ÇELİK YAPILAR II

r
7. KOLONLARIN TEMELE BİRLEŞİMİ

v e
se
a. Kolon Taban Levhalarının Temele Birleşimleri

i. Merkezi Basınç Kuvveti Etkisi

t an
ii. Merkezi Çekme Kuvveti Etkisi
V a
y t
e
iii. Küçük Eğilme Momenti (Dışmerkezlik) Etkisi

ü n
C
iv. Büyük Eğilme Momenti (Dışmerkezlik) Etkisi

.
v. Kesme Kuvveti Etkisi
D r
f .
r o
b. Kolon Tabanının Betona Gömülerek Temele Birleşimi (Gömme Kolon Ayağı)

. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
a. Kolon Taban Levhalarının Temele Birleşimleri

v e
se
i. Merkezi Basınç Kuvveti Etkisi

n
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki kolonların taban levhaları yardımıyla temele bağlantısının tasarımında belirleyici

at a
unsurlar, taban levhasının birleşen yüzeyinin alanı (genişlik  uzunluk) ile taban levhası kalınlığı olmaktadır. Bu tür

V
birleşimlerde, taban levhasının alanı, betonun ezilmesini önleyecek kadar büyük, kalınlığının da eğilme
deformasyonlarını sınırlandıracak kadar kalın olması gerekmektedir.
y t
n e
ü
Bu durumda betonun ezilme tasarım dayanımı, Pp (c = 0.65), mesnetlenen taban levhası yüzey alanı, A1 ve taban

. C
levhası geometrisiyle uyumlu beton yüzeyinin merkezi yük etkisindeki en büyük alanı, A2 ile karakteristik beton basınç

D r
dayanımına bağlı olarak aşağıdaki şekilde elde edilecektir (ÇYTHYE 13.7).

f .
(a) Beton yüzey alanının taban levhası alanına eşit olması halinde,

r o
P
c Pp = c 0.85 f ck A1  f pu ( maks ) = c 0.85 f ck

t .
ss
(b) Beton yüzey alanının taban levhası alanından büyük olması halinde,

A
c Pp = c 0.85 f ck A1 A2 A1  c 1.7 f ck A1  f pu ( maks ) = c 0.85 f ck A2 A1  c 1.7 f ck

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
Bu durumda taban levhasının gerekli mesnetlenme yüzey alanı aşağıdaki gibi elde edilebilir.

v e
se
(a) A2 = A1 olması halinde,

n
Pu
a
A1( grk ) =
c 0.85 f ck
at
(b) A2  A1 olması halinde (A2 / A1 = 4),

t V
ey
n
1 Pu 

ü
A1( grk ) =  

C
2  c 0.85 f ck 

r .
Üniform gerilme yayılışı altındaki taban levhası yüzeyi

. D
o f
r
Pu

. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Üniform gerilme yayılışı altındaki taban levhası yüzeyi için aşağıdaki şekilde verilen eğilme eksenleri esas alınabilir.

v e
Bu durumda taban levhası altındaki gerilme, fpu

f pu =
n
Pu
se [kN/mm2]

at a BN
birim genişlik için gerekli eğilme momenti dayanımı, Mpl

t V  l2 

y
M pl = f pu   [kNmm/mm]

n e 2

C ü
taban levhasının kritik konsol uzunluğu, l, aşağıdaki

.
denklemler yardımıyla hesaplanan, m, n ve n konsol

D r uzunluklarının büyüğüne eşit alınacaktır.

f.
N − 0.95d B − 0.80b f db f

ro
m= n= n = 
2 2 4

. P
s st  4db 

A 2 X X =
f  Pu
= 1  (d + b )  c Pp
2
Güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla,  = 1.0 alınabilir.
1+ 1− X  f

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
Böylece gerekli minimum taban levhası kalınlığı, tmin, (b = 0.90)

2 Pu
v e
se
tmin = l
b Fy BN

t an
a
Taban levhasının yüzey alanı boyutlarının (N ve B), m ve n uzunlukları yaklaşık olarak birbirine eşit olacak şekilde

t V
belirlenmesi halinde, taban levhası kalınlığının ince olması sağlanabilmektedir.

ey
Merkezi basınç kuvveti etkisindeki kolonların taban levhası ve ankraj çubukları ile temele bağlantısında taban

ü
levhalarının tasarımı için üç farklı durum söz konusudur. Bunlar,
n
. C
r
Durum I : A2 = A1

Durum II : A2  A1
. D
o f
r
Durum III : A1 < A2 < 4A1 olarak sıralanabilir.

. P
t
Tasarımda yukarıdaki durumlardan en güvenli tarafta kalan yaklaşım, Durum I yaklaşımıdır ve en büyük taban levhası

ss
yüzey alanı bu durum esas alındığında ortaya çıkar.

A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Durum I ( A2 = A1 ) için hesap adımları:

v e
se
1. Gerekli eksenel basınç kuvveti dayanımı, Pu, belirlenir.

n
2. Gerekli taban levhası yüzey alanı, A1(grk), hesaplanır.

=
Pu
at a
V
A1( grk )
c 0.85 f ck

y t
n e
3. Optimum taban levhası yüzey alanı boyutları oluşturulur. Pratikte, B = N olarak seçilmesi uygun olmaktadır.

0.95d − 0.8b f
C ü A1( grk )
Küçük eksenel

r.
basınç kuvveti ve
= N  A1( grk ) +  B= ince taban
2 N
D
levhası halinde

.
etkin gerilme

f
4. Gerekli taban levhası kalınlığı belirlenir.

o
yayılışı

2 Pu
P r
l = maks ( m ; n ; n ) c Pp = c 0.85 f ck A1
.
tmin = l

st
b Fy BN Ezilme Alanı

s
 4db 
 Pu
A
N − 0.95d B − 0.80b f X =
f
2 X db f
m= n=  ( d + b )  c Pp
2  =  1 n = 
2 2  f  1 + 1 − X 4

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
5. Ankraj çubukları boyutlandırılır, yerleşimi ile gömme derinliği belirlenir.

v e
se
Sadece sabit düşey yükler altında oluşan merkezi basınç kuvveti etkisindeki taban levhalarını temele bağlayan ankraj

n
çubuklarının boyutları, ÇYTHYE 13.8’e göre belirlenir. Buna göre minimum ankraj çubuğu çapı, d, 20mm ve etkin

t a
gömme derinliği, he, 300mm olmalıdır. Ayrıca 4’ten az sayıda ankraj çubuğu kullanılmamalıdır.

a
t V
ey
Durum II ve III’e ait hesap adımları için " Base Plate and Anchor Rod Design / AISC Design Guide 1, 2nd Edition " dokümanına
bakılabilir.

ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
ii. Merkezi Çekme Kuvveti Etkisi

v e
se
Eksenel çekme kuvveti etkisindeki kolonların taban levhaları ve ankraj çubukları yardımıyla temele bağlantısının

n
tasarımı dört adımdan oluşmaktadır. Bunlar

1. Net eksenel çekme kuvveti, Pu, belirlenir.

at a
t V
2. Sayısı ve malzeme sınıfı belirlenen ankraj çubukları, net çekme kuvvetine göre boyutlandırılırlar.

ey
Burada taban levhası kalınlığı konsol eleman eğilme durumu esas alınarak belirlendiğinden ve ankraj çubuklarının

ü n
uzama şekildeğiştirmesi daha büyük olduğundan kaldırma kuvvetinin ankraj çubuklarına olan etkisi ihmal edilmektedir.

. C
r
3. Taban levhasının kalınlığı ve diğer boyutları belirlenir. Ayrıca çekme kuvvetinin aktarılmasını sağlayacak kaynaklı

. D
birleşim boyutlandırılır. Taban levhasının yüzey alanı boyutları, N ve B, eksenel basınç kuvveti etkisindeki taban

o
levhalarında olduğu gibi belirlenebilir.
f
P r
.
Taban levhasının kalınlığı ise, aşağıdaki ankraj çubuğu yerleşimlerine göre belirlenen, eğilme etkisindeki kritik taban

ss t
levhası enkesiti esas alınarak hesaplanabilir.

A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Taban levhasının kalınlığı aşağıda verildiği şekilde hesaplanabilir.

v e
se
45° x

t an
a
Kritik
bef

bef V
Genişlik

t
Kritik Genişlik

y
(bef )

n e
bef = bf + 25mm

Kritik Enkesit
C ü

x
.
0.95d

r
x

D
0.95d

.
Kritik

f
Kritik Enkesit

r o
Enkesit

. P
t
Tu : Bir ankraj çubuğuna etkiyen eksenel çekme kuvveti.

ss
4Tu x
tmin =

A
b Fy bef

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
4. Ankraj çubuğu grubu ve yerleşimi; beton malzemesi ve temel geometrisinin belirlediği göçme durumları esas alınarak
tasarım dayanımları belirlenir. Bu göçme durumları aşağıda açıklanmaktadır.
v e
(a) Ankraj çubuğunun çekme etkisinde kopma (Steel failure) sınır durumu

n se
at a
t V
ey
ü n
futa : Ankraj çubuğu çekme dayanımı, futa  min(1.9Fy ; 860)

. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

(b) Ankraj çubuğu grubunu içine alan beton kütlenin konik parça halinde kırılarak ayrılması (Concrete breakout) sınır
durumu

er
v
n se
at a
t V
ey
ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

er
v
n se
at a
t V
ey
ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Dışmerkezli olarak çekme etkisindeki ankraj çubuğu grubu için düzeltme katsayısı, ec,N

v e
se
ec,N  1.0

t an
V a
y t
n e
C ü
r .
. D
o f
P r
t .
A ss
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Çekme etkisindeki ankraj çubuğu veya grubunun beton kenarına yakınlığını dikkate alan düzeltme katsayısı, ed,N

v e
n se
at a
t V
ey
ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

Yapısal analiz sonuçlarına göre ankraj bölgesinde işletme yükleri altında betonun çatlaması durumunu gözönüne alan
düzeltme katsayısı, c,N

er
v
n
Analiz sonuçlarına göre işletme yükleri altında betonun çatlamadığı gösterildiğinde, c,N
se
at a
V
yerinde betona gömülerek teşkil edilen ankraj çubukları (cast-in anchors) için c,N = 1.25

y t
e
sonradan beton delinerek teşkil edilen ankraj çubukları (post-installed anchors) için c,N = 1.40

ü n
. C
Analiz sonuçlarına göre işletme yükleri altında betonun çatladığı gösterildiğinde, c,N

D r
.
her iki tip ankraj çubuğu teşkili için de c,N = 1.0 olarak alınacaktır.

o f
P r
Bu katsayı güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla 1.0 olarak alınabilir.

t .
A ss
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Betonun kırılmamasını sağlayan herhangi bir yardımcı donatı içermeyen ve çatlak bulunmayan bir betona, sonradan beton
delinerek teşkil edilen ankraj çubukları için dikkate alınan düzeltme katsayısı, cp,N
v e
cac değerleri,
n se
at a
t V
e y
ü n= c  1.5h
C
ef
 cp , N a ,min

r . cac cac

. D
f
Yerinde betona gömülerek teşkil edilen ankraj çubukları (cast-in anchors) için cp,N = 1.0

r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

er
v
n se
at a
t V
ey
ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Tek bir ankraj çubuğu için betonun konik parça halinde kırılarak ayrılması sınır durumunda çekme
dayanımı, Nb
v e
n se
at a
t V
ey
ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
Betonun konik parça halinde kırılarak ayrılması sınır durumunda tasarım dayanımı, 0.75Ncbg ( = 0.75)

v e
se
Taban levhası birleşiminin çekme etkisi altında gevrek bir davranış göstererek göçme sınır durumuna

n
ulaşmasını olabildiğince azaltmak amacıyla, ankraj çubuğu ile betonun birlikte belirlediği sınır durumlar için

at a
hesaplanan dayanımlar, ACI 318M D.3.3.6 uyarınca, dayanım azaltma katsayısı, 0.40 ile çarpılarak

t V
azaltılabilir. Bu durumda tasarım dayanımı, (0.40)0.75(0.75)Ncbg şeklinde hesaplanmalıdır.

ey
ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
(c) Ankraj çubuğunun betondan sıyrılarak ayrılması (Pullout) sınır durumu,

v e
n se
at a
t V
ey
ü n
. C n : Çekme etkisindeki ankraj

r
çubuğu sayısı,

. D
o f
P r
t .
Ankraj çubuklarının bulunduğu bölgede analiz sonuçlarına göre işletme yükleri altında betonun

ss
çatlamadığı gösterildiğinde, c,P = 1.4

A
Analiz sonuçlarına göre işletme yükleri altında betonun çatladığı gösterildiğinde, c,P = 1.0

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

er
v
n se
at a
Abrg = Alevha − Aankraj
t V
ey
b
ü n
. C
D r
f .
o
b

P r
s t . Aankraj b

A s Abrg

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
(d) Beton yan yüzeyinin kırılarak ayrılması (Concrete side-face blowout) sınır durumu,

v e
se
Başlıklı bir ankraj çubuğu için, hef > 2.5ca1 olması halinde karakteristik dayanım, Nsb

( )
N sb = 13ca1 Abrg  f ck

t an
V a
Bir ankraj çubuğu için ca2’nin 3ca1’den küçük olması durumunda, Nsb değeri, [(1 + ca2 / ca1) / 4]

t
katsayısı ile çarpılacaktır. Burada, ca2 / ca1 oranı, 1.0  ca2 / ca1  3.0 olarak dikkate alınacaktır.

ey
n
Başlıklı ankraj çubuğu grubu için, hef > 2.5ca1 ve ankraj çubuklarının merkezleri arasındaki mesafe

ü
6ca1’den küçük olması halinde, Nsbg

C
D r.
 s Tasarım dayanımı, 0.75Nsb veya 0.75Nsbg ( = 0.70)

.
N sbg = 1 +  N sb

f
 6ca1 

r o
P
s : Dıştaki ankraj çubuklarının, beton kenarı uzunluğu boyunca merkezleri

st .
arasındaki uzaklık

A s Nsb : Gözönüne alınan doğrultuya dik olan kenara uzaklığa göre düzeltme
yapılmaksızın yukarıdaki denklem ile hesaplanan dayanım.

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
(e) Betonun çatlamasının önlenebilmesi için ankraj çubuklarının birbirlerine ve beton kenarlarına olan gerekli uzaklıları

v e
se
Yerinde betona gömülerek teşkil edilen başlıklı ankraj çubuklarının (cast-in
anchors) merkezleri arasındaki minimum uzaklık, sıkma işlemi ile önçekme

an
uygulanmayan ankrajlar için 4da, sıkma işlemi ile önçekme uygulanan ankrajlar

t
a
için ise 6da olmalıdır.

V
Sonradan beton delinerek teşkil edilen ankraj çubuklarının (post-installed

t
anchors) merkezleri arasındaki uzaklık da 6da olmalıdır.

ey
ü n
. C
Yerinde betona gömülerek teşkil edilen başlıklı ankraj çubuklarının beton kenarına olan minimum uzaklıkları, sıkma işlemi

r
ile önçekme uygulanmayan ankrajlar için 75mm, sıkma işlemi ile önçekme uygulanan ankrajlar için ise 6da olmalıdır.

. D
Sonradan beton delinerek teşkil edilen ankraj çubuklarının (post-installed anchors) beton kenarına olan minimum

f
uzaklıkları

r o
P
6da

t .
8da

ss
10da

A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
iii. Küçük Eğilme Momenti (Dışmerkezlik) Etkisi

v e
se
Küçük dış merkezlik etkisindeki bir kolon taban levhası bağlantısında, eksenel basınç kuvveti, ankraj çubuklarında

n
herhangi bir çekme etkisi oluşmaksızın sadece levha tabanında meydana gelen basınç gerilmeleri ile aktarılır. Bu durum,
basınç gerilmelerinin üniform bir yayılışa sahip olduğu varsayımı ile temsil edilmektedir.

at a
V
Taban levhası boyutları, B ve N başlangıç olarak aşağıdaki gibi

t (
y
belirlenebilir.

n e N  d + 2 75 mm )

C ü B  b f + 2 ( 75 mm )

r . Küçük eğilme momenti etkisi aşağıdaki hesap adımları izlenerek

D
değerlendirilmektedir.

f . 1. Taban levhası için dışmerkezlik e’nin değerlendirilmesi

r o
P
A2
f p( maks ) =  ( 0.85 f ck ) q( maks ) = f p( maks ) B

t . A1

A ss ekrit =  maks =
N P
− r
2 2qmaks
e=
Mr
Pr
e  ekrit

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
2. Beton yüzeyi ezilme bölgesi uzunluğu, Y

e
f =300 e=221

v
Y = N − 2e

se
3. Bileşke kuvvet qY’nin etkime noktasının kolon merkezine olan uzaklığı

n
N Y

a
= −

t
2 2
a
Pr Pr

V
Pr e 4. Beton ezilme dayanımının kontrolü

t
Pr
y
q=  qmaks

e
Vr

n
Y

ü
5. Taban levhası kalınlığının belirlenmesi
q

. C
N − 0.95d B − 0.80b f Pr
r
m= n= fp =

D
T qY 2 2 BY

f.
Y /2 Y /2

ro
T = 0.0 =e fp
Y  ( m veya n )  t p( grk ) = 1.49 ( m veya n )

P
ekrit = 313.4mm Fy

.
N=750

st
 Y
f pY  ( m veya n ) − 

A
T = 0.0 olduğundan, s
6. Ankraj çubuklarının boyutlandırılması

ÇYTHYE 13.8’e göre 4 adet 20 – 4.6

Y  ( m veya n )  t p( grk ) = 2.11 
Fy
2

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
iv. Büyük Eğilme Momenti (Dışmerkezlik) Etkisi

v e
se
Büyük dış merkezlik etkisinde eğilme momentinin değeri eksenel kuvvet değerine göre oldukça büyüktür. Bu durum

n
özellikle deprem ve rüzgar etkileri altında moment aktaran çelik çerçevelerin kolonlarının temele bağlantılarında

t a
karşılaşılan bir durumdur. Basınç gerilmelerinin üniform bir yayılışa sahip olduğu varsayımı bu durum için de geçerlidir.

a
V
Taban levhası boyutları, B ve N başlangıç olarak aşağıdaki gibi

t (
y
belirlenebilir.

n e N  d + 2 75 mm )

C ü B  b f + 2 ( 75 mm )

r . Büyük eğilme momenti etkisi aşağıdaki hesap adımları izlenerek

D
değerlendirilmektedir.

f . 1. Taban levhası için dışmerkezlik e’nin değerlendirilmesi

r o
P
A2
f p( maks ) =  ( 0.85 f ck ) q( maks ) = f p( maks ) B

t . A1

A ss ekrit =  maks =
N P
− r
2 2qmaks
e=
Mr
Pr
e  ekrit

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II
Öngörülen taban levhası boyutları (B ve N) ile diğer parametrelere

r
e=498 f =300 le = 75

e
bağlı olan
N  2 Pr ( e + f )
2

v
x=88.0 
+  

se
ekrit = 349.7mm f

 2 qmaks
Pr Pr
t an
koşulu sağlanmalıdır. Aksi durumda, taban levhası boyutları

a
Pr e büyütülerek hesapların tekrarlanması ve bu koşulun sağlaması

V
gerekmektedir.

t
Vr 2. Yukarıdaki koşul sağlandığında, beton yüzeyi ezilme bölgesi
uzunluğu, Y

ey
qmaks

ü n N  2 Pr ( e + f )
2

C
 N 
Y = f +   f +  −
.
T

r
qmaksY 2 2 qmaks
Y /2
 

D
 T = 140 kN

f.
3. Çekme kuveti T’nin hesabı
Y

ro
N=750 T = qmaksY − Pr

P
4. Taban levhası kalınlığının belirlenmesi

.
N − 0.95d

st
m= f p = f p( maks )

s
2  Y
f pY  ( m veya n ) − 

A
B − 0.80b f fp  2
n= Y  ( m veya n )  t p( grk ) = 1.49 ( m veya n ) Y  ( m veya n )  t p( grk ) = 2.11
2 Fy Fy

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

Çekme kuvveti T esas alındığında gerekli minimum taban levhası kalınlığı,

er
v
N d tf Tx

se
x= − + − le t p( grk ) = 2.11
2 2 2 BFy

5. Ankraj çubuğu çapı, d ve etkin gömme derinliği, he’ nin belirlenmesi

t an
V a
Bu aşamada ilk olarak ankraj çubuğu malzeme sınıfının seçilmesi (4.6, 6.8, S355, vb.) gerekmektedir. Buna göre, bir

t
ankraj çubuğu için, ( = 0.75) olmak üzere, gerekli ankraj çubuğu çapı, d, ÇYTHYE 13.8 de gözetilerek aşağıdaki şekilde

y
hesaplanabilir.

n e
ü
Fnt = 0.75Fu

. C
r
4Tu1
d=

D
Fnt

f .
o
Ankraj çubuğu için etkin gömme derinliği, he, ÇYTHYE 13.8 uyarınca, 15d’den az olamaz.

P r
6. Beton malzemesini esas alan göçme durumlarının değerlendirilmesi,

t .
6.1 Ankraj çubuğu grubunu içine alan beton kütlenin konik parça halinde kırılarak ayrılması (Concrete breakout)

ss
6.2 Ankraj çubuğunun betondan sıyrılarak ayrılması (Pullout)

A
6.3 Beton yan yüzeyinin kırılarak ayrılması (Concrete side-face blowout)
6.4 Betonun çatlamasının önlenebilmesi için ankraj çubuklarının birbirlerine ve beton kenarlarına olan uzaklıları

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
v. Kesme Kuvveti Etkisi

v e
se
Kesme kuvvetinin taban levhasından betona aktarılmasında genel olarak aşağıdaki üç temel prensip esas alınmaktadır.

n
1. Taban levhası yüzeyi ile harç veya beton yüzey arasındaki sürtünmenin esas alınması.
Kolon

at a
Tasarım kesme kuvveti dayanımı, ( = 0.75)

V ACI 318-08 ve ACI 349-06 Ek D

Ankraj çubuğu

t V = P  MIN (0.2 f A ; 800 A )

Taban levhası

y
Vr

e
Büzülme

n
yapmayan harç n u ck c c

C ü
Sürtünme
 : Sürtünme katsayısı (= 0.4)

D r. Ac : Kesme kuvvetinin aktarılmasında etkin

.
olan beton yüzey alanı

r of
P
Betonarme

.
temel

ss t
A
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
2. Kayma kaması ile beton yüzey arasında ezilme etkisinin esas alınması.
Kayma kaması kullanılması halinde, tasarım kesme kuvveti dayanımı, ( = 0.65)
v e
se
(ACI 349-06 D.4.6.2)

Pubrg = 1.3 f ck Abrg

t an
Abrg : Betona gömülü ezilme yüzeyi alanı
V a
y t
e
Vr

ün
C
r.

50
D
HE 200 B

d=150
.
Büzülme

f
yapmayan harç

r o
. P Betonarme

st
Kayma kaması
temel

s
Ezilme etkisindeki

A
yüzeyler

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
Kolon yüzeyinden veya taban levhasının kenar yüzeyinden yararlanılması halinde, tasarım kesme kuvveti dayanımı,

e
( = 0.65) (ACI 318-08)

v
se
Pubrg = 0.85 f ck Abrg  0.55 f ck Abrg
Abrg : Betona gömülü ezilme yüzeyi alanı
t an
V a
y t
e
Taban levhası

Vr
n
Büzülme

C ü
yapmayan harç

r .
. D
o f
P r
.
Betonarme

t
temel

A ss
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
 ÇELİK YAPILAR II

r
3. Kesme kuvvetinin aktarılmasında ankraj çubuklarının esas alınması.

v e
Pr Çekme ve kesme kuvvetlerinin ortak etkisi altındaki

se
Kolon
ankraj çubukları bu kuvvetlerin etkileşimi dikkate
Ankraj çubuğu

n
Taban levhası alınarak boyutlandırılmalıdır. Etkileşim ÇYTHYE

a
13.3.10’a göre değerlendirilebilir. Bu durumda,

t
Vr Büzülme

a
yapmayan harç
Levha pulun ezilme dayanımı,

t V
Rn = 1.2lc tFu nv  2.4dtFu nv Rn = 0.75Rn  Vu

eyF = 0.75F
n
Etkileşim,

C ü
r.
nt ub Vu
f rv =
Betonarme
temel
Fnv = 0.45Fub
D
nv Ag

f . Fnt

o
Fnt = 1.3Fnt − f rv  Fnt

Pr Fnv

 F  = 0.75t
.
Çekme ve eğilmenin ortak etkisinin gözönüne alınması,

ft = fta + f tb
s s F f = N ua nt Ag ftb = M tb W pb W pb = db3 6

A
nt nt ta

Eğilme etkisinde etkin eğilme boyu, l ve eğilme momenti, Mtb l = t p 2 + t pul 2 M tb = Vu l nv

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
Temele bağlantı detayının kesme kuvveti dayanımının değerlendirilmesinde betonun kesme etkisinde kırılma dayanımı
da ayrıca dikkate alınmalıdır. Bu durum aşağıdaki detayda verildiği gibi dikkate alınabilir.
v e
n se
at a
t V
ey
ü n
. C
D r
f .
r o
. P
ss t
A
Detaylı bilgi için "AISC Design Guide 1 - 4.9 Example Shear Lug Design"
örneğine bakılabilir.

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

r
b. Kolon Tabanının Betona Gömülerek Temele Birleşimi (Gömme Kolon Ayağı)

v e
Bu tipik detayda yüzey mesnet levhası, kolona etkiyen en büyük eksenel

se
basınç kuvveti dikkate alınarak boyutlandırılmalıdır.
Kolon için gerekli gömme derinliği, Le

t an
 bw 
0.66

V

a
 0.58 − 0.22 


t
Vn = 0.004 f ck   1b f Le  1


y
b   0.88 + g 

e
Yüzey mesnet  f 

n
levhası  2 Le 

C ü
.
1 : 0.85 (17 MPa  fck  28 MPa olması halinde), diğer durumlar için ACI

r
318-08 10.2.7.3’e bakılabilir.

D
f.
g : Kolon yüksekliği, H

o
Vn : Gerekli kesme kuvveti dayanımı

P r
t . Yukarıdaki denklemin uygulanmasında, seçilerek belirlenen Le için

ss
hesaplanan kesme kuvveti dayanımının, gerekli kesme kuvveti
dayanımından büyük olması sağlanmalıdır.

A
Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçevelerin
kolonlarının temele bağlantısı için tipik gömme kolon ayağı detayı

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

Boyuna temel donatısı, As

er
v
Vu

se
As =
Fy

t an
Bu donatı miktarının %75’i üst donatı olarak kullanılmalıdır. Kalan %25 için mevcut donatılardan yararlanılabilir. Bu

V a
donatıların enine donatılar kullanılarak sargılanması gerekmektedir. Ancak diğer donatılar için gerekli sargılama koşulu

t
uygulanmış ise ayrıca bir sargı uygulamasına gerek yoktur.

y
Yüzey mesnet levhası minimum kalınlığı, tmin
Yüzey mesnet levhası kolonun her iki tarafına da uygulanmalıdır.
n e
tmin = 0.75tw  10 mm
C ü
r .
tw : Kolon gövdesinin kalınlığı

. D
o f
Yüzey mesnet levhasının akma sınır durumu (N = d ve B = bf), (b = 0.90)

N − 0.95d
P r
B − 0.80b f db f 2 Pu
l = maks ( m ; n ; n )
.
m= n=  =1 n =  tmin = l

t
b Fy BN

s
2 2 4

A s
Yüzey mesnet levhasının kolon gövdesi ve başlıklarına bağlantısı için tam penetrasyonlu küt kaynak kullanılmalıdır.

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever

 ÇELİK YAPILAR II

Gerekli yük aktarma donatısı, Atb

er
v
Atb  0.03 f ck Leb f Fysr

Fysr : Donatının akma dayanımı

n se
at a
V
Bu donatı kolon başlıklarının her iki tarafında ve gömme derinliği boyunca iki bölgede (üst ve alt) teşkil edilecektir.

y t
Yukarıdaki denklem bir bölgede teşkil edilecek donatı miktarını göstermektedir. Donatı uzunluğu, donatının akma

n e
dayanımına ulaşmasını sağlayacak yeterli ankraj boyu kadar olacaktır. Bu boy, 20mm çapındaki (20) nervürlü bir donatı
çubuğu için 50 (=1000mm) olarak alınabilir.
C ü
r .
. D
o f
P r
t .
A ss
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever