BETONARME

Bölüm-(4.1-4.3)
BASİT EĞİLME ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN TAŞIMA GÜCÜ
4. BASİT EĞİLME ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN TAŞIMA
GÜCÜ

4.1 Giriş

Kiriş ve döşeme gibi eğilme elemanlarında çekme bölgesine yerleştirilen çelik

çubuklar basınç bölgesindeki betonun tam kapasite ile çalışmasını sağlar.
Şekil 4.1
Şekil 4.2
Çekme çubuklarının temel işlevi, çekme gerilmelerini karşılamaktır.
Moment kolunu arttırarak donatının daha etkili çalışmasını sağlamak amacı ile
donatı çubukları çekmenin en büyük olduğu yere, yani çekme yüzüne olabildiğince
yakın yerleştirilir.
Çekme bölgesindeki beton dış yüzü ile donatı çubukları arasındaki kısım paspayı
olarak adlandırılır.
Bu örtü tabakasının üç işlevi vardır.
a) Kenetleme veya aderansı sağlamak
b) Donatıyı paslanmadan korumak
c) Donatıyı yangın etkisinden korumak
Şekil 4.3

Donatının beton içerisindeki temel işlevi çekme gerilmelerini karşılamak ve burada

oluşacak çatlak genişliğini minimum düzeyde tutmaktır.
Şekil 4.4(a)’da donatısı olabildiğince çekmenin maksimum olduğu bölgeye
yerleştirilmiş bir kirişteki, Şekil 4.4(b)’de ise donatısı çekme bölgesine dağıtılmış
kirişteki birim deformasyon dağılımları ve iç kuvvetler gösterilmiştir.

Şekil 4.4
Şekil 4.4(a) ve (b)’nin karşılaştırılmasından çekme donatısını çekme bölgesine
dağıtmak, moment kolunu dolayısıyla moment kapasitesini düşürmektedir.
Buna karşın donatıyı gövde derinliğince yaymak oluşan çatlakların genişliğini
sınırlama açısından daha etkilidir.
Kirişlerdeki çekme donatısı moment kolunu büyütmek amacı ile olabildiğince
çekme yüzüne yakın yerleştirilir.
Yüksekliği fazla kirişlerde (h≥600 mm) çatlak kontrolü için ayrıca gövde
donatısı bulundurulur.

Şekil 4.4
Betonarme kirişlerde donatı oranı;
As
 (4.1)
bw d
şeklinde tanımlanır.
Şekil 4.4’den denge denklemleri:
Fc=Fs (4.2a)
Fc (z)=Fs (z)=M (4.2b)
şeklinde elde edilir.

Şekil 4.4
4.2 Basit Eğilme Etkisi Altındaki Elemanların Taşıma
Gücü
Kirişlerde çatlak oluşması, en dış lifteki betonun eğilme-çekme dayanımına
ulaşması olarak tanımlanır. Yani çatlama momenti donatısız bir kirişin kırılma
momentine eşittir.
f I (4.3)
M cr  ctf
y

fctf: Betonun eğilmedeki çekme dayanımı

Dikdörtgen kesitte; y=h/2 I=b*h3/12
2
bw h bw h2
M cr  f ctf  2.0 f ct
6 6
(4.4)
İlk çatlaklar momentin en yüksek olduğu yerde meydana gelir. Kılcal
düzeydedir.
Yük düzeyi arttıkça bu çatlakların boyu ve genişliği artmaya başlar.
Betonda çatlaklar asal çekme gerilmelerine dik yönde oluşur. Bu nedenle kirişin
kesme olmayan bölgesinde çatlaklar kiriş eksenine dik yöndedir.

Şekil 4.5
Şekilde gösterilen kirişin yük altındaki davranışını incelenecektir;

Şekil 4.6 (a-b)

Kirişte çatlama sonrası oluşacak birim deformasyon dağılımı ve iç kuvvetler
Şekil 4.6(c-e)’de gösterilmiştir.
En alt çekme lifindeki beton birim deformasyonu betonun çekme sınır
deformasyonunu aştığında (ct>ctu) kiriş çatlamıştır. Çekme donatısı birim
deformasyon ise henüz akma sınırına ulaşmamıştır.

Şekil 4.6 (c-f)

Kirişe uygulanan yük arttıkça, eğilme momenti büyüyecek ve belli bir yük
düzeyinde çekme donatısı akma birim uzamasına ulaşacaktır (Şekil 4.6(d))
Henüz dış lifteki beton birim kısılması co değerinden küçüktür. Eğrilik akma
eğriliği Ky olarak tanımlanmaktadır. Donatı akma gerilmesine ulaştığından bu
aşamadaki çekme kuvveti; Fs=As fyk olur.
Donatıdaki gerilme sabit kaldığından (s=fyk) toplam çekme kuvveti de
değişmez. Bu denge koşulu ile beton basınç bileşkesi:
Fs=As fyk=Fc

Şekil 4.6 (c-f)

Bu aşamadan sonra yük artmaya devam ederse beton ve donatıdaki birim şekil
değiştirmeler artacaktır.
Donatı akma sınırına ulaşmış olduğundan donatının σs-εs eğrisinin özelliği
nedeni ile birim uzama aynı gerilme altında çok hızlı bir artış gösterecektir.
Donatıdaki birim uzama artış hızı, betonun birim kısalma artış hızından çok daha
yüksek olacaktır.
Birim deformasyon dağılımı doğrusal kalmak zorunda olduğundan beton ve
donatıdaki farklı miktardaki artış ancak tarafsız eksenin yukarı doğru kayması ile
mümkün olacaktır (Şekil 4.6(e))

Şekil 4.6 (c-f)

Bu aşamadan sonra kirişe uygulanan yük arttığında betonun σ-ε eğrisinden
kolayca görülebileceği gibi beton dış lifinde εco ötesinde bir artış, ancak bu lifteki
gerilme azalması ile mümkün olurken, donatı çeliğinde sabit gerilme altında birim
uzama hızla büyümektedir.

Şekil 4.6 (c-f)

Donatı çeliğindeki birim uzama artış hızının betona oranla çok daha büyük
olması, tarafsız eksenin daha fazla yukarı kaymasını gerektirmektedir. Eksen
yukarı kaydıkça basınçtaki beton alanı azalmaktadır. Denge koşulu gereği beton
basınç bileşkesinin sabit kalması gerektiğinden (Fc=Fs=Asfyk), tarafsız eksenin
yükselmesi, en dış lifteki beton birim kısalmasının sınır kısalma değerine
ulaşmasına kadar devam edecektir. Bu sınır değere ulaştığında (εc= εcu), basınç
bölgesindeki beton ezilerek dağılacak, donatı da akmış olduğundan kiriş taşıma
kapasitesine erişmiş olacaktır (Şekil 4.6(f)).

Şekil 4.6 (c-f)

Akma anındaki moment kapasitesi:
My=As fyk z1 (4.5)
Kırılma anındaki moment kapasitesi:
Mr=As fyk z3 olur. z3>z1 olduğundan Mr>My dir.
Ancak moment
kolundaki artış küçük
olduğundan bu iki
moment arasındaki fark
oldukça azdır ve
momentin akmadan
sonra sabit kalacağı
varsayımının getireceği
hata oranı çok düşüktür.

Şekil 4.6 (c-f)

Kirişe aşırı çekme donatısı yerleştirildiğinde, fazla donatı tarafsız eksenin
konumunu değiştirecektir. Tarafsız eksenin çekme donatısına doğru kayması
sonucu c/s oranı artar, böylece cu olduğunda donatı henüz akma sınırına
ulaşmayacaktır (s<sy). Dolayısı ile kırılma son derece gevrek ve ani olur. Bu
kırılma basınç kırılması olarak adlandırılır.
Yukarıda anlatılan davranış, kirişteki kırılma türünün çekme donatısına bağlı
olduğunu göstermektedir. Gevrek kırılma istenmeyen bir davranış biçimi
olduğundan, yönetmeliklerde donatı yüzdesine bir üst sınır getirilmiştir.
4.3 Kesit Taşıma Gücünün Hesabı
Kirişlerde basınç kırılması, çekme kırılması ve dengeli kırılma olmak üzere üç
tür kırılma vardır.
Çekme donatısı akma birim uzamasına eriştiği anda, en dış lifteki beton da
ezilme birim kısalması sınırına ulaştığı anda oluşan kırılma türü dengeli kırılma
olarak adlandırılır.

Kirişlerde kırılma türü donatı oranına bağlı olduğundan, dengeli kırılmayı

sağlayan donatı oranı '' dengeli donatı oranı '' olarak adlandırılır ve b ile gösterilir.
Donatısı dengeliden fazla olana (b) denge üstü, az olana ise (b) denge altı
denir.

Tanım Donatı Oranı Kırılma Türü

Dengeli =b Gevrek
Denge Üstü b Gevrek
Denge Altı b Sünek
4.3.1 Basit Donatılı, Dikdörtgen Kesitli Dengeli Kirişlerin Taşıma
Gücü

Şekil 4.7(a-b)
Şekil 4.7(b)
Donatı için kuvvet deformasyon ilişkisi
f yd (4.6)
 sy 
Es

yazılır ve uygunluk denklemi gerilme cinsinden ifade edilebilir.

cb 0.003
 E (4.7)
d 0.003E s  f yd s

Boyutları ve malzeme özellikleri bilinen dikdörtgen kesitli bir kiriş için dengeli
A
durumu belirleyen en önemli indeks, dengeli donatı yüzdesidir (   b d ). Ayrıca
b
sb

w
dengeli durum için moment kolu katsayısının belirlenmesinde de yarar vardır.

bw d 2
Betonarme kirişlerin hesabında, fiziksel bir anlamı olmayan ve olarak
tanımlanan K değerine de ihtiyaç vardır. M
Özet:
Bilinenler: Dikdörtgen kesit malzeme dayanımları (fyd,fcd)
İstenen: b, Kb,Jb
cb 0.003
a)  E
d 0.003E s  f yd s

A sb 0.85f cd b w k1c b
b) b  A sb 
bwd f yd

A sb 0.85f cd k1c b
b  
bwd f yd d

c) Moment kolu katsayısı hesaplanır;

kc kc
jb d  (d  1 b ) jb  (1  1 b )
2 2d

d) Kb hesaplanır
Böylece çeşitli beton ve çelik sınıfları için cb/d, b, jb ve Kb değerleri hesaplanır.
Bu şekilde hazırlanan çizelge yardımı ile kesit hesabı yapılırken söz konusu
kesitin denge altı olup olmadığı belirlenebilir. Bu amaçla kesit için hesaplanmış 
veya K değerlerinden yararlanılır. Bu çizelgelere Ersoy ve Özcebe’ye ait olan
Betonarme kitabından ulaşılabilir.
b veya K>Kb ise kiriş denge altıdır.
4.3.2 Basit Donatılı, Dikdörtgen Kesitli Denge Altı Kirişlerin
Taşıma Gücü

Şekil 4.8
Yönetmeliklerde sadece denge altı kirişlere izin verilir. Denge altı kirişte en dış
lifteki beton birim kısalması ezilme sınırına erişmeden önce çekme donatısı
akacağından (c=cu için s>sy), kırılma anı temel alınarak yapılan taşıma gücü
hesabında s=fyd alınır.

Şekil 4.8
Özet:
Bilinenler: bw, d, As,fyd,fcd
İstenen: Mr
As
a)  hesaplanır;  
bwd
b) Eğer b ise, kiriş denge altıdır.
c) k1c/d ve j hesaplanır.
d) Mr hesaplanır.