Professional Documents
Culture Documents
was called the introitus,’ Powicke and Emden, Rashdall’s Mediaeval Universities (Oxford,
1936) I, 474, n. 3, and 477. The Oxford terminology, reflected in applications for graces
by candidates who listed the academic requirements they had fulfilled, speaks of the
introitus biblie and its parallel, the lectura libvi sententiarum: v. Gibson, Statuta p. cx, text of
January 1450: after lecturing on the Sentences... and also lectured on some book of the
Bible; text of regulations for such a grace, ibid., note 6; v. also p. cxii, text of record of
application dated 18 Jamuary 1453-1454; last, a late text in English, 1566-1567, mentions a
beadle’s fee for “enteryng of senttans.” C. Wordsworth, The Ancient Kalendar of the
University of Oxford (Oxford, 1904), 65, n. 2; the present text is evidence that the term
introitus was not restricted to the principium delivered by the bachelor of the bible.
5 Given the random, and at times
contradictory, evidence of degree requirements, v.
remarks of Powicke and Emden, op. cit., III, 659, n. 2, but especially the prevalence of the
practice of granting “graces” for the non-fulfillment of statutory regulations, ibid., 148-
151, a more precise statement would be hazardous; for a summary of requirements,
v. Gibson, op. cit., pp. cix-cxviii.
6 Petri Lombardi Libri IV Sententiarum
(Quaracchi, 1916) I, 306, 307: ... elidens errorem
quorundam, plura sine principio fuisse principia opinantium. “Plato namque tria initia
aestimavit, Deum scilicet et exemplar et materiam, et ipsa increata sine principio, et
Deum quasi artificem, non creatorem.” Creator enim est, qui de nihilo aliqua facit ..,
Et creare proprie est de nihilo aliquid facere; facere vero non modo de nihilo aliquid
operari, sed etiam de materia ...
7 St. Bonaventure, for instance, noted that ancient
philosophers, including Platonists
and Peripatetics, had long wandered among by-paths where any believer would have
THE “INTROITUS AD SENTENTIAS” 261
found the road clear and open: In II Sent. d. 1, p. 1, a. 1, q. 1; but his most violent
denunciations are reserved for the Manichees, ibid., a. 2, q. 1:... non solum est contra
fidem, immo adeo contra rationem, ut vix credam hominem qui aliquid de philosophia
scivit, hunc errorem aut posuisse aut defendisse ... error est pessimus, quia praetendit
aliquam speciem pietatis.., innumerabiles errores consequuntur et vanissimi... deceptus
est stultus et impius Manichaeus.,, deceptus est pessimus Manichaeus.,, stultissimus
Manichaeus ...
262 E. A. SYNAN
but this has put the sense of a phrase in jeopardy in only two
passages
and in each of these the context precludes serious
misunderstanding.
Except for Notinkam, neither the spelling nor the punctuation of the
original has been kept and in only two cases has it been necessary to
supplement the careful corrections of a contemporary hand. The
marginalia are given in the notes because they indicate the articulations
of the argument which some intelligent mediaeval reader has observed.
Paragraph divisions and numbers are my addition; references to the
text in the following introduction are indicated by these
paragraph
numbers enclosed within parentheses.
I
The Introitus proceeds iri two moments and the first stage is organized
around a question which Roger calls “first” and “principal” (16, 19):
Whether the natural order of the universe flows completely from the
unity of its principle? For, as Peter Lombard had asserted, all things
proceed from God and nothing beside, in opposition to Plato’s appeal
to god, exemplar, and uncreated matter, the first of the three, therefore,
an artisan rather than a Creator. A negative response to this first
principal question is postulated and tested through a discussion of two
conclusions which that denial appears to entail (1 ff.).
A second moment is developed in the presence of the results
achieved in the debate on the first question with its conclusions;
Roger here submits to analysis the notion that Being Itself is the
object of participation by the multitude of created beings according
to a more and a less, measured by the diverse grades of creation (21).
Il
Roger’s first conclusion (2, 8), is that creation cannot be described as
the flow of a creature into the being of existence by a change or
production from simple and absolute non-being, so fully nothing as to
be unmixed with potentiality. On the contrary, creation is a production
from non-being conjoined to an infinite potentiality (1). Because it is
possible to imagine created beings in grades of actuality infinitely
intense or infinitely diminished, the potentiality thus open to infinite
actualization can be no less infinite than the actuality of which it is the
correlate (3, 4; cf. 14). This conclusion is reinforced by the reflection
that, if the potentiality vanquished by the act of creation were not
infinite, then the creative act would not be an act of infinite power;
creative power would be comparable to the power of a natural agent
that produces its effects from what pre-exists (5). Both authoritative
THE “INTROITUS AD SENTENTIAS” 263
texts on creation as a power possessed by God alone (5) and the concep-
tion of God as supreme essence, as He who supremely is, require us
to ascribe infinite actuality to Him and to Him alone. If God be
posited as the peak of Being, it is not self-contradictory to locate at the
opposite extreme, that is, at the non-being without qualification prior
to creation, a conjoined, infinite potentiality (6). As for the legitimacy
of the conception which postulates the possibility of ever diminishing
degrees of reality, diminishing even to infinity, Roger adduces prime
matter, that entity which is minimal in the order of substance, and
invites us to imagine the successive creation by God of other lesser
entities, first one that would be less in being than is prime matter by
two, yet another, less by four, and so to infinity. Still, he argues, given
this imaginary cosmos of near nothings, it would remain true that,
beneath any grade of actual being in our present world, there is now no
less a range of potentiality than would then obtain. For, no matter
how lowa grade of being, it is infinitely distant from its own negation:
Saint Thomas, Bonaventure, Henry of Ghent, and Robert Grosseteste
are at one in acknowledging that between anything and nothing there
yawns an infinite distance, an abyss such that only an infinite power
can bridge (7).
Til
A second conclusion bears on the total, hierarchic excellence of the
cosmos: given the present, ordered unity of the world, no higher
species of being can be created (2, 8). As the potentiality conjoined to
absolute non-being is an infinite one, that conjoined to any given level
of actuality, no matter how low that level may be, is necessarily finite.
Thus there can be no ascent to infinity in created grades of excellence:
at some point, the finite potentiality, which is all that survives the
production of even the least of beings, will be exhausted and there the
ascent must reach a standstill, a stand which coincides with the supreme
perfection of the universe (9). No doubt, between the highest and the
least of creatures, an infinity of degrees might be calibrated (4), but
this is not an unqualifiedly infinite range of potentiality, for, that
unqualified infinitude should be linked to definite degrees of intensity,
is beyond the grasp of imagination (10). Hence it cannot be argued
cogently that the infinite capacity for subdivision between two
extremes of created being, with the correspondingly infinite degrees of
actualization, means that an ascent to infinity beyond the highest
actual level of created perfection remains possible (11). With the
creation of what is marked by even a minimal entity and which,
precisely because it is minimal, is compossible with the widest imagin-
264 E. A. SYNAN
IV
Roger’s second principal theme is the participation in Being Itself by
creatures according to their diverse degrees of perfection (21). Our
author tests the truth of this second question with a “first conclusion”
which bears on the distance between the terms of the “mutation” from
one contradictory to another and argues that not all pairs of contradic-
tories are equidistant in comparison with others (22). Not all instances
of created being are at the same distance from absolute non-being and
thus the mutation from absolute non-being to the varied levels of
creaturely reality does not always traverse equal distances. In the end,
the variety of limited levels that characterizes creaturely participation
in being grounds, as Augustine knew, this consequent: only God is
supremely Being (23). Nor can Augustine’s remarks be restricted to
“natural being’—it is clear that the being he had in mind is the
absolute act of essence, as wide in application as any metaphysician
could demand (24). There are many sorts of opposition—privation and
possession, a positive contrary and its opposite—but, despite their
differences in intensity, in the end, as the tradition that stems from
Aristotle has it, every opposition is reducible to that of contradic-
tion (25). If the distances were in all cases equal, the creative transition
would be no more radical than any transition from one contradictory
to its correlate. Duns Scotus has shown that creation is an instance of
mutation according to contradiction; if all such transitions were
conquests of equal distances, to take a chair would be evidence of a
power equal to that of creation (26).
This whole analysis, responses with objections, would collapse if it
could be shown that there is no distance at all between the terms of a
mutation from one contradictory to another and there is one reason
for thinking that such might be the case. If there be any distance at
all between contradictories, then there must be a middle between
them and this is opposed both to Aristotle and to his Commentator (27).
Not only would the very distance be a middle, worse yet, because
extended, that distance would be patient of infinite calibration (dla erit
infinite modificata) and thus incommensurable with any other such
distance (27).
But this, Roger claims, is an illusion. As one given instance of being
exceeds another, so the imaginary non-being that corresponds to one
exceeds the imaginary non-being that corresponds to the other, lesser,
grade of being, for the purely negative can be quantified only in terms
of its positive correlate. A good illustration of this is the way the
privation of an item is known through an instance of its possession
266 E. A. SYNAN
read: That man is and that man is not are true at once. In the modest
logical symbolization current in his time, Roger lets .a. represent the
necessary truth: Man is or is not. This allows him to join philosophy,
theology, and the metaphysically percipient infidel in recognizing
this
logical consequence: .a., therefore, God is—Man is or man is not is neces-
8 De doctrina christiana 2, 32, 50, PL 34, 58, 59: Ipsa tamen veritas connexionum non
instituta, sed animadversa est ab hominibus et notata, ut eam possint vel discere vel
docere: nam est in rerum ratione perpetua et divinitus instituta. Sicut enim qui narrat
ordinem temporum, non eum ipse componit; et locorum situs, aut naturas animalium
vel stirpium vel lapidum qui ostendit, non res ostendit ab hominibus institutas; et ille
qui demonstrat sidera eorumque motus, non a se vel ab homine aliquo rem institutam
demonstrat: sic etiam qui dicit, Cum falsum est quod consequitur, necesse est ut falsum
sit quod praecedit; verissime dicit, neque ipse facit ut ita sit, sed tantum ita esse
demonstrat.
270 E. A. SYNAN
Nec quisquam hoc potest nisi ille penes quem primitus sunt omnium quae sunt
mensurae, numeri, et pondera: et ipse est unus creator Deus...
13 Liber de fide ad Petrum (ps. Augustinus, Fulgentius de Ruspe) 3, 25, PL 40, 761:
Principaliter itaque tene, omnem naturam quae non est Trinitas Deus, ab ipsa sancta
Trinitate quae solus verus et aeternus Deus est, creatam ex nihilo ... Hic Deus qui sine
initio semper est, quia summe est, dedit rebus a se creatis ut sint... in eo vero ejus
omunipotentia intelligitur, quia omnem creaturam ... de nihilo fecit.
14 marg. conf.
15 om. MS; marg. omnem
16 om. MS; what appears to be abbreviation for “dum” em. to: gradum.
-272 E. A. SYNAN
est potentialitas infinita, quam potentialitatem dico conjunctam cum suo non esse;
unde et illam potentialitatem dicit sanctus Thomas esse distantiam infinitam
quaestionibus suis De potentia, q. 4,% et Bonaventura, 2 Sententiarum, d. 3, q. 2.18
Item, Gandaviensis, 4 Quodlibeto, q. 3, ubi dicit quod productio ex nihilo omnino
est opus potentiae infinitae quia inter omnino nihil et ens in actu est distantia infinita
quam non potest absolvere nisi potentia infinita.* Item, Lincolniensis in Commento
super Dionysium, De divinis nominibus, c. 8, particulo 2,2° ex quo sequitur conclusio
principaliter probanda.
8 Et ex illa conclusione arguo secundam conclusionem,” scilicet, quod. universus,
jam creatus, tantam de facto habet unitatem quod non supra quamlibet speciem
creabilem speciem superiorem creari et cum ordine universi in unitatem ordinis
perfectionisque concurrere est possibile.
9 Istam conclusionem arguo sic: et suppono praecedentem, videlicet, quod in
omni mutatione de non esse etc., quo supposito, arguo sic: nulla potentialitas con-
juncta cum aliquo termino mutationis est infinita praeter illam quae conjungitur
cum simpliciter non esse in mutatione ad esse; igitur, tota potentialitas deperdenda
in acquisitione actualitatis nobilioris et nobilioris, cum illa non sit infinita, deperde-
tur per acquisitionem actualitas finita solum; non igitur erit possibilis accessus ad
actualitatem nobiliorem et nobiliorem, et sic sine statu, immo, necessario stabitur
ad aliquam perfectionem et-actualitatem ubi tota potentialitas (58%b/59'a) termi-
nabitur et ibi erit completa ultimate suprema perfectio universi: quod volui probare.
10 Quod autem, deperdita potentialitate infinita per mutationem de simpliciter
non esse ad esse, solum restat potentialitas finita deperdenda ut universus perficiatur
suprema specie possibili, arguo ex hoc: quia aliter latitudo potentialitatis versus
utrumque extremum foret simpliciter infinita, quod non capit imaginatio de aliqua
latitudine ubi sunt gradus intensiores et remissiores imaginales.
11 Nec potest dici quod, licet potentialitas conjuncta cum esse rei sit finita
solum, ipsa tamen imaginarie coextenditur actualibus infinitis specie determinatis
secundum ordinem possibilem vel imaginarium et sic minori potentialitati et minori
continuo correspondet major et major actualitas et, per consequens, in infinitum
17 De
potentia q. 3, 2. 4, Opera omnia (Paris, 1875) XIII, 45: Sed contra, ens et non ens
in infinitum distant. Sed operari aliquid ex distantia infinita est infinitae virtutis. Ergo
creare est infinitae virtutis; et ita non potest alicui creaturae communicari.
18 Comm. in II lib. Sent., d. 1,
p. 1, a. 2, q. 2, Opera omnia (Quaracchi, 1885) LI, 28,
29: Item, impossibile est creaturam agere per potentiam infinitam; sed inter omnino nihil
et aliquid est distantia infinita: ergo non potest reduci nisi ab agente virtutis infinitae;
tale autem est scius Deus: ergo etc.
19 Summae
quaestionum ordinariarum, a. 35, q. 6 (Paris, 1520) 1, fol. 226vH: Cum igitur
in infinitum plus distet potentia qua aliquid est productibile ex nihilo,,a quacumque
potentia qua aliquid productibile est ex aliquo, oportet quod potentia qua elicitur actus
producendi aliquid ex nihilo, in infinitum sit maior in vigore quacumque potentia finita
eliciente actum producendi aliquid ex aliquo.
20 In
Dionysia de divinis nominibus, cap. 8, part. 2, MS B. N. fat. 162u, fol. 49%
a; words
of the Dionysian text embedded in that of the commentary are given in italics: Attri-
buimus ei infinitam potentiam non solum in adducente a non -esse, videlicet, in esse
omnem virtutem a pure enim nihilo adducere in aliquid, cum omne aliquid in infinitum
excedit pure nihil, est infinitae potentiae.
21
marg. 2. conclusio.
THE “INTROITUS AD SENTENTIAS” 273
18
274 E. A. SYNAN
II
21 Secundo quaeritur:*’ Si ordo naturalis universi perfecte etc., igitur, cum
primum principium tantum sit ens quod habet esse per essentiam,a quo cetera
habent esse per participationem, ut dici Dionysius, De divinis nominibus, c. 5, omnia,
inquit, quae sunt, participatione essendi sunt,®* et Boethius, De hebdomadibus, “Omne
quod est participat eo quod est esse,”9* sequitur quod ipsum esse, secundum diversos
gradus essendi creaturae, foret magis et minus participatum, secundum quod tenet
Doctor Solemnis, 31, gq. 3, in fine.*°
22 Sed, quod illud consequens sit falsum arguo quia, posito consequente, se-
quentur duae conclusiones: prima, quod <non>“ in omni mutatione de contra-
dictorio in contradictorium foret aequalis distantia terminorum et ex illa sequitur
quod non inter omnia contradictoria aequalis sit contradictio.
23 Prima conclusio probatur sic:4? non quaecumque esse creata aequaliter
distant a non esse simpliciter; igitur, cum ad omne esse creatum sit possibilis mutatio
de non esse simpliciter, et omnis talis mutatio est de contradictorio in contradic-
torium, sequitur quod non in omni mutatione de contradictorio in contradictorium
sit etc. Ista consequentia videtur nota et major patet per Augustinum, 12 De civitate
dei, c. 2, cum inquit: “Deus summa essentia sit, hoc est summe sit... tebus, quas de
nihilo creavit, esse dedit, sed non summe esse...” licet “aliis dedit esse amplius, aliis
minus, atque ita naturas essentiarum gradibus ordinavit’® et ibidem infra, c. 5;“
et, per consequens, non quaecumque esse aequaliter distant a non esse simpliciter.
24 Nec potest hic dici quod Augustinus velit hic loqui de esse naturali, non
secundum quod esse est actus absolutus essentiae; dicit enim convenienter ubi
status totius universi sine peccato quam cum peccato. Non, quia quicquid tu deturpas
per culpam, deus reformat per justam poenam... et est pulchritudo universae creaturae
per haec tria inculpabilis: dammationem peccatorum, exercitationem justorum, perfectio-
nem beatorum.
37 marg. 2.
principalis.
38 v. supra, note 6.
39 De hebdomadibus, no. 6, PL 64, 1311 C.
40 Quodlibetum 5, q. 3, ed. cit. 1, fols. 157°F-158°G: ... Ipsa autem divina essentia, quia
non est nisi purum esse, ratio est omnium cognoscibilium quae esse participant: non
tantum quoad rationem communis essentiae, sed quoad rationem eorum quae sunt minima
in ipsis, quibus differunt ab invicem. Nec restat igitur apud intellectum divinum sive
sint entia actu sive non: sive simul possibilia existere sive non: dum tamen esse sui sint
aliquo modo participabilia.
41 om. MS; non has been a stone of
stumbling for the scribe in three places where a
mediaeval hand, his own or another’s, has made the necessary emendation, par. 3, note 3,
par. 28, note 56, par. 30, note 61; the corrector has missed the present passage where
the necessity of non for coherence is supported by the same formula, correctly stated in
the following par. 23: ...sequitur quod non in omni mutatione de contradictorio in
contradictorium sit etc.
42 marg. conclusio
prima.
43 De civitate dei 12, 2, ed. cit., 48, 357: Cum enim Deus summa essentia sit, hoc est
summe sit, et ideo inmutabilis sit: rebus, quas ex nihilo creavit, esse dedit, sed non
summe esse, sicut est ipse; et aliis dedit esse amplius, aliis minus, atque ita naturas
essentiarum gradibus ordinavit.
“44 vy. supra, par. 3, note 5.
276 E. A. SYNAN
De civitate dei, 852 et 3 Super Genesim, c. 8.53 Sed aliquod est infinitum esse quod etiam
infinite excedit quodcumq ue aliud esse, puta, divinum esse, per rationem Augustini,
5 De trinitate, c. 13, probantem quod deus essentialiter est quidquid est, et 12 De
civitate, c. 2;*5 igitur, erit aliquod non esse imaginarium, scilicet, non esse dei, quod
est infinite magis non esse quam quodcumque aliud non esse. Sed, quantum aliquod
esse et non esse excedit aliud esse vel non esse, tanto magis distat ab opposito ter-
mino; igitur, non®* omnis contradictionis est aequalis distantia terminorum.
29 Praeterea,*? cum nullo termino alicujus mutationis per contradictionem
conjungitur tanta potentialitas sicut cum simpliciter non esse cum in mutatione ad
esse, quae mutatio solum est in creatione; igitur, quaelibet alia mutatio minorem
includit potentialitatem; igitur, et majorem distantiam terminorum. Consequentia
patet quia, quanto est major potentialitas, tanto est major approximatio ad actua-
litatem, ut tenet Doctor Solemnis, uti supra,'* et, per consequens, major distantia
terminorum. Totum antecedens patet ex prima conclusione primi principalis;
igitur, etc.
30 Unde, ex illa conclusione videtur sequi secunda conclusio®® secundi princi-
palis, videlicet, quod non inter omnia contradictoria aequalis sit contradictio. Haec
primo probatur quia, quanto termini mutationis de contradictorio in contradicto-
rium magis distant, tanto magis videntur repugnare secundum proportionem suae
distantiae; igitur, erit major contradictio ipsis duobus® esse proportionatis respectu
quorum inaequales sunt potentialitates in earum mutationibus de esse ipsorum
ad sua non esse. Inaequales sunt contradictiones, sed talia duo esse sunt possibilia
et de facto sunt in mutationibus creationis et generationis naturalis; igitur, non inter
omnia contradictoria est aequalis contradictio. Illa consequentia est bona et ante-
cedens probatur esse verum ex praemissis; igitur et conclusio.
31 Praeterea,” ad conclusionem arguitur sic: quanto aliquod non esse quod est
purum non esse plus privat esse, tanto majorem habet contradictionem ad esse;
52 De civitate 12, 8, ed. cit. 48, 362, 363 and, a more exact statement, ibid., 7, 362: Ea
quippe quae non in specie, sed in eius privatione sciuntur, si dici aut intelligi potest,
quodam modo nesciendo sciuntur, ut sciendo nesciantur.
53 De Genesi contra Manichaeos,
cap. 4, 7, vers. 3, PL 34, 176, 177: Quia ubi lux non est,
tenebrae sunt, non quia aliquid sunt tenebrae, sed ipsa lucis absentia tenebrae dicuntur.
Sicut silentium non aliqua res est, sed ubi sonus non est, silentium dicitur. Et nuditas
aliqua res non est, sed in corpore ubi tegumentum non est, nuditas dicitur. Et inanitas
non est aliquid, sed locus ubi corpus non est, inanis dicitur.
54 De trinitate 5, 2, 3, PL 42, 912: ...aliae
quae dicuntur essentiae sive substantiae,
capiunt accidentia, quibus in eis fiat vel magna vel quantacumque mutatio: Deo autem
aliquid ejusmodi accidere non potest; et ideo sola est incommutabilis substantia vel
essentia, qui Deus est, cui profectio ipsum esse, unde essentia nominata est, maxime et
verissime competit.
55 uv,
supra, par. 23, note 43.
56 scribal correction; v. supra, note 41.
57
marg. 2.
58 v. note 19.
supra,
59 conclusio.
.2.
marg.
60 marg. 2.
61 scribal correction of original reading: de non esse ipsorum ad sua esse.
62 marg. 3.
278 E. A. SYNAN
sed quolibet impossibile esse est*® hujusmodi non esse quod plus privat esse quam
aliquod non esse quod non est impossibile esse; igitur, est major contradictio inter
non esse quod est impossibile esse et esse quod est contradictorium illius, quam inter
aliud non esse quodcumque quod non est impossibile esse et esse quod est contra-
dictorium illtus. Captis, igitur, duobus contradictoriis contingentibus et aliis duobus
contradictoriis quorum unum sit necesse esse et reliquum impossibile esse, sequitur
quod illae duae oppositiones non aequalem includunt contradictionem. Conse-
quentia patet per hoc, quod unum istorum oppositorum essentialiter includit im-
potentiam essendi sui oppositi et reliquum istorum oppositorum non solum compa-
titur possibilitatem essendi sui oppositi, sed utrumque ad alterum™ permittit poten-
tialitatem; igitur, illae oppositiones non aequales includunt contradictiones.
32 Sed forte posset hic dici quod® non semper istorum oppositorum quorum
alterum extremum est magis necessario esse, reliquum extremum est magis impossi-
bile esse; videtur enim quod suprema species impotens sit includere contradic-
tionem, et constat quod deum esse est summe necesse esse, cujus tamen contradic-
torium, ut dicit opinio, non claudit contradictionem et, per consequens, non semper
majori esse correspondet contradictio majoris non esse.
33. Sed contra istam responsionem® (a/b) arguo et probo quod deum non esse
non solum includit contradictionem, sed quod majorem includit contradictionem
quam sit alia contradictio quae non includit ipsam.
34 Ad probationem hujus conclusionis suppono primo quod, quia deus est
primum ens et primum verum incomplexum et primum necesse esse, sicut tam
philosophia quam theologia quam etiam omnis infidelium secta testat, ideo ex
quolibet posteriori sequitur formaliter primum esse et primum necesse esse. Quo
posito, capio aliquod necesse esse quod non est primum, puta, istud: homo est vel non
est, quacumque ita apud intellectum determinata, illud est necesse esse quia imme-
diatur a primo principio, ut patet ex 4° Metaphysicae, textu 5: “De quolibet affir-
mativo etc.” ® Hujus igitur oppositum est copulativa facta?’ ex contradictoriis:
homo est et non est, quod claudit contradictionem; sit igitur illud necesse esse .a.7
et arguo sic: .a. est; igitur, deus est.
35 Consequentia patet ex suppositione; sequitur enim formaliter hoc: .a. est;
igitur, .a. non est primum quia, ex suppositione, deus est primum verum incomplexum
et, per consequens, ejus esse praesupponitur ad .a. esse. Ex quo arguo: haec est
formalis consequentia: .a. est; igitur, deus est; ergo, ex opposito consequentis formaliter
sequitur oppositum antecedentis; igitur, formaliter sequitur antecedens deus est;
igitur, oppositum .a. est et, per consequens, contradictio est et ultra, cum in omni
consequentia bona formali, conclusio est de intellectu antecedentis, eo quod ante-
cedens includit suum consequens, sicut patet 2Topicorum 127 et primo Posteriorum
est contra-
13.78 Sequitur quod deum non esse formaliter includit oppositum .¢., quod
dictio.
36 Et per idem arguo quod includit omnem aliam contradictionem et, per
consequens, deum non esse non solum unicam tantum
contradictionem sed includit
omnem imaginariam contradictionem. Et ita sequitur quod deum non esse majorem
includit contradictionem quam aliquod aliud quod deum non esse non includit, quod
est probandum.
37. Item, secundo™ sic: et probo quod deum non esse claudit
contradictionem:
deum non esse est impossibile; igitur, claudit contradictionem. Consequentiam arguo
formaliter includit contradictionem quia, si non, detur
quia quodlibet impossibile
.a. impossibile quod non includit contradictionem, et arguo sic: quia sequitur
formaliter: .a. est impossibile; igitur, .a. includit repugnantiam tam ad esse quam ad posse
nec .a. est nec potest esse. Pono
esse, quia formaliter sequitur: .a. est impossibile; igitur
enim quod .a. sit unum absolute impossibile et, si sic, igitur .a. includit repugnan-
tiam tam ad esse quam ad posse esse; igitur, ex positione .a. in esse, formaliter se-
quitur: .a. esse et .a. non esse nec Posse Esse; igitur, posito .a. in esse, formaliter
sequitur contradictio.
38 Tertio’ sic: ex omni necesse esse sequitur deum esse et ex omni contradictione
ar-
sequitur deum esse; igitur, deum non esse claudit contradictionem. Consequentia
necessarium suum antecedens
guitur sic: quia nullum consequens est minus quam
formale necessarium, si antecedens sit necessarium, nec aliquod consequens est
minus necessarium quam sit suum formale antecedens impossibile, si sit impossi-
esse et ad quod-
bile; igitur, cum deum esse formaliter sequitur ad quodlibet necesse
libet impossibile contradictorium, sequitur quod. dewm esse est tam necesse esse quam
necesse esse est omne necesse esse et quam impossibile esse est omnis contradictio
necesse esse et in omni im-
et, si sic, igitur, deum esse includitur virtualiter in omni
formale in suo formali antecendente
possibili contradictionis tamquam consequens
et, si sic, igitur deum non esse virtualiter includit quodlibet impossibile simpliciter et
non esse includit contradictionem.
quodlibet impossibile contradictionis; igitur, deum
39 Tota ista deductio videtur per se nota, probato antecedente, scilicet, quod ex
deum esse.
omni necesse esse sequatur deum esse et ex omni contradictione sequitur
ex et suppositione praemissa,
Quod probo sic: pars prima antecedentis constat se
sicut .a.,
et secundam partem arguo sic: capio aliqua duo formaliter repugnantia,
.b. et assumo positionem adversarii ponentis: dewm non esse sine contradictione.
Et arguo
sic: deus non est; igitur, .a. non est .b.; igitur, ex opposito consequentis, .a. est .b.; igitur,
est et, per conse-
deus est. Et ita ex hac contradictione, .a. est .b., sequitur quod deus
quens, conclusio principalis.