7.

KESME KUVVETİ ve KAYMA GERİLMESİ

Genelde bir kiriş hem kesme kuvveti hem de moment taşır (Şekil 7.1.). Kesme kuvveti V,
kirişin kesitine etkiyen kayma gerilmesi (τ) dağılımının bir sonucudur (Şekil 7.2.).

Şekil 7.1

Şekil 7.2

Bu kiriş içerisinden aşağıdaki şekilde (Şekil 7.3) gösterildiği gibi bir dikdörtgen eleman çıkarıp
kesit görüntüsünü aldığımızda (kesit görüntüsü-1), bu elemanın dengede kalabilmesi için yukarı
yöndeki kayma gerilmesini dengeleyecek şekilde aşağı yönde de bir kayma gerilmesinin
oluşması gerektiği görülmektedir (kesit görüntüsü-2). Ancak bu iki gerilmesinin etkisi altında
eleman kesit görüntüsü-3’de görüldüğü gibi deforme olacaktır. Bunun engellenebilmesi için ise
elemanın diğer iki yüzeyine de kesit görüntüsü-4’de gösterildiği gibi kayma gerilmelerinin
etkimesi gerektiği görülmektedir. Bu kesit görüntüsünü dikdörtgen elemanda yerine
koyduğumuzda ve elemanı da tekrar kiriş içerisine yerleştirdiğimizde yukarıda gösterilen
kesme kuvvetinin etkisi altıda kiriş boyunca kayma gerilmelerinin de oluştuğu görülmektedir.

Şekil 7.3
Bu gerilmelerin varlığını birkaç parçadan oluşan bir kirişi ele aldığımızda açıkça görebiliriz.
Bu kirişin uç kısmına bir kuvvet uyguladığımızda kirişi oluşturan parçalar birbirleri üzerinde
Şekil 7.4(a)‘da olduğu gibi kayacaktır. Bu parçalar birbirine yapıştırılıp kuvvet tekrar
uygulandığında ise parçaların birbiri üzerinde kayması engellenecek (Şekil 7.4(a)) ve yüzeyler
arasında kayma gerilmesi oluşacaktır (Şekil 7.4(b)). Eğer bu kayma gerilmeleri tutkalın kayma
mukavemetinden yüksek olursa bağlantı hasara uğrayacaktır.
Bu yatay kayma gerilmelerinin varlığı ahşap kirişlerin yük altında neden uzun ekseni boyunca
hasara uğradığını da açıklamaktadır (Şekil 7.5).

Şekil 7.4

Şekil 7.5
7.1. Kayma gerilmesinin hesabı
V
Kirişin kesitine etkiyen ortalama kayma gerilmesini τort =
A
formülü ile hesaplayabiliriz. Burada V kesme kuvveti, A ise kirişin
kesit alanıdır.

Şekil 7.6.
Ancak kayma gerilmesi kirişin kesiti boyunca üniform olarak dağılmamaktadır. Kayma
gerilmesi kirişin alt ve üst serbest yüzeylerinde sıfır olmak zorundadır. Dolayısıyla, ortalama
kayma gerilmesi formülü bize kesitteki kayma gerilmesi dağılımını vermediği için yeni bir
formülün türetilmesi gerekmektedir.

Şekil 7.7
Kesme kuvvetine maruz kalan kirişlerin kesitinde meydana gelen kayma gerilmesi;

𝑉𝑄
𝜏=
𝐼𝑡
formülü ile hesaplanır.
Burada;
V= iç kesme kuvveti
I= dik kesitin tamamının tarafsız eksene göre hesaplanan atalet momenti
t= elemanın τ’nın belirleneceği noktadaki dik kesitinin genişliği
𝑄 = ∫ 𝑦̅′𝐴′ formolü ile hesaplanan tarafsız eksen göre alanın momentidir. Bu formülde
𝐴’ t’nin ölçüldüğü kesit düzlemindeki elemanın üst (veya alt) parçasının alanı, 𝑦̅′ tarafsız
eksenden A’nın geometrik merkezine olan uzaklıktır (Şekil 7.8).

Şekil 7.8
Yukarıda verilen kayma formülü, kirişin tarafsız eksenine herhangi bir uzaklıkta kiriş boyunca
paralel uzanan kesitine etkiyen kayma gerilmesini belirlemek için de kullanılır.

Farklı kesitler için kayma gerilmesinin dağılımı Şekil 7.9’da verilmiştir. Görüldüğü gibi tüm
kesitler için kayma gerilmesi tarafsız eksende maksimum iken, alt ve üst serbest yüzeylerde
sıfırdır.

Şekil 7.9
7.2. Çok parçalı elemanlarda kayma akısı
Mühendislik uygulamalarında bazen elemanlar yüklere karşı daha büyük bir mukavemet
göstermeleri için "birkaç parçadan" oluşturulurlar (Şekil 7.10). Yükler elemanlarda eğilmeye
sebep olursa çiviler, cıvatalar, kaynak malzemesi veya yapıştırıcı gibi bağlayıcılara bileşen
parçalarının birinin diğerine göre kaymasına engel olmak için ihtiyaç duyulabilir. Bu
bağlayıcıların tasarımı veya aralıklarını belirlemek için bağlayıcının taşıması gereken kesme
kuvvetini bilmek gerekmektedir. Bu yükleme, kirişin birim uzunluğunda bir kuvvet olarak
ölçüldüğünde kayma akısı q olarak isimlendirilir.
Kayma akısı bir kirişin ekseni boyunca birim uzunluktaki kuvvetin ölçüsüdür. Bu değer kayma
formülünden bulunur ve kompozit kirişin çeşitli parçalarını bir arada tutan tutkal ve
bağlayıcılarda ortaya çıkan kesme kuvvetini belirlemek için kullanılır. Kayma akısı aşağıdaki
formül ile hesaplanır.

𝑉𝑄 𝑁
𝑞= 𝐵𝑖𝑟𝑖𝑚𝑖 ′𝑑𝑖𝑟
𝐼 𝑚
 𝑄 = ∫ 𝑦̅′𝐴′ formolü ile hesaplanan tarafsız eksen göre alanın momentidir. Bu formülde
𝐴’ kayma akısının hesaplanacağı birleşim yerinde kirişe bağlanan parçanın dik kesit alanı ve
𝑦̅′ tarafsız eksenden A’nın geometrik merkezine olan uzaklıktır (Şekil 7.8).

Şekil 7.10
Bu denklemi kullanırken Q’yu doğru tanımlamak çok önemlidir. Bunun için Şekil 7.11'de
gösterilen kiriş dik kesitlerini ele alalım. Gölgeli parçalar yapıştırıcılar ile kirişe bağlanmakta
ve bağlantı düzlemleri kalın siyah çizgilerle tanımlanmaktadırlar. Bu kesitler için kayma akısı
q her şekilde ayrı ayrı gösterilen A' ve y' değerleri ile hesaplanan Q değeri kullanılarak
belirlenir.
Kayma akısı q Şekil 7.11(a)'da bir tek bağlayıcıyla karşılanırken, Şekil 7.11(b)'de iki bağlayıcı
ve Şekil 7.11(c)'de üç bağlayıcı tarafından karşılanacaktır. Diğer bir deyişle, Şekil 7.11(a)'da
bağlayıcı q'nun hesaplanan değerinin tamamını karşılar ve Şekil 7.11(b) ve c'lerde her bağlayıcı
sırasıyla q/2 ve q/3'ü karşılamaktadır.

Şekil 7.11