!

aguray@yildiz.edu.tr,
gurayarslan@yahoo.com
 BETONARME MÜHEND SL K YAPILARINDA DEPREM
ETK S LE HASARIN OLU MA NEDENLER

-Mimari ve ta ıyıcı sistem tasarımının deprem etkisine uygun olmaması

-Boyut ve donatı yetersizli i, donatı detaylandırma kusurları

-Denetimsizlik ve kötü malzeme kullanımı

-Zemin ko ullarının deprem hasarına etkisi

-Yapının deprem yönetmeli i hiç olmadı ı bir dönemde ya da yeterli deprem güvenli i
sa lamayan eski tarihli bir yönetmeli e göre yapılması

-Yapının hesap ve detaylandırılmasında tüm yönetmeliklere uyulmasına

ra men meydana gelen hasarlar
 M MAR VE TA IYICI S STEM TASARIMININ DEPREM
ETK S NE UYGUN OLMAMASINDAN OLU AN HASAR
- Yumu ak kat olu umu
- Kuvvetli kiri -zayıf kolon davranı
- Kısa kolon olu umu
- Binalarda burulma etkisinin ortaya çıkması
- Ani rijitlik de i imleri
- Yapı a ırlı ının gere inden fazla olması
- Düzensiz ta ıyıcı sistem seçimi ( Sezen vd, 2001)

- Ani rijitlik de i imleri

( Sezen vd, 2001) ( Erdik 2001) (Guevara ve Garci, 2005)

 DBYBHY (2007)’YE GÖRE TASARIMDA ANA LKE

DBYBHY (2007)’ye göre yeni yapılacak binaların depreme dayanıklı tasarımının

ana ilkesi;
•hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapısal ve yapısal olmayan sistem
elemanlarının herhangi bir hasar görmemesi,
• orta iddetteki depremlerde yapısal ve yapısal olmayan elemanlarda
olu abilecek hasarın sınırlı ve onarılabilir düzeyde kalması,
• iddetli depremlerde ise can güvenli inin sa lanması amacı ile kalıcı yapısal
hasar olu umunun sınırlanmasıdır.

Yapı bu tasarım ilkesine uygun davranı sergiliyorsa, tasarım amacına ula mı demektir.
 DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMDA GÖZ ÖNÜNE
ALINMASI GEREKEN ANA PARAMETRELER

•Plan ve dü ey kesitte yapı, mümkün oldu unca basit olmalıdır.

•Temel sa lam ve yapıda farklı oturmaların olu masına izin verilmeyecek nitelikte
yapılmalıdır.

•Deprem etkisini ta ıyacak elemanlar, planda burulma olmayacak ekilde

düzenlenmelidir.

•Yapı elemanları gerekli yeterli dayanımları yanında sünek olmalıdır.

•Meydana gelen ekil de i tirmeler ve yer de i tirmeler kesit dayanımında önemli

azalmalara sebep olacak kesit tesirleri olu turmamalıdır.
 GENEL B LG
Binaya aktarılan deprem enerjisinin önemli bir bölümünün ta ıyıcı sistemin sünek
davranı ı ile tüketilmesi için, “Depreme Dayanıklı Tasarım Kuralları” bölümünde
belirtilen sünek tasarım ilkelerine titizlikle uyulmalıdır (DBYBHY, 2007).
Süneklik nedir? Sünek yapı nasıl olu turulabilir?

Sünek yapı; sünek elemanlardan olu mu yapıdır.

Sünek eleman; kesitleri sünek olarak tasarlanmı elemandır.

Kesit sünekli i
-E rilik sünekli i; ta ıyıcı elemanın kesit özellikleriyle ilgilidir.
-Ötelenme sünekli i; yapının eleman kesitleri, plan ve boy kesit özellikleri,
açıklıkları, yükseklikleri ve mesnet artları ile ilgilidir.
 GENEL B LG
Betonun Gerilme-Deformasyon Özellikleri

Betonun basınç altındaki davranı ını belirleyen σ-ε ili kileri, 150×300 (mm×mm) lik
standard silindir numunelerin eksenel basınç altında test edilmelerinden elde edilir. Söz
konusu ili ki bir çok de i kenden etkilenir, örnekse, beton zamana ba lı deformasyon
gösteren bir malzeme oldu undan deneyin yükleme hızı σ-ε ili kisini etkiler. Dolayısıyla,
beton için kesin bir σ-ε ili kisi tanımlanamaz.
σ-ε e rilerinin ba langıç e imleri beton
dayanımı arttıkça artmaktadır. 40

Beton dayanımı arttıkça maksimum 30

σc (MPa)
gerilmenin gözlendi i tepe bölgesi daha
20
belirginle mektedir.
10
Beton dayanımı arttıkça etkili birim
kısalma (εcu) de eri azalmaktadır. 0
0 0.001 0.002 0.003 0.004
Maksimum gerilmeye kar ılık gelen birim εc
kısalma de eri yakla ık olarak 0.002
dolaylarındadır.
 GENEL B LG
Yanal Donatının Betona Uyguladı ı Ku atma (Sargı) Etkisi

σc

fcc Sargısız
Sargılı
fc

εco εcoc εcu εccu εc

Yanal donatıyla sarılmı betonun σ-ε ili kisi, sargısız göre de i iktir. Sargı etkisi,
betondaki maksimum basınç dayanımını, etkili birim kısalma de erini (εcu), maksimum
gerimeye kar ılık gelen birim kısalma de erini (εco) arttırmaktadır.
Sargı etkisi, yanal donatı hacımsal yüzdesinin artması, etriye serbest açıklı ının
azalması ile artar. En etkili yanal donatı türü frettir.
 GENEL B LG
Betonarme Kolonların Kırılmaya Yakın Davranı ları

Yapısal yüklerin rasgele de i ken karakterde olması, yatay yüklerin (deprem, rüzgar)
etkisi, betonun homojen bir malzeme olmaması, yapım hataları nedeniyle dü eyli in
kaybolması, ve betonarme yapıların monolitik çalı ması; uygulamada kar ıla ılan
bütün kolonlar eksenel yük + e ilme momenti etkisinde (eksantrik yükleme)
kalmasına neden olur.
Eksenel
basınç

cu
cu cu
A
Kolon davranı ı

Dengeli
durum
Basınç
Eksenel yük

B
kırılması
cu
y
C
Çekme
D
kırılması
N=0.1Acfck
s> y
E Moment
Kiri davranı ı Basit e ilme
 GENEL B LG
Betonarme Kolonların Kiri lerden Güçlü Olma Ko ulu

Sünekli in eksenel yük arttıkça azalması, bir ba ka anlatımla kiri lerin kolonlara göre
daha sünek olmaları nedeniyle; -özellikle büyük depremlerde- sabit e ilme momenti
etkisinde plastik deformasyon yapabilen potansiyel mafsalların (plastik mafsal), kiri lerde
olu ması istenir.

Bu ba lamda, deprem etkilerinin salt çerçeve Deprem

veya çerçeve ve perdelerden olu an karma Yönü
sistemlerle kar ılanması durumlarında, -bazı Mra
özel durumlar dı ında- her bir dü üm
noktasına birle en kolonların moment ta ıma
Mrj Mri
güçleri toplamının, o dü üm noktasına
birle en kiri lerin moment ta ıma güçleri
toplamından en az %20 büyük olması
Mrü
öngörülmektedir.

Mra + Mrü≥1.2×(Mri + Mrj)

 GENEL B LG
E rilik Kavramı

E rilik, kesitteki ekil de i imini simgeleyen geometrik bir parametredir. E rili in

tanımı, bir e rideki iki kom u nokta arasındaki açı de i iminin, iki nokta arasındaki
uzaklı a bölünmesiyle elde edilen birim boydaki dönme açısı alarak yapılabilir.

dϕ d 2 y 1
dϕ φ= = =
dx dx 2 r
P

M M
T.E.

çatlak

dx
 GENEL B LG
E rilik Kavramı

E rilik, kesitteki ekil de i imini simgeleyen geometrik bir parametredir. E rili in

tanımı, bir e rideki iki kom u nokta arasındaki açı de i iminin, iki nokta arasındaki
uzaklı a bölünmesiyle elde edilen birim boydaki dönme açısı alarak yapılabilir.

εc
εi
P
c yi
εi
T.E. φ=
yi

εs
 GENEL B LG
Süneklik (Düktilite) Kavramı

Bir yapının, bir yapı elemanının veya bir kesitin ta ıma gücünde önemli bir dü me
olmadan elastik ötesi (plastik) ekil de i tirebilme yetene ine süneklik denir.

µ=φu/φy
(E rilik düktilitesi)
P54321

M=PL/4
Plastik
deformasyon

φy φu
φ (e rilik) (rad./m)
 DBYBHY(2007)’YE GÖRE KOLONLARIN TASARIMI

Süneklik düzeyi yüksek kolonlar;

•Enkesit ko ulları (kolon boyutu, eksenel yük oranı)
•Boyuna donatı ko ulları ve düzenlenmesi
•Enine donatı ko ulları ve enine donatı hesabı

Kolon sarılma bölgesi {bmax, ln/6; 50cm}

Kolon sarılma bölgesinde; sc {5cm}
sc {10cm; bmin/3}

Süneklik düzeyi normal kolonlar;

Kolon sarılma bölgesinde; sc {15cm; bmin/3; 8Ø}

 DBYBHY(2007)’E GÖRE KOLON EN NE DONATI HESABI

Kolonlarda enine donatı hesabına esas alınacak kesme kuvveti, Ve

Ve =(Ma + Mü)/ln

•Kuvvetli kolon-zayif kiri ko ulu sa lanıyorsa; dü üm noktasına birle en kiri lerin

uçlarındaki moment kapasitelerinin toplamı olan Mp hesaplanır. Mp=Mpi+Mpj Daha kesin
hesap yapılmadı ı durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alınabilir. Mp
momenti, kolonların dü üm noktasına birle en uçlarında Deprem hesabından elde
edilmi bulunan momentler oranında kolonlara da ıtılacak ve da ıtım sonucunda ilgili
kolonun alt veya üst ucunda elde edilen moment, Ma veya Mü olarak göz önüne
alınacaktır.

•Kuvvetli kolon-zayif kiri ko ulu sa lanmıyorsa; dü üm noktasına birle en kolonların

uçlarındaki momentler, kolonların moment kapasiteleri olarak hesaplanacak ve Ma
ve/veya Mü olarak kullanılacaktır. Moment kapasiteleri, daha kesin hesap yapılmadı ı
durumlarda, Mpa 1.4 Mra ve Mpü 1.4 Mrü olarak alınabilir.

Ve 0.22fcdbwd ko ulu sa lanmalıdır.

 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

Kar ıla tırma Yöntemine Genel Bir Bakı

N N

V V

Kritik
kesit

dealize edilmi sistem

 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER
Kar ıla tırma Yöntemine Genel Bir Bakı
S1 daha sünek
uS1>uS2
N davranı gösterir.

u
S1

M=VL
S2
Kritik
kesit

φ (e rilik) (rad./m)
dealize edilmi sistem
 DEPREM ETK S NDE KOLON DAVRANI I

S24-4UT (0.2Po, sh=152mm; Bae and Bayrak, 2008)

S24-2UT (0.5Po,sh=95mm; Bae and Bayrak, 2008)

S18-3UT (0.5Po, sh=86mm; Bae and Bayrak, 2008) S24-5UT(0.2Po, sh=95mm; Bae and Bayrak, 2008)
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER
Eksenel Yükün Etkisi
Ele7000
alınan kolon kesitleri için
Eleman : S DBYBHYPEMKED

Eksenel yük (kN)

1
6000
500 N=2500 kN(D) Eleman : S1
(2007)’ye göre izin verilen en büyük
5000
E
N=1250kN(C) eksenel
4000 yük de eri 2500 kN dur. Moment-
Moment (kNm)

400 N=625kN(B)
e rilik
3000 ili kilerinden görüldü ü gibi, eksenel D
300 N=0kN (A) 2000 C
yük1000
düzeyi bu de erin üstündeki B E
200 Ac= 500 x 500 mm2 A
N=4000kN(E)
fck= 20 ,fctk=1.6 MPa noktasında,
0
0
kesitin
100
davranı
200
ı oldukça
300 400 500
fyk = fywk = 420 MPa
100 As =2514 mm2(8φ20) gevrektir. (söz konusu gevrek davranı ,
Moment (kNm)
Sargı: 2-φ8/100 mm
0 sargı8000
donatısı DBYBHY ce verilen
0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.3
ko ulları
7000 sa lamasına ra men

Eksenel yük (kN)

E rilik (rad/m) 6000
gerçekle
5000 mektedir). Dolayısıyla, eksenel
4000 Üst isınır (0.5Acfck)
Eksenel yük düzeyi arttıkça; yük seviyesinin
3000
kesit sünekli ve kesitin
dönme 2000kapasitesi üzerinde etkili bir
0.1Acfck
• Ta ıma gücünde önemli bir 1000
parametre 0 oldu u açıkça görülmektedir.
dü me olmadan elastik ötesi ekil 0 4 8 12 16 20 24 28 32 36 40
de i tirebilme yetene i olarak E rilik düktilitesi
tanımlanan “süneklik” azalır.
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

Beton Dayanımının Etkisi

300
C20
C30 N = 0 kN 400
Ele alınan kolon
C40
250 350
kesitleri için, sabit
Moment (kNm)

Moment (kNm)
200 300

150 Ac= 500 x 500 mm2

250
200 C20 eksenel yük
fyk = fywk = 420 MPa C30 N = 625 kN
100 As =2514 mm2(8φ20)
Sargı: 2-φ8/100 mm
150
100
C40
altındaki kesitin
50
0
50
0
sünekli inin, beton
0 0.1 0.2 0.3 0 0.1 0.2 0.3
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m) dayanımı
500 700 yükseldikçe arttı ı
600
Moment (kNm)

400
söylenebilir.
Moment (kNm)

500
300 400
C20 300
200 C30 N = 1250 kN
C40 200 C20
100 C30 N = 2500 kN
100 C40
0 0
0 0.05 0.1 0.15 0.2 0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m)
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

Boyuna Donatı Yüzdesinin Etkisi

E1 (ρ t = 0.010) E3 (ρ t = 0.010) Kolon boyuna donatı

450 N = 0 kN N = 625 kN
E2 (ρ t = 0.017) E4 (ρ t = 0.017)
400
500 oranında %70 lik bir
350
Moment (kNm)

Moment (kNm)
400
300 artı , N=0 durmunda,
250 300
200 Ac= 500 x 500 mm2 e ilme momenti
150 fck = 20 MPa 200
100
fyk = 420 MPa kapasitesinde yakla ık
εsh=0.01 fsu=525 MPa 100
50
0
Sargı: 2-φ8/100 mm
0
%56 lık bir artı a
0 0.1 0.2 0.3 0 0.05 0.1 0.15
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m) neden olmaktayken,
N = 1250 kN E5 (ρ t = 0.010) N = 2500 kN E7 (ρ t = 0.010) eksenel yükün
600 E6 (ρ t = 0.017) 700 E8 (ρ t = 0.017)
500 600 artmasıyla bu kapasite
Moment (kNm)
Moment (kNm)

500
400 artı ının azaldı ı
400
300
300 görülmektedir.
200 200
100 100
0 0
0 0.05 0.1 0 0.02 0.04 0.06 0.08
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m)
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER
Boyuna Donatı Dayanımının Etkisi

N = 0 kN F1 (fyk = 420 MPa) N = 625 kN F3 (fyk = 420 MPa) Boyuna donatı

300 F2 (fyk = 220 MPa) 400 F4 (fyk = 220 MPa)
250 350 dayanımı artı ının,
Moment (kNm)

Moment (kNm)
300
200 250
genelde süneklili i
150 200 azalttı ı söylenebilir.
Ac= 500 x 500 mm2 150
100
fck = 20 MPa 100 Kolon eksenel yük
fctk = 1.6 MPa
50 50
Sargı: 2-φ8/100 mm
0
seviyesinin artmasıyla
0 0 0.05 0.15 0.2
0.1
0 0.1 0.2 0.3 0.4
E rilik (rad/m)
söz konusu e ilimde
E rilik (rad/m)
farklılıklar gözlenebilir.
N = 1250 kN F5 (fyk = 420 MPa) N = 2500 kN F7 (fyk = 420 MPa)
500 F6 (fyk = 220 MPa) 500 F8 (fyk = 220 MPa)
400 400
Moment (kNm)

Moment (kNm)

300 300
200 200
100 100
0 0
0 0.05 0.1 0.15 0 0.02 0.04 0.06 0.08
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m)
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER
Sargı Donatısı Aralı ının Etkisi

N = 0 kN N = 625 kN Sabit eksenel yük

300 B1 (Sargı: 2-φ8/100mm) B3 (Sargı: 2-φ8/100mm)
B2 (Sargı: 2-φ8/200mm) 400 B4 (Sargı: 2-φ8/200mm) etkisindeki ele alınan
250 350
Moment (kNm)

kolonlarda, Sargı

Moment (kNm)
200 300
250
150 Ac= 500 x 500 mm2 200
donatısı sıkla tırması
100
fck= 20 MPa,fctk=1.6 MPa
fyk = fywk = 420 MPa
150 sünekli i arttı ı, söz
εsh=0.01 fsu=500 MPa 100
50 As = 2514 mm2(8φ20) 50 konusu artı ın, eksenel
0
0 0.1 0.2 0.3
0
0 0.05 0.1 0.15
yükün büyümesiyle
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m)
daha da belirginle ti i
N = 1250 kN N = 2500 kN görülmektedir.
500 B5 (Sargı: 2-φ8/100mm) 500 B7 (Sargı: 2-φ8/100mm)
B6 (Sargı: 2-φ8/200mm) B8 (Sargı: 2-φ8/200mm)
400
Moment (kNm)

Moment (kNm)

400

300 300

200 200

100 100

0 0
0 0.05 0.1 0 0.02 0.04 0.06 0.08
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m)
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N KOLON DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER
Sargı Donatısı Miktarının Etkisi

N = 0 kN N = 625 kN Sabit eksenel yük

300 C1 (A) 400 C3 (A)
250
C2 (D)
350
C4 (D) etkisindeki ele alınan

Moment (kNm)
Moment (kNm)

200
300 kolonlarda, Sargı
250
150 200 donatısı miktarının
150
100
100
artı ının sünekli i
50 (A) (D) 50 arttı ı, söz konusu
0 0
0 0.1 0.2 0.3 0 0.05 0.1 0.15 artı ın, eksenel yükün
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m)
büyümesiyle daha da
N = 1250 kN N = 2500 kN
500 C5 (A) 500 C7 (A) belirginle ti i
C6 (D) C8 (D)
400 400 görülmektedir.
Moment (kNm)
Moment (kNm)

300 300

200 200

100 100

0 0
0 0.05 0.1 0 0.02 0.04 0.06 0.08
E rilik (rad/m) E rilik (rad/m)
 ÖZET (KOLONLAR)

Herhangi bir kolonda; di er tüm parametreler sabit tutuldu unda;

•Eksenel yük düzeyi arttıkça, süneklik azalır.

•Sargı donatısı aralı ı azaldıkça, süneklik artar.

•Sargı donatısı miktarı arttıkça, süneklik artar.

•Eksenel yük düzeyi artı ıyla boyuna donatı yüzdesi artı ı, süneklili i artar.

•Boyuna donatı dayanımı artı ının, genelde süneklili i azalttı ı söylenebilir. Kolon
eksenel yük seviyesinin artmasıyla söz konusu e ilimde farklılıklar gözlenebilir.

•Eksenel yük düzeyi yüksek kolonda; beton mukavemeti arttıkça, süneklik artar.
•Eksenel yük düzeyi dü ük kolonda; beton mukavemeti arttıkça, süneklikteki
de i im sınırlıdır.
 ÖZET (KOLONLAR)

•DBYBHY(2007)'de, "kolonun brüt enkesit alanı, Ndm dü ey yükler ve deprem

yüklerinin ortak etkisi altında hesaplanan eksenel basınç kuvvetlerinin en
büyü ü olmak üzere, Ac Ndm /(0.5fck) ko ulu" getirilmi tir. Böylece, sünek
düzeyi yüksek betonarme kolonlar elde edilmesi amaçlanmaktadır.

•DBYBHY(2007)'de, "Kolonlarda boyuna donatı brüt alanı kesitin %1’inden az,

%4’ünden fazla olmayacaktır”

•Enine donatı aralı ı sıkla tırılarak, plastik mafsal olu umunun muhtemel
oldu u bölgelerde normal kuvvet altında kesitte dönme meydana gelirken
eri ilen e ilme momenti de erlerinde önemli bir de i iklik meydana gelmemesi
amaçlanır. Böylece; kesit ve sistem süneklili inin arttırılması amaçlanmaktadır
DBYBHY(2007)’YE GÖRE K R TASARIMINDAK SINIRLAR

Süneklik düzeyi yüksek kiri ler;

•Enkesit ko ulları (kiri gövde geni li i, yüksekli i)
•Boyuna donatı ko ulları ve düzenlenmesi
•Enine donatı ko ulları ve enine donatı hesabı
Kiri sarılma bölgesinde (2hk); sk {hk/4; 8Ø;15cm}

Süneklik düzeyi normal kiri ler;

Kiri sarılma bölgesinde (2hk); sk {hk/3; 10Ø;20cm}

 DBYBHY(2007)’E GÖRE K R EN NE DONATI HESABI

Kiri lerde enine donatı hesabında tasarıma esas alınacak kesme kuvveti, Ve , depremin
soldan sa a veya sa dan sola etkimesi durumları için ayrı ayrı ve elveri siz sonuç
verecek ekilde;

Ve =Vdy±1.4(Mpi + Mpj)/ln

Vdy; dü ey yük basit kiri kesme kuvveti

Mpi; kiri in sol ucu i’deki kolon yüzünde fck , fyk ve çeli in pekle mesi göz önüne alınarak
hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi

Donatıdaki pekle meyi göz önüne almak ve sünek güç tükenmesinin güvenli bir ekilde
ortaya çıkmasını sa lamak için, kiri uçlarındaki moment kapasiteleri, daha kesin hesap
yapılmadı ı durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alınabilir.

Ve 0.22fcdbwd ko ulu sa lanmalıdır.

ÇE TL TASARIM DE KENLER N N K R DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

TS-500’de verilen Ta ıma Gücü Yöntemi

− Betonun çekme dayanımı ihmal edilir.

− Donatı çubu u ile çevresini saran beton arasında tam aderans bulundu u
dü ünülerek, donatı birim ekil de i tirmesi, aynı düzeydeki beton lifi birim ekil
de i tirmesine e it alınır.

− Düzlem kesitler, ekil de i tirmeden sonra düzlem kalır.

− Ta ıma gücüne eri ildi inde, tarafsız eksene en uzak beton basınç lifindeki birim
kısalma cu =0,003 alınır.

− Donatı çeli inin elasto-plastik davrandı ı kabul edilir.

 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N K R DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

Herhangi bir kiri te; kesit boyutları ve malzeme özellikleri aynı tutularak;

•Çekme donatısı oranı

•Basınç donatısı oranı de i imi

•Beton mukavemeti de i iminin kiri davranı ına etkileri incelenmi tir.

 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N K R DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

Çekme Donatısı Yüzdesi

400 Çekme donatısı oranının artı ı

ρ = 0.02 ta ıma gücü momentini
350 artırmaktadır. Ancak; bu
300 durumda kesitin dönme
Moment (kNm)

sünekli i azalmaktadır.
250

200 Çekme donatısının denge

ρ = 0.85ρb
donatısı üzerinde bulunması
150 durumunda, çekme donatısı
100 ρ = 0.50ρb Kiri 250/500 (mm) akmaya eri meden beton basınç
gerilmeleri altında ezilmekte ve
50 C20/S420, ρ′/ρ=0
sünek olmayan (gevrek) güç
etriye φ8/100 mm
0 tükenmesi olu ur.
0 0.05 0.1 0.15
E rilik (rad/m)
DBYBHY(2007)’de açıklık ve mesnetlerde çekme donatısı oranı 0.85 b ve 0.02’den küçük
olması istenmektedir.
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N K R DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

Basınç Donatısı Yüzdesi

Basınç donatısı oranının artı ı

400
kesitin dönme sünekli ini
350 artırmaktadır.
300
Moment (kNm)

250
ρ′/ρ = 1.0 1. ve 2.derece deprem
ρ′/ρ = 0.50 bölgelerindeki ta ıyıcı sistemlerde,
200 kiri mesnedindeki alt donatı, aynı
ρ′/ρ = 0.0
150 mesnetteki üst donatının
%50’sinden daha az olamaz.
100 Kiri 250/500 (mm) Ancak, üçüncü ve dördüncü derece
50 C20/S420, ρ = 0.85ρb deprem bölgelerinde bu oran %30’a
Etriye φ8/100 mm indirilebilir (DBYBHY,2007).
0
0 0.05 0.1 0.15 0.2
E rilik (rad/m)
 ÇE TL TASARIM DE KENLER N N K R DAVRANI I
ÜZER NE ETK LER

Beton Basınç Dayanımı

Beton dayanımının artması,

250
tarafsız eksen derinli inin
küçülmesine dolayısıyla kesitin
200 dönme sünekli inin artmasına
sebep olmaktadır.
Moment (kNm)

C40
C30
150 C20
Deprem bölgelerinde yapılacak tüm
betonarme binalarda C20’den daha
100
dü ük dayanımlı beton
kullanılamaz. (DBYBHY,2007).
Kiri 250/500 (mm)
50
S420, ρ= 0.0096
Etriye φ8/100 mm
0
0 0.05 0.1 0.15 0.2
E rilik (rad/m)
SÜNEK K R /KOLON TASARIMINDA ANA PARAMETRELER

•Deprem bölgelerindeki çerçeve yapıların tasarımında, sistemin muhtemel nihâî

göçme mekanizmalarının kontrollü ve sünek (düktil) olu abilmesi için; kayma,
aderans kaybı ve stabilite kaybı ihtimallerinin bertaraf edilmeleri gerekir.

•Deprem Yönetmeli inde, süneklik düzeyi yüksek kiri ler/kolonlar elde edilmesi için,
elemanların kesme kuvveti kapasitesi e ilme kapasitesinden daha büyük tutularak
sünek olmayan kayma güç tükenmesinin olu ması önlenmi olur.

•Eksenel yük düzeyi dü ük olan kiri lerin sünekli i kolonlara göre daha yüksektir.
Plastik mafsalların kiri uçlarında ve e ilme-dönme mafsalları olarak
gerçekle ebilmesi istenir. Bu nedenle; kolonların kiri lerden daha güçlü olması
ko ulu Mra + Mrü≥1.2×(Mri + Mrj) sa lanmalıdır.
 KOLON-K R B RLE M BÖLGELER

Kiri lerin kolona dört taraftan birle mesi ve her bir kiri in geni li inin birle ti i kolon
geni li inin 3/4’ünden daha az olmaması durumunda, kolon-kiri birle imi ku atılmı
birle im olarak tanımlanacaktır.
Yukarıdaki ko ulları sa lamayan tüm birle imler, ku atılmamı birle im olarak
tanımlanacaktır

Göz önüne alınan deprem do rultusunda

kolon-kiri birle im bölgelerindeki kesme
kuvveti

Ve = 1.25fyk (As1 +As2) −Vkol

Ku atılmı birle imlerde:Ve 0.60 bj h fcd

Ku atılmamı birle imlerde:Ve 0.45 bj h fcd
 KOLON-K R B RLE M BÖLGELER

Kolon-kiri birle im bölgelerinin düzenlemesinde, birle en kiri ve kolonların

kapasitelerine (dayanım ve ekil de i tirme yönünden) ula ması birle im bölgesi
çözülmeden önce sa lamalıdır. Bu amaçla;
•Birle im bölgesinin dayanımı birle en elemanların dayanımından daha az
olmamalıdır.böylece; ta ıyıcı sistem rijitli ini ve dayanımını önemli ölçüde azaltan
birle im bölgesinin güç tükenmesi ile olu ması önlenmi olur.

•Birle im bölgesinin zayıflaması ile kolonlarının dayanımının azalmasına izin

verilmemelidir. Kolon etriyesi birle im bölgesinde de devam ettirilmelidir.

•Yatay yükün büyük olmadı ı durumlarda, birle im bölgesi elastik kalmalı ve

çerçevede büyük yanal yer de i tirmeler olu mamalıdır.

•Birle im bölgesi olu turulmasında öngörülen donatı düzeni beton dökülmesine

engel te kil etmemelidir.
 PERDEL ve PERDE-ÇERÇEVEL S STEMLER
Konsol Perdelerin Davranı ları ve Göçme Biçimleri

Yük b E ilme Momenti

lw

Konsol perde davranı ı

Perdelerin göçme biçimleri (Celep ve Kumbasar, 2005)

PERDEL ve PERDE-ÇERÇEVEL S STEMLER
Perde Duvarda Kesme ile Olu an Güç Tükenmesi

Perde duvarda olu an kesme ile güç tükenmesi (Saatcio lu vd., 2001)
 PERDEL ve PERDE-ÇERÇEVEL S STEMLER
Perdelerin planda yerle tirilmesi

Perdeler yatay ve dü ey yükler ile burulma etkisi altındadır. Perdenin kesitine ve

plandaki konumuna göre e ilme momenti ve burulma dayanımı de i ir. Perdelere gelen
burulma etkilerini azaltmak için perde sistemlerinin düzenlenmesinde;

•Yapıda en büyük burulma rijitli inin sa lanması için perde elemanlar mümkün
oldu unca yapı çevresine da ıtılmalıdır.
•Perde elemanlar kat planı içinde, dö eme yüklerinin olabildi ince büyük kısmını,
eksenel kuvvet olarak temele aktaracak ekilde düzenlenmelidir.
•Çok katlı yapılarda deprem dayanımının birkaç perdede yo unla tırılması, temel
sistemini bu noktalarda çok büyük deprem etkisine bırakır. Bu durum ekonomik
olmayan temel sistemi tasarlanmasına neden olur.
•Perde elemanlar, çok katlı bir yapıda her iki do rultuda yerle tirilmelidir.
•Perdeler, simetrisi bozuk ekilde ve kat içinde belli bir bölgeye
yo unla tırılmamalıdır.
 PERDEL ve PERDE-ÇERÇEVEL S STEMLER
Perde-Çerçeveli Sistem Etkile imleri

Yapıda yatay yüklerin kar ılanmasında; yalnızca perdeler veya çerçeveler olabilece i
gibi iki ta ıyıcı sistem birlikte de kullanılabilir. Bu tür sistemlere karma sistemler denir.
Bu tür sistemlerde;

•Tabanda ankastre perdeler çok rijit oldu undan deprem sırasında alt katlarda kat
yer de i tirmelerinin küçük kalmasını sa lar.

•Kolon mafsallarını içeren kat mekanizmasının olu masını bertaraf edebilirler.

•Perdelerle birlikte te kil edilen sünek çerçeveler üst katlarda enerji da ılımının
büyük kısmını kar ılarlar.

Perde-çerçeveli sistem etkile imleri

 PERDEL ve PERDE-ÇERÇEVEL S STEMLER
Moment-E rilik li kisine Perde Uç Bölgesinin Katkısı

Perde duvar kesitlerinde; ba lık

bölgesi donatı oranının artı ıyla
kesit ta ıma gücü momenti
artmaktadır. Benzer ekilde;
ba lık bölgesi donatı oranı
artı ıyla kesitin e rili i de
artmaktadır.

Uç bölgesi olu turulan perdelerde moment-e rilik ili kisi

(Celep ve Kumbasar, 2005)
 DBYBHY(2007)’YE GÖRE PERDE UÇ BÖLGES
OLU TURULMASI

Perde uç bölgelerinin her birinde, dü ey donatı

toplam alanının perde brüt enkesit alanına oranı
%0.1’den az olmayacaktır. Ancak, kritik perde
yüksekli i boyunca bu oran %0.2’ye çıkarılacaktır.
Perde uç bölgelerinin her birinde dü ey donatı
miktarı 4 14’den az olmayacaktır.

•Uç bölgelerinde kullanılacak enine donatının çapı

8 mm den az olmayacaktır. Etriye kolları ve çirozlar
arası uzaklık enine donatı ve çiroz çapının 25
katından küçük olacaktır.
•Kritik perde yüksekli i boyunca perde uç
bölgelerine, kolonların sarılma bölgeleri için
belirlenen enine donatıların en az 2/3’ü
konulacaktır.
•Kritik perde yüksekli inin dı ında kalan perde uç
bölgelerinde dü ey do rultudaki etriye ve/veya çiroz
aralı ı, perde duvar kalınlı ından ve 200 mm den
daha fazla olmayacaktır.
 DBYBHY(2007)’YE GÖRE KR T K PERDE YÜKSEKL

Hw / lw > 2.0 ko ulunu sa layan

perdelerde tasarıma esas e ilme
momentleri, kritik perde yüksekli i
boyunca sabit bir de er olarak,
perde tabanında hesaplanan e ilme
momentine e it alınacaktır. Kritik
perde yüksekli inin sona erdi i
kesitin üstünde ise, perdenin
tabanında ve tepesinde hesaplanan
momentleri birle tiren do ruya
paralel olan do rusal moment
diyagramı uygulanacaktır.

Hw/lw > 2.0 olması durumunda, her bir katta perde kesitlerinin ta ıma gücü momentlerinin,
perdenin güçlü do rultusunda kolonlar için belirlenen kolonların kiri lerden daha güçlü
olması ko ulunu sa laması zorunludur.
 SONUÇLAR

•Yapı elemanları gerekli dayanımları yanında sünek olmalıdır.

•Eksenel yük düzeyi dü ük olan kiri lerin sünekli i kolonlara göre daha yüksektir. Bu
nedenle DBYBHY(2007)’de kolonların kiri lerden daha güçlü olması ko ulu getirilmi tir.
Böylece plastik mafsalların kolonlar yerine sünekli i daha yüksek olan kiri lerde
olu turulması amaçlanmaktadır.

•Deprem Yönetmeli inde, süneklik düzeyi yüksek kiri ler/kolonlar elde edilmesi için,
elemanların kesme kuvveti kapasitesi e ilme kapasitesinden daha büyük tutularak
sünek olmayan kayma güç tükenmesinin olu ması önlenmi olur.
•Sünek düzeyi yüksek betonarme kolonlar elde edilmesi için DBYBHY(2007)' de,
"kolonun brüt enkesit alanı, Ndm dü ey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında
hesaplanan eksenel basınç kuvvetlerinin en büyü ü olmak üzere, Ac Ndm /(0.5fck)
ko ulu" getirilmi tir.
 SONUÇLAR

•Enine donatı aralı ı sıkla tırılarak, plastik mafsal olu umunun muhtemel oldu u
bölgelerde normal kuvvet altında kesitte dönme meydana gelirken eri ilen e ilme
momenti de erlerinde önemli bir de i iklik meydana gelmemesi amaçlanır. Böylece;
kesit ve sistem süneklili inin arttırılması amaçlanmaktadır.

•Kiri kesitlerinde çekme donatısı sınırları ve yeterli miktarda basınç donatısı

bulundurularak sünek kesitler elde edilmesi tasarlanmaktadır.

•Kolon-kiri birle im bölgelerinde yük iletiminin sa lanabilmesi için donatının aderansının

sa lanmı ve kenetlenmenin yeterli olması gerekir.

•Birle im bölgesinin zayıflaması ile kolonlarının dayanımının azalmasına izin

verilmemelidir. Kolon etriyesi birle im bölgesinde de devam ettirilmelidir.

•DBYBHY(2007’de; kesit e ilme momenti ta ıma kapasitesi ve yüksek süneklikte

perde kesitleri olu turulması için perde uç bölgeleri olu turulması amaçlanmı tır.
 KAYNAKLAR

• Bae S., and Bayrak O. (2008) Plastic Hinge Length of Reinforced Concrete Columns, ACI Structural Journal, V. 105,
No. 3, 290-300.
•Celep, Z. ve Kumbasar, N. (2005), Betonarme Yapılar, Beta Dagıtım, stanbul.
• Celep, Z. ve Kumbasar, N. (2004), Deprem Mühendisli ine Giri ve Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı”, Beta
Dagıtım, stanbul.
• Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (2007), MO, stanbul.
• Arslan G. (2005), “Tersinir yükler altında betonarme çubukların kesme mukavemeti”, Doktora Tezi, Yıldız Teknik
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
•Mander JB, Priestley MJN, Park R. (1988) Theoretical stress–strain model for confined concrete. ASCE Journal of
Structural Division;114(8): 1804–26.
• Arslan G. (1996), “Türkiye’de iddetli depremlerin mühendislik yapılarında olu turdu u hasarın nedenlerinin
ara tırılması ve sınıflandırılması”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Aydemir C. (2004), “Simetrik donatılı dikdörtgen kesitli betonarme kolonların pekle meli e ilme momenti
kapasitelerinin belirlenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ersoy, U., Özcebe, G. (2001), “Betonarme”, Evrim Yayınevi.
• “Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları, TS500”, (2000) TSE, Ankara.
• Saatcioglu M., Mitchell D., Tinawi R., Gardner N.J., Gillies A.G., Ghobarah A.,Anderson D.L., veLau D. (2001), “The
August 17, 1999, Kocaeli (Turkey) earthquake — damage to structures”, Can. J. Civ. Eng. 28: 715–737.
•Erdik M., (2001).Report on 1999 Kocaeli and Düzce (Turkey) Earthquakes,in Structural Control for Civil and
Infrastructure Engineering,Ed. by, F. Casciati,G. Magonette,World Scientific.
•Sezen H., Elwood K.J., Whittaker A.S., Mosalam K.H., Wallace J.W., Stanton J.(2001),” Structural Engineering
Reconnaissance of the August 17, 1999 Earthquake: Kocaeli (Izmit), Turkey” , Pasific EEREC,
http://nisee.berkeley.edu/turkey/index.html
•Guevara L.T. and Garcı L.E. (2005), “The Captive- and Short-Column Effects”, Earthquake Spectra, Volume 21, No.
1, pages 141–160, February 2005
" #