻧﻬﺎﻣﻮﺍﺯﯼ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ x, y‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )‪ (x′ , y ′ , z‬ﻭ )‪ (x, y, z‬ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﻫﺮﮐﻼﺱ ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ )‪ (0, 0, 0‬ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ‪ V /W‬ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺤﻮﺭ ‪ z‬ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﯾﺎﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‬

‫‪.R3 /R2 = R‬‬

‫ﺑﻌﺪﺍﺯﺍﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﻭ ﺟﺒﺮﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺩﺭﺳﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﻘﺸﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﺟﺒﺮﺑﺎﺯﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺯﯾﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺩﺭﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﯾﻔﺎﻣﯽ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺟﺒﺮﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﯿﺰ ﺩﺭﺳﺖ‬

‫ﻣﺜﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﯾﺎﺍﯾﺪﻩﺁﻝ ‪.۹‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭ ‪ B‬ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﯼ ﺍﺯﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ B‬ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ‪ A‬ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ‬

‫‪Invariant Subalgebra or Ideal۹‬‬

‫‪۱۳‬‬
 ‫‪ a ∈ A‬ﻭ ﻫﺮ ‪ ، b ∈ B‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.[a, b] ∈ B‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﺮﺟﺒﺮﻟﯽ ﺩﻭ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﯾﮑﯽ ﺧﻮﺩﺵ ﻭﺩﯾﮕﺮﯼ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ }‪.{0‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ B‬ﻭ ‪ C‬ﺩﻭﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺯ ‪ A‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ B + C‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪B + C := {b + c| b ∈ B, c ∈ C}.‬‬ ‫)‪(۴۲‬‬

‫ﺍﮔﺮ ‪ B‬ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﻭ ‪ C‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ B + C‬ﻧﯿﺰﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺯ ‪ A‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺤﺖ ﺍﺩﻋﺎﯼ ﻣﺜﺎﻝ ‪ ۲۱‬ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ‪ .‬ﺩﺭﮐﺠﺎ ﺍﺯ ﺍﯾﺪﻩﺍﻝ ﺑﻮﺩﻥ ‪ B‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺍﮔﺮ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬ﺁﻧﮕﻪ ‪ A ⊕ B‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰﯾﮏ‬

‫ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﯼ ﺍﺯ ‪ A⊕B‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺍﺯ ‪ A⊕B‬ﻧﯿﺰﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R3‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺒﺮﺗﺒﺪﯾﻼﺕ ﺍﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ‪ ۳‬ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ‪ ۶‬ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﯼ‬

‫‪ ۶‬ﻣﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﻫﺎﯼ ‪ Px , Py , Pz‬ﻭ ‪ Lx , Ly , Lz‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ‪ Pi‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ‪ i‬ﻭ ‪ Li‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺯﺍﻭﯾﻪ ﺍﯼ‬

‫ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﯼ ‪ i‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ‪ Pi‬ﻫﺎ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﻭ ‪ Li‬ﻫﺎﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺩﯾﮕﺮ ﺭﺍ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻧﺎﻭﺭﺩﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ‪ Li‬ﻫﺎ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ Mn (C‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻗﻄﺮﯼ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ‬

‫ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﻣﺎ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪۱۴‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭ ‪ B‬ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯼ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﯾﻌﻨﯽ ‪ A/B‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‬

‫ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪[[x], [y]] := [[x, y]].‬‬ ‫)‪(۴۳‬‬

‫ﺁﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺑﻮﺩﻥ ‪ B‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻕ ﺧﻮﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﺎﻻ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﻫﺎﯼ ﮐﻼﺱ ﻫﺎﯼ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x ∼ x′‬ﻭ ‪ . y ∼ y ′‬ﺍﺯﺍﯾﻦ‬

‫ﺩﻭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‬

‫‪∃ b1 , b2 ∈ B| x′ = x + b1 ,‬‬ ‫‪y ′ = y + b2 ,‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‬

‫‪[x′ , y ′ ] = [x + b1 , y + b2 ] = [x, y] + [b1 , y] + [x, b2 ] + [b1 , b2 ] = [x, y] + b3‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺗﺴﺎﻭﯼ ﺁﺧﺮ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺑﻮﺩﻥ ﻭ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺑﻮﺩﻥ ‪ B‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ] ‪ [x, y] ∼ [x′ , y ′‬ﻭﺍﯾﻦ ﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﭼﯿﺰﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﺳﺘﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R3‬ﺭﺍﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻫﺎﯼ ‪ Px , Py , Pz‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﯾﻦ‬

‫ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﺑﺎ ) ‪ T (R3‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪[Lx ] ≡ Lx + T3 , [Ly ] ≡ Ly + T3 , [Lz ] ≡ Lz + T3 .‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪[[Lx ], [Ly ]] = [[Lx , Ly ]] = [Lz ], · · · .‬‬ ‫)‪(۴۷‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ ) ‪ E(R3 )/T (R3‬ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ )‪.so(3‬‬

‫‪۱۵‬‬
 ‫ﻗﻀﯿﻪ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻫﺎ∗‬ ‫‪۷‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭ ‪ ϕ : A −→ B‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ Ker(ϕ) :‬ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺍﺯ ‪ A‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ‪ Im(ϕ) :‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ‪ B‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺝ‪ :‬ﺑﯿﻦ )‪ Im(ϕ‬ﻭ )‪ A/Ker(ϕ‬ﯾﮏ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﻟﻒ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ x ∈ Ker(ϕ‬ﻭ ‪ .a ∈ A‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫‪ϕ([x, a]) = [ϕ(x), ϕ(a)] = [0, ϕ(a)] = 0 −→ [x, a] ∈ Ker(ϕ).‬‬ ‫)‪(۴۸‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺏ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ .y1 , y2 ∈ Im(ϕ‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫‪∃ x1 , x2 ∈ A, |y1 = ϕ(x1 ), ϕ(x2 ) = y2 .‬‬ ‫)‪(۴۹‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‬

‫‪[y1 , y2 ] = [ϕ(x1 ), ϕ(x2 )] = ϕ([x1 , x2 ]) −→ [y1 , y2 ] ∈ Im(ϕ).‬‬ ‫)‪(۵۰‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺝ‪ :‬ﭼﻮﻥ )‪ Ker(ϕ‬ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺟﺒﺮ ‪ A‬ﺍﺳﺖ ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺧﺎﺭﺝ ﻗﺴﻤﺖ )‪ A/ker(ϕ‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﺑﺎ‬

‫· · · ‪ [x], [y], [z],‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ )‪ .x, y, z · · · ∈ Ker(ϕ‬ﺣﺎﻝ ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ψ : A/ker(ϕ) −→ Im(ϕ‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ψ([x]) := ϕ(x).‬‬ ‫)‪(۵۱‬‬

‫‪۱۶‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :۱‬ﻗﻀﯿﻪ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻫﺎ‪ .‬ﻓﻠﺶ ﻋﻤﻮﺩﯼ ﺭ ﻭ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺼﻮّﺭ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ‬

‫‪ a ∈ A‬ﮐﻼﺱ ﻫﻢ ﺍﺭ ﺯﯼ ﺁﻥ ﯾﻌﻨﯽ ]‪ [a‬ﺭﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻮﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﮐﻼﺱ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺧﻮﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺑﻮﺩﻥ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪. x ∼ x′‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪∃ y ∈ Ker(ϕ)|x′ = x + y.‬‬ ‫)‪(۵۲‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪ϕ(x′ ) = ϕ(x + y) = ϕ(x) + ϕ(y) = ϕ(x) + 0 = ϕ(x).‬‬ ‫)‪(۵۳‬‬

‫ﭘﺲ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻮﺵ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ‪:‬‬

‫‪ψ([[x], [y]]) = ψ([[x, y]]) = ϕ([x, y]) = [ϕ(x), ϕ(y)] = [ψ([x]), ψ([y])].‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺑﻮﺩﻥ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮﺳﺎﺧﺖ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫)]‪ .ψ([x]) = ψ([y‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ϕ(x) = ϕ(y) −→ ϕ(x − y) = 0,‬‬ ‫‪x − y ∈ Ker(ϕ) −→ x ∼ y −→ [x] = [y].‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬

‫‪۱۷‬‬
 ‫ﺍﺷﺘﻘﺎﻕ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ∗‬ ‫‪۸‬‬

‫‪۱۰‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻡ ﺁﻥ‬ ‫ﯾﮏ ﺍﺷﺘﻘﺎﻕ‬

‫ﻧﯿﺰ ﺍﺯ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺷﺪﻩﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﺍﺷﺘﻘﺎﻕ ﯾﺎ ‪ Derivation‬ﺍﺯﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ِ ‪ A‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﻣﺜﻞ ‪ D : A −→ A‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪D([x, y]) = [D(x), y] + [y, D(x)].‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ z ∈ A‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ adz : A −→ A‬ﯾﮏ ﺍﺷﺘﻘﺎﻕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪adz (x) := [z, x].‬‬ ‫)‪(۵۷‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺍﺩﻋﺎﯼ ﻣﺜﺎﻝ ﻓﻮﻕ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ σ(s‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﯼ ﺍﺯ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ s‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫‪σ(s)([x, y]) = [σ(s)(x), σ(s)(y)].‬‬ ‫)‪(۵۸‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮِ ‪ s‬ﺭﺍ ﻃﻮﺭﯼ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ )‪ σ(0‬ﺗﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ‬

‫‪ds σ(s) |s=0‬‬

‫‪d‬‬
‫=‪ D :‬ﻭﮐﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ‬ ‫‪ s = 0‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ s‬ﻣﺸﺘﻖ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻥ‬

‫‪D([x, y]) = [D(x), y] + [y, D(x)],‬‬ ‫)‪(۵۹‬‬

‫‪Derivation۱۰‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫ﺑﻌﻨﯽ ‪ D‬ﯾﮏ ﺍﺷﺘﻘﺎﻕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﯼ ﺍﺯ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﻫﺎ ﯾﮏ ﺍﺷﺘﻘﺎﻕ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ‬ ‫‪۹‬‬

‫ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺪﻑ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺭﺍ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻧﻤﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ‬

‫ﻟﯽ ﺭﺍ ﺷﺮﺡ ﺩﻫﯿﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺭﺱ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻣﻮﮐﻮﻝ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺩﺭﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯾﺎ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻫﻤﺎﻥ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮﯼ ﺍﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺟﺒﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺧﻄﯽ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺧﻄﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮﺩﺭﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ِ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ‪ A :‬ﺭﺍ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭ ‪ V‬ﺭﺍﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ) ‪D : A −→ End(V‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪D[x, y] = [D(x), D(y)],‬‬ ‫‪∀ x, y ∈ A.‬‬ ‫)‪(۶۰‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮ ﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ϕ(0) = 0‬ﻭ )‪.ϕ(−x) = −ϕ(x‬‬

‫ﺩﺭﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎً ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﻟﺤﺎﻗﯽ ﯾﺎ )‪ (Adjoint‬ﻣﯽ‬

‫ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﺯ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺧﻮﺩ ﺟﺒﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ‬

‫ﺧﻮﺩ ﺟﺒﺮ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍﺑﻪ ﭼﺎﯼ ‪ D‬ﺑﺎﻧﻤﺎﺩ )‪ ad : A −→ End(A‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭﺁﻥ ﺭﺍ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ad : x ∈ A −→ adx , | adx (y) := [x, y] ∀ y ∈ A.‬‬ ‫)‪(۶۱‬‬

‫‪۱۹‬‬
 ‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪adαx+y = α adx + ady ,‬‬

‫‪[adx , ady ] = ad[x,y] .‬‬ ‫)‪(۶۲‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ } ‪ {ei‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪k‬‬
‫‪adei (ej ) = [ei , ej ] = fij‬‬ ‫‪ek ,‬‬ ‫)‪(۶۳‬‬

‫ﻭﺍﺯﺁﻧﺠﺎ‬

‫‪adx (y) = xi y j fij‬‬

‫‪k‬‬
‫‪ek .‬‬ ‫)‪(۶۴‬‬

‫ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﻌﺪ ‪ adei‬ﺑﺎﺑﻌﺪ ﺧﻮﺩ ﺟﺒﺮﺑﺮﺍﺑﺮﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‪:‬‬

‫‪(adei )kj = fij‬‬

‫‪k‬‬
‫‪,‬‬ ‫)‪(۶۵‬‬

‫ﻭﺍﺯﺁﻧﺠﺎ‬

‫‪(adx )kj = xi fij‬‬

‫‪k‬‬
‫‪.‬‬ ‫)‪(۶۶‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۲۸‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﻟﺤﺎﻗﯽ ﺟﺒﺮ )‪ so(3‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ade1‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪−1 ‬‬ ‫‪ade2‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ade3‬‬ ‫‪= 1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۶۷‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−1‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﻟﺤﺎﻗﯽ ﺟﺒﺮ ) ‪ E(R2‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪i ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪−i‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪adPx‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪−i ‬‬ ‫‪adPy‬‬ ‫‪=‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪adL =  i‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۶۸‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪۲۰‬‬
‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ σ : A −→ A‬ﯾﮏ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ‪ x ∈ A‬ﺭﺍﺑﻄﻪ‬

‫ﺯﯾﺮﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪adσ(x) = σ ◦ adx ◦ σ −1 .‬‬ ‫)‪(۶۹‬‬

‫‪ n‬ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺍﺛﺮ )‪ adσ(x‬ﺭﺍﺭ ﻭﯼ ﻋﻀﻮ ﺩﻟﺨﻮﺍﻫﯽ ﻣﺜﻞ ‪ y ∈ A‬ﺣﺴﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺍﺯﺧﺎﺻﯿﺖ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ‪ σ‬ﻭﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺑﻮﺩﻥ‬

‫ﺁﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫)))‪adσ(x) (y) = [σ(x), y] = [σ(x), σ(σ −1 (x))] = σ([x, σ −1 (y)]) = σ(adx (σ −1 (y‬‬ ‫)‪(۷۰‬‬

‫ﺑﺎﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻦ ‪ y‬ﺍﺯﺩﻭﻃﺮﻑ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ )؟؟( ﻣﯽ ﺭﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ∗‬ ‫‪۱۰‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻼً ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩﻩ ﺍ ﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪A‬‬

‫ﻭ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ B‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺑﻪ ﻃﺮ ﺯ ﺑﯿﻬﻮﺩﻩ ﯾﺎ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭﺟﻤﻊ ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﺮ ﺯ ﻧﺎﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﻓﻀﺎﯼ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ A‬ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺟﺒﺮ ‪ B‬ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﻭﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ ‪ ϕ‬ﻧﻨﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ϕ‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺍﺯ ‪ B‬ﺑﻪ ‪ B‬ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺷﺮﻁ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻮﺩﻥ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫)‪ϕ[a, a′ ] = ϕ(a)ϕ(a′ ) − ϕ(a′ )ϕ(a‬‬ ‫)‪(۷۱‬‬

‫ﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﯾﮏ ﺷﺮﻁ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻧﯿﺰ ﺭ ﻭﯼ ‪ ϕ‬ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭﺁﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ ϕ(a) ،a‬ﯾﮏ ﺍﺷﺘﻘﺎﻕ ﺭ ﻭﯼ ‪ B‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ‬

‫‪ϕ(a)[b, b′ ] = [ϕ(a)b, b′ ] + [b, ϕ(a)b′ ].‬‬ ‫)‪(۷۲‬‬

‫‪۲۱‬‬
‫ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎﺕ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺟﻤﻊ ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺗﻨﻬﺎﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪A‬‬

‫ﻭ‪ B‬ﺭﺍ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫]‪[a, b‬‬ ‫‪:= ϕ(a)b,‬‬ ‫‪∀a ∈ A, b ∈ B,‬‬

‫]‪[b, a‬‬ ‫‪:= −[a, b].‬‬ ‫)‪(۷۳‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫= ]‪[[a, a′ ], b‬‬ ‫)‪ϕ([a, a′ ])b = (ϕ(a)ϕ(a′ ) − ϕ(a′ )ϕ(a)) b = ϕ(a)(ϕ(a′ )b) − ϕ(a′ )(ϕ(a)b‬‬

‫‪= ϕ(a)([a′ , b]) − ϕ(a′ )([a, b]) = [a, [a′ , b]] − [a′ , [a, b]],‬‬ ‫)‪(۷۴‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺍﺯ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩﻥ ‪ ϕ‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫] ‪[a, [b, b′ ]] = ϕ(a)[b, b′ ] = [ϕ(a)(b), b′ ] + [b, ϕ(a)b′‬‬

‫=‬ ‫‪[[a, b], b′ ]) + [b, [a, b′ ]],‬‬ ‫)‪(۷۵‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺍﺯﺍﺷﺘﻘﺎﻕ ﺑﻮﺩﻥ ‪ ϕ‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻧﯿﺰ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰﺍﺗﺤﺎﺩ ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺗﺤﺎﺩ‬

‫ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ ﺭﺍ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺟﻤﻊ ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺭﺍ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺩ ‪ A ⊕ϕ B‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ‬ ‫‪۱۱‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻣﺠﻬﺰﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ‬
‫‪۱۱‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﻟﺤﺎﻗﯽ ﭼﯿﺰﯼ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ‬

‫‪Killing Form۱۱‬‬

‫‪۲۲‬‬
 ‫ﻭ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪K(x, y) := tr(adx ady ).‬‬ ‫)‪(۷۶‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ‪ tr‬ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ A‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫)‪K(x, y) = K(y, x‬‬

‫)‪K(αx + y, z) = αK(x, z) + K(y, z‬‬

‫‪K([x, y], z) = K([z, x], y) = K([y, z], x).‬‬ ‫)‪(۷۷‬‬

‫ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺧﻮﺍﺹ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺁﺧﺮﺑﺪﯾﻬﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺁﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ‬

‫) ‪K([x, y], z) = tr(ad[x,y] adz‬‬ ‫)‪(۷۸‬‬

‫ﺍﻣﺎﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ ad[x,y] = adx ady − ady adx‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﺎﻻﺭﺍﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫)‪K([x, y], z) = tr((adx ady − ady adx )adz ) = tr((ady adz − adz ady )adx ) = tr(ad[y,z] adx ) = K([y, z], x). (۷۹‬‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺍﺯﺧﺎﺻﯿﺖ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ﺭﺩّ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﭘﺎﯾﻪ }‪ {ea , a = 1, 2, · · · n‬ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ‪ ،‬ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺩﺭﺑﺎﻻ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ‬

‫ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ‪ n‬ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫) ‪Kab := K(ea , eb‬‬ ‫)‪(۸۰‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ )؟؟( ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪d c‬‬
‫‪Kab = fac‬‬ ‫‪fbd .‬‬ ‫)‪(۸۱‬‬

‫ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻫﺮﺩﻭﻋﻀﻮﺍﺯ ﺟﺒﺮﻣﺜﻞ ‪ x = xa ea , y = y b eb‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺭﺧﻮﺍﻫﺪ ﺁﻣﺪ‪:‬‬

‫‪K(x, y) = Kab xa y b .‬‬ ‫)‪(۸۲‬‬

‫‪۲۳‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ K‬ﺭﺍ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎً ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﺎﻧﺴﻮﺭﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭﺍ‬

‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪xa := Kab xb‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪fabc = Kcd fab‬‬ ‫‪,··· .‬‬ ‫)‪(۸۳‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ‪ K ab‬ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪K ab Kbc = δca .‬‬ ‫)‪(۸۴‬‬

‫ﺑﺎﻓﺮﻡ ‪ K ab‬ﻧﯿﺰﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﺭﺍ ﺑﺎﻻﺑﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ea := K ab eb .‬‬ ‫)‪(۸۵‬‬

‫ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺟﺒﺮﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﺯﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪c‬‬
‫‪[ea , eb ] = fab‬‬ ‫‪ec‬‬ ‫)‪(۸۶‬‬

‫‪c‬‬
‫‪ fab‬ﺭﺍ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﻣﺜﻞ ﻫﺮﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺿﺮﺍﯾﺐ‬

‫ﺿﺮﺏ ﮐﺮﺩﻥ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﮐﻪ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﯾﮏ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺧﺎﺹ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺍﺹ‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻣﺎﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺍﺯﺳﺎﺧﺘﺎﺭﺟﺒﺮﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺩﺭ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪fabc = K([ea , eb ], ec ),‬‬

‫‪fabc = fbca = fcab ,‬‬

‫‪fabc = −fbac = −facb .‬‬ ‫)‪(۸۷‬‬

‫‪d‬‬
‫‪ fabc := Kcd fab‬ﺗﻘﺎﺭﻥ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺩﻭﻡ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ‬

‫ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺳﻮﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻫﺮﺟﻔﺖ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۲۴‬‬
 ‫‪ n‬ﺍﺛﺒﺎﺕ ‪ :‬ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ؟؟ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪K([ea , eb ], ed ) = fab‬‬ ‫‪K(ec , ed ) = fab‬‬ ‫‪Kcd = fabd .‬‬ ‫)‪(۸۸‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺹ ﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﺩﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ ‪ :۳۶‬ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ )‪ so(3‬ﯾﮏ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ )؟؟( ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪K=‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۸۹‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬

‫ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﻧﻮﻉ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﺩﺭﺟﺒﺮﻣﻘﺪﺍﺭﺍﯾﻦ ﺿﺮﺏ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺍﮔﺮ ‪ σ‬ﯾﮏ ﺧﻮﺩﺳﺎﻧﯽ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬

‫‪K(σ(x), σ(y)) = K(x, y).‬‬ ‫)‪(۹۰‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ )؟؟( ﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ )؟؟( ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪K(σ(x), σ(y)) = tr(adσ(x) adσ(y) ) = tr(σ ◦ adx ◦ σ −1 σ ◦ ady ◦ σ −1 ) = tr(adx ady ) = K(x, y).‬‬ ‫)‪(۹۱‬‬

‫ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮔﺮ‪ -‬ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮ‬ ‫‪۱.۱۱‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ A(1) .‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯾﯽ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫‪۱۲‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ِ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ‪:‬‬

‫ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮﻫﺎﯾﯽ ﺍﺯ ‪ A‬ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‬

‫∑‬
‫= ‪A(1) := {x ∈ A|x‬‬ ‫}‪[xi , yi ], · · · xi , yi ∈ A‬‬ ‫)‪(۹۲‬‬
‫‪i‬‬

‫‪Commutator Subalgebra۱۲‬‬

‫‪۲۵‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ )‪ A(1‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻟﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ‪ A‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ )‪ A(1‬ﺑﮑﺎﺭﻣﯽ‬

‫ﺑﺮ ﯾﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ ]‪ A(1) = [A, A‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﮔﻮﯾﺎﯼ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻓﻮﻕ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ A(1) ،‬ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺒﺎﺕ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺭﺷﺘﻪ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬

‫ﺯﯾﺮﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪A(1) = [A, A],‬‬ ‫‪A(2) = [A(1) , A(1) ],‬‬ ‫‪A(3) = [A(2) , A(2) ],‬‬ ‫···‬ ‫)‪(۹۳‬‬

‫ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﺳﻠﺴﻠﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﺗﻮﺩﺭﺗﻮ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ‪ A‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪· · · A(3) ⊂ · · · A(2) ⊂ A(1) ) ⊂ A.‬‬ ‫)‪(۹۴‬‬

‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫‪۱۳‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺍﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ }‪ {0‬ﺧﺘﻢ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺟﺒﺮ‪ A‬ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮ‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺜﻠﺜﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ }‪ {Eij , | i ≤ j‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ‬

‫ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ A ≡ so(3‬ﺭﺍ ﺑﺎﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﻨﺪﻩٔ‬

‫‪[L1 , L2 ] = L3 ,‬‬ ‫‪[L2 , L3 ] = L1 ,‬‬ ‫‪[L3 , L1 ] = L2 ,‬‬ ‫)‪(۹۵‬‬

‫ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪A(1) = A −→ A(n) = A ∀n.‬‬ ‫)‪(۹۶‬‬

‫‪Solvable Lie Algebra۱۳‬‬

‫‪۲۶‬‬
 ‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ )‪ so(3‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R2‬ﺭﺍ ﺑﺎﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﻨﺪﻩٔ‬

‫‪[Px , Py ] = 0,‬‬ ‫‪[L, Px ] = iPy ,‬‬ ‫‪[L, Py ] = −iPx ,‬‬ ‫)‪(۹۷‬‬

‫ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪A(1) = Span{Px , Py },‬‬ ‫‪A(2) = 0.‬‬ ‫)‪(۹۸‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‪ E(R2 ) ،‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R3‬ﺭﺍ ﺑﺎﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮐﻨﻨﺪﻩٔ‬

‫‪[Pj , Pk ] = 0,‬‬

‫‪[Lj , Pk ] = iϵijk Pk ,‬‬

‫‪[Lj , Lk ] = iϵijk Lk .‬‬ ‫)‪(۹۹‬‬

‫ﺩﺭﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ‪:‬‬

‫‪A(1) = A, −→ A(n) = A ∀n.‬‬ ‫)‪(۱۰۰‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‪ E(R3 ) ،‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪۲۷‬‬
 ‫ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺳﺎﺩﻩ‬ ‫‪۱۲‬‬

‫‪۱۴‬‬
‫ﺟﺒﺮﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻮﻉ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍﯼ ﻏﯿﺮﺑﺪﯾﻬﯽ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺳﺎﺩﻩ‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ so(3‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺍﺯ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻥ ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ so(3‬ﻭ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ‪ R3‬ﺑﻪ‬

‫ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R3‬ﺩﺍﺭ ﯾﻢ‬

‫‪[a, b] = a × b,‬‬ ‫)‪(۱۰۱‬‬

‫ﻭ ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺍﺯ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻓﻀﺎﯼ ‪ R3‬ﺑﺎ )‪ so(3‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ R3‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻧﺎﻭﺭﺩﺍﯾﯽ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﺑﺨﻮﺍﻫﺪ ﯾﮏ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪) ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺧﻂ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺒﺪﺍء ﻣﯽ ﮔﺬﺭﺩ( ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ‬

‫ﻫﺮ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺧﻂ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﻮﺍﺹ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮ ﺍﯾﻦ ﺧﻂ ﻋﻤﻮﺩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ‬

‫ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺧﻂ ﻗﺮﺍﺭ ﺑﮕﯿﺮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‪ ،‬ﺍﯾﻦ ﺧﻂ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﯾﮏ ﺯﯾﺮ ﺟﺒﺮ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺳﺮﺍﻍ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﺭ ﻭﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ‬

‫ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﻓﻀﺎﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻫﺮ ﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭ ﯾﻌﻨﯽ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮﺩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ R3‬ﺍﺻﻼً ﺯﯾﺮ ﺟﺒﺮ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﭼﻪ ﺭﺳﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﻧﺎﻭﺭﺩﺍﯼ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ‪ R3‬ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪so(3‬‬

‫ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ‬ ‫‪۱۳‬‬

‫ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﻭ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A ⊕ B‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺳﺎﺩﻩ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺵ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﻫﺮﺩﻭ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ‪ A ⊕ B‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﯾﺪﻩﺁﻝ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫‪Simple Lie Algebras۱۴‬‬

‫‪۲۸‬‬
 ‫ﺟﺒﺮﯼ‬

‫‪[A, A] ⊂ A,‬‬ ‫‪[B, B] ⊂ B,‬‬ ‫‪[A, B] = 0‬‬ ‫)‪(۱۰۲‬‬

‫ﻭ ﻭﺟﻪ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖِ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﻭﯼ ﺻﻔﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮ ﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﯾﺎ )‪ (Semisimple‬ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻫﯿﭻ ﻧﻮﻉ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺁﺑﻠﯽ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R3‬ﺭﺍﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩﺁﻝ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ } ‪ {Px , Py , Pz‬ﺟﺎﺭ ﻭﺏ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ E(R3‬ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﺩﺭﺟﺒﺮﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮﮒ‪ ،‬ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﯼ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ I‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺒﺮﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮﮒ ﺳﺎﺩﻩ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﯼ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ I‬ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ } ‪ {xi‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﯾﮏ ﺁﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺁﺑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻧﮑﺘﻪﯼ ﻣﻬﻢ‪ :‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﻭ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﺒﺮ ﺳﺎﺩﻩ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫· · · ⊕ ‪Asemi−simple = Bsimple ⊕ Csimple ⊕ Dsimple‬‬ ‫)‪(۱۰۳‬‬

‫ﺩﺭ ﻧﮕﺎﻩ ﺍﻭﻝ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﺜﻞ ِ ) ‪ E(R3‬ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﺪﺍﻡ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻫﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺍﺯ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻭﺿﻮﺡ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩﺍﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ) ‪ E(R3‬ﺍﺯ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﭘﯿﺪﺍﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﻉ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺭﺍ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﺍﺩ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﯾﺎ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ؟ ﺍﮔﺮﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ‬

‫ﺍﯾﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺍﺯﺗﻌﺎﺭ ﯾﻒ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﺎﺭﺑﺴﯿﺎﺭﻣﺸﮑﻠﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﻋﻮﺽ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﻣﻼﮎ ﻫﺎﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭﺳﺎﺩﻩ ﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻮﻉ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺩﺭﺍﺧﺘﯿﺎﺭﻣﺎ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﯾﻦ ﻣﻼﮎ ﻫﺎ ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ‬

‫ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺁﻥ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫‪۲۹‬‬
 ‫ﻣﻼﮎ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ‬ ‫‪۱۴‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭﮐﻪ ﺩﺭﺑﺨﺶ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ ﯾﺎ ﺁﯾﺎ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﯾﺎﻧﻪ ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻫﺎﯼ‬

‫ﺍﻭﻟﯿﻪ ﮐﺎﺭﺩﺷﻮﺍﺭﯼ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺍﻟﯽ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ‪ Elie Cartan‬ﻣﻼﮎ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ‬

‫ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﻼﮎ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﯼ‪ :‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ ‪ K(A, A(1) ) = 0‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ x ∈ A‬ﻭ ﻫﺮ )‪ y ∈ A(1‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.K(x, y) = 0‬‬

‫‪ n‬ﻣﻼﮎ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩﻥ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ‪ :‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻭﻓﻘﻂ ﺍﮔﺮ ﻓﺮﻡ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﺁﻥ ﻏﯿﺮ ﻭﺍﮔﻦ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ K‬ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ‬ ‫‪۱۵‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺭﺍ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻮﻉ ﺑﯽ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﻨﯿﻢ؟ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﺜﻞ ﻫﺮﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ‬

‫ﺩﯾﮕﺮﯼ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﮐﺪﺍﻣﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺳﻮﺍﻝ ﺩﺭﻗﻀﯿﻪ ﺍﯼ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻟِﻮﯼ ‪ Levi‬ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺍﻧﺶ ﻣﺎ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﺤﺼﻮﻝ ﮐﺎﺭ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺪﺍﻧﺎﻥ ﺑﺰ ﺭﮔﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻟﯽ ‪ ،Lie‬ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ‪ ،Cartan‬ﻭﺍﯾﻞ ‪،W eyl‬‬

‫ﺩﯾﻨﮑﯿﻦ ‪ ،Dynkin‬ﺷﻮﺍﻟﯽ ‪ Chevallie‬ﻭﺩﯾﮕﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺭﺍﺑﺪﻭﻥ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ‪ .‬ﻫﺪﻑ ﻣﺎﺗﻨﻬﺎ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺤﺘﻮﯼ ﺍﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺭﺍ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۳۰‬‬
‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮﺟﺒﺮﻟﯽ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰﺟﻤﻊ ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮ ﻭ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ‪ .‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﻧﯿﺰ ﭼﯿﺰﯼ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﺳﺎﺩﻩ‪.‬‬

‫= ‪Lie Algebra‬‬ ‫‪Solvable ⊕s Semisimple‬‬

‫‪Semisimple‬‬ ‫=‬ ‫· · · ‪Simple ⊕ Simple ⊕ Simple‬‬ ‫)‪(۱۰۴‬‬

‫ﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪۱۶‬‬

‫‪ - ۱ n‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻﻣﺜﻠﺜﯽ ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺯ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ۲ n‬ﺍﮔﺮ ‪ A‬ﻭ ‪ B‬ﺩﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ‪ ϕ : A −→ B‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺮ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺯ ‪ A‬ﺗﺤﺖ ‪ ،ϕ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺯ ‪ B‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺯ ‪ B‬ﺗﺤﺖ ‪ ϕ‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﺍﺯ ‪ A‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﻫﺮﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺍﺯ ‪ B‬ﺗﺤﺖ ‪ ϕ‬ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﺍﺯ ‪ A‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ۳ n‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻫﺮ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﯼ ﺍﺯﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ A - ۴ n‬ﺭﺍ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻭ ‪ B‬ﻭ ‪ C‬ﺭﺍ ﺩﻭﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ﺍﺯﺁﻥ ﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ‪ B + C .‬ﺭﺍﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪B + C := {b + c | b ∈ B, c ∈ C}.‬‬ ‫)‪(۱۰۵‬‬

‫‪۳۱‬‬
‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ B‬ﻭ ‪ C‬ﻫﺮﺩﻭ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ‪ ِ A‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ B + C‬ﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮ ‪ A‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺍﺭﺍﯾﻪ ﺩﻫﯿﺪ ﺍﺯﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ‬

‫‪ B‬ﻭ ‪ C‬ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ B + C‬ﻧﯿﺰﯾﮏ ﺯﯾﺮﺟﺒﺮﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ‪ B‬ﻭ ‪ C‬ﻫﺮﺩﻭﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ِ ‪ A‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ B + C‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺍﯾﺪﻩ ﺁﻝ ِ ‪ A‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵ n‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ so(3‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪) .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺍﺯ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ )‪ so(3‬ﺑﺎ ﺟﺒﺮ ‪ R3‬ﺗﺤﺖ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎ‬

‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ -۶ n‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﻼﮎ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ) ‪ E(R2‬ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۷ n‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﻼﮎ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ su(4‬ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۸ n‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﻼﮎ ﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﻻﻣﺜﻠﺜﯽ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۹ n‬ﺍﮔﺮ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮ ‪ ،x ∈ A‬ﺗﻤﺎﻡ ﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ‪ adx‬ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﺑﺎﺩﺭﺍﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۱۰ n‬ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺟﺒﺮ )‪ so(4‬ﺭﺍ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﺎ ﺟﺒﺮ )‪ so(3) ⊕ so(3‬ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪) .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺭﺍﺩﺭﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬

‫ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺮﻗﺴﻤﺖ ﻣﺜﻞ )‪ so(3‬ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬

‫‪ - ۱۱ n‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻭﻓﺎﺩﺍﺭ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ )‪ D(x) = D(y‬ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ .x = y‬ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﭼﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻭ ﭼﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫‪۳۲‬‬
 ‫ﺍﻟﺤﺎﻗﯽ ﺁﻥ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ ،adjoint‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻭﻓﺎﺩﺍﺭﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫)ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺍﺯﻣﻼﮎ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩﻥ ﺟﺒﺮ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ -۱۲ n‬ﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﻼﮎ ﮐﺎﺭﺗﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮ )‪ su(3‬ﻧﯿﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ۱۳ n‬ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺳﺎﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﻟﺤﺎﻗﯽ ﯾﺎ ‪ ِ adjoint‬ﺁﻥ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺍﺳﺖ‪) .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮﻣﺜﻞ ‪ D‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﻓﻀﺎﯼ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﻌﻨﯽ ‪ V‬ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ V1 ⊕ V2‬ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫‪(.D(V1 ) ⊂ V1‬‬

‫‪۳۳‬‬
 ‫درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه‪ ،‬درس دﻫﻢ‬

‫زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎ و دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول )ﻣﺜﺎل ﻫﺎ(‬

‫وﺣﯿﺪﮐﺮﯾﻤﯽ ﭘﻮر‪ -‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬

‫‪ ٣١‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪١٣٩۵‬‬

‫‪ ١‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫در اﯾﻦ درس ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺒﺮﻫﺎی ﺳﺎده‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎ‪ ،‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ و دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ آﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺧﻮاص ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ‬

‫ﺟﺒﺮ در اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ درس ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺜﺎل ﻫﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬ﺧﻮاﺻﯽ را ﮐﻪ در ﻣﻮرد رﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ در ﻓﺼﻞ‬

‫ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻀﯿﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎآن آﺷﻨﺎﺷﺪه اﯾﻢ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻟﯽ )‪ su(2‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی دوﺑﻌﺪی ﭘﺎدﻫﺮﻣﯿﺘﯽ و ﺑﺪون رد‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 0 i ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪1 i 0 ‬‬
‫= ‪T1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫= ‪T2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫= ‪T3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(١‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪i 0‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 −i‬‬

‫‪١‬‬
 ‫رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪[T1 , T2 ] = −T3 ,‬‬ ‫‪[T2 , T3 ] = −T1 ,‬‬ ‫‪[T3 , T1 ] = −T2 .‬‬ ‫)‪(٢‬‬

‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺒﺮﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ T3‬را درﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﭘﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺜﻞ ‪ X‬درﺟﺒﺮ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی‬

‫ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪[T3 , X] = λ X,‬‬ ‫)‪(٣‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ λ‬ﯾﮏ ﻋﺪد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ درﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ رواﺑﻂ ﺟﺒﺮ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺒﺮ را و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی آن را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ درواﻗﻊ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺪاری ﺑﺮای ﻋﻤﻠﮕﺮﺧﻄﯽ ‪ adT3‬درﺟﺒﺮاﺳﺖ زﯾﺮا ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪adT3 X = λ X.‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺧﻄﯽ ‪ adT3‬ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ درﻓﻀﺎی ﺳﻪ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﯾﮏ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺪار و ﺳﻪ وﯾﮋه ﺑﺮدار ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪[T3 , T3 ] = 0‬‬

‫= ] ‪[T3 , T+‬‬ ‫‪iT+‬‬ ‫‪T+ = T1 + iT2‬‬

‫= ] ‪[T3 , T−‬‬ ‫‪−iT−‬‬ ‫‪T− = T1 − iT2 .‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ راﺑﻄﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺪاری ‪ 3‬ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ T±‬ﻋﻨﺎﺻﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ درﺧﺎرج از ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ‬

‫اوﻟﯿﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺠﺒﻮرﺷﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪه ﯾﺎ ‪ Complexif ied‬ﭼﯿﺰی‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﻫﻤﺎن ﺟﺒﺮاوﻟﯿﻪ ﮐﻪ ﮐﻪ درآن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻫﺎی ﺧﻄﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ از ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺎزﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ را ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﺮدن ﯾﮏ‬

‫ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ‪ ِ Complexif ication‬آن ﺟﺒﺮﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬را ﺑﺎ ﺿﺮب‬

‫ﮐﺮدن ‪ −i‬در ‪ T1 , T2 , T3‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 0 1 ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪−i ‬‬ ‫‪1 1 0 ‬‬
‫= ‪J1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫= ‪J2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫= ‪J3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۶‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 0‬‬ ‫‪i 0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫‪-1‬‬ ‫‪+1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ )‪.su(2‬‬

‫ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬

‫‪[J1 , J2 ] = iJ3 ,‬‬ ‫‪[J2 , J3 ] = iJ1 ,‬‬ ‫‪[J3 , J1 ] = iJ2 ,‬‬ ‫)‪(٧‬‬

‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﻣﺨﺘﻂ ﮐﺮدن ﺟﺒﺮ اوﻟﯿﻪ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ ﻓﻀﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻧﻤﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﺮدن را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻖ ﺗﺮدرﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪی ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دراﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ رواﺑﻂ وﯾﮋه ﻣﻘﺪاری ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮدرﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫‪[J3 , J3 ] = 0‬‬ ‫‪[J3 , J+ ] = J+ ,‬‬ ‫‪[J3 , J− ] = −J− ,‬‬ ‫)‪(٨‬‬

‫ﮐﻪ درآن‬

‫‪J3 = J3 ,‬‬ ‫‪J+ := J1 + iJ2 ,‬‬ ‫‪J− := J1 − iJ2 .‬‬ ‫)‪(٩‬‬

‫در اﯾﻦ ﺟﺒﺮ‪ ،‬زﯾﺮﺟﺒﺮی را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮدار ‪ J3‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺪارﻫﺎی ‪ +1‬و ‪ ) −1‬و ﺑﻌﻀﺎً ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی‬

‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎآﻧﻬﺎﯾﻌﻨﯽ ‪ J+‬و ‪ ( J−‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋه ﻣﻘﺪار ﻫﺎرا ﻣﯽ ﺗﻮان روی ﯾﮏ ﻣﺤﻮر رﺳﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ‬

‫آﯾﺪ دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی )‪ su(2‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﮑﻞ )‪.(1‬‬

‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ای ﮐﻪ درس ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ را ﮔﺬراﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ J+‬و ‪ J−‬ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬

‫ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺑﺎﻻﺑﺮ وﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ درﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪ .‬دراﯾﻦ درس ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬

‫درﻫﻤﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻧﯿﻢ ﺳﺎده وﺟﻮد دارد ﺑﺎاﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن اﻟﺰاﻣﺎً ﯾﮏ ﺑﻌﺪی ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪی ﺑﻮدن زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎراﯾﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ)‪ su(2‬ﺑﺴﯿﺎرﻏﻨﯽ ﺗﺮﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﺪان ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ‬ ‫‪٢‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎی } ‪ {e1 , · · · en‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮاﮐﺖ ﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪c‬‬
‫‪[ea , eb ] = fab‬‬ ‫‪ec ,‬‬ ‫)‪(١٠‬‬

‫‪ fab‬ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻋﻨﺼﺮ اﯾﻦ ﺟﺒﺮﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ازﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ x = xa ea‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪c‬‬
‫ﮐﻪ درآن‬

‫ﺟﺒﺮﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪه ‪ A‬ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ‪ Ac‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ اﺟﺎزه ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺗﻤﺎم ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻫﺎی ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻂ از } ‪ {ea‬ﻫﺎ ﻋﻀﻮ ﺟﺒﺮﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری را دﺳﺖ ﻧﻤﯽ زﻧﺪ‪.‬‬

‫دراﯾﻦ ﺟﺎﯾﮏ ﺳﻮال ﻣﻬﻢ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ آﯾﺪ وآن اﯾﻨﮑﻪ آﯾﺎ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {ea‬ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﻮدﻧﺪ آﯾﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن درﺣﻮزه‬

‫اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ اﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ درﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد ﻣﺜﻞ ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬ﺑﺎﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ‪ T1 , T2 , T3‬ﮐﻪ درﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮدارﻫﺎی‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺣﺘﯽ روی ﻣﯿﺪان اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ اﻧﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﺮدن ﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎدﮔﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺒﺮﻣﺨﺘﻠﻂ‬

‫ﺷﺪه دارای ﻫﻤﺎن ﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮاوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎدرﻣﻮارد دﯾﮕﺮی ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ روی ﻣﯿﺪان اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺟﺒﺮ‬

‫)‪ sl(2, C‬رادرﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎرد‪ ‬ﺻﻔﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪ib‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪id‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ .x = ‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﭘﺎﯾﻪ زﯾﺮ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪e + if −a − ib‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−i‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ 1‬‬
‫‪S1 = ‬‬ ‫≡‪‬‬ ‫‪σ1‬‬ ‫‪S2 = ‬‬ ‫‪ ≡ σ2‬‬ ‫‪S1 = ‬‬ ‫‪ ≡ σ3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 0‬‬ ‫‪i 0‬‬ ‫‪0 −1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 0 i ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 0 1  1‬‬ ‫‪1 i 0  1‬‬
‫‪T1 = ‬‬ ‫≡‪‬‬ ‫‪iσ1‬‬ ‫‪T2 = ‬‬ ‫‪ ≡ iσ2‬‬ ‫‪T3 = ‬‬ ‫)‪ ≡ iσ3 . (١١‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪i 0‬‬ ‫‪−1 0‬‬ ‫‪0 −i‬‬

‫درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[Sa , Sb ] = ϵabc Tc‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫‪[Sa , Tb ] = −ϵabc Sc‬‬

‫‪[Ta , Tb ] = −ϵabc Tc .‬‬ ‫)‪(١٢‬‬

‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دراﯾﻪ ﻫﺎی ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﻪ ‪ Sa‬ﯾﺎ ‪ Ta‬ﻣﺨﺘﻠﻂ ﯾﺎﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﻋﻨﺼﺮدﻟﺨﻮاﻫﯽ از اﯾﻦ ﺟﺒﺮ‬

‫را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺴﻂ ﺣﻘﯿﻘﯽ از ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻮق ﻧﻮﺷﺖ و ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری آن ﻧﯿﺰ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫درﺣﻮزه اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ‪ Sa , Ta‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺒﺮ )‪ sl(2, C‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ ۶‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه اﯾﻦ ﺟﺒﺮرا‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﻨﯿﻢ دﯾﮕﺮﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻮق ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ‪ .Ta = iSa ∀ a‬ﺑﺮای ﺟﺒﺮﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺗﻮان ﻫﺮﮐﺪام از دﺳﺘﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ‬

‫} ‪ {Sa , Sb , Sc‬ﯾﺎ } ‪ {Ta , Tb , Tc‬و ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از آﻧﻬﺎ را اﺧﺘﯿﺎرﮐﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮاﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ از اﯾﻦ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬

‫ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {Sa , Sb , Sc‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪[Sa , Sb ] = iϵabc Sc ,‬‬ ‫)‪(١٣‬‬

‫وﻫﺮﮔﺎه ﭘﺎﯾﻪ } ‪ {Ta , Tb , Tc‬رااﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪[Ta , Tb ] = −ϵabc Tc .‬‬ ‫)‪(١۴‬‬

‫دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎری درﭘﺎﯾﻪ اول ﻣﺨﺘﻠﻂ و درﭘﺎﯾﻪ دوم ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دراداﻣﻪ اﯾﻦ درس ﻣﺎﺑﺎ ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﻪ آن را ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ذ ﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﺮدن ﺟﺒﺮﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﺟﺒﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ A‬ﻧﯿﻢ ﺳﺎده اﺳﺖ ا ﮔﺮ و ﻓﻘﻂ ا ﮔﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪه آن ﯾﻌﻨﯽ ‪ Ac‬ﻧﯿﻢ ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﻫﺮ ﺟﺒﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪه ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن‬ ‫‪٣‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ‪ ١‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ زﯾﺮﺟﺒﺮآﺑﻠﯽ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن را ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪ .‬ﺑﻌﺪ اﯾﻦ زﯾﺮﺟﺒﺮ را رﺗﺒﻪ ﺟﺒﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه و آن را ﺑﺎ ‪ r‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ زﯾﺮ ﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ‪H1 , H2 , H3 , · · · Hr‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ‬

‫‪[Hi , Hj ] = 0,‬‬ ‫‪∀ i, j.‬‬ ‫)‪(١۵‬‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ زﯾﺮﺟﺒﺮآﺑﻠﯽ ﺟﺒﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻫﯿﭻ ﻋﻨﺼﺮدﯾﮕﺮی را ﺗﺼﻮرﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎﻫﻤﻪ ‪ Hi‬ﻫﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن‪ ،‬ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﻘﯿﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﺟﺒﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻫﺎی ﺧﻄﯽ ﺟﺪﯾﺪی ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ‬

‫ﺑﺮاﮐﺖ وﯾﮋه ﺑﺮدار ﻣﺸﺘﺮک ﻫﻤﻪ ‪ Hi‬ﻫﺎﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ وﯾﮋه ﺑﺮدار ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ AdHi‬را ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﭘﯿﺪاﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ i, j‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ AdHi‬و ‪ AdHj‬ﺑﺎﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ وﯾﮋه ﺑﺮدار ﻣﺸﺘﺮک دارﻧﺪ‪.‬‬

‫وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک را ﺑﺎ ‪ Eα‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ دارای ﺧﺎﺻﯿﺖ زﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪[Hi , Hj ] = 0‬‬

‫‪[Hi , Eα ] = αi Eα‬‬ ‫)‪(١۶‬‬

‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ‪ α‬ﯾﮏ ﺑﺮدار ‪ r‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی ) ‪ α = (α1 , α2 , · · · αr‬اﺳﺖ‪ α .‬را ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﯾﺎ ‪ root‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫درﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ r‬ﺑﻌﺪی ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎم رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ · · · ‪ α, β, γ,‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ‪ ٢‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫∑‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد‬

‫∑‬
‫} · · · ‪= {α, β, γ,‬‬ ‫)‪(١٧‬‬

‫ا ﮔﺮﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n‬ورﺗﺒﻪ آن ‪ r‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﺮاﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ ‪ .n − r‬ا ﮔﺮاﯾﻦ ‪ n − r‬رﯾﺸﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮدارﻫﺎی ‪ r‬ﺑﻌﺪی دراﯾﻦ‬
‫‪Cartan Subalgebra١‬‬
‫‪Root Space٢‬‬

‫‪۶‬‬
‫ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری رﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ دﯾﺎ ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ آن را دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ‪ ٣‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ درﻟﻢ زﯾﺮآﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺪون اﺛﺒﺎت‬

‫ذ ﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ :‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ } ‪ {Hi‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ واﮔﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﻫﺮﮔﺎه دو ﻋﻨﺼﺮ‬

‫ﻣﺜﻞ ِ ‪ Eα‬و ‪ Fα‬ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﭼﻨﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﻤﻪی ‪ i‬ﻫﺎ‪ [Hi , Eα ] = αi Eα ،‬و ‪ [Hi , Fα ] = αi Fα‬آﻧﮕﺎه ﺣﺘﻤﺎً ‪ Fα = λEα‬ﮐﻪ درآن ‪λ‬‬

‫ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﭘﺎﯾﻪای ﻣﺜﻞ } · · · ‪ {H1 , H2 , · · · Hr , Eα , E,‬ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ رواﺑﻂ‬

‫زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪[Hi , Hj ] = 0,‬‬

‫‪[Hi , Eα ] = αi Eα .‬‬ ‫)‪(١٨‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻮق را ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ‪ ۴‬ﺑﺮای ﺟﺒﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎﯾﯽ از ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ﺑﺮای ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ‬ ‫‪۴‬‬

‫رواﺑﻂ‪ ١٨ ‬ﺗﻤﺎﻣﯽ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ را دراﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽ دﻫﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻨﻮز ﻧﻤﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ] ‪ [Eα , Eβ‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ در اداﻣﻪ اﯾﻦ درس و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫درس ﻫﺎی آﯾﻨﺪه ﺑﻘﯿﻪ رواﺑﻂ ﺟﺒﺮ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﻌﻼ‪ ‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻄﻮف ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺟﺒﺮ درﺑﺮدارﻧﺪه ﻫﻤﻪ اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺎﺳﯽ در ﺑﺎره ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﯾﮏ ﺟﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻗﻀﺎﯾﺎی ﮐﻠﯽ در‬

‫ﻣﻮرد ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺒﺮ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ دﺳﺘﻪ ﻫﺎی وﺳﯿﻌﯽ از ﺟﺒﺮﻫﺎ را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪﻫﺎ و دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪﻫﺎ و رواﺑﻂ آن ﻫﺎ آﺷﻨﺎ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪Root Diagram٣‬‬
‫‪Cartan Basis۴‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪su(3‬‬ ‫‪۵‬‬

‫ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ su(3‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﺗﻤﺎم ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ‪ ٣‬ﺑﻌﺪی ﭘﺎدﻫﺮﻣﯿﺘﯽ و ﺑﺪون رد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ را ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ‪ ٣‬ﺑﻌﺪی ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ و ﺑﺪون رد‪ ‬ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮِ ‪ x‬در ﺟﺒﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪهی )‪ su(3‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x1 + x2‬‬ ‫‪x12 + iy12‬‬ ‫‪x13 + iy13 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x =  x12 − iy12‬‬ ‫‪−x1 + x2‬‬ ‫‪x23 + iy23 ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(١٩‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x13 − iy13‬‬ ‫‪x23 − iy23‬‬ ‫‪−2x2‬‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ اﯾﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺑﺮدار ﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی‬

‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ دﯾﮕﺮی از ﻫﻤﺎن ﺟﺒﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮﺑﻨﺪی را ﻃﻮری اﻧﺠﺎم دادهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ﻗﺪم ﻫﺎی ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻤﯽ ﺑﺎﻗﯽ‬

‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪H1 = ‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫) ‪ ≡ (E11 − E22‬‬ ‫‪H2 = √ ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫) ‪ ≡ √ (E11 + E22 − 2E33‬‬ ‫)‪(٢٠‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪12 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪−2‬‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ ﮐﻨﺎر ‪ H1‬و ‪ H2‬ﺿﺮاﯾﺐ ﺑﻬﻨﺠﺎرش ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎاﻧﺘﺨﺎب آﻧﻬﺎﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫= ) ‪tr(Hi Hj‬‬ ‫‪δij .‬‬ ‫)‪(٢١‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪Eα = E12‬‬ ‫‪Eβ = E23‬‬ ‫‪Eγ = E13‬‬

‫‪E−α = E21‬‬ ‫‪E−β = E32‬‬ ‫‪E−γ = E31 .‬‬ ‫)‪(٢٢‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮق رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮدارﻫﺎی رﯾﺸﻪ ﯾﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪−1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪α = (1, 0‬‬ ‫(=‪β‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‬ ‫‪γ=( ,‬‬ ‫)‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2 2‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫‪β‬‬ ‫‪γ‬‬

‫‪−α‬‬ ‫‪α‬‬

‫‪γ‬‬ ‫‪−β‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی )‪ .su(3‬دراﯾﻦ ﺷﮑﻞ و ﺗﻤﺎم ﺷﮑﻞ ﻫﺎی ﺑﻌﺪی رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﺑﺎرﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫√‬ ‫√‬
‫‪1 − 3‬‬ ‫‪−1 − 3‬‬
‫)‪−α = (−1, 0‬‬ ‫‪−β =( ,‬‬ ‫)‬ ‫(= ‪−γ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪).‬‬ ‫)‪(٢٣‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی )‪ su(3‬درﺷﮑﻞ )‪ (2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﺧﻮاص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﺳﺎده ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺧﻮاﺻﯽ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ دارﯾﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻀﺎی‬

‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎ و دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮاص در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﺒﺮﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ دراﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﺧﻮاص اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎی آن را در ﻣﺜﺎل ﻫﺎی دﯾﮕﺮی ﮐﻪ در اﯾﻦ درس ﻃﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در‬

‫درﺳﻬﺎی ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮاص را ﺑﺮای ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮐﻠﯽ اﺛﺒﺎت ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ :١ n‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮرﯾﺸﻪ ‪ α‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ‪ −α‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ :٢ n‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﻒ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ دوﻗﺴﻤﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را ﺑﺎ ‪ Σ+‬و رﯾﺸﻪ ﻫﺎی‬

‫ﻣﻨﻔﯽ را ﺑﺎ ‪ Σ−‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪی ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮاردادی ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ از ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﮔﺬراﻧﺪ ﺑﻪ‬

‫ﻧﺤﻮی ﮐﻪ ﻫﯿﭻ رﯾﺸﻪ ای روی آن ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد و ﺳﭙﺲ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﯾﮏ ﻃﺮف اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ را رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻃﺮف دﯾﮕﺮ را ﻣﻨﻔﯽ‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﯾﮏ راه ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ α ∈ Σ+‬ا ﮔﺮ اوﻟﯿﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪی ﻏﯿﺮﺻﻔﺮِ ‪ α‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ را ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪α > β‬‬

‫‪٩‬‬
‫ا ﮔﺮ ‪ .α − β ∈ Σ+‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﯾﮏ ﺗﺮﺗﯿﺐ روی ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ا ﮔﺮ ‪ α > β‬و ‪β > γ‬‬

‫آﻧﮕﺎه ‪.α > γ‬‬

‫‪ :٣ n‬ا ﮔﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را ‪ β ، α‬و ‪ γ‬ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .γ = α + β‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻤﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪا دی از رﯾﺸﻪ ﻫﺎی‬

‫ﻣﺜﺒﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ‪ ۵‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ) .‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺴﻂ‪ ،‬ﺑﺴﻄﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻧﯿﺰ ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ﺟﺒﺮﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ :۴ n‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ رﯾﺸﻪ ﻣﺜﻞ ‪ [Eα , E−α ] ، α‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻄﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺒﺮ )‪ su(3‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪[Eα , E−α ] = 2H1 ,‬‬

‫√‬
‫‪[Eβ , E−β ] = −H1 + 3H2 ,‬‬
‫√‬
‫‪[Eγ , E−γ ] = H1 + 3H2 .‬‬ ‫)‪(٢۴‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ] ‪ [Eα , E−α‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻄﯽ از ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[Eα , E−α ] = αi Hi ,‬‬ ‫)‪(٢۵‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ αi = K ij αj‬و ‪ K ij‬دراﯾﻪ ﻫﺎی وارون ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻼ ک ﮐﺎرﺗﺎن‬

‫ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﻠﯿﯿﻨﮓ ﻫﻤﻮاره وارون ﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ :۵ n‬ﺣﺎل از ﺧﻮد ﻣﯽ ﭘﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻘﯿﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻣﺜﻼ‪ [Eα , Eβ ] ‬ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺑﺎ دردﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺷﮑﻞ ﺻﺮﯾﺢ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ زﯾﺮ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ su(3‬ﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[Eα , Eγ ] = [Eα , E−β ] = [Eβ , Eγ ] = · · · 0‬‬ ‫)‪(٢۶‬‬

‫‪Simple Roots۵‬‬

‫‪١٠‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ دو رﯾﺸﻪ ای از ‪ Σ‬ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ در ‪ Σ‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺑﭽﺎ ﮔﺮ ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آن دو رﯾﺸﻪ ﺻﻔﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[Eα , Eβ ] = Eγ ,‬‬ ‫‪[E− α, Eγ ] = Eβ ,‬‬ ‫· · · ‪[Eα , E−γ ] = −E−β ,‬‬ ‫)‪(٢٧‬‬

‫اﯾﻦ دو ﺧﺎﺻﯿﺖ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫∈ ‪∀ α, β ∈ Σ, if α + β‬‬
‫‪/Σ‬‬ ‫‪[Eα , Eβ ] = 0,‬‬

‫‪∀ α, β ∈ Σ, if α + β ∈ Σ‬‬ ‫‪[Eα , Eβ ] = Nα,β Eα+β .‬‬ ‫)‪(٢٨‬‬

‫‪ :۶ n‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ رﯾﺸﻪی ‪ ،α‬ﺳﻪ ﺑﺮدارِ ‪ Eα‬و ‪ E−α‬و ‪ ai Hi‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ زﯾﺮ ﺟﺒﺮ ِ )‪ su(2‬ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ‪ Eα‬و ‪E−α‬‬

‫را در ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ زﯾﺮ ﺟﺒﺮ ﻓﻮق درﺳﺖ ﻣﺴﺎوی ﺑﺎ زﯾﺮ ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪i‬‬
‫‪Jz := α Hi ,‬‬ ‫=‪J+ :‬‬ ‫‪Eα ,‬‬ ‫=‪J− :‬‬ ‫‪E−α .‬‬ ‫)‪(٢٩‬‬
‫‪α·α‬‬ ‫‪α·α‬‬

‫‪ :٧ n‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل ﻫﺎی آن ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎی ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺸﺨﺺ وﺳﺎده ای اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻨﺠﺎ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻣﻀﺮﺑﯽ از‬

‫‪ 60‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ‪ 120‬درﺟﻪ و ﻃﻮل آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺧﺎﺻﯿﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﭼﯿﺰی را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ‪ ۶‬ﻧﺎم دارد‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ رﯾﺸﻪی ‪ β‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﯾﺸﻪی ‪ α‬ﮐﻪ آن را ﺑﺎ )‪ Wα (β‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪2(α, β‬‬
‫‪Wα (β) := β −‬‬ ‫‪α.‬‬
‫)‪(α, α‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﻧﻌﮑﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ از ﻣﺒﺪاء ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﻋﻤﻮد ﺑﺮ رﯾﺸﻪی ‪ α‬ﮔﺬراﻧﺪه و ﺳﭙﺲ ﺗﺼﻮﯾﺮ آﯾﻨﻪای رﯾﺸﻪ‬

‫رﯾﺸﻪی ‪ β‬را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ آﯾﻨﻪای ﻫﻤﺎن )‪ Wα (β‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮑﻞ ِ ‪.٣‬‬

‫‪Weyl Reflection۶‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫)‪Wα(β‬‬ ‫‪β‬‬

‫‪α‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٣‬اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ رﯾﺸﻪی ‪ β‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﯾﺸﻪی ‪.α‬‬

‫‪ :٨ n‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ دو رﯾﺸﻪی ‪ α‬و ‪ β‬ﮐﻪ در ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ در ﻓﻀﺎی‬

‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬اﻧﻌﮑﺎس ‪ β‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ای ﮐﻪ ﺑﺮ ‪ α‬ﻋﻤﻮد اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ اﺳﺖ‪،‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ . (3‬ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺮای ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ای ﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ‪ ،‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺗﻘﺎرن ﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎرﺟﺎﻟﺒﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﻣﺎراﻗﺎدرﻣﯽ ﺳﺎزد‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎداﺷﺘﻦ ﺗﻌﺪادی از رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﻘﯿﻪ راﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده از اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ :٩ n‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده در اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ١٢٠‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻃﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ‪ .‬در آﯾﻨﺪه ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫√‬
‫داد ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده در ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﯾﺎ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 1‬ﯾﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ . 2‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮدو‬

‫رﯾﺸﻪی ﺳﺎدهای ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎدﯾﺮِ ◦‪ 135◦ ، 120◦ ، 90‬ﯾﺎ ◦‪ . 150‬در واﻗﻊ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺗﻮﺳﻂ رﯾﺸﻪ‬

‫ﻫﺎی ﺳﺎده آن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎی ﻃﻮﻟﯽ ﻣﺸﺨﺺ و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ زواﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮدارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت‬

‫راﻣﯽ ﺗﻮان از اﯾﻦ ﻫﻢ ﻓﺸﺮده ﺗﺮ درﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام ﮐﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ‪ ٧‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد‬

‫درﺟﺒﺮ را درﺧﻮد دارد‪.‬‬

‫‪Dynkin Diagram٧‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫‪α‬‬ ‫‪β‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪α‬‬ ‫‪β‬‬ ‫‪120‬‬

‫‪α‬‬ ‫‪β‬‬ ‫‪135‬‬

‫‪α‬‬ ‫‪β‬‬ ‫‪150‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴‬ﻗﻮاﻋﺪ دﯾﻨﮑﯿﻦ ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ رﺳﻢ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ‬ ‫‪۶‬‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎی زﯾﺮﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رﯾﺸﻪ ﺳﺎده ﯾﮏ داﯾﺮه ﮐﻮﭼﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺳﺎده‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎدﯾﺮ ◦‪ 135◦ ،120◦ ،90‬و ﯾﺎ ◦‪ 150‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ زواﯾﺎ دو داﯾﺮه ﮐﻮﭼﮏ راﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﺧﻂ‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﻂ ‪ ،‬دو ﺧﻂ و ﯾﺎﺳﻪ ﺧﻂ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪.(4‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﮐﻮﺗﺎه را ﺑﻪ ﺻﻮرت داﯾﺮه ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺑﻠﻨﺪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت داﯾﺮه ﺗﻮﭘﺮرﺳﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎل‪ :‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬ﺗﻨﻬﺎ از ﯾﮏ داﯾﺮه ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺜﺎل‪ :‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ su(3‬ﻋﺒﺎرت از دو داﯾﺮه ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﮏ ﺧﻂ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وﺻﻞ ﺷﺪه ا ﻧﺪ‪.‬‬

‫د‬

‫‪١٣‬‬
 ‫ﺟﺒﺮ ﻟﯽ )‪su(n‬‬ ‫‪٧‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﺪون رد‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ )‪ su(3‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ در ﻧﻈﺮ‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫= ‪H1‬‬ ‫‪(E11 − E22 ),‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪H2 = √ (E11 + E22 − 2E33 ),‬‬
‫‪12‬‬
‫···‬
‫‪1‬‬
‫√ = ‪Hk‬‬ ‫‪(E11 + · · · Ekk − kEk+1,k+1 ),‬‬
‫)‪2k(k + 1‬‬
‫···‬
‫‪1‬‬
‫√ = ‪Hn−1‬‬ ‫‪(E11 + · · · En−1,n−1 − (n − 1)En,n ),‬‬ ‫)‪(٣٠‬‬
‫‪2(n − 1)n‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ زﯾﺮ ﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺑﻌﻼوه ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی زﯾﺮ‬

‫‪1‬‬ ‫‪−i‬‬
‫=‪Xij :‬‬ ‫‪(Eij + Eji ),‬‬ ‫=‪Yij :‬‬ ‫‪(Eij − Eji ),‬‬ ‫‪1 ≤ i < j ≤ n.‬‬ ‫)‪(٣١‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﻌﺪ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ n2 − 1‬و رﺗﺒﻪ آن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .n − 1‬اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﻮر ﺑﻬﻨﺠﺎرﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .tr(Hi Hj ) = 21 δij‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﯿﻢ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ و ﺑﺎ ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ ﺳﺎده از ﻣﺜﺎل )‪ su(3‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪−‬‬
‫‪+‬‬
‫‪Jij‬‬ ‫‪:= Xij + iXij = Eij ,‬‬ ‫‪Jij‬‬ ‫‪= Xij − iYij = Eji‬‬ ‫‪1 ≤ i < j ≤ n.‬‬ ‫)‪(٣٢‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪+‬‬
‫‪[Jij‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪, Jjk‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪] = Jik‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(٣٣‬‬

‫‪١۴‬‬
‫‪ Ji := Ji,i+1‬ﻫﺎﻋﻨﺎﺻﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺪﺳﺖ آوردن رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫‪+‬‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ‬

‫] ‪ [Hk , Ji‬را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ‬

‫‪[Hk , Ji ] = (αi )k Ji‬‬ ‫)‪(٣۴‬‬

‫ﮐﻪ درآن‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪α1‬‬ ‫=‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫···‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫√‬
‫‪α2‬‬ ‫=‬ ‫‪− 21‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫··· ‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬
‫(‬ ‫√‬ ‫)‬
‫‪−1‬‬
‫‪α3‬‬ ‫=‬ ‫‪0‬‬ ‫√‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫···‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫···‬ ‫··· =‬
‫(‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫)‬
‫‪αk‬‬ ‫=‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫···‬ ‫‪k−1‬‬
‫‪2k‬‬
‫‪k+1‬‬
‫‪2k‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫···‬ ‫··· =‬
‫(‬ ‫)‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪αn−1‬‬ ‫=‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫···‬ ‫‪n−2‬‬ ‫‪n‬‬ ‫)‪(٣۵‬‬
‫)‪2(n−1‬‬ ‫)‪2(n−1‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮدارﻫﺎی ‪ ei‬را ﺑﻪاﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ (ei )k = δik‬آﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻓﻮق را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪α1‬‬ ‫‪= e1 ,‬‬

‫√‬
‫‪−1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪α2‬‬ ‫=‬ ‫‪e1 +‬‬ ‫‪e2 ,‬‬
‫‪2‬‬ ‫√‬
‫‪2‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪α3‬‬ ‫=‬ ‫‪√ e2 +‬‬ ‫‪e3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫···‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪k−1‬‬ ‫‪k+1‬‬
‫‪αk‬‬ ‫=‬ ‫‪ek−1 −‬‬ ‫‪ek‬‬
‫‪2k‬‬ ‫‪2k‬‬
‫···‬ ‫)‪(٣۶‬‬

‫دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اوﻻ‪ ‬ﻃﻮل ﻫﻤﻪ اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿﺎً زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ﻣﺘﻮﻟﯽ ‪ ١٢٠‬درﺟﻪ و زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ﻏﯿﺮﻣﺘﻮاﻟﯽ‬

‫‪ ٩٠‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ در ﺷﮑﻞ ِ ‪ ۶‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ا ﮔﺮ ﺗﻌﺪادِ ‪ n − 1‬ﺗﺎ ﺑﺮدار در ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻃﻮﻟﯽ و زاوﯾﻪای آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ‬

‫ِ ‪ 6‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺎدهای اﯾﻦ ﺑﺮدارﻫﺎ را ﻧﺸﺎن داد؟ ﯾﮏ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺎده ﺑﺮای اﯾﻦ ﺳﻮال ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ‪ n‬ﺑﺮدارِ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ‬

‫‪١۵‬‬
 ‫‪α1 α2‬‬ ‫‪α3‬‬ ‫‪αn-1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪. su(n‬‬

‫در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه رﯾﺸﻪﻫﺎی ﺳﺎدهیای را ﮐﻪ در دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ‪ su(n) ‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬

‫‪α1 = e1 − e2 ,‬‬ ‫‪α 2 = e2 − e3 ,‬‬ ‫‪α3 = e3 − e4 , · · · αn−1 = en−1 − en .‬‬ ‫)‪(٣٧‬‬

‫از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﻤﺎﯾﺶ رﯾﺸﻪﻫﺎ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ ٨‬ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪so(4‬‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﮐﻮﭼﮏ دﯾﮕﺮ ﯾﻌﻨﯽ )‪ so(4‬را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ )‪ so(4‬ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﭘﺎدﻣﺘﻘﺎرن ‪ ۴‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ )‪ x ∈ so(4‬از اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪x12‬‬ ‫‪x13‬‬ ‫‪x14 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ −x12‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x23‬‬ ‫‪x24 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(٣٨‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ −x13‬‬ ‫‪−x23‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x34 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪−x14‬‬ ‫‪−x24‬‬ ‫‪−x34‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺒﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪Tij := Eij − Eji‬‬ ‫‪1 ≤ i < j ≤ 4..‬‬ ‫)‪(٣٩‬‬

‫رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ا ﮔﺮ ‪ Tij‬و ‪ Tkl‬ﻫﯿﭻ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ‪ .[Tij , Tkl ] = 0‬ﺑﺮای وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ‬

‫ﻣﺸﺘﺮک وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ دارﯾﻢ‬

‫‪[Tij , Tjk ] = Tik‬‬

‫‪١۶‬‬
 ‫‪[Tij , Tik ] = −Tjk .‬‬ ‫)‪(۴٠‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ رواﺑﻂ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﺮدار ﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪H1′ = T12‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪H2′ = T34 .‬‬ ‫)‪(۴١‬‬

‫ﻓﻌﻼ‪ ‬اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎی ﮐﺎرﺗﺎن درﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﯾﮏ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮای ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪T13 ,‬‬ ‫‪T14 ,‬‬ ‫‪T23‬‬ ‫‪T24 .‬‬ ‫)‪(۴٢‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ‪ ٣٢‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‬

‫‪[H1′ , T13 ] = −T23 ,‬‬ ‫‪, [H2′ , T13 ] = T14‬‬

‫‪[H1′ , T14 ] = −T24 ,‬‬ ‫‪, [H2′ , T14 ] = T13‬‬

‫‪[H1′ , T23 ] = T13 ,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪[H2′ , T23 ] = −T24‬‬

‫‪[H1′ , T24 ] = T14 ,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪[H2′ , T24 ] = −T23‬‬ ‫)‪(۴٣‬‬

‫ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده ازاﯾﻦ رواﺑﻂ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﻋﻨﺼﺮی ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪X = aT13 + bT14 + cT23 + dT24‬‬

‫درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ رواﺑﻂ ‪ [H1′ , X] = λX‬و ‪ [H2′ , X] = µX‬ﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ λ‬و ‪µ‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪ ±i‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی ‪ X‬درﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ ﺟﻮاب ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺟﺒﺮرا ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬درﺟﺒﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬

‫ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎی زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮدرﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫) ‪H1 = i(E12 − E21‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪H2 = i(E34 − E43 ).‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮدرﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫‪١٧‬‬
 ‫‪Eα‬‬ ‫‪= T13 − iT14 − iT23 − T24‬‬

‫‪E−α‬‬ ‫‪= T13 + iT14 + iT23 − T24‬‬

‫‪Eβ‬‬ ‫‪= T13 + iT14 − iT23 + T24‬‬

‫‪E−β‬‬ ‫‪= T13 − iT14 + iT23 + T24‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ﮐﻪ درآن‬

‫)‪α = (1, 1‬‬ ‫‪β = (−1, 1),‬‬ ‫‪−α = (−1, −1),‬‬ ‫‪−β = (1, −1).‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫= ] ‪[H1 , Eα‬‬ ‫‪Eα‬‬ ‫‪[H2 , Eα ] = Eα‬‬

‫= ] ‪[H1 , Eβ‬‬ ‫‪Eβ‬‬ ‫‪[H2 , Eβ ] = −Eβ‬‬

‫= ] ‪[H1 , E−α‬‬ ‫‪−E−α‬‬ ‫‪[H2 , E−α ] = −E−α‬‬

‫= ] ‪[H1 , E−β‬‬ ‫‪−E−β‬‬ ‫‪[H2 , E−β ] = E−β‬‬ ‫)‪(۴٧‬‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ی )‪ so(4‬در ﺷﮑﻞ )‪ (5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎی ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه درﻣﻮرد‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی )‪ su(3‬درﻣﻮرد اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﺻﺎدق ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ از دو داﯾﺮه ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ در واﻗﻊ اﻧﻌﮑﺎﺳﯽ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دو ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ su(2‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ )‪.so(4) = su(2) ⊕ su(2‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ‪ ٣٩ ‬اﯾﻦ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫درﺑﺨﺶ ﻫﺎی آﯾﻨﺪه اﯾﻦ درس ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺧﻮاص ﺑﺮای ﻫﺮﺟﺒﺮﻟﯽ دﯾﮕﺮ ی ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ‪ .‬در درس آﯾﻨﺪه‬

‫از ﻧﯿﻢ ﺳﺎده ﺑﻮدن ﺟﺒﺮﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﺑﺮای ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻧﯿﻢ ﺳﺎده دﻟﺨﻮاه ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﻌﻼ‪ ‬ﺗﻮﺟﻪ‬

‫‪١٨‬‬
 ‫‪−β‬‬ ‫‪α‬‬

‫‪−α‬‬ ‫‪β‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۶‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی )‪.so(4‬‬

‫ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺜﺎل ﻫﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ درﻣﻮرد ﻧﺎﻣﮕﺬاری‪ :‬دراﯾﻦ درس اﺻﻄﻼح رﯾﺸﻪ را ﻫﻢ ﺑﺮای ﯾﮏ ﺑﺮدار ‪ Eα‬درﺟﺒﺮ ﺑﮑﺎرﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ و ﻫﻢ ﺑﺮای ﺑﺮدار ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آن ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪ α‬درﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎﯾﺎدﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه درﻫﺮﻣﻮرد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از رﯾﺸﻪ ﮐﺪام اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪so(2n‬‬ ‫‪٩‬‬

‫ﺣﺎل ﺟﺒﺮ )‪ so(2n‬را درﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺟﺒﺮ)‪ so(2n + 1‬رادرﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪی ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﭘﺎدﻣﺘﻘﺎرن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬

‫‪ {Tij ,‬ﮐﻪ درآن ‪ .Tij = Eij − Eji‬ﺑﻌﺪازﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﺑﻪ ﺷﮑﻞ }‪1 ≤ i < j ≤ 2n‬‬

‫ﮐﺮدن ﺟﺒﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ زﯾﺮراﺑﺮای زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪H1‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT12 ,‬‬

‫‪H2‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT34 ,‬‬

‫‪H3‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT56 ,‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫···‬

‫‪Hk‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT2k−1,2k‬‬

‫‪··· ,‬‬

‫‪Hn‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT2n−1,2n .‬‬ ‫)‪(۴٨‬‬

‫ﺑﺮای ﺑﺪﺳﺖ آوردن رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪ زﯾﺮﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ا ﮔﺮ ‪ Tij‬و ‪ Tkl‬ﻫﯿﭻ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮﺟﺎﺑﺠﺎﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺸﺘﺮک داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺰ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫= ] ‪[Tij , Tjk‬‬ ‫‪Tik‬‬

‫= ] ‪[Tij , Tik‬‬ ‫‪−Tjk‬‬ ‫)‪(۴٩‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دراﺑﺘﺪای اﯾﻦ ﻓﺼﻞ درﻣﻮرد ﺟﺒﺮ )‪ so(4‬دﯾﺪﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮای ﻫﺮ دو اﻧﺪﯾﺲ ‪ k, l‬ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮدرﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪+‬‬
‫‪Ekl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 − iT2k−1,2l − iT2k,2l−1 − T2k,2l‬‬
‫‪−‬‬
‫‪Ekl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 + iT2k−1,2l + iT2k,2l−1 − T2k,2l‬‬
‫‪+‬‬
‫‪Fkl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 + iT2k−1,2l − iT2k,2l−1 + T2k,2l‬‬
‫‪−‬‬
‫‪Fkl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 − iT2k−1,2l + iT2k,2l−1 + T2k,2l‬‬ ‫)‪(۵٠‬‬

‫اﯾﻦ ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮای ‪ Hk , Hl‬دارای وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ )‪ (−1, +1) ،(+1, −1) ،(+1, +1‬و )‪ (−1, −1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮای دﯾﮕﺮ‪H‬‬

‫ﻫﺎﺑﻮﺿﻮح ﺻﻔﺮاﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮدارﻫﺎی ﺳﻄﺮی ‪ em‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ‪ (em )j = δjm‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺸﺮده ای رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬

‫اﯾﻦ ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮراﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ek + el ,‬‬ ‫‪ek − el ,‬‬ ‫‪−ek + el ,‬‬ ‫‪−ek − el .‬‬ ‫)‪(۵١‬‬

‫‪±‬‬ ‫‪±‬‬
‫‪ Ekl‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎآﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬ ‫‪, Fkl‬‬ ‫ﺑﻪ ازای ﻫﺮﺟﻔﺖ اﻧﺪﯾﺲ ‪ 1 ≤ k < l ≤ n‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮ‬

‫‪.ek ± el‬‬ ‫× ‪ . 4‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪1 ≤ k < l ≤ n‬‬ ‫)‪n(n−1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪ .±ek ± el‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ )‪= 2n(n − 1‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫‪αn-1‬‬

‫‪α1 α2‬‬ ‫‪α3‬‬ ‫‪αn-2‬‬

‫‪αn‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :٧‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪. so(2n‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‬

‫∏‬ ‫∪‬
‫} ‪= {e1 − e2 , e2 − e3 , e3 − e4 , · · · , en−2 − en−1 , en−1 − en‬‬ ‫} ‪{en−1 + en‬‬ ‫)‪(۵٢‬‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ درﺷﮑﻞ )‪ (7‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮ ﻟﯽ )‪so(2n+1‬‬ ‫‪١٠‬‬

‫ﺣﺎل ﺟﺒﺮ )‪ so(2n + 1‬را درﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﭘﺎدﻣﺘﻘﺎرن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺑﻌﺪ ﻓﺮد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن اﯾﻦ ﺟﺒﺮ درﺳﺖ ﻣﺜﻞ‬

‫ﺟﺒﺮ )‪ so(2n‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪H1‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT12 ,‬‬

‫‪H2‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT34 ,‬‬

‫‪H3‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT56 ,‬‬

‫‪··· ,‬‬

‫‪Hn‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪iT2n−1,2n .‬‬ ‫)‪(۵٣‬‬

‫ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﺟﻔﺖ اﻧﺪﯾﺲ ‪ 1 ≤ k < l ≤ n‬ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮ زﯾﺮ رادرﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪+‬‬
‫‪Ekl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 − iT2k−1,2l − iT2k,2l−1 − T2k,2l‬‬

‫‪٢١‬‬
 ‫‪−‬‬
‫‪Ekl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 + iT2k−1,2l + iT2k,2l−1 − T2k,2l‬‬
‫‪+‬‬
‫‪Fkl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 + iT2k−1,2l − iT2k,2l−1 + T2k,2l‬‬
‫‪−‬‬
‫‪Fkl‬‬ ‫‪= T2k−1,2l−1 − iT2k−1,2l + iT2k,2l−1 + T2k,2l‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫اﯾﻦ ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮای ‪ Hk , Hl‬دارای وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ )‪ (−1, +1) ،(+1, −1) ،(+1, +1‬و )‪ (−1, −1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮای دﯾﮕﺮ‪H‬‬

‫ﻫﺎﺑﻮﺿﻮح ﺻﻔﺮاﺳﺖ‪ .‬رﯾﺸﻪﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬

‫‪ek + el ,‬‬ ‫‪ek − el ,‬‬ ‫‪−ek + el ,‬‬ ‫‪−ek − el .‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬

‫‪±‬‬ ‫‪±‬‬
‫‪ Ekl‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎآﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬ ‫‪, Fkl‬‬ ‫ﺑﻪ ازای ﻫﺮﺟﻔﺖ اﻧﺪﯾﺲ ‪ 1 ≤ k < l ≤ n‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮ‬

‫‪ .±ek ±el‬ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺗﻌﺪاد )‪ 2n(n−1‬رﯾﺸﻪ راﺳﺎﺧﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺗﻤﺎم رﯾﺸﻪ ﻫﺎ را ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﯾﻢ زﯾﺮااز اﻧﺪﯾﺲ ‪ 2n+1‬ﻫﻨﻮز ﻫﯿﭻ اﺳﺘﻔﺎده ای ﻧﮑﺮده اﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ زﯾﺮرادرﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪G±‬‬
‫‪1 := T1,2n+1 ∓ iT2,2n+1 ,‬‬

‫‪G±‬‬
‫‪2 := T3,2n+1 ∓ iT4,2n+1 ,‬‬

‫‪G±‬‬
‫‪3 := T5,2n+1 ∓ iT6,2n+1 ,‬‬

‫···‬

‫‪G±‬‬
‫‪n := T2n−1,2n+1 ∓ iT2n,2n+1 .‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪±e1 , ±e2 , · · · ± en .‬‬ ‫)‪(۵٧‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎی اﯾﻦ ﺟﺒﺮﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫∑‬
‫‪= {±(ek ± el ), , ±ek , 1 ≤ k < l ≤ n}.‬‬ ‫)‪(۵٨‬‬

‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬

‫∑‬
‫‪+‬‬
‫‪= {ek ± el , ek‬‬ ‫‪1 ≤ k < l ≤ n}.‬‬ ‫)‪(۵٩‬‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :٨‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪. Bn = so(2n + 1‬‬

‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬

‫∏‬
‫‪= {e1 − e2 , e2 − e3 , e3 − e4 , · · · en−1 − en , en }.‬‬ ‫)‪(۶٠‬‬

‫)‪4 × n(n−1‬‬
‫‪2‬‬ ‫رﺗﺒﻪ اﯾﻦ ﺟﺒﺮﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪ n‬ودﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ آن درﺷﮑﻞ )‪ (9‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ )‪= 2n(n − 1‬‬

‫‪.ek ± el‬‬ ‫‪ .‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪1 ≤ k < l ≤ n‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬

‫∏‬ ‫∪‬
‫} ‪= {e1 − e2 , e2 − e3 , e3 − e4 , · · · , en−2 − en−1 , en−1 − en‬‬ ‫} ‪{en−1 + en‬‬ ‫)‪(۶١‬‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ درﺷﮑﻞ )‪ (8‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪sp(2n‬‬ ‫‪١١‬‬

‫درآﺧﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﯾﻦ درس ﺟﺒﺮ )‪ sp(2n‬را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ‪ x‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ درراﺑﻄﻪ ‪ xJ + Jxt = 0‬ﺻﺪق ﻣﯽ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪n ‬‬
‫‪ .J = ‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺮﻣﺎﺗﺮﯾﺲ )‪ x ∈ sp(2n‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ 2n‬ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ درآن ‪‬‬
‫‪−In 0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x=‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۶٢‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪−A‬‬ ‫‪t‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ A‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ n‬ﺑﻌﺪی دﻟﺨﻮاه و ‪ B‬و ‪ C‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻣﺘﻘﺎرن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
 ‫ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ﻧﺨﺴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎده ﺗﺮ )‪ C2 = sp(4‬راﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪β ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ c‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪β‬‬ ‫‪γ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x=‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۶٣‬‬
‫‪ ′‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ α‬‬ ‫‪β′‬‬ ‫‪−a‬‬ ‫‪−c ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪β′‬‬ ‫‪γ′‬‬ ‫‪−b‬‬ ‫‪−d‬‬

‫درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎی اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی ﻓﻮق ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻫﯿﭻ ﻧﻮع ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺟﺪﯾﺪی‬

‫ازاﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬درواﻗﻊ ﺿﺮاﯾﺐ ‪ a‬و ‪ d‬زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪H1 := E11 − E33‬‬ ‫‪H2 := E22 − E44‬‬ ‫)‪(۶۴‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺿﺮﯾﺐ ﯾﮑﯽ از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ درﺟﻠﻮی ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺮداررﯾﺸﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را ﻣﯽ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪E12 − E43‬‬ ‫)‪(1, −1‬‬

‫‪E21 − E34‬‬ ‫)‪(−1, 1‬‬

‫‪E14 + E23‬‬ ‫)‪(1, 1‬‬

‫‪E41 + E32‬‬ ‫)‪(−1, −1‬‬

‫‪E13‬‬ ‫)‪(2, 0‬‬

‫‪E31‬‬ ‫)‪(−2, 0‬‬

‫‪E24‬‬ ‫)‪(0, 2‬‬

‫‪E42‬‬ ‫)‪(0, −2‬‬ ‫)‪(۶۵‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای اﯾﻦ ﺟﺒﺮﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪= {e1 ± e2 , −e1 ± e2 , ±2e1 , ±2e2 },‬‬
‫∑‬
‫‪+‬‬
‫‪= {e1 ± e2 , 2e1 , 2e2 },‬‬

‫‪٢۴‬‬
 ‫∏‬
‫‪= {e1 − e2 , 2e2 }.‬‬ ‫)‪(۶۶‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ )‪ Cn = sp(2n‬ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻣﻮرد )‪ sp(4‬ﯾﺎدﮔﺮﻓﺘﯿﻢ زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪H1‬‬ ‫‪= E11 − En+1,n+1‬‬

‫‪H2‬‬ ‫‪= E22 − En+2,n+2‬‬

‫‪H3‬‬ ‫‪= E33 − En+3,n+3‬‬

‫···‬

‫‪Hn‬‬ ‫‪= Enn − E2n,2n .‬‬ ‫)‪(۶٧‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ درﺟﻠﻮ ﻫﺮﮐﺪام رﯾﺸﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن راﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Ei,n+j + Ej,n+i‬‬ ‫‪ei + ej‬‬ ‫‪i<j‬‬

‫‪Ei,n+j + Ej,n+i‬‬ ‫‪− ei + ej‬‬ ‫‪i>j‬‬

‫‪Ei,j − En+j,n+i‬‬ ‫‪ei − ej‬‬ ‫‪i<j‬‬

‫‪En+i,j + En+j,i‬‬ ‫‪− ei − ej‬‬ ‫‪i<j‬‬

‫‪Ei,n+i‬‬ ‫‪2ei‬‬

‫‪En+i,i‬‬ ‫‪− 2ei .‬‬ ‫)‪(۶٨‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ Cn = sp(2n‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪= {ei ± ej , ±2ei‬‬ ‫}‪1 ≤ i < j ≤ n‬‬
‫∑‬
‫‪+‬‬
‫} ‪= {ei ± ej , 2ei‬‬
‫∏‬
‫‪= {e1 − e2 , e2 − e3 , · · · en−1 − en , 2en }.‬‬ ‫)‪(۶٩‬‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ درﺷﮑﻞ )‪ (9‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢۵‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :٩‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪. Cn = sp(2n‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻫﺎ‬ ‫‪١٢‬‬

‫درﺗﻤﺮﯾﻦ ﻫﺎی زﯾﺮ } ‪ {ei‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ازﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻬﻨﺠﺎراﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﯿﻖ ﺗﺮﺑﺮدار ‪ ei‬ﺑﺮداری ﺳﻄﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎﻣﻮﻟﻔﮥ ‪ i‬ام آن ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫ﺑﺎ ﯾﮏ و ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی آن ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - ١ n‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی زﯾﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮی ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ‪ An‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪= {ei − ej , −ei + ej‬‬ ‫}‪1 ≤ i < j ≤ n‬‬ ‫)‪(٧٠‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ٢ n‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی زﯾﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ‪ Bn‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪= {ei ± ej , −ei ± ej , ±ej‬‬ ‫}‪1 ≤ i < j ≤ n‬‬ ‫)‪(٧١‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٢۶‬‬
 ‫‪ - ٣ n‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی زﯾﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ‪ Cn‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪= {ei ± ej , −ei ± ej , ±2ei , ±2ej ,‬‬ ‫}‪1 ≤ i < j ≤ n‬‬ ‫)‪(٧٢‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ۴ n‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی زﯾﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ‪ Dn‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪= {ei ± ej , −ei ± ej ,‬‬ ‫}‪1 ≤ i < j ≤ n‬‬ ‫)‪(٧٣‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ۵ n‬ﺟﺒﺮ )‪ su(4‬را درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎآﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻣﺜﺎل ﻫﺎی ﻣﺘﻦ درس آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﺪ‬

‫اﻟﻒ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪:‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫د‪ :‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﭙﺲ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ - ۶ n‬ﺟﺒﺮ )‪ so(4‬را درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎآﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻣﺜﺎل ﻫﺎی ﻣﺘﻦ درس آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﺪ‬

‫اﻟﻒ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪:‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬
 ‫د‪ :‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﭙﺲ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -٧ n‬ﺟﺒﺮ )‪ so(5‬را درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎآﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻣﺜﺎل ﻫﺎی ﻣﺘﻦ درس آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﺪ‬

‫اﻟﻒ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪:‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫د‪ :‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﭙﺲ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -٨ n‬ﺟﺒﺮ )‪ sp(4‬را درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎآﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻣﺜﺎل ﻫﺎی ﻣﺘﻦ درس آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﺪ‬

‫اﻟﻒ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج ‪:‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫د‪ :‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﭙﺲ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
 ‫درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه‪ ،‬درس ﯾﺎزدﻫﻢ‬

‫زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎ و دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم )اﺛﺒﺎت ﻫﺎ(‬

‫وﺣﯿﺪﮐﺮﯾﻤﯽ ﭘﻮر‪ -‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬

‫‪ ۴‬ﺧﺮداد ‪١٣٩۵‬‬

‫‪ ١‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﮐﻠﯽ ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻧﯿﻢ ﺳﺎده را ﺑﺎ ذ ﮐﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻣﺜﻞ ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬رﯾﺸﻪﻫﺎی‬

‫ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﺎده و دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺎ در درس ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﻮاص ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذ ﮐﺮ اﯾﻦ ﺧﻮاص ا ﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ درس ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﻮاص ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه را از ﺗﻌﺎرﯾﻒ اوﻟﯿﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١‬‬
 ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ درﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده‬ ‫‪٢‬‬

‫ازﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮدرآﯾﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﺛﺒﺎت آن را ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﮐﺘﺎب ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻟﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﮐﺘﺎب ِ ‪.Humphereys‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺪون اﺛﺒﺎت‪) :‬ﮐﺎرﺗﺎن( وﯾﮋه ﻣﻘﺪارﻫﺎی ‪ α‬ﻫﯿﭻ ﮐﺪام واﮔﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻧﯿﺰ ‪ α‬ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ دﯾﮕﺮ ﻗﻀﺎﯾﺎ را ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫∑‬ ‫∑‬
‫∈ ‪ α + β‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ا ﮔﺮ‬ ‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ α‬و ‪ β‬دورﯾﺸﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬

‫‪[Eα , Eβ ] = Nα,β Eα+β‬‬ ‫)‪(١‬‬

‫∑‬
‫∈ ‪ α + β‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪/‬‬ ‫ﮐﻪ درآن ‪ Nαβ‬ﻋﺪدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪاً ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد ‪ .‬اﻣﺎ ا ﮔﺮ‬

‫‪[Eα , Eβ ] = 0.‬‬ ‫)‪(٢‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬اﺗﺤﺎد ﺟﺎ ﮐﻮﺑﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫]]‪[a, [b, c]] = [[a, b], c] + [b, [a, c‬‬ ‫)‪(٣‬‬

‫درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ زﯾﺮ را ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫]] ‪[Hi , [Eα , Eβ‬‬ ‫=‬ ‫] ‪[[Hi , Eα ], Eβ ] + [Eα , [Hi , Eβ ]] = [αi Eα , Eβ ] + [Eα , βi Eβ‬‬

‫=‬ ‫‪(αi + βi )[Eα , Eβ ].‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫∑‬ ‫∑‬
‫∈ ‪ α + β‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ‬
‫‪/‬‬ ‫∈ ‪ ،α + β‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ واﮔﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ راﺑﻄﻪ )‪ (1‬را ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ا ﮔﺮﻫﻢ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه‬

‫راﺑﻄﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﯾﮋه ﺑﺮدار ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪.[Eα , Eβ ] = 0‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫∑‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ‪:‬‬ ‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ α‬و ‪ −α‬دو رﯾﺸﻪ در‬

‫‪i‬‬
‫‪[Eα , E−α ] = fα.−α‬‬ ‫‪Hi ,‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫‪ fα,−α‬ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪i‬‬
‫ﮐﻪ درآن‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﺑﺎﻫﻤﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .[Hi , [Eα , E−α ]] = 0‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﺰﯾﻤﺎل ﺑﻮدن زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ Cα,−α‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪i‬‬
‫] ‪ [Eα , E−α‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻄﯽ ازﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﺎرﺗﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪاً ﺿﺮاﯾﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎری‬

‫ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ درﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن‬ ‫‪١.٢‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ای را ﮐﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده اﯾﻢ ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ‪ ١‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬دراﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ را در اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ دراﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده ای دارد‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬درﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ Hi‬و ﻫﺮ ‪ Eα‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ‪:‬‬

‫‪K(Hi , Eα ) = 0‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ K‬ﻓﺮم ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ‪ α‬و ‪،β‬‬

‫‪Cartan Basis١‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫‪K(Eα , Eβ ) = 0‬‬ ‫ا ﮔﺮ‬ ‫‪α + β ̸= 0.‬‬ ‫)‪(٧‬‬

‫پ‪ :‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ رﯾﺸﮥ ‪ α‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ‪ −α‬و ﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت اﻟﻒ‪ :‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮم ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ درراﺑﻄﻪ زﯾﺮﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪K(x, [y, z]) = K(y, [z, x]) = K(z, [x, y]).‬‬ ‫)‪(٨‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ Hj‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪K(Hi , [Hj , Eα ]) = K(Eα , [Hi , Hj ]) = K(Eα , 0) = 0‬‬ ‫)‪(٩‬‬

‫وازآﻧﺠﺎ‬

‫‪K(Hi , αj Eα ) = αj K(Hi , Eα ) = 0 ∀ j.‬‬ ‫)‪(١٠‬‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ‪ αj‬ﻫﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ‪ .K(Hi , Eα ) = 0‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ‬

‫ﺑﺮدارﻫﺎی زﯾﺮﻓﻀﺎی ﮐﺎرﺗﺎن ﺑﺮ رﯾﺸﻪﻫﺎ ﻋﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت ب‪ :‬دو رﯾﺸﻪ ‪ Eα‬و ‪ Eβ‬رادرﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ Hi‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫)] ‪K(Eα , [Eβ , Hi ]) = K(Eβ , [Hi , Eα‬‬ ‫)‪(١١‬‬

‫وﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬

‫) ‪K(Eα , −βi Eβ ) = K(Eβ , αi Eα‬‬ ‫)‪(١٢‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﯽ ﺑﻮدن ﻓﺮم ‪ K‬و ﺗﻘﺎرن آن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬

‫‪(αi + βi )K(Eα , Eβ ) = 0 ∀i.‬‬ ‫)‪(١٣‬‬

‫‪۴‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ا ﮔﺮ ‪ α + β ̸= 0‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ (α + β)i‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺣﮑﻢ ﻗﻀﯿﻪ را ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺑﺮدار ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺮدارﻫﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﺮ ﺧﻮدش ﻋﻤﻮد اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮداری ﮐﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﺮدار ‪ Eα‬ﻋﻤﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮدار ‪ E−α‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫∑‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ‪ β‬ﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ ،α + β ̸= 0‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ‬ ‫‪ n‬اﺛﺒﺎت پ‪ :‬ا ﮔﺮ ﺑﻪ ازای ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ‪ ،α‬رﯾﺸﻪ ‪ −α‬در‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪K(Eα , Eβ ) = 0 ∀β.‬‬ ‫)‪(١۴‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ‪ ،K(Eα , Hi ) = 0 ∀ i‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ K(Eα , X) = 0‬ﮐﻪ در آن ‪ X‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮی از‬

‫ﺟﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺳﻄﺮ ﮐﺎﻣﻞ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﺒﺮ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﯽ‬

‫ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ α‬ﻗﺮﯾﻨﻪ آن ﯾﻌﻨﯽ ‪ −α‬ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﺿﺮب ﮐﺮدن ‪ Eα‬و ‪ E−α‬ﻫﺎ در ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺪاررﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎاﯾﻦ ﮐﺎرﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮐﺎری ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ) ‪K(Eα , E−α‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪ 1‬ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎی · · · ‪ i, j,‬را ﺑﺮای زﯾﺮﺟﺒﺮ ﮐﺎرﺗﺎن و اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎی · · · ‪ α, β,‬را ﺑﺮای رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﮑﺎرﺑﺒﺮﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ‬

‫آورده اﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﻓﺮم زﯾﺮرادارد‪:‬‬

‫‪Kiα = Kαi = 0,‬‬ ‫‪Kα,β = δα,−β .‬‬ ‫)‪(١۵‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬

‫⊕‬
‫‪K = K′‬‬ ‫‪σ ⊕ σ ⊕ σ··· ⊕ σ‬‬ ‫)‪(١۶‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ Kr′‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺘﻘﺎرن و ﻏﯿﺮوا ﮔﻦ ‪ r‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ و ‪ σ‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ زﯾﺮاﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪σ=‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(١٧‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﻫﺮﮐﺪام از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ‪ σ‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻔﺖ رﯾﺸﻪ ‪ α‬و ‪ −α‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺮﯾﻒ اوﻟﯿﻪ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ را در ﺑﺎره دراﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫∑‬
‫= ) ‪K ij ≡ tr(adHi adHj‬‬ ‫‪αi αj .‬‬ ‫)‪(١٨‬‬
‫∑‬
‫∈‪α‬‬

‫ب‪ :‬اﯾﻦ دراﯾﻪ ﻫﺎ را ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ su(3‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ K ′‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮش ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻌﺎدل‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮﺳﻂ اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ﺑﺮداری ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮرﯾﺸﻪ ‪ α‬راﺑﻄﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ‪ Eα‬و ‪ E−α‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[Eα , E−α ] = αi Hi .‬‬ ‫)‪(١٩‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬در درس ﻗﺒﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‬

‫‪fabc = K([ea , eb ], ec ).‬‬ ‫)‪(٢٠‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺿﺮاﯾﺐ دارای ﺗﻘﺎرن دوره ای ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻧﻤﺎد ﮔﺬاری ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‬

‫‪fα,−α,i = fi,α,−α = fi,α,β K β,−α .‬‬ ‫)‪(٢١‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ K β,−α = δβ,α‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪α‬‬
‫‪fα,−α,i = fi,α‬‬ ‫‪= αi .‬‬ ‫)‪(٢٢‬‬

‫‪ fα,−α‬و درﻧﺘﯿﺠﻪ‪:‬‬
‫‪i‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن اﻧﺪﯾﺲ ‪ i‬درﻫﺮدوﻃﺮف ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ ‪= αi‬‬

‫‪[Eα , E−α ] = αi Hi .‬‬ ‫)‪(٢٣‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫‪٢.٢‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ دراﯾﻨﺠﺎﺧﻼﺻﻪ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺟﺒﺮرادرﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﯾﻢ ﮔﺮدآوری ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪[Hi , Hj ] = 0‬‬

‫‪[Hi , Eα ] = α‬‬
‫‪i Eα‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫∑‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Nα,β Eα+β‬‬ ‫∈ ‪if α + β‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫= ] ‪[Eα , Eβ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪otherwise‬‬
‫)‪(٢۴‬‬

‫‪[Eα , E−α ] = αi Hi .‬‬ ‫)‪(٢۵‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ رواﺑﻂ ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﯾﻌﻨﯽ در ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﺿﺮاﯾﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎری را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﻗﯿﻖ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ب‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ su(3‬ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ رواﺑﻂ ﺟﺒﺮ )‪ su(4‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﯾﻌﻨﯽ در ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﺿﺮاﯾﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎری را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﻗﯿﻖ ﺑﺪﺳﺖ‬

‫آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮم ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ را ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ su(n‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻓﺮم ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ را ﺑﺮای ﺟﺒﺮ )‪ so(4‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ‬ ‫‪٣‬‬

‫درﻣﺜﺎل ﻫﺎی ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﻣﯽ ﺗﻮان درﺟﺒﺮﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪه ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎی وﯾﮋه ﻣﻘﺪاری ‪ [Hi , Eα ] = αi Eα‬را ﺣﻞ ﮐﺮد و ﺗﻤﺎم رﯾﺸﻪ‬

‫ﻫﺎ و ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎآﻧﻬﺎ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺎﺑﺪﺳﺖ آوردن اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ رواﺑﻂ ﺟﺒﺮ را درﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺒﺮ درآن روﺷﻦ و‬

‫ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ‪ n‬ﺑﻌﺪی اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻗﻄﺮی ﮐﺮدن ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ‪ n‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﺑﺘﻮان اﯾﻦ وﯾﮋه ﻣﻘﺪارﻫﺎ‬

‫و وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻗﻀﯿﻪﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ای ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪ n ≥ 5‬ﺣﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬

‫را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﺒﺎرات ﺟﺒﺮی ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺪارﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ رﯾﺸﻪ ﻫﺎرا ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ‬

‫‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﺣﺪا ﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را از رواﺑﻂ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺑﺨﺼﻮص اﺗﺤﺎد ﺟﺎ ﮐﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮدارﻫﺎی ‪r‬‬

‫ﺑﻌﺪی درﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﯾﺎ ‪ Root Diagram‬رﺳﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﺗﻘﺎرن ﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎرﺟﺎﻟﺒﯽ دارد ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان‬

‫ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﺑﺨﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ از آن ﺗﻤﺎم دﯾﺎ ﮔﺮام را ﺑﺎزﺳﺎزی ﮐﺮد‪.‬‬

‫دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺟﺎﻟﺐ ﺗﺮﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻧﯿﻢ ﺳﺎده آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﻨﺪﺳﯽ‬

‫اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮاص ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﮐﻪ دارای ﺗﻘﺎرن ﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺟﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﺎﻣﻞ‬

‫ﻧﻮع ﺟﺒﺮ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ درﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ زﯾﺮ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪r‬‬
‫=‪(α, β) :‬‬ ‫‪αi βi .‬‬ ‫)‪(٢۶‬‬
‫‪i=1‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ا ﮔﺮ ‪ α‬و ‪ β‬دو رﯾﺸﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬

‫)‪ 2 (α,α‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪،‬‬

‫)‪(α,β‬‬
‫اﻟﻒ‪:‬‬

‫‪ Wα (β) := β −‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ اﻧﻌﮑﺎس ‪ β‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ای ﮐﻪ ﺑﺮ ‪ α‬ﻋﻤﻮد اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ‬ ‫)‪2(α,β‬‬
‫‪(α,α) α‬‬ ‫ب‪:‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮑﻞ )‪ . (1‬ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺮای ﻫﺮدو رﯾﺸﻪ ای ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺗﻘﺎرن ﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺒﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﻣﺎ‬

‫را ﻗﺎدر ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺗﻌﺪادی از رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﻘﯿﻪ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻧﻮع اﻧﻌﮑﺎس ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻌﮑﺎس ﻫﺎ اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ‬

‫‪ W eyl Ref lection‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫)‪Wα(β‬‬ ‫‪β‬‬

‫‪α‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١‬ﯾﮏ اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت ِ اﻟﻒ‪ :‬دو رﯾﺸﻪ ‪ α‬و ‪ β‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو رﯾﺸﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ Eα‬و ‪ Eβ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ Eα‬رﺷﺘﻪ ای از رﯾﺸﻪ‬

‫ﻫﺎی‬

‫‪β, β + α, β + 2α, · · · β + pα‬‬ ‫)‪(٢٧‬‬

‫∑‬
‫∈ ‪ .β + (p + 1)α‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ اﯾﻦ رﺷﺘﻪ را ﺑﺎ اﺛﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ E−α‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ‬
‫‪/‬‬ ‫را اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ‬

‫در آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪β − qα, β − (q − 1)α, β − (q − 2)α, · · · β, β + α, β + 2α, · · · β + pα‬‬ ‫)‪(٢٨‬‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ اﯾﻦ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ β + pα‬و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ آن ‪ β − qα‬اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ Eα‬ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺑﺎﻻ ﺑﺮ و ‪ E−α‬ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ‬

‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪ (2‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺮدﺑﺎﻧﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ E−α‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﭘﻠﻪ ﻫﺎی اﯾﻦ ﻧﺮدﺑﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬

‫= ] ‪[E−α , Eβ+jα‬‬ ‫‪νj Eβ+(j−1)α ,‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢‬ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن ﮐﻪ از اﺛﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ Eα‬و ‪ E−α‬روی ‪ Eβ‬ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫= ] ‪[Eα , Eβ+jα‬‬ ‫‪µj+1 Eβ+(j+1)α .‬‬ ‫)‪(٢٩‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ µj‬و ‪ νj‬ﺿﺮاﯾﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ در اﺳﺘﺪﻻل زﯾﺮ اﻫﻤﯿﺘﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ β + pα‬و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﭘﻠﻪ آن ‪ β − qα‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ν−q = µp+1 = 0.‬‬ ‫)‪(٣٠‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺗﺤﺎد ﺟﺎ ﮐﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪[ Eα , [E−α , Eβ+jα ] ] + [ E−α , [Eβ+jα , Eα ] ] + [ Eβ+jα , [Eα , E−α ] ] = 0‬‬ ‫)‪(٣١‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ )‪ (٢٩‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪[ Eα , µj Eβ+(j−1)α ] + [ E−α , −νj Eβ+(j+1)α ] + [ Eβ+jα , αi Hi ] = 0‬‬ ‫)‪(٣٢‬‬

‫و ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ )‪(٢٩‬‬

‫‪(µj νj − µj+1 νj+1 − α · (β + jα)) Eβ+jα = 0‬‬ ‫)‪(٣٣‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮕﺬاری ‪ νj µj ≡ ξj‬ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺗﮑﺮار زﯾﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫)‪ξj − ξj+1 = α · (β + jα‬‬ ‫)‪(٣۴‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻃﺮﻓﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﺎی ﺑﺎﻻ را ﺑﺮای ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ j‬از ‪ j = −q‬ﺗﺎ ‪ j = p‬ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزی ‪ξ−q = ξp = 0‬‬

‫ﺑﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺮﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪j=p‬‬ ‫∑‬
‫‪j=p‬‬
‫≡‪0‬‬ ‫= ) ‪(ξj − ξj+1‬‬ ‫‪α · (β + jα).‬‬ ‫)‪(٣۵‬‬
‫‪j=−q‬‬ ‫‪j=−q‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻻ را اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪2(α, β‬‬
‫‪= q − p.‬‬ ‫)‪(٣۶‬‬
‫)‪(α, α‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت ِ ب‪ :‬اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ‪ β‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ α‬ﮐﻪ آن را ﺑﺎ )‪ Wα (β‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ ،‬از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺘﯽ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪β·α‬‬
‫‪Wα (β) := β − 2‬‬ ‫‪α.‬‬ ‫)‪(٣٧‬‬
‫‪α·α‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪ (٣۶‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪Wα (β) := β − (q − p)α = β + (p − q)α‬‬ ‫)‪(٣٨‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﺎﺑﯿﻦ ﭘﻠﻪ ﻫﺎی ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﺮدﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∑‬ ‫∑‬ ‫∑‬

‫وﺟﻮد‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺳﻮال ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻀﺎرب دﯾﮕﺮی از ‪ α‬در‬ ‫∈ ‪ ،α‬رﯾﺸﻪ ‪ −α‬ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ رﯾﺸﻪ‬
‫∑‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺳﻮال درﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮداده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دارﻧﺪ؟ آﯾﺎ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ ‪ 3α ،2α‬ﯾﺎ ‪ −2α‬ﻧﯿﺰ در‬

‫∑‬ ‫∑‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪.−α, 0, α‬‬ ‫∈ ‪ ،α‬آﻧﮕﺎه ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻀﺎرﺑﯽ از ‪ α‬ﮐﻪ در‬ ‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ا ﮔﺮ‬

‫‪١١‬‬
 ‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ β = kα‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬

‫)‪2(α, β‬‬ ‫)‪2(α, kα‬‬ ‫‪2‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫)‪(٣٩‬‬
‫)‪(β, β‬‬ ‫)‪(kα, kα‬‬ ‫‪k‬‬

‫ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﯿﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﻀﺎرب ‪ kα‬ﺑﺎ ‪ k > 2‬را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻀﺮب ‪ 2‬ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺎزﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫∑‬ ‫∑‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﻮن ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﯾﻢ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ‪3α‬‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ −α‬ﻧﯿﺰ در‬ ‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ‪ α‬و ‪ 2α‬در‬
‫∑‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .[Eα , E2α ] = 0‬ﺣﺎل ﺑﺮاﮐﺖ دو ﻃﺮف را ﺑﺎ ‪ E−α‬ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ازاﺗﺤﺎد ﺟﺎ ﮐﻮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬ ‫در‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫] ‪0 = [Eα , E2α ] −→ 0 = [E−α , [Eα , E2α ] −→ 0 = [[E−α , Eα ], E2α ] + [Eα , [E−α , E2α‬‬ ‫)‪(۴٠‬‬

‫ﺣﺎل از رواﺑﻂ ﺟﺒﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی آن ‪ [Eα , E−α ] = αi Hi ، [Hi , Eγ ] = γi Eγ ∀ γ‬و ‪ [E−α , E2α ] = N Eα‬ﮐﻪ‬

‫درآن ‪ N‬ﯾﮏ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪0 = αi [Hi , E2α ] + [Eα , N Eα ] −→ 0 = αi (2αi E2α ) −→ 0 = 2(α, α)E2α‬‬ ‫)‪(۴١‬‬

‫∑‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭼﻮن )‪ (α, α‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺎوی ﺻﻔﺮ ﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ E2α = 0‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ‪ 2α‬در‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ‬ ‫)‪2(α,β‬‬

‫)‪(α,α‬‬ ‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻧﺮدﺑﺎن از رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺣﺪا ﮐﺜﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر رﯾﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ دو رﯾﺸﻪ ‪ α‬و ‪ ،β‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮑﯽ از اﻋﺪاد زﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫)‪2(α, β‬‬
‫‪= 0, ±1, ±2, ±3.‬‬ ‫)‪(۴٢‬‬
‫)‪(α, α‬‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ درواﻗﻊ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ ۵‬ﭘﻠﻪ ای ﯾﺎﺑﺎﻻﺗﺮاز آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﺎ ‪ ۵‬ﭘﻠﻪ ﯾﺎﺑﯿﺸﺘﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ زﯾﺮرﺷﺘﻪ ‪ ۵‬ﺗﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮدرﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪β − 2α, β − α, β, β + α, β + 2α.‬‬ ‫)‪(۴٣‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫∑‬ ‫∑‬
‫∈ ‪ .β + 2α − β = 2α‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﯾﺸﻪ‬
‫‪/‬‬ ‫∈ )‪ .β + 2α + β = 2(β + α‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫‪/‬‬ ‫ﺣﺎل دﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻠﯽ‬

‫‪ β + 2α‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن ﺗﮏ ﭘﻠﻪ ای رادرﺟﻬﺖ ‪ β‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )؟؟( ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪(β + 2α, β) = 0.‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎﻻ را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮای ‪ β − 2α‬ﻧﯿﺰﺗﮑﺮارﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ اش آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ‪ β − 2α‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن ﺗﮏ ﭘﻠﻪ ای درﺟﻬﺖ ‪ β‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )؟؟( ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪(β − 2α, β) = 0.‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ازﺗﺮﮐﯿﺐ دو راﺑﻄﻪ )‪ (44,45‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ‪ (β, β) = 0‬وﯾﺎ ‪ β = 0‬ﮐﻪ ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﻓﺮض وﺟﻮد ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﯿﺶ از ‪۴‬‬

‫ﭘﻠﻪ ای ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ را ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده‬ ‫‪١.٣‬‬

‫دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮرﯾﺸﻪ ‪ α‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ‪ −α‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﮑﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاص ﻧﯿﻤﯽ از رﯾﺸﻪ ﻫﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‬

‫ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ را رﯾﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ‪ positive root‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه اوﻟﯿﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻏﯿﺮﺻﻔﺮآن ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را‬
‫‪∑+‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻣﺎاﺟﺎزه ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮروی ﺗﻤﺎم رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﯾﮏ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻋﻤﺎل ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮدورﯾﺸﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬
‫‪∑+‬‬ ‫∑‬
‫∈ ‪ α − β‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ از ‪ α > β‬و‬ ‫∈ ‪ α, β‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ α > β‬ا ﮔﺮ‬

‫‪ β > γ‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪.α > γ‬‬

‫‪١٣‬‬
‫‪ n‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﺳﺎده ﯾﺎ ‪ simple root‬رﯾﺸﻪ ﻣﺜﺒﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﻮان آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع دو رﯾﺸﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی‬
‫∏‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﺎده را ﺑﺎ‬

‫∑‬
‫دارﯾﻢ‪:‬‬ ‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺑﺮای ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬

‫)‪2(β, α‬‬
‫≤ ‪−3‬‬ ‫‪≤ 3.‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬
‫)‪(α, α‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ βmax‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ β‬ﮐﻪ روی رﯾﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ ‪ α‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎی اﯾﻦ رﺷﺘﻪ را ﺑﺎ ‪βmax , βmax −‬‬

‫= ‪ .g‬ازﻗﻀﺎﯾﺎی ﻗﺒﻠﯽ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .g ≤ 3‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫)‪2(βmax ,α‬‬

‫)‪(α,α‬‬ ‫‪ α, βmax − 2α, βmax − gα‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻗﺒﻼ‪ ‬ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮﻋﻀﻮی از اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﻣﺜﻞ ‪ β‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ‪:‬‬

‫)‪2(β, α‬‬
‫≤‪0‬‬ ‫‪≤ 3.‬‬ ‫)‪(۴٧‬‬
‫)‪(α, α‬‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮای وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ α‬رﯾﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﻨﻔﯽ را ﻧﯿﺰ درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪ (46‬ﻣﯽ رﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎدﯾﺮزﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ϕ = 0◦ , 30◦ , 45◦ , 60◦ , 90◦ , 120◦ , 150◦ .‬‬ ‫)‪(۴٨‬‬

‫∑‬
‫∈ ‪ α, β‬را ﺑﺎ ‪ ϕ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬دارﯾﻢ ‪:‬‬ ‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ دﻟﺨﻮاه‬

‫‪(α, β)2‬‬
‫= ‪cos2 ϕ‬‬ ‫)‪(۴٩‬‬
‫)‪(α, α)(β, β‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪ (47‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪cos2 ϕ = 0,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪, 1.‬‬ ‫)‪(۵٠‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪١۴‬‬
 ‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻗﻀﯿﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﺤﺪودﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻃﻮل رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻓﻘﻂ ﻣﻘﺎدﯾﺮﻣﻌﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺎررادرﻣﺮاﺣﻞ ﺟﺪا ﮔﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ رﯾﺸﻪ ‪ α‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ‪ −α‬وﺟﻮد دارد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﻘﻂ زواﯾﺎی ﮐﻤﺘﺮﯾﺎﻣﺴﺎوی ﺑﺎ ◦‪ 90‬را درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬دورﯾﺸﻪ ‪ α‬و ‪ β‬درﻧﻈﺮﻣﯽ‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ وزاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎرا ﺑﺎ ‪ ϕ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ا ﮔﺮ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ‪ α, β‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎً ‪ β = ±α‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ |‪. |α| = |β‬‬

‫√‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ‬ ‫)‪2(α,β‬‬
‫)‪(α,α‬‬ ‫= ‪ .cos ϕ‬ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪= 0, 1, 2, 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫ب‪ :‬ا ﮔﺮ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ◦‪ 30‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬

‫|‪|β‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪cos ϕ = 0, , 1, ,‬‬ ‫)‪(۵١‬‬
‫|‪|α‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﯾﺎ‬

‫|‪|β‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫√‬

‫‪= 0, √ , √ ,‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫)‪(۵٢‬‬
‫|‪|α‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ‬ ‫)‪2(β,α‬‬

‫)‪(β,β‬‬ ‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪= 0, 1, 2, 3‬‬

‫|‪|α‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪cos ϕ = 0, , 1, .‬‬ ‫)‪(۵٣‬‬
‫|‪|β‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫وﯾﺎ‬

‫|‪|a‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫√‬

‫‪= 0, √ , √ ,‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬
‫|‪|b‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫√‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ازﺗﺮﮐﯿﺐ رواﺑﻂ ) ‪ (54, 52‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﮑﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮای ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل اﯾﻦ دورﯾﺸﻪ ﻋﺪد ‪3‬‬

‫‪١۵‬‬
 ‫‪-‬‬ ‫◦‪90‬‬

‫‪١‬‬ ‫◦‪120‬‬
‫√‬
‫‪2‬‬ ‫◦‪135‬‬
‫√‬
‫‪3‬‬ ‫◦‪150‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :١‬ﺟﺪول ‪:١‬ز اوﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﻤﮑﻦ ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫ج‪ :‬ا ﮔﺮزواﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ◦‪ 45‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎروش ﻗﺒﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫|‪|β‬‬ ‫√ ‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪= 0, √ , 2, √ ,‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬
‫|‪|α‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫و‬

‫|‪|α‬‬ ‫√ ‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪= 0, √ , 2, √ ,‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬
‫|‪|β‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫√‬
‫ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺗﻨﻬﺎﻧﺴﺒﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل اﯾﻦ دورﯾﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪. 2‬‬

‫د‪ :‬ا ﮔﺮ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دو رﯾﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ◦‪ 90‬ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻧﺎﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﺛﺒﺎت اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻫﺎ واﮔﺬارﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺟﺪول زﯾﺮزاوﯾﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل آن ﻫﺎ راﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬

‫‪ ٢.٣‬ﺧﻮاص رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ا ﮔﺮ ‪ α‬و ‪ β‬دورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ α − β‬رﯾﺸﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﺑﺪون ﻧﻘﺾ ﮐﻠﯿﺖ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ β > α‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ β − α‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‬

‫‪ β = (β − α) + α‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ β‬ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ از دورﯾﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎده ﺑﻮدن ‪ β‬ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ .‬اﻣﺎ ‪ α − β‬ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬

‫‪١۶‬‬
 ‫ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا وﺟﻮد آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی وﺟﻮد ﻗﺮﯾﻨﻪ آن ﯾﻌﻨﯽ ‪ β − α‬ﻧﯿﺰﻫﺴﺖ ﮐﻪ دﯾﺪﯾﻢ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬زواﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻨﻔﺮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ا ﮔﺮ ‪ α‬و ‪ β‬دورﯾﺸﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ‪ β − α‬دﯾﮕﺮ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ درﻋﺒﺎرت )؟؟(‪ q ،‬ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎﺻﻔﺮاﺳﺖ‪ .‬ودرﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﺎﻣﺴﺎوی ﺑﺎ ◦‪ 90‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪2(α,β‬‬
‫)‪(α,α‬‬ ‫‪≤0‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ رﺗﺒﻪ ﺟﺒﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﺗﻮان ﺿﺮاﯾﺐ ﻏﯿﺮﺻﻔﺮی ﻣﺜﻞ } ‪ {kα‬ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫∑‬
‫‪kα α = 0.‬‬ ‫)‪(۵٧‬‬
‫∏‬
‫∈‪α‬‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻﺗﻨﻬﺎوﻗﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﻀﯽ از ‪ kα‬ﻫﺎ ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ‬
‫‪∏−‬‬ ‫‪∏+‬‬
‫ﻧﺸﺎن‬ ‫و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎﺿﺮﯾﺐ ﻣﻨﻔﯽ وارد ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎﺿﺮﯾﺐ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﺻﻔﺮ درﺟﻤﻊ ﺑﺎﻻ وارد ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ‬

‫ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻗﺮارﻣﯽ دﻫﯿﻢ‬

‫∑‬ ‫∑‬ ‫∑‬

‫=‪y :‬‬ ‫‪kα α,‬‬ ‫‪z := −‬‬ ‫‪kα α =:‬‬ ‫‪kα′ α.‬‬ ‫)‪(۵٨‬‬
‫‪∏+‬‬ ‫‪∏−‬‬ ‫‪∏−‬‬
‫∈‪α‬‬ ‫∈‪α‬‬ ‫∈‪α‬‬

‫ازراﺑﻄﻪ )‪ (57‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ y = z‬وﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪(y, y) = (y, z).‬‬ ‫)‪(۵٩‬‬

‫اﻣﺎازآﻧﺠﺎ‪ y‬و ‪ z‬ﻫﺮدو ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻄﯽ از رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪ (kα′ ≥ 0‬وزاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮدورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ﻣﺴﺎوی ﯾﺎﺑﯿﺸﺘﺮاز ◦‪90‬‬

‫درﺟﻪ اﺳﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ‪ (y, z) ≤ 0‬و ﯾﺎ ‪ (y, y) ≤ 0‬ﮐﻪ ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
‫ﺣﺎل ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﺑﺎرﺗﺒﻪ ﺟﺒﺮﯾﻌﻨﯽ ‪ r‬ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ‪ r‬ﺑﯿﺸﺘﺮﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮ اﯾﻦ‬

‫ﺑﺮدارﻫﺎ ‪ r‬ﺑﻌﺪی و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ از ‪ r‬ﮐﻤﺘﺮﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮاﮐﻪ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮای ﺟﺒﺮ ﭘﺎﯾﻪ ای‬

‫ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎ ﻣﺜﻼ‪ ‬اوﻟﯿﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ی ﺳﺎدهو درﻧﯿﺘﺠﻪ اوﻟﯿﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﻤﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﺮاﺑﺮﺑﺎﺻﻔﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‬

‫وواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺮای ‪ H1‬و ﺑﻘﯿﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﺟﺒﺮ ﺑﻪ ﻓﺮم زﯾﺮدرﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪[H1 , Hj ] = 0‬‬ ‫‪∀ i,‬‬

‫∑‬
‫‪[H1 , Eα ] = 0‬‬ ‫∈ ‪∀α‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(۶٠‬‬

‫اﻣﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ H1‬ﯾﮏ زﯾﺮﺟﺒﺮآﺑﻠﯽ ﻧﺎوردا ﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده ﺑﻮدن ﺟﺒﺮﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ .‬اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ دراﯾﻨﺠﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ‪٢‬‬ ‫‪۴‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﺑﺨﺶ ﭘﯿﺸﯿﻦ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﺎاﻣﮑﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ ﻧﯿﻢ ﺳﺎده را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی را ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎی ﺑﻌﺪی‬

‫اﯾﻦ درس ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﻤﺎم ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ‪ ٢‬را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨﯿﻦ ﺟﺒﺮی دو رﯾﺸﻪ‬

‫ﺳﺎده دارد‪ .‬زواﯾﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دورﯾﺸﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎدﯾﺮ ◦‪ 135◦ ، 120◦ ، 90‬ﯾﺎ ◦‪ 150‬رااﺧﺘﯿﺎرﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫زاوﯾﻪ ‪ ١۵٠‬درﺟﻪ‬ ‫‪١.۴‬‬

‫√‬ ‫√‬
‫‪،β = (− 32 ,‬‬ ‫‪3‬‬
‫) ‪2‬‬ ‫دراﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل ﻫﺎی دورﯾﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪ . 3‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ رﯾﺸﻪ را )‪ α = (1, 0‬ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ رﯾﺸﻪ دوم ﺑﺮاﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ .(3‬ﺑﺎاﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ‪ β‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ α‬رﯾﺸﻪ ‪ γ‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
 ‫‪δ‬‬

‫‪σ‬‬ ‫‪ρ‬‬
‫‪β‬‬ ‫‪γ‬‬

‫‪−α‬‬ ‫‪α‬‬

‫‪−γ‬‬ ‫‪−ρ‬‬ ‫‪−σ‬‬ ‫‪−β‬‬

‫‪−δ‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :٣‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ ﺑﺎرﺗﺒﻪ ‪ ٢‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ‪ ١۵٠‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ‪ α‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ γ‬رﯾﺸﻪ ‪ σ‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ‪ σ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ α‬رﯾﺸﻪ ‪ ρ‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎاﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن رﯾﺸﻪ‬

‫ﻫﺎی ﻣﻨﻔﯽ دﯾﺎ ﮔﺮام ﮐﺎﻣﻞ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ درﮐﺘﺐ ﺟﺒﺮﻟﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ ﺳﺘﺎره داود ﻣﺸﻬﻮراﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﺎ رﺗﺒﻪ‬

‫‪ ٢‬و ﺑﻌﺪ ‪ ١٢‬و ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ‪ G2‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪σ‬‬ ‫=‬ ‫‪β+α‬‬

‫= ‪ρ‬‬ ‫‪β + 2α‬‬

‫‪γ‬‬ ‫=‬ ‫‪β + 3α‬‬

‫‪δ‬‬ ‫=‬ ‫‪2β + 3α.‬‬ ‫)‪(۶١‬‬

‫زاوﯾﻪ ‪ ١٣۵‬درﺟﻪ‬ ‫‪٢.۴‬‬

‫√‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ را )‪ α = (1, 0‬و دﯾﮕﺮی را ) ‪ β = (− √2,1√1‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺷﮑﻞ )‪ . (4‬ﺑﺎاﻧﻌﮑﺎس‬ ‫دراﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻃﻮل رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻫﺎی واﯾﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻘﯿﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﺳﺎﺧﺖ‪ .‬دﻗﺖ دراﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻘﯿﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫‪δ‬‬
‫‪β‬‬ ‫‪γ‬‬

‫‪−α‬‬ ‫‪α‬‬

‫‪−γ‬‬ ‫‪−β‬‬
‫‪−δ‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺑﺎ رﺗﺒﻪ ‪ ٢‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ‪ ١٣۵‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪δ =β+α‬‬

‫‪γ = β + 2α.‬‬ ‫)‪(۶٢‬‬

‫اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ )‪ so(5‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺳﻮال ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﺮاﻧﻤﯽ ﺗﻮان رﯾﺸﻪ ای ﻣﺜﻞ ‪ α + 2β‬داﺷﺖ ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ رﯾﺸﻪ ای زاوﯾﻪ‬

‫ای ﺑﺎرﯾﺸﻪ ‪ δ‬ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺟﺰء زواﯾﺎی ﻣﺠﺎزﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ رﯾﺸﻪ ای ﻣﺜﻞ ‪ β + 3α‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل را‬

‫راﻧﻘﺾ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را‬ ‫)‪2(δ,γ‬‬

‫)‪(α,α‬‬ ‫ﺑﻄﺮﯾﻖ ﺟﺒﺮی ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺷﺮط ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮدن‬

‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬

‫درواﻗﻊ ﯾﮏ ﺑﺎرﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻘﯿﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎرا ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺴﺎزﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﺮدﺑﺎن ﻫﺎی ﺑﺎﻃﻮل ﮐﻤﺘﺮاز ‪ ۵‬را‬

‫ﺑﺮای ﻫﺮﺟﻔﺖ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﺴﺎزﯾﻢ و آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮط ﻓﻮق را ﺑﺮﻗﺮارﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫‪β‬‬ ‫‪γ‬‬

‫‪−α‬‬ ‫‪α‬‬

‫‪γ‬‬ ‫‪−β‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺑﺎ رﺗﺒﻪ ‪ ٢‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ‪ ١٢٠‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زاوﯾﻪ ‪ ١٢٠‬درﺟﻪ‬ ‫‪٣.۴‬‬

‫√‬
‫‪ β = (− 12 ,‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ازاﻧﻌﮑﺎس ﻫﺎی‬ ‫‪3‬‬
‫) ‪2‬‬ ‫دراﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﻮل دو رﯾﺸﻪ ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از رﯾﺸﻪ ﻫﺎرا )‪ α = (1, 0‬ودﯾﮕﺮی را‬

‫واﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ .‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‪ ‬درﺷﮑﻞ ‪ 5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮاﯾﻦ ﺷﮑﻞ رادراﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ‬

‫آورﯾﻢ‪.‬‬

‫زاوﯾﻪ ‪ ٩٠‬درﺟﻪ‬ ‫‪۴ .۴‬‬

‫دراﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دو ﺟﺒﺮرﺗﺒﻪ دو وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی آﻧﻬﺎﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ )‪ (6‬زﯾﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻮرد را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺳﭙﺎرﯾﻢ‪ .‬دﯾﺎ ﮔﺮام‬

‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺒﺮ )‪ sp(4‬و دﯾﺎ ﮔﺮام ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺒﺮ )‪ so(4‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢١‬‬
 ‫‪β−α‬‬
‫‪−α‬‬ ‫‪β‬‬ ‫‪−β‬‬ ‫‪α‬‬

‫‪−α−β‬‬ ‫‪α+β‬‬

‫‪−β‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪−α‬‬ ‫‪β‬‬

‫‪α−β‬‬

‫)‪(a‬‬ ‫)‪(b‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :۶‬دﯾﺎ ﮔﺮام رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﺑﺎرﺗﺒﻪ ‪ ٢‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دورﯾﺸﻪ ﺳﺎده ‪ ٩٠‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه‪ ،‬درس دوازدﻫﻢ‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻧﯿﻢ ﺳﺎده‬

‫وﺣﯿﺪﮐﺮﯾﻤﯽ ﭘﻮر‪ -‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬

‫‪ ١٣‬ﺧﺮداد ‪١٣٩۵‬‬

‫‪ ١‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫درﻫﺮﺷﺎﺧﻪ ای از رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺑﻌﺪاز ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﺎررﯾﺎﺿﯽ ﻣﺜﻞ ﮔﺮوه ﯾﺎ ﺟﺒﺮ و آﺷﻨﺎ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ﻫﺎی آن و ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاص آن ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﻫﺪﻓﯽ ﮐﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع اﺷﯿﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪاﻗﯽ از آ ن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﮐﺎﻣﻞ از ﮔﺮوه ﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻫﻨﻮز اﻧﺠﺎم‬

‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ .‬درﻣﻮرد ﮔﺮوه ﻫﺎی ﻟﯽ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮔﺮوه را ازروی ﺟﺒﺮﻟﯽ آن ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬دردرس دﻫﻢ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ راﺑﻄﻪ‬

‫زﯾﺮوﺟﻮددارد‪:‬‬

‫‪Lie Algebra‬‬ ‫=‬ ‫‪Solvable ⊕s Semisimple‬‬

‫‪Semisimple‬‬ ‫=‬ ‫‪Simple ⊕ Simple ⊕ Simple · · · .‬‬ ‫)‪(١‬‬

‫ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺎدی ﮐﻪ درﻣﻮرد ﺟﺒﺮﻫﺎی ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻫﻨﻮزﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﮐﺎﻣﻞ ازآﻧﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎی‬

‫ﺳﺎده ودرﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻧﯿﻢ ﺳﺎده ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺎ دراﯾﻦ درس آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم‬

‫‪١‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻤﺎم ﺟﺒﺮﻫﺎی ﺳﺎده را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﻫﺮ ﺟﺒﺮ ﺳﺎده را‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮان دردﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ آن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ روﺷﯽ ﮐﻪ ﻣﺎدراﯾﻦ درس ﺑﮑﺎرﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﺳﺎده‬ ‫‪٢‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺒﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺎده ﺑﻮدن ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ دردﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ آن ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﺎده ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‬

‫وآن اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺳﺎده اﺳﺖ ا ﮔﺮ وﻓﻘﻂ ا ﮔﺮ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ آن ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ از دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺠﺰا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫∏‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﭘﺬﯾﺮﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﮐﻪ آن را ﺑﺎ‬
‫∏‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺘﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺘﻮان آن را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬

‫∏‬ ‫∏⊕∏‬ ‫∏‬ ‫∏‬

‫=‬ ‫|‬ ‫⊥‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(٢‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ از دوﻗﺴﻤﺖ ﻣﺠﺰا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻨﺎﺑﺮﻗﻮاﻋﺪ دﯾﻨﮑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎدهای ﮐﻪ ﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮد‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻫﯿﭻ ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫∏‬ ‫∏‬
‫ﯾﮏ زﯾﺮﺟﺒﺮﻧﺎوردا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ وﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺣﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ درﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ زﯾﺮﺟﺒﺮﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺪام از ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎی‬
‫∏‬ ‫∏‬ ‫∏‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎﯾﮏ ﺟﺒﺮﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬ ‫⊕‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢ‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ا ﮔﺮ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪٢‬‬
 ‫اﻟﻒ‪ :‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺠﺰا ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و‬

‫ب‪ :‬ﻫﺮﮐﺪام از ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ از زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ﯾﮏ زﯾﺮﺟﺒﺮﻧﺎوردا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫∏‬ ‫∏‬
‫∈ ‪ .β‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ β − α‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﮥ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ α‬ﮐﻪ روی ‪β‬‬ ‫‪2‬‬ ‫∈‪α‬و‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ n‬اﺛﺒﺎت اﻟﻒ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ β + pα‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ اﯾﻦ ﻧﺮدﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ‬ ‫)‪2(β,α‬‬
‫)‪(α,α‬‬ ‫ﺑﻨﺎﻣﯽ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻮد ‪ β‬ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ اش اﯾﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪= −p‬‬
‫∏‬ ‫∏‬
‫ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ‪ (α, β) = 0‬و درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .p = 0‬اﯾﻦ اﻣﺮﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ‪ β + α‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺮط ﻋﻤﻮد ﺑﻮدن‬
‫∏‬ ‫∏‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺮرﯾﺸﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ودرﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .[Eα , Eβ ] = 0‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮرﯾﺸﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬

‫∏‬ ‫∏‬ ‫∏‬ ‫∏‬

‫ﻋﻤﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮای‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ n2‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ n1‬ﺑﻌﺪی و‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ n‬اﺛﺒﺎت ب‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫∏‬ ‫∏‬
‫ﻧﯿﺰ ‪n2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ‪ n1‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻏﯿﺮﺻﻔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﭘﺎﯾﻪ ای اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻏﯿﺮﺻﻔﺮ ﻣﺘﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ‪ C‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ دو زﯾﺮﺟﺒﺮ ‪ C1‬و ‪ C2‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻤﺒﻠﯿﮏ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ زﯾﺮ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪[C1 , C2 ] = 0‬‬ ‫‪[C1 , π2 ] = 0‬‬

‫‪[π1 , C2 ] = 0‬‬ ‫‪[π1 , π2 ] = 0‬‬ ‫)‪(٣‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺳﺎده ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ا ﮔﺮ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﺗﻤﺎم رﯾﺸﻪ ﻫﺎی‬

‫ﺟﺒﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪[C1 , C2 ] = 0‬‬ ‫‪[C1 ,‬‬ ‫‪]=0‬‬
‫∑‬ ‫∑‪∑ 2‬‬
‫‪[ , C2 ] = 0‬‬ ‫‪[ ,‬‬ ‫‪]=0‬‬ ‫)‪(۴‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫∑‬ ‫∑‬
‫⊕ ‪A2 = C2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⊕ ‪ A1 = C1‬و‬ ‫‪1‬‬ ‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ آﺧﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻞ ﺟﺒﺮِ ‪ A‬راﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ درآن‬

‫‪A = A1 ⊕ A2 .‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻧﯿﻢ ﺳﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ازاﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ِ ‪ π‬ﯾﺎ ‪ π − system‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪:.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ π‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای از ﺑﺮدارﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫‪ n‬اﻟﻒ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻪ درﺑﺎﻻ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ‪،‬‬

‫‪ n‬ب‪ :‬ﺑﺮدارﻫﺎی آن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪2(α,β‬‬

‫)‪(α,α‬‬ ‫‪ n‬ج‪ :‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮدوﺑﺮدار ‪،α, β ∈ π‬‬

‫ﻫﺮ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮑﺘﺎ ﺑﺎ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ آن ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮد‪.‬‬

‫درواﻗﻊ ﯾﮏ ‪ π − system‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ درﺑﺎﻻ اراﺋﻪ ﮐﺮدﯾﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺟﺒﺮﻫﺎی‬

‫ﺳﺎده ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ‪ π − system‬ﻫﺎ و ﯾﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ ِ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ‪.‬‬

‫درﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﺮدارﻫﺎ را ﺣﺬف ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ﺧﻮاص اﻟﻒ ﺗﺎ ج ﻟﻄﻤﻪ ﻧﻤﯽ زﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮزﯾﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬

‫از ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻮد ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ درﺑﺤﺚ ﻫﺎی ﺑﻌﺪی ﻣﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد دارد‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎی ‪ π‬ﯾﺎ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬دراداﻣﻪ ﻓﺮﻗﯽ ﺑﯿﻦ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ و ﯾﮏ ‪−π‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ زﯾﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ِ ‪ π‬ﺧﻮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام ِ‬

‫دﯾﻨﮑﯿﻦ ا ﮔﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻘﺎط و ﺗﻤﺎم اﺗﺼﺎﻻت آﻧﻬﺎ را ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻣﺠﺎز ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬در اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎی آﯾﻨﺪه ﻣﮑﺮرا از‬

‫‪۴‬‬
 ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١‬ﺗﻨﻬﺎ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺳﻪ ﻧﻘﻄﻪ ای ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪاول‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ‪ ٣‬ﺑﺮدار ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دوﻓﺮم ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه درﺷﮑﻞ )‪ (1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع زواﯾﺎی ﺑﯿﻦ ﺳﻪ ﺑﺮدار ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ از ‪ ٣۶٠‬درﺟﻪ ﮐﻤﺘﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازﻃﺮﻓﯽ ﺗﻨﻬﺎ زواﯾﺎی ﻣﻤﮑﻦ درﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ ١٣۵ ،١٢٠ ،٩٠‬و ‪ ١۵٠‬درﺟﻪ‪ .‬ﺳﻪ زاوﯾﻪ ‪ ١٢٠‬درﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ زﯾﺮاﺑﺎاﺳﺘﻘﻼل ﺧﻄﯽ ﺑﺮدارﻫﺎ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺘﻤﺎً ﯾﮑﯽ از زواﯾﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ‪ ٩٠‬درﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً دوزاوﯾﻪ ‪ ٩٠‬درﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ زﯾﺮا ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ‬

‫دوﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺠﺎزﺑﺮای زواﯾﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ n‬اﻟﻒ‪ ١٢٠ ، ٩٠ :‬و ‪ ١٢٠‬درﺟﻪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ ‪ a‬در )‪ (1‬اﺳﺖ و‬

‫‪ n‬ب‪ ١٢٠ ، ٩٠ :‬و ‪ ١٣۵‬درﺟﻪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ ‪ b‬در )‪ (1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﺮزﯾﺮﺳﯿﺴﺘﻢ از ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻮد ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ای ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ رﯾﺸﻪ ﻣﺘﺼﻞ‬

‫ودرﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮاز ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ درﯾﮑﯽ از دو ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه درﺷﮑﻞ )‪ (1‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ ﺑﺮدار‬

‫رﯾﺸﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در رﺋﻮس ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﯿﭻ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ دارای ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻪ ﺗﺎ از رﯾﺸﻪﻫﺎی آن‬

‫ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢‬ﺗﻨﻬﺎ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺳﻪ ﺧﻄﯽ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪدوم‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺧﻂ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دﯾﺎ ﮔﺮام ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در )‪.(2‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام وﺻﻞ ﮐﻨﯿﻢ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺠﻤﻮع زواﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از ‪150 + 120 + 90 = 360‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎاﺳﺘﻘﻼل ﺧﻄﯽ ﺑﺮدارﻫﺎ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم‪ :‬ا ﮔﺮ در ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﯾﮏ ﺧﻂ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه دﯾﺎ ﮔﺮاﻣﯽ ﮐﻪ درآن ﺧﻂ وﺳﻂ ازﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و دو ﻧﻘﻄﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪.(3‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬دورﯾﺸﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ‪ α‬و ‪ β‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻗﻀﯿﻪ ای ﮐﻪدرﺑﺎﻻ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ای وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ‪ α‬و ﻫﻢ ﺑﻪ ‪ β‬ﻣﺘﺼﻞ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ‪ ٣‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﯿﭻ رﯾﺸﻪ ای وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ‪ α‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ ‪ .β‬اﻟﺒﺘﻪ دراﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﮐﻤﯽ‬

‫ﻋﺪم دﻗﺖ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎی ‪ Γα‬و ‪ Γb‬ﻟﺰوﻣﺎً دو ﺑﺨﺶ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺠﺰا را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ در اﺳﺘﺪﻻل اﯾﻦ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺧﻠﻠﯽ وارد ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮن زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دو رﯾﺸﻪ ‪ α‬و ‪ ١٢٠ β‬درﺟﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ |‪ .|α + β| = |α| = |β‬ﺣﺎل ا ﮔﺮ ‪ γ ∈ Γβ‬ﺑﺎﺷﺪ دارﯾﻢ‬

‫‪ γ · (α + β) = γ · β‬واﮔﺮ ‪ γ ∈ Γα‬آﻧﮕﺎه ‪ .γ · (α + β) = γ · α‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ درﺷﮑﻞ )‪ (3‬دﯾﺎ ﮔﺮام ﺑﺎﻻﯾﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﮐﺮد‬

‫و ﻫﻨﻮز ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻣﺠﺎزﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ﻓﻮق دو ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪.‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اول‪ :‬ﻫﯿﭻ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ اﺗﺼﺎل دوﺧﻄﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫‪α‬‬ ‫‪β‬‬
‫‪Γα‬‬ ‫‪Γβ‬‬

‫‪α+β‬‬
‫‪Γα‬‬ ‫‪Γ‬‬
‫‪β‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٣‬ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺠﺎز دردﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮراز ‪ Γα‬ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎﻃﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ α‬ﻣﺘﺼﻞ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺑﺮای ‪.Γβ‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴‬دو اﺗﺼﺎل دو ﺧﻄﯽ درﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﺗﺼﺎل ﻫﺎی ﯾﮏ ﺧﻄﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ دوم‪ :‬ﻫﯿﭻ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت ﻧﺘﯿﺠﻪ اول‪ :‬اوﻻ‪ ‬ﻫﯿﭻ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﺎً از اﺗﺼﺎل ﻫﺎی دوﮔﺎﻧﻪ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻗﺒﻼ‪ ‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ رﯾﺸﻪ‬

‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ درﯾﮑﯽ از دوﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه درﺷﮑﻞ )‪ (1‬ﻗﺮارﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ درﮐﻨﺎر اﺗﺼﺎل ﻫﺎی دوﺧﻄﯽ‪ ،‬اﺗﺼﺎل‬

‫ﻫﺎی ﯾﮏ ﺧﻄﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﻣﺠﺎزﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻣﺜﻞ ﺷﮑﻞ )‪ (4‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬

‫داﺷﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ اﺗﺼﺎل ﻫﺎی وﺳﻄﯽ را ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ اﺗﺼﺎل ﻫﺎی دوﺧﻄﯽ آن‬

‫ﮐﻨﺎرﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﻣﺠﺎزﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اوﻟﯿﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻣﺠﺎزﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت ﻧﺘﯿﺠﻪ ب‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻣﺜﻞ دﯾﺎ ﮔﺮام ﺳﻤﺖ ﭼﭗ درﺷﮑﻞ )‪ (5‬ﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎﺣﺬف ﮐﺮدن‬

‫اﺗﺼﺎﻻت ﻣﯿﺎﻧﯽ آن ﺑﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام ﺳﻤﺖ راﺳﺖ درﻫﻤﺎن ﺷﮑﻞ ﺑﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﻣﺠﺎزﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵‬ﺑﺎ ﺣﺬف ﮐﺮدن اﺗﺼﺎﻻت ﯾﮏ ﺧﻄﯽ دردﯾﺎ ﮔﺮام ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻪ دﯾﺎ ﮔﺮام ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻏﯿﺮﻣﺠﺎزاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Γ‬‬ ‫‪Γ‬‬

‫)‪(b‬‬ ‫)‪(a‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۶‬ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺠﺎزدردﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه دﯾﺎ ﮔﺮام ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺠﺎزﺑﺎﺷﺪ دﯾﺎ ﮔﺮام ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺎزاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬درﺷﮑﻞ )‪ (3‬ا ﮔﺮ دﯾﺎ ﮔﺮام )‪ (a‬ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دﯾﺎ ﮔﺮام )‪ (b‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ازدﯾﺎ ﮔﺮام )‪ (a‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪α · β = −1,‬‬ ‫‪α · γ = −1,‬‬ ‫‪β · γ = 0.‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫ﻃﻮل رﯾﺸﻪ ﻫﺎراﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎﯾﮏ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪α · (β + γ) = −2,‬‬ ‫‪|β + γ|2 = 4,‬‬ ‫)‪(٧‬‬

‫ﮐﻪ ازآن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ‪ α‬و ‪ β + γ‬ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪ ١٣۵‬درﺟﻪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ‪ b‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻣﺠﺎزﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫)‪(b‬‬ ‫)‪(a‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٧‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎی ﻣﺠﺎز درﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎی ﺳﻪ ﺗﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ازاﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎﺷﺎﺧﻪ ﻣﻤﮑﻦ درﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻪ ﺗﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ دﯾﺎ ﮔﺮام ‪ a‬در )‪. (7‬‬

‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت آن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻪ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻣﺜﻞ دﯾﺎ ﮔﺮام ‪ b‬در )‪ (7‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻨﻬﺎﺷﺎﺧﻪ وﺳﻄﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬

‫دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮاﻫﺮزﯾﺮﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺧﻮد ﯾﮏ ‪ −π‬ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺷﺎﺧﻪ وﺳﻄﯽ را درﻧﻈﺮﻣﯽ‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ و ﺑﺎ ﮐﺎﺑﺮدن ﻣﮑﺮر ﻗﻀﯿﻪ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ دﯾﺎ ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‪ ‬ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮدن آن را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﯾﻢ‪ ،‬ﺷﮑﻞ )‪.(8‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﯾﮏ ﺧﻂ دوﺑﻞ‪ .‬ﻫﯿﭻ دﯾﺎ ﮔﺮام‬

‫دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ دارای دو ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻫﯿﭻ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮑﯽ از دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در )‪ (10‬را ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻧﺴﯿﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ از ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫∑‬
‫= ‪ y‬درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ درآن ‪ pi‬ﻫﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ‪ .y · y = 0‬ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﺿﺮاﯾﺐ‬ ‫‪i‬‬ ‫دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪pi αi‬‬

‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ :‬دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی )‪ (١٠‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻄﯽ ﺑﺮدارﻫﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ )؟؟( را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :٨‬ﻫﺮﮔﺎه وﺟﻮدِ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ ‪ ۴‬ﺗﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﯿﺸﺘﺮ را ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎاﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﯾﮏ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎدرﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎی اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻣﺠﺎز ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﻫﺎی )‪ (11‬و )‪ (12‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪(11‬‬

‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺳﺮی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ دردرس ﯾﺎزدﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﯾﻢ ‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪ (12‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ ﻣﻮﺳﻮم‬

‫ﺑﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎی اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ‪ Exceptional Lie Algebras‬اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ درس ﻓﺮﺻﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﯾﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎ راﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫‪a-‬‬

‫‪b-‬‬

‫‪c-‬‬

‫‪d-‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٩‬دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎاﺳﺘﻘﻼل ﺧﻄﯽ ﺑﺮدارﻫﺎﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ وﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪a-‬‬

‫‪b-‬‬

‫‪c-‬‬

‫‪d-‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٠‬دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎاﺳﺘﻘﻼل ﺧﻄﯽ ﺑﺮدارﻫﺎﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ وﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١١‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :١١‬ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎده از دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ )ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﺎ( ‪ -‬ﺟﻬﺖ ﻓﻠﺶ رﯾﺸﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪E6‬‬

‫‪E7‬‬

‫‪E8‬‬

‫‪F4‬‬

‫‪G2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٢‬دﯾﺎ ﮔﺮام ﻫﺎی دﯾﻨﮑﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه‪ ،‬درس ﺳﯿﺰدﻫﻢ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ای ﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ‬

‫وﺣﯿﺪﮐﺮﯾﻤﯽ ﭘﻮر‪ -‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬

‫‪ ١٣‬ﺧﺮداد ‪١٣٩۵‬‬

‫‪ ١‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫دراﯾﻦ درس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ دراﯾﻦ درس ﯾﺎدﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ اﺳﺖ ازﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ‬

‫در درس ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ درﻣﻮرد ﮔﺮوه دوران آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ و راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮوه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺟﺒﺮﻟﯽ‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮروی ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎی ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ‬

‫ﻣﻨﺠﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬درﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﮐﻪ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ درس اﺳﺖ ﻧﺤﻮه ﺳﺎﺧﺘﻦ ِ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺟﺒﺮﻟﯽ‬ ‫‪٢‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮرازﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯾﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ دارای ﻫﻤﺎن رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ درﺟﺒﺮﻟﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮای‬

‫اﯾﻦ ﮐﺎرﻧﺨﺴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﻣﺜﻞ ‪ V‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎل دﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ) ‪ End(V‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻄﯽ روی‬

‫‪١‬‬
‫‪ V‬ﺧﻮد ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درآن ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ دو ﻋﻤﻠﮕﺮﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ [T, T ′ ] = T T ′ − T ′ T‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ‬

‫) ‪ D : A −→ End(V‬را ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ‪ D‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ از ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﺑﻪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ) ‪ End(V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت واﺿﺢ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪[D(x), D(x′ )] = D([x, x′ ]).‬‬ ‫)‪(١‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ‪ V‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ D(x‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ درﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ‪ V‬را ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ‬

‫ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪ su(2‬ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ زﯾﺮرادرﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪[Ta , Tb ] = iϵabc Tc ,‬‬ ‫)‪(٢‬‬

‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی زﯾﺮﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ دوﺑﻌﺪی ازاﯾﻦ ﺟﺒﺮﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 0 1 ‬‬ ‫‪1  0 −i ‬‬ ‫‪1 1 0 ‬‬
‫=‪D(T1 ) :‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪D(T2 ) := ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪D(T3 ) := ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(٣‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 0‬‬ ‫‪i 0‬‬ ‫‪0 −1‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی زﯾﺮﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺳﻪ ﺑﻌﺪی ازاﯾﻦ ﺟﺒﺮﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪√ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫√‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D′ (T1 ) :=  0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪D (T2 ) := 2  1 0 1  ,‬‬ ‫‪D′ (T3 ) := i 2  1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1 ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۴‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪0 1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ِ ‪ 0‬راﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ آن را ﻧﻤﺎﯾﺶ وﻓﺎدار ﯾﺎ ‪ F aithf ull‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ درﻣﻮرد ﮔﺮوه ﻧﯿﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮوه و ‪ Ag‬ﺟﺒﺮﻟﯽ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ از ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ‪ Ag‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ از ﮔﺮوه ﻟﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ g = eθ‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ا ﮔﺮ ‪ D‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ از ﺟﺒﺮ ‪ Ag‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮﻋﻀﻮ ‪ g ∈ G‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪a‬‬
‫‪Ta‬‬

‫ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻧﻤﺎﯾﺶ داد‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪D(g) = eθ‬‬ ‫) ‪D(Ta‬‬
‫‪.‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫‪٢‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮوه وﻗﺘﯽ ﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ D(g‬ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪. (D(g))† = D(g −1‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻮدن ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی ‪ θa‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺟﺒﺮوﻗﺘﯽ ﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ) ‪ D(Ta‬ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮﭘﺎدﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه درﺟﺒﺮﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺪه ﻣﻮﻟﺪﻫﺎی ﺟﺒﺮ را ﺑﺎ ‪τa ≡ iTa‬‬

‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺟﺒﺮوﻗﺘﯽ ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ) ‪ D(τa‬ﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺎی ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دوﻧﻤﺎﯾﺶ‬ ‫‪١ .٢‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ‪ D1‬و ‪ D2‬دوﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D(x) := ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(۶‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪D2 (x‬‬

‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D1‬روی ‪ V1‬و ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D2‬روی ‪ V2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D‬روی ﻓﻀﺎی ‪ V1 ⊕ V2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ درآن ‪ x ∈ V1‬و ‪ .y ∈ V2‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ درﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ‪ V1‬و ‪ V2‬دو زﯾﺮﻓﻀﺎی ﻧﺎوردا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻪ ‪ V1 ⊕ V2‬ﺑﻪ ﻓﺮم ‪‬‬
‫‪y‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ‪ x‬ﻫﺎ ‪ D(x)V1 ∈ V1‬و ‪. D(x)V2 ∈ V2‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬ ‫‪٢.٢‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺘﻮان ﻓﻀﺎی ﺑﺮدرای ‪ V‬را ﺑﻪ دوزﯾﺮﻓﻀﺎی ‪ V1‬و ‪ V2‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ V = V1 ⊕ V2‬ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﺮط زﯾﺮﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪D(x)V1 ⊂ V1 ,‬‬ ‫‪D(x)V2 ⊂ V2 ,‬‬ ‫)‪(٧‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎﯾﺶ ِ ‪ ،D‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺬﯾﺮﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮدرﻣﯽ آﯾﻨﺪ‬

‫‪٣‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪ D1 (x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D(x) := ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(٨‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪D2 (x‬‬

‫ﺿﺮب ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺟﺒﺮ‬ ‫‪٣.٢‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮوهﻟﯽ و ‪ A‬ﺟﺒﺮﻟﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ g = ex‬ﮐﻪ درآن ‪ g ∈ G‬و ‪ .x ∈ A‬دوﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D1‬و ‪ D2‬ازﮔﺮوه‬

‫درﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺿﺮب ﺗﺎﻧﺴﻮری اﯾﻦ دو ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪D(g) = D1 (g) ⊗ D2 (g),‬‬ ‫‪∀g ∈ G.‬‬ ‫)‪(٩‬‬

‫ازراﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫= )‪D(g‬‬ ‫) )‪eD1 (x) ⊗ eD2 (x) = (eD1 (x) ⊗ I)(I ⊗ eD2 (x‬‬

‫‪= eD1 (x)⊗I eI⊗D2 (x) = eD1 (x)⊗I+I⊗D2 (x) .‬‬ ‫)‪(١٠‬‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺎراﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺿﺮب ﺗﺎﻧﺴﻮری دو ﻧﻤﺎﯾﺶ ازﺟﺒﺮراﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ازای دوﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ D1‬و ‪ D2‬ازﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ ، A‬ﺿﺮب ﺗﺎﻧﺴﻮری آﻧﻬﺎ‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪D(x) := D1 (x) ⊗ I2 + I1 ⊗ D2 (x),‬‬ ‫)‪(١١‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ I1‬و ‪ I2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﯾﮑﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی واﺣﺪ درﻓﻀﺎﻫﺎی ‪ V1‬و ‪ V2‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪D‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ D1‬و ‪ D2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ m‬و ‪ n‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ mn D‬ﺑﻌﺪی ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل‬ ‫‪٣‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :١‬ﻫﺮﮔﺎه ) ‪ D : A −→ End(V‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﻌﺪی ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬

‫‪ρ(x) := tr(D(x)),‬‬ ‫)‪(١٢‬‬

‫ﮐﻪ درآن ))‪ tr(D(x‬رد‪ ‬ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ D(x‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ ρ‬واﻗﻌﺎً ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :٢‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮﺟﺒﺮ ‪ A‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻧﻤﺎﯾﺶ اﻟﺤﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﺶ اﻟﺤﺎﻗﯽ ﻧﻘﺶ ﻫﻤﺎن ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ‬

‫را ﺑﺮای ﮔﺮوه ﻫﺎﺑﺎزی ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Adx (y) := [x, y].‬‬ ‫)‪(١٣‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :٣‬دردرس ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﯾﺎدﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﻣﺤﺪود ﺑﻌﺪِ ﺟﺒﺮ)‪ su(2‬ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﺑﺎﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﯾﺎﻧﯿﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ ‪ j‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد و روی ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ‪ 2j + 1‬ﺑﻌﺪیِ ‪ Vj‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ روی ‪ Vj‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺳﭙﯿﻦ ‪j‬‬

‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻀﺎی ‪ Vj‬را ﺑﺎ }‪ {|j, m⟩, −j ≤ m ≤ j‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺳﭙﯿﻦ ‪ j‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫⟩‪D(Jz )|j, m‬‬ ‫‪= m|j, m⟩,‬‬

‫√‬
‫⟩‪D(J+ )|j, m‬‬ ‫=‬ ‫‪j(j + 1) − m(m + 1)|j, m + 1⟩,‬‬
‫√‬
‫⟩‪D(J− )|j, m‬‬ ‫=‬ ‫‪j(j + 1) − m(m − 1)|j, m − 1⟩,‬‬ ‫)‪(١۴‬‬

‫ﮐﻪ درآن ) ‪ J+ = 12 (Jx + iJy‬و ) ‪.J− = 12 (Jx − iJy‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ روی ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ‬ ‫‪۴‬‬

‫∇‪ −i‬ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽ‬

‫دردرس ﻫﺎی ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﺪان ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ دﯾﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻧﮥ ⃗‪ P‬ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮدﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ⃗‬

‫∇‪ P⃗ ≡ −i‬ﻣﻮﻟﺪ اﻧﺘﻘﺎل و ⃗‬

‫∇ × ‪⃗ = −i⃗r‬‬
‫‪L‬‬ ‫∇ × ‪ −i⃗r‬ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ⃗‬
‫‪ L‬ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮدﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ⃗‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ زاوﯾﻪ ⃗‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﻣﻮﻟﺪ دوران اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ درس ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات و ﻣﻌﻨﺎی آﻧﻬﺎراازدﯾﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ‪.‬‬

‫دردرس ﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﮔﺮوه ‪ G‬روی ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ‪ M‬ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن ﮔﺮوه را روی ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ روی ‪ M‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﯽ‬

‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ داد‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻟﯽ و ‪ M‬ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ اﺳﺖ وﻋﻤﻞ ‪ G‬روی ‪ M‬ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ‬

‫ﻋﺒﺎرت دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕ : G × M −→ M‬را ﻋﻤﻞ ﮔﺮوه ‪ G‬روی ﺧﻤﯿﻨﻪ ‪ M‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪:‬‬

‫‪ϕ(g1 , (g2 , x)) = ϕ(g1 g2 , x),‬‬ ‫‪∀g1 , g2 ∈ G, x ∈ M,‬‬ ‫)‪(١۵‬‬

‫ب‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕ‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ g‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕg : M −→ M‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ ϕg (x) := ϕ(g, x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ M‬را ﺑﺎ ) ‪ (x1 , x2 , · · · xn‬ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ واﺣﺪ ‪ g ∼ I + θa Ta‬روی اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ اﺛﺮ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ای ﺑﺎﻣﺨﺘﺼﺎت ) ‪ (x1 + δx1 , x2 + δx2 , · · · xn + δxn‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ درآن ‪ δxµ‬ﻫﺎ ی ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ‪ θa‬ﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ِ ‪ g ∼ I + θa Ta‬دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺎرﺗﺒﻪ اول ‪ δxµ‬ر اﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ θa‬ﻫﺎ ﺑﺴﻂ‬

‫دﻫﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‬

‫‪δxµ ∼ θa Xaµ ,‬‬ ‫)‪(١۶‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ Xaµ‬ﻫﺎ ازروی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺮوه روی ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ روی ‪ M‬را ﺑﻪ ﯾﺎدﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی آن داﺷﺘﯿﻢ‪:‬‬

‫‪D(g)f (x) := f (g −1 x).‬‬ ‫)‪(١٧‬‬

‫دراﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮروی ‪ M‬ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ) ‪ C 1 (M‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ و ﮔﺮوه ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ زﯾﺮاﺳﺖ‬
‫∂‬
‫=‪Ta :‬‬ ‫‪g |θ=0‬‬
‫‪∂θa‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫ﻫﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ درﻣﻮرد ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص درﻣﻮرد ﻧﻤﺎﯾﺶ روی ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ دارﯾﻢ‬

‫∂‬
‫( =‪D(Ta )f :‬‬ ‫‪D(g))f,‬‬ ‫)‪(١٨‬‬
‫‪∂θa‬‬

‫وﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪،(17‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫∂‬ ‫∂‬
‫= )‪(D(Ta )f ) (x‬‬ ‫‪D(g)f‬‬ ‫= )‪(x‬‬ ‫)‪f (g −1 x‬‬ ‫)‪(١٩‬‬
‫‪∂θa‬‬ ‫‪∂θa‬‬

‫وﯾﺎ‬

‫∂‬ ‫∂‬
‫= )‪(D(Ta )f ) (x‬‬ ‫‪f (xµ − θa Xaµ ) = −Xaµ µ f,‬‬ ‫)‪(٢٠‬‬
‫‪∂θa‬‬ ‫‪∂x‬‬

‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎﺑﺮداﺷﺘﻦ ‪ f‬ازدوﻃﺮف‬

‫∂‬
‫‪D(Ta ) = −Xaµ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(٢١‬‬
‫‪∂xµ‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﻻرا ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺜﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ زﯾﺮ را درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪xµ −→ xµ + θa Xaµ ,‬‬ ‫)‪(٢٢‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﻟﺪ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎ ‪ θa‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ Ta‬ﻧﻤﺎﯾﺶ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ زﯾﺮراروی ﺗﻮاﺑﻊ دارد ﮐﻪ درآن ازﻧﻤﺎد ﺧﻼﺻﻪ ‪ Ta‬ﺑﺠﺎی ) ‪ D(Ta‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪Ta = −Xaµ ∂µ ,‬‬ ‫)‪(٢٣‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ ∂µ‬ﻧﻤﺎد ﺧﻼﺻﻪ ای اﺳﺖ ﺑﺮای ‪. ∂x∂ µ‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎ‬ ‫‪١ .۴‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :١‬ﮔﺮوه )‪ So(3‬روی ﻓﻀﺎی ﺳﻪ ﺑﻌﺪی ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ دوران ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪xi −→ xi + ϵijk θj xk ,‬‬ ‫)‪(٢۴‬‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫∇ × ‪Ji = −ϵijk xk ∂i −→ J⃗ = −⃗r‬‬

‫⃗‬ ‫)‪(٢۵‬‬

‫وﯾﺎ‬

‫‪Jx = −(y∂z − z∂y ),‬‬ ‫‪Jy = −(z∂x − x∂z ),‬‬ ‫‪Jz = −(x∂y − y∂x ).‬‬ ‫)‪(٢۶‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :٢‬ﮔﺮوه )‪ So(n‬روی ﻓﻀﺎی ‪ n‬ﺑﻌﺪی ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ واﺣﺪ دراﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮاﺳﺖ‬

‫‪g ≈ I + L,‬‬ ‫)‪(٢٧‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ L‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﭘﺎدﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ L‬را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ‪ Tmn := Emn − Enm‬ﺑﺴﻂ داد‪ .‬درﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫∑‬
‫‪g≈I+‬‬ ‫‪ω mn Tmn‬‬ ‫)‪(٢٨‬‬
‫‪m̸=n‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ .ωmn = −ωnm‬ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮی از ﮔﺮوه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ زﯾﺮرااﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪xi −→ xi +‬‬ ‫‪ω mn (Tmn x)i ,‬‬ ‫)‪(٢٩‬‬
‫‪m,n‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ (Tmn x)i‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ‪ i‬ام ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ Tmn x ِ n × 1‬اﺳﺖ‪ .‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪D(Tmn ) = −(Tmn x)i ∂i‬‬ ‫)‪(٣٠‬‬

‫ﺑﺮای آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮرا ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ ﺗﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ‪ (Tmn x)i‬را ﺑﺎزﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫)‪(٣١‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪(Tmn x) = (Tmn )j xj = (Emn ij − Enm ij )xj = (δm‬‬
‫‪i‬‬
‫‪δnj − δni δmj )xj = δm‬‬
‫‪i‬‬
‫‪xn − δni xm .‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫ﺑﺎﺗﺮﮐﯿﺐ )‪ (31,30‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪D(Tmn ) = −(δm‬‬
‫‪i‬‬
‫‪xn − δni xm )∂i = xm ∂n − xn ∂m .‬‬ ‫)‪(٣٢‬‬

‫ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ‪ xm ∂n −xn ∂m‬دارای ﻫﻤﺎن رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎی ﺟﺒﺮ )‪.so(n‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻟﯽ‬ ‫‪۵‬‬

‫دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﻃﻮرﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺑﻪ اراﯾﻪ ﻧﮑﺎت ﮐﻠﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﻫﺎی ﻟﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ‬

‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﯾﺎدﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دردرس ﻫﺎی ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ درﺑﺎره ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ دوران ﯾﺎ )‪su(2‬‬

‫آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ روش ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮدوران را ﻣﺮورﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ )‪su(2‬‬ ‫‪١.۵‬‬

‫دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﯾﮑﺎﻧﯽ وﻣﺤﺪود ﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎرﻣﺎراﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺟﺒﺮﻫﺎی‬

‫دﻟﺨﻮاه آﻣﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫درﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن رواﺑﻂ ﺟﺒﺮﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪[Jz , J+ ] = J+ ,‬‬

‫‪[Jz , J− ] = −J− ,‬‬

‫‪[J+ , J− ] = 2Jz .‬‬ ‫)‪(٣٣‬‬

‫‪٩‬‬
‫ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ را ﺑﺎ ‪ Dj‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ روی ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ Vj‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻗﻀﯿﻪ ﭘﯿﺘﺮ‪-‬واﯾﻞ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺣﺘﻤﺎً ﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ازﻧﻮﺷﺘﻦ ِ ﻧﻤﺎد ‪ Dj‬ﺧﻮدداری ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دراداﻣﻪ ﻣﻨﻈﻮرﻣﺎ از ‪ J+‬ﻧﻤﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮازﺟﺒﺮﯾﺎ ) ‪Dj (J+‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ازاﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪازﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ J±‬و ‪ Jz‬ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬رواﺑﻂ ﺟﺒﺮﻟﯽ و ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ‪:‬‬

‫†‬
‫‪J−‬‬ ‫‪= J+ .‬‬ ‫)‪(٣۴‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ‪ Jz‬راﻗﻄﺮی ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬وﯾﮋه ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮرا ﺑﺎ ‪ m‬ووﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی آن را ﺑﺎ ⟩‪ |m‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪Jz |m⟩ = m|m⟩.‬‬ ‫)‪(٣۵‬‬

‫ﻫﻨﻮزراﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮﻣﻤﮑﻦ ‪ m‬وﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ‪ Vj‬ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽ داﻧﯿﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ وﯾﮋه ﻣﻘﺪارﻫﺎﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬

‫وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی }⟩‪ {|m‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪﺑﻬﻨﺠﺎروﯾﮑﻪ ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ‪ Vj‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ازرواﺑﻂ ﺟﺒﺮﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫⟩‪J+ |m⟩ = C+ (m)|m + 1‬‬

‫‪J− |m⟩ = C− (m)|m − 1⟩.‬‬ ‫)‪(٣۶‬‬

‫ﮐﻪ درآن )‪ C± (m‬ﺿﺮاﯾﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﺧﻮد راﺑﺮای ﻧﺎﻣﮕﺬاری آﯾﻨﺪه آﻣﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻫﺮ وﯾﮋه ﻣﻘﺪار ‪ m‬ﯾﮏ وزﻧﻪ ﻣﯽ‬

‫ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﻪ رﺷﺘﻪ · · · ‪ · · · m − 2, m − 1, m, m + 1, m + 2,‬ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن از وزﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺤﺪود ﺑﻌﺪ اﺳﺖ اﯾﻦ‬

‫ﻧﺮدﺑﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﯾﮏ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻣﺜﻞ ‪ j‬و ﯾﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻣﺜﻞ ‪ j − g‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درآن ﺗﻌﺪاد ﭘﻠﻪ ﻫﺎﯾﻌﻨﯽ ‪ g + 1‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮏ‬

‫ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل دﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ )‪ C− (m‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮔﺮﻓﺖ زﯾﺮاﻫﺮﻓﺎزی را ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺿﺮﯾﺒﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎﺑﺎزﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﺎﻟﺖ ⟩‪|m − 1‬‬

‫ازﺑﯿﻦ ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﻗﺪم ﺑﻌﺪی آن اﺳﺖ ﮐﻪ ازراﺑﻄﻪ )‪ (37‬رواﺑﻂ زﯾﺮ را ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ‪:‬‬

‫∗‬
‫‪⟨m|J− = C+‬‬ ‫|‪(m)⟨m + 1‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫‪⟨m|J+ = C− (m)|m − 1⟩.‬‬ ‫)‪(٣٧‬‬

‫ﺣﺎل ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ⟩‪ ⟨m + 1|J+ |m‬را ازدوﻃﺮﯾﻖ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫‪C+ (m) = C− (m + 1),‬‬ ‫)‪(٣٨‬‬

‫ﮐﻪ درﺿﻤﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺿﺮاﯾﺐ )‪ C+ (m‬ﻧﯿﺰ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ زﯾﺮﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪⟨m|J+ J− |m⟩ = ⟨m|J− J+ + 2Jz |m⟩,‬‬ ‫)‪(٣٩‬‬

‫ﮐﻪ ازآن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪(C− (m))2 = (C+ (m))2 + 2m,‬‬ ‫)‪(۴٠‬‬

‫وﯾﺎ‬

‫‪(C+ (m − 1))2 = (C+ (m))2 + 2m,‬‬ ‫)‪(۴١‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ j‬وﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ آن ‪ j − g‬اﺳﺖ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪C+ (j) = 0,‬‬ ‫‪C− (j − g) = 0,‬‬ ‫)‪(۴٢‬‬

‫وﯾﺎﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪،(38‬‬

‫‪C+ (j) = 0,‬‬ ‫‪C+ (j − g − 1) = 0.‬‬ ‫)‪(۴٣‬‬

‫ا ﮔﺮ ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ‪ (C+ (m))2‬را ﺑﺎ ‪ λm‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ رواﺑﻂ ﺗﮑﺮارﻓﻮق ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪λj−1 = 2j,‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫‪λj−2 = λj−1 + 2(j − 1),‬‬

‫‪··· ,‬‬

‫‪λm−1 = λm + 2m‬‬

‫···‬ ‫)‪(۴۴‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮان ﻃﺮﻓﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﺗﮑﺮار )‪ (41‬را ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﭘﻠﻪ ﻫﺎ ﺟﻤﻊ زد و ﺑﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮرﺳﯿﺪ‬

‫∑‬
‫‪j‬‬ ‫∑‬
‫‪j‬‬ ‫∑‬
‫‪j‬‬
‫= ‪λm−1‬‬ ‫‪λm + 2‬‬ ‫‪m,‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬
‫‪m=j−g‬‬ ‫‪m=j−g‬‬ ‫‪m=j−g‬‬

‫وﯾﺎ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺮزی )‪،(43‬‬

‫∑‬
‫‪j‬‬
‫‪0=2‬‬ ‫‪m −→ (2j − g)(g + 1) = 0.‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬
‫‪m=j−g‬‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ g‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪ −1‬ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪2j = g.‬‬ ‫)‪(۴٧‬‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﭼﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﻌﻨﯽ ‪ j‬ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﯾﮏ ﻋﺪد ﻧﯿﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ j‬و ﭘﺎﯾﯿﻦ‬

‫ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ آن ‪ −j‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ از رواﺑﻂ )‪ (44‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻘﺪار ‪ λm‬ﻫﺎ وﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ﺿﺮاﯾﺐ )‪ C± (m‬را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ‬

‫√‬ ‫√‬
‫= )‪C+ (m‬‬ ‫)‪(j − m)(j + m + 1‬‬ ‫= )‪C− (m‬‬ ‫‪(j + m)(j − m + 1).‬‬ ‫)‪(۴٨‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺟﺒﺮ )‪ su(2‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﺪد ﻧﯿﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ ‪ j‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد وﺑﻌﺪ آن ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪ .2j + 1‬ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از }⟩‪.{| − j⟩, | − j + 1⟩, · · · |j − 1⟩, |j‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻂ رواﺑﻂ زﯾﺮﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫= ⟩‪Jz |m‬‬ ‫⟩‪m|m‬‬

‫√‬
‫= ⟩‪J+ |m‬‬ ‫⟩‪(j − m)(j + m + 1)|m + 1‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫√‬
‫= ⟩‪J− |m‬‬ ‫‪(j + m)(j − m + 1)|m − 1⟩.‬‬ ‫)‪(۴٩‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ j‬ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪﺑﺎ‪:‬‬

‫‪⟨m′ |Jz |m⟩ = mδm,m′‬‬

‫√‬
‫‪⟨m′ |J+ |m⟩ = (j − m)(j + m + 1)δm′ ,m+1‬‬
‫√‬
‫‪⟨m′ |J− |m⟩ = (j + m)(j − m + 1)δm′ ,m−1 .‬‬ ‫)‪(۵٠‬‬

‫ﺣﺎل‬

‫ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮاﻟﻬﺎراﻣﯽ ﺗﻮان درﻣﻮردﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ دﻟﺨﻮاه ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ‪ A‬ﻣﺜﻼ‪ ‬ﺟﺒﺮﻟﯽ )‪،su(3‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮدارد وﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﭼﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫ب ‪ :‬ﺑﻌﺪ ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﭼﻨﺪاﺳﺖ؟ و‬

‫ج ‪ :‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ِ ﻣﺸﺨﺺ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺪف ﻣﺎآن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮال ﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﻢ ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺎ ﮐﻤﯽ دﻗﺖ ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺪم ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای اﯾﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﻃﯽ‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﯾﺎدآور راﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪوی دردرس ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ)‪ su(2‬دﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﺎاﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ درﺟﺒﺮ )‪su(2‬‬

‫زﯾﺮﺟﺒﺮﮐﺎرﺗﺎن ﯾﮏ ﺑﻌﺪی و درﯾﮏ ﺟﺒﺮدﻟﺨﻮاه ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮای ﺷﺮوع ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ را درﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎرﺗﺎن ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬رﺗﺒﻪ ﺟﺒﺮ را ‪ r‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ازﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎد ‪ D‬ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺳﺖ‬

‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ) ‪ D(Hi‬را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺎن ‪ Hi‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬ﻓﻀﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ را ‪ V‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻌﺪ آن را‬

‫ﻧﻤﯽ داﻧﯿﻢ‪ .‬رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺻﻠﯽ ای ﮐﻪ ازآﻧﻬﺎاﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬

‫‪[Hi , Hj ] = 0‬‬

‫‪[Hi , Eα ] = αi Eα‬‬

‫‪[Eα , E−α ] = 2αi Hi .‬‬ ‫)‪(۵١‬‬

‫‪١٣‬‬
‫اﯾﻦ رواﺑﻂ ﻗﺮاراﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯾﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﻨﺪه ﺟﺒﺮﻧﯿﺰﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮑﺎﻧﯽ ‪ Hi‬ﻫﺎ را ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﻪ درﻧﺘﯿﺠﻪ آن رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺣﮑﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮﺑﯿﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ Eα‬و ‪ E−α‬ﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪Eα† = E−α .‬‬ ‫)‪(۵٢‬‬

‫اﯾﻨﮏ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺪم راﺑﺮﻣﯽ دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ‪ Hi‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎراﺑﺎﻫﻢ ﻗﻄﺮی ﮐﺮد )وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک آﻧﻬﺎراﯾﺎﻓﺖ( ‪ .‬اﯾﻦ‬

‫⃗| ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ‬

‫وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎ ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎی ‪ V‬راﺟﺎروب ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ وﯾﮋه ﺑﺮدارﻣﺸﺘﺮک ‪ Hi‬ﻫﺎ را ﺑﺎ ⟩‪µ‬‬

‫‪Hi |µ⟩ = µi |µ⟩,‬‬ ‫‪i = 1, 2, · · · r.‬‬ ‫)‪(۵٣‬‬

‫ﺑﺮدار ‪ µ‬ﯾﮏ ﺑﺮدار ‪ r‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً وزﻧﻪ ﯾﺎ ‪ weight‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ وزﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﺎ ∆ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ و آن را ﻓﻀﺎی‬

‫وزﻧﻪ ﻫﺎ ﯾﺎ ‪ W eight Space‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎم وزﻧﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ∆ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازﺑﺮدارﻫﺎی‬

‫‪∆ = {µ, ν, · · · },‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ آﻧﻬﺎرا درﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ رﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮدارﻫﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ دراﯾﻦ درس ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﺎده و ﻣﺘﻘﺎرﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد‬

‫ورﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮ دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ وزﻧﻪ ﻫﺎرا رﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﭼﯿﺰی ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ آن را دﯾﺎ ﮔﺮام وزﻧﻪ ﻫﺎ ﯾﺎ ‪ W eight Diagram‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮدارﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎ وزﻧﻪ ‪ µ‬را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺎ ⟩‪ |µ‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽ دﻫﯿﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دروزﻧﻪ ﻫﺎ واﮔﻨﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ دوﺑﺮدارﻣﺘﻔﺎوت ازﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﮏ وزﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﯾﮏ وزﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬وزﻧﻪ ای ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻏﯿﺮﺻﻔﺮآن ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ µ1‬و ‪ µ2‬دووزﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬

‫‪ µ1 > µ2‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ µ1 − µ2‬ﯾﮏ وزﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان وزﻧﻪ ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ را ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ N‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ وزﻧﻪ ﻫﺎ راﻃﻮری‬

‫ﻣﺮﺗﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪µ1 ≥ µ2 ≥ · · · µN .‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬

‫‪١۴‬‬
 ‫اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ را ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﺪم ﺑﻌﺪی آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺮ ﺑﻘﯿﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﺟﺒﺮرا روی اﯾﻦ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﻣﺜﻞ ‪ Eα‬را درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ = ] ‪[Hi , Eα‬‬

‫‪ .αi Eα‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Hi (Eα |µ⟩) = (Eα Hi + αi Eα )|µ⟩ = (µi + αi )Eα |µ⟩.‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ راﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺑﺎﻻﺑﺮﻧﺪه و رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﻨﻔﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه‬

‫درﻓﻀﺎی وزﻧﻪ ﻫﺎﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮدارﯾﻢ‪ :‬ﺑﺮدار ﻫﺎی‬

‫‪Eα |µ⟩,‬‬

‫‪E−α |µ⟩,‬‬ ‫)‪(۵٧‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ وزﻧﻪ ﻫﺎی ‪ µ + α‬و ‪ µ − α‬دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﯾﮏ ﺑﺮدار ﺑﻬﻨﺠﺎرِ ⟩ ‪ |vµ‬رادرﻧﻈﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .Eα |vµ ⟩ = 0 :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮدار ⟩ ‪ |vµ‬ﮐﻪ آن را ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺎ ⟩‪ |0‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺑﻬﻨﺠﺎرﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮدار ⟩ ‪ E−α |vµ‬ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻬﻨﺠﺎرﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را ﭘﺲ ازﺑﻬﻨﺠﺎرﮐﺮدن ﺑﺎ ⟩‪ |1‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ و رﺷﺘﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی ﺑﻬﻨﺠﺎرزﯾﺮ را‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﯿﻢ‬

‫‪g‬‬
‫‪|0⟩ := |vµ ⟩, |1⟩ := N1 E−α |vµ ⟩, |2⟩ := N2 E−α E−α |vµ ⟩, · · · |g⟩ := Ng E−α‬‬ ‫⟩ ‪|vµ‬‬ ‫)‪(۵٨‬‬

‫ﮐﻪ درآن ﺿﺮاﯾﺐ ‪ Nk‬ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی ⟩‪ |k‬ﺑﻬﻨﺠﺎرﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﯿﺠﻪ رﺷﺘﻪ ای ازوزﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﺜﻞ‬

‫‪µ, µ − α, µ − 2α,‬‬ ‫‪µ − gα‬‬ ‫)‪(۵٩‬‬

‫∈ ‪ .µ − (g + 1)α‬اﯾﻦ رﺷﺘﻪ راﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن از وزﻧﻪ ﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهﺗﻮﺳﻂ ‪ α‬ﺑﺎﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ‪µ‬‬
‫∈‪µ+α‬و∆ ‪/‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ∆ ‪/‬‬

‫‪١۵‬‬
 ‫و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ‪ µ − gα‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪E−α |k⟩ = Ck |k + 1⟩,‬‬

‫‪Eα |k⟩ = Dk |k − 1⟩.‬‬ ‫)‪(۶٠‬‬

‫ﮐﻪ درآن ﺿﺮاﯾﺐ ‪ Ck‬و ‪ Dk‬ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ درﻣﻮرد )‪ su(2‬دﯾﺪﯾﻢ‪(.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪⟨k|Eα = Ck ⟨k + 1|, ⟨k|E−α = Dk ⟨k − 1|.‬‬ ‫)‪(۶١‬‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزی زﯾﺮﻧﯿﺰﺑﺮﻗﺮارﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪D0 = 0 Cg = 0.‬‬ ‫)‪(۶٢‬‬

‫ﺑﺎﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻋﻨﺼﺮﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ⟩‪ ⟨k|E−α |k − 1‬ازدوﻃﺮﯾﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪Ck = Dk+1 .‬‬ ‫)‪(۶٣‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺮط ﻣﺮزی ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮدرﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪Dg+1 = 0, D0 = 0.‬‬ ‫)‪(۶۴‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪⟨k|Eα E−α |k⟩ = ⟨k|E−α Eα + αi Hi |k⟩ = Dk2 + (α, µ − kα).‬‬ ‫)‪(۶۵‬‬

‫‪ .Ck2 = Dk+1‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺗﮑﺮارﻣﯽ رﺳﯿﻢ‬

‫‪2‬‬
‫اﻣﺎﻃﺮف ﭼﭗ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪2‬‬
‫‪Dk+1‬‬ ‫‪= Dk2 + (α, µ − kα).‬‬ ‫)‪(۶۶‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از رواﺑﻂ ﺗﮑﺮار اﻟﺰام ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮﺑﺮﻗﺮارﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫)‪2(α, µ‬‬
‫‪= g.‬‬ ‫)‪(۶٧‬‬
‫)‪(α, α‬‬

‫‪١۶‬‬
‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ درﺳﺖ ﻫﻤﺎن راﺑﻄﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺒﺮﺑﺮﻗﺮارﺑﻮد ﺑﺎاﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎر ‪ µ‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ وزﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ‬

‫راﺑﺮای وﻗﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ آوردﯾﻢ ﮐﻪ ‪ µ‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ µ‬ﯾﮏ وزﻧﻪ دﻟﺨﻮاه ازﻧﺮدﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ آن ‪ µ + pα‬و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ‬

‫آن ‪ µ − qα‬ﺑﺎﺷﺪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮدرﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫)‪2(α, µ‬‬
‫‪= q − p.‬‬ ‫)‪(۶٨‬‬
‫)‪(α, α‬‬
‫∑‬
‫∈ ‪ α‬و ﻫﺮوزﻧﻪ ∆ ∈ ‪ Wα (µ) ،µ‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ِ ‪ µ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ α‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ وزﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ‪) :‬اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ(‪ .‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮرﯾﺸﻪ‬

‫اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﻮرد رﯾﺸﻪ ﻫﺎﺑﺮای اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ و ﺑﺪﺳﺖ آوردن وزﻧﻪ ﻫﺎ‬ ‫‪۶‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺤﺪود ﺑﻌﺪ اﺳﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺜﻞ ⟩‪ |Λ‬وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬
‫∑‬
‫‪+‬‬
‫‪Eα |Λ⟩ = 0‬‬ ‫∈‪∀α‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(۶٩‬‬

‫وزﻧﮥ ‪ Λ‬را ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﮥ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﯾﺎ ‪ Highest W eight‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬دوﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ درﻧﻈﺮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ اﻫﻤﯿﺖ‬

‫اﺳﺎﺳﯽ دارﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ اول )دﯾﻨﮑﯿﻦ( ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ آن ﺣﺘﻤﺎً ﻏﯿﺮوا ﮔﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ درراﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ازﺑﺮدار ⟩‪ |Λ‬ﻧﺎم ﺑﺮده اﯾﻢ و ﻧﻪ ﺑﺮدار ⟩ ‪.|vΛ‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ دوم )دﯾﻨﮑﯿﻦ(‪ :‬دو ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮازﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻣﻌﺎدل اﻧﺪ ا ﮔﺮوﻓﻘﻂ ا ﮔﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ آﻧﻬﺎﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
‫اﯾﻦ دوﻗﻀﯿﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎرﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻌﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪاز ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ‬

‫وزﻧﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ را ﺑﺎاﺛﺮدادن ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎرﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫∏‬
‫‪= {α, β, γ, · · · },‬‬ ‫)‪(٧٠‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮداز‪:‬‬

‫⟩‪|Λ‬‬

‫· · · ‪E−α |Λ⟩, E−β |Λ⟩, E−γ |Λ⟩,‬‬

‫· · · ‪E−α E−β |Λ⟩, E−α E−γ |Λ⟩, E−β E−γ |Λ⟩,‬‬

‫· · · ‪E−α E−β E−γ |Λ⟩,‬‬

‫‪··· ,‬‬ ‫)‪(٧١‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ وزﻧﻪ ﻫﺎی زﯾﺮﻣﺘﻨﺎﻇﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪Λ,‬‬

‫· · · ‪Λ − α, Λ − β, Λ − γ,‬‬

‫‪Λ − α − β, Λ − α − γ, Λ − β − γ, · · · ,‬‬

‫‪Λ − α − β − γ, · · · ,‬‬

‫‪··· .‬‬ ‫)‪(٧٢‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ای ازواﮔﻨﯽ وزﻧﻪ ﻫﺎﺑﺮای ﺑﺮدارﻫﺎی‬

‫‪E−α E−β |Λ⟩,‬‬ ‫‪E−β E−α |Λ⟩,‬‬ ‫)‪(٧٣‬‬

‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮدو ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﺑﺎوزﻧﮥ ‪ Λ − α − β‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ آﺑﺸﺎرِ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﯾﺎوزﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻮق ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺠﺎزﻧﯿﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا ﺑﺴﯿﺎری وزﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد دراﯾﻦ آﺑﺸﺎر ﺷﺮط )‪ (68‬را ﻧﻘﺾ‬

‫‪١٨‬‬
 ‫‪q‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١‬ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ از)‪ su(3‬ﺑﺎ دوﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ q1‬و ‪ q2‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺎاﯾﻦ ﺷﺮط ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫)‪2(Λ, α‬‬ ‫∏‬

‫‪= qα‬‬ ‫∈ ‪∀α‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(٧۴‬‬
‫)‪2(α, α‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ qα‬ﻫﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎاﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ } ‪ {qα‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬درﻫﺮﻗﺪم ازراﺑﻄﻪ )‪ (72‬ﻣﯽ‬

‫ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺻﺤﺖ راﺑﻄﻪ ‪ 68‬را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً درﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ از اﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ و ازوزﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺑﺪﺳﺖ آورده اﯾﻢ وزﻧﻪ‬

‫ﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎاﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ } ‪ {qα‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﯽ ﺗﻮان ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ‬

‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ازﯾﮏ ﺟﺒﺮ را ﺑﺎ دﯾﺎ ﮔﺮام دﯾﻨﮑﯿﻦ آن ﺟﺒﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد ﮐﻪ روی ﻧﻘﺎط آن اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ } ‪ {qα‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ا ﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎ‬ ‫‪٧‬‬

‫دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ازﺟﺒﺮ )‪ su(3‬را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﻧﻤﺎﯾﺶ از اﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪.(1‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪ .(1, 0‬دراﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ ﺑﺎرواﺑﻂ زﯾﺮﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪2(Λ, α1‬‬ ‫) ‪2(Λ, α2‬‬

‫‪= 1,‬‬ ‫‪= 0,‬‬ ‫)‪(٧۵‬‬
‫) ‪(α1 , α1‬‬ ‫) ‪(α2 , α2‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫‪β‬‬

‫‪α‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢‬دﯾﺎ ﮔﺮام وزﻧﻪ ﻫﺎدرﻧﻤﺎﯾﺶ )‪ (1, 0‬ﺑﺮای )‪. su(3‬‬

‫√‬
‫‪ α2 = ( −1‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﺟﺒﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺘﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫‪2 ,‬‬
‫‪3‬‬
‫) ‪2‬‬ ‫ﮐﻪ درآن )‪ α1 = (1, 0‬و‬

‫‪1‬‬ ‫‪1 1‬‬

‫=‪Λ‬‬ ‫‪(2α1 + α2 ) = ( , √ ).‬‬ ‫)‪(٧۶‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2 2 3‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ وزﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺠﺎزﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز ‪ Λ − α1‬و ‪ .Λ − α1 − α2‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ وزﻧﻪ ه اازاﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ِ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ .‬دﯾﺎ ﮔﺮام وزﻧﻪ ﻫﺎ درﺷﮑﻞ )‪ (2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ ٣‬ﺑﻌﺪی اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮐﻮارک از‬

‫)‪ su(3‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪ .(0, 1‬دراﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ ﺑﺎرواﺑﻂ زﯾﺮﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪2(Λ, α1‬‬ ‫) ‪2(Λ, α2‬‬

‫‪= 0,‬‬ ‫‪= 1,‬‬ ‫)‪(٧٧‬‬
‫) ‪(α1 , α1‬‬ ‫) ‪(α2 , α2‬‬
‫√‬
‫‪ α2 = ( −1‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﺟﺒﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺘﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫‪2 ,‬‬
‫‪3‬‬
‫) ‪2‬‬ ‫ﮐﻪ درآن )‪ α1 = (1, 0‬و‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪Λ‬‬ ‫‪(α1 + 2α2 ) = (0, √ ).‬‬ ‫)‪(٧٨‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ وزﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺠﺎزﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز ‪ Λ − α2‬و ‪ .Λ − α1 − α2‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ وزﻧﻪ ه اازاﻧﻌﮑﺎس واﯾﻞ ِ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ .‬دﯾﺎ ﮔﺮام وزﻧﻪ ﻫﺎ درﺷﮑﻞ )‪ (3‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ ٣‬ﺑﻌﺪی اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻧﻤﺎﯾﺶ ﭘﺎد‪-‬ﮐﻮارک‬

‫از )‪ su(3‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫‪α2‬‬

‫‪α1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٣‬دﯾﺎ ﮔﺮام وزﻧﻪ ﻫﺎدرﻧﻤﺎﯾﺶ )‪ (0, 1‬ﺑﺮای )‪. su(3‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪٨‬‬

‫‪ - ١ n‬درﻧﻤﺎﯾﺶ )‪ (1, 1‬ازﺟﺒﺮ )‪ su(3‬ﺑﺮدار ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ را ﺑﺮﺣﺴﺐ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وزﻧﻪ راﺑﺎ ‪ Λ‬و ﺑﺮدارﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﺎ ⟩‪|Λ‬‬

‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺳﺎده )‪ su(3‬را ﺑﺎ ‪ α‬و ‪ β‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی‬

‫‪|1⟩ := E−α E−β |Λ⟩,‬‬ ‫و‬ ‫‪|2⟩ := E−β E−α |Λ⟩,‬‬ ‫)‪(٧٩‬‬

‫ﻫﺮدو ﯾﮏ وزﻧﻪ دارﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وزﻧﻪ ‪ Λ − α − β‬واﮔﻨﯽ دارد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ دوﺑﺮدارﻓﻮق ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‬

‫ازرواﺑﻂ ﺟﺒﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ و ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎی زﯾﺮراﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪⟨1|1⟩, ⟨2|2⟩, ⟨1|2⟩.‬‬ ‫)‪(٨٠‬‬

‫‪ - ٢ n‬درﺟﺒﺮ )‪ su(3‬وزن ﻫﺎی ﻫﺮﮐﺪام از ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ و دﯾﺎ ﮔﺮام وزﻧﻪ ﻫﺎی ﻫﺮﮐﺪام رارﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪. (2, 0‬‬

‫‪٢١‬‬
 ‫ب ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪.(0, 2‬‬

‫ب ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪.(1, 1‬‬

‫ج ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪.(2, 1‬‬

‫د‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪.(1, 2‬‬

‫‪ - ٣ n‬وزن ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪ (1, 0, 0‬ازﺟﺒﺮ )‪ su(4‬را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬