www.muhendisiz.

net

MENGENE HESAPLARI

A-VĐDALI MENGENE MĐLĐ

Hareket civatasında bir güç iletimi söz konusu olduğundan verimin

yüksek olması istenir.Bu nedenle Trapez profilli vida kullanılır.
Yük ; F = (4+7).1000 =11000 N
Cıvata malzemesi St 60 için;
Akma sınırı σAK = 330 N/mm² .dir.Emniyet katsayısı s =1,9 ve çentik
faktörü KÇ =2 seçilirse;
Emniyet gerilmesi ; σem = σAK / (KÇ.s) = 91,6 N/mm² bulunur.
Vida mili çekmeye ve burulmaya zorlanmaktadır.Sıkıştırma yükü
bir β katsayısı ile büyütülerek sadece çekme yükü için belirlenecek diş
dibi kesiti çekme ve burulma için kontrol edilecektir. β = 1,3 alınırsa;
Çekme gerilmesi = σ = F.β/A1 ≤ σem bağıntısından
(11000.1,3)/(π.d1²/4) ≤ 91,6 ve d1≥ 14,09 mm’dir.Bu diş dibi çapına
göre Tr20 standart cıvata seçildi.Buna göre vida boyutları;
Vida çapı d =20mm , Diş dibi çapı d1 =15,5mm
Ortalama çap d2 =18mm , Hatve h =4mm , A1 =189mm²

- Çekme ve Burulmaya Göre Kontrol:

Sıkıştırma yükünden doğan çekme gerilmesi;
σÇ = F/A1 = 11000/189 = 58 N/mm²
Sıkma momentinden doğan burulma gerilmesi;

τ = MS /Wb = [F.(d2/2).tg(αm + ρ' ) ] / [π.d1³ /16 ]

Sürtünme katsayısı µ = 0.14 ise;
µ' = µ / cos15 =0,145 , sürtünme açısı ρ' = tg¯¹µ' = 8,3˚
ortalama vida eğimi tgαm =(h /π.d2) = 0,07
 2

ortalama vida eğim açısı αm = 5,1˚ , tg(αm + ρ') =0,25

τ = [1100.9.0,25.] / [π.(15,5)³/16] = 34 N/mm²

Maksimum şekil değiştirme enerjisi hipoteziyle,eşdeğer gerilme;

σeş = √(σ♠ + 3.τ♠) = √58♠ + 3.34♠ = 81,4 N/mm²

σeş < σem olduğundan seçilen trapez vida uygundur.
Aynı zamanda vida eğim açısı,sürtünme açısından küçük olduğu için;
(αm < ρ') vida bağlantısı otoblokajlıdır.

B-SOMUN HESABI

Somun yüzey basıncına göre hesaplanır.Somun malzemesi olarak

kalay bronzu seçildi.(Tr 20x4) Trapez somun boyutları:
Vida çapı D =20,5 mm ; Diş dibi çapı D1 =16,5 mm
Emniyet basıncı Pem =17 N/mm²
Diş sayısı z = [4.F] / [π.(D² -D1²).Pem]

z = [4.1100] / [π.(20,5² -16,5²).17] = 5,56 ≅ 6

Somun yüksekliği m = z.h = 6.4 = 24mm olmalıdır.
 3

Do = 1,3.d = 26mm , D2 =1,35.Do = 35mm

e = m/3 = 24/3 = 8mm

- Dişlerin Kesilmeye Kontrolü:

Bronz , σAk = 290 N/mm²
τAk = 0,5.σAk = 145 N/mm²
τem = τAk /s = 145/4 =36,25 N/mm²
τ = F/z.π.d1.h ≤ τem ise
τ = 11000 / 6.π.15,5.4 = 9,5 ≤ τem olduğundan emniyetlidir.

- Somun ile Gövde arasındaki Sıkı geçme:

Somun malzemesi CuSn6
Elastiklik modülü ES = 1,1x10⁵ N/mm²
Poisson sayısı υS = 0,3
Gövde malzemesi GS 60 için
Elastiklik modülü EG =2,1x10⁵ N/mm²
Poisson sayısı υG = 0,25
Akma gerilmesi σAk = 300 N/mm²
ddış somun sd = 26 mm
diç somun si =20 mm
Gövde dış çapı Gd = 54 mm
Gövde iç çapı Gi = 26 mm
QS = (si /sd) = 0,77 QG = (Gi /Gd) = 0,48
a) Minimum Yüzey Basıncı
Pmin = Msü / (π.sd².l.µ/2)
Sürtünme momenti Msü =k.Ms
Ms =24750 , k =1,3 için Msü = 1,3.24750 =32175
l = (m-e) = (24-8) =16mm , µ =0,14 ise
Pmin = 32175 / (π.26².16.0,14/2) = 13,5 N/mm²
-Minimum Sıklık:
∆min =[(sd.Pmin/Es).((1+Qs²)/(1-Qs²)-υs)+(sd.Pmin/EG).((1+QG²)/1-QG²)+υG)]
∆min=(26.13,5/1,1.10⁵).((1+0,77²/1-0,77²)-0,3)+((26.13,5/2,1.10⁵).(1+0,48²)/(1-0,48²)+0,25)
∆min = 0,01156 + 0,00591
∆min = 0,017mm = 17 µm
 4

b) Maksimum Yüzey basıncı:

Maksimum sıklık meydana geldiği zaman plastik deformasyon
bölgesine girme tehlikesi doğar.Mohr kırılma teorisine göre
τmax = Pmax/1-QG² ≤ τem = σem/2
σem =0,6.σAk =0,6.300 =180 N/mm²
Pmax ≤ (σem/2).(1-QG²)
Pmax ≤ 69 N/mm²
-Maksimum Sıkılık:
∆max = [(sd.Pmax/Es).((1+Qs²/1-Qs²)-υs) + (sd.Pmax/EG).((1+QG²/1-QG²)+υG)]
∆max=(26.69/1,1x10⁵).((1+0,77²/1-0,77²)-0,3)+((26.69/2,1.10⁵).(1+0,48²)/(1-0,48²)+0,25)
∆max = 0,058 + 0,015 = 0,073mm =73 µm
Ezilme nedeniyle oluşan Pürüzlülük
δ = 1,2 . (RtG + Rts)
RtG = 10 µm (Normal Tornalama)
Rts = 5 µm (Hassas Tornalama)
δ = 1,2 .15 = 18 µm
Min. Tolerans değeri ∆tmin = ∆min + δ = 17+18 = 35 µm
Max. Tolerans değeri ∆tmax = ∆max + δ = 73+18 = 91 µm
ISO tolerans sistemine göre H8-x8 tolerans değeri seçilir.

C- PĐM ÇAPININ BELĐRLENMESĐ

 5

Pim malzemesi St 60
σAk = 330 N/mm²
τAk = 150 N/mm²
τem = τAk /s , (s=3) ise
τem = 50 N/mm²
Pim iki kesit boyunca kesilmeye zorlanacağından;
τk = [F/2] / [2.Apim] ≤ τem
Pim kesitinin alanı Apim = π.dpim²/4
dpim = √4.5500 / 2.π.50 = 8,3 ≅ 9mm alınır.

-Teğetsel kuvvetle oluşan kayma gerilmesine göre kontrol:

Teğetsel kuvvet etkisinde oluşan kayma gerilmesi;
Ft = 2.MS/d
τ = Ft / (2.π.dPim²/4)
τ = 4.MS / π.dpim².dmil ≤ τem
τ = 4.24750 / π.9².20 ≤ 50
19,4 N/mm² ≤ 50 N/mm² olduğundan emniyetlidir.

- Pim ile Mil arasındaki basınç kontrolü:

Pim ile mil arasındaki basınç;
Pmax = 3.Ft / dmil.dpim
Pmax = 6.MS / dmil².dpim ≤ Pem
Pmax =6.24750 / 20².9 ≤ 150
41,25 N/mm² ≤ 150 N/mm² olduğundan emniyetlidir.

D-SIKMA KOLUNUN BOYUTLANDIRILMASI

 6

Manivela kolumalzemesi St 70 , σAk = 360 N/mm²

Kola uygulanan moment
MS döndürme momentidir.
Döndürme momenti; MS = F.(d2/2).tg(αm + ρ')
MS = 24750 N.mm
Bir insanın ortalama kol kuvveti Fel =150 N alınırsa
MS = Fel.l
24750 = 150 .l
l = 165 mm bulunur.Konstrüksiyon gereği l = 200mm alınır.

- Sıkma Kolunun Kesiti:

σem = 91,6 N/mm²
l' = 25 mm olsun,
MS = Fç . l'
24750 = Fç.25
Fç =990 N
σem ≥ (Fç / A)
91,6 ≥ (1237,5) / (π.dk²/4)
dk = √(4.1237,5) / (91,6.π)
dk = 4,2 mm
Kol kesiti çapı konstruksiyon gereği
dk = 25 mm alınır.

- Kolun Eğilmeye Kontrolü:

Eğilme gerilmesi σeğ = Meğ / Weğ = (Fel.l) / (π.dk³/32)
σeğ = (150.200) / (π.25³/32)
σeğ = 19,5 N/mm²
σeğ < σem olduğundan emniyetlidir.

- Verim Hesabı:
Döndürme momentinin eksenel kuvvet oluşturmasından dolayı verim;
η = tg(αm) / tg(αm + ρ')
η = tg(5,1) / tg(5,1 + 8,3)
η = % 38 olur.
 7

E-ÇENE KESĐTĐNĐN BELĐRLENMESĐ

Çene malzemesi GS 60
σAk = 300 N/mm²
emniyet katsayısı; s = 2 alınırsa
σem = σAk / s = 300 / 2 =150 N/mm²
Çenenin eğilme durumu kesit genişliğinin en dar olduğu yerde
incelenir.Buda şekilde ki taralı kısımdır.Burada ki eğilme gerilme;
σeğ = (Meğ . y) / I
Meğ : Eğilme momenti
y : Gerilmenin hesap edileceği noktanın, tarafsız eksene (T.E.) olan
uzaklığı.
I : Tarafsız Eksene göre atalet momenti
l = 52,5 mm’dir.
σeğ = [(F.l) .(h/2) / (bh³/12)] ≤ σem

σeğ = (11000.52,5.6) / (b.h²) ≤ 150

b.h² ≥ 23100
b =25mm , h =30mm olur.

-Kaymaya göre kontrol:

Kesit kayma gerilmesine göre kontrol edilerek kesit genişliğinin
uygun olup olmadığı belirlenecek.
τ = (V.Q) / (I.b)
 8

V : Kesme kuvveti
Q : Tarafsız eksene göre statik alan momenti
I : Atalet momenti
b : Kesit genişliği
τem = 0,5 .σem = 75 N/mm²
τ = [11000.[(b.h/2).h/4] / [(b.h³/12).b]] ≤ τem
τ = 22 ≤ 75
olduğundan kesit genişliği emniyetlidir.

F-KOL BAŞI HESABI

Kol başı malzemesi GS 60 için Pem = 7 N/mm²
Kol başı çapı DG =2,3.dmil olması konstruksiyon gereği uygundur.
Buna göre DG =2,3.20 = 46mm olabilir.Bu çapın basınç kontrolü
P = (4.MS) /((DG²-dmil²).dpim) ≤ Pem
P = (4.24750)/((46²-20²).9) ≤ Pem
6,4 N/mm² ≤ 7 N/mm²
olduğundan kol başı çapı uygundur

G-SABĐT VE HAREKETLĐ ÇENELERĐN ET

KALINLIĞININ BELĐRLENMESĐ
 9

Sabit çene et kalınlığı kesiti dikdörtgen şeklindedir.Bu bölgede eğilme

gerçekleşeceğinden eğilme gerilme
σeğ = (Meğ .y)/ I
σeğ = (11000.50.6)/b.h² ≤ 150 N/mm²
b.h²≥23100
b=100mm , h=15mm olur.
Hareketli çene et kalınlığı kesiti U profili şeklindedir.Bu bölgede
gerçekleşen çekme gerilmesine göre
σç = F/A ≤ σem
σç =11000/(50.a+50.a+80.a) ≤ 150 N/mm²
a ≥ 1,4 mm Konstrüksiyon gereği a=15 mm alındı.

H-ÇENE BAŞLIĞI HESABI

Çene başlığı dikdörtgen kesitli ve boyutları 11x35 ’dir.Bu boyutlara
göre çene başlığının ezilmeye göre kontrolu
Çene başlığı malzemesi St 42 için;
Pem ≥ F/A
Pem ≥ 11000/11.35
110 N/mm²≥ 28,5 N/mm²
olduğundan belirtilen kesit boyutları uygundur.