LESZEK SYKULSKI

GEOSTRATEGICZNE ZAGROŻENIA DLA POLSKI

W K O N T EK Ś C I E G EO G R A F I I W O J EN N EJ

P rzed przystąpieniem do omówienia najważniejszych geostrategicznych zagrożeń dla

bezpieczeństwa RP z punktu widzenia geografii wojennej, należy uprzednio przybliżyć
czytelnikom pojęcie operacyjnego przygotowania terytorium państwa (OPT) oraz
wprowadzić w zarys problematyki geografii wojennej Polski. Ze względu na istotę
przedstawianej problematyki część zagadnień musiano pominąć, a niektóre informacje
ograniczyć o niezbędnego minimum.
OPT stanowi „[…] część infrastruktury obronnej przygotowanej stosownie do
planowanego użycia sił zbrojnych w celu stworzenia dogodnych warunków do dyslokacji
wojsk, zorganizowanego ich wejścia do walki i skutecznego prowadzenia działań
bojowych”1. Infrastruktura obronna jest częścią infrastruktury państwa niezbędną do
funkcjonowania systemu obronnego2. Opiera się głównie na infrastrukturze: stanowisk
dowodzenia, łączności i informatyki, transportowej, lotniskowej, portów i baz morskich,
logistycznej, materiałowej, remontowej, medycznej oraz fortyfikacyjnej. Operacyjne
przygotowanie terytorium państwa ma na celu wytypowanie newralgicznych punktów w
systemie infrastruktury operacyjno-technicznej oraz opracowanie możliwości i sposobów
wykorzystania danych elementów przygotowania operacyjnego podczas działań zbrojnych3.

I. Wybrane elementy OPT: infrastruktura transportowa

1. Transport samochodowy. W przerzutach wojsk, a także środków zaopatrzenia, w
czasie współczesnych działań zbrojnych bardzo dużą rolę odgrywa transport samochodowy.
W Polsce ogólna długość dróg publicznych i twardej nawierzchni wynosi ok. 229 tys. km. Z
tego nawierzchnię ulepszoną posiada ok. 187 tys. km. Rozmieszczenie sieci drogowej na
terytorium RP jest nierównomierne. Korzystne w centrum i na południu (100 km dróg na 100
km² powierzchni), niekorzystne na północy i wschodzie (50 km/100 km²), gdzie w razie
zagrożenia z warmińskiego i podlaskiego kierunku operacyjnego, mogą wystąpić zakłócenia
w przegrupowaniach i przewozach wojsk. Najkorzystniejsze warunki do manewru wojskami

1
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, wyd. 4, Warszawa 2002, s. 93..
2
Ibidem, s. 48.
3
Poradnik prowadzenia studiów operacyjnych Teatru Zainteresowania Strategicznego (TZS) w Siłach
Zbrojnych RP, Szt. Gen. 1494/98, Warszawa 1998, s. 29-38.

„Geopolityka” 2008, nr 1 104

występują w pasie Polski południowej – od Dolnego Śląska i południowej Wielkopolski przez
Górny Śląsk do Podkarpacia.
Wiele pozostawia do życzenia stan techniczny dróg i obiektów zaplecza technicznego.
Jednak jednym z najpoważniejszych problemów w operacyjnym wykorzystaniu dróg jest ich
zbyt mała szerokość oraz zbyt mała ilość dróg biegnących równolegle do granic
państwowych. Jedynie 3% dróg na terenie RP ma szerokość ponad 8 m. Aż 70% dróg ma
poniżej 6 m. Utrudnia to dwukierunkowy ruch kolumn wojskowych. Ruch bez zakłóceń może
odbywać się tylko autostradami i drogami szybkiego ruchu (obecnie łącznie nie więcej niż
1400 km)4. Jednak autostrady są w polskich warunkach izolowanymi odcinkami dróg. Choć
należy wspomnieć, że istnieje plan ich rozbudowy w związku z budową infrastruktury kraju
na Mistrzostwa Europy w piłce nożnej w 2012 roku.
2. Transport kolejowy. Transport kolejowy jest bardziej wrażliwy na uderzenia lotniczo-
rakietowe, niż transport samochodowy i nie tak użyteczny, jeśli chodzi o precyzyjne
dowiezienie ładunku na miejsce przeznaczenia, jednak charakteryzuje się o wiele wyższą
zdolnością przewozową, co ma olbrzymie znaczenie zwłaszcza w czasie rozwinięcia
operacyjnego. Na terytorium RP sieć kolejowa liczy łącznie ok. 26 tys. km długości. Jej
gęstość wynosi 8,1 km na 100 km² i maleje. Obszarami o najgęstszej sieci są Górny Śląsk,
południowa część Dolnego Śląska, Wielkopolska, Kujawy, obszar w odcinku dolnej Wisły w
kierunku Trójmiasta. Obszarami o najrzadszej gęstości sieci kolejowej są obszary w Polsce
centralnej i wschodniej, pokrywające się z tzw. strefą izolacyjną z czasów zaborów5.
Nierównomierne rozmieszczenie infrastruktury kolejowej przy jednoczesnej bardzo
ograniczonej możliwości dotarcia do dowolnego miejsca w kraju ograniczają rolę transportu
kolejowego w działaniach wojennych. Należy przy tym zauważyć, że większość
najważniejszych szlaków kolejowych na terenie RP ma charakter równoleżnikowy. Nie
występują linie biegnące równolegle do granic państwowych i Wisły – najważniejszej
przeszkody wodnej. Do ogólnej oceny należy dodać jeszcze mała liczbę mostów na
najważniejszych rzekach oraz zły stan infrastruktury kolejowej6. Pozytywną cechą sieci
transportowej Polski jest fakt, że ciągi drogowe przeplatają się lub biegną równolegle ze
szlakami kolejowymi. Zarówno do stacji kolejowych jak i ramp załadowawczych prowadzą

4
J. Skr z yp , Z . Mo nd r z y ck i, S. S ta ń cz u k, J . B uł a wa , Z . L ac h, Geografia wojenna Polski,
Warszawa 1995, s. 136-146.
5
Ibidem, s. 149-150.
6
Ibidem, s. 158-162.

„Geopolityka” 2008, nr 1 105

dojazdy o twardej nawierzchni. Pozwala to na organizowanie kombinowanego transportu
kolejowo-samochodowego7.
3. Transport rurociągowy. Sieć rurociągów na terytorium RP przeznaczona jest do
transportu: ropy naftowej z szybów wiertniczych do rafinerii, portów paliwowych, składów
lub stacji kolejowych, gazu ziemnego i koksowniczego oraz wody na dalekie odległości. W
czasie działań wojennych celami uderzeń w infrastrukturę rurociągową będą w szczególności
w sieciach:
1. rurociągów: rafinerie, porty paliwowe, stacje pomp, rozdzielnie, składy materiałów
pędnych i smarów;
2. gazociągów: gazownie, tłocznie, rozdzielnie gazu;
3. przesyłu wody: ujęcia wody, stacje pomp, zbiorniki.
Największym problemem pozostaje nadal zaopatrzenie RP w surowce energetyczne, a
ściślej rzecz ujmując – dywersyfikacja dostaw surowców do produkcji energii. Uzależnienie
surowcowe od jednego z sąsiadów, przy niewielkich rezerwach paliw płynnych,
nierównomiernego rozmieszczenia składów mps (kierunek północno-wschodni jest ich w
praktyce pozbawiony), może mieć katastrofalne skutki dla gospodarki (a co za tym idzie –
zdolności obronnych) w przypadku konfrontacji polityczno-militarnej8.
4. Transport lotniczy: Transport lotniczy w Polsce, mimo wzrastającej
systematycznie liczby połączeń krajowych i międzynarodowych, jest słabo rozwinięty. Na
terytorium RP znajduje się ok. 70 lotnisk, z tego 14 komunikacyjnych i zakładowych, reszta –
wojskowych. Zaledwie nieco ponad 2 lotniska przypadają na 10 tys. km². Dla porównania w
Niemczech liczba ta wynosi 16. Najwięcej lotnisk znajduje się na Pomorzu. Najmniej na
ścianie wschodniej. Oprócz lotnisk na terytorium RP jest nieco ponad 20 drogowych
odcinków lotniskowych (DOL). W większości są to odcinki nieużywanych dróg
samochodowych (np. autostrad, dróg szybkiego ruchu) przystosowane do wykorzystania na
czas „W” jako miejsca startu i lądowania samolotów wojskowych. Służą na potrzeby
operacyjnego rozwinięcia i rozśrodkowania lotnictwa. Są one skupione prawie wyłącznie na
ścianie zachodniej i w Polsce centralnej.
Na terenie Polski jest również blisko 40 lądowisk, przeznaczonych dla śmigłowców i
helikopterów oraz jako obiekty sportowe, z których część może być również przeznaczona do
bazowania samolotów. Rozmieszczenie lądowisk jest także nierównomierne. Najmniejsza ich

7
Ibidem, s. 154.
8
Ibidem, s. 172-178.

„Geopolityka” 2008, nr 1 106

liczba występuje w Polsce wschodniej9. Jak wynika z powyższego opisu najsłabiej
przygotowane pod względem operacyjnym terytorium RP jest na ścianie wschodniej,
zwłaszcza północno-wschodniej.
II. Dyslokacja ZT i oddziałów SZ RP w czasie „P”
Wojska Lądowe podzielone są na dwa okręgi wojskowe: pomorski i śląski. WL liczą
w czasie „P” cztery dywizje: 1 DZ (z dowództwem w Legionowie), 11 DKPanc. (Żagań), 12
DZ (Szczecin), 16 DZ (Elbląg). W ich skład wchodzi m. in.:
Dziewięć brygad zmechanizowanych: 2 BZ (Złocieniec), 3 BZ (Lublin), 7 BOW
(Słupsk), 12 BZ (Szczecin), 15 BZ (Giżycko), 16 BZ (Morąg), 17 BZ (Międzyrzecz), 20 BZ
(Bartoszyce), 36 BZ (Trzebiatów). Należy dodać, że w związku z zmniejszaniem liczebności
WP, planowane jest połączenie 16 i 20 BZ oraz 12 BZ i 7 BOW;
Cztery brygady pancerne: 1 BPanc. (Wesoła), 9 BKPanc. (Braniewo), 10 BKPanc.
(Świętoszów), 34 BKPanc. (Żagań);
Dwie brygady artylerii: 1 BA (Węgorzewo), 23 BA (Bolesławiec);
Dwie brygady saperów: 1BSap. (Brzeg), 2 BSap. (Kazuń Nowy);
Pięć pułków wojsk rakietowych i artylerii: 1 pa (Ciechanów), 2 pa (Choszczno), 5 pa
(Sulechów), 14 pa (Suwałki), 16 pa (Braniewo);
Sześć pułków wojsk obrony przeciwlotniczej: 3 pplot. (Szczecin), 4 pplot.
(Czerwieńsk), 8 pplot (Koszalin), 13 pplot (Elbląg), 15 pplot (Gołdap), 69 pplot (Leszno);
Dwa pułki lotnictwa WLąd.: 49 pśb (Pruszcz Gdański), 56 pśb (Inowrocław);
Dwie brygady aeromobilne: 6 BDSz (Kraków), 25 BKPow. (Tomaszów Mazowiecki);
Jednostki specjalne: JW 2305, 1 psk (Lubliniec);
Oddziały rozpoznawcze: 2 prozp. (Hrubieszów), 9 prozp. (Lidzbark Warmiński);
Dwie brygady logistyczne: 1 BLog. (Bydgoszcz), 10 BLog. (Opole);
Jedna brygada górska: 21 BSP (Rzeszów)
Sześć batalionów Obrony Terytorialnej: 1 bOT (Lębork), 2 bOT (Mińsk Mazowiecki),
3 bOT (Zamość), 14 bOT (Przemyśl), 18 bOT (Białystok), 22 bpg (Kłodzko).
W skład Sił Powietrznych wchodzą m.in.:
dwa korpusy obrony powietrznej: 2 KOP (Bydgoszcz), 3 KOP (Wrocław);
dwie brygady lotnictwa taktycznego: 1 BLT (Świdwin), 2 BLT (Poznań);
trzy brygady rakietowe obrony powietrznej: 3 BROP (Bytom), 3 BROP (Warszawa),
61 BROP (Skwierzyna);

9
Ibidem, s. 181-186.

„Geopolityka” 2008, nr 1 107

 jeden pułk rakietowy OP: 78 prOP (Mrzeżyno);
dwie brygady radiotechniczne: 2 BRtech. (Bydgoszcz), 3 BRtech. (Wrocław);
osiem eskadr lotnictwa taktycznego: 1 elt (Mińsk Mazowiecki), 3 elt (Poznań), 6 elt
(Powidz), 7 elt (Powidz), 8 elt (Mirosławiec), 10 elt (Łask), 40 elt (Świdwin), 41 elt
(Malbork);
cztery jednostki lotnictwa transportowego: 36 spltransp. (Warszawa), 13 eltransp.
(Kraków), 2 elt-ł (Bydgoszcz), 3 elt-ł (Wrocław);
piętnaście jednostek wsparcia logistycznego, w tym: dwanaście baz lotniczych
(Warszawa, Bydgoszcz, Wrocław, Dęblin, Kraków-Balice, Mirosławiec Górny, Świdwin,
Malbork, Mińsk Mazowiecki, Poznań, Łask, Powidz), dwie bazy materiałowo-techniczne
(Toruń, Kutno), jedna polowa techniczna baza materiałowo-techniczna (Skwierzyna).
W skład Marynarki Wojennej po ostatnich cięciach wchodzą tylko dwa związki taktyczne:
3 Flotylla Okrętów (Gdynia) i 8 Flotylla Obrony Wybrzeża (Świnoujście). Wspomnieć należy
także o Pułku Lotnictwa MW (Gdynia) oraz Sekcji Działań Specjalnych MW10.
Z powyższego zestawienia dyslokacji najważniejszych związków taktycznych i oddziałów
SZ RP czasu „P” wynika, że ich najmniejsza liczba znajduje się na podlaskim, wołyńskim i
podolskim kierunku operacyjnym. Z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa jest to sytuacja
bardzo niebezpieczna.
III. System rubieży, obszarów i rejonów obrony RP
Punktem wyjścia do tworzenia systemu obronnego państwa jest wyznaczenie –
odpowiednio do najważniejszych celów i zadań obrony – systemu rubieży, stref i rejonów
obrony. Muszą być one dostosowane do warunków terenowych, tak aby wykorzystać
maksymalnie walory obronne kraju. W koncepcjach przedstawionych w pierwszej połowie lat
90-tych na terytorium RP wydzielono trzy obszary strategiczne: zachodni, wschodni oraz
centralny. Obszary zachodni i wschodni obejmowały terytorium Polski od granicy
państwowej do tylnej granicy drugich rubieży obrony. Centralny Obszar Strategiczny
stanowił terytorium RP znajdujące się między tylnymi granicami drugich rubieży obrony.
Stanowi on obszar dyslokowania głównych sił odwodu Naczelnego Dowódcy SZ RP i
głównej części Sił Powietrznych. Dwoma głównymi kierunkami strategicznymi były
kierunki: zachodni i wschodni11.

10
Informator Wojsko Polskie 2006, Warszawa 2005.
11
B. B alcer o wi cz, J . M a r cza k, J . P a wło ws k i, Problemy strategii obrony Polski: Opracowanie
studyjne, Warszawa 1993, s. 231; B. B alcer o wi cz, Czynniki geograficzne w strategii wojennej RP, Warszawa
1991, s. 16-17.

„Geopolityka” 2008, nr 1 108

 Pierwsze strategiczne rubieże obrony (zachodnia i wschodnia) oparte były na rzekach
granicznych oraz miejscowościach w pasach przygranicznych (konieczne w tym przypadku
jest przygotowanie zawczasu systemu masowych zapór i niszczeń). Drugie strategiczne
rubieże obrony opierały są na zachodzie: na Nysie Kłodzkiej, środkowym biegu Odry,
terenach leśnych i jeziornych wzdłuż linii: Sulechów, Zbąszyn, Międzyrzecz, Gorzów
Wielkopolski, Wałcz, Szczecinek, Miastko, Słupsk. Za pośrednią linię obrony służyć miał
teren od Gorzowa poprzez Pojezierze Myśliborskie i Pojezierze Drawskie do Kołobrzegu. Na
wschodzie druga strategiczna rubież obrony opiera się na środkowej i dolnej Wiśle, a od
południa na Dunajcu. Pośrednią rubieżą obrony mógłby być teren wzdłuż Bugo-Narwi,
dolnego odcinka Narwi, Ostrołęki, Piszu i Wielkich Jezior Mazurskich12.
Między rubieżami obronnymi często wyznacza się, w oparciu o równoleżnikowe odcinki
rzek, tzw. rubieże ryglowe. W strategicznym obszarze zachodnim mogłyby to być: dolny
odcinek Warty, Odra w okolicy Sulechowa, ujście Nysy Łużyckiej, Bory Dolnośląskie, pasmo
Sudetów. Na obszarze wschodnim: dolny odcinek Bugu, dolny odcinek Wieprza, Pojezierze
Włodawskie, dolny odcinek Sanu z kompleksami leśnymi wokół, pasmo Bieszczad i Beskidu
Niskiego.
Rys. 1. Rubieże obronne RP do 1999 roku

12
Ibidem, s. 17-24.

„Geopolityka” 2008, nr 1 109

 BAŁTYCKI
REJON OPERACYJNY

woj. pomorskie REJON

woO
j. P
waErm
RiA
ńsC
koY-Jm
NaY
zurskie
POMORSK
REJON
PÓŁNOCNO -
woj. zachodniopomorskie woj. podlaskie

ZACHODNI O B S Z AR PODLASK

MAZOWIECKI woj. mazowieckie REJON OPERACYJNY

woj. kujawsko - pomorskie STRATEGICZNY
LUBUSKI
REJON OPERACYJNY
O B S Z AR woj. wielkopolskie CENTRALNY
woj. lubuskie woj. mazowieckie
REJON WIELKOPOLSK
REJON
OBSZAR
woj. łódzkie POLESK
STRATEGICZNY REJON
OPERACYJNY
DOLNOŚLĄSK STRATEGICZNY
woj. lubelskie
woj. dolnośląskie

REJON
GÓRNOŚLĄSK
POŁUDNIOWO -
OPERACYJNY woj. świętokrzyskie
I oj. opolskie
w

OBSZAR
MAŁOPOLSK woj. podkarpackie
REJON woj. małopolskie
woj. śląskie
REJON

STRATEGICZNY

Źródło: Z. Lac h, J . S k r z yp , Geopolityka i geostrategia, Warszawa 2007, s. 114.

Ponadto należy wspomnieć o strategicznych rejonach obrony, które stanowić powinny

przygotowane do obrony obszary na podejściach do następujących miejscowości – na
zachodzie: Szczecin, Stargard, Kostrzyn, Gorzów Wielkopolski, Świebodzin, Żary, Żagań,
Zgorzelec, Legnica, Wrocław. Na wschodzie: Augustów, Białystok, Olsztyn, Ostrołęka,
Warszawa, Siedlce, Lublin, Chełm, Zamość, Przemyśl, Rzeszów13. Koncepcje te straciły na
znaczeniu z uwagi na kolejne rozszerzenie NATO, którym 12 marca 1999 roku została objęta
Polska. Współcześnie odchodzi się od wyznaczania rejonów obrony, zastępując obszary

13
B. B alcer o wi cz, J . Mar cz a k, J. P a wło ws k i , Koncepcja strategicznej obrony Polski lat
dziewięćdziesiątych, Warszawa 1991, s. 3-10.

„Geopolityka” 2008, nr 1 110

strategiczne obszarami operacyjno-strategicznymi. Na kierunku zachodnim wyznacza się
dodatkowo północno-zachodni obszar operacyjno-strategiczny.

Rys. 2. Rubieże obronne RP po przystąpieniu do NATO

PÓŁNOCNO - ZACHODNI

OBSZAwR
oj. pomorskie

woj. warmińsko -
mazur skie
PÓŁNOCNO - WSCHODNI
woj.
OPERACYJNO-
zachodniopomorskie
woj. podlaskie

STRATEGICZNY OBSZAR
woj. mazowieckie
ZACHODNI
woj. kujawsko - pomorskie OPERACYJNO- STRATEGICZNY

woj. OBSZAR
woj. wielkopolskie
woj. mazowieckie
lubuskie
CENTRALNY
OPERACYJNO- woj.

OB SZAR
łódzkie

POŁUDNIOWO -wW
oj.
SCHODNI
STRAwTojE
. GICZNY
O P E R A C Y J N O-

S T R A T E G I C Z N Ywoj. O B S Z A R
woj.
woj.

OPERACYJwNoj.O-
woj.
woj. śląskie małopolskie
STRATEGICZNY

Proponowane nowe
obszary operacyjno-

Źródło: Z. Lac h, J . S k r z yp , op.cit., s. 119.

IV. Najważniejsze zagrożenia geostrategiczne Polski

Z punktu widzenia geostrategicznego potencjalne zagrożenie militarne grozi Polsce z
trzech kierunków strategicznych – północno-wschodniego, południowo-wschodniego i
zachodniego. Wśród czterech państw – potencjalnych agresorów (Federacja Rosyjska,
Białoruś, Ukraina, RFN) trzy z nich mają większy od Polski potencjał militarny14,

14
Dane na temat potencjału militarnego tych państw (stan z 10 IV 2008 roku): http://www.bmvg.de;
http://www.mil.ru; http://mod.mil.by; http://www.mil.gov.ua; http://www.cia.gov; http://www.globalsecu-
rity.org; http://www.janes.com; http://defence.janes.com; http://www.janes-defence-weekly.com; http://idr.ja-
nes.com; www.batory.org.pl/ftp/program/forum/rap1pl.rtf; http://atplatoon.w.interia.pl/rolasilpol.html; http://o-
sw.waw.pl/pub/prace/nr2/02.htm-72k; http://ww.rcie.zgora.pl/pliki/opracowania/kalininrad_jako_rosyjska_en-
klawa_wewnatrz_ue.pdf; J. Z iel i ń s ki, Armie sąsiadów Polski, Warszawa 1993.

„Geopolityka” 2008, nr 1 111

demograficzny i przestrzenny (Rosja, RFN, Białoruś). Zważywszy jednak na polityczno-
militarne powiązania Federacji Rosyjskiej z Białorusią (ZBiR) z punktu widzenia geostrategii
należy traktować oba kraje jako jednego potencjalnego agresora. Nie można oczywiście
wykluczyć ewentualnych rosyjskich prowokacji z wykorzystaniem słabszego sojusznika, bez
oficjalnego angażowania się samej Rosji. Żaden z wyżej wymienionych sąsiadów Polski nie
wysuwa jednak oficjalnych żądań terytorialnych wobec Polski. Natomiast każdy z nich – z
wyjątkiem Rosji – posiada jakieś nieoficjalne roszczenia terytorialne wobec RP. Należy
zauważyć, że pewne roszczenia wypływają również z różnych kręgów politycznych naszego
sojusznika z NATO i Unii Europejskiej – Niemiec15.
Obecnie Polska posiada na jednym z kierunków strategicznych, podobnie jak w okresie
międzywojennym, bardzo niekorzystnie ukształtowaną pod względem strategicznym granicę.
Przed wojną tym kierunkiem był kierunek zachodni. Obecnie jest to północno-wschodni
kierunek strategiczny. Odległość z Brześcia do Warszawy wynosi około 150 km, co w
połączeniu z możliwością otwarcia drugiego kierunku od północy (Obwód Kaliningradzki)
stanowi główne zagrożenie militarne. Nadal największym zagrożeniem dla bezpieczeństwa
RP z punktu widzenia geostrategii jest konflikt zbrojny na jednocześnie dwóch kierunkach
strategicznych, tzw. wariant N+R (Niemcy + Rosja). Inną, geostrategicznie niebezpieczną
sytuacją jest wariant W↔Z (Wschód kontra Zachód) – działania zbrojne między krajami
UE/NATO a Federacją Rosyjską i jej sojusznikami, które w dużej mierze rozgrywałyby się na
terytorium RP. Teoretycznie możliwy jest także wariant R+B (jednoczesne natarcie ze strony
Rosji i Białorusi) i dodatkowo np. konflikt graniczny z Ukrainą, wspartą przez ZBiR i np.
przez Szanghajską Organizację Współpracy.
W przyszłości nie można wykluczyć zmiany obecnego układu polityczno-terytorialnego
naszej części Europy. Z czterech najsilniejszych sąsiadów Polski, połowę stanowią kraje
niestabilne politycznie, o słabo ukształtowanej tożsamości narodowej (Ukraina i Białoruś).
Polska jest członkiem NATO i Unii Europejskiej, co daje naszemu krajowi gwarancje jakiejś
pomocy na wypadek wojny (należy zauważyć jednak, że art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego
nie precyzuje, o jaką pomoc chodzi). Warto jednak pamiętać, że Sojusz mógłby mieć
poważne problemy z gwarancjami w wypadku hipotetycznej agresji na dowolne państwo
NATO ze strony innego członka NATO. Czyli w przypadku hipotetycznego konfliktu RFN i
Polski, pozostali członkowie Sojuszu mogliby zachowywać neutralność, bądź co najwyżej
ograniczać się do zabiegów dyplomatycznych. Oczywiście w kontekście dodatkowego

15
P. E b er har d t, Polska i jej granice: Z historii polskiej geografii politycznej, Lublin 2004, s. 274.

„Geopolityka” 2008, nr 1 112

wzmocnienia, wynikającego z przynależności do UE obu państw, te rozważania są zupełnie
teoretyczne.
Czynnikiem, który jest w stanie zmienić obecny układ geopolityczny w regionie, jest
globalna dekoniunktura gospodarcza. Jak uczy historia w przypadku głębszej recesji
gospodarczej do władzy dochodzi radykalna opozycja wykorzystująca hasła nacjonalistyczne
i ksenofobiczne. W każdym z czterech ww. państw funkcjonują takie ugrupowania polityczne
(np. w Niemczech NPD czy na Ukrainie Kongres Ukraińskich Nacjonalistów). W przypadku
ewentualnej konfrontacji na którymkolwiek z kierunków, agresja militarna byłaby z
pewnością ostatnim narzędziem wpływu na nasz kraj. Wcześniej należałoby się spodziewać
presji niemilitarnej, czyli wszelkich działań z użyciem narzędzi:
ekonomicznych – działania obliczone na destabilizację gospodarczą: wstrzymanie
dostaw surowców energetycznych, zastosowanie embarga gospodarczego na poszczególne
produkty, bądź w wersji totalnej, próby wpływu na rynek papierów wartościowych z użyciem
m.in. kapitału spekulacyjnego;
politycznych, wspieranych na gruncie kulturowym – działania mające na celu
wywarcie presji na arenie międzynarodowej oraz wewnątrz kraju na władze, środki
masowego przekazu oraz opinię publiczną. Zawierać mogą w sobie: kreowanie negatywnego
wizerunku Polski w świecie, ograniczenie lub zerwanie wzajemnych stosunków
dyplomatycznych, aktywizacja działalności mniejszości narodowych niekorzystnych dla
polskich interesów, wykorzystywanie mniejszości religijnych do wywierania presji,
aktywizacja lokalnej agentury operacyjnej i agentury wpływu, dezinformacja oraz działania
psychologiczne;
informacyjnych – działania destabilizujące funkcjonowanie państwa z użyciem
wszelkich technologii i działań asymetrycznych.

Podsumowanie
W przypadku ewentualnego użycia sił zbrojnych wobec Polski na którymś z kierunków
strategicznych, należy się spodziewać jego stopniowania, od działań skrytych i
subdywersyjnych, przez działania dywersyjne i terrorystyczne (np. ataki na obiekty
infrastruktury krytycznej16 i operacyjnego przygotowania terenu, zamachy terrorystyczne
indywidualne i zbiorowe, także z wykorzystaniem elementów dezinformacyjno-
psychologicznych – np. upozorowania ich na działalność opozycyjnych czynników

16
Infrastruktura krytyczna – w myśl ustawy o zarządzaniu kryzysowym z 26 IV 2007 roku są to systemy i
wchodzące ich skład, powiązane ze sobą, obiekty kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli.

„Geopolityka” 2008, nr 1 113

wewnętrznych – w celu spotęgowania paniki), na demonstracji (koncentracji wojsk nad
granicą, ewentualnych demonstracyjnych naruszeniach granicy państwowej /lądowej,
powietrznej i morskiej) i na otwartej agresji skończywszy.
W przypadku otwartej agresji militarnej celem strategicznym może być:
zajęcie określonych terytoriów, będących przedmiotem roszczeń,
podporządkowanie polityczne kraju, poprzez narzucenie mu określonej formy rządów,
aneksja całości terytorium RP (ewentualnie jego rozbiór między kilka państw) i
likwidacja polskiego ośrodka siły.
W przypadku dwóch ostatnich czynników głównym celem operacyjnym będzie zapewne
opanowanie „obszaru rdzeniowego” („rdzenia państwa”), w tym stolicy, co jest szczególnie
niebezpieczne ze strony kierunku wschodniego, ze względu na niedużą odległość Warszawy
od granicy państwowej oraz proporcjonalnie mniejszą liczbę związków taktycznych i
oddziałów SZ RP na ścianie wschodniej. W tym kontekście zmniejszenie liczebności sił
zbrojnych, nawet w sytuacji ich pełnej profesjonalizacji, bez wprowadzenia kompensacyjnego
systemu powszechnego przeszkolenia wojskowego i budowy systemu powszechnej obrony
narodowej zagraża bezpieczeństwu państwa17. Szczególne zagrożenia wypływają również z
podważania tożsamości narodowej, osłabiania więzów kulturowych i religijnych i inne
działania wynikające z czynników zewnętrznych i wewnętrznych przyczyniające się do
obniżenia patriotyzmu i pozbawianie woli walki, heroizmu i innych koniecznych cech
wszystkich obywateli naszego państwa.

17
B. B alcer o wi cz , J . Ma r cza k, J . P a wło ws k i, Problemy strategii obrony Polski: Opracowanie
studyjne, Warszawa 1993, s. 214-218.

„Geopolityka” 2008, nr 1 114