ZP Ongerilmeli Beton Egilme Hesabi 16nisan09

Z.
Polat _ ngerilmeli Beton _ Eilme Hesab

1 / 59

6. ELME HESABI

6.1. GR

1960 l yllarn sonlarndan itibaren yap mhendislii hesap yntemlerinde kkl
deiiklikler olmutur; bugn de bu sre artan bir hzla srmektedir. Bununla beraber,
ngerilmeli beton yaplarn tasarmnda bandan beri, ayrntda gelimeler olmusa da, iki
temel yaklam hep geerli kalmtr: (1) letme ykleri altnda hesap ve tahkikler, (2) Son
limit durum hesap ve tahkikleri.
Burada; bu iki temel yaklam erevesinde, ngerilmeli beton kesitlerin eilme hesabna
dair yaklamlar anlatlacaktr.

6.2. NGERLMEL BETON BR KESTTE KEST KUVVETLER

ngerilmeli beton bir elemann herhangi bir hesap kesitinde bulunan kesit kuvvetlerinin
etkin olanlar balca u meneli olabilir:
(1) Srekli yklerden ileri gelen kesit kuvvetleri: Prekast ve/veya yerinde dkm yap
ksmlarnn arlndan, kaplama, blme, tesisat gibi yaplarn arlndan ileri
gelen kesit tesirleridir; bunlar, genelde G, G
i
, g, g
i
gibi simgelerle indisledirler:
M
G
, M
g
, V
G
, N
g
gibi.
(2) Kullanm (hareketli) yklerden ileri gelen kesit tesirleri: Bunlar Q ya da q ile
indisledirler: M
Q
, M
q
, V
q
gibi.
(3) ngerilmeli beton kuvvetlerinden ileri gelen kesit tesirleri: Bunlar P ya da p ile
gsterilir ya da indisledirler (ekil 6.1).
Bunlar, ayrca, izostatik ve/veya hiperstatik sistem kaynakl da olabilir.

ekil 6.1. ngerilme elemannn beton elemana uygulad kuvvetler

Betona ngerme kuvveti uygulayan eleman (ngerilme eleman)(tel, ubuk, halat, kablo) dz
yrngeli ya da ard-ekimli ngerilmeli beton elemanlarda genelde olduu gibi eri
yrngeli olabilir. Eri yrngeli gergin bir ngerilme eleman ibkey yzyle temas ettii
beton elemana basn uygular. Ayrca; ard-ekim ileminde ngerilme elemannn temas
ettii yzeyde yapaca greli teleme kayma- nedeniyle, yzeye uygulad normal dik
basncn srtnme katsays ile arplm deeri kadar da srtnme kuvveti uygular; srtnme
kuvvetleri, ngerilme elemannn klf iinde kayma telemesine ters yndedir, dolaysyla
uygulanan ngerilme kuvvetini azaltc etki yapar (bkz: ngerilme kayplar, srtnme
kayb). Dz doru eksenli yrngeli ngerilme elemanlarnn eksenine dik basnlar sz
Z. Polat _ ngerilmeli Beton _ Eilme Hesab

2 / 59

konusu olmad gibi, n-ekimli retimlerde srtnme kayb da olmaz; ard-ekimli dz
yrngeli ngerilme elemanlarnda ise srtnme kayb varsa- sadece klf
dzensizliklerinden (wowing) ileri gelebilir.

ekil 6.2. ngerilme elemanndan ileri gelen yaklak edeer yk ve kesit kuvvetleri [10]

ngerilme eleman dz-doru eksenli- yrngeli de olsa, eim srekliliinin bozulduu
noktalarda; denge koullarnn salanabilmesi gerei, yrngenin bu noktadaki geni asnn
aortay dorultusunda, yaklak eim fark x bu noktadaki ngerilme kuvveti kadar bir
denge kuvveti sz konusu olur (ekil 6.3).

ekil 6.3. Doru eksenli ngerilme
elemann eim sreksizliinde dikkate
alnmas gerekli sreksizlik kuvveti =
P sin P tg P


3 / 59

Eer ngerilme eleman ekseni hesap kesiti normali arasnda bir as var ise (ekil 6.1,
6.2, 6.3), ki ngerilme eleman yrngesi genelde ok yatk bir eridir, izostatik bir sistemin
hesap kesitinde, ngerilme kuvvetinin kesite dik bileeni = ngerilmeden ileri gelen kesit
normal kuvveti;

P P N
p
= cos
(6.1a)
ngerilme kuvvetinin kesit iindeki kuvveti = ngerilmeden ileri gelen kesme kuvveti (ekil
6.1 ve ekil 6.2);
P Ptg P V
p
= sin
(6.1b)
Ve ngerilme kuvvetinden ileri gelen -izostatik sistem kesiti eilme momenti;

P e P e M
p p p
= cos
(6.1c)
olur.

Dier yklerden ileri gelen kesit tesirleri uygulamal mekanikten bilindii gibidir.

6.3. VARSAYIMLAR

(1) ngerilmeli beton elemanlarn hizmet yklerinin eilme ve bileik eilme etkileri
altnda atlamam kesit olarak davrandklar varsaylr. Kesit zelliklerinin hesabnda;
nekimli elemanlarda aderansl eliin, ard-ekimli elemanlarda kablo klflarndaki
enjeksiyon harcnn sertlemesinden sonraki davranlar iin kablo kesitinin katks
donat kesitleri edeer beton kesite dntrlerek dikkate alnr; ard-ekimli
elemann germe anndaki davrannda kesit zelliklerinin hesabnda klf boluklar
dlr; bu balamda 5. Blmde yeterince ayrnt verilmitir.

Bu temel kabullerin yannda; ngerilmeli beton ubuk elemanlarn (kiri, kolon, vb)
hesabnda yaplan dier baz varsaymlar unlardr:

(2) Her durumda kesitteki ekil deitirmelerin kesit derinliince yayl, tarafsz
eksenden uzakl ile orantldr; bir baka deyimle Bernoulli-Navier hipotezi
geerlidir.
letme limitine gre hesaplarda gerilme yayl da ekil deitirme yaylnn afini
benzeri- dir. Ancak, atlam beton ksmlarnn ekme gerilmeleri ihmal edilir.
Son limit duruma gre eilme hesaplarnda beton gerilme ekil deitirme modeli
dikdrtgen-parabol modele uyar; basn yznde eilme ezilme ekil deitirme snr
deeri 003 . 0 =
cu
, eksenel ykler altnda ezilme ekil deitirmesi 002 . 0 =
o
; ekil
deitirmenin 0-0.002 deerleri arasnda gerilme-ekil deitirme erisi parabol, ekil
deitirmenin 0.002-0.003 arasndaki deerlerinde sabit ve f
ck
deerine, tasarm
hesaplarnda ise, f
ck
/
mc
deerine eit alnr.
(3) letme limitine gre hesaplarda gerek beton, gerek elik dorusal elastik davranr;
yaygn deyimi ile Hooke kanununa uyar.
(4) Aderansl ngerilmeli elemanlarda ekil deitirme asndan tam bir uygunluk
vardr.


4 / 59

6.4. YAPIM SAFHALARI ve LETME LMT DURUMUNDA ELME
GERLMELERNN HESABI

ngerilmeli beton yaplarn inaat, projelendirilmesinde de dikkate alnmas gereken
safhalar ierir. naat safhalar inaat yntemiyle dorudan ilgilidir; birdkm elemanlarla
ina edilen yaplar dhil her tr ngerilmeli beton yapda tasarmda gz ard edilemeyecek
safhalandrmalar bulunur. rnek olmak zere bunlarn bazlar aada saylmtr.

(1) Birdkm kirilerle yaplan ngerilmeli beton yap inaat safhalar:
(a) ngerilme kuvvetinin betona uygulanmas (aktarlmas) safhas: Bu safhada
ngerilmeli beton eleman ou kere kiri veya kiri benzeri elemanlar retim
zamanndan kazanabilmek amacyla 28 gn yatan ok daha gen birka gn
yatadr; eleman kendi arln ve uygulanan ngerilmeyi tamak durumundadr.
Henz kayplarn czi bir ksm olumutur.
(b) Depoda bekleme safhas: Aktarma anndan yapya yerletirilinceye kadar geen
srede uygun bir depo alannda, yapdaki mesnet koullarna uygun bir ekilde
bekletilir; bu srete zamana bal ngerilme kayplarnn bir ksm daha oluur.
Depolama sreci safhasnda gerilme ve ekil deitirme sehim- durumunun
bilinmesi gerekir.
(c) st yapnn kaplama, tesisat vb- tamamlanmas safhas.
Buraya kadar olan safhalar, uygulamada genelde inaat safhalar diye anlr.
(d) Hizmet safhas: Kullanm yklerinin ve tm ngerilme kayplarnn dikkate alnmas
gereken safhadr.
naat safhalarnda ve hizmet safhalarnda gvenlik gerilmeleri snr gerilme tanmlar
betonun yan ve hizmet mrn dikkate alr ve farkldr.

(2) Prekast ve yerinde dkm yapsal ksmlar ieren ngerilmeli beton yaplarn
inaat safhalar: Uygulamada en yaygn rastlanan inaat yntemlerinden biridir.
(a) Aktarma safhas: Yukardaki gibidir.
(b) Depoda bekletilmesi safhas: Yukardaki gibidir.
(c) Montaj ve yerinde dkm yapsal ksmlarn inas safhas: Bu safhada yerinde ina
edilen yapsal ksmlarn arlklar dhil, bu safha sonuna kadar gelien tm yk ve
etkiler eleman kendi arl, ngerilme kuvveti, bu safhaya kadar oluan ngerilme
kayplar prekast kesit tarafndan tanr.
(d) st yapnn kaplama, trotuar, tesisat vb- tamamlanmas safhas.
Bu safha dhil bu ana kadar olan safhalar inaat safhalar olarak anlr.
(e ) Hizmet safhas: Kullanm yklerinin ve tm ngerilme kayplarnn yapdaki
etkilerinin dikkate alnmas gereken safhadr. Son iki artk, yerinde dkm yapsal
ksmlarn da yapsal tepkileri karlamaya katld kompozit kesit safhalardr.

Ard ardna kmalarla ya da itme yntemiyle inaat gibi zel durumlarda ise, bu
safhalandrma ok daha eitli ve karmak olabilir.

naat safhalarndaki hesap ve tahkikler iletme limitlerine gre hesap ve tahkikler ierirken,
hizmet safhalarndaki hesap ve tahkiklere tama gc tahkikleri de dahil edilir.

naat safhas da gzetilmek zere; nceki paragrafta iletme limiti durumu iin yaplan
varsaymlar altnda, lineer elastik davrand kabul edilen bir ngerilmeli beton kesitte; g
daimi (permanent) yklerden, q hareketli yklerden (moving load), p izostatik sistem
kesitinde ngerilme kuvvetlerinden ileri gelen kesit tesirlerini ve gerilmelerini isdislemek

5 / 59

zere; saylan sra ile saylan kesit kuvvetlerinden ileri gelen eilme gerilmelerinin alt ve st
lif gerilmeleri, basn gerilmeleri pozitif iaretli ve kesitteki momentler M >0 kabul edilmek
zere; beinci blmde yaplan tanmlar kullanlarak;

o
g
cog
h
I
M
=
u
g
cug
h
I
M
= (6.2a)
o
q
coq
h
I
M
=
u
q
cuq
h
I
M
= (6.2b)

) 1 ( ) 1 (
) 1 (
o
p
o
o
p
o
o
u o c
p
c
o
p
c
cop
a
e
h
e
h
h h A
I
e
A
P
h
I
Pe
A
P
+ = + =
+ = + =
(6.2c1)

) 1 ( ) 1 (
) 1 (
u
p
o
u
p
o
u
u o c
p
c
u
p
c
cup
a
e
h
e
h
h h A
I
e
A
P
h
I
Pe
A
P
= =
= =
(6.2c2)

eklinde hesaplanabilir. Grld zere, ngerilmeden ileri gelen gerilmeler, e
p
<0
olan
d
merkezli ngerilme kuvveti halinde, kesit alt yznde daima pozitif, kesit st yznde ise
negatif ya da pozitiftir.

ekil 6.4. Birdkm bir ngerilmeli beton kesitte beton normal gerilmeleri ve nedenlerine
bal olarak kesitte yaylna bir rnek: M
g1
elemann kendi arlndan, M
g2
kaplama ve
benzeri st yap yklerinden, M
q
hareketli yklerden ileri gelen kesit momentlerini gsterir

letme limit durumunda, ngerilme kayplar da dikkate alnm olmak kayd ile, st ve alt
lif beton gerilmeleri, yapnn her safhasnda (aktarma an, montaj safhalar, hizmet safhas)
beton gvenlik gerilmeleri snrlar iinde kalmaldr:

6 / 59

2
_
1
_
co
coq cog cop
o + + (6.3a)
1
_
2
_
co
cuq uog cup
u + + (6.3b)
Burada; beton yana ve yapm safhalarna da bal olarak, 2
_
1
_
co o ve st lif beton ekme
ve basn gvenlik gerilmeleri, 1
_
2
_
cu u ve ise alt lif beton ekme ve basn gvenlik
gerilmelerini gsterir. Beton ekme gvenlik gerilmelerinin baz yaplarda rnekse;
nkleer santral ekirdek yaplar, su ve sv depolar - sfrn altnda kalmasna izin verilmez;
bu yzden beton gvenlik gerilmeleri yerine iletme alt snr ve st snr gerilmeleri
demek daha doru olabilir.

(6.3a,b) denklemlerinde, tahkikte en elverisiz durum dikkate alnmak durumundadr; yani
elverisiz etki verdiinde hareketli yk gerilmeleri dikkate alnr veya alnmaz.

6.5. GVENLK SINIR - GERLMELER

6.5.1. Beton

6.5.1.1. Genel

ngerilmeli beton yaplarda kullanlan betonlarn, betonarme yaplara nispetle daha
mukavemetli olmas gerekir ve istenir. Aksi takdirde ngerilmeli beton yapdan beklenen
performans nispeten dk kalr.

ngerilmeli betonun basn dayanmlar (mukavemetleri) standart silindir (kesit alan 200
cm
2
, ykseklii 30 cm) (TS 500, TS 3233, AASHTO, ACI 318) ve kp (20 cm x 20 cm x 20
cm standart kp (DIN 1045, BS 8110), 15 cm x 15 cm x 15 cm kp (ISO 3893)) kullanlr.
Eurocodeslar ise, ilk iki standart numunenin kullanlmasna da aktr ve adlandrma her iki
numuneye gre karakteristik mukavemetleri zikredilerek (rnekse C25/30 gibi) yaplr.
Karakteristik mukavemet tanmnda kabul edilebilir riskler; TS 500, TS 3233, ACI 318 ve
AASHTOda %10, DIN, BS, ISO, CEB ynetmeliklerinde %5 dir.

Beton ekme dayanmlar ise; eksenel ekme, silindir yarma veya kiri deneyleri ile bulunur.
Silindir yarma deneyi ile elde edilen ekme mukavemeti eksenel ekme mukavemetinin
ortalama 1.3 kat, kiri deneyi ile elde edilen beton ekme mukavemeti ise eksenel ekme
mukavemetin ortalama 2.0 kat kadardr. Daha iyisi; dayanmlar arasndaki ilikilerin
deneysel yolla elde edilmesidir. Eksenel ekme mukavemeti, karakteristik basn
mukavemetinin bir fonksiyonu olarak, Trk standartlarnda (TS 500, TS 3233):

ck ct
f f 35 . 0 = (6.4)
alnr.

6.5.1.2. Aktarma Srasnda Beton Gvenlik Gerilmeleri

Aktarma, ngerilmeli beton tekniinde, ngerme elemanlaryla (ubuk, tel, halat, kablo)
salanan ngerme kuvvetinin beton elemana yklenmesi ilemini ifade eder. Aktarma annda,
ngerme yntemine gre, zamana bal ngerilme kayplar ya hi olumamtr (ard-ekimli
elemanlar), ya da ok az olumutur (n-ekimli elemanlar, ksmi geveme).


7 / 59

6.5.1.2.1. Basn

TS 3233e gre; aktarma ilemi esnasnda beton basn gvenlik gerilmeleri:
Fabrikada retilen elemanlarda o.60f
cjk

antiyede retilen elemanlarda 0.55f
cjk

dr. Burada, f
cjk
, betonun j-gn yata (j: aktarma esnasnda betonun dzeltilmi- ya)
karakteristik basn mukavemetidir. Bu amala, dkm esnasnda alna numunelerle deney
yaplarak belirlenirler. AASHTO standardnda antiyede retilen eleman deyimi yerine ard
ekimli eleman deyimi kullanlmtr.

6.5.1.2.2. ekme

TS3233e gre; aktarma srasnda betonda ekme gvenlik gerilmeleri:
Birbirine eklenen paralar halinde retilen elemanlarn
balant noktalarnda 0
Basit mesnetlendirilen elemanlarn mesnet blgelerinde
cjk
f 50 . 0 MPa
Dier durumlarda
cjk
f 25 . 0 MPa
alnr.

AASHTO standardnda biraz daha ayrntl ve yle verilmitir:
Aderansl ngerme donats kullanlmayan ngerilmeli
elemanlarn ekme blgelerinde 1.379 veya
cjk
f 25 . 0 MPa
Hesaplanan beton ekme gerilmelerinin bu deeri at
yerlerde, betonun atlamayaca varsaym altnda
hesaplanan beton ekme kuvvetinin tamamn karlayacak
miktarda aderansl donat eklenir. Bununla beraber,
maksimum ekme gerilmesinin u deeri amasna
izin verilmemitir
cjk
f 6225 . 0 MPa
Not: AAASHTOda ekme blgesine eklenecek aderansl donat hesabnda donat
gerilmesinin izin verilen deeri net olarak iaret edilmemitir. Bununla beraber, TC
Karayollar uygulamalarnda, genellikle, gvenlik gerilmesi tanmndan hareketle, 0.40 x
donat akma gerilmesi alnmaktadr. Bu balamda PCI tecrbesine gvenmek (210 MPa)
uygun olur.

6.5.1.3. Kullanm Ykleri Altnda (Hizmette) Beton Gvenlik Gerilmeleri

TS 3233e gre; yapnn hizmete konulduu yatan itibaren maruz kalmakta olduu ve
kalaca tm yk ve etkiler, kullanm ykleri olarak nitelenebilir. Bu durumda zamana bal
tm ngerilme kayplarnn tamamen olutuu kabul edilir.

6.5.1.3.1. Basn

TS3233e gre kullanm ykleri altnda betonda basn gvenlik gerilmeleri:

Kpr elemanlarnda . 0.40 f
ck

Dier yap elemanlarnda . 0.45 f
ck


8 / 59

alnr.

AASHTOda ise bu konudaki metin ksaca yledir:

(a) Aadaki (b) ve (c) de iaret edilenler dndaki btn
yk birleimleri altnda izin verilen beton
basn gvenlik gerilmesi. 0.60 f
ck

(b) ngerilmenin etkin deeri ve daimi ykler altnda izin
verilen beton basn gvenlik gerilmesi 0.40 f
ck
(c) ngerilmenin etkin deeri ve daimi yklerden
ileri gelen beton basn gerilmeleri + hareketli
yklerden ileri gelen gerilmelerin yars toplamnn
amasna izin verilmeyen beton basn gvenlik
gerilmesi . 0.40 f
ck

6.5.1.3.2. ekme

TS3233de kullanm ykleri altnda betonda ekme gvenlik gerilmeleri:

Birbirine eklenen paralar halinde retilen
elemanlarn balant noktalarnda . 0
ekme blgesinde ek betonarme donats
kullanlmad zaman
cjk
f 50 . 0
MPa
ekme blgesinde ek betonarme donats
kullanld snrl (ksm) ngerilme
uygulamalarnda; sehim deerlerinin
ngrlen snrlar amadnn kantland
durumlarda (ancak bu deer ift dorultuda
alan plaklarda kullanlmaz)
cjk
f 0 . 1 MPa
alnr.

6.5.2. elik

6.5.2.1. Genel

ngerilmeli beton yaplarda kullanlan elik donatlar; kullanm amacna gre, yksek
mukavemetli (ngerme kuvveti uygulamak) ya da betonarme elik ubuklar (montaj, kesme-
kayma etkilerini karlamak) kullanlr.

ngerme uygulamak amal yksek mukavemetli elikler; ngerme ubuklar (12-26 mm
apl), tel ya da halat olarak anlrlar. Bunlarn birkann bir arada kullanld ard-germe
elemanlarna kablo denir.

6.5.2.2. ngerilme eliinde Gvenlik Gerilmeleri

TS3233e gre ngerilme donats olarak kullanlan yksek mukavemetli eliklerde gvenlik
gerilmeleri:
Germeden dolay meydana gelecek ekme gerilmesi 0.80 f
pk


9 / 59

Ancak bu deer, hibir zaman ngerme elii
reticisinin verdii deeri amamaldr.
Aktarmadan hemen sonra meydana gelecek ekme
gerilmesi 0.70 f
pk

Tm Dnyada yaygn olarak kullanlan AASHTO standardnda ise; ngerme elii iin izin
verilen balang germe- gerilmeleri yledir:

nekimli elemanlarda, aktaramadan hemen nceki germe gerilmeleri:
Dk gevemeli (strain tempered) halatlarda .. 0.75 f
s

Normal gevemeli (stress relieved) halatlarda ... 0.70 f
s

Ard-ekimli elemanlarda, ankrajda tespitten hemen sonra;
Akrajda ekme gerilmesi .. 0.70 f
s

Ankraj oturmas kayb blgesi sonunda 0.83 f
y
*

Ankraj oturmasndan hemen nce oturma kaybn telafi
iin 0.90 f
y
*
lik ekme gerilmesine izin verilebilir, ancak
ankrajdaki gerilme 0.83 f
y
*
deerini aamaz.
Kayplardan sonra hizmet safhasnda ekme gerilmesi 0.80 f
y
*

f
y
* (=f
py
), ngerme donatlarnda itibar akma gerilmesini gsterir. tibari akma gerilmeleri,
reticisince ayrca verilmemise, aadaki tablodaki oranlar kullanlabilir.

Tablo 6.1. ngerme donatlarnda f
py
/ f
pu
oranlar [Collins, M. P., Mitchell, D., (1991)]
ngerme donats f
py
/ f
pu
Aklama
Dk gevemeli elik 0.90 f
py
=1700 MPa
Normal gevemeli elik 0.85 f
py
=1585 MPa
Dz yzeyli ngerme ubuu 0.85
Nervrl ngerme ubuu 0.80 f
py
=827 MPa

6.5.2.3. Betonarme eliinde (Pasif Donat) Gvenlik Snr- Gerilmeleri

TS3233de betonarme elii iin gvenlik gerilmesi ngrlmemitir. Ancak, tm Dnyada
yaygn olarak kullanlan AASHTO standartlarna gre yaplan hesaplarda, rnekse; izin
verilen beton ekme gerilmelerinden ileri gelen ekme kuvvetinin donat ile karlanmas
amacyla, izin verilen elik donat ekme gerilmeleri, AASHTOda da bu balamda ak bir
kayt bulunmamakla birlikte, uygulamada bu gerilme 0.40 f
s
(Trk standartlar simgeleri ile
0.40 f
yk
, rnekse S420 elii 168 MPa) olarak alnmaktadr. PCI standartlar, betonarme elii
(ordinary reinforcement steel) ne olursa olsun, 210 MPa deerinin almamasn ngrr.
Erocode 2 ise 0.63 f
y
deerine kadar izin vermektedir [11]. Uygulamada PCI kaytlarna
uyulmas yaygndr.

6.6. BRDKM ZOSTATK KRLERDE GEREKL NGERLME
KUVVETNN TAHMN

6.6.1. Kablo Kuvvetinin Mutlak Minimum Deeri

5. Blmde akland zere; bileik eilme -yani bir kesitte N=P normal kuvvetinin ve M
eilme momentinin birlikte bulunmas- hali, e = M/N = M/P olarak tanmlanmak kaydyla,

10 / 59

dmerkez eksantrik normal kuvvet haline denktir. Bu halde normal kuvvetin tatbik
noktasna basn merkezi denir (ekil 5.1).

zostatik ngerilmeli beton bir kirite normal kuvvet = N
p
= P coa P olur; uygulamada n-
ekimle gerilmi elemanlarda ngerilme elemanlar (tel, halat, ubuk) genelde ubuk
eksenine paralel, yani bileke kablo ekseninin kiri ekseni ile yapt a =0, ard-ekimli
elemanlarda ise, bileke kablo yrngesi olduka yatk bir eri olduundan cos 1.0
alnabilir. Bu durumda normal kuvvetin kesitte fiili uygulama noktas bileke kablo nun
getii nokta, bir baka deyimle bileke kablo d merkezlii eksantriklii olur: e
p
.

ngerilme kuvveti dndaki yklerden kaynaklanarak gz nne alnan kesite etkiyen
eilme momentlerinin minimum ve maksimum deerleri, sras ile, M
m
ve M
M
ile gsterilirse
ki uygulamada genelde bu;
M
m
= M
g
= Daimi d- yklerden ileri gelen eilme momenti (6.5a)
M
M
= M
g
+ M
q
= + Hareketli yk eilme momenti (6.5b)
ile st ste der-, M
m
> 0 eilme momenti etkisiyle normal kuvvet e
m
=M
m
/ P

kadar, M
M
>0
eilme momentinin etkisiyle ise e
M
=M
M
/ P

kadar yukar kayar; buna, ngerilmeli beton
mekaniinde kablodan basn merkezine gei denir (ekil 6.5a). Basn merkezinin
kesitteki en alt ve en st noktalar E
1
ve E
2
, bunlara kar gelen d merkezlikler ise e
1
ve e
2

ile gsterilirse, bu kesitte sisteme empoze edilen mekanik koullardan dolay;
e
1
-c
u
= Limit ekirdek alt snr (6.6a)
e
2
c
o
= Limit ekirdek st snr (6.6b)
olmaldr. ekil 6.4a yardmyla, bu son iki denklem birlikte ve daha ak yazlabilir:
-c
u
e
1
e e
2
c
o
(6.6c)

o
M
p
m
p u
c e
P
M
e e
P
M
e e c = + + =
2 1
(6.6d)
Benzer ekilde, ekil 6.5b yardmyla; bileke kablonun d merkezlii eksantriklii e
p
nin
iinde bulunmas gereken kesit blgesinin st ve alt snrlar iin ki bu iki snr arasnda
kalan kesit blgesine ngerilmeli beton mekaniinde kablo gei ekirdei denir u
eitsizlik yazlabilir:

P
M
c e
P
M
c
M
o p
m
u
(6.6e)
Son yazlan eitsizlikten;

u o
q
u o u o
m M
c c
M
c c
M
c c
M M
P P
+
=
+
=
+
=
1
(6.7a)
elde edilir.

c
o
ve c
u
nun limit ekirdek st ve alt deerleri olduu, uygulamada genelde limit
ekirdein ekme ekirdei ile akt hatrlanrsa (bkz: Paragraf 5.6.3), (6.7a) denklemi
daha da sadeletirilebilir. ekme gvenlik snr- gerilmeleri 0 alrsa, ekme ekirdei ile
de merkezi ekirdek st ste der: c
o
= a
o
ve c
u
= a
u
olur. Bu zel halde
h
M
h
M
a a
M M
P P
q
u o
m M

=
=
+
=
1
(6.7b)
bulunur. (6.7a) nn paydasn da (6.7b) nin paydas haline getirebilmek iin (6.7a) paynda da
mukabil moment dzeltmeleri yapmak gerekir. Bu moment ilavelerinin deerlerinin; st lif
gerilmesi snr deeri olan 1
_
o ekme gvenlik gerilmesinin 0 deerine ekilmesi, alt lif
gerilmesi snr deeri olan 2
_
o ekme gvenlik gerilmesinin 0 deerine ekilmesi; bir

11 / 59

baka deyimle, (6.7a) nn paynda bu gerilme deiimlerine kar gelen moment
dzeltmelerinin yaplmasdr (bkz: Paragraf 5.3a ve 5.3b denklemleri):
h
h
I
h
I
M
a a
h
I
h
I
M M
P P
u
u
o
o
q
u o
u
ou
o
o
m M
2
_
1
_
2
_
1
_
1
+ +
=
+
+ +
= (6.7c)
elde edilir. P
1
deerine ngerilme kuvvetinin mutlak minimumu denir.

Limit ekirdein herhangi bir snrnn ekme ekirdei mukabil snrndan farkl olduu
hallerde, (6.7a) genel denkleminin kullanlmas gerektii aktr.
h
h
o
u
Bileke kablo
G
e
p
d
1p
c
o
c
u
M
m
P
M
M
P
E
2
E
1
(
a
)

K
a
b
l
o
d
a
n

b
a
s
m
e
r
k
e
z
i
n
e

g
e
h
h
o
u
G
e
p
d
1p
c
o
c
u
M
m
P
M
M
P
(
b
)

K
a
b
l
o
y
a

g
e
Bileke kablo

K
a
b
l
o
e
k
i
r
d
e
i

ekil 6.5. Basn merkezine gei, kabloya gei ve kablo gei ekirdei


12 / 59

6.6.2. Kritik, Kritik Alt, Kritik st Kesit Halleri

Kablo gei ekirdei (ekil 6.5b) kiri boyunca izilirse, kablo gei blgesi bulur (ekil
6.6a,b,c). Kablo gei blgesinin pratik olarak uygulanabilir olmas gerektii aktr.
kablolu sistemlerde, yani ngerilme elemanlarnn beton elemann iinde kald ve bu
suretle d etkilerden korunduu sistemlerde, tm ngerilme elemanlar belirli bir beton
rtnn gerisinde kalmaldr (bkz: Paragraf..). Dolaysyla da bileke kablo iin de bu
koullarn belirledii minimum snrlar sz konusu olacaktr.
M
M
P
1
M
m
P
1
-
-
c
o
cu
e
p
dp
Kablo gei blgesi (P ile)
L < L
cr
Limit ekirdek / Limit blge
(a) Kritik alt kesit hali (P= P ile)
L / 2
1
M
M
P
1
M
m
P
1
-
-
c
o
cu
e
pa
d
pa
L > L
cr
(b) Kritik st kesit hali (P=P ile izim halinde)
L / 2
1
1
1
MM
P
2
M
m
P
2
- -
c
o
c
u
e
pa
d
pa
L > L
cr
(c) Kritik st kesit hali (P=P ile izim halinde)
L / 2
2
2
h
o
hu
h
o
hu
h
o
h
u
M
m
P
1
-

ekil 6.6. Kritik alt ve kritik st kesit hallerinde kablo gei blgesi [2,8]


13 / 59

Kablo gei blgesinin, ngerilmenin mutlak minimumu ile belirlenmesi halinde, kiriin tm
kesitlerinde rt beton kalnl ihtiyac fazlas ile salanyorsa, bir baka ifade ile
maksimum momentler kesiti dhil d
p

> d
p,min
oluyorsa, kiri kesiti, bu anlamda
gerektiinden byk seilmi demektir. Bu takdirde kritik alt kesit hali sz konusu olur.
Byle bir kiriin akl da kritik akln altndadr(ekil 6.6a).

Aksine, ngerilme kuvvetinin mutlak minimumu P
1
ile belirlenen kablo gei blgesi
yukarda akland anlamda uygulanabilir deilse, bu takdirde kritik st kesit den ve
kritik st aklk dan bahsedilir (ekil 6.6b). Bunun pratik anlam; bu durumda P
1

deerindeki ngerilme kuvveti yetersiz kalyor demektir. Bu durumda kablo gei blgesinin
snrlarn uygulanabilir deerlere ekmek gerekecektir. Bunun iin balca iki olanak vardr:
(1) Kiriin kesit ykseklii artrlabilir, narinlii drlebilir; yani kesit
byltlebilir;
(2) ngerilme kuvvetinin deeri artrlarak M
M
/ P teleme miktar azaltlarak
kablo gei blgesinin snr yukar ekilir (ekil 6.6c).
Bu amala, hesap kesitinde ou hallerde mutlak maksimum momentin bulunduu kesit -
beton rt miktarnn minimumu dikkate alnarak d
p
=d
ps
deeri belirlenir; Bylece kablo
dmerkezliinin uygulanabilir mutlak maksimumu = e
ps
=h
u
d
ps
bulunur. Basn
merkezinin, kesite etkiyen eilme momentleri (>0) altnda, bileke kablonun bulunduu
noktadan limit ekirdek st snrna kadarki telenmesi miktar = c
o
+ h
u
d
ps
= c
o
+| e
p
| olur.
u halde ngerilmenin bu deeri;
ps u o
u
u
M
ps u o
M
d h a
h
I
M
d h c
M
P P
+
+
=
+
= =
2
_
2
(6.8a)
olur.

Bileke ngerilme kuvveti bileke kablo d merkezlii ise;
(1) Kritik alt kesit halinde;
Maksimum moment kesitinde kablo kuvvetinin hesapland kesitte
(M>0 );
1 1
P
M
c
P
M
c e
m
u
M
o p
= = (6.7d)
Herhangi kesitte ise;
1 1
P
M
c e
P
M
c
M
o p
m
u

(6.7e)
(2) Kritik st kesit halinde;
Maksimum moment kesitinde kablo kuvvetinin hesapland kesitte
(M>0 );
) (
ps u p
d h e = (6.8b)
2 2
)] ( ; max[
P
M
c e d h
P
M
c
M
o p ps u
m
u
(6.8c)
olmaldr.

zetle;
Bir dkm izostatik bir kirite ngerilme kuvvetinin mutlak minimum deeri (P
1
)
(6.7) denklemleri ve kritik st kesit halinde gerekli deeri (P
2
) (6.8a) denklemi
kullanlarak bulunur.

14 / 59

P= min (P
1
; P
2
) olmaldr.
P
1
> P
2
ise, kritik alt kesit hali sz konusudur. Bu durumda ngerilme kuvvetinin
mutlak minimumu kullanlr. Gerekli dmerkezlik 6.7d,e denklemleri ile hesaplanr.
Bu durumda, ngerilme kuvvetinin tayininde daimi yklerin etkisi bulunmaz. Bu
yzden, klasik ngerilme mekaniinde, bu hal mhendislerin ok ilgisini ekmi,
daimi yklerin etkisinin ksmen ya da tamamen telafi edilebildii deyim
yerinde ise yap arlnn bedava tatlabildii - kesit hali olarak deerlendirilmi
ve ok ayrntl incelemelere konu olmutur [7,8].
P
2
> P
1
ise; kritik st kesit hali sz konusudur; bu durumda gerekli ngerilme
kuvveti P
2
dir ve gerekli dmerkezlik 6.8b,c denklemleri ile hesaplanmaldr.

Halat saysnn seiminde, halatl kablo tekil edilmesi ve kablo saysnn seiminde,
aadaki Tablo 6.2de verilen yaklak deerlerden yararlanlabilir.

Tablo 6.2. n-tasarmda alnabilecek etkin (kayb dlm) halat kuvvetleri [11]
Yaklak halat etkin kuvveti (kN)
Halat tipi 12.9 mm (0.5) 15.7 mm (0.6)
Standart 88 125
Sper 100 143

6.6.3. Birdkm zostatik Kirilerde M<0 Kesitlerinde ngerilme Kuvveti
Tahmini

M < 0 kesitlerinde yukarda verilen (6.7) ve (6.8) denklemleri, M
M
ve M
m
iaretleri ile
alnmak koulu ile, aadaki ekli alrlar:

u o
q
u o u o
m M
c c
M
c c
M
c c
M M
P P
+
=
+
=
+
=
1
(6.9a)
ps o u
o
m
ps o u
m
d h a
h
I
M
d h c
M
P P
+
=
+
= =
01
_
2
(6.10a)

Aktr ki; 6.7, 6.8, 6.10 denklemlerinde ekme gvenlik gerilmeleri, iaret kabul gerei,
ekme halinde - iaretli olarak alnmaldr.

Kablo d merkezliklerine gelince;

(3) Kritik alt kesit halinde;
Minimum (mutlak maksimum) moment kesitinde kablo kuvvetinin
hesapland kesitte (M<0 );
1 1
P
M
c
P
M
c e
M
o
m
u p
= = (6.9b)
1 1
P
M
c e
P
M
c
M
o p
m
u

(6.9c)
(4) Kritik st kesit halinde;
Minimum (mutlak maksimum) moment kesitinde kablo kuvvetinin
hesapland kesitte (M<0 );

15 / 59

) (
ps o p
d h e = (6.10b)
2 2
)] ( ; min[
P
M
c e d h
P
M
c
M
o p ps o
m
u
(6.10c)
olmaldr.

6.7. YERNDE DKM YAPISAL KISIMLARI BULUNAN KOMPOZT
NGERLMEL BETON KRLERN NGERLME KUVVETNN TAHMN

6.7.1. Genel Yntem

ngerilmeli beton elemanlarn tasarmnda, iletme limiti hesaplar erevesinde, yapm
(inaat) safhalarn ve ngerilme kayplarnn geliimini de dikkate alarak, gz nne alnan
hesap kesitinin kritik seviyelerinde gerilmelerin geliimi, elemanter gerilmelerin toplanmas
suretiyle elde edilir. Bunlarn; sz konusu kesit ve inaat safhas iin izin verilen snr
deerlere eit veya altnda kalmasn salayacak ngerilme kuvveti, ou kez iterasyon ile
tahmin edilir. Bu yaklam geneldir ve hiperstatik kiriler dhil uygulanabilir.

Tahmin edilen ngerilme kuvvetinin ncelikle aadaki Tablo 6.3a ve Tablo 6.3bde iaret
edilen iletme limitine gre eilme gerilmeleri hesap ve tahkikinden geirilmesi gerekir. Bu
tablolarda; yerinde dkm yapsal ksmlar da bulunan ngerilmeli beton kirili veya benzeri
yap elemanlarnn hesap kesitlerinde; (a) Normal gerilmelerin geliimi bakmndan kritik
seviyeler, (b) naat safhalar ve (c) Bu safhalarda dikkate alnacak elemanter gerilme
hesaplarnn yaplaca kesit zellikleri ile, (d) Kesitte gelien gerilmelerin beton gvenlik
snr gerilmeleri ile karlatrlarak tahkik edilecei safhalar gsterilmitir. Tablolar,
ngerme yntemine gre iki ayr dzende gzkmekle birlikte aralarndaki fark sadece
dikkate alnacak kesit zelliklerindedir.

Tablo 6.3a. nekimli yerinde dkm yapsal ksmlar da bulunan ngerilmeli beton kirilerin tasarmnda
dikkate alnmas gerekli inaat safhalar, kesit seviyeleri ve kesit zellikleri
Dikkate alnmas gerekli etki
P
i
+P
i
M
g1
P
1
(t) M
g2
M
g3
P
2
(t) (1+I) M
q

Aklama

Kesit
seviyesi

Gerilme
simgesi
A
cg
, I
cg
A
cg
,
I
cg

A
ct
, I
ct
A
ct
,
I
ct

A
cc
,
I
cc

A
cc
, I
cc
A
cc
, I
cc
Kesit
zellikleri
1
2
3 4 5 6 7 8 9

Yerinde
dkm
deme st
lifi
cto
0 0 0 0 X X X
Yerinde
dkm
deme alt
lifi
ctu
0 0 0 0 X X X
Prekast
kesit st
lifi
co
X X X X X X X
Bileke
kablo
seviyesi
cp
X X X X X X X
Prekast
kesit alt lifi
cu
X X X X X X X
:

S
r

g
e
r
i
l
m
e
;

:

H
e
a
p
l
a
n
m
a
s

g
e
r
e
k
e
n

g
e
r
i
l
m
e

a
n
l
a
m
n
d
a
d
r
.

P
i
+P
i
: ngerilme kuvvetinin balang deeri + ani
kayplar
M
g3
: Kaplama vb st yap yklerinden ileri gelen
moment

16 / 59

M
g1
: Elemann kendi arlndan ileri gelen moment
P
1
(t): Prekast kesit zerinde oluan zamana tabi
ngerilme kayplar
M
g2
: Yerinde dkm yapsal ksmlarn arlndan ileri
gelen moment
P
2
(t): Kompozit (toplam) kesit zerinde meydana
gelen zamana tabi ngerilme kayplar
(1+I) M
q
: Sademe etkisi dhil kullanm yklerinden
ileri gelen sz konusu kesitteki maksimum
moment
cg: Brt (gross)kesit; ct: Dntrlm (transformed)
kesit; cc: Kompozit kesit indisleri
Not: En az 4, 8 ve 9 numaral stun hesaplar sonunda o ana kadar gelimi gerilmelerin tahkiki yaplr.

Tablo 6.3b. Ard-ekimli - yerinde dkm yapsal ksmlar da bulunan ngerilmeli beton kirilerin tasarmnda
dikkate alnmas gerekli inaat safhalar, kesit seviyeleri ve kesit zellikleri
Dikkate alnmas gerekli etki
P
i
+P
i
M
g1
P
1
(t) M
g2
M
g3
P
2
(t) (1+I) M
q

Aklama

Kesit
seviyesi

Gerilme
simgesi
A
cn
, I
cn
A
cn
,
I
cn

A
ct
, I
ct
A
ct
,
I
ct

A
cc
,
I
cc

A
cc
, I
cc
A
cc
, I
cc
Kesit
zellikler
i
1
2
3 4 5 6 7 8 9

Yerinde
dkm
deme st
lifi
cto
0 0 0 0 X X X
Yerinde
dkm
deme alt
lifi
ctu
0 0 0 0 X X X
Prekast
kesit st
lifi
co
X X X X X X X
Bileke
kablo
seviyesi
cp
X X X X X X X
Prekast
kesit alt lifi
cu
X X X X X X X
:

S
r

g
e
r
i
l
m
e
;

:

H
e
s
a
p
l
a
n
m
a
s

g
e
r
e
k
e
n

g
e
r
i
l
m
e

a
n
l
a
m
n
d
a
d
r
.

P
i
+P
i
: ngerilme kuvvetinin balang deeri + ani
kayplar
M
g1
: Elemann kendi arlndan ileri gelen moment
P
1
(t): Prekast kesit zerinde oluan zamana tabi
ngerilme kayplar
M
g2
: Yerinde dkm yapsal ksmlarn arlndan ileri
gelen moment
M
g3
: Kaplama vb st yap yklerinden ileri gelen
moment
P
2
(t): Kompozit (toplam) kesit zerinde meydana
gelen zamana tabi ngerilme kayplar
(1+I) M
q
: Sademe etkisi dhil kullanm yklerinden
ileri gelen sz konusu kesitteki maksimum
moment
cn: Net kesit; ct: Dntrlm (transformed) kesit;
cc: Kompozit kesit indisleri
Not: En az 4, 8 ve 9 numaral stun hesaplar sonunda o ana kadar gelimi gerilmelerin tahkiki yaplr.

6.7.2. Kompozit Beton Kesitlerde ngerilme Kuvvetinin Tahmini [15]

Kompozit ngerilmeli beton kesitlerde ngerilme kuvvetinin tahmini iin, yukarda aklanan
ve iterasyona dayanan genel yaklam dnda [15] de analitik bir yntem verilmitir.
Yntem; 6.8 ve 6.10 denklemlerinin kompozit kesitlere genelletirilmesine dayanr.

Kritik st zorlamaya maruz bir kompozit ngerilmeli beton kesitte, M > 0 halinde ve
iletme durumunda minimum beton gerilmesi, P ngerilme kuvvetinin etkin deeri olmak
zere, alt lifte oluur ve bu gerilme alt lif ekme gvenlik gerilmesine eit ya da byk
kalmaldr:

17 / 59

2
_
3 2 1
u
uc
cc
q g
ut
ct
g
un
cn
g
un
cn
pn
cn
cu
h
I
M M
h
I
M
h
I
M
h
I
Pe
A
P

+
+ =
(6.11)
Burada, M
q
sadme etkisini de ieren kullanm yk momenti olarak alglanmaldr.
ngerilme kuvvetinin gerekli deerinin kestirilmesine ynelik byle bir hesapta, prekast
kiriin net (cn indisli) ve dntrlm (transformed, homognise) (ct indisli) kesit
zellikleri, brt kesit (gross section) (cg indisli) zelliklerine yaklak eit alnabilir. 6.11
denkleminden, bu yaklamla, P ngerilme kuvveti ekilir ve gerekli sadeletirmeler
yaplrsa;

) (
1
2
_
3 2 1
3 2 1
ps ug og
ug
uc
uc
u
q g
ps ug og
g g
cg
ug pg
cg
uc
cc
q g
ug
cg
g g
d h a
W
W
W M M
d h a
M M
I
h e
A
h
I
M M
h
I
M M
P
+
+ +
+
+
+
=
+
+
+
+
=
(6.12a)
bulunur. Uygulamada karlalan kesitler iin,

0 . 1 ) )( )( (
cg
cc
og
ps ug
ps uc
oc
h
d h
d h
h

yaklam yaplabilir.
cg
cc
ug
uc
A
A
W
W
= (yaklak kompozit kesit alannn prekast kesitin brt
kesit alanna oran) olmak zere, 6.12a denklemi, hatrlanmas ve uygulanmas son derece
pratik olan 6.12b denklemine dnr:
) (
2
_
3 2 1
ps ug og
uc
u
q g
ps ug og
g g
II I
d h a
W M M
d h a
M M
P P P
+
+ +
+
+
+
= + =
(6.12b)

Burada esas itibariyle denklemin birinci terimi; ngerilme kuvvetinin, dorudan prekast
kesiti etkileyen M
g1
(prekast kiriin kendi arlndan ileri gelen) ve M
g2
(yerinde dkm
yapsal ksmlarn arlndan ileri gelen) momentler iin gerekli pay, ikinci terim ise;
kompozit kesit haline dntkten sonra etkiyen M
g3
(kaplama ve benzeri yapsal olamayan
st yap arlklarndan ileri gelen) ve M
q
(sademe dhil hareketli yklerden ileri gelen)
momentler iin gerekli pay gstermektedir.

ekil 6.7. U-kesitli prekast kirilerin yerinde dkm deme ile tamamland bir (kompozit)
kpr tabliyesi


18 / 59

rnek 6.1. mraniye Altunizade Otoyolu K1 Viyad (stanbul): Yntem: nekimli
(pretension), prekast kiriler: ak U (ekil 6.7); M
g1
=1494.53 kNm, M
g2
=1308.78
kNm, M
g3
=700.93 kNm, M
q
=1992.36 kNm (sademe etkisi dahil), A
cg
=0.74835 m
2
,
I
cg
=0.123987 m
4
, h
og
=0.6781 m, h
ug
=0.5129 m, d
ps
=0.253 m, e
pg
=0.2599 m (kesit
arlk ekseni altnda),
cg
=0.470, a
og
=0.323 m, a
ug
=0.2411 m, A
cc
=1.24416 m
2
,
I
cc
=0.325695 m
4
, h
oc
=0.64629 m, h
uc
=0.80371 m, e
pc
=0.55071,
cc
=0.520, a
oc
=0.3361,
a
uc
=0.4180 m, =1.6602,
cu
=1.7 MPa (basn) (= 2
_
u ), P
I
=4801 kN, P
II
=3037 kN,
P=P
I
+ P
II
=7838 kN; bu projede seilen ngerilme donats: 560.6 super grade
halat (7803.6 mm
2
); bu tahmine gre etkin ngerilme gerilmesi
pef
=910 MPa; ayrntl
hesapla bulunan etkin ngerilme gerilmesi
pef
=941 MPa; hata: -%3.3.

rnek 6.2. Indus Otoyolu Kuram Nehri Kprs (Pakistan): Yntem: Ard-ekimli( post-
tension); prkast kiriler: Topuklu I-kesit (ekil 6.8); M
g1
=1718.13 kNm, M
g2
=2701.94
kNm, M
g3
=783.50 kNm, M
q
=2924.9 kNm (sademe etkisi dahil), A
cg
=0.599 m
2
,
I
cg
=0.2305 m
4
, h
og
=1.0244 m, h
ug
=0.8256 m, d
ps
=0.11 m, e
pg
=0.7156 m (kesit arlk
ekseni altnda),
cg
=0.455, a
og
=0.466 m, a
ug
=0.0.3756 m, A
cc
=1.18138 m
2
,
I
cc
=0.666996 m
4
, h
oc
=0.7454 m, h
uc
=1.3756 m, e
pc
=1.2656,
cc
=0.5506, a
oc
=0.4104,
a
uc
=0.7574 m, =1.9722,
cu
=0.307 MPa (basn) (= 2
_
u ), P
I
=3208 kN, P
II
=1077 kN,
P=P
I
+ P
II
=4285 kN; bu projede seilen ngerilme donats: 4(110.5) halat (4299
mm
2
); bu tahmine gre etkin ngerilme gerilmesi
pef
=997 MPa; ayrntl hesapla
bulunan etkin ngerilme gerilmesi
pef
=1044 MPa; hata: -%4.5.

ekil 6.8. Topuklu I-kesitli prekast kirilerin yerinde dkm deme ile tamamland bir
(kompozit tabliyeli)viyadk rnei

6.8. BLEKE KABLO ZM

ngerilmeli beton yap elemanlarnda ngerilmenin; arlk ykleri ve benzeri d etkilerden
ileri gelen gerilmelerin eleman kesitlerinde daha dzgn dalmasn salamak, bir eit dier

19 / 59

etkileri (sabit yklerden ileri gelen M
g
, kullanm yklerinden ileri gelen M
q
) dengelemek
zere kullanld; bu balamda ngerilme kuvveti (P) ve ngerilme kuvvetinin kar
momentinden (P. E
p
) yararlanld dikkate alnrsa; yap elemannn azalan d yk
momentlerine paralel olarak ngerilmeden doan dzenleyici/dengeleyici etkisinin de
azaltlmas gerekir. Burada P bileke tm kablolara edeer- ngerilme kuvvetini gsterir.
ngerilme etkisinin azaltlmas iin eldeki iki byklk P ve P.e
p
dir; yani bu azaltma ii ya
P, ya P.e
p
, ya da her ikisi azaltlarak temin edilebilir:
(1) P ngerilme kuvvetinin aklktan mesnetlere doru azaltlmas; (a) n-ekimli
elemanlarda baz halatlarn klflanmak suretiyle beton elemana kuvvet aktarmasn
zlmesi, (b) Ard-ekimli elemanlarda ise; baz kablolarn mesnede kadar
uzatlmadan kiriin st yzne karlarak tespiti (ankraj) suretiyle olur. Bu kablolara
ykseltilmi kablolar (elevated cables) denir.
(2) kincisi ise; bileke ngerilme kuvvetinin d merkezliinin azaltlmasdr; ykselti
kablolar sayesinde ayrca bileke kablo dmerkezlii (eksantriklii) de
azalacandan P.e
p
ngerilme momenti de azalm olur.
c
o
c
u
e
pa
d
pa
L / 2
h
o
h
u
1
2
3
4
5
6
7
L/4< = Ykseltilme blgesi <= L/3
h
u
- d
pa
Bileke kablo (fiktif)
R

ekil 6.9. Ard-ekimli bir kirite bileke kablo izimi [8]

Bileke kablo (ekil 6.9) kablo gei blgesi (ekil 6.6) iinde kalmaldr.

Bileke kablo iziminde, genel olarak;
esiboyu ltilmeb kabloykse
o
lg = l :
3 4
L L
o
l
= Kablo ykseltilme as :
o o
30 20
Standart tg =0.45; yani
'
tan
15 24
o
dart s
=
R = Kablo bkm erilik yarap : 800 R
= Kablonun tekil edildii tel veya halat nominal ap
olmaldr.

Kablo tekilinde ve iziminde ayrca; yapda ngrlen yangna dayanm snfna ve ortam
artlarna bal olarak minimum beton rt kalnlklarna, kablo klf aplar arasnda
braklmas gereken minimum mesafelere de uyulmaldr. Kablo klf arasnda braklmas
gereken minimum mesafeler, klf aplar ve kablo profili tekilinde alnan minimum erilik
aplarna da baldr (Tablo 6.4b); bu snrlama, kablo eriliinden ileri gelen yerel beton

20 / 59

basnlarn snrl tutabilmeye yneliktir. Tablo 6.4b, ayrca, uygulamada karlalan balca
kablolar da iaret etmitir.
Yapsal elemanlarn boyutlarnn belirlenmesinde; kimi kere, yangna dayanm gereklilikleri
etkin olabilir. Tablo 6.4a uygulamada karlalan yapsal elemanlarn minimum boyutlarn
ve ngerilme kablolarnn deiik yangn sreleri iin gerekli beton rt kalnlklarn
vermektedir. Kiriler ve dili demeler iin, donat ekseninin yakn beton yzne uzakl,
kiri gvde genilii de dikkate alnarak belirlenir. Tablo; biri minimum gvde kalnlna,
dieri minimum eksen mesafesine (minimum axis distance) bal iki takm bilgi
vermektedir.

Tablo 6.4a. ngerilmeli yap elemanlarnn yangna dayanm iin gerekli minimum eleman
boyutlar ve donat aks mesafeleri (mm) [11]
Yangna dayanm snf (dakika)
Yap eleman

Standart yangn dayanm
iin minimum boyut (mm)
R240 R120 R60
Kiriler Gvde kalnl
Aks mesafesi, a
Basit mesnetli
Srekli
a

280

105
90
700

85
65
200

80
60
500

65
45
120

55
40
300

40
27
c

Plak demeler

Tek dorultuda alan
demeler

ki dorultuda alan
demeler
Kalnlk (yanmayan
bitimler kaplama- dhil)

Eksen mesafesi, a:
Basit mesnetli
Srekli
b

Basit mesnetli
Srekli
b

175

80
55

65
55
120

55
35

40
35
80

35
25

30
25

280 105
500 85

160 85
300 55

100 50
200 30
Dili demeler
Basit mesnetli; dilerin yan
yzlerinde donat eksen
mesafesi: a
sd
= a + 10

Srekli; dilerin yan
yzlerinde donat eksen
mesafesi: a
sd
= a + 10

Di gvde kalnl, br
Donat eksen mesafesib, a
Tabla kalnl, h
s

Tablada eksen mesafesi, a
f

Di gvde kalnl, b
r

Eksen mesafesi, a
Tabla kalnl, h
s

Tablada eksen mesafesi, a
f

175
55

450 700
85 75
175
55
120
35

160 300
60 45
120
35
95
25

100 200
40 25
80
25
Kirisiz demeler

Kalnlk(yanmayan bitimler
kaplama- dhil)
Eksen mesafesi
b
, a
200

65
200

50
180

30
(a) %15den daha fazla moment yeniden dalm kabul edildiinde basit mesnetli eleman
deerlerinin kullanlmas tavsiye edilmitir.
(b) %15den fazla moment yeniden dalm kabul edildiinde bir dorultuda alan basit
mesnetli deme deerlerinin kullanlmas tavsiye edilmitir.
(c) Ayrca; normal scaklklarda aderans ve dayankllk iin gerekli minimum beton rt
kalnl da kontrol edilmelidir.


21 / 59

ekil 6.10. Ykselen kablolar halinde kablo
ankrajnn hemen solunda ve hemen sandaki
kesitlerde iletme ve son limit tahkikleri
salanmaldr [19]

6.9. DER LETME LMT HESAP VE TAHKKLER

ngerilme kuvvetinin geree yakn tahmin edilebilmesi; bir ngerilmeli beton yap eleman
iin ilk ve nemli bir admdr; bu tahminin doruluk derecesi bunu izlemesi gereken hesap ve
tahkiklerin isabeti zerinde dorudan etkilidir. ngerilme kuvvetinin tahmini izlemesi
gereken iletme limiti hesap ve tahkikleri, tasarmn niteliine konsept proje, n-proje,
kesin proje (ihale projesi), uygulama projesi - olduka bal olmakla birlikte, genelde, son
iki hatta nitelikteki proje hesaplarnda, balca aada sralanan hesap ve tahkikleri
iermelidir.

Tablo 6.4b. Kablo profili dzleminde kablo klf eksenleri arasnda
minimum mesafe (mm) [11]
Klf i ap (mm)
25 30 40 45 50 55 60 75 80 100
Yaklak etkin kablo kuvveti (kN)

Klf erilik
yarap
(m)
159 229 477 636 916 1113 1603 1908 2748 4351
2 80 95 180 240 - - - - - -
4 80 85 100 125 175 215 300 355 - -
6 80 85 95 100 125 145 205 245 345 535
8 80 85 95 100 110 125 160 190 265 420
10 80 85 95 100 110 120 140 170 215 330
12 80 85 95 100 110 120 130 160 185 280
14 80 85 95 100 110 120 130 160 180 245
16 80 85 95 100 110 120 130 160 170 230
18 80 85 95 100 110 120 130 160 170 220
20 80 85 95 100 110 120 130 160 170 215
Verilen kablo kuvvetleri verilen klflar iin piyasada bulunan kablolara aittir.
Kablo klf eksenleri arasnda ngrlen aralklar, kablo kuvvetinden ve klf
eriliinden ileri gelen radyal basnlarn etkilerini snrlandrmaya matuftur.

(1) Gerilme Hesap ve Tahkikleri: Hizmete alm yapya dnnceye kadar
ngerilmeli beton elemann yaayaca tm inaat safhalarnda hesap kesitlerinde
beton gerilmelerinin hesaplanmas ve beton yan ve inaat safhasn dikkate alan ve
yukardaki 6.5 alt bal altnda zetlenen gvenlik snr gerilmeleri iinde
kaldnn gsterilmesi gerekir. letme limiti hesaplar iin, yukarda 6.3 numaral
paragrafta aklanan varsaymlara uyulur. Bu balamda, ngerilmeli beton elemann
yaayaca tasarlanan inaat safhalarna ve yapsal kesitinde meydana gelecek

22 / 59

gelimelere bal olarak (bkz: Tablo 6.3a,b), ngerilme kuvvetinin yap elemanna
aktarld andan hizmete ald yaa kadar geirecei deiimin, yani muhtemel
ngerilme kayplarnn dikkate alnmas lazmdr. Bu balamda ngerilmeli beton
elemann iki nemli bileeni olan ngerilme ve beton elemanlarnn zamana bal
davrannn bzlme, snme, genleme, geveme da dikkate alnmas ve
elemann bileenleri arasndaki etkileimin yeniden dalmn tahmin edilmesi ve
deerlendirilmesi gerekebilir; kimi idareler bu deerlendirmeyi de talep etmektedir;
bu nedenle burada, yeniden dalmla ilgili basit bir yaklam verilecektir [17].

Konunun nemine binaen; ngerilme kayplar ayr bir blm Blm 7 olarak
dzenlenmitir.

(2) ngerilme Younluu: Tahmin edilen ngerilme kuvvetinin mukavemet koullarn
salamas balamnda, eilme gerilmeleri snrlamalarn salamalar yannda,
kuvvetin beton elemana aktarld noktalarda ngerilme kuvvetinden ileri gelen
beton gerilme younluklarnn dikkate alnarak, getirilen snrlamalar saladnn da
gsterilmesi gerekir. Bu durum; zellikle ard-ekimli elemanlarn ankraj blgeleri
iin nemlidir; bununla beraber, n-ekimli elemanlarn aktarma blgelerinin
dzenlenmesi de gerilme younluunu drebilmek iin baz halatlar klflanmas
(debonding), beton ekme kuvvetlerinin karlanmas iin betonarme donats
kullanlmas vb zenle yaplr.
Yine konunu nemine binaen, ankraj blgelerinin tasarm ayr bir blm olarak
dzenlenmitir (bkz: Blm 10: Ankraj Blgeleri).

(3) Yapnn hayatn geirecei ortamn koullarna, ilevsel koullara, yapdan istenen
konfora ve bezeri hususlara bal olarak, inaat ve iletme safhalarna bal olarak
sehim ve atlak kontrol ve snrlamalar da iletme limiti tahkikleri arasnda
saylabilir. Konu ayr bir blm olarak dzenlenmitir (bkz: Blm 9: atlak ve
Sehim Tahkikleri).

6.10. ELME TAIMA GC HESAP VE TAHKKLER

6.10.1. Genel

Paragraf 6.3de yaplan varsaymlara dayal olarak aadaki ek aklamalar getirilebilir:

(a) Son limit durumda (ultimate limit state) ngerilme eliinde birim uzama;
) (
2 1
x d
x
F F
cu
ca pe psu
+ + =

(6.13)
eklinde elde edilebilir; F1 ve F2 uygunluk fonksiyonlar [4 ve 20] aadaki 6.10.2
paragrafnda aklanmtr. ngerilmesiz pasif- donatlardaki ekil deitirmeler ise, bu
donatlar seviyesindeki betonun ekil deitirmelerine yaklak olarak- eit alnabilir.

(b) Sz konusu malzemelerin betonun ve ngerilmeli / ngerilmesiz donatlarn gerilme-
ekil deitirme ilikilerinin diyagramlarnn bilindii farz edilir (ekil 6.11).


23 / 59

(c) Donatlardaki ortalama gerilme maksimum gerilmelerinden pek fark etmez; bir baka
anlatmla; atlam kesitler arasndaki beton paralarnda betonun ekmeye katksndan
gelen gerilme dalgalanmalar ihmal edilebilir mertebelerdedir.

(d) Beton basn blgesindeki gerilme dalm deneylerle saptanan beton basn
bilekesinin bykl ve etkime dzeyini doru olarak veren herhangi bir eri (parabol,
parabol-dikdrtgen, dikdrtgen) ile ifade edilebilir. Ancak, gereki sonular veren eitli
gerilme dalmlarndan biri olan dikdrtgen; byk hesap kolayl salamas nedeniyle,
tercihen kullanlr. Sz konusu dikdrtgenin genilii, TS3233de
cd
f 85 . 0 , derinlii ise
maksimum basn blgesinden tarafsz eksene kadar olan uzakln
1
k katsays ile
arpmndan elde edilir ( x k
1
); ancak, bu derinlik eleman derinliinden byk olamaz.
1
k katsays betonun karakteristik dayanmna bal olarak [12];

ekil 6.11. ngerilme elii (7-telli halatlar) gerilme ekil deitirme diyagram [CPCI
Handbook]


24 / 59

Eer 30
ck
f MPa ise 85 . 0
1
= k
Eer 30 >
ck
f MPa ise ) 30 ( 0075 . 0 85 . 0
1
=
ck
f k
alnr.

(e) TS3233e gre, ngerilmeli beton elemanlarn son limit durum hesap ve tahkiklerinde
dikkate alnacak balca ykleme birleimleri (load combinations) unlardr:

Rzgr ve deprem bulunmayan durumlarda,
Q G 6 . 1 4 . 1 +
Rzgr yknn bulunduu durumlarda,
Q G 6 . 1 4 . 1 +
W Q G 3 . 1 3 . 1 0 . 1 + +
W G 3 . 1 9 . 0 +
Deprem yknn bulunduu durumlarda,
Q G 6 . 1 4 . 1 +
E Q G 0 . 1 0 . 1 0 . 1 + +
E G 0 . 1 9 . 0 +

(f) Yine TS 3233e gre tama gc yntemine gre kesit hesab yaplrken, malzemelerin
karakteristik mukavemetlerini hesap mukavemetlerine dntrmekte kullanlan
malzeme ksmi gvenlik katsaylar yledir
.
antiye betonu iin 5 . 1 =
mc

5 . 1
ck
cd
f
f =

5 . 1
ctk
ctd
f
f =
Fabrika betonu iin 4 . 1 =
mc

4 . 1
ck
cd
f
f =

4 . 1
ctk
ctd
f
f =

elik iin 15 . 1 =
ms

15 . 1
yk
yd
f
f =

15 . 1
pk
pd
f
f =

Not: Yukarda gsterilen yk ve malzeme katsaylar yalnz tama gc hesaplar iin
geerlidir. Aktarma srasnda veya kullanm ykleri altnda yaplan gerilme kontrol ile,
kullanlabilirlikte ilgili (atlak ve sehim kontrol) hesaplarnda tm yk ve malzeme
katsaylar 1.0 alnr.

6.10.2. Tama Gcne Kadar Yklenen ngerilmeli Beton Kesitin
Davran Safhalar

Tama gcne kadar yklenen ngerilmeli beton bir kesitin aktarma anndan gmeye kadar
geirebilecei farkl davran biimlerinin ekil 6.12de gsterildii gibi geliecei
dnlebilir.

Bu safhalar ve bu safhalarda donatdaki ekil deitirmeleri yle zetlenebilir:


25 / 59

(a) Birinci safha: Yalnz ngerilme kuvveti etkisindeki ekil deitirme durumu:

pe ps
=

(b) kinci safha: ngerilme donats seviyesindeki beton gerilmesinin 0 (sfr) deerine
kadar decek ekilde zorland ekil deitirme durumu:
ca pe ps
F
1
+ =

ekil 6.12. Tama gcne kadar yklenen ngerilmeli beton bir kesitin geirdii davran
safhalar ve bu safhalarda ekil deitirme durumlar [4]

(c) nc safha: Kesitin eilme atlamas yapncaya kadar zorland durum:
) (
2 1
x d
x
F F
c
ca pe ps
+ + =

(d) Drdnc safha: Gmeden betonun ezilmesinden hemen nce /atlamadan
sonda:
) (
2 1
x d
x
F F
c
ca pe ps
+ + =

(e) Beinci safha: Gme / krla (betonun ezilmesi) an:
) (
2 1
x d
x
F F
cu
ca pe psu
+ + =

(6.13)
Bu ifadelerde;

=
ps
ngerme donats ekil deitirmesi,

=
pe
ngerme kuvvetinin etkin deeri altnda ngerme donatsnda birim uzama,

=
ca
Beton elemann ngerme donats seviyesinde beton basn birim ksalmasnn deeri.
Son iki parametre donatda meydana gelebilecek nihai ekil deitirmeyi
belirleyebilmek bakmndan nemlidir.
=
1
F
Ayn kesit ve seviyede yer alan beton ve elik ekil deitirmelerinin uygunluk arpan
olan bir fonksiyondur. Elemann n-ekimli (pretensioned) veya aderansl / aderansz
ard-ekimli (post-tensioned) oluuna ve d yklerin biimine gre deeri deiebilir

26 / 59

[4, 20]. rnekse dzgn yayl ykleme ve aderansz ard ekimli eleman halinde
=
1
F
2/3 alnabilir [4]. deal aderansz elik halinde
=
L
c
ca
dx x
L
F
0
1
) (
1
(6.14)olur.
Burada;
) (x
c
, ngerme donats seviyesinde x-kesitindeki beton birim

ksalmasnn yalnz ngerme kuvveti etkisindeki deeridir. Ard-ekimli kablolarn
enjekte edilmi olmas halinde
=
1
F
1.0 alnabilir [4].
=
ps
ekil 6.12den de anlalaca zere; donat seviyesinde beton gerilmesi 0a

(sfra) eritii andan balayarak donatda meydana gelen ek birim uzamay gsterir.
=
2
F
Beton-donat uygunluk arpannn beton kesitte eilme atla oluumundan
itibaren alaca deerdir; pratik olarak
1
F
deerine eit alnr:
=
2
F
1
F
.

ngerme donatsnn yannda; (1) letme durumunda beton kesitte ortaya kabilecek ekme
gerilmelerini karlamak, (2) Kesitin gevrek krlmasn nlemek, elemana sneklik
kazandrmak, (3) Tama gc mukavemetini salamak gibi nedenlerle, kesitin ekme ve
basn blgelerinde ngerilmesiz donatlarn kullanlmasna da ihtiya olabilir. Bu takdirde
tama gcne giden bir kesitin atlama-gme safhalar arasndaki ve gme durumundaki
ekil deitirme ve tasarm gme i kuvvet durumlar ekil 6.13de iaret edilmitir.

ekil 6.13. ngerilmeli / ngerilmesiz donatl dikdrtgen kesitte ekil deitirme
durumlar ve tasarm tama gc i kuvvetleri

ekil 6.13de;
=
ps
A
ngerilme donatsn,
=
s
A
ngerilmesiz -pasif, betonarme ekme donatsn,
=
'
s
A
ngerilmesiz basn donatsn gsterir.
Bu defa;
h
h
o
u
G
e
p
d
ps
A
ps
b
w
d
c
ca
ct ps
d
-
x
x
A
s
A'
s
d
s
d'
s
s
s 0.85f k xb
cd 1 w
=0.85f ab
cd w
0.85f
cd
A'
s s
A
s s
A
ps ps =
=
A
ps
f '
pd
A
s
f
yd
=A
s
f
yd
k

x
1
=
a
(a) Dikdrtgen kesit
(b) atlama - gme
aralnda ekil
deitirme durumu
(c) Gme i kuvvet durumu
(tasarm koullarnda)[TS3233]
cu
ca
ct
ps d
-
x
x
s
s
=0.003
(b) Gme ekil
deitirme durumu

27 / 59

) (
2 1
x d
x
F F
c
ca pe ps
+ + =

(6.14a)
) (
2 1
x d
x
F F
cu
ca pe psu
+ + =

(6.14b)
) ( x d
x
s
cu
s
=
(6.14c)
3
' '
) ( F d x
x
s
cu
s
=
(6.14d)
bulunur; uygulamada
=
3
F
1.0 alnr [4].

Donat birim uzama ve ksalmalar bylece elde edildikten sonra, bilinen
gerilme-ekil deitirme ilikileri diyagramlar (ekil 6.11) kullanlarak
donat gerilmeleri hesaplanabilir:
) (
ps ps
f =

) (
s s
g =

) (
' '
s s
h =
(6.15)

Uygulamada yaygn olarak idealletirilmi (elasto-plastik) gerilme-ekil deitirme ilikileri
kullanlmaktadr.

6.10.3. Eilme Tama Gc Momenti:
res
M

6.10.3.1. Dikdrtgen Kesitte Eilme Tama Gc Momenti:
res
M

(a) Yalnz ngerme Donatl Dikdrtgen Kesit

TS 3233 erevesinde yaplacak tasarmlarda; dikdrtgen kesitler veya
) 85 . 0 /( ) (
' '
o cd pd ps
b f f A a =
ile hesaplanacak edeer dikdrtgen gerilme blou derinlii
basn tabla kalnl t iinde kalan yalnz ngerilme donats bulunan tablal kesitler iin,
sneklik koulu da salanmak kaydyla, hesap eilme - tama gc aadaki gibi
bulunabilir:

w cd
pd ps
b f
f A
a
85 . 0
'
=
(dikdrtgen kesit halinde) (6.16a)
prekast
cd
m yerindedk
cd
o o
f
f
b b
2
'
2
=
(6.16b)
t
b f
f A
a
o cd
pd ps
=
'
'
85 . 0
(Tablal kesit halinde) (6.16c)
|
\
|
=
2
'
a
d f A M
pd ps res (6.16d)


28 / 59

(b) ngerilmeli ve ngerilmesiz Donatl Dikdrtgen Kesit
Dikdrtgen kesitler veya
) 85 . 0 /( ) (
' '
o cd yd s pd ps
b f f A f A a + =
ile hesaplanan edeer
dikdrtgen gerilme blou derinlii basn tabla kalnl t iinde kalan tablal kesitler iin,
sneklik koullar da salanmak kaydyla, tasarm eilme-tama gc aadaki gibi
hesaplanabilir:

w cd
yd s pd ps
b f
f A f A
a
85 . 0
'
+
=
(dikdrtgen kesit halinde) (6.16e)
prekast
cd
m yerindedk
cd
o o
f
f
b b
2
'
2
=
(6.16b)
t
b f
f A f A
a
o cd
yd s pd ps
+
=
'
2
'
85 . 0
(Tablal kesit halinde) (6.16f)
Dikdrtgen kesit halinde:
( ) d d f A
a
d a b f M
s yd s w cd res
+
|
\
|
=
2
85 . 0
(6.16g)
Tablal kesit halinde:
( ) d d f A
a
d a b f M
s yd s o cd res
+
|
\
|
=
2
85 . 0
'
2 (6.16h)

(c) ngerilmeli ve ekme + Basn ngerilmesiz Donatl Dikdrtgen Kesit

) 85 . 0 /( ) (
'
2
' ' '
o cd s s yd s pd ps
b f A f A f A a + =
ile hesaplanan
edeer dikdrtgen gerilme blou derinlii basn tabla kalnl t iinde kalan tablal
kesitler iin, sneklik koullar da salanmak kaydyla, tasarm eilme-tama gc aadaki
gibi hesaplanabilir:

yd s s s
f E =
' '

(6.16j)
w cd
s s yd s pd ps
b f
A f A f A
a
85 . 0
' ' '
+
=
(dikdrtgen kesit halinde) (6.16k)

prekast
cd
m yerindedk
cd
o o
f
f
b b
2
'
2
=
(6.16b)
t
b f
A f A f A
a
o cd
s s yd s pd ps
+
=
'
2
' ' '
85 . 0
(Tablal kesit halinde) (6.16m)

Dikdrtgen kesit halinde:
( ) ( )
' ' '
2
85 . 0
s s s s yd s w cd res
d d A d d f A
a
d a b f M + +
|
\
|
=
(6.16n)
Tablal kesit halinde:

29 / 59

( ) ( )
' ' ' '
2
2
85 . 0
s s s s yd s o cd res
d d A d d f A
a
d a b f M + +
|
\
|
=
(6.16p)
nemli not:
(6.16) ve (6.17) bantlarnda:

(1) t = Ortalama tabla kalnldr.
(2) b
o1
ve b
o2
tabla genilikleridir (ekil 6.14); kompozit kesit (yerinde dkm tablas
bulunan kesit) halinde,
=
cd
f
Tabla betonunun hesap dayanm olarak alnmas;
(3) Ya da daha iyisi; kompozit kesitin tabla kesitinin dayanm esasl olarak prekast kesit
Betonuna dntrlmesi; yani
=
cd
f
Prekast betonu hesap dayanmnn
kullanlmas, ancak b
o
yerine
o
prekast
cd
m yerindedk
cd o
b f f b ) / (
'
=
alnmas uygun
olur.

6.10.3.2. Tablal Kesitler

(a) Yalnz ngerme Donatl Tablal Kesit

) 85 . 0 /( ) (
'
2
'
o cd pd ps
b f f A
ile hesaplanacak edeer dikdrtgen gerilme blou derinlii basn
tabla kalnl t den daha byk olan ve yalnz ngerilme donats bulunduran tablal
kesitler iin, sneklik koullar da salanmak kaydyla, tasarm eilme - tama gc
aadaki gibi bulunabilir:

'
'
2
) ( 85 . 0
pd
w o cd
psf
f
t b b f
A
=
(6.17a)
psf ps psw
A A A =
(6.17b)
w cd
pd psw
b f
f A
a
85 . 0
'
=
(6.17c)
|
\
|
+
|
\
|
=
2 2
) ( 85 . 0
' '
2
a
d f A
t
d t b b f M
pd psw w o cd res
(6.17d)

(b) ngerilmeli + ngerilmesiz Donatl Tablal Kesit

ngerilmeli ve ngerilmeli olmayan ekme+basn(en genel hal) donatlar bulunan ve
) 85 . 0 /( ) (
'
2
' ' '
o cd s s yd s pd ps
b f A f A f A +
ile hesaplanan edeer dikdrtgen gerilme blou
derinlii basn tabla kalnl t den byk olan tablal kesitlerin, sneklik koullarn da
salamak kaydyla, tasarm-eilme tama gc aadaki gibi hesaplanabilir:

'
'
2
) ( 85 . 0
pd
w o cd
psf
f
t b b f
A
=
(6.17e)

30 / 59

psf
pd
s
s
pk
yk
s ps psw
A
f
A
f
f
A A A
|
|
\
|
+ =
'
'
) (
(6.17f)
w cd
pd psw
b f
f A
a
85 . 0
'
=
(6.17g)

ekil 6.14. Tablal kesitte tasarm eilme-tama gc [TS 3233]; C
1
:Tabla ksmnn
tasarm tama gc kuvveti, C
2
: Varsa, st guselerin tasarm tama gc kuvveti,
C
3
:Gvde betonunun tasarm tama gc kuvveti anlamnda kullanlmtr:
) ( 85 . 0
'
2
2 1
w o cd
b b f
C C
t
+
=

( )
|
\
|
+ +
+
|
\
|
=
2
85 . 0 ) (
2
) ( 85 . 0
' ' '
'
2
a
d b f d d A
d d f A
t
d t b b f M
w cd s s s
s yd s w o cd res
(6.17h)

Tablal kesitlerde basn donatsnn mukavemet amal kullanlmasnn genelde pratik bir
deeri yoktur; yani (6.17) bantlarndaki (
' '
s s
A )li terimler terk edilebilir.

(6.17) bantlarnda yer alan
psf
A
donat alan, formllerden de anlalaca zere; tablal
kesitin gvde dnda kalan basn blgelerinin yani ortalama kalnl t olan tablann
betonunca retilen basn kuvvetine denk ngerme donats alann (ekil 6.14), a ise,
edeer dikdrtgen beton basn blounun gvde zerindeki derinliini gsterir.

6.10.4. ngerme Donats Gerilmeleri

Eilme tama gc halinde; donat ekil deitirmelerinin ve ekil 6.11de verildii gibi
gerilme-ekil deitirme ilikilerinin kullanlmas suretiyle, donat gerilmelerinin tahmini
h
h
o
u
G
cu
ca
ct
ps
d
-
x
x
s
=0.003
C
0.85f
cd
A
s s
A
ps ps =
=
A
ps
f '
pd
A
s
f
yd
k

x
1
=
a
ps
b
u
A
s
A
e
p
d
ps
d d
s
t
t
go
t
gu
t
u
b
b
b
w
go go
b
=C +C +C
1 2 3
C
1
C
2 C
3
(a) Topuklu T-kesit
(b) ekil deitirme
durumu
(c) kuvvet durumu
b
b
o2
o2
,
f
ck2
f
ck1
t
o1
o2
o1

31 / 59

uygun olur. Bu tr ayrntlara inilemedii takdirde, aada verilen yaklak bantlardan
yararlanlabilir. TS 3233e gre;
15 . 1
pk
mps
pk
pd
f f
f = =
(6.18a)
olmak zere,
'
pd
f ngerme donats ortalama gerilme deeri, daha ayrntl ve hassas bir yolla
bulunmad takdirde;

(1) Aderansl donatl (n-ekimli ve klf enjekte edilen ard-ekimli) elemanlarda:

Yalnz ngerilme donats bulunmas durumunda:
pd
cd
pd p
pd pd
f
f
f
f f
|
|
\
|
=
4 . 0 1
'
(6.18a)

ngerilmeli ve ngerilmesiz donat bulunmas durumunda:
pd
cd
yd s
s
cd
pd p
pd pd
f
f
f
d
d
f
f
f f
(
(
|
|
\
|
+ =

4 . 0 1
'
(6.18b)
(2) Aderansz donatl elemanlarda:

( )
pd pe
p
cd
pe pd
f MPa f
f
f f
(
(
+
|
|
\
|
+ + = 400 ;
100
70 min
'
(6.18b)
olur.

(6.18) bantlarnda
p
ngerme donats oranlar;

Yalnz ngerme donatl dikdrtgen kesitlerde:
d b
A
w
ps
p
=
(6.19a)
ngerilmeli ve ngerilmesiz ekme+basn donatl dikdrtgen kesitlerde:
|
|
\
|
+ =
pd
s
s
pk
yk
s ps psw
f
A
f
f
A A A
'
'
) (
(6.19b)
d b
A
w
psw
p
= (6.19c)

Yalnz ngerme donatl tablal kesitlerde:

o
t b f f A a
o cd pd ps
= ) 85 . 0 /( ) (
'
2
'
(6.19d)
ise;

d b
A
o
ps
p
'
2
=
(6.19e)

32 / 59

o
t b f f A a
o cd pd ps
> = ) 85 . 0 /( ) (
'
2
'
(6.19f)
ise;
'
'
2
) ( 85 . 0
pd
w o cd
ps psw
f
t b b f
A A
=
(6.19g)
d b
A
w
psw
p
=
(6.19h)

ngerilmeli ve ngerilmesiz ekme+basn donatl tablal kesitlerde:

o
t
b f
A f A f A
a
o cd
s s yd s pd ps
|
|
\
| +
=
'
2
' ' '
85 . 0
(6.19j)
ise;

d b
f
A
f
f
d
d
A A
o
pd
s
s
pd
yd
s
s ps
p
'
2
'
'
'
'
+
=
(6.19k)
o
t
b f
A f A f A
a
o cd
s s yd s pd ps
>
|
|
\
| +
=
'
2
' ' '
85 . 0
(6.19m)
ise;
'
' ' '
2
'
) ( 85 . 0
pd
s s w o cd
pd
yd
s
s ps psw
f
A t b b f
f
f
d
d
A A A
+
+ =
(6.19n)
d b
A
w
psw
p
=
(6.19p)
olacaktr.

6.10.5. Sneklik Snrlamalar

Yaplarn tama glerine gevrek krlma modlar ile ulamalar istenmez; eilme krlmas
gibi sneklii nispeten yksek gme-krlma modlar tercih edilir. Bu adan yaplan
snrlandrmalara, genelde, sneklik snrlamalar denir.

6.10.5.1. Maksimum Donat

TS 3233e gre, ngerilmeli beton olarak tasarlanan elemanlarn ekme krlmas ile gme
durumuna eriecek elemanlar olabilmesi iin, hesap kesitlerinde ngerilmeli ve ngerilmesiz
donat mekanik oranlar (donat endeksleri) (6.20a), (6.20e) ve/veya (6.20j) koullarndan
ilgili olan salayacak biimde dzenlenmelidir.

(a) Dikdrtgen kesitlerde:
p
veya
25 . 0 (
'
+
p
(6.20a)
Burada;

33 / 59

cd
yd
w
s
f
f
d b
A
=
(ngerilmesiz ekme donats endeksi) (6.20b)

cd
pd
w
ps
p
f
f
d b
A
=
(ngerilme donats endeksi) (6.20c)

cd
yd
w
s
f
f
d b
A
'
'
=
(Basn donats endeksi) (6.20d)
dr.

(b) Tablal kesitlerde ise;

Dikdrtgen basn blou derinlii t a olan hallerde:
p
veya
25 . 0 (
'
+
p
(6.20e)
Burada;

cd
yd
o
s
f
f
d b
A
'
2
=
(ngerilmesiz ekme donats endeksi) (6.20f)

cd
pd
o
ps
p
f
f
d b
A
'
2
=
(ngerilme donats endeksi) (6.20g)
cd
yd
o
s
f
f
d b
A
'
2
'
'
=
(Basn donats endeksi) (6.20h)

Dikdrtgen basn blou derinlii t a > olan hallerde:

pw
veya
25 . 0 (
'
+
w pw w

(6.20j)

Burada;
cd
yd
w
pd
yd
s
s
cd
yd
w
s
w
f
f
d b
f
f
d
d
A
f
f
d b
A
'
1
= =
(dntrlm ngerilmesiz
ekme donats endeksi) (6.20k)
cd
yd
w
pd
w o cd
ps
cd
pd
w
ps
pw
f
f
d b
f
t b b f
A
f
f
d b
A
'
'
2
1
) ( 85 . 0
= =
(ngerilmeli donatnn
tabladaki basn kuvvetleri pay dldkten sonraki endeksi) (6.20m)

cd
s
w
s
cd
yd
w
s
w
f d b
A
f
f
d b
A
' ' '
1
'
= =
(basn donats endeksi) (6.20n)
dir.


34 / 59

6.10.5.2. Minimum Donat

Bir elemann gevrek krlmas donat azlndan da oluabilir. Donat miktar belirli bir
miktarn altna dmemelidir. Bu hususta yaygn kullanlan l; ngerilmeli ve ngerilmesiz
donatlarn toplam miktar, elemann -bu anlamda- en elverisiz kesitinde
cr
M
atlama
momentinin 1.2 katndan daha kk olmayan bir tasarm eilme - tama gcn temin etme
kapasitesinde olmasdr:

cr res
M M 2 . 1
(6.21a)
cr
M
atlama momenti; hizmetteki bir ngerilmeli elemann eilme bakmndan kritik
kesitinde, ngerilmenin etkin deeri ve sabit d ykler altnda elemann eilme-atlama
yzndeki beton gerilmesinin deerini betonun eilme-krlma gerilmesine gtren eilme
momenti olarak tanmlanr. TS 3233e gre atlama momenti, yaklak olarak,
W
W
M
W
e P
A
P
f M
g p ef
c
ef
ctd cr
|
|
\
|
+ + = 2
(6.21b)
ile hesaplanabilir. Bu bant, kesitin brt zelliklerine dayanr, bir dkm kesitli elemanlar
iin yeterli yaklam salar. Bu formlde;
mc ck ctd
f f / 35 . 0 =
(6.21c)
betonun eksenel ekme dayanmnn hesap deerini, bunun iki kat betonun eilme ekme
dayanmnn hesap deerini,
mc
beton iin malzeme ksmi gvenlik katsaysn (antiye

betonu iin 5 . 1 =
mc
, fabrika betonu iin 4 . 1 =
mc
,
p c
e W A , , srasyla brt beton kesitin
kesit alann, beton elemann eilme-atlama yz iin kesit mukavemet momentini ve bileke
ngerme kuvvetinin dmerkezliini,
ef
P
ngerme kuvvetinin kayplardan sonraki etkin
deerini,
g
M
srekli d yklerin eilme momentini gsterir.

Yerinde dkm yapsal ksmlar ieren ngerilmeli beton elemanlarn atlama momentinin
hesab, hizmet safhasnda bota (ngermenin etkin deeri ve srekli ykler etkisinde) olan
elemann eilme asndan kritik kesitini eilme - atlamasna gtren momentin deeri
olarak hesaplanmaldr. u halde, forml, kesit zelliklerinin ve beton gerilmelerinin aktarma
anndan hizmet safhasna kadarki geliimini dikkate almaldr.
|
|
\
|
+ + = ) 1 ) ( ) (
2 1
gu
cu
g g pe r cu cr
W
W
M M f f W M
(6.21d)
Bu bantda;
=
r
f
betonun sz konusu muhtemel atlama yznde eilme-krlma dayanm
(TS3233 bunun iin 6.21c ile bulunacak deerin iki katn ngrr),
pe
f
betonun muhtemel
atlama yznde, tm ngerilme kayplar olutuktan sonra, yalnz ngerilmenin etkin kuvveti
altnda kesitin ekme yznde hesaplanan beton gerilmesini,
2 1 g g
M M + kesit kompozit
hale gelmeden kesite yklenen tm srekli yk momentlerini (kiri kendi arlndan ve
yerinde dkm yapsal ksmlarn arlndan ileri gelen momentleri),
cu
W
ve
gu
W
srasyla,
betonun ekme yz iin kompozit kesit ve dntrlm kesit (bkz: 5. Blm) kesit
mukavemet momentlerini gsterir. Bu yaklam,
r
f
tanm fark ile, AASHTO standardnda

35 / 59

da benimsenmitir [13]. (6.21c,d) bantlarnda betonun basn gerilmelerinin pozitif, ekme
dayanmnn negatif iaretle alnacaklarna dikkat edilmelidir.

6.10.6. Aderansz ngerme Donats Kullanlmas Durumunda Eklenecek Aderansl
Donat

6.10.6.1. Genel

ngerme eliinin aderansz olarak kullanld eilme elemanlarnda, aderansl ek donat
yerletirilmesi gereklidir. Bu donat, kullanm ykleri altnda ekme oluan blgenin yzne
yakn ve dzenli bir biimde datlarak kullanlmaldr.

Burada aderansz ngerme eliinden kastedilen; ard-ekmeli elemanlarda etraf erbetle
(enjeksiyon harc) doldurulmam, betonla ekil deitirme uygunluu salanmam ngerme
donatsdr.

6.10.6.2. Kiri ve Tek Dorultuda alan Plaklarda Minimum Aderansl Donat

TS 3233e gre; bir dorultuda alan plaklarda minimum aderansl donat
t s
A A 004 . 0 =
olmaldr.

Burada; =
t
A Kesitin ekme blgesi alt yz ile brt beton alann arlk merkezi arasnda
kalan alandr.

6.10.6.3. Her ki Dorultuda alan Plaklarda Minimum Aderansl Donat

Her iki dorultuda alan plaklarda pozitif moment blgesinde kullanm ykleri altnda
ekme gerilmeleri olumamas halinde minimum aderansl donat kullanlmayabilir. Negatif
moment blgesinde minimum aderansl donat kullanlmas gereklidir.

6.11. AASHTOya GRE TAIMA GC MOMENT HESAP ve
TAHKKLER

Sanat yaplar tasarm ve inaatlarnda btn dnyada en yaygn kullanlan teknik mevzuat
AASHTO Standartlardr. ngerilmeli beton yaplar balamnda uygulamaya da hitap
edebilecek bir kitap, AASHTO Standartlarn ieren bilgilere de yer vermelidir. Bu dnce
ile aada, AASHTOnun 9. Blmnn 9.17 numaral Eilme Dayanm paragraf, orijinal
metine bavurulmas ihtiyac halinde kolaylk salamak amacyla, madde ve forml
numaralar ile simgeler korunarak zetlenmitir. Teknik nedenlerle paragraf numaralar (*)
ile balatlmtr.

*9.17 LME MUKAVEMET

*.9.17.1 Genel


36 / 59

ngerilmeli beton elemanlarn; hizmet yklerinin eilme ve bileik eilme etkileri altnda
atlamam kesit olarak davrandklar varsaylr. Kesit zelliklerinin hesabnda; nekimli
elemanlarda aderansl eliin, ard-ekimli elemanlarda kablo klflarndaki enjeksiyon
harcnn sertlemesinden sonraki davranlar iin kablo kesitinin katks donat kesitleri
edeer beton kesite dntrlerek dikkate alnr; ard-ekimli elemann germe anndaki
davrannda kesit zelliklerinin hesabnda klf boluklar dlr.

*9.17.2 Dikdrtgen Kesitler

Dikdrtgen kesitler veya ) 85 . 0 /( ) (
' * *
b f f A
c su s
ile hesaplanacak edeer dikdrtgen gerilme
blou derinlii basn tabla kalnl t iinde kalacak yalnz ngerilme donats bulunan
tablal kesitler iin, (9-20) denkleminin salanmas kouluyla, eilme tama gc aadaki
gibi hesaplanabilir:

(
|
|
\
|
=
'
* *
* *
6 . 0 1
c
su
su s n
f
f p
d f A M
(9-13)
) 85 . 0 /( ) (
' * *
b f f A f A
c y s su s
+
ile hesaplanacak edeer dikdrtgen
gerilme blou derinlii basn tabla kalnl t iinde kalacak tablal kesitler iin, (9-24)
denkleminin salanmas kouluyla, eilme tama gc aadaki gibi hesaplanabilir:
|
|
\
|
+ +
(
+ =
' '
* *
' '
* *
* *
6 . 0 1 6 . 0 1
c
sy
c
su
t
t sy s
c
sy
t
c
su
su s n
f
pf
f
f p
d
d
d f A
f
pf
d
d
f
f p
d f A M

(9-13a)
*9.17.3 Tablal Kesitler

) 85 . 0 /( ) (
' ' * *
b f f A
c su s
ile hesaplanacak edeer dikdrtgen gerilme blou derinlii basn
tabla kalnl t den daha byk olan yalnz ngerilme donats bulunduran tablal kesitler
iin, (9-21) denkleminin salanmas kouluyla, eilme tama gc aadaki gibi alnabilir:
+
(
= ) 5 . 0 ( ) ( 85 . 0 6 . 0 1
' '
' '
*
* *
t d t b b f
df b
f A
d f A M
c
c
su sr
su sr n

(9-14)
ngerilmeli ve ngerilmeli olmayan donatlar bulunan ve ) 85 . 0 /( ) (
' * *
b f f A
c su s
ile
hesaplanacak edeer dikdrtgen gerilme blou derinlii basn tabla kalnl t den byk
olan ve (9-25) denklemini salayan tablal kesitlerin eilme tama gc aadaki gibi
hesaplanabilir:
)
`
+ +
(
= t d t b b f d d f A
df b
f A
d f A M
c t sy s
c
su sr
su sr n
5 . 0 ( ) ( 85 . 0 ) ( 6 . 0 1
' '
' '
*
* *

(9-14a)
Burada:

sf s sr
A A A =
* *
(9-14 denklemi iin) (9-15)
sf
su
sy
s s sr
A
f
f
A A A + = ) (
*
* *
(9-14a denklemi iin) (9-15a)

37 / 59

*
' '
) ( 85 . 0
su
c
sf
f
t b b f
A
=
(9-16)
=
sf
A
Tablann gvde dnda kalan ksmlarn tama gc mukavemetine ulamas
iin gerekli ngerilme donats kesit alandr.

*9.17.4 Donat Gerilmesi

*9.17.4.1
*
su
f
donat gerilme deeri daha ayrntl ve hassas bir yolla bulunmad takdirde;
Aderansl donatl elemanlarda:
(
|
|
\
|
=
'
' *
1
*
' *
1
c
s
s su
f
f p
f f
(9-17)

ngerilmeli ve ngerilmesiz donat bulunmas durumunda:
|
|
\
|
+ =
' '
' *
1
*
' *
1
c
sy
t
c
s
s su
f
pf
d
d
f
f p
f f
(9-17a)
Aderansz donatl elemanlarda:
Yalnz ngerilme donats bulunan elemanlarda:

* *
6200
y
e
u
se su
f
y d
f f
|
|
\
|
+ =
l
(9-18)
ile hesaplanabilir. Burada:
u
y
= ngerilme donatsnn akt farz edilerek maksimum basn lifinin
tarafsz eksene mesafesi

=
+
=
s
i
e
N 5 . 0 1
l
l
Etkin kablo boyu

i
l
= Kablonun ankrajlar arasndaki uzunluu

s
N = Kablonun ankrajlar arasnda zerinden getii mafsallarn ya da
yasland noktalarn saysdr.

Bu yaklamda;
(1) ngerilme eliinin gerilme-ekil deitirme zelliklerinin Ksm II, paragraf
10.3.1.1 de verilen zelliklerle badat;
(2) Kayplardan sonra kalan etkin- ngerilmenin
'
5 . 0
s
f den daha kk olamayaca
varsaylmtr.

*9.17.4.2 Son limit ykleri altnda, prekast panellerin ngerilme eliklerindeki gerilme,
* *
3
2
895 . 6
y se
x
su
f f
D
f + =
l
(9-19)
ile snrldr (*9.17.4.1 de olduu gibi). Yukardaki denklemde:

38 / 59

D=Halatn anma ap (mm)
=
se
f
Kayplardan sonra halatta kalan etkin - ngerilme (MPa)
=
x
l
ngerilme halatnn ucundan panelin merkezine olan mesafe (mm) dir.

*9.18 SNEKLK SINIRLAMASI

*9.18.1 Maksimum ngerilme Donats

ngerilmeli beton elemanlar donatnn akmas ile son limit duruma ulaacak ekilde
tasarlanacaktr. Genel olarak, donat gstergesi (donat mekanik oran) (reinforcement index)
1
'
* *
36 . 0
c
su
f
f p
(dikdrtgen kesitler iin) (9-20)

1
' '
*
36 . 0
c
su sr
df b
f A
(tablal kesitler iin) (9-21)
dir (ngerilmesiz donat gstergeleri iin madde *9.19a baknz).

Donat gstergesi (donat mekanik oran)
1
36 . 0
den yksek olan elemanlar iin, eilme
tama gc momenti aadaki deerinden byk alnmayacaktr:

Dikdrtgen kesitler iin:
[ ]
2 ' 2
1 1
) 08 . 0 36 . 0 ( bd f M
c n
=
(9-22)
Tablal kesitler iin:
[ ] ) 5 . 0 ( ) ( 85 . 0 ) 08 . 0 36 . 0 (
' ' 2 ' 2
1 1
t d t b b f bd f M
c c n
+ =
(9-23)

*9.18.2 Minimum Donat

*9.18.2.1 ngerilmeli ve ngerilmesiz donatlarn toplam miktar, elemann -bu
anlamda- en elverisiz kesitinde
cr
M
atlama momentinin 1.2 katndan daha kk olmayan
bir eilme tama gcn temin edecek lde olmaldr
:

cr n
M M 2 . 1
Burada atlama momenti:
|
|
\
|
+ = ) 1 ) (
/
b
c
nc d pe r c cr
S
S
M f f S M

dir. Ara kompozit kesitler iin
nc d
M
/
ve
b
S nin yaklak deerleri kullanlabilir. Birdkm
tasarlanan -kompozit olmayan- kiri hallerinde
cr
M atlama momenti hesabnda
c
S
kompozit kesit mukavemet momenti yerine
b
S
alnabilir.

*9.18.2.2 ve 9.18.2.3 Elemann ngerilmeli ve ngerilmesiz donatlarnca salanan eilme
tama gc, bu Ynetmeliin(AASHTO) 3.22 numaral maddesinde ngrlen ykleme

39 / 59

birleimleri halinde bulunan tama gc momentinden (factored loads moment) 1/3
nispetinde daha byk ise, madde * 9.18.2.1 in gerekleri hafifletilebilir.

*9.18.2.4 Prekast ngerilmeli panellerin yerinde dkm deme ksmlarnn ngerilmesiz
donats minimum miktar 529 mm
2
/m dir.

*9.19 NGERLMESZ DONATI

ngerilmesiz donat; akma gerilmesi ile son limit durumda -elemann ekme mukavemetine
eilme tama gcne aadaki ekilde katkda bulunur.

Dikdrtgen kesitlerde:
1 '
' '
'
* *
'
36 . 0
|
|
\
|
|
|
\
|
+
|
|
\
|
c
y
c
su t
c
sy
f
f p
f
f p
d
d
f
pf
(9-24)
Tablal kesitlerde:
1
' '
' '
' '
*
' '
36 . 0
|
|
\
|
|
|
\
|
+
|
|
\
|
c
y s
c
su sr
c
sy s
df b
f A
df b
f A
df b
f A
(9-25)

Bu koullar salandnda eilme tama gc momentleri (9-13a) veya (9-14a) denklemleri
kullanlarak, salanmadnda ise (9-22) veya (9-23) denklemleri kullanlarak
hesaplanacaktr.

Bu blmde geen ve tanm verilmemi olan simgelerin ksa aklamalar aadadr (ZP):
*
s
A
=ngerilme donats kesit alan
b =Dikdrtgen kesit halinde kesit genilii, tablal kesit halinde tabla genilii
'
b =Tablal kesitte gvde kalnl
d =ngerilme donatsnn maksimum basn lifine uzakl
t
d
=ngerilmesiz ekme donatsnn maksimum basn lifine uzakl
*
su
f
=Son limit durumda ngerilme donats ortalama gerilmesi
'
c
f
=Betonun 28 gn yataki standart silindir karakteristik basn mukavemeti (Trk
Ynetmeliklerindeki
ck
f
)
sy
f
=ngerilmesiz (betonarme) donat akma mukavemeti
'
s
f
=ngerilme donatsnn kopma mukavemeti
se
f
=Bir kesitte tm kayplardan sonra ngerilme donats etkin gerilmesi
*
y
f
=ngerilme donats akma gerilmesi
=
'
90 . 0
s
f dk gevemeli tel ve halatlarda
=
'
85 . 0
s
f normal gevemeli tel ve halatlarda
=
'
85 . 0
s
f Tip I (dz yzeyli) yksek mukavemetli ubuklarda

40 / 59

=
'
80 . 0
s
f Tip II (nervrl) yksek mukavemetli ubuklarda
r
f
=Betonun ekme kopma mukavemeti
=
'
6225 . 0
c
f Normal betonlarda
=
'
525 . 0
c
f Kum agregal hafif betonlarda
=
'
458 . 0
c
f Dier hafif betonlarda
pe
f
=Tm ngerilme kayplar olutuktan sonra, yalnz ngerilmenin etkin kuvveti altnda
kesitin ekme yznde hesaplanan beton gerilmesi
n
M
=Kesitin nominal tama gc momenti (azaltma arpan ile arplmam)
nc d
M
/
=ngerilmeli beton yap eleman kompozit davranr hale gelmeden maruz kalaca
daimi l yklerden ileri gelen momentlerin toplam (rnekse; kendi arlndan,
yerinde dkm yapsal ksmlarn arlklarndan)
*
p
=
bd A
s
/
*
=ngerilme donats oran
p
=
t s
bd A /
=ngerilmesiz ekme donats oran
'
p
=
bd A
s
/
'
=ngerilmesiz basn donats oran
b
S
=D yklerin ekmeye neden olduu d lif iin kompozit olmayan kesitin mukavemet
momenti (section modulus)
c
S
= D yklerin ekmeye neden olduu d lif iin kompozit kesitin mukavemet momenti
(composite section modulus)

t =Tablal bir kesitin ortalama tabla kalnl
1
=Dzgn dikdrtgen bir yzeye etkiyen son limit durum beton eilme gerilmelerini
a derinlikte bir dikdrtgen dzgn yzeye yaylya dntren beton katsays (Trk
Ynetmeliklerindeki k
1
benzeri)
=0.85 psi f
c
4000
'
(yaklak 27.58 MPa) iin
= 65 . 0 ) 4000 ( 00005 . 0 85 . 0
'

c
f |
'
c
f
|=psi
=Kesit tama gc mukavemetini tasarm deerine dntren azaltma arpan

(strength reduction factor)(AASHTO, Paragraf 9.14)(normal betonlu elemanlarda)
=1.00 Fabrika imalat ngerilmeli elemanlarn eilme mukavemeti iin
=0.95 Ard-ekimli yerinde dkm ngerilmeli elemanlarn eilme mukavemeti iin
=0.90 Kesme mukavemeti iin
=0.85 Ankraj blgelerinde
*
= ngerilme elii tipine bal bir katsay

=0.28 dk gevemeli elik iin
=0.40 normal gevemeli elik iin
=0.55 ngerilme ubuklar iin


41 / 59

rnek 6.3. Tablo (rnek 6.3.1)de verilen topuklu T kesitli n-ekimli n-retimli (prekast)
kirilerin yan yana dizilmesiyle oluturulmu ve yerinde dkm deme ile
tamamlanm mesnetlerine serbest oturan bir kpr kiriinin orta kesitinde; (a)
letme limiti gerilme hesap ve tahkiklerini, (b) Eilme tama gc tahkiklerini, (c)
Sneklik tahkiklerini AASHTO Standardna gre yapnz.

Tablo (rnek 6.3.1). rnek 3 verileri
Malzeme zellikleri
ngerme
elii

BA elii

Beton
KSI 270
super
grade
B IIIa
(TS 708)
f
ck1
=40
MPa
f
s
=1860
MPa
f
y
=420 MPa f
ck1j
=30
MPa
Germe
gerilmesi
=0.75f
s

Gvenlik
gerilmesi
=min(0.63f
y
;210)
f
ck2
=30
MPa
Kesit boyutlar (mm)
h
c
=1000 b
u
=750 b
o1
=750
b
w
=200 t
u
=150 t
o1
=100
b
o2
=770 t
gu
=150 t
go
=100

rnek 3 kirii en kesiti
t
o2
=150 d
1
=45 b
go
=275
Kiri akl ve trafik yk Kesit kuvvetleri
Veri Veri deeri Ref. Kesit K Deeri Boyutu Ref.
Aklk, L 25.00m M
g1
812.99 kNm g
1

Trafik Yk H30-S24 TCK Tek. . M
g2
225.59 kNm g
2

ngerme donats dzeni
M
g3

198.52
kNm g
3

Sra H
Say
Tab Y H Say x Tab
Y

M
L+I
=M
q
715.73

kNm
H30-S24

adet mm mm
2

Dier veriler
3 2 180 360 Yllk ortalama nem oran, RH (%) 65
2 7 120 840 ekme yznde ba donats: 41 1 1 16 66 6+2 +2 +2 +21 1 1 18 88 8 1312 mm
2
1 7 60 420

Toplam 16 101.25 1620
A
ps
=16*139.75=2236 mm
2

Tablo (rnek 6.3.2). zm

Konu

Denklem / Simge

Deeri

Birimi
AASHTO Madde ya
da forml numaras
Aklama
Beton Elastiklik Modl E
ci
=0.043w
3/2
(f
ci
')
1/2
W=2400 kg/m
3
ile Denklem (9-8))
Prekast beton, j < 28 gn iin

E
c1j
27691.47 MPa Aktarma yanda
Prekast beton, j 28 gn iin

E
c1
31975.35 MPa f
c1
'=40 MPa
Yerinde dkm beton iin E
c2
27691.47 MPa f
c2
'=30 MPa
ngerme Donats
Halat anma ap

0.6
Bir halatn en-kesit alan A
p1
139.75 mm
2

Kopma dayanm f
s
' (TS3233de f
pk
) 1860 MPa Dk gevemeli
Ankrajda germe gerilmesi
pio
=0.75 f
s
' 1395 MPa

42 / 59

Elastiklik modl E
ps
190000 MPa
Kesit zellikleri
A
pcg
406250.00 mm
h
og
531.03 mm
h
ug
468.97 mm
Brt Kesit zellikleri
I
pcg
4.99918E+10 mm
4

n
e1
=E
ps
/E
c1
5.94
A
pct
=A
pcg
+(n
e1
- 1
)
A
ps
417300.48 mm
h
ot
540.76 mm
h
ut
459.24 mm
I
pct
5.14465E+10 mm
4

W
co
9.51367E+07 mm
3

W
cp
1.43711E+08 mm
3

W
cu
1.12026E+08 mm
3

Dntrlm Kesit
zellikleri
(aa doru +) e
pp
357.987 mm
Aklama: stenirse
betonarme
donatsnn kesit
rijitliine (atalet
momentine) katks
da benzer yntemle
hesaba katlabilir;
bu rnekte bu katk
terk edilmitir (ZP).
n
e2
=E
c2
/E
c1
0.87
b' =b . n
e2
666.84 mm
A
cc
=A
pct
+b' . t 517326.42 mm
h
otc
571.70 mm
h
oc
421.70 mm
h
uc
578.30 mm
I
cc
8.20409E+10 mm
4

W
cct
1.43502E+08 mm
3

W
co
1.94546E+08 mm
3

W
cp
1.71977E+08 mm
3

W
cu
1.41867E+08 mm
3

Kompozit (Birleik) Kesit
zellikleri

(aa doru pozitif) e
pc
477.046 mm
Elastik ksalma kayb (ES) aktarma annda kendi arlnn etkisi (M
g1
)
dikkate alnarak, n-ekimli eleman halinde ES=(E
ps
/E
c1i
) f
cir
ile hesaplanr;
f
cir
aktarma ile birlikte kesitte ngerme kuvveti d merkezlii seviyesinde
oluacak beton gerilmesidir; bu yzden birka ardk iterasyon gerekebilir.
Bu hesapta dntrlm kesit zellikleri kullanlr.
Elastik Ksalma Kayb
ES 61.99 MPa
Kesitte balang ngerilmesi
pi
=0.75 f
s
- ES 1333.01 MPa
Kesitte balang ngerme
kuvveti P
i

2980.62 kN

e
pp
=357.987 mm
cto
0.00 MPa
ctu
0.00 MPa
co
4.27 MPa
f
cir
=
cp
9.04 MPa
(I) Aktarma annda kesitte
beton gerilmeleri
cu
9.58 MPa
Bu hesapta
dntrlm
kesit zellikleri
kullanlr
RH (%) 65 Bzlme Kayb (SH)
SH=117,21-1,034 RH 50.00 MPa
M
g2
225.586 kNm
cto
0.00 MPa
ctu
0.00 MPa
co
2.37 MPa
cp
-1.57 MPa
(II) Yerinde dkm deme ve
benzeri ksmlarn
arlndan ileri gelen
beton gerilmeleri
cu
-2.01 MPa
Bu hesapta
dntrlm
kesit zellikleri
kullanlr
M
g3
198.516 kNm
cto
1.20 MPa
ctu
0.88 MPa
co
1.02 MPa
cp
-1.15 MPa
(III) Kaplama ve benzeri ek
sabit (l) yklerden ileri
gelen beton gerilmeleri
cu
-1.40 MPa
Bu hesapta
kompozit kesit
zellikleri kullanlr
f
cir
9.04 MPa Snme Kayb (CR
c
)
f
cds
2.72 MPa f
cds
= |
cp
(II)| +

43 / 59

CR
c
=12 f
cir
- 7 f
cds
89.43 MPa |
cp
(III)|
Halat geveme zellii Dk gevemeli Geveme Kayb (CR
s
)
(AASHTO yaklamnda kayplarn
etkileimi de burada yaplr-
Yazar)
CR
s
= 34 -0.1 ES
-0.05 (SH + CR
c
) 21.30 MPa

9-10A
Zamana tabi kayplarn toplam
f
s
=SH+CR
c
+CR
s
160.74 MPa ES hari 9-3
Zamanla oluan kayplarn bir ksmnn prekast kiri olarak davran
safhasnda, geri kalannn ise kiri kompozit hale dntkten sonra
olutuu, paylam orannn retim depolama montaj srecine bal
olmas gerektii aktr; bu rnekte bu oran =0.5 alnmtr. Buna gre:
P= A
ps
. f
s
-359.41 kN Kayp n. kuv.
P
1
= A
ps
. f
s
-179.71 kN Prekast kesitte
Zamana tabi kayplarn
prekast kesit ve kompozit
kesite dalmna dair
varsaym (Yazar)
P
2
= (1 1 1 1)A
ps
. f
s
-179.71 kN Kompozit kesitte
Kablo eksantrisitesi e
pp
357.987 mm
Dntrlm
kesit ile
P
1
kadarlk kayp
kuvvetten ileri gelen
eilme momenti 64.33 kNm
ekme kuvveti ve
ekme beton
gerilmesi -
cto
0.00 MPa
ctu
0.00 MPa
co
0.25 MPa
cp
-0.88 MPa
(IV) Zamana tabi kayplarn
prekast kesit zerinde ileri
gelen ksmnn neden
olduu beton gerilmeleri
cu
-1.00 MPa
Bu hesapta
dntrlm
kesit zellikleri
kullanlr
pc
477.046 mm Kompozit kesit ile
P
2
kadar kayp
eilme momenti 85.73 kNm
ekme kuvveti ve
ekme beton
gerilmesi -
cto
0.22 MPa
ctu
0.08 MPa
Dikkat: Beton
gerilmelerini fc2 ye
dntrlmtr
co
0.09 MPa
cp
-0.85 MPa
(V) Zamana tabi kayplarn
kompozit kesit zerinde
ileri gelen ksmnn neden
cu
-0.95 MPa
Hareketli yk + sademe
momenti: M
L+I
= M
q
715.727 kNm
Hareketli yk momenti,
sademe(I) etkisi dahildir
cto
4.32 MPa
ctu
3.19 MPa
co
3.68 MPa
cp
-4.16 MPa
(VI) Maksimum hareketli yk
momenti + sademe
etkisinden ileri gelen beton
gerilmeleri
cu
-5.05 MPa
Bu hesapta
kompozit kesit
zellikleri kullanlr

Tablo (rnek 6.3.2). zm (devam)
letme Limiti Beton Gerilmesi Tahkikleri
Gerilme Gvenlik gerilmesi Deerlendirme
safhas Simge MPa Basn ekme

Deerlendirme
cto
0.00
ctu
0.00
co
4.27 18.00

-1.369
0.60
'
cj
f ve (0.25
'
cj
f ) ok
cp
9.04
(a)naat safhas-I:
Aktarma an: (P
i
,
M
g1
, ES etkisi)
(I+)
cu
9.58 18.00

-3.410
0.60
'
cj
f ve (0.6225
'
cj
f ) ok
cto
0.00
ctu
0.00
co
4.51 18.00

-1.369
0.60
'
cj
f ve (0.25
'
cj
f ) ok
(b) naat safhas-
2:Depoda
bekletme
sonu(<>=28
gn): (P
i
, M
g1
,
cp
8.16 j>=28 gn halinde f
c
=40 MPa

44 / 59

ES, P
1
etkisi)
(I+IV)
cu
8.57 18.00

-3.410
0.60
'
cj
f ve (0.6225
'
cj
f ) ok
cto
0.00
ctu
0.00
co
6.89 18.00

-1.369
0.60
'
cj
f ve (0.25
'
cj
f ) ok
cp
6.59 j>=28 gn halinde f
c
=40 MPa
(c) naat safhas-
3:Yerinde kkm
deme imali
(j<>=28 gn): (P
i
,
M
g1
, ES, P
1
, M
g2
etkisi) (I+II+IV)
cu
6.56 18.00

-3.410
0.60
'
cj
f ve (0.6225
'
cj
f ) ok
cto
1.20 18.00

-1.369
0.60
'
2 c
f ve (0.25
'
2 c
f ) ok
ctu
0.88 18.00

-1.369
0.60
'
2 c
f ve (0.25
'
2 c
f ) ok
co
7.91 24.00 -1.581
0.60
'
c
f ve (0.25
'
c
f ) ok
cp
5.44
(d) naat safhas-
4:st yap ek
ykleri (j>=28
gn): (P
i
, M
g1
,
ES, P
i
, M
g2,
M
g3

etkisi)
(I+II+III+IV)
cu
5.16 24.00 -3.937
0.60
'
c
f ve (0.50
'
c
f ) ok
cto
1.41 12.00

-2.738
0.40
'
2 c
f ve (0.50
'
2 c
f ) ok
ctu
0.96 12.00

-2.738
0.40
'
2 c
f ve (0.50
'
2 c
f ) ok
co
8.00 16.00 -3.162
0.40
'
c
f ve (0.50
'
c
f ) ok
cp
4.59
(e)Hizmet durumu-
1:Toplam srekli
etkiler altnda:
(P
i
, M
g1
, ES, P
1
,
P
2
, M
g2,
M
g3
i)
(I+II+III+IV+V)
(AASHTO,
Paragraf
9.15.2.2(b))
cu
4.21 16.00 -3.162
0.40
'
c
f ve (0.50
'
c
f ) ok
cto
5.03 12.00

-2.738
0.40
'
2 c
f ve (0.50
'
2 c
f ) ok
ctu
3.67 12.00

-2.738
0.40
'
2 c
f ve (0.50
'
2 c
f ) ok
co
7.68 16.00 -3.162
0.40
'
c
f ve (0.50
'
c
f ) ok
cp
-1.86

(f)Hizmet durumu-
2:Hareketli
ykler dhil
toplam etkiler
altnda:0.5(P
i
,
M
g1
, ES, P
1
,
P
2
, M
g2,
M
g3
)+
M
1+I
):
0.5(I+II+III+IV+
V) +VI
(AASHTO,
Paragraf
9.15.2.2(c)
cu
-2.94 16.00 -3.162

0.40
'
c
f ve (0.50
'
c
f ) ok
ekme yznde betonarme donats hesab (alt yz)
Beton ekme kuvveti=
C
t
= 274.73 kN
ekme derinlii= x
t
= 269.23 mm
f
s
=min(0.67f
y
;210)=
210 MPa
CPCI
Handbook
A
s
=C
t
/ f
s
= 1308 mm
2

Seilen donat
ap 16ve18 mm S420a
Say 4+2 adet
A
s
= 1312 mm
2

G
ps
750 mm
A
s
A
e
p
d
ps
d d
s
t
o
t
go
150
150
b
200
b
go go
f
ck2
f
ck1
d
1
2
t
o1
-2.94
5.03 MPa
3.67
7.68
x
t
=
2
6
9
.
2
3

m
m
ekme kesiti (MPa)
Beton gerilmeleri

Eilme Tama Gc Hesap ve Tahkikleri
(a) Eilme Tama Gc: M
res
= M
n
Ref: AASHTO, Paragraf 9.17
(aa) D Yklerin Tama Gc Momenti (Factored loads moment)
M
DL
= M
g
= M
g1
+ M
g2
+ M
g3

1237.09
kNm
Sabit d ykler momenti

45 / 59

M
LL+I
= M
q

715.73
kNm
M
u
= 1.3 (M
DL
+1.67M
L+I
)
3162.06
kNm

(ab) Donat Gerilmesinin Tahmini (Donat gerilmesinin tahmini dikdrtgen basn blou derinlii a nn
tahminini gerektirdiinden ancak deneme-yanlma ile bulunabilir)
|
|
\
|
+ =
' '
' *
1
*
' *
1
c
sy
t
c
s
s su
f
pf
d
d
f
f p
f f

AASHTO, 9-17
'
s
f

1860
MPa

*

0.28

S1860 super grade ngerme halat

1

0.76

40
1
'
= =
ck c
f f

MPa
(Trk Ynetmeliklerinde k
1
)
ps s
A A =
*

2236.00
mm
2

Toplam ngerme donats
d b A p
o s
'
2
* *
/ =

0.003691868

a t
o2
halinde
2 1 2
'
2
) / (
o ck ck o
b f f b =

577.5

mm
Dayanm esasl olarak prekast betona dntrlm
yerinde dkm deme genilii
pc oc
e h d + = =571.70+477.046
1048.75
mm
1105 45 1150
1
= = = d h d
t

mm
s
A
1312
mm
2

t o s
d b A p
'
2
/ =

0.002055983

a t
o2
halinde
= =
*
1
*
su su
f f
lk deneme sonucu
1726.77
MPa
a t
o2
halinde
) 85 . 0 /( ) (
'
2
' * *
o c y s su s
b f f A f A a + =
224.71

mm
> t
o2
=150 mm; u halde
*
su
f
tahmini
tashih edilmeli
1
'
2
'
2
' *
1
*
85 . 0
85 . 0
o c
o o c y s su s
b f
t b f f A f A
a
+

=57.52 mm
*
1
*
su su
f f
kabul ile dikdrtgen basn
blou derinliinin prekast kesite taan
ksmnn yaklak tahmini
) /( ) (
1 1 2
'
2
'
2
a t a b t b b
o o o o fiktif o
+ + =

*
su
f
iin yeni bir tahmin yapmak zere fiktif
tabla genilii
'
2 fiktif o
b
625.31
mm

d b A p
fiktif o s
'
2
* *
/ =
0.003409508

t fiktif o s
d b A p
'
2
/ =
0.0018987867

= =
*
2
*
su su
f f
kinci deneme

1737.0

MPa
77 . 1726
*
1
=
su
f

MPa deerine yeterince
yakn. Denemeye son verip
1737
*
su
f

MPa (<0.98f
s
=1823 MPa; ekil 6.11)

alnarak hesaba devam edilebilir.
(ac) Eilme Tama Gc
Momenti Hesab

|
|
\
|
+ +
(
+ =
' '
* *
' '
* *
* *
6 . 0 1 6 . 0 1
c
sy
c
su
t
t sy s
c
sy
t
c
su
su s n
f
pf
f
f p
d
d
d f A
f
pf
d
d
f
f p
d f A M
(9-13a)

n
M

4331.89
kNm > M
u
=3162.06 kNm Ok
[
0 . 1 = AASHTO, 9.14
]
(b)Sneklik Koullarnn Tahkiki
AASHTO, 9.18
(ba) Maksimum ngerme Donats Tahkiki

Toplam donat endeksi
=
1 '
' '
'
* *
'
36 . 0
|
|
\
|
|
|
\
|
+
|
|
\
|
c
y
c
su t
c
sy
f
f p
f
f p
d
d
f
pf

(9-24)

0.16864
<
2736 . 0 36 . 0
1
=

Ok
(bb) Minimum ngerme Donats Tahkiki
cr n
M M 2 . 1


46 / 59

|
|
\
|
+ = 1 ) (
/
b
c
nc d pe r c cr
S
S
M f f S M

AASHTO, 9.18.2
c
S
=ekme yz muk. momenit=W
uc
1.41867E+08 mm
3
Kompozit kesit ile
b
S
uct
1.12026E+08 mm
3
Dntrlm prekast kesit ile
r
f
=Betonun eilme ekme dayanm
3.937 MPa r
f
=
'
6225 . 0
c
f

) ( ) ( ) ( V IV I f
cu cu cu pe
+ + =
7.63 MPa
= + + ) ( ) ( ) ( V IV I
cu cu cu

9.58+-
1.00+-0.95=7.63 MPa

2 1 / g g nc d
M M M + =
1038.58 kNm Kompozit ncesi srekli ykler momenti
cr
M 2 . 1
1637.19 kNm
<
=
n
M
4331.89 kNm Ok

rnek 6.4. Tablo (rnek 6.3.1)de verilen topuklu T kesitli n-ekimli n-retimli (prekast)
kirilerin yan yana dizilmesiyle oluturulmu ve yerinde dkm deme ile
tamamlanm mesnetlerine serbest oturan bir kpr kiriinin orta kesitinde; (a)
letme limiti gerilme hesap ve tahkiklerini, (b) Eilme tama gc tahkiklerini, (c)
Sneklik tahkiklerini TS3233 (ngerilmeli Beton Yaplarn Hesap ve Yapm
Kurallar, 1979) standardna gre yapnz.

Tablo (rnek 6.4). zm
Dnyada yaygn olarak kullanlan AASHTO (2002) standardna gre zm verilen rnek 6.3n ayn
verilerle, bu defa TS 3233 (1979) erevesinde zm yaplacaktr. letme limiti gerilme hesap ve tahkikleri
asndan iki standart arasnda; (1) Malzeme mekanik byklklerinin (boyuna ve kesme ekil deitirme
modlleri, (2) Malzeme gvenlik gerilmeleri tanmlar dnda nemli bir fark bulunmamaktadr. Bununla
beraber, sonularn AASHTO erevesindeki zmle karlatrlabilmesi bakmndan, TS3233e gre alnan
ve bulunan byklklerin AASHTO zm deerleri de son stunlarda gsterilmitir.

Konu

Denklem / Simge

Deeri

Birimi
AASHTO zm
karl (rnek 6.3)
Beton Elastiklik Modl
14000 3250 + =
cjk cj
f E

Prekast beton, j < 28 gn iin

E
cj1
31800.98 MPa 27691.47 (
cjk
=30 ile)
Prekast beton, j 28 gn iin

E
c1
34554.80 MPa 31975.35 (
cjk
=40 ile)
Yerinde dkm beton iin E
c2
31800.98 MPa 27691.47 (f
cjk
=30 ile)
ngerme Donats (rnek 6.3 il3 ayn)
Halat anma ap

0.6
Bir halatn en-kesit alan A
p1
139.75 mm
2

Kopma dayanm f
pk
1860 MPa f
s

Ankrajda germe gerilmesi
pio
=0.75 f
s
' 1395 MPa
Elastiklik modl E
ps
190000 MPa
Kesit zellikleri
A
pcg
406250.00 mm
h
og
531.03 mm
h
ug
468.97 mm
Brt Kesit zellikleri
I
pcg
4.99918E+10 mm
4

n
e1
=E
ps
/E
cj1
5.50 5.94
A
pct
=A
pcg
+(n
e1
- 1
)
A
ps
416308.67 mm 417300.48
h
ot
539.91 mm 540.76
h
ut
460.09 mm 459.24
I
pct
5.13190E+10 mm
4
5.14465E+10
W
co
9.50510E+07 mm
3
9.51367E+07
W
cp
1.43014E+08 mm
3
1.43711E+08
W
cu
1.11541E+08 mm
3
1.12026E+08
Dntrlm Kesit
zellikleri
(aa doru +) e
pp

358.840 mm 357.987

47 / 59

n
e2
=E
c2
/E
c1
0.92 0.87
b' =b . n
e2
708.64 mm 666.84
A
cc
=A
pct
+b' . t 522603.98 mm 517326.42
h
otc
564.84 mm 571.70
h
oc
414.84 mm 421.70
h
uc
585.16 mm 578.30
I
cc
8.33374E+10 mm
4
8.20409E+10
W
cct
1.47541E+08 mm
3
1.43502E+08
W
co
2.00890E+08 mm
3
1.94546E+08
W
cp
1.72217E+08 mm
3
1.71977E+08
W
cu
1.42418E+08 mm
3
1.41867E+08
Kompozit (Birleik) Kesit
zellikleri

(aa doru pozitif) e
pc
483.910 mm 477.046
Elastik ksalma kayb (
pci
) aktarma annda kendi arlnn etkisi (M
g1
)
dikkate alnarak, n-ekimli eleman halinde
pci
=(E
ps
/E
c1i
)
cpi
ile
hesaplanr;
cpi
aktarma ile birlikte kesitte ngerme kuvveti d merkezlii
seviyesinde oluacak beton gerilmesidir; bu yzden birka ardk iterasyon
gerekebilir. Bu hesapta dntrlm kesit zellikleri kullanlr.
Elastik Ksalma Kayb
pci
54.73 MPa ES=61.99
Kesitte Balang ngerilmesi
pi
=0.75 f
s
-
pci
1340.27 MPa 1333.01
Kesitte Balang ngerme
Kuvveti P
i
2996.84 kN

2980.62
cto
0.00 MPa 0.00
ctu
0.00 MPa 0.00
co
4.23 MPa 4.27

cpi
=
cp
9.17 MPa 9.04 =f
cir
(I) Aktarma annda kesitte
beton gerilmeleri
cu
9.72 MPa 9.58
RH (%) 65 65
Bzlme Kayb (
pcs
) (Orta
nem younluu kabul ile ve
ayrntl hesap yaplmakszn:
TS3233, paragraf 7.7)
pcs
=3E-4*E
ps
57.00 MPa

50.00=SH
M
g2
225.586 kNm 225.586
cto
0.00 MPa 0.00
ctu
0.00 MPa 0.00
co
2.37 MPa 2.37
cp
-1.58 MPa -1.57
(II) Yerinde dkm deme ve
benzeri ksmlarn
arlndan ileri gelen
beton gerilmeleri
cu
-2.02 MPa -2.01
M
g3
198.516 kNm 198.516
cto
1.24 MPa 1.20
ctu
0.91 MPa 0.88
co
0.99 MPa 1.02
cp
-1.15 MPa -1.15
(III) Kaplama ve benzeri ek
sabit (l) yklerden ileri
gelen beton gerilmeleri
cu
-1.39 MPa -1.40
Snme Kayb (
pcc
)(Ayrntl
hesap yaplmakszn tahmin
edilmitir: TS3233, paragraf 7.6)
ngerme donats
bilekesi seviyesinde
nihai sabit gerilme
deeri (snme
hari)=9.17-1.58-1.15-
0.73-,0.71=5.0 MPa
f
cjk
=30 MPA (aktarma an
beton mukavemeti)

pcc
=35/30*5.0*48E-
6*190000=53.20 MPa
CR
c
= 89.43 MPa
(Ayrntl hesap
halinde farkn
nispeten kk
olmas beklenir)
Halat geveme zellii Dk gevemeli(*)
Geveme Kayb (
pr
) (TS3233,
paragraf 8.7.7)(*)ngerme donat
tipini dikkate alan bir yaklam
bulunmuyor ve reticici
tavsiyesine ynlendiriliyor
Bu rnekte: AASHTO
yaklam ile bulunan
geveme kayb
alnmtr. 23.49 MPa

21.30
toplam

p
( (( (t)= )= )= )=

pch
+ + + +
pcc
+ + + +
pr
133.69 MPa
160.74 (ES kayb
haritir; 9-3)
prekast kesit ve kompozit
Zamanla oluan kayplarn bir ksmnn prekast kiri olarak davran
safhasnda, geri kalannn ise kiri kompozit hale dntkten sonra

48 / 59

olutuu, paylam orannn retim depolama montaj srecine bal
olmas gerektii aktr; bu rnekte bu oran =0.5 alnmtr. Buna gre:
P= A
ps
.
p
(t) -298.94 kN -359.41
P
1
= A
ps
.
p
(t) -149.47 kN -179.71
kesite dalmna dair
varsaym (Yazar)
P
2
= (1 1 1 1)A
ps
. f
s
-149.47 kN -179.71
pp
358.840 mm 357.987
P
1
kadarlk kayp
eilme momenti 53.63 kNm 64.33
cto
0.00 MPa 0.00
ctu
0.00 MPa 0.00
co
0.21 MPa 0.25
cp
-0.73 MPa -0.88
(IV) Zamana tabi kayplarn
prekast kesit zerinde ileri
gelen ksmnn neden
(dntrlm kesit
zerinde)
cu
-0.84 MPa -1.00
P nin dmerkezlii e
pc
483.910 mm 477.046
P
2
kadar kayp
eilme momenti 72.33 kNm 85.73
cto
0.19 MPa 0.22
ctu
0.07 MPa 0.08
co
0.07 MPa 0.09
cp
-0.71 MPa -0.85
(V) Zamana tabi kayplarn
kompozit kesit zerinde
ileri gelen ksmnn neden
(kompozit kesit zerinde)
cu
-0.79 MPa -0.95
momenti: M
L+I
= Mq 715.727 kNm
Hareketli yk momenti,
sademe(I) etkisi dhildir
cto
4.46 MPa 4.32
ctu
3.28 MPa 3.19
co
3.56 MPa 3.68
cp
-4.16 MPa -4.16
(VI) Maksimum hareketli yk
momenti + sademe
etkisinden ileri gelen beton
gerilmeleri (kompozit kesit
zerinde)
cu
-5.03 MPa -5.05

letme Limiti Beton Gerilmesi Tahkikleri
TS3233e gre zm AASHTO(2002) ye zm
Gerilme Gvenlik gerilmesi Gerilme Gvenlik gerilmesi Deerlendirme
safhas Simge MPa Basn ekme MPa Basn ekme
cto
0.00 0.00
ctu
0.00 0.00
co
4.23 18.00 -1.369 4.27 18.00 -1.369
cp
9.17 9.04
(a)naat safhas-I:
Aktarma an: (P
i
,
M
g1
,
pci
etkisi)
(I+)
cu
9.72 18.00 -1.369 9.58 18.00 -3.410
cto
0.00 0.00
ctu
0.00 0.00
co
4.44 18.00 -1.369 4.51 18.00 -1.369
cp
8.43 8.16
(b) naat safhas-
2:Depoda
bekletme
sonu(<>=28
gn): (P
i
, M
g1
,

pci
, P
1
etkisi)
(I+IV)
cu
8.88 18.00

-3.410
8.57 18.00

-3.410
cto
0.00 0.00
ctu
0.00 0.00
co
6.81 18.00 -1.369 6.89 18.00 -1.369
cp
6.86 6.59
(c) naat safhas-
3:Yerinde kkm
deme imali
(j<>=28 gn): (P
i
,
M
g1
,
pci
, P
1
,
M
g2
etkisi)
(I+II+IV)
cu
6.86 18.00

-3.410
6.56 18.00

-3.410
(d) naat safhas-
cto
1.24 18.00 -1.369 1.20 18.00 -1.369

49 / 59

ctu
0.91 18.00 -1.369 0.88 18.00 -1.369
co
7.80 24.00 -1.581 7.91 24.00 -1.581
cp
5.70 5.44
4:st yap ek
ykleri (j>=28
gn): (P
i
, M
g1
,

pci
, P
i
, M
g2,
M
g3
etkisi)
(I+II+III+IV)
cu
5.47 24.00 -3.937 5.16 24.00 -3.937
cto
1.43 12.00

-2.728 1.41 12.00

-2.728
ctu
0.98 12.00

-2.728 0.96 12.00

-2.728
co
7.87 16.00 -3.162 8.00 16.00 -3.162
cp
5.00 4.59
(e)Hizmet durumu-
1:Toplam srekli
etkiler altnda:
(P
i
, M
g1
,
pci
,
P
1
, P
2
, M
g2,
M
g3
i)
(I+II+III+IV+V)
cu
4.67 16.00 -3.162 4.21 16.00 -3.162
cto
5.03

12.00
-2.728
ctu
3.67

12.00
-2.728
co
7.68 16.00 -3.150
cp
-1.86

(f)Hizmet durumu-
2:Hareketli
ykler dhil
toplam etkiler
altnda:0.5(P
i
,
M
g1
, ES, P
1
,
P
2
, M
g2,
M
g3
)+
M
1+I
):
0.5(I+II+III+IV+
V) +VI
(AASHTO,
Paragraf
9.15.2.2(c)
cu

TS3233de byle bir iletme
limiti durumu tanml
deildir; bunun yerine tm
sabit yklerin, kayplarn ve
hareketli yklerin (sademe
etkisi dhil) dikkate alnd
aadaki (g) srasnda
tanmlanan iletme limiti
alnr. -2.94 16.00 -3.162
cto
5.89 12.00 -2.728
ctu
4.26 12.00 -2.728
co
11.44 16.00 -3.150
cp
0.84

(g)Hizmet durumu-
2a:Tm nominal
etkiler:
I+II+III+IV+V+
VI
cu
-0.35 16.00 -3.162
AASHTO (2002) de bu hal tanml
deildir. ekme koullarnn
salanabilmesi bakmndan AASHTOda
yer alan ve fakat TS3233de bulunmayan
(f) hali daha muhafazakr bir zm
sunar.
ekme yznde betonarme donats hesab: TS 32333e gre,
cu
=-0.35 MPa > (ekme gvenlik gerilmesi) = -
3.162 MPa olduundan betonarme donats eklenmesine gerek yoktur. Bununla beraber; okuyucuya anlaml bir
karlatrma rnei verebilmek asndan, rnekte yer alan ve AASHTO zmne gre bulunan 416+216lk
S420a ek betonarme donats, zmn bundan sonraki ksmnda var kabul edilmitir: A
s
=112 mm
2

Eilme Tama Gc Hesap ve Tahkikleri
(a) Eilme Tama Gc: M
res

Ref:TS3233, Ek C
(aa) D Yklerin Tama Gc Momenti
TS3233e gre Birim
AASHTO (2002)ye gre
M
g
= M
g1
+ M
g2
+ M
g3

1237.09

kNm
M
DL
= M
g
= M
g1
+ M
g2
+ M
g3
(Sabit d ykler
moment)i
M
LL+I
= M
q

715.73
kNm
M
u
= 1.4M
g
+1.6 M
q

2877.09
kNm
M
u
= 1.3 (M
DL
+1.67M
L+I
)=3162.06 kNm
(ab) Donat gerilmesinin tahmini (Donat gerilmesinin tahmini dikdrtgen basn blou derinlii a nn
tahminini gerektirdiinden ancak deneme-yanlma ile bulunabilir)
pd
cd
yd s
s
cd
pd p
pd pd
f
f
f
d
d
f
f
f f
|
|
\
|
+ =

4 . 0 1
'

|
|
\
|
+ =
' '
' *
1
*
' *
1
c
sy
t
c
s
s su
f
pf
d
d
f
f p
f f

pk
f

1860
MPa '
s
f

1860
15 . 1
pk
mps
pk
pd
f f
f = =

1617.39

MPa


50 / 59

5 . 1
ck
mc
ck
cd
f f
f = =

26.667

MPa
Dntrlm
fakat antiye
dkml

0075 . 0 ) 30 ( 85 . 0
1
=
ck
f k

0.775

1
(f
c
= 40)
0.76
ps
A
2236.00
mm
2
*
s
A

Dayanm esasl dntrlm
yerinde dkm tabla genilii:

2 1 2
'
2
) / (
o ck ck o
b f f b =

577.5

mm

d b A
o ps p
'
2
/ =

0.003691868
a t
o2

halinde
d b A p
o s
'
2
* *
/ =

0.003691868
pc oc
e h d + =

1048.75
mm
pc oc
e h d + =

1048.75
1
d h d
s
=

1105.00
mm
1
d h d
t
=

1105.00
s
A
1312
mm
2

s
A

1312
t o s s
d b A
'
2
/ =

0.00205598
a t
o2

halinde
t o s
d b A p
'
2
/ =

0.00205598
= =
'
1
'
pd pd
f f
lk deneme sonucu
1453.34
MPa

*
1
*
su su
f f =

1726.77
) 85 . 0 /( ) (
'
2
'
o cd y s pd ps
b f f A f A a + =
=
278.47 mm> 150 mm; yeni tahmin
gerekli 278.47

mm
71 . 224 ) 85 . 0 /( ) (
'
2
' * *
= + =
o c y s su s
b f f A f A a

mm > t
o2
=150 mm
1
2
'
2
'
1
85 . 0
85 . 0
o cd
o o cd yd s pd ps
b f
t b f f A f A
a
+

103.82 mm
(yani: 100mm
ve 3.875 mm
(trapez)
mm
y
G
=
1.928
mm

52 . 57
85 . 0
85 . 0
1
'
2
'
2
' *
1
*
=
+

o c
o o c y s su s
b f
t b f f A f A
a

96 . 657 ) /( ) 2865 (
2 1 1 1 2
'
2
'
2
= + + + =
o o o o o o fiktif o
t t t b t b b
mm
31 . 625 ) /( ) (
1 1 2
'
2
'
2
= + + = a t a b t b b
o o o o fiktif o

d b A
fiktif o ps p
'
2
/ =
0.003240413

d b A p
fiktif o s
'
2
* *
/ =
=0.003409508
s fiktif o s s
d b A
'
2
/ =
0.001804563

t fiktif o s
d b A p
'
2
/ =
=0.0018987867
= =
'
2
'
pd pd
f f
kinci deneme

1473.40
MPa
1737
*
2
*
=
su su
f f

1474
'
2
'
=
pd pd
f f MPa ile
iterasyona devam edildi
1474 MPa
AASHTOya gre zm 1737
*
su
f MPa
alnarak yaplmtr (bkz: rnek 6.3)
1
2
'
2
'
2
85 . 0
85 . 0
o cd
o o cd yd s pd ps
b f
t b f f A f A
a
+

106.54 mm
(yani: 100 mm
ve 6.705 mm
4905 mm
2

mm
y
G
=
3.324
mm
TS3233e gre yaplan hesapta,
a
100
1
=
o
t
mm olmal; bu koul
salanmadna gre dikdrtgen basn
blou derinlii guseye6.705 mm tayor
demektir.
Bu defa 1474
'
2
'
=
pd pd
f f MPa yaklam yeterli bulunarak iterasyon kesilmitir.

(ac) Eilme tama gc hesab

( ) d d f A y t t d A f
t t d t b f
t
d t b f M
s yd s G o o c cd
o o o cd
o
o o cd res
+ +
+
|
\
|
=
) ( 85 . 0
) 2 / ( 85 . 0
2
85 . 0
1 2
1 2 1 1
2
2
'
2

M
res

3470.25
kNm
89 . 4331 =
n
M
kNm > M
u
=3162.06
M
res
/M
u
=3470.25/2977.09=1.166
M
n
/ M
u
=4331.89 / 3162.06 =1.370
Grld zere, beton ekme blgesinde ek betonarme donats gerektirmedii, buna ramen AASHTO
zm gerei ek betonarme donats alnd da gz nne alnrsa, en azndan bu rnekte TS3233e gre
boyutlandrmann daha muhafazakr kald sylenebilir.
(b)Sneklik Koullarnn Tahkiki
(ba) Maksimum ngerme donats tahkiki

51 / 59

=
25 . 0
'
|
|
\
|
+
|
|
\
|
cd
pd p
s
cd
yd s
f
f
d
d
f
f

=
1 '
' '
'
* *
'
36 . 0
|
|
\
|
|
|
\
|
+
|
|
\
|
c
y
c
su t
c
sy
f
f p
f
f p
d
d
f
pf

9-24

0.2051
Ok =0.16864 <
2736 . 0 36 . 0
1
=

Ok
(bb) Minimum ngerme donats tahkiki

cr res
M M 2 . 1

cr n
M M 2 . 1
|
|
\
|
+ + = ) 1 ) ( ) (
2 1
gu
cu
g g pe r cu cr
W
W
M M f f W M

|
|
\
|
+ = ) 1 ) (
/
b
c
nc d pe r c cr
S
S
M f f S M

AASHTO, 9.18.2
gu
W
uct
1.13217E+08 mm
3
Dntrlm prekast kesit ile
cu
W
uc
1.42470E+08 mm
3
Kompozit kesit ile
r
f
=Betonun eilme ekme dayanm
ck
f 35 . 0 * 2
/1.4
3.162 MPa
r
f =
'
6225 . 0
c
f
=3.937 MPa
) ( ) ( ) ( V IV I f
cu cu cu pe
+ + =
=9.17+-0.73-0.71=7.73
7.73 MPa
= + + ) ( ) ( ) ( V IV I
cu cu cu

9.58+-1.00+-
0.95=7.63 MPa

2 1 / g g nc d
M M M + =
1038.58 kNm Kompozit ncesi srekli ykler momenti

cr
M 2 . 1
1540.12 kNm
cr
M 2 . 1
=1637.19 kNm
<
=
n
M
4331.89 kNm Ok

6.12. KOMPOZT NGERLMEL BETON KESTLERDE BETONUN FARKLI
BZLMES VE SNMESNDEN LER GELEN YENDEN DAILIM

6.12.1. Genel

ngerilmeli prekast beton kirilerin yapdaki yerlerine montajndan sonra yerinde dkm bir
ngerilmeli beton ya da betonarme bir deme ile tamamlanmas, tm dnyada ok yaygn
kullanlan bir inaat trdr. ki ayr yata ve ounlukla iki farkl kalitede betonun farkl
bzlme (differential shrinkage) ve farkl snme (differential creep) yapmalar doaldr.
te yandan; birleim yzeylerinde ekil deitirme uyumu, bu farkl ekil deitirme
eilimlerinden dolay kompozit kirite i kuvvetlerin olumas kanlmazdr.

Yerinde dkm deme betonu; prekast betona nazaran daha gen ya ve muhtemelen daha
dk kalitesi ile, ksmen de bzlmesini tamamlam durumda olan prekast betondan daha
fazla bzme yapmak eilimindedir. Bunun sonucu yerinde dkm deme betonu daha
fazla olan bzlmesi ile prekast betona basn uygular; uygulad basn kadar kendisi de
ekme kuvvetine maruz kalr. Uygulan kuvvet birleim yzeyi boyuncadr ve haiz olduu d
merkezlii sonucu kesite eilme oluur.

te yandan; kompozit kesitteki prekast beton yerinde dkm betona nispetle daha yksek
basn gerilmelerine maruzdur; kalite farkna ramen, prekast beton yerinde dkm betondan
daha fazla snme yapmak eilimindedir. Bu eilim birlein yzeyi boyunca doacak ve iki
betonun birbirlerine aktardklar i kuvvetlerle dengelenir; daha fazla snme yapmak
eilimindeki prekast beton yerinde dkm betonu da beraberinde srkler. Bylece, farkl
bzlmedekinin tersine, farkl snme yznden; yerinde dkm beton basn, buna karn
prekast beton ayn iddette ekme kuvvetine maruz kalr (ekil 6.15).

52 / 59

ngerilmeli beton kompozit elemanlarda bu suretle ortaya kan yeniden dalm,
uygulama da; ya grmezden gelinerek hesaplarda dikkate alnmaz, ya da, nadir de olsa
mhendis inisiyatifi ve tecrbesiyle basite tahminlerde bulunulur;[17] de bu balamda basit
bir yaklam gelitirilmitir.

f
c1
f
c2
f
c2
yerinde dkm demenin
dkm gnnde
Yerinde dkmn zerinden "t"
(1-2 yl) kadar zaman geen
serbest iki betonun bzlmesi
sonunda
kompozit beton (iki farkl yata
betonlu) elemannn bzlmesi
sonunda
f
c1
f
c2
f
c1
f
ck2
f
c2
<
f
c1
(kalite farkl)
f
c2
f
c1
betonundan gen betonu
(a) Kompozit beton bir elemanda iki farkl betonun farkl miktsrlsrda
bzlmesinin neden olduu ekildeitirme
f
c2
yerinde dkm demenin
dkm gnnde
serbest iki betonun snmeleri
sonunda
kompozit beton (iki farkl yata
betonlu) elemann snmesi
sonunda
f
c2
<
f
c1
(kalite farkl)
f
c2
f
c1
betonundan gen betonu
(b) Kompozit beton bir elemanda farkl zelliklerdeki iki betonun fsrkl
bassn gerilmeleri alttnda farkl miktarlarda snmelerinin neden olduu
ekildeitirme
f
c1
f
c2
f
c1
f
ck2
f
c1
f
c2
f
c1
f
c2
c1
c2

ekil 6.15. ngerilmeli beton kompozit bir elemanda farkl bzlme ve snmenin kinematik
aklamas (elemanlar temsili, ekil deitirmeler abartldr)

53 / 59

Bu blmdeki anlatmda kullanlan zel simgelerin ksa aklamas yledir:

A Kesit ve/veya kesit ksmnn alan
I Kesit ve/veya kesit ksmnn atalet momenti
h
1u
, h
1o
, h
2u
, h
2o
Kesitin prekast ve yerinde dkm ksmlarnn arlk eksen mesafeleri
(ekil 6.16a,b)
E
cs1
, E
cs2
, E
cc1
, E
cc2
Prekast (1) ve yerinde dkm (2) ksmlarn bzlme (s) ve snme (c)
ekil deitirmelerinde kullanlacak beton elastiklik modlleri

2 1
,
c c
Prekast ve yerinde dkm beton snme fonksiyonlar

10.12.1. Farkl Bzlme ve Snmeden leri Gelen Yeniden Dalm Gerilmelerinin
Tahmini in Bir Yntem [17]

nerilen yntem; hiperstatik sistemlerin zmnde kullanlan yntemlerden Kuvvet
Metoduna dayanr.

ekil 6.16. Kompozit kesit ve hiperstatik alt sistem [17]


54 / 59

(a) Hiperstatik Esas Sistem

Kompozit kiriin birim boydaki bir dilimi hiperstatik esas (alt) sistem olarak
dnlmtr; birim boydaki dilimin prekast (1) ksm ile yerinde dkm (2) ksmnn
birlikte (kompozit) davran temin iin birbirlerine aktardklar kuvvetler hiperstatik
bilinmeyen olarak seilmitir (ekil 6.16c).

(b) Farkl Bzlme:
cs

Yerinde dkm beton prekast betona nispetle daha gen ve ayrca daha dk kaliteli
olacandan, yapnn kompozit hale geldiinden itibaren yapaca bzlme miktar, prekast
betona nispetle daha yksek olmak eilimindedir. Eer dilim elemann prekast ve yerinde
dkm beton ksmlar arasnda kayma mafsal olsayd, dilim elemann iki beton eleman
arasnda;
) , ( ) , (
1 2 1 1
t t t t
cs cs cs
=

(6.22a)

kadarlk bir farkl bzlme oluabilir. Kiriin prekast olarak almaya balad t
1

yandan (tarihinden) t yana (tarihine) kadar; prekast elemannn yapaca serbest
bzlme miktar ) , (
1 1
t t
cs
ve yerinde dkm ksmnn yapaca serbest bzlme miktar
) , (
1 2
t t
cs
, literatrde verilen gvenilir bir yntemle (rnekse; TS3233, BS8110, CEB-FIP
Code Modele, BPEL, vb) kullanlarak yeterince hassas bir seviyede hesaplanabilir.

(c) Farkl Snme:
cc

Hiperstatik esas sistemin (ekil 6.16c) prekast ve yerinde dkm ksmlar arasnda olumas
muhtemel farkl snme miktar;
[ ] ) , ( ) , (
2 2 1 1
t t t t k
cc cc sh cc
= (6.22b)
ile bulunabilir. Prekast ve yerinde dkm elemanlarn muhtemel snme miktarlar,
literatrde itibar edilen bir yntemle [12, 14, 19, vb] bulunabilir:
1 1 1 10 1 1
/ ) , ( ) , (
c c cc
E t t t t = (6.23a)
2 1 2 20 1 2
/ ) , ( ) , (
c c cc
E t t t t = (6.23b)

(d) Farkl Bzlmeden leri Gelen Yeniden Dalm Kuvvetleri

Hiperstatik esas sistemin (ekil 6.16c) hiperstatik bilinmeyenin birim yk deeri iin
yapaca virtel i;
2 2
2
2
1 1
2
1
2 2 1 1
11
1 1
I E
m
I E
m
A E A E
cs
s
cs
s
cs cs
s
+ + + = (6.24)
olur. (6.24) de;
2 2 1 1
1 1 20 10
1
) (
I E I E
I E h h
m
cs cs
cs
s
+
+
=
2 2 1 1
2 2 20 10
2
) (
I E I E
I E h h
m
cs cs
cs
s
+
+
= (6.24a)
dr.

Hiperstatik esas sisteme empoze edilen ekil deitirme, farkl bzlmeden ibarettir:
) , ( ) , (
1 2 1 1 10
t t t t
cs cs cs s
= = (6.24b)
Sreklilik denklemi:
0
10 1 11
= +
s s s
X (6.24c)

55 / 59

ve hiperstatik bilinmeyen; yani kompozit birim dilimin prekast ve yerinde dkm
ksmlarnn farkl bzlme yznden birbirlerine aktardklar kayma kuvveti
s s s
X
11 10 1
/ = (6.24d)
olarak elde edilir.

Farkl bzlmeden ileri gelen yeniden dalm kuvvetleri (basn pozitif) ise yledir:
Kompozit elemann prekast ksm zerinde:
s s
X N
1 1
= ve
s s s
X m M
1 1 1
= (6.24e)
Yerinde dkm ksmnn zerinde:
s s
X N
1 2
= ve
s s s
X m M
1 2 2
= (6.24f)
Bu i kuvvetler ve hiperstatik esas sistem kullanlarak Yap Mekaniinden bilinen yntemle
yeniden dalmdan ileri gelen normal gerilmeler hesaplanr.

(e) Farkl Snmeden leri Gelen Yeniden Dalm Kuvvetleri

Bu defa; (6.24) bantlarnda snme ekil deitirme modllerinin alnmas gerekir:
2 2
2
2
1 1
2
1
2 2 1 1
11
1 1
I E
m
I E
m
A E A E
cc
c
cc
c
cc cc
c
+ + + = (6.25)
2 2 1 1
1 1 20 10
1
) (
I E I E
I E h h
m
cc cc
cc
c
+
+
=
2 2 1 1
2 2 20 10
2
) (
I E I E
I E h h
m
cc cc
cc
c
+
+
= (6.25a)
dr.

Hiperstatik esas sisteme empoze edilen ekil deitirme ise, bu defa, betonun prekast ve
yerinde dkm ksmlarnn kompozit davran srecinde yapmak eiliminde olduklar
snmelerin farkdr (ekil 6.16d):
[ ] ) , ( ) , ( ) , (
2 2 1 1 1 1
t t t t k t t
cc cc sh cc oc
= = (6.25b)
Burada
sh
k kesit zerine etkiyen srekli yk ve ngermeden ileri gelen normal gerilme
blounun ekline ve kesit ekline bal bir arpandr ve deneysel yolla tespiti uygun olur.
imdilik; uygulamada kullanlan topuklu T ve U tipi kesitler iin ve kesitteki ortalama
gerilmenin maksimum gerilmeye oranna bal olarak ve konservatif tarafta kalarak;
0 . 1 /
1 1
=
o o
(dzgn yayl) iin 0 . 1 =
sh
k
5 . 0 /
1 1
=
o o
(yaklak gen yayl) iin 75 . 0 =
sh
k
ve bu iki snr arasnda dorusal ara deer alnabilir.

Sreklilik koulu;
0
10 1 11
= +
c c c
X (6.25c)
ve hiperstatik bilinmeyen; yani kompozit birim dilimin prekast ve yerinde dkm
ksmlarnn farkl snme eilimi yznden birbirlerine aktardklar kayma kuvveti
c sc c
X
11 10 1
/ = (6.25d)
olarak elde edilir.

Farkl snmeden ileri gelen yeniden dalm kuvvetleri (basn pozitif) ise yledir:
Kompozit elemann prekast ksm zerinde:
c c
X N
1 1
= ve
c c c
X m M
1 1 1
= (6.25e)
Yerinde dkm ksmnn zerinde:
c c
X N
1 2
= ve
c c c
X m M
1 2 2
= (6.25f)

56 / 59

Bu i kuvvetler ve hiperstatik esas sistem kullanlarak Yap Mekaniinden bilinen yntemle
yeniden dalmdan ileri gelen normal gerilmeler hesaplanr.

(f) Zamana Bal ekil Deitirmelerde Betonun Elastiklik Modl

Farkl snme ve farkl bzlmeden ileri gelen yeniden dalm kuvvetlerinin hesabnda
elemann prekast ve yerinde dkm betonlarnn elastisite modllerinin deiimine kar ok
hassas deilse de; bzlme ve snme ekil deitirmelerinin hesabnda kullanlacak E
csi
ve
E
cci
beton elastiklik modllerinin gvenilir yntemlerle tahmini uygun olur. Genelde
bzlme, snmeden daha yava gelien bir sretir: E
csi
E
cci
. Bu balamda yine gvenilir
bir ynteme bavurmak uygun olur. (BS8110, CEB-FIP Code Modele, vb). rnekse BS8110,
paragraf 3.6da;
) 1 /(
i ci cci csi
E E E + = (6.26)
nerilmitir. Burada;
ci
E (i) betonunun (prekast ya da yerinde dkm) ani elastiklik
modl,
i
ise sz konusu betonun tm mr gz nne olarak tahmin edilecek toplam
snme katsaysdr.

(g) Srekli ngerilmeli Beton Yaplara Uygulama

Yap hiperstatik hale geldikten sonra yapya etkiyecek her yk ve yapya dayatlacak
(empoze edilecek) her ekil deitirmeden yapsal sistemde hiperstatik kuvvetler oluabilir.
Yukardaki yaklam yalnz izostatik sistemlere uygulanabilir. Hiperstatik sistemler iin,
yukarda verilen ifadelerin yap elemanlar boyunca integrasyonu ile bir takm zmler
tretilebilir. rnekse, farkl bzlme ve farkl bzlme ekil deitirmeleri, kesitten kesite
deikenlikleri de gz nne alnarak ve farkl snma / souma ekil deitirmelerine
benzetirilerek, sonlu eleman yntemleri ile pekl tahmin edilebilir. Byle bir yaklamda
en byk glk giri bilgilerinin (data) yazlmas olacaktr; bu amala gelitirilebilecek bir
yazlmla, bu gln stesinden gelinmesi mmkn gzkmektedir. Burada; bu ayrntya
girilecek kadar elde hazr veri de bulunmadndan, gen mhendis ve akademisyenlerin
dikkati ekilmek amacyla, bu kadarla yetinilmitir.

rnek 6.5. [17] de, nerilen yntemi tahkik etmek zere yaplan bir sonlu eleman
uygulamas aaya alnmtr (ekil 6.17). ekildeki rnek, uygulamada ok rastlanlan bir
biim olmasa da ayrntl hesap kolayl bakmndan bilerek sade tutulmutur.

rnekte; kompozit kesitin beton kaliteleri; prekast beton iin f
ck1
=35 MPa (AASHTO
i c
f
'
),
yerinde dkm (ekilde taral) beton iin f
ck2
=25 MPa, t
1
=60 gn, t
2
=10 000 gn (pratik
olarak sonsuz), RH (greli yllk ortalama nem oran)=%70, A
1
=0.6 m
2
, h
1u
=h
1o
=1.20 m,
I
1
=0.288 m
4
, A
2
=0.53 m
2
, h
2u
=h
2o
=0.10 m, I
2
=2.65*0.10
3
/12 m
4
, E
c1
=27980 MPa,
E
c2
=23649 MPa (elastiklik modlleri AASHTOya gre alnmtr), tahmin edilen bzlme
fark (TS3233 ile)
cs
=5.9648E-5, 0 . 8
1 1
= =
u o
MPa, 85 . 0
2 2
= =
u o
MPa, 2 . 2 ) , (
1 1
= t t
c
,
85 . 2 ) , (
1 2
= t t
c
, 00 . 1 =
sh
k , 5 659 . 52 = E
cc
, 10 . 3 ) , (
1 1
= t t , 70 . 3 ) , (
1 2
= t t ;
sonlu eleman analizinde dzlem dikdrtgen eleman alnmtr.

Elde edilen sonular ekil 6.17 zerinde gsterilmitir.


57 / 59

ekil 6.17. rnek 6.5 de gz nne alnan kesit ve nerilen yntem ve
SEM (FEM Finite element method) analizi sonular [17]


58 / 59

rnek 6.6. ekil 6.18deki rnek, uygulamadan alnmtr. rnekte; kompozit
kesitin beton kaliteleri; prekast beton iin f
ck1
=40 MPa (AASHTO
i c
f
'
), yerinde
dkm (ekilde taral) beton iin f
ck2
=25 MPa, t
1
=60 gn, t
2
=10 000 gn, RH (greli
yllk ortalama nem oran)=%70, A
1
=0.8904404 m
2
, h
1u
=0.5126 m, h
1o
=1.20-h
1u
m,
I
1
=0.134686 m
4
, A
2
=0.615 m
2
, h
2u
=h
2o
=0.10 m, I
2
=2.46*0.10
3
/12 m
4
, E
c1
=29910
MPa, E
c2
=23649 MPa (elastiklik modlleri AASHTOya gre alnmtr), tahmin
edilen bzlme fark (TS3233 ile)
cs
=0.0001, 18 . 2 ) , (
1 1
= t t
c
, 80 . 2 ) , (
1 2
= t t
c
, 77 . 0 =
sh
k , 5 63 . 82 = E
cc
,
10 . 3 ) , (
1 1
= t t , 80 . 3 ) , (
1 2
= t t alnm ve/veya hesaplanmtr.
nerilen yntemle ve ayn projede amprik yaklamla elde edilen sonular, ekil
zerinde gsterilmitir.

ekil 6.18. rnek 6.6 da dikkate alnan kesit ve nerilen yaklamla ve projesindeki
amprik yntemle elde edilen sonular [17]


59 / 59

Kaynaklar
[1] Guyon, Y., Constructions en Bton Prcontraint, Classes, Etats Limites, Tome 1
et 2, Cours CHEBAP, Ed. Eyroles, Paris, 1966
[2] Fauchart, J., Bton Prcontraint, Tome I et II, 1969-1970, Paris
[3] Leonardt, F., Prestressed Concrete, W. Ernest & Shon, 1964, Berlin
[4] Khachaturien, N., G. Gurfinkel, Prestressed Concrete, Mc-Graw Hill & Sons, 1969
[5] Lacroix, R., A. Fuents, Le Projet de Bton Prcontraint, Paris, 1975
[6] Collins, M. P., Mitchell, D., (1991), Prestressed Concrete Structures
[7] Demir, H., (1971), lk Gerilmeli Beton, T naat Fakltesi Matbaas
[8] Celasun, H., Polat, Z., (1974), ngerimeli Beton, DMMA yayn, no.123
[9] Bilge, M. R.,ngerilmeli Beton, T naat Fakltesi Matbaas, 1975
[10] zden, K., . Eren, A. Trupia, T. ztrk, ngerilmeli Beton, T naat Fakltesi
Matbaas, 1991
[11] The Institution of Structural Engineers, Manual fort he design of concrete building
structures to Eurocode 2, September 2006
[12] TSE, TS3233, ngerilmeli Beton Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar, 1979
[13] AASHTO, Standard Specifications for Highway Bridges, 2002
[14] CEP-FIB, Code Modle pour les Structures en Bton, 1991
[15] Polat, Z., Kompozit beton kesitlerde ngerilme kuvvetinin hesab, YT Dergisi,
1995/2
[16] [b] Nilson, Darwin, Dolan, Design of Concrete Structures, 13th edition, McGraw-
Hill, 2004
[17] Polat, Z., Estimation of the redistribution forces due to the differential shrinkage and
creep of concrete in composite prestressed beams, Bridges into 21
st
Century, 2-5
October 1995, Hong Kong
[18] Polat, z., Hiperstatik kompozit beton kirilerde ngerilme kuvvetinin tahmini, Yldz
Teknik niversitesi Dergisi, 1995/2
[19] BPEL91, Rgles techniques de conception et de calcule des ouvrages et des
constructions en bton prcontraint suivant la mthode des tats limites, Avril 1992
[20] Mourachev, Sigalov, Structures en Bton Arm, MIR Publication

ZP Ongerilmeli Beton Egilme Hesabi 16nisan09

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ZP Ongerilmeli Beton Egilme Hesabi 16nisan09

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Z.

Polat _ ngerilmeli Beton _ Eilme Hesab

ngerme donats ekil deitirmesi,

ngerme kuvvetinin etkin deeri altnda ngerme donatsnda birim uzama,

, ngerme donats seviyesinde x-kesitindeki beton birim

ekil 6.12den de anlalaca zere; donat seviyesinde beton gerilmesi 0a

(Tablal kesit halinde) (6.16m)

ngerme donats oranlar;

beton iin malzeme ksmi gvenlik katsaysn (antiye

=Kesit tama gc mukavemetini tasarm deerine dntren azaltma arpan

= ngerilme elii tipine bal bir katsay

=1823 MPa; ekil 6.11)

You might also like