1.

HAFTA
Dersin Amacı : Öğrencilere mekan tabanlı toplanan ve
kullanılan verilerin yönetimi ve analizi konularında yetkinlik
kazandırmaktır.

Dersin Öğrenme Kazanımları:

1. Mekansal veri toplama yöntemlerini kullanabilmek.
2. Mekansal veri yönetimi yapabilmek.
3. Mekansal veri analiz yöntemlerini kullanabilmek.
4. Mekansal veri sorgu yöntemlerini kullanabilmek.
5. Mekansal veri içeren projelerde kullanılan yöntem ve
araç ve teknolojileri öğrenmek.

2
Uygulama Yazılımı :
https://www.qgis.org/en/site/

3
 Vize Final
(%20) (%80)

4
 Dersten final sonrası notunuz CB’nin altında ise

Bütün
Vize
leme
(%20)
(%80)

5
▪ Organizasyonların başarıları, o organizasyonun değişik seviye
karar mekanizmalarının sağlıklı bir şekilde çalışmasıyla
yakından ilgilidir.
▪ Başka bir ifade ile, organizasyon amaçlarının başarıyla
gerçekleştirilmesi, başarılı kararların alınmasıyla mümkün
olacaktır.
▪ İşte bu noktada bilgi, gerekli kararların verilebilmesi için
“olmazsa olmaz kaynak” olarak karşımıza çıkmaktadır.
▪ Bilgi mal ve hizmet üretimindeki personel, malzeme, makina
(tesis ve enerjiyi de içerir) ve para gibi temel girdilere ilave
edilen belki de en pahalı ve en önemli girdi olarak ifade
edilmektedir.

6
Tercih Information Knowledge ▪ Veri – Data
▪ Bilgi – Information
A Enformasyon Bilgi
▪ Üst Bilgi – Knowledge
B Bilgi Üst Bilgi

C Durum Bilgisi Yöntem Bilgisi

D Bilişim Bilgi

7
VERİ: olgular üzerinde yapılan gözlemlerin sonucu ve bu
anlamda bilginin üretildiği hammaddedir. Başka bir ifadeyle de
veri, nesneleri, olayları ve onların özelliklerini gösteren
sembollerden oluşmaktadır. Örnek: bir arabadaki hız göstergesi.

Verilerin sadece sayısal değer olmaları gerekmez. Deneylerle elde

edilen yada gözlemlerin sonucu olan, sayısal olmayan değer ve
semboller de veri olarak değerlendirilir. Veri ile bilgi arasındaki
sınır her zaman net değildir. Birisi için veri olan başka birisi için
bilgi olabilir.

8
BİLGİ - INFORMATION
BİLGİ: Karar vermede faydalı olacak şekilde verinin
dönüştürülmesi ve analiz edilmesiyle anlamlı hale
getirilmesidir.

Bilgi, işlenmiş ve anlamlı hale getirilmiş veri olarak

ifade edilir. Bilgi, “kim”, “ne”, “nerede”, “ne zaman”
ve “kaç tane” sorularının cevaplarıdır.

Bilgi nasıl yapılacağından ziyade ne yapılacağına karar

verilmesinde yardımcı olur.

9
▪ Yönetimde bilgi belirli amaçlara ulaşmak veya belirli bir
anlayışı getirmek için verilerin ya da hammaddelerin
birtakım işlemler sonucunda yöneticiler için faydalı biçime
sokulmuş şeklidir.
▪ Hammaddenin bir üretim süreci sonunda ürün haline
dönüştürülmesine benzer biçimde, veri ya da işlenmiş
bilgiler de veri işleme süreci sonucu bilgiye dönüştürülebilir.
▪ Üretim süreci sonunda elde edilen ürünler satılıp,
değerlendirilmedikçe bir yarar sağlamadığı gibi, veri işleme
süreci sonunda elde edilen bilgi de yerinde kullanılmayıp,
yönetim faaliyetleri ve karar almayı desteklemedikçe bir
değer kazanmayacaktır.

10
ÜST BİLGİ: talimatlar ile uzmanlık ve teknik
bilgiden (know-how) oluşmaktadır. Üst bilgi,
“nasıl” sorularını cevaplamaktadır.

Üst bilgi, veri ve bilginin, insanların

yetenekleriyle, eğitimiyle, birikimleriyle,
deneyimleriyle, fikirleriyle, düşünceleriyle,
sezgileriyle ve sorumluluklarıyla bütünleşmiş
ve özelleşmiş biçimidir ve öğrenmenin
sonucudur.

11
 1. Maliyet durumunu temsil eden sabit ve değişken
maliyetlerin değerlerinin bilinmesi bilgi, buna karşılık
maliyetlerin değişken ve sabit maliyetler olmak üzere iki
sınıfa ayrılabileceğini ve sabit maliyetlerin üretim miktarına
bağlı olmadığını, değişken maliyetlerin ise her birim üretim
BİLGİ VE için ayrı ayrı gerçekleştiğinin bilinmesi de üst bilgidir.
ÜST BİLGİ 2. Bir doğrusal karar modelin karar değişken değerlerinin elde
edilmesi/bilinmesi bilgi, bu modelin simpleks algoritması
ÖRNEKLERİ yardımıyla çözülebileceğini bilmek ya da simpleks
algoritmasının nasıl çalıştığını bilmek üst bilgidir.
3. Araçla saatte 120 km gidildiği bilgisi, aracın hızını artırıp
azaltma kararına yardımcı olacak bir bilgi iken, arabanın
hızının nasıl kontrol edileceğinin bilinmesi de üst bilgidir.

12
 VERİ
“Knowledge”
Çaydanlıkta su
Sıcak el yakar.
kaynatılıyor.
Çaydanlığı bir
Su 100 derecede
tutacak ile
kaynar.
almalıyım.
100 derece sıcaktır.
“Information”
Arkadaş ocaktaki
çaydanlıkta
bulunan suyun
kaynadığını ve
çaydanlığın sapının
sıcak olduğunu
söylüyor.

13
Veri – bilgi – üst bilgi hiyerarşisi, anlayış (understanding) ve
bilgelik (wisdom) şeklinde devam etmektedir.

Anlayış açıklamalardan oluşmakta ve ‘niçin’ sorusunu

cevaplandırmaktadır. Araçla saatte 120 km hızla gidildiği
örneğinde, arabada şoför koltuğunda niçin bulunduğunuzu
(çocuklara dondurma almak için) bilmeniz anlayış kavramına
örnektir.

Bilgelik, çıktıları algılama ve onların değerlerini belirleme

yeteneğidir. ‘Ne yapılmalıdır?’a karar vermesinde faydalıdır.
Yine aynı örnekte bilge(akıl), korkusuzca araba kullanma
davranışının, gelecekte çocukların da aynısını yapma
konusunda onlara öncülük edebileceğine dair karar verebilir.
Bu durum bilgeliği açıklamaktadır.
14
 ▪ Örneğin sabah işe gittiğimizde (o gün toplantımız
olsun), iki veri parçası toplarız.
SAAT 15.00’DA BİR TOPLANTIMIZ OLSUN.
▪ Birincisi saate bakarak öğrendiğimiz mevcut zaman,
VERİLER DÖNÜŞÜM BİLGİ KARAR
ikincisi ise hafızamızdan hatırladığımız veya günlük
Toplantı • Acele et. takvimimizden baktığımız toplantının başlama
kaçta? • Rahat ol. zamanıdır.
15:00 • Başka
15:00-12:00 = Toplantıya 3
Projelere ▪ Toplantının başlama zamanından mevcut zamanı
Şu an saat 3 saat saat var.
odaklan. çıkartarak toplantıya hazırlanmak için ne kadarlık bir
kaç? • …. zamanımızın kaldığı bilgisini elde ederiz.
12:00
▪ Bu bilgiye bağlı olarak, acele etme, rahat olma veya
başka projeler üzerine çalışma kararını vermemiz
mümkündür.

15
▪ Bilginin faydalı ve anlamlı olma zorunluluğu nedeni ile, çeşitli kullanıcılar için
veri olan değerleri başka kullanıcılar için bilgi olabilir.
▪ Belli bir yörede 100den fazla işçi çalıştıran işletmelerin ad ve adreslerinden
oluşan bir listeyle bu durum örneklenebilir. Bu tür işletmelerde yöresel bir anket
düzenlemeyi amaçlayan bir araştırmacı için bu liste önemli bir bilgi kaynağıdır.
Oysa bu tür işletmelerin ülke düzeyindeki dağılımını inceleyen bir araştırmacı
için, ancak bu listedeki işletmelerin sayılması sonucu elde edilen sayısal değer
bilgi olarak kabul edilebilir.

16
 BİLGİ
▪ Veri (data): İşlenmemiş, düzenlenmemiş ham gerçekliktir. Bilginin
kaynağıdır.
▪ Bilgi (enformasyon) (Information): İnsanların akıl ya da gözlem yoluyla
elde edip, doğru olarak kabul ettikleri bildirimdir. Bilginin alınması ve
verilmesi bilinçli yapılır.
▪ Üst Bilgi (knowledge): Kişinin bilinciyle ilgilidir. Bilme sürecindeki bir üst
basamaktır ve bireysel bilginin oluşmasını sağlar. Kesin değildir. Zamana,
çevreye göre değişebilir.
▪ Kavrayış (understanding): Bilginin (knowledge) ötesindedir. Kişinin sadece
ne bildiğinin farkında olması değil, neyi bilmediğinin ve neye gereksinimi
olduğunun ve bunların nasıl birbiriyle ilişkilendirilebileceğinin farkına
varmasıdır.
▪ Akıl (wisdom): Kavrayışın ötesindedir. Akıl bilginin (knowledge) nasıl
kullanılacağını bilmektir.

17
▪ Dünyada içinde bulunduğumuz yüzyıla
damgasını vuran sektör kuşkusuz bilişim
sektörüdür.
▪ Sektörel anlamda en çok gereksinim
duyulan bileşenler ise internet uygulamaları,
telekomünikasyon ve şüphesiz bilgi
sistemleri uygulamalarıdır.
▪ Yeryüzündeki verilerin yaklaşık %80’nin
mekansal veri olduğu düşünülürse, Coğrafi
Bilgi Sistemlerinin önemi ortaya çıkacaktır.

18
▪ Bu yaklaşımla bilgi sistemleri uygulamalarının bilişim
dünyasında en az %30-%40’lık bir pay içerdiği
düşünüldüğünde, mekansal bilgi sistemleri, yakın bir
gelecekte bilişim sektörünün yaklaşık %25-%35’lik bir
segmentini kapsayacaktır.
▪ Mekansal bilgi sistemleri ya da coğrafi bilgi sistemleri,
dünyanın bir çok ülkesinde çok geniş bir çerçevede
kullanılan bir teknoloji haline gelmiştir.
▪ Dolayısı ile bu teknolojiye ilişkin çalışmalar ve üretilen
mekansal veriler, planlama, jeoloji, hidroloji, ziraat gibi
pek çok alanda çalışmanın birincil veri kaynağını teşkil
etmektedir.

19
▪ Bilgi teknolojileri, günümüz dünyasında ekonomik,
sosyal ve kültürel sistemleri birinci derecede
etkileyecek konumdadır.
▪ Yöneticilerin başarısı etkin karar-destek sistemlerinin
varlığına bağlıdır. Bu tür sistemlerin kurulabilmesi
için öncelikle sağlıklı bilgiye ihtiyaç vardır.
▪ Yeryüzünde üretilen bilgiler yanında, uydularla elde
edilen bilgi miktarı da her geçen gün çoğalmaktadır.
Bilgi hacmi ve trafiği sürekli artmaktadır.
İstatistiklere göre her yıl toplanan bilgiler bir önceki
yıla oranla en az iki kat artmaktadır. Bilgi temelde,
yazılı ve çizili formatındadır.
▪ İstatistiklere göre bilgilerin %80'e varan kısmı “yer”
referanslı konuma bağlı veri niteliğindedir.

20
 Bilgi İşleme Süreci

▪ Bir bilgi sisteminde veri işleme sürecinin girdileri verilerdir. Veriler üzerinde
bir takım işlemler yapılarak, işlenerek bilgiye dönüştürülür.
▪ Kuruluşların gereksinim duydukları bilgi sistemleri tasarımına giderken veri,
bilgi ve üstbilgi (data-information-knowledge) kavramları arasındaki farkı göz
önüne alan bir sistem geliştirmeleri beklenir.
▪ Organizasyonlar, geliştirilen bilgi sistemleriyle ilave değer kazanırlar. Bu
kazancın ölçüsü ise kurumsal değişime ve kültürel uyuma bağlıdır. “Bilgi”
kamu kurumlarında ve özel kuruluşlarda stratejik bir kaynak olarak, kurumun
yenilik yaratma potansiyelini artıran bir faktör olarak önem kazanmaktadır.
21
▪ Günümüzde bilgi sistemleri, yöneticilerin hangi mal ve hizmetleri
üretmelerine yönelik olan planlama ve karar verme işlevlerini
doğrudan etkilediği için, oldukça stratejik bir role sahiptir.
▪ Ayrıca organizasyonun stratejileri, prosedür ve kuralları ile
donanım, yazılım, veritabanı ve iletişimden oluşan bilgi
sistemlerinin unsurları birbirlerine oldukça bağımlı hale
gelmektedir.
▪ Bilgi Sitemleri: Hangi verilerin toplanacağı ve nasıl
yapılacağını belirleyen kurallar dizisidir. Bir başka anlatımla;
belirli hedefleri karşılamak üzere, verileri karar verici için
anlamlı bilgilere çeviren insan gücü, programlar ve yönetsel
süreçlerden oluşan settir.

22
▪ Bilgi teknolojilerinin organizasyon yönetimine
katkıları; genel olarak operasyonel, yönetsel ve
stratejik olmak üzere, organizasyonel düzeylerin, her
birinin spesifik ihtiyaçlarına özgü tasarlanan bilgi
sistemleriyle gerçekleşmektedir.
▪ Yönetsel işlevleri destekleyecek bilgi sistemlerini,
mekansal ve mekansal olmayan olmak üzere iki
kategoride ele alabiliriz:
▪ Mekansal olmayan bilgi sistemleri, kuruluşun
yönetsel işlevlerini destekleyen yönetim bilişim
sistemlerinden; mekansal bilgi sistemleri ise coğrafi
olmayan ve coğrafi bilgi sistemlerinden oluşturur.

23
▪ Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), araç, yönetim ve sistem gibi üç temel
yaklaşımla tanımlanır. Buna göre CBS;
1. Bilgi teknolojisine dayalı bir veri toplama, saklama ve sunma aracı,
2. Etkin bir şekilde işlendiği bir yönetim biçimi,
3. Coğrafi verilerin daha verimli kullanılmasına olanak sağlayan bir
sistemler bütünüdür.

Sonuçta CBS, konuma dayalı işlemlerle elde edilen grafik ve grafik-

olmayan verilerin toplanması, saklanması, analizi ve kullanıcıya
sunulması işlevlerini bir bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi
sistemidir.

24
▪ Verinin bilgi ve anlamlandırılmış ve genellenmiş
bilgiye dönüşümü genellikle problem çözme ve
karar süreçlerini destekleme ihtiyaçlarından
doğar.
▪ Bu süreçte çoğunlukla nerede ne var sorularının
cevaplarının verilmesi gerekir.
▪ Nerede? Sorusunun cevabı Dünya üstündeki
konum ya da bir mekanla ilgilidir ve haritalarla
ifade edilir.
▪ Ne? Sorusunun cevabı ise ilgilenilen olgunun
özniteliklerini ifade eder. 25
26
27
28
▪ CBS ile gerçek Dünya’nın bilgi sisteminde yönetilen verilerine dayalı
kavramsal bir modeli oluşturulur. Bu modelin oluşturulması için
▪ Verilerin toplanması
▪ CBS’de yönetilmesi aşamalarının yanında
▪ Bu veriler ile ilişkili olan gerçek Dünya olgularının ve süreçlerinin modelleri ve
soyutlamaları şu aşamalarla yapılır:
▪ Modellerin ve soyutlamaların anlaşılması ve analiz edilmesi
▪ Sonuçlar çıkarılması
▪ Kararlar verilmesi
▪ Problemlerin çözülmesi

29
 COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ

Veri Veri Veri Sorgulama Göreselleşt

Toplama İşletimi Yönetimi ve Analiz irme

CBS için harcanan zaman, emek ve maliyetin

%80’i veri toplama - % 15’i veri depolama, işleme ve analiz - % 5’ini veri sunuşu
kaplamaktadır.

30
▪ Dr. John Snow 1854 yılında Londra da eline aldığı bir harita üzerine kolera hastalığının
görüldüğü yerleri ve sıklığını işleyerek o dönem için bu amansız hastalığa karşı zafer kazanmış
bir bilim adamıdır.
▪ Dr. Snow 1854 yılında Londra da Soho mahallesinde yaşarken büyük bir kolera salgını baş
göstermiş ve daha ilk üç günde 127 kişi hayatını kaybetmiş ve 10 gün içinde sayı 500 e
ulaşmıştır.
▪ Dr. Snow CBS nin en önemli ayağı olan veri toplama işine girişti ve mahalleli ile görüşmeler
yaparak hastalığın görüldüğü yerlerin ve görülme sıklığının envanterini tutmaya başlamıştır.
▪ En sonunda ise bu verileri bir harita üzerine işlemiş ve bugün kendisini üne kavuşturan 1854
Soho Kolera Haritasını oluşturmuştur. Şehirdeki su tulumbalarını gösteren bu harita üzerine
ölüm vakalarını işlediğinde ise şaşırtıcı bir şekilde ölümlerin bir bölgede toplandığını tespit
etmiştir. 31
 John Snow’un kolera salgınını tespit için yaptığı harita.
▪ Ölümlerin çoğu içme suyunu Broad
Sokağının köşesindeki tulumbadan
sağlayan hanelerde meydana
gelmiştir.
▪ Bu tulumbadan aldığı örnekleri
kimyasal ve mikroskobik
incelemelere tabi tutmasına karşı bir
şey bulamamasına rağmen Dr. Snow
tulumbanın kolunu söktürmüş ve
salgının kısa süre sonunda durduğu
gözlemlemiştir.
▪ Üst üste görülen çizgiler her evde
ölen kişi sayısını gösteriyor.
▪ Salgına neden olan tulumba Broad
Street üzerinde, haritanın ortasında
görülebilir.
32
▪ 1960 – 80 Arası dönem ▪ 80’li Yıllar Ticarileşme

İlk CBS Uygulamaları Kanada Arazi Ticari CBS Yazılımları

Envanteri İlk CBS Kitapları
ABD Sayım Bürosu İlk Global Veri Setleri
Harvard Bilgisayar grafik laboratuvarı
İlk büyük Ticari Firmalar ▪ 2000’li Yıllar
LANDSAT Uydusu fırlatıldı İnternet en yaygın ticari teslimat servisi haline
Akademik Çalışmalar başladı geldi
1 milyardan fazla kullanıcı

33
 Donanım

Yöntem Yazılım

CBS

İnsan Veri

34
 Donanım (hardware)
▪ CBS’nin işlemesini mümkün kılan bilgisayar ve buna bağlı yan ürünlerin bütünü donanım olarak
adlandırılır. Bütün sistem içerisinde en önemli araç olarak gözüken bilgisayar yanında yan donanımlara da
ihtiyaç vardır.
▪ Örneğin, yazıcı (printer), çizici (plotter), tarayıcı (scanner), sayısallaştırıcı (digitizer), veri kayıt üniteleri
(data collector) gibi cihazlar bilgi teknolojisi araçları olarak CBS için önemli sayılabilecek donanımlardır.
Bugün bir çok CBS yazılımı farklı donanımlar üzerinde çalışmaktadır. Merkezileştirilmiş bilgisayar
sistemlerinden masaüstü bilgisayarlara, kişisel bilgisayarlardan ağ (network) donanımlı bilgisayar
sistemlerine kadar çok değişik donanımlar mevcuttur.

35
Yazılım (software)
Yazılım, coğrafi bilgileri depolamak, analiz etmek ve görüntülemek gibi ihtiyaç ve fonksiyonları kullanıcıya
sağlamak üzere, yüksek düzeyli programlama dilleriyle gerçekleştirilen algoritmalardır. Yazılımların pek çoğunun
ticari amaçlı firmalarca geliştirilip üretilmesi yanında üniversite ve benzeri araştırma kurumlarınca da eğitim ve
araştırmaya yönelik geliştirilmiş yazılımlar da mevcuttur.
Dünyadaki CBS pazarının önemli bir kısmı yazılım geliştiren firmaların elindedir. Bu bakımdan günümüzde CBS
bu tür yazılımlarla neredeyse özdeşleşmiş durumdadır. En popüler CBS yazılımları olarak Arc/Info, Intergraph,
MapInfo, SmallWorld, Genesis, Idrisi, Grass vb. verilebilir. Coğrafi bilgi sistemine yönelik bir yazılımda olması
gereken temel unsurlardan bazıları;
▪ Coğrafi veri/bilgi girişi ve işlemi için gerekli araçları bulundurması,
▪ Bir veri tabanı yönetim sistemine sahip olmak,
▪ Konumsal sorgulama, analiz ve görüntülemeyi desteklemeli,
▪ Ek donanımlar ile olan bağlantılar için ara-yüz desteği olmalıdır.
36
37
 Veri (data)

▪ CBS’nin en önemli bileşenlerinde biri de “veri”dir. Grafik yapıdaki coğrafi veriler ile tanımlayıcı nitelikteki
öznitelik veya tablo verileri gerekli kaynaklardan toplanabileceği gibi, piyasada bulunan hazır haldeki veriler de
satın alınabilir. CBS konumsal veriyi diğer veri kaynaklarıyla birleştirebilir. Böylece birçok kurum ve kuruluşa
ait veriler organize edilerek konumsal veriler bütünleştirilmektedir.
▪ Veri, uzmanlarca CBS için temel öğe olarak kabul edilirken, elde edilmesi en zor bileşen olarak da
görülmektedir. Veri kaynaklarının dağınıklığı, çokluğu ve farklı yapılarda olmaları, bu verilerin toplanması için
büyük zaman ve maliyet gerektirmektedir. CBS’ye yönelik kurulması tasarlanan bir sistem için harcanacak
zaman ve maliyetin yaklaşık %50 den fazlası veri toplamak için gerekmektedir.

38
 İnsanlar (people)
CBS teknolojisi insanlar olmadan sınırlı bir yapıda olurdu. Çünkü insanlar gerçek dünyadaki problemleri uygulamak üzere gerekli
sistemleri yönetir ve gelişme planları hazırlar.
CBS kullanıcıları, sistemleri tasarlayan ve koruyan uzman teknisyenlerden günlük işlerindeki performanslarını artırmak için bu
sistemleri kullanan kişilerden oluşan geniş bir kitledir. Dolayısıyla coğrafi bilgi sistemlerinde insanların istekleri ve yine insanların
bu istekleri karşılamaları gibi bir süreç yaşanır.
CBS’nin gelişmesi mutlak suretle insanların yani kullanıcıların ona sahip çıkmalarına ve konuma bağlı her türlü analiz için CBS’yi
kullanabilme yeteneklerini artırmaya ve değişik disiplinlere yine CBS’nin avantajlarını tanıtmakla mümkün olabilecektir.
▪ Sistem Yöneticisi
▪ Sistem Analisti
▪ Veritabanı Yöneticisi
▪ Veri İşleme Uzmanı
▪ Harita Mühendisi
▪ Bilgisayar Mühendisi/Teknisyeni
39
▪ Son Kullanıcılar
 Metotlar (methods) - Yöntem

Başarılı bir CBS, çok iyi tasarlanmış plan ve iş kurallarına göre işler. Bu tür işlevler her kuruma özgü model ve
uygulamalar şeklindedir.
CBS’nin kurumlar içerisindeki birimler veya kurumlar arasındaki konumsal bilgi akışının verimli bir şekilde
sağlanabilmesi için gerekli kuralların yani metotların geliştirilerek uygulanıyor olması gerekir.
Konuma dayalı verilerin elde edilerek kullanıcı talebine göre üretilmesi ve sunulması mutlaka belli standartlar
yani kurallar çerçevesinde gerçekleşir.
Genellikle standartların tespiti şeklinde olan bu uygulamalar bir bakıma kurumun yapısal organizasyonu ile
doğrudan ilgilidir. Bu amaçla yasal düzenlemelere gidilerek gerekli yönetmelikler hazırlanarak ilkeler tespit
edilir.
Veri – insan kaynakları – mali kaynaklar – kalite – risk – zaman – standart yönetimi.
40
▪ https://covid19.who.int/

41
42
43
44