3

Araling Panlipunan
Quarter II - Modyul 3
Naangot ang mga Hitabu sa Mga Maragtason nga
mga Lugar sa Subong nga Tiyempo sa
Kaugalingon nga Rehiyon

Self-Learning Module

“UnA sA tAnAn, BATA: BulIGAn, AmlIGAN, TudluAn, AlAlAYAN

1
 Ikatlong Araling Panlipunan 3
Linggo Ikalawang Markahan-Modyul 3

Pamantayan sa Pagkatuto:
• Naiuugnay sa kasalukuyan pamumuhay ng mga tao ang kwento ng mga
makasaysayang pook o pangyayaring nagpapakilala sa sariling lalawigan at iba
pang lalawigang kinabibilangang rehiyon.
AP3KLR IId-3

Hibaluon Ko

Natun an mo nanligad ang mga pagbag o sa aton nga probinsiya suno

sa mga natabo sa maragtas. Padayon nga nagadugang ang mga importante
nga nagakahitabo kag nagahurma sa aton pangabuhi. Ang mga nanligad nga
hitabo makit an sa mga maragtason nga lugar kag mga butang sa probinsiya.
May nakadtuan ka na bala nga duog nga subong sini?

Sa modyul nga ini, gina paabot nga:

1. Makilala ang mga maragtason nga lugar sa kaugalingon nga
probinsiya kag iban nga probinsiya sa rehiyon.

2. Mahatagan importansya ang mga maragtason nga mga lugar sa

kaugalingon nga probinsiya kag iban nga probinsiya sa rehiyon.

2
 Usisaon Ko

Direksiyon: Diin makita ang mga masunod nga maragtason nga mga
lugar. Isulat kung ini makita sa NEGROS, CAPIZ
GUIMARAS, ILOILO. Himu a ini sa papel.

1.
5.

2.

6.

3.

4.

3
 Tun an Ko

Ang kada probinsiya may tagsa tagsa nga istorya sang maragtas ukon
kasaysayan, kag ini makita sa mga lugar kon sa diin ini nagkalatabo. Hibaluon
naton ang iban sa mga maragtas nga ini nga may kaangtanan kung ano kita
subong.

Probinsiya sang Negros Occidental

Acta de Capitulacion Marker

(Naga atubang sa Old City Hall, Bacolod City)

Sa lugar nga ini, kung sa diin balay sang una ni Don Jose Ruiz de
Luzuriaga, ginbaton sang mga opisyales sang Republika sang Negros nga
ginapamunuan ni Heneral Aniceto Lacson kag Heneral
Juan Araneta ang pagsurrender sang mga Katsila sa idalom ni Isidro
de Castro ang Gobernador Politiko-Militar sang Negros Occidental
pagkatapos nga pirmahan sang duha kapartido ang “Acta de
Capitulacion” sang Nobyembre 6, 1898 nga ginbaton ni Heneral
Aniceto Lacson, Presidente sang Republika sang Negros, kag iban pa nga
mga opisyales. Ang pagbaton hudyat sang kahilwayan sang Probinsiya sang
Negros Occidental sa kamot sang mga Katsila.

4
 KAPITOLYO SANG NEGROS OCCIDENTAL

Ang Kapitolyo ara sang una sa daan nga balay nga ginhatag
ni Don Jose Ruiz de Luzuriaga sa dalan sang Luzuriaga kag
Araneta. Napatindog ang subong nga Kapitolyo sa nahamtangan
sini sa idalom ni anay Gobernador Jose Locsin suno sa disenyo ni
Arkitekto Juan Arellano. Natapos sang 1933 kag ginkay o sang
2004. Gin deklarar ini nga Pambansang
Palatandaang Makasaysayan sang National Historical
Commision of the Philippines paagi sa Resolusyon No. 9 sadtong
Hulyo 19, 2004.

5
Cinco de Noviembre Monument, Silay City

Ang Cinco de Noviembre

Monument gintukod sa pag
pahanumdum sa tagsa tagsa nga
ini ang isa ka importante nga hitabo sa
maragtas sang probinsiya. Sa sini nga
lugar natindog sang una ang botika sa
diin sikreto nga ginplano ang
madinalag on nga rebolusyon sang
mga Negrense batok sa mga Katsila
sang Nobyembre 5, 1898 amo nga
gintawag ang dalan nga Dalan Cinco
de Noviembre.

6
 Monumento ni Juan Araneta, Syudad sang Bago

Ginpatukod sang Lokal nga Gobyerno sang Bago para kay

Heneral Juan Araneta nga tumandok sang siyudad kag isa ka lider
sang Cinco de Noviembre nga Rebolusyon sang 1898. Gintukod ini sa
pagkilala sang iya pagkabaganihan. Ini
makita sa atubang sang Manuel Y. Torres Memorial Coliseum
and Cultural Center.

Balay ni Tan Juan

Siyudad sang Bago

Ang iya balay ginhimo na

subong nga museum kung sa diin
makit an ang mga pagkabutang
angot
sa pangabuhi ni Heneral Juan
Araneta.

7
Probinsiya sang Guimaras

Navalas Church, Guimaras

Pinakadaan nga simbahan sa Isla sang Guimaras.

Ginpatindog sang 1880, ang Navalas Church ukon San Isidro
Labrador Church. Makita sa Barangay Navalas sa Munisipyo
sang Buenavista. Ginhimo man ini halin sa mga korales nga
makit an sa ila baybayon.

Guisi Lighthouse
Nueva Valencia, Guimaras

Ginpatindog sang gobyerno sang

Katsila sang ika-18 siglo. Tuyo sini nga
pasanagan ang mga baybayon sang
Pilipinas. Nagserbe nga bulig ini sa mga
mandaragat, manugpangisda kag marino
nga nagapanakayon sa Golpo sang Panay.

8
Probinsiya sang Antique

HANTIQUE IGCABUHI
sang 1581
Ginakilala nga pinakadaan nga
EVANGELIZATION MARKER siyudad sa Antique ang Hamtic nga nangin
Hamtic, Antique
sentro sang probinsiya sang
nag abot ang mga Katsila sang tuig 1581 upod
ang mga pari nga Agustino para magpalapnag
sang Kristiyanismo.

SIMBAHAN NG SAN JUAN DE NEPOMUCENO

Anini-y, Antique

Ginhimo ini nga parokya sa idalom

sang Decree of December 20,1861nga
ginpirmahan ni Gobernador Heneral Jose
Lenery sang
Marso 22, 1862. Ginpangalanan ang
simbahan sa patron nga si San Juan de
Nepumoceno. Sang tyempo sang
Amerikano, ginsakop ini sang mga
Aglipayan sang apat (4) ka tuig.
Nabalik liwat ini sa Katolisimo sang nag
abot ang Mill Hill Fathers sang tuig 1906
sa pagpanguna ni Father William
Erickweld, ginbalik ang orihinal nga
hitsura sini sang 1973 sang ini maguba
sang World War II.

9
 DAAN NGA SIMBAHAN KAG KUMBENTO SANG PATNONGON
National Highway, Poblacion, Patnongon, Antique

Ang dumaan nga simbahan sang San Agustin sa Patnogan

(ginatawag sang una nga San Simon sang 1672) ang pinakadaku nga
simbahan sa Probinsiya sang Antique sa tyempo sang mga Katsila.
Ginpatukod sang mga pari nga Agustino sa pagdumala ni Fray Manuel
Arcenio, OSA sang
tuig 1860 kag natapos sa pagdumala ni Padre Eustaquio Heria sang tuig
1895 kag nangin Visita sang Sibalom, Antique. Naguba ini sang tyempo
sang Philippine Revolution sang tuig 1896 asta 1899 kag ginbombahan
naman sang
mga Amerikano sang WW II.

10
Probinsiya sang Iloilo

SIMBAHAN KAG KUMBENTO SANG SANTA BARBARA

Santa Barbara, Iloilo Province

Pinasahi ini sa bug os nga Panay sa kabangdanan nga ang simbahan kag
kumbento nagatapik.

Nagserbe nga pangkabilugan nga istasyon sang militar kag ospital sang
mga rebolusyunaryong puwersa sa Bisayas. Ang ugsaran sang simbahan
nagserbe man nga lugar kon sa diin nagatipon ang mga Sundalo nga Ilonggo
nga handa sa pagpakigbatu para maangkon ang kahilwayan batuk sa mga
Katsila.

Gindeklarar ini nga isa ka Pambansang Palatandaang

Pangkasaysayan sa idalom sang NHI Resolusyon Blg. 1 sang Hulyo
6,1990.

11
 Tanda nga makita sa tunga sang
Old Iloilo-Capiz Road malapit sa Victory
Plaza. Sa lugar nga ini natabo ang
aktuwal nga pakigbato sang mga
Ilonggo nga Rebolusyonaryo batok sa
mga Katsila. Nakilala ang hitabo nga ini
nga “Cry of Santa Barbara” kon sa diin
una nga ginwagayway ang hayahay
sang Pilipinas sa sagwa sang
Luzon bilang tanda sang pagdaog
sang mga Ilonggo.
PAMAHALAANG
MAPANGHIMAGSIK NG KABISAYAAN (1898)
Old Iloilo-Capiz Road, Santa Barbara, Iloilo Province

Tungod sa hitabo nga ini, ginkilala ang Banwa sang Santa Barbara nga
“Cradle of Philippine Revolution Outside Luzon” sang gindeklarar ni Heneral
Martin Delgado sang Nobyembre 17, 1898 sa balkonahe sang kumbento sang
simbahan ang pag aklas sang mga Ilonggo batuk sa mga Katsila.

Gintawag nga Victory Plaza ang Plaza

sang Santa Barbara tungod malapit diri
natabu ang pag usbong sang Himagsikan sa
Kabisayaan sang Nobyembre 17,1898 batuk
sa mga
Katsila nga ginkilala man nga “Cry of
Santa Barbara.”
Ang Rebolusyonaryo nga Panggobyerno
ginpamunuan nanday Roque Lopez, bilang
Pangulo, kag Heneral Martin Delgado nga
nagserbe
nga General-in-Chief sang
Liberating Army. VICTORY PLAZA
Santa Barbara, Iloilo Province

12
Probinsiya sang Aklan

AKLAN FREEDOM SHRINE

Memorare ng XIX Martyrs of Aklan

Aklan Provincial Capitol Grounds

Pagdumdum sa XIX ka mga martyrs sang Aklan. Sila ang

nagpasimuno sang rebolusyon kontra sa mga Katsila sa ila lugar.

Pahanumdum: Ang XIX ginabasa nga 19

13
 AKLAN PRINTING PRESS
Lugar kon sa diin ginpatay ang
XIX nga Martyrs,1897

XIX MARTYRS ST.

Kalye kon diin makita ang
AKLAN PRINTING PRESS

Ang lugar nga ini kilala subong nga Aklan Printing Press kon sa din
ginpatay ang mga XIX nga martyrs sa probinsiya sa tyempo sang pag aklas.

14
Probinsiya sang Capiz

CAPIZ PROVINCIAL CAPITOL

Ang kapitolyo gindinisenyo sang Amerikano nga arkitekto nga si

William Parsons nga konektado sa Bureau of Public Works halin sang tuig
1905 tubtob 1914. Ang edipisyu may ara tatlo ka panalgan. Makit an sa
atubang sini ang estatwa ni Dr. Jose Rizal.

FUENTE DE VIDA
(FOUNTAIN OF LIFE)
THE OLD SPANISH WELL

Fuente de Vida (Fountain of Life) ang tawag sa daan nga bubon nga
nahimo sa coral stones nga gintukod sa tyempo sang mga Katsila. Tradisyon
sang mga tao sang una
ngatyempo nga maghukay sang bubon malapit sa simbahan sa pagpati nga ang
tubig sini gingrasyahan sang langit kag si Kristo ang nagahatag sang kabuhi
nga wala sang katapusan sa mga tawo nga nauhaw kag sa mga naga
kinahanglan sini.

15
 Natukod ang Dakong Lingganay sadtong 1878 sang ginkomisyon ni
Fray Jose Beloso, Kura Paroko, si Don Juan Reina nga mag obra sang
lingganay. Himu ini sa sitenta (70) ka sako sang gintunaw nga sinsilyo nga
ginpanghatag sang mga pumuluyo. May kalaparon ini nga pito (7) ka piye (7
ft), may taas nga lima (5) ka piye (5 ft) kag may kabug aton nga
10.4 tonelada. Makita ini sa tore sang Simbahan sang Santa Monica sa
Siyudad sang Roxas, Capiz. Ginakilala ini nga pinakadaku nga lingganay
sa bug os nga Pilipinas kag Asya. Ikatatlo man ini sa pinakadaku sa bug
os nga kalibutan.

Mga tinaga nga nakamarka sa

“Dakung Lingganay”
Makit an sa tore sang Santa
Monica Church

Ang maragtason nga Roxas City Bridge

(Capiz City Bridge sang una) ang isa sa mga
pinakadaan nga
imprastraktura sang probinsiya nga ginpatindog
sang 1908 asta 1910 sa pamuno nanday: Pastor
Alcazar (1908- 1912), ang ika-3 nga presidente
sang banwa sang Capiz (El Pueblo de Capiz)
kag ang mga gobernador nga nanday Antonio
Habana (1907-1909) at Jose Cortes Altavas
(1910-1916).
ROXAS CITY BRIDGE (CAPIZ CITY BRIDGE)

16
 BALAY NATAWHAN NI MANUEL ROXAS
(34 Zamora St., Roxas City, Capiz)

Sa Capiz nabun ag sang Enero 1, 1892 si

Manuel A. Roxas, ang ikalima nga Presidente sang Pilipinas kag
katapusan nga presidente sang Komonwelt sumugod sa 1946 tubtob
1948. Makit an sa ikaduha nga panalgan sang balay nga himo sang
bato kag kahoy nga ginpatindog sang 1890 ang mga daan nga gamit
nga ginatipigan sang mga paryente ni Roxas.

Ini makit an sa 34 Zamora St., Roxas City, Capiz. Gindeklarar ini

nga isa ka National Historical Site sang pungsod sadtong 1958. Ini man
ang pinakadaan nga balay sa Siyudad sang Roxs nga ara pa sa maayo nga
kondisyon asta subong nga tiyempo.

17
 Himuon Ko
Naangot ang mga Hitabu sa Mga Maragtason nga mga Lugar sa
Subong nga Tiyempo sa Kaugalingon nga Rehiyon

Ngalan:
Halintang: Iskor:

Direksiyon: Sa diin makita ang masunod nga mga maragtason nga lugar sa
Rehiyon VI? Isulat ang LETRA sang ensakto nga sabat sa
papel.
A. Negros Occidental D. Aklan
B. Iloilo E. Capiz
C. Guimaras F. Antique

1. 4.

2. 5.

3.
6.

18
 Tandaan Ko

Ang mga hitabu sa maragtas kag sa mga maragtason nga mga lugar sa
kada probinsiya sang rehiyon may importante nga papel sa aton sosyudad.
Indi kita manginhilway batok sa mga dumuluong kung indi sa mga natabo
sang una kag ini nga mga lugar naga pahanumdum sa aton sini.
Tungod man sang mga lugar nga ini kita makapanghuna- huna kag
mangin leksyon sa aton ang mga nagakalatabu sang una nga tyempo kag indi
ta pagkalipatan nga kung ano kita subong tungod sang mga hitabo sang una
nga tyempo.
Ang mga Pambansang Palatandaang Makasaysayan nga mga lugar sa
aton kaugalingon nga probinsiya indi lang pahanumdum sang hitabo sang una
kundi gahatag dungog sa aton maragtas amo nga ginabisita sang mga turista
kag ini nagabulig man sa pagpabaskog sang aton turismo.

19
 Tandaan ta ang pila ka mga maragtason nga lugar sa kada
probinsiya.

Balay ni Pres. Manuel Roxas,

Roxas City

Memorare sang XIX ka Martyrs

Navalas Church,
Buenavista

1581
EVANGELIZATION
MARKER, Hamtic

Cinco de No viembre Monument,

Silay City

Victory Plaza,
Santa Barbara

20
 Ipangabuhi Ko

Naangot ang mga Hitabu sa Mga Maragtason nga mga Lugar sa

Subong nga Tiyempo sa Kaugalingon nga Rehiyon

Ngalan:
Halintang: Iskor:

Direksiyon: Basaha ang kada dinalan kag I drowing ang nagayuhum nga hitsura
kon dapat himuon kag I drowing ang nagakasubo ng hitsura
kon indi dapat himuon. Himu a ini sa papel.

1. Ang maragtas nagapakita kon ano ang matuod nga istorya o

hitabu sang isa ka lugar sang una nga tyempo.
2. Nagabulig pabaskog sa aton turismo ang mga
maragtason nga lugar sa kada probinsiya.
3. I bale wala lang ang maayo nga pamatasan kag tradisyon
sang una nga tyempo.
4. Ipabugal kag atipanun ang mga maragtason nga lugar sa
kaugalingon nga probinsiya.
5. Indi paghatagan sang importansiya ang mga maragtason nga
lugar sa kaugalingon nga probinsiya kag rehiyon.

21
 Masarangan Ko
Naangot ang mga Hitabu sa Mga Maragtason nga mga Lugar sa
Subong nga Tiyempo sa Kaugalingon nga Rehiyon

Ngalan:
Halintang: Iskor:

Direksiyon: Ano nga lugar ang gina laragway sang mga dinalan?
Isulat sa papel ang LETRA sang ensakto nga sabat.
1. Pinakadaan nga simbahan sa Isla sang Guimaras.
A. Guisi Church
B. Navalas Church
C. Malatandog Marker
2. Nahamtang ini sang una sa daan nga balay nga ginhatag ni Don
Jose Ruiz de Luzuriaga sa dalan sang Luzuriaga kag Araneta.
A. Ang Ruins
B. Ang Daan nga City Hall
C. Ang Kapitolyo sang Negros Occidental
3. Ginakilala nga pinakadaan nga siyudad sa Antique.
A. Arctic
B. Atic
C. Hamtic
4. Ginatawag nga Victory Plaza ang plaza sang Santa
Barbara, sa ano nga rason?
A. Malapit diri natabu ang pag usbong sang
Himagsikan sa Kabisayaan.
B. Diri nga lugar ginpatay ang XIX nga Martyrs sang
probinsiya.
C. Sa sini nga lugar natindog ang botika sa diin sikreto nga
ginplano ang madinalag on nga rebolusyon sa probinsiya.

22
5. Isa ka bubon ang Fuente De Vida, sa diin ini makita?
A. Negros
B. Guimaras
C. Capiz
6. Diri nagatindog sang una ang botika kung sa diin ginplanuhan
ang madinalag on nga rebolusyon sang mga Negrense batuk sa
mga Katsila.
A. Cinco de Noviembre Monument
B. Fountain of Justice (Old City Hall)
C. Monumento ni Juan Araneta

7. Ang istruktura nga gindisenyo sang Amerikano nga arkitekto

nga si William Parsons.
A. Balay ni Juan Araneta
B. Guisi Lighthouse
C. Capiz Provincial Capitol
8. Nagserbe nga bulig ini sa mga mandaragat, manugpangisda
kag marino nga nagapanakayon sa Golpo sang Panay.
A. Guisi Lighthouse
B. Navalas Church
C. Kapitolyo sang Negros Occidental
9. Pinasahi ini sa bug os nga Pilipinas sa kabangdanan nga ang
simbahan kag kumbento nagatapik.
A. Simbahan kag kumbento sang Sta. Barbara, Iloilo
B. Simbahan kag kumbento sang Patnongon, Antique
C. Simbahan kag kumbento sang Juan De Nepomuceno
10. Ang tawag sa daan nga bubon nga nahimo sa coral stones.
A. Fuente de Vida (Fountain of Life)
B. Capiz Provincial Capitol
C. Aklan Printing Press

23
 Mga Insakto nga Sabat

Sanggunian

BANAS PANAY Compendium, Iloilo City/Iloilo Province Volume I, 2020

BANAS PANAY Compendium, Antique Volume I, 2020
BANAS PANAY Compendium, Capiz Volume I, 2020
BANAS PANAY Compendium, Aklan Volume I, 2020
BANAS Negros Compendium, Volume IV, 2020 BANAS
Bacolod Compendium, Volume III, 2020
Araling Panlipunan 3 Hilikuton sang Bata, Ikalawang Markahan, 2017
Mga laragway nga kuha nanday: Crystal Lyn G. Villaster, Crsitine L. Cadena,
Trina Samuelle P. Patag,
Nove P. Macayan,
Pinky Pamela S. Guanzon, PhD

24