Kimi

Elementët kimik në trupin e njeriut.

X-G 2014-2015

Naim Frashëri
 Tru
mund te genden ngado. Ne te velete, te @ithe atomet e domo

njeriu, duke perdorur perberesit me te thjeshte te mundshem. P

 65% oksigjen
18% karbon
10% hidrogjen
3% azot
1,6% kalcium
1% fosfor
0,35% kalium
0,15% klor
0,15% natrium
0,05% magnez
0,25% squfur
0,008% hekur
0,00004% jod.
Elementet e gr.1A jane shume te
rendesishem ne dieten e njeriut
sepse ato formojne perberje, te
cilat jane te pranishme ne
organizem ne formen e tretesirave
jonike.Te gjitha jonet mbajne
ngarkesa elektrike, keshtu ato jane
tretesira elektolitike mjaft te
mira.Dy jonet me te rendesishme
qe gjenden ne trupin e njeriut jane
jonet K+ dhe Na+.Perqendrimet
jonormale elektrolitike ne serumet
e gjakut mund te ndikojne ne
shfaqjen e semundjeve te
ndryshme
Oksigjeni është element shumë i përhapur sa që pa të nuk mund të
paramendohet jeta. Kështu dy të tretat (diku reth 65%) e trupit të njeriut
përbëhen nga ky element i pazëvendësushëm. Këtë element në trupin e
njeriut e gjemë në formë të ujit.Oksigjeni është gaz i cili nuk digjet por e
ndihmon djegjen.Oksigjeni së bashku me hidrogjenin formojn ujin i cili
është komponimi më i përhapur në natyrë. Oksigjeni gjendet ne dy
modifikime alotropike si oksigjen i zakonshem (O2)dhe ozon (O3)
Perdorimi: Oksigjeni eshte perberesi kryesor i ajrit.Bimet e gjelberta e
krijojn oksigjenin gjate procesit te fotosintezes,ndersa njerzit dhe
shtazet e shfrytezojn ate gjate procesit te frymemarrjes dhe e lirojn
dyoksidin e karbonit.Oksigjeni eshte i nevojshem per fymemarrje,per
zhytesit,alpinistet,pilotet,perdoret ne mjeksi per ta letesuar
frymemarrjen e te te semureve,perdoret si lende per ta ndihmuar
djegjen.
Karboni (18%) është sinonim me jetën. Roli i saj
kryesor është për shkak të faktit se ajo ka katër
faqet lidhjes që lejojnë për ndërtimin e gjata,
zinxhirët komplekse të molekulave. Për më tepër,
lidhjet e karbonit mund të formohen dhe të thyhen
me një sasi modeste të energjisë, duke e lejuar për
kiminë organike dinamike që shkon në qelizat tona.
Ushqim që ne hamë përmban atomet radioaktive të
tilla si karbon.Ne vazhdimisht rinovojmë sasinë e
karbonit radioaktiv në trupin tonë.
Hidrogjeni është një gas, ky eshte elementi i pare i
tabeles periodike te elementeve. Hidrogjeni ka
vetem një elektron ne shtresen e pare elekronike,
kjo shtrese për të qenë e plotë duhet të ketë dy
elektone. Masa atomike e hidrogjenit eshte
1.008g/mol. Në bërthamën e tij ky element
përmban një proton që ka ngarkesë positive dhe në
shtresën e jashtme një elektron me ngarkesë
negative.Hidrogjeni eshte elementi me izakonshem
ne gjithesi e njekohesisht ka edhe atomet me te
vogla.
Organizmi yne permban sasi te medha azoti, i cili luan nje rol
kryesor ne strukturen e proteinave. Kap peshen prej 3% ne trup.
Azoti eshte perberes I proteinave, acideve berthamore etj. Azoti
ne gjendje gazi gjendet ne mushkeri, nga qe ky element merret
nga frymemarrja.Përdorimet
-për të mbajtur qelizat në temperatura të ulëta
në laboratorë
në kriogjinikë
-si burim i gazit shumë të thatë të azotit
-për ruajtjen dhe transportimin e produkteve
ushqimore
-në krioruajtjen e gjakut, qelizave riprodhuese
• Eshte nje element mineral qe perben 1.5 deri ne 2 per qind te
peshes se trupit te personat e rritur. Nga kjo sasi, 99 per qind e
kalciumit gjendet ne kocka dhe te dhembet. Marrja e
mjaftueshme e Kalciumit eshte e domosdoshme per rritjen e
kockave. Marrja jo e mjaftueshme e tij gjate adoleshences dhe
rinise e ve individin ne rrezik per zhvillimin e osteporozes ne
jeten e mevonshme.
• Sasia e nevojshme e Kalciumit ne dite eshte 1200 mg dhe kjo
mund te merret gjate konsumimit ne tre vakte ne dite te
produkteve e permbajne Kalcium, si: qumesht, kos, djathe etj.
• Sherben ne punen e membranes, drejton ngacmimet e nervave,
rregullon tkurrjen e muskujve dhe mpiksjen e gjakut.
• Per thithjen e Ca nga zorret ndikon vitamina D. Meqenese
metabolizmi I ketij minerali ka lidhje te ngushta me fosforin,
eshte e domosdoshme qe bashke me Ca te merren dhe sasi P,
sic jane proteinat shtazore.
• mungesa e marrjes se ca ne sasine e nevojshme te femijet e
vegjel, provokon shfaqjen e rakitit, tek te rriturit osteporozen
dhe ne moshat e kaluara osteomalacine.
• Perben 1% te peshes se trupit. Luan nje rol kryesor ne organizmin e
njeriut, kryesisht ne procesin e marrjes apo te clirimit te energjive te
organizmit.
• Fosfor ka ne berthamat e seciles qelize. Ai eshte pjese e acideve
berthamore, perberes energjetik dhe zbutes.
• I bashkohet kockave, duke u lidhur me elemente te tjere si hekuri,
potasi, natruimi, magnezi dhe kalciumi. Ai eshte I rendesishem
per riprodhim, rritjen e muskujve dhe furnizon nervat me lende
ushqimore.
• E permbajne ne rradhe te pare: mishi, peshku, vezet, arrat dhe ne
disa perime si dhe mielli, brumerat dhe buka.
• Eshte elementi me i bollshem ne qelize.
• Trupi permban rreth 250 miligrame kalium.
• Qeliza luan nje rol te rendesishem ne reagimet energjike,
sintezen e proteinave, si dhe ne ruajtjen e ekuilibrit te
acideve ne trup, ne punen e membranes, shtytjeve
nervore, tkurrjen muskulore, ndihmon ne terheqjen e O2
dhe
menjanon helmimet nga indet.
• Megjithese eshte e nevojshme ekzistenca e kaliumit ne
regjimin ushqimor, informacioni lidhur me nevojen e
sasise minimale te tij eshte i pakte.
• Por studimet shkencore tregojne se ushqimet bimore jane
te pasura me kete element. Joni I Kaliumit eshte gjetur ne
citoplazmen e qelizave.
• Na eshte I rendesishem ne punen e nervave dhe te muskujve. .
• Eshte elementi me i bollshem ne likuidin (lengun) e jashtem te qelizave.
• Si nje elektrolit ne likuidet jashte qelizes, natriumi ndihmon ne ruajtjen e presionit osmotik
jashte membranes se qelizes dhe ka nje ndikim te njejte si kaliumi brenda qelizes per ruajtjen
natyrale te balances se ujit.
• Nevoja ditore per te eshte llogaritur nga 3 ne 7 gr. Njeriu e merr Na nga ushqimet natyrore
dhe nje pjese ne formen e kripes se kuzhines, pastaj ajo thithet ne zorre.
• Nxjerrja nga organizmi behet kryesisht me ane te veshkave. Permbajtja e Na ne sallamet dhe
salcicet varet nga sasia e kripes qe u hidhet.
• Sot Na perdoret ne prodhimin e kaucukut artificial, prodhimin e llambave me gaz te
rralluar, me drite te verdhe.
• Ata jane burime te fuqishme drite dhe perdoren per ndricim rrugesh.
• Kloruri I Na ndihmon ne organizimin e rruazave te kuqe te gjakut.
• Ai percakton ritmin e zemres, ruan aftyesine e nxitjes se muskujve.
• Mungesa e plote e klorurit te Na sjell vdekjen, kurse mungesa e pjesshme sjell crregullime te
rendesishme. perme dhe te poshtme.
Hgh bdlum
bodl
• Ne momentet e lindjes, ne trupin e
njeriut ndodhet 0.5 gr, ndersa ne
moshe te rritur ne trup ai ka nje sasi
21-28 gr, ku 50-60% ndodhet ne
kocka dhe roli kryesor i tij eshte ne
qelizat nervore per te lehtesuar
funksionimin e tyre.
• Ai eshte element perberes I enzimave
ne trup. Magnezi gjendet me shumice
ne ujerat e Detit te Vdekur, si dhe ne
ujera oqeanesh.
• Pa magnez nuk ka klorofil dhe pa
klorofil nuk ka jete. Kriperat e
Magnezit perdoren si purgative.
• Magnezi eshte perberes I
duraluminit, I cili perdoret ne
prodhimin e dritareve, dyerve,
avioneve.
• Ndodhet ne cdo qelize te trupit te
njeriut. Me teper ndodhet ne floke,
lekure dhe thonj.
• Squfuri vepron si nje element
antihelmues, duke u perzier me
perberesit helmues dhe i shnderron ata
ne te pademshem apo i eliminon
plotesisht.
• Eshte perberes I shume aminoacdeve
dhe proteinave.
• Ne menyre te natyrshme, sasia e tij varion nga 3 ne 5 gr. Por edhe
kjo eshte e ndryshueshme, sepse varet nga mosha, gjinia,
madhesia, shendeti dhe sasia e rezervuar e tij ne trup.
• Ne te vertete, hekuri eshte nje lende me ngjyre gjaku qe
transporton oksigjen te mjaftueshem per frymemarrje dhe gaz
karbonik (dioksid karboni) nga qelizat ne mushkeri. cdo dite, trupi
yne me ane te ushqimit perfiton 10 deri 30 miligrame hekur. .
• Sasia e hekurit në gjakun e njeriut do të mjaftonte për një gozhdë.
Kjo sasi kur lidhet me oksigjenin merr ngjyrë të kuqe, kjo është
arsyeja që gjaku i njeriut të ketë këtë ngjyrë, të përafërt me
ngjyrën e ndryshkut (tek hekuri në natyrë).
• Adoleshenteve u duhet shume hekur per te ndihmuar qelizat e reja
muskulare te zhvilluara te thithin oksigjenin per energjine.
• Nje defekt I hekurit do te shkaktoje anemone, e cila con ne lodhje,
konfuzion mendor dhe dobesi.
• Djemte kane nevoje per 12 mg ne dite, ndersa vajzat per 15 mg ne
dite. Hekur permbajne produktet e mishit, bishtajat, dritherat
integrale, perimet jeshile, si spinaq, brokoli etj.
• Pamjaftueshmeria e Fe con ne anemi .Disa lende qe pengojne ne
perthithjen e Fe jane: fosfatet, filtatet dhe qumeshti dhe disa ilace.
• Ai ndodhet ne te gjitha qelizat e trupit, por 70-80 % e sasise se jodit
ndodhet ne gjendrat e tiroideve.
• Kjo lende eshte pjeserisht ne formen e hormoneve te trioksines qe
sintetizohet nga gjendra e tiroideve dhe luan nje rol te rendesishem ne
forcimin dhe metabolizmin e trupit.
• Jodi qe merret nga ushqimet perthithet nga zorret, kalon ne gjak dhe
fiksohet me shpejtesi nga qelizatper te sintetizuar hormonin e kesaj gjendre
(tiroksinen).
• Mungesa e jodit eshte faktori kryesor I gushes endemike e cila luftuhet me
an ate kripes se jodizuar.
• Ne 1940, shkencetaret konstatuan se njerezit te cilet, jetonin ne komuntitete qe
perdornin uje te pasuruar me perqendrime te larta te joneve fluor F-, kishin
probabilitet me te ulet per te patur problem me dhembet sesa njerezit e tjere.
• Peshtyma mund te furnizoje me jone hidroksil dhe mund te formohet nje apatit I ri,
por ky process ndodh shume ngadale.
• Ne qofte se jonet e fluorit jane te pranishme ne peshtyme, fomohet nje sasi e re,
fluorapatiti.
• 5Ca2+ + 3PO43- + F- = Ca5(PO4)3F
• Fluorapatiti I reziston sulmeve te acideve, keshtu qe zmalti I dhembeve I reziston
prishjes shume me mire se zmaltet te cilet, nuk jane te trajtuar me fluor.Por nga ana
tjeter perqendrime shume te larta te fluorit jane shume te rrezikshme ne jeten e
qenieve te gjalla.
• Ne njohim qe sasira te medha te fluorit mund te shkaktojne njollat lara-lara ne kafe t
dhembeve. Kjo semundje ndodh atehere kur nje person merr nje sasi shume te
madhe fluori, pervec asaj sasie qe merr ne ujin e pishem.
• Fluori eshte nje microelement qe gjendet ne shume inde te organizmit por
kryesisht ne kocka dhe dhembe. Bashke me Ca, P dhe vitaminat Fluori luan nje rol
te rendesishem ne formimin e zmalti dhe dhembeve dhe I reziston infeksioneve.
• Shumica e klorideve futen ne uje per vrasjen e mikrobeve. Ndaj pirja,
larja ose notime me uje te klorur mund te shtoje rrezikun e kancerit te
fshikezave urinare. Shumica e klorideve ka kimikatin e ashtu quajtur tri
– halo – metan.
• Per te zbuluar demet nga trihalometanet kerkuesit kontrolluan 1219
burra dhe 1271 gra me kancer ne qesken e urines.
• Ata gjeten se kanceret shtohen nga pirja e ujit te klorinuar dhe notimi
ne ato ujera. Njerezit qe marrin uje te pishem ne shtepi me me shume
se 49 mikrogram per liter trihalometane jane me te rrezikuar nga
kanceri I fshikezave urinare, sesa kur ka nen 8 mikrogram per liter.
• Tek ata qe pijne uje te klorur rreziku I kancerit eshte 35% me I madh se
ata qe nuk e pijne, ndersa larjet ne pellgje rritin rrezikun deri ne 57%.
• Edhe ata qe qendrojne gjate ne vaska ose jetojne ne komuna me nivele
te larta trihalometani jane me te rrezikuar nga kanceri I meshikezave te
urines.
• Kur trihalometani thithet nepermjet lekures ose mushkerive, tek ai
mund te kete me shume kancerogjen, sepse nuk I nenshtrohet largimit
te kancerogjenit nga mushkeria.
Lendet ushyese Ushqimet qe I Ndikimi ne trupin tone

permbajne

Kalciumi (Ca) Spinaq, qumesht, Forcon kockat dhe

kos, djathe, etj. dhembet,ndikon ne
funksionimin e nervave,
gjendrave dhe muskujve

Ushqen rreth 300 enzimat te

Magnezi (Mg) Fasule te zeza,
cilat mbajne aktiv trupin tone
thjerreza,
kikirike

Melci, mish, peshk, e Ndihmon ne sherimin e

Zinku (Zn) plageve, ne funksionimin e
verdha e vezes, trurit, ne rritjen dhe ne
midhjet zhvillimin e trupit, si dhe ne
punen e sistemit tone imunitar
• 1.Antimoni vjen nga djegjet e fosileve .100mg te tij shkaktojne vdekjen.
• 2.Arseniku vjen nga pesticidet .130mg shkaktojne kancer
• 3.Kadmiumi vjen nga prodhimi i baterive
,llaqeve,detergjenteve.Shkakton helmim.
• 4.Kromi vjen nga industria e galvanizmit.Shkakton kancer me se tepermi
te mushkerive.
• 5.Bakri eshte helmues vjen nga industria e perpunimit te bakrit.Shkakton
helmim dhe demton melçine.
• 6.Merkuri vjen nga insekticidet.Helmimet me merkur eshte dekjeprures.
• 7.Berliumi vjen nga djegjet e fosileve .Shkakton kancer.
• 8.Nikeli vjen nga perdorimi si katalizator dhe perberes çeliqeve speciale
eshte teper helmues.
• 8.Selenivjen nga perdorimi i gomes ,industrine elektronike,eshte
vdekjeprures dhe kancerogjen.
• 9.Plumbi vjen nga shkarkimmet e tetraetilit te plumbit eshte helmues
dhe kancerogjen.
• 10.Zinku vjen nga derdhjet fonderike ne industri eshte helmues.
• Elementet e lartpermendur jane perdorur per te eleminuar figura te
ndryshme per te cilet historia tregon se arseniku dhe te tjere jane nder me te
perdorurit sepse doza te vogla te tj sjellin nje vdekje te ngadalte dhe te
dhimshme.

• Napoleon Bonaparti
Vdekja: 1821
Dëshira e fundit: Që flokët e tij të priteshin dhe t’u ndaheshin miqve
Në një rastësi të çuditshme, analizat e fundit të disa prej fijeve të flokut që janë
ruajtur nga miqtë e tij, u zbulua se përmbanin sasi të madhe arseniku. Simptomat e
tij para vdekjes ngjajnë me helmimin nga arseniku. Ekzistojnë spekulime se muret e
dhomës së Bonapartit përmbanin arsenitk (jo e pazakonshme në atë kohë) dhe se
ishte pikërisht ambienti që e vrau, por të tjerë thonë se ai u helmua pak nga pak
nga anglezët.

• Vladimir Lenin
Themeluesi i komunizmit rus, Vladimir Lenin ka vdekur pasi u helmua nga pasuesi i
tij politik, Josef Stalin. Kjo thuhet në një teori të historianit, Lev Lurie. Sipas këtij
historiani kur Lenini po vuante nga disa sëmundje, Stalini ia shkurtojë rrugën për
në botën tjetër. Por ende nuk eshte zbuluar helmi. “Gjëja më e bukur është se truri
i Leninit ende ruhet në Moskë, kështu që mund ta investigojmë këtë çështje”,
shprehet historiani. Lenini në vitin 1921, harrojë shumicën e fjalëve dhe iu desh të
mësonte shqiptimin dhe shkrimin e tyre me dorën e majtë . Më vonë ai mbeti i
paralizuar në një krah dhe nuk ishte në gjendje të fliste. Nga autopsia u zbulua
enët e gjakut në tru i kishte shumë të ngurtësuara. Te gjitha keto mbeten nje
mister per shkencetaret te cilet i jane ven epunes te zbulojne elementin.Por
mendohet se si cdo burre te madh shteti edhe ate e kane helmuar me nje
substansce teper te me veprim progresiv dhe vdekjeprures si arseniku ose
antimoni