Mukavemet I İnşaat Mühendisliği Bölümü

Bitirme Sınavı Mekanik Anabilim Dalı

26.12.2018 · 14.00 – 15.30 · 90 dakika · D601 · D602 · D611

Soru 1: Şekil 3’teki kesitin A noktasına 10 kN’luk bir basınç

kuvveti etkidiğine göre:
(a) Tarafsız eksenin konumunu hesaplayınız. (10 puan)
(b) Kesitte oluşan en büyük ve en küçük gerilmeleri
hesaplayınız. (10 puan)
(c) Gerilme dağılımını çiziniz. (10 puan)
Kesit atalet momentleri:
I x  24.6 105 mm 4
I y  6.15 105 mm 4
I xy  9 105 mm 4

Soru 2: AC yatay şaftı, C noktasında bir ankastre mesnete

bağlanmıştır ve gösterilen burulma momentine maruzdur. Şaftın
BC kısmı bir bileşik çubuktur. 1 numaralı malzemenin kayma
modülü G1=70 MPa, 2 numaralı malzemenin ise G2=50 MPa’dır:
(a) BC kısmındaki gerilmeleri hesaplayınız, kesitte gerilme
dağılımını çiziniz. (10 puan)
(b) AB kısmındaki en büyük gerilme değerini hesaplayınız,
kesitte gerilme dağılımını çiziniz . (10 puan)
(c) B kesitindeki bağıl dönme açısını belirleyiniz. (10 puan)
(d) A kesitindeki bağıl dönme açısını belirleyiniz. (10 puan)
Kutupsal atalet momentleri:
I AB  1.27 106 mm 4
1
I BC  79521 mm 4
2
I BC  1.19 106 mm 4

Soru 3: Şekildeki bağlantıda perçinlerin çapı 10 mm, perçinlerin

emniyetle taşıyabileceği normal gerilme 550 MPa, kayma
gerilmesi ise 190 MPa’dır. Çubuk elemanın ve düğüm levhasının
kalınlıkları 10 mm, emniyetle taşıyabilecekleri normal gerilme
390 MPa, kayma gerilmesi ise 130 MPa’dır. Buna göre;
(a) Levha deliği kenarlarında kayma hasarı olmadan
taşınabilecek en büyük P kuvvetini hesaplayınız. (5 puan)
(b) Bulon gövdesi ve delik kenarında ezilme olmadan
taşınabilecek en büyük P kuvvetini hesaplayınız. (5 puan)
(c) Elemanlarda yırtılma olmadan taşınabilecek en büyük
P kuvvetini hesaplayınız. (5 puan)
(d) Perçinlerde kesme hasarı olmadan taşınabilecek en
büyük P kuvvetini hesaplayınız. (5 puan)
(e) Sistemin emniyetle taşıyabileceği en büyük P kuvvetini
hesaplayınız. (10 puan)

Başarılar dilerim
Dr. Öğr. Üyesi Rasim Temür
 Mukavemet I · Bitirme Sınavı
Soru 1
Şekildeki kesitin A noktasına 10 kN’luk bir basınç kuvveti etkidiğine göre:
a. Tarafsız eksenin konumunu hesaplayınız. (10 puan)
b. Kesitte oluşan en büyük ve en küçük gerilmeleri hesaplayınız. (10 puan)
c. Gerilme dağılımını çiziniz. (10 puan)
Kesit atalet momentleri:
I x  24.6 105 mm 4
I y  6.15 105 mm 4
I xy  9 105 mm 4

Çözüm
a. Tarafsız eksenin konumu
Kesitteki yükleme durumuna göre, A noktası y ekseni üzerinde ve x eksenine negatif
yönde 50 mm uzaklıktadır. Buna göre;
ex  0 mm
e y  50 mm

olmaktadır. A noktasına uygulanan eksenel kuvvet aynı zamanda kesitin ağırlık

merkezi de olan koordinat ekseninin merkezine taşındığında kesitte oluşan
momentler;

M x  P  ey   10000    50  ⇒ M x  500000 Nmm

M y   P  ex    10000   0 ⇒ M y  0 Nmm

A noktasındaki basınç kuvvetinin
oluşturduğu moment
olarak hesaplanır. Normal kuvvetin dış merkezli olması durumunda kesitteki gerilme
dağılımı;
P M x   I y  y  I xy  x   M y   I xy  y  I x  x 
z  
A I x  I y  I xy 2

denklemiyle hesaplanabilir. Tarafsız eksen üzerinde, gerilme değeri sıfır olduğundan,

gerilme denklemi sıfıra eşitlenerek tarafsız eksenin koordinat eksenlerini kestiği
noktalar elde edilebilir. Buna göre kesitin alanı;

A  2   50 10   80 10 ⇒ A  1800 mm2

olarak hesaplanır. Eldeki verilerin gerilme denkleminde yerine konması durumunda

tarafsız eksen denklemi;

0
 10000   500000   6.15 105  y  9 105  x 
24.6 105  6.15 105   9 105 
2
1800


 10000   500000   6.15 105  y  9 105  x 
24.6 105  6.15 105   9 105 
2
Tarafsız eksenin konumu 1800

30.75  y  45  x  390.5  0

olarak elde edilir. Tarafsız eksen denkleminde x değeri yerine sıfır verildiğinde tarafsız
eksenin y eksenini kestiği noktanın koordinatı yt, y değeri yerine sıfır verildiğinde ise
tarafsız eksenin x eksenini kestiği noktanın koordinatı xt elde edilebilir.
x0 ⇒ yt  12.7 mm

y0 ⇒ xt  8.7 mm

Dr. Rasim Temür Bitirme Sınavı 1

 b. Kesitte oluşan en büyük ve en küçük gerilmeler
Eğilme etkisi altındaki kesitlerdeki en küçük ve en büyük gerilmeler, kesitin tarafsız eksene en yakın ve en uzak olan noktalarında
oluşur. Kesitte tarafsız eksene en yakın ve en uzak noktalar sırasıyla B ve C noktalarıdır. Bu noktaların x ve y eksenlerine göre
koordinatları sırasıyla B(5;-50) ve C(-5;50) olarak elde edilebilir. Bu koordinatların gerilme denklemine yerine konmasıyla, B ve
C noktalarındaki gerilme değerleri aşağıdaki gibi hesaplanır.

P M x   I y  yB  I xy  xB   M y   I xy  yB  I x  xB 
B  
A I x  I y  I xy 2

B 
 10000   500000   6.15 105   50  9 105  5
24.6 105  6.15 105   9 105 
2
1800
 B  5.56  25.07

 B  30.63 MPa

P M x   I y  yC  I xy  xC   M y   I xy  yC  I x  xC 
C  
A I x  I y  I xy 2

C 
 10000   500000   6.15 105  50  9 105   5 
24.6 105  6.15 105   9 105 
2
1800
 C  5.56  25.07

 C  19.51 MPa
Buna göre C noktasında en büyük, B noktasında ise en küçük gerilme değerleri oluşur:
 mak  19.51 MPa

 min  30.63 MPa

c. Kesitte oluşan gerilme dağılımı

Yukarıdaki hesaplardan elde edilen, tarafsız eksen ve gerilme değerleri kullanılarak, kesitte oluşan gerilme dağılımı aşağıdaki gibi
çizilebilir.

Kesitte oluşan gerilme dağılımı

Dr. Rasim Temür Bitirme Sınavı 2

 Mukavemet I · Bitirme Sınavı
Soru 2

AC yatay şaftı, C noktasında bir ankastre mesnete bağlanmıştır ve gösterilen burulma

momentine maruzdur. Şaftın BC kısmı bir bileşik çubuktur. 1 numaralı malzemenin kayma
modülü G1=50 MPa, 2 numaralı malzemenin ise G2=70 MPa’dır:
a. BC kısmındaki gerilmeleri hesaplayınız, kesitte gerilme dağılımını çiziniz.
b. AB kısmındaki en büyük gerilme değerini hesaplayınız, kesitte gerilme dağılımını
çiziniz.
c. B kesitindeki bağıl dönme açısını belirleyiniz.
d. A kesitindeki bağıl dönme açısını belirleyiniz.
Kutupsal atalet momentleri:
I AB  1.27 106 mm 4
1
I BC  79521 mm 4
2
I BC  1.19 106 mm 4

Çözüm
a. BC kısmındaki gerilmeler ve kesitteki gerilme dağılımı
AC şaftına etkiyen burulma momenti işaret notasyonu gereği pozitif. Bu sebeple şaft,
uzunluğu boyunca Mb=2000 Nm’lik bir burulma momentine maruz kalır. Buna göre bileşik
silindirik kesitte oluşan gerilmeler aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
Serbest cisim diyagramı
R  r2 / r1  30 /15 ⇒  R  2

2  M b  G1 2   2 106   50 ⇒  1  17.1 MPa

1  
  G1   R4  1  G2   r13   50   24  1  70  153
Burulma momenti diyagramı
2  M b  G2 2   2 106   70 ⇒  2  24 MPa
2  
  G1   R4  1  G2   r13   50   24  1  70  153

2  M b  G2  r2 2   2 106   70  30 ⇒  3  48 MPa

3  
  G1   R4  1  G2   r14   50   24  1  70  154

BC kısmındaki kesite ait gerilme dağılımı

b. AB kısmındaki gerilmeler ve kesitteki gerilme dağılımı

AB kısmında bir daire kesit bulunmaktadır. Buna göre daire kesitteki en büyük kayma
gerilmesi değeri aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

Mb 2 106
 mak   r2   30 ⇒  mak  47.2 MPa
I AB 1.27 106

AB kısmındaki kesite ait gerilme dağılımı

c. B kesitindeki bağıl dönme açısı
B kesiti ile mesnet arasında yükleme ve kesit özellikleri sabittir. Ancak şaftın öz konusu
kısmında bulunan farklı malzemelerden oluşan bir kesit bileşik silindirik kesittir. Kesite
etkiyen burulma momentini her iki malzeme birlikte taşır. Denge koşulundan moment
dağılımı;
M b  M1  M 2

Bu malzemeler birlikte çalıştıkları için birim dönme açıları ve bağıl dönme açıları birbirine
eşittir.
Bileşik kesite etkiyen burulma
momentinin dağılımı 1  2

 BC 1   BC 2

Dr. Rasim Temür Bitirme Sınavı 1

 Bağıl dönme açılarının hesaplandığı denklemler eşitlenerek M1 ve M2 momentleri arasındaki ilişkiyi ifade eden ikinci bir denklem elde
edilir.

M 1  LBC M 2  LBC ⇒ M 2 G2  I BC
2
 LBC 70 1.19 106  500 ⇒ M2
    20.95
G1  I BC
1
G2  I BC
2
M 1 G1  I BC  LBC
1
50  79521  500 M1

Denge denklemiyle birlikte çözüldüğünde moment dağılımı

M 1  91116 MPa

M 2  1908884 MPa

olarak elde edilir. Bu değerler kesitteki bağıl dönme açısı denklemlerine eklendiğinde, B kesitinin C noktasına göre bağıl dönme açısı elde
edilir.
M 1  LBC 91116  500
  BC 1   ⇒  BC 1  11.46 rad
G1  I BC
1
50  79521

M 2  LBC 1908884  500 ⇒

  BC 2    BC 2  11.46 rad
G2  I BC
2
70 1.19 106

d. A kesitindeki bağıl dönme açısı

A kesitinin C noktasına göre bağıl dönme açısı, BC parçası ve AB parçasının bağıl dönme açılarının toplamına eşittir. Buna göre A kesitinin
bağıl dönme açısı;
 AC   AB   BC

M b  LAB  2 106   200  11.46 ⇒   15.96 rad

 AC    BC    AC
G2  I AB 70 1.27 106
olarak hesaplanır.

Dr. Rasim Temür Bitirme Sınavı 2

 Mukavemet I · Bitirme Sınavı
Soru 3
Şekildeki bağlantıda perçinlerin çapı 10 mm, perçinlerin emniyetle taşıyabileceği normal
gerilme 550 MPa, kayma gerilmesi ise 190 MPa’dır. Çubuk elemanın ve düğüm levhasının
kalınlıkları 10 mm, emniyetle taşıyabilecekleri normal gerilme 390 MPa, kayma gerilmesi
ise 130 MPa’dır. Buna göre;
a. Levha deliği kenarlarında kayma hasarı olmadan taşınabilecek en büyük
P kuvvetini hesaplayınız.
b. Bulon gövdesi ve delik kenarında ezilme olmadan taşınabilecek en büyük
P kuvvetini hesaplayınız.
c. Elemanlarda yırtılma olmadan taşınabilecek en büyük P kuvvetini
hesaplayınız.
d. Perçinlerde kesme hasarı olmadan taşınabilecek en büyük P kuvvetini
hesaplayınız.
e. Sistemin emniyetle taşıyabileceği en büyük P kuvvetini hesaplayınız.

Çözüm
a. Levha deliği kenarlarında kayma hasarı olmadan taşınabilecek en büyük P kuvveti
Levha deliği kenarlarındaki kayma hasarını incelemek için yandaki şekilde kırmızı renkle
gösterilen eşit alana sahip dört yüzeyin toplamı kullanılmalıdır. Levha deliği kenarlarında
kayma hasarı olmadan taşınabilecek en büyük P kuvveti;

P  4   e1  e2  e3   t   em çubuk

P  4  100  100  50 10 130

P  1300000 N
b. Bulon gövdesi ve delik kenarında ezilme olmadan taşınabilecek en büyük P kuvveti
Levha ve çubuk elemanın kalınlıkları eşit olduğundan, perçini ezilmeye zorlayacak en
küçük levha kalınlığı tmin söz konusu elemanların kalınlıkları olan 10 mm’dir. Buna bağlı
olarak ezilmeye çalışan kesit alanı;

A  d  tmin  10 10 ⇒ A  100 mm 2

olarak hesaplanır. Ezilmeye çalışan 6 perçin ve onların temas ettiği 6 delik kenarı olduğuna
göre, ezilme olmadan taşınabilecek en büyük P kuvveti aşağıdaki gibi hesaplanır.

P  min 6  A   em  perçin ;6  A   em çubuk 

 

P  min 6 100  550;6 100  390  min 330000;234000

P  234000 N

c. Elemanlarda yırtılma olmadan taşınabilecek en büyük P kuvvetini hesaplayınız.

Şekildeki sistemde çubuk elemanı ve düğüm levhasının kalınlıkları eşittir ve aynı
malzemelerden yapılmışlardır. Düğüm levhasının genişliği belirtilmemekle birlikte şekle
göre çubuk elemandan daha büyük olduğundan, sistemin zayıf kesiti çubuk elemanda
oluşacaktır. Çubuk elemanda yırtılma olmadan taşınabilecek en büyük P kuvveti yandaki
şekilde kırmızı renkle belirtilen alana göre aşağıdaki gibi hesaplanır.

P   b  2  d   t   em çubuk

P  120  2 10 10  390

P  390000 N

d. Perçinlerde kesme hasarı olmadan taşınabilecek en büyük P kuvveti e. Sistemin emniyetle taşıyabileceği en büyük P kuvveti
Altı adet perçinin kesme hasarı oluşmadan taşıyabileceği en büyük P Yukarıdaki tahkiklerden elde edilen en küçük P kuvveti,
kuvveti, perçinlerin toplam kesit alanlarının kayma emniyet gerilmesine sistemin güvenle taşıyabileceği en büyük kuvvettir. Bu
çarpımı ile hesaplanabilir. tahkiklerde en küçük P kuvveti perçinlerin kesme
kapasitesi tahkikinden elde edilmesi sebebiyle,
d2 102
P  6     em  perçin  6    190 ⇒ P  89535 N Pem  89535 N olmaktadır.
4 4

Dr. Rasim Temür Bitirme Sınavı 1

Mukavemet I İnşaat Mühendisliği Bölümü
Bitirme Sınavı Formül Kağıdı Mekanik Anabilim Dalı

Kesit tesirleri işaret kuralı:

Basit eğilme bağıntıları :

Gerilme Tarafsız eksen

M x   I y  y  I xy  x   M y   I xy  y  I x  x  y I xy  M x  I x  M y
z  tg   
I x  I y  I xy 2 x I y  M x  I xy  M y

Normal kuvvette dış merkezlik bağıntıları:

Gerilme Tarafsız eksen ve çekirdek

M x  P  ey ; M y   P  ex iy2 ix2
ex   ey  
xt yt
P M x   I y  y  I xy  x   M y   I xy  y  I x  x 
z   Ix Iy
A I x  I y  I xy 2 ix2  iy2 
A A

Kesme kuvveti bağıntıları:

1 
Ortalama kayma gerilmesi:  ort 
T Tek etkili perçin ⇒ P      d 2   em
A 4 
1 2
Çift etkili perçin ⇒ P  2      d   em
4 

Kesmeli eğilme bağıntıları:

Ty  S x Ty  S x
 ⇒  y  0, S x  0   zy   ⇒  y  0, S x  0 
Ix b Ix b
zy

Burulma bağıntıları:

Kayma gerilmesi:   G  z  r Mb
Birim dönme açısı: z 
Mb G  I0
Kayma gerilmesi:   r
I0 Mb  L
Bağıl dönme açısı:  z 
G  I0

İki parçalı bileşik silindirik çubuktaki kayma gerilmeleri:

2  M b  G1 2  M b  G2 2  M b  G2  r2
1  ; 2  ; 3 
  G1    1  G2   r
4
R 1
3
  G1    1  G2   r
4
R 1
3
  G1   R4  1  G2   r14
 R  r2 / r1
n
 M b i  Li
Bileşik silindirik çubuklardaki bağıl dönme açısı:  z   G I 
i 1 i 0 i

Dr. Rasim Temür