3.

BİRLEŞİMLER VE BİRLEŞİM ARAÇLARI

Birleşim yapma gereği: elemanların boyunu uzatma, elemanların en

kesitini arttırma (birleşik en kesitler), düğüm noktalarının ve
mesnetlerin teşkili, ...
Birleşimlerin türleri: çözülebilen birleşimler (bulon ile),
çözülemeyen birleşimler (perçin ve kaynak ile) yapılmaktadır.
Birleşim araçları:
-perçin
kaba siyah bulonlar
olağan bulon �
-bulon (= cıvata)� uygun parlak bulonlar
yükek mukavemetli ve öngerilmeli bulonlar
-kaynak
-(tutkal)
3. 1 Perçinli Birleşimler
Perçinli birleşim, birleştirilecek parçalarda önceden açılan deliklere, özel
biçimli elamanların (perçin) sıcakta dövülerek ve sıkıştırılarak
yerleştirilmesiyle gerçekleşir.
•Ham perçin malzemesi: birleştirdiği çelik parçalardan farklıdır. St.37 için St.34; St.
52 için St.44 gibi.
Ancak, sıcakta dövülünce perçin malzemesi, ana malzeme özelliğine dönüşür.
•Ham perçin boyutları:

Ham perçin çapı, amprik formülle [cm] biriminde hesaplanmaktadır.

Not: Hadde profillerine uygun delik çapları profil tablolarında verilmektedir.

→ (makina ile dövme) (uygun kapak başı için)

→ olmalı (dövmede deliğin şişme ile dolması için )
(gömme başlı perçinlerde s≤ 6,5d)
3. 1. 1 Perçinli Birleşimlerin Çalışma Şekli
Perçinli birleşimler daha çok makaslanmaya zorlanırlar.

Etki sayısının bulunmasında,

parça sayısı kadar kuvvetlerin
yönlerine de dikkat edilmeli.

Ekseni doğrultusunda
Çekmeye zorlanan perçinler
de vardır.
Gerilme Yayılışı Kabulleri
3.1.2 Perçinli birleşim Hesap Bağıntıları (makaslama zorlaması)

Perçinle ilgili gerilme kontrolleri: (Tablo-7.4)

Makaslama kontrolü
𝑃𝑃/𝑛𝑛 1400 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑚𝑚2 YD. 1 − H
𝜏𝜏𝑠𝑠 = ≤ 𝜏𝜏𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 = St. 37
𝑚𝑚 𝜋𝜋 𝑑𝑑2 /4 1600 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑚𝑚2 YD .2 − HZ
Ezilme kontrolü
𝑃𝑃/𝑛𝑛 2800 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑚𝑚2 (YD. 1 − H)
σl = ≤ 𝜎𝜎𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 = St. 37
𝑑𝑑 𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ 3200 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑚𝑚2 (YD. 2 − HZ)
m=etki sayısı
𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ =min (t1 , t2) → tek etkilide
𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ =min (t2 , t1 +t3) → çift etkilide

Bir perçinin güvenle aktarabileceği kuvvet

𝜋𝜋 𝑑𝑑2
𝑷𝑷𝟏𝟏𝒆𝒆𝒆𝒆𝝉𝝉 = 𝑚𝑚 ∗ 𝜏𝜏𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠
4 � küçüğü 𝑃𝑃1𝑒𝑒𝑒𝑒 değeridir.
𝑷𝑷𝟏𝟏𝒆𝒆𝒆𝒆𝒍𝒍 = 𝑑𝑑 𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ 𝜎𝜎𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙
Ekseni doğrultusunda Çekmeye zorlanan perçinlerde
𝑃𝑃/𝑛𝑛 480 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑚𝑚2 St. 37 (H için)
𝜎𝜎𝑧𝑧 = ≤ 𝜎𝜎𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧 =�
𝜋𝜋 𝑑𝑑2 /4 540 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑚𝑚2 (St. 37)(HZ için)
𝜋𝜋 𝑑𝑑2
𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝜎𝜎 = 𝜎𝜎𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧
4

Perçin emniyet gerilmeleri: (𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑚𝑚2 )

Birleştirilen parçalarla ilgili kontroller: (Tablo 6.2)
𝑃𝑃
σ = ≤ 𝜎𝜎ç𝑒𝑒𝑒𝑒 ; Fn =𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ (𝑏𝑏 − 𝑛𝑛1 𝑑𝑑) (n1: bir en kesitteki perçin sayısı)
𝐹𝐹𝑛𝑛
𝑃𝑃/𝑛𝑛
𝜏𝜏 = ≤ 𝜏𝜏ç𝑒𝑒𝑒𝑒 (uygun perçin aralıklarına uyulursa bu kontrol gereksizdir)
2𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ 𝑒𝑒 ′

Perçin aralıkları

e2: profillerde ayrıca belirlidir.

Gerilme kontrolü türü problemler
 Seçilen d=d1 perçin çapı uygun mu? (levhada ve profilde ayrı
ayrı)
𝑃𝑃
 P1= ≤ 𝑃𝑃1𝑒𝑒𝑒𝑒 (perçinde kontrol)
𝑛𝑛
 Birleştirilen parçalarda gerilmesi kontrolü: basınç ve çekme
durumlarındaki farklılık.
 Aralıkların uygunluk kontrolü

Boyutlama türü problemler

 Uygun çap (*) ve boy seçimi→ 𝑃𝑃1𝑒𝑒𝑒𝑒
𝑃𝑃 ≥ 2
 n≥ �
𝑃𝑃1𝑒𝑒𝑒𝑒 ≤ 5 (aksi halde çift sıra)
 Uygun aralıkların belirlenmesi
 Sonucun çizimle gösterilmesi
(*: Konstrüktif olarak kısıtlı sayıda çap kullanılmalı)
Örnek 3. 1
Şekilde verilen perçinli birleşimi kontrol ediniz (irdeleyiniz).

• Perçin çapının ve perçinli birleşimin uygunluk irdelenmesi:

Levhada: 𝑑𝑑0 ≤ 5 ∗ 0,8-0,2=1,8 cm →d ≤19 mm (d=𝑑𝑑0 +1)
Profil tablosundan, L100.75.9 için: d ≤21 mm
Verilen: →∅ 17 → d=17 mm<19 mm (√ ) (çap uygun)
s=∑t=9+8=17 mm ≤4,5*17=76,5 mm (√ )
(perçinli birleşim mümkün)
• Perçin sayısının yeterliliği:
Perçin tek etkili: m=1
𝜋𝜋 𝑑𝑑2 𝜋𝜋 ∗1,72
𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝝉𝝉 = 𝑚𝑚 ∗ 𝜏𝜏𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 =1∗ ∗ 1,4 = 3,18 𝑡𝑡
4 4 � 𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 =3,18 t (H)
𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 = 𝑑𝑑 𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ 𝜎𝜎𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 = 1,7 ∗ 0,8 ∗ 2,8 = 3,81 𝑡𝑡

𝟖𝟖,𝟓𝟓𝟓𝟓
P1= = 2,83 𝑡𝑡 < 3,18 t= 𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 (√ ) yeterli
𝟑𝟑

• Birleştirilen parçalarda kontrol:

Levha genişleyerek gittiğinden kontrol yalnız hadde profilinde yapılacaktır.
Kuvvet çekme karakterli → net en kesit
Fn=F-∆F =15,1-1,7*0,9=13,57𝑐𝑐𝑚𝑚2 net kesit alanı
𝑃𝑃 8,50
σ = = =0,626 t/ 𝑐𝑐𝑚𝑚2 <𝜎𝜎ç𝑒𝑒𝑒𝑒 =1,4 t/ 𝑐𝑐𝑚𝑚2 (√)
𝐹𝐹𝑛𝑛 13,57
Not: perçinler çubuk ekseninde değillerse, çelik emniyet gerilmeleri 0,8 ile çarpılarak,
𝜎𝜎ç𝑒𝑒𝑒𝑒 ∗ =0,8*1,4=1,12 t/ 𝑐𝑐𝑚𝑚2 , azaltılabilir.
• Aralıkların irdelenmesi:
Profil tablosundan, L100.75.9 için: w2=55 mm
> 3 𝑑𝑑 = 3 ∗ 17 = 51 𝑚𝑚𝑚𝑚
e=60 mm �< 8𝑑𝑑 = 8 ∗ 17 = 136 𝑚𝑚𝑚𝑚 (√ )
< 15𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 15 ∗ 8 = 120𝑚𝑚𝑚𝑚
> 2 𝑑𝑑 = 2 ∗ 17 = 34𝑚𝑚𝑚𝑚
e1=40 mm� < 3𝑑𝑑 = 3 ∗ 17 = 51 𝑚𝑚𝑚𝑚 (√ )
< 6𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 6 ∗ 8 = 48𝑚𝑚𝑚𝑚
İkinci irdeleme şekli:
•Perçin çapının ve birleşimin uygunluk araştırması: aynı
•Birleşimin güvenle aktardığı kuvvetin belirlenmesi: (İlk irdelemede hesapla
bulunan değerlerin yeniden hesaplanması gösterilmeyecektir.)
Birleşimdeki perçinlerin güvenle aktarabilecekleri kuvvet:
𝑃𝑃𝑒𝑒𝑒𝑒 1 = 𝑛𝑛 𝑃𝑃1 𝑒𝑒𝑒𝑒 = 3 ∗ 3,18 = 9,54 𝑡𝑡
Çubuğun güvenle aktarabileceği kuvvet:
1,4 19,0
𝑃𝑃𝑒𝑒𝑒𝑒 2 = 𝐹𝐹𝑛𝑛 . 𝜎𝜎ç𝑒𝑒𝑒𝑒 = 13,57 ∗ 1,12 = 15,2
t
Birleşimin güvenle aktarabileceği kuvvet:
9,54
Pmax≤ 15,2 =9,54 t > P=8,50 t (yeterli)
𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
• Aralıkların irdelenmesi : aynı
Örnek 3. 2
Şekilde şematik olarak elemanları verilen birleşimi perçinli olarak çözünüz
(YD.2 -HZ).

a) P=40 t (HZ) için çözüm:

Uygun perçin çapı ve boyunun belirlenmesi:
Levhada: 𝑑𝑑0 ≤ 5 ∗ 1,2 − 0,2 = 2,25 𝑐𝑐𝑐𝑐
d ≤ 22,5+1= 23,5 mm → ∅ 23
Profil tablosundan, L100.100.12 için : 𝑑𝑑𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 =25 mm
Uygun çap : d=23 mm (küçüğü)
s=∑𝑡𝑡 =2*12+12=36 mm<4,5*23=103,5 mm (√)
(perçinli birleşim mümkün)
Ham perçin : 𝑑𝑑0 = 23 − 1 = 22 𝑚𝑚𝑚𝑚
4 4
𝑙𝑙 = 𝑠𝑠 + 𝑑𝑑 = 36 + ∗ 23 = 67 𝑚𝑚𝑚𝑚
3 3
• Gerekli perçin sayısı:
Perçin çift etkili: m=2
𝜋𝜋 𝑑𝑑2 π ∗2,32
𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝝉𝝉 = 𝑚𝑚 ∗ 𝜏𝜏𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 = 2 ∗ ∗ 1,6 = 13,29 𝑡𝑡
4 4 � 𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 =8,83 t (HZ)
𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 = 𝑑𝑑 𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ 𝜎𝜎𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 = 2,3 ∗ 1,2 ∗ 3,2 = 8,83 𝑡𝑡

2∗1,2
𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ ≤ 1,2
→1,2 cm
40 > 2 (√ )
n= = 4,53 ≌ 5 �
8,83 ≤ 5 (√ )
• Uygun perçin aralıklarının belirlenmesi:
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 3𝑑𝑑 = 3 ∗ 23 = 69 𝑚𝑚𝑚𝑚
8 𝑑𝑑 = 8 ∗ 23 = 184𝑚𝑚𝑚𝑚 � seçilen e=70 mm (√ )
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ≤ �
15𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 15 ∗ 12 = 180 𝑚𝑚𝑚𝑚

𝑒𝑒1𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 2𝑑𝑑 = 2 ∗ 23 = 46 𝑚𝑚𝑚𝑚

3 𝑑𝑑 = 3 ∗ 23 = 69 𝑚𝑚𝑚𝑚 � seçilen e1=50 mm (√ )
𝑒𝑒1𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ≤ �
6 𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 6 ∗ 12 = 72 𝑚𝑚𝑚𝑚
Profil tablosundan, L.100.100.12 için: w1=55mm; w3=45mm

• Çubukta kontrol:
Profil tablosundan F=2*22,7 = 45,4 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐
Çekme çubuğu Fn =F-∆F =45,4-2*2,3*1,2=39,88 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐
Pmax =Fn 𝜎𝜎ç𝑒𝑒𝑒𝑒 ∗ =39,88*(0,8*1,6)=51,05 t > 40 t (√ )
(*: perçinler çubuk ekseniyle çakışmıyor)
b) P=50 t (HZ) için çözüm: (P=50 t< Pmax )
Hesapların farklı kısımları ele alınacaktır.
Gerekli perçin sayısı:
50
n= = 5,66 ≌ 6 (> 5!)
8,83
Kuvvet doğrultusunda bir sırada en çok 5 adet perçin konulabileceğinden (*)
farklı çözüm gerekir. Yardımcı köşebent !
(*: Kuvvetin perçinlere üniform yayılı kabulü için )
Yardımcı köşebent, ana çubuk en kesitinde alınır. Gerekli 6 perçinden 4'ü ana
çubuğa, 2'si yardımcı köşebente konulacaktır.
Bir perçine gelen kuvvet:
50
P1= = 8,33 𝑡𝑡
6
NOT: Ana çubuğu yardımcı köşebentlere bağlayan perçinler tek etkilidirler
ve aktardıkları kuvvetin 1,5 katına göre hesaplanırlar (dış merkez
yüklemeden, konstrüktif olarak).

𝑃𝑃′′ = 2 ∗ 8,33 = 16,67 𝑡𝑡

𝑃𝑃′′′ = 1,5 ∗ 𝑃𝑃′′ = 1,5 ∗ 16,67 = 25,00 𝑡𝑡 (Düşey eksenli perçinlere gelen kuvvet)

Tek etkili düşey eksenli bir perçinde: m=1

𝜋𝜋 𝑑𝑑2 𝜋𝜋 ∗2,32
𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝝉𝝉 = 𝑚𝑚 ∗ 𝜏𝜏𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 = 1 ∗ ∗ 1,6 = 6,65 𝑡𝑡
4 4 � 𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 =6,65 t
𝑷𝑷𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 = 𝑑𝑑 𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ∗ 𝜎𝜎𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 = 2,3 ∗ 1,2 ∗ 3,2 = 8,83 𝑡𝑡

25
𝑛𝑛′′′ = = 3,76 ≌ 4 (simetri nedeniyle çift sayıya yuvarlatılıyor)
6,65

Aynı çaplı perçinde aynı tmin için e1 ve e'nin alt ve üst sınırları aynıdır.
Konstrüktif açıdan e=2e1=100 mm alınacaktır.