ΓΓ΄΄ ΓΓΡΡΑΑΜ

ΜΜΜΑΑΤΤΙΙΚΚΗ
Η

11.. ΤΤόόννοοιι κκααιι ππννεεύύμμαατταα

Τόνοι:
• Οξεία ( ): σημειώνεται πάνω από το φωνήεν της συλλαβής που προφέρεται σε
υψηλότερο τόνο.
• Βαρεία ( ): σημειώνεται πάνω από το φωνήεν της λήγουσας, που προφέρεται σε
χαμηλότερο τόνο, όταν δεν ακολουθεί σημείο στίξης.
• Περισπωμένη ( ): σημειώνεται πάνω από το φωνήεν των συλλαβών που
προφέρονται σε διπλάσιο χρόνο, όταν ο ομιλητής πρέπει να ανεβάσει και αμέσως να
κατεβάσει τον τόνο της φωνής του κατά την προφορά του ίδιου φωνήεντος.

Πνεύματα:
Κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν, δίφθογγο ή ρ παίρνει πάνω σε αυτό ένα πνεύμα:
• Ψιλή ( ᾽ ): σημειώνεται πάνω στις περισσότερες λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν
(εκτός του υ) ή δίφθογγο.
• Δασεία ( ῾ ): σημειώνεται πάνω στις λέξεις που αρχίζουν από υ και ρ και σε κάποιες
ακόμα λέξεις.

Οι πέντε βασικοί κανόνες τονισμού:

1. Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται: π.χ. βασιλίσσης,
ἀνθρώπου.
2. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία εμπρός από μακρόχρονη
λήγουσα (ή αλλιώς μακρό προ μακρέος οξύνεται): π.χ. θήκη, μνήμη, κώμη, παίζω.
3. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη εμπρός από
βραχύχρονη λήγουσα (ή αλλιώς μακρό προ βραχέος περισπάται): π.χ. μῆλον, νῆσε,
οἶκος.
4. Καμιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα. Η προπαραλήγουσα
μάλιστα παίρνει πάντοτε οξεία, όταν τονίζεται, ποτέ περισπωμένη: π.χ. ἄνθρωπος.
5. Μια βραχύχρονη συλλαβή, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία, ποτέ περισπωμένη:
π.χ. νέφος, τόμος.

1
 Μέέρρηη ττοουυ λλόόγγοουυ
22.. Μ

ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΚΛΙΤΑ ΑΚΛΙΤΑ
(Όλα τα κλιτά μέρη -εκτός από τα ρήματα-
σχηματίζουν πτώσεις, γι’ αυτό λέγονται πτωτικά)

• Άρθρα • Προθέσεις
• Ονόματα (ουσιαστικά κ΄ επίθετα) • Επιρρήματα
• Αντωνυμίες • Σύνδεσμοι
• Μετοχές • Επιφωνήματα
• Ρήματα

ωνν ππττω
33.. ΤΤαα ππααρρεεππόόμμεενναα ττω ώνν
ωττιικκώ

Τα
Πτώσεις
παρεπόμενα (ή
• Ονομαστική
συνακόλουθα)
• Γενική
των πτωτικών
• Δοτική
• Αιτιατική
• Κλητική

Κλίσεις: Γένη:
• Πρώτη • Αρσενικό
• Δεύτερη • Θηλυκό
• Τρίτη • Ουδέτερο

Αριθμοί:
• Ενικός
• Πληθυντικός
• Δυϊκός

Παρατηρήσεις:
1. Η δοτική (η οποία προέρχεται από το ρήμα δίδωμι = δίνω και δηλώνει αυτόν στον οποίο
δίνεται κάτι) δεν υπάρχει στη νέα ελληνική, χρησιμοποιείται όμως σε κάποιες
στερεότυπες εκφράσεις, π.χ. εν πάση περιπτώσει, εντούτοις κ.α. (βλ. παρακάτω).

2
 2. Ο δυϊκός αριθμός, που δεν υπάρχει στη νέα ελληνική, φανερώνει ότι γίνεται λόγος για
δύο πρόσωπα, ζώα ή πράγματα, π.χ. τώ ἀνθρώπω = οι δύο άνθρωποι.

Στερεότυπες φράσεις με δοτική:

 εν ψυχρώ: χωρίς δισταγμό, ψύχραιμα

 εντούτοις: ωστόσο
 εν μέρει: ως ένα βαθμό
 εν γένει: γενικά
 εν τέλει: τελικά
 εν συνεχεία: στη συνέχεια
 εν ενεργεία: για στρατιωτικό ή υπάλληλο που ασκεί κανονικά τα καθήκοντά του, που δεν έχει
δηλαδή συνταξιοδοτηθεί
 εν πάση περιπτώσει: σε κάθε περίπτωση, όπως και να ’χει
 λόγω: εξαιτίας
 δόξα τω Θεώ: ευχαριστώ το Θεό
 συν Θεώ: με τη βοήθεια του Θεού
 εν κινήσει: τη στιγμή που κινείται
 εν δράσει: τη στιγμή που δρα
 εν γνώσει (π.χ. του θέματος): γνωρίζοντας
 εν ανάγκη: στην ανάγκη
 εν προκειμένω: στην περίπτωση αυτή
 ενόψει (π.χ. των εξελίξεων): μπροστά σε
 επ’ αυτοφώρω: τη στιγμή που διαπράττει κανείς κάτι
 εν λευκώ: με πλήρη ελευθερία κινήσεων
 ενώπιος ενωπίω: πρόσωπο με πρόσωπο
 πάση θυσία: με κάθε θυσία
 επ’ ουδενί λόγω: για κανένα λόγο
 επί τη ευκαιρία: με την ευκαιρία
 εν ευθέτω χρόνω: τον κατάλληλο καιρό, όταν είναι η κατάλληλη στιγμή

44.. ΤΤαα ππααρρεεππόόμμεενναα ττοουυ ρρήήμμααττοοςς

Τα παρεπόμενα του ρήματος

Πρόσωπα: α΄β΄γ΄ Αριθμοί: Ενικός και Πληθυντικός

Εγκλίσεις: Οριστική, Υποτακτική, Ονοματικοί τύποι: Απαρέμφατο

Ευκτική, Προστακτική και Μετοχή

Φωνές: Ενεργητική και Μέση Χρόνοι: Ενεστώτας, Παρατατικός, Μέλλοντας, Αόριστος,

Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος, Συντελεσμένος Μέλλοντας

Διαθέσεις: Ενεργητική, Μέση,

Παθητική, Ουδέτερη

3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35