ÖMÜR-KESME HIZI (TAYLOR) BAĞINTISI

Esasen takım ömrü aşınmaya bağlı olduğundan aşınmayı etkileyen iş parçası ve kesici takım
malzemesi, takım geometrisi, talaş geometrisi, kesme hızı ve kesme sıvısı gibi faktörler takım
ömrünü de etkiler. Bunlardan en önemlisi kesme hızıdır. Takım ömrü (T) ve kesme hızı (Vc)
arasında Taylor tarafından deneylere göre belirlenen

𝑉𝑐 . 𝑇 𝑛 = 𝐶

bağıntısı vardır. Burada n-parça ve takım malzemesine bağlı bir sabit, C- deney koşullarına
bağlı bir sabit, Vc- kesme hızı, T- takım ömrüdür.

Taylor ömür bağıntısına göre kesme hızının artması ile takım ömrü parabolik şekilde azalır
(Şekil 1.2-30a). Bununla beraber bu diyagram Şekil 1.2-30b’de gösterildiği gibi, logaritmik
koordinat sisteminde temsil edilirse bir doğru elde edilir ve analitik bakımdan

log 𝑉𝑐 = log 𝐶 − 𝑛. log 𝑇

şeklinde ifade edilebilir.

Diyagram ve bağıntı belirli bir iş parçası-takım malzemesi çifti için geçerlidir. Burada n
faktörü geometrik olarak T-Vc doğrusunun eğimini gösterir. Buna göre Şekil 1.2-30b’de
verilen 1 ve 2 noktaları için kesme hızları ve ömür değerleri Vc1, T1 ve Vc2, T2 olarak yerine
yazılırsa;

log 𝑉𝑐1 + 𝑛. log 𝑇1 = log 𝑉𝑐2 + 𝑛. log 𝑇2

elde edilir ve buradan

log 𝑉𝑐1 − log 𝑉𝑐2

𝑛 =
log 𝑇2 − log 𝑇1

yazılabilir. Burada n faktörü esasen kesme hızının takım ömrü üzerindeki etkisini gösterir.
Buna göre belirli bir iş parçası malzemesi ele alınırsa bu malzeme için n değeri çeşitli takım
malzemeleri için farklıdır. En büyük etki yani takım ömrünün azalması hız çeliklerinde
görülürken, sert metal kesiciler bu etki daha az ve seramik kesiciler için çok daha azdır (Şekil
1.2-31a).

Şekil 1.2-31b’de iş parçası malzemesi yapı çeliği ve takım malzemesi kaplanmamış HSS (1),
kaplanmamış sert metal (2), kaplanmış sert metal (3) ve seramik (4) için deneylerle elde
edilen T-Vc diyagramları verilmiştir. Takım ömrü değerleri VBem =0,2 mm lik bir aşınma için
ve kesme sıvısı kullanılan bir ortamda elde edilmiştir. Tablo 1.2-2’de bazı iş parçası
malzemeleri ile takım malzemeleri için n faktörü değerleri verilmiştir.

SORU: İş parçası-takım malzemesi C60-HSS için aşınma ömür bağıntısı denklemini elde
etmek için kesme deneyleri yapılmıştır. Deneylerden;

- Vc1= 30 m/dk için takım ömrü T1= 50 dk

- Vc2= 42 m/dk için takım ömrü T2= 5 dk olarak tespit edilmiştir.

Buna göre bu malzeme çiftinin aşınma-ömür bağıntısını çıkararak, 50 m/dk kesme hızı için
takım ömrünü hesaplayınız.

ÇÖZÜM: Bu malzeme çiftine ait Taylor bağıntısı için öncelikle n değerini bulalım.
 log 𝑉𝑐1 − log 𝑉𝑐2 log 30 − log 42
𝑛 = = = 0,146
log 𝑇2 − log 𝑇1 log 5 − log 50

bulunur, buradan bu malzeme çiftine ait C sabitini bulmak için 𝑉𝑐 . 𝑇 𝑛 = 𝐶 denklemi

verilerden biri için yazılırsa;

30. 500,146 = 𝐶 𝑜𝑙𝑢𝑟 𝑏𝑢𝑟𝑎𝑑𝑎𝑛 𝑪 = 𝟓𝟑, 𝟏𝟑𝟔 bulunur. Buna göre bu malzeme çifti için
genel Taylor denklemi

𝑉𝑐 . 𝑇 0,146 = 53,136

şeklinde yazılabilir. Buna göre 50 m/dk kesme hızı için takım ömrü elde edilen Taylor
denkleminde yerine yazılırsa,

53,136 1/0,146
50. 𝑇 0,146 = 53,136 => 𝑇=( ) = 1,516 𝑑𝑘 bulunur.
50

METAL KESMEDE KUVVET ANALİZİ

Şekil 19.10a’da gösterilen ortogonal kesme işleminde, talaşa etki eden kuvvetleri ele alalım.
Takım tarafından talaşa uygulanan kuvvetler iki dikey bileşene ayrılır.

- sürtünme kuvveti (F)

- sürtünmeye dik olan (normal) kuvvet (N)

Sürtünme kuvveti F, talaşın talaş yüzeyinde takımın hareketine gösterdiği dirençtir. N kuvveti
ise sürtünme kuvvetinin normali (dikeyi) kuvvettir. Bu iki bileşen takım ile talaş arasındaki
sürtünme katsayısını belirlemede kullanılır.

𝐹
𝜇= (19.5)
𝑁
Sürtünme kuvveti ve onun dik kuvveti normal bileşke kuvvet R’ye vektörel olarak eklenebilir,
R kuvveti ρ açısıyla etki eder ve ρ’ya sürtünme açısı denir. Sürtünme açısı ile sürtünme
katsayısı arasındaki ilişki

𝜇 = tan 𝜌 (19.6)

olarak yazılır.

Ayrıca talaşa etki eden takım kuvvetleri iki bileşenli kuvvettir: kesme kuvveti ve kesme
kuvvetine dik kuvvet (normal kuvvet). Kesme kuvveti (makaslama kuvveti) Fs, kesme
düzleminde kesme (kayma) deformasyonuna neden olan kuvvettir. Kesme kuvvetine dik olan
normal kuvvet Fn kesme kuvvetinin dikeyidir. Kesme kuvvetine bağlı olarak, iş parçası ile
talaş arasındaki kesme yüzeyindeki (düzlemindeki) kayma gerilimi:

𝐹𝑠
𝜏= (19.7)
𝐴𝑠

dir. Burada As- kesme yüzeyi alanıdır. Kesme yüzeyi alanı Denklem 19.8’de verilen eşitlikle
bulunabilir.

ℎ. 𝑤
𝐴𝑠 = (19.8)
sin ∅

Denklem 19.8 de verilen h- kesme derinliği (mm), w- talaş eni (kesme genişliği) (mm) ni
temsil etmektedir.

Denklem 19.7 deki kayma gerilimi, talaş kaldırma işlemini gerçekleştirmek için gerekli
gerilmenin seviyesini göstermektedir. Bu nedenle gerilme kesmenin gerçekleştiği koşullar
altında işlenen malzemenin kayma mukavemetine eşittir (𝜏 = 𝑆).

Fs ve Fn kuvvetlerinin vektörel sonucu R’ bileşke kuvvetidir. Talaşa etki eden kuvvetlerin

dengede olması gerektiği için R’ bileşke kuvvetinin büyüklüğü, ters yönlü aynı doğrultudaki R
bileşkesine eşit olmalıdır (Şekil 19.10a).

Belirtilen bu dört kuvvet bileşeninden ( F, N, Fs ve Fn ) hiçbiri talaş kaldırma işleminde

doğrudan ölçülemez. Çünkü uygulandığı yönler, takım geometrilerine ve kesme koşullarına
bağlı olarak farklıdır. Fakat, kesme takımına etki eden kuvveti ölçmek dinamometre aleti ile
mümkündür. Böylece takıma etki eden iki ek kuvvet doğrudan ölçülebilir (Şekil 19.10b):

- kesme kuvveti ( Fc )
- itme kuvveti ( Ft )

Kesme kuvveti Fc , kesme yönündedir ve Vc kesme hızı ile aynı doğrultudadır.

İtme kuvveti Ft , kesme kuvvetine dik doğrultudadır ve kesme öncesi talaş kalınlığı (kesme
derinliği) (h) ile ilişkilidir. Kesme kuvveti ve itme kuvveti Şekil 19.10b’de bileşke kuvveti R”
ile gösterilmiştir. Bu kuvvetlerin kendi yönleri bilinmektedir, böylece dinamometredeki
kuvvet transformatörleri buna göre hizalanabilir.
Ölçülemeyen dört kuvvet bileşeni için eşitlikler, ölçülebilir iki kuvvetten türetilmiştir. Şekil
19.11’deki kuvvet diyagramını kullanarak, aşağıdaki trigonometrik ilişkiler türetilir:

𝐹 = 𝐹𝑐 . sin 𝛾0 + 𝐹𝑡 . cos 𝛾0 (19.9)

𝑁 = 𝐹𝑐 . cos 𝛾0 − 𝐹𝑡 . sin 𝛾0 (19.10)

𝐹𝑠 = 𝐹𝑐 . cos ∅ − 𝐹𝑡 . sin ∅ (19.11)

𝐹𝑛 = 𝐹𝑐 . sin ∅ + 𝐹𝑡 . cos ∅ (19.12)

Eğer kesme kuvveti ve itme kuvveti biliniyorsa, bu dört eşitlikten kesme kuvveti, sürtünme
kuvveti ve sürtünmenin normal kuvvetinin yaklaşık değerleri hesaplanabilir. Bu kuvvet
değerlerine bağlı olarak, kesme gerilmesi ve sürtünme katsayısı belirlenebilir.

Ortogonal kesmede talaş açısı 𝛾0 = 0 olduğu özel durumda Denklem (19.9) ve (19.10)’un
sırasıyla 𝐹 = 𝐹𝑡 ve 𝑁 = 𝐹𝑐 ’ye dönüştüğü dikkate alınmalıdır. bu özel durumda, sürtünme
kuvveti ve onun normal kuvveti dinamometre ile doğrudan ölçülebilir.

SORU: Ortogonal kesme yapılan talaş kaldırma operasyonunda talaş açısı 𝛾0 = 10𝑜 dir.
Kesmeden önceki talaş kalınlığı (kesme derinliği) h=0,5 mm ve kesme (kayma) düzlemi açısı
∅ = 25,4𝑜 , ortogonal kesme işlemi genişliği w=3 mm dir. Kesme esnasında dinamometreden
ölçülen kesme kuvveti 𝐹𝑐 = 1559 𝑁 ve itme kuvveti 𝐹𝑡 = 1271 𝑁 olduğuna göre iş
parçasının kesme mukavemetini hesaplayınız.

ÇÖZÜM: Kesme kuvveti (makaslama kuvveti) Fs, kesme düzleminde kesme (kayma)
deformasyonuna neden olan kuvvettir, dolayısıyla Denklem (19.11) de verilenler yerine
yazılırsa kesme kuvveti (makaslama kuvveti) Fs, bulunabilir.
 𝐹𝑠 = 1559. cos 25,4 − 1271. sin 25,4 = 863 𝑁

Kesme yüzey alanı Denklem (19.8)’den:

ℎ. 𝑤 (0,5).3
𝐴𝑠 = = = 3,497 mm2
sin ∅ sin 25,4

bulunur.

Kesme gerilmesi, işlenen malzemenin kesme (kayma) mukavemetine eşittir.

863 N
𝜏=𝑆= = 247 = 247 MPa
3,497 mm2

Bu örnek kesme kuvveti ve itme kuvvetinin iş parçasının kesme dayanımı ile ilişkili olduğunu
göstermektedir. Bu ilişkiler daha doğrudan kurulabilir. Denklem (19.7)’den kesme kuvveti
𝐹𝑠 = 𝜏. 𝐴𝑠 = 𝑆. 𝐴𝑠 olduğu hatırlanırsa Şekil 19.11’deki kuvvet diyagramı aşağıdaki eşitlikleri
türetmek için kullanılır.

𝑆. ℎ. 𝑤. cos(𝜌 − 𝛾0 ) 𝐹𝑠 . cos(𝜌 − 𝛾0 )
𝐹𝑐 = = (19.13)
sin ∅. cos(∅ + 𝜌 − 𝛾0 ) cos(∅ + 𝜌 − 𝛾0 )

ve

𝑆. ℎ. 𝑤. sin(𝜌 − 𝛾0 ) 𝐹𝑠 . sin(𝜌 − 𝛾0 )
𝐹𝑡 = = (19.14)
sin ∅. cos(∅ + 𝜌 − 𝛾0 ) cos(∅ + 𝜌 − 𝛾0 )

Bu eşitlikler, eğer iş parçasının kesme (kayma) dayanımı biliniyorsa ortogonal kesme

işleminde ortaya çıkacak kesme kuvvetini ve itme kuvvetini tahmin etmede yardımcı olur.

KESME KUVVETİNE AİT PRATİK HESAPLAR

Özellikle kesme (kayma) düzlemi açısı ∅’yi belirleyen ρ sürtünme açısının belirlenmesi zor
olduğundan pratikte kesme kevveti (𝐹𝑐 ) ve radyal (itme) kuvvet (𝐹𝑡 ) analitik yaklaşım yerine 𝜏
kayma mukavemeti niteliğindeki özgül kesme mukavemeti denilen ks faktörüne dayanarak
hesaplanır. Buna göre kesme kuvveti:

𝐹𝑐 = 𝐴𝑠 . 𝑘𝑠 = ℎ. 𝑏. 𝑘𝑠

bağıntısı ile hesaplanır. Burada ks – N/mm2 olmak üzere özgül kesme mukavemeti olup birim
talaş alanına ait bir dayanım değeridir ve esas iş parçası malzemesine bağlıdır.

ks değeri deneylerle tayin edilen faktörlere bağlı olarak belirlenir. Buna göre ks özgül kesme
mukavemeti;

𝑘𝑠 = 𝑘𝑠ℎ . 𝑘𝛾 . 𝑘𝜆 . 𝑘𝑡𝑦 . 𝑘𝑘𝑠 . (𝑘𝑎 )

bağıntısı ile hesaplanır. Burada:

- 𝑘𝑠ℎ − h talaş kalınlığına bağlı esas özgül kesme mukavemeti,

 - 𝑘𝛾 − talaş açısı düzeltme faktörü,
- 𝑘𝜆 − eğim açısı düzeltme faktörü,
- 𝑘𝑡𝑦 − takım malzemesi ve talaş kaldırma yöntemi düzeltme faktörü,
- 𝑘𝑘𝑠 − kesme sıvısı faktörü,
- 𝑘𝑎 − aşınma düzeltme faktörüdür ve aşınmış takımla kesmede 𝑘𝑎 = 1,3 − 1,5
arasında alınabilir. Takımdaki aşınmanın etkisini gösterir ve esasen takım aşındıktan
sonraki kesme kuvvetinin hesaplamasında dikkate alınır. Aşınmamış takımla ilk
kesmedeki kesme kuvveti hesabında 𝑘𝑎 = 1 alınmalıdır.

1- Esas Özgül Kesme Mukavemeti (𝒌𝒔𝒉 )

Deneylerden elde edilen verilere göre esas özgül kesme mukavemetini en çok etkileyen h
talaş kalınlığıdır. Belirli bir iş parçası malzemesi ve takım malzemesi için talaş kalınlığına
bağlı olan esas özgül kesme mukavemeti (𝑘𝑠ℎ ) ile talaş kalınlığı (h) arasındaki ilişki Şekil 1.2-
34’de verilmiştir. Buna göre talaş kalınlığı arttıkça esas özgül kesme mukavemeti ve buna
bağlı olarak kesme kuvveti azalmaktadır.

Şekil 1.2-34b’de logaritmik ölçekte verilen diyagramda ayrıca h=1 mm, b=1 mm talaş
kesitine karşılık gelen bir birim özgül kesme mukavemeti ks1.1 verilmiştir. Buna göre doğrunun
1 ve 2 noktalarından geçen denklem yazılırsa ve doğrunun eğimi 𝐭𝐚𝐧 𝜶 = 𝒛 ile gösterilirse
𝑘𝑠ℎ ile h arasında:

𝑘𝑠 1.1
𝑘𝑠ℎ = = 𝑘𝑠 1.1 . ℎ−𝑠
ℎ𝑠
bağıntısı bulunur.

Burada 𝑘𝑠 1.1- h=1 mm, b=1 mm boyutlarında talaş kaldıran birim özgül kesme mukavemeti,

s- 𝑘𝑠ℎ ile h arasındaki eğrinin eğimini gösteren ve esasen iş parçası-takım malzemelerinin

etkisini ifade eden bir faktördür.

İş parçası malzemesi ve belirli kesme şartları için s-𝑘𝑠 1.1 tablosu Tablo A-1.2’de verilmiştir.
2- Diğer Faktörler

- 𝑘𝛾 talaş açısı 𝛾’nın etkisini gösteren faktördür ve

𝛾0 − 𝛾𝐷
𝑘𝛾 = 1 −
66,7

bağıntısı ile hesaplanır. Burada 𝛾0 − takımın talaş açısı,

çelik için 𝛾𝐷 = 6𝑜 ve dökme demir için 𝛾𝐷 = 2𝑜 alınır. Buradan da görüleceği üzere
talaş açısı 𝛾0’nın artması ile 𝑘𝛾 ve buna bağlı özgül kesme mukavemeti 𝑘𝑠
azalmaktadır.
 - 𝑘𝜆 eğim açısı 𝜆’nın etkisini gösteren faktör olup

94 − 1,5. 𝜆
𝑘𝜆 =
100
bağıntısı ile hesaplanır. Genelde pratikte en çok kullanılan eğim açısı 𝜆 = −4𝑜 ’dir.

- 𝑘𝑡𝑦 takım malzemesi ve işleme yöntemi faktörü Tablo A-1.3’te 𝑘𝑘𝑠 kesme sıvısı
faktörü değerleri ise Tablo A-1.4’te verilmiştir.

Yukarıda verilen bağıntılar ve tablolardaki değerler incelenirse özgül kesme mukavemeti ve

dolayısıyla kesme kuvveti hakkında şu sonuçlar çıkarılabilir:

- İş parçası malzemesinin kopma mukavemeti arttıkça gerekli kesme kuvveti de artar

- Talaş kalınlığı arttıkça kesme kuvveti azalır
- Talaş açısı arttıkça kesme kuvveti azalır

Bununla beraber bu sonuçlar yüzey kalitesi, aşınma, ısı oluşumu, mukavemet gibi diğer
etkenlerle birlikte değerlendirilmelidir.
SORU- GGG50 malzemesinden bir mile dış tornalama işlemi yapılacaktır. Paso kalınlığı a=5
mm, ilerleme f=0,25 mm/dev dir. HSS kalemle yapılacak işlemde talaş açısı 5o, eğim açısı -2o
ve yaklaşma (yerleşme) açısı 60o dir. Kesme yağı kullanılacaktır. Bu tornalama işlemi için
gerekli kesme kuvvetini hesaplayınız.

ÇÖZÜM:

Tablo A-1.2’den GGG50 için 𝑘𝑠 1.1 = 1060 N/mm2 ve s=0,3 alınır.

𝑎 5
ℎ = 𝑓. 𝑠𝑖𝑛𝑋 = 0,25. sin 60 = 0,217 mm 𝑣𝑒 𝑏 = 𝑠𝑖𝑛𝑋 = sin 60 = 5,77 mm bulunur.

𝑘𝑡𝑦 ve 𝑘𝑘𝑠 değerleri sırasıyla Tablo A-1.3 ve Tablo A-1.4’ten

𝑘𝑡𝑦 = 1,05 ve 𝑘𝑘𝑠 = 0,85 olarak alınır.

𝛾0 − 𝛾𝐷 5−2
𝑘𝛾 = 1 − =1− = 0,955
66,7 66,7

bulunur. Burada 𝛾𝐷 değerinin GGG50 (dökme demir) için 2o alındığına dikkat edilmelidir.

94 − 1,5. 𝜆 94 − 1,5. (−2)

𝑘𝜆 = = = 0,97
100 100
bulunur.

İlk kesmede daha önce kullanılmamış bir kesici uç kullanılacağı düşünülürse 𝑘𝑎 = 1 alınır.

Buna göre özgül kesme mukavemeti;

𝑘𝑠 = 𝑘𝑠ℎ . 𝑘𝛾 . 𝑘𝜆 . 𝑘𝑡𝑦 . 𝑘𝑘𝑠 . (𝑘𝑎 ) den

𝑘𝑠 = (1677,2). (0,955). (0,97). (1,05). (0,85). (1) = 1386,654 N/mm2 bulunur.

Kesme kuvveti ise;

𝐹𝑐 = ℎ. 𝑏. 𝑘𝑠 den

𝐹𝑐 = (0,217). (5,77). (1386,654) = 1736,215 N bulunur.