Tóm tắt sách: Những kẻ xuất

chúng

Tóm tắt ngắn:

Những kẻ xuất chúng là hành trình tìm hiểu

những nhân vật đạt được thành công phi
thường - trong toán, thể thao, luật hay bất cứ
ngành nghề nào. Ta thường nghĩ những siêu
nhân này sở hữu một sức mạnh bí ẩn giúp họ có
thể vươn lên thành chuyên gia số một trong lĩnh
vực của họ, nhưng chính các nhân tố khác, như
gia đình, văn hóa, hoặc thậm chí cả ngày sinh,
lại có tác động đáng kể lên sự thành công đó.
Những kẻ xuất chúng
Ai nên đọc cuốn sách này? (32 lượt)
Mua Sách Ðọc Sách
Bất cứ ai muốn hiểu sâu sắc hơn về thành
công và phương pháp đạt được nó
Các giáo viên, huấn luyện viên và những người trong ngành đào
:
 tạo
Những chuyên gia tư vấn và những người quan tâm đến cải cách
đất nước

Tác giả cuốn sách này là ai?

Malcolm Gladwell là cây viết nổi tiếng cho tạp chí New Yorker. Ông
bước chân vào nghề báo dưới vai trò phòng viên mảng Kinh doanh và
Khoa học cho tờ Washington Post. Năm 2005, ông lọt vào danh sách
100 người có ảnh hưởng nhất của tạp chí Times.

Ngoài Những kẻ xuất chúng, Gladwell đã viết 1 vài cuốn sách best-
seller khác, bao gồm Ðiểm bùng phát: Làm thế nào những điều nhỏ
bé tạo nên sự khác biệt lớn lao (The Tipping Point) và Trong chớp
mắt: Sức mạnh của việc suy nghĩ mà không cần suy nghĩ (Blink).

MỘT: Cuốn sách này có ích gì cho tôi? Tại sao thành công "tự thân"
chỉ là 1 truyền thuyết

Ðã bao giờ bạn đọc cuốn tiểu sử của một nhân vật nổi tiếng mà bí
quyết thành công của họ chỉ nhờ may mắn? Có lẽ không. Mọi người
thường nghĩ họ hẳn phải vươn đến đài vinh quang nhờ tài năng và nỗ
lực. Những mẩu tóm tắt tiếp theo sẽ cho bạn thấy những truyền
thuyết về nhóm người "tự thân lập nghiệp" đó chỉ là những lời đồn
thiếu căn cứ. Bạn sẽ thấy rất nhiều nhân tố vô hình ảnh hưởng đến
thành công của một người, và đa phần nằm ngoài sự kiểm soát của
họ.

Trong các phần tiếp, bạn sẽ học được

Tại sao Bill Gates và nhóm Beatles trở nên thành công đến vậy;
Tại sao ngày bạn sinh có thể khiến bạn không bao giờ có thể trở
:
 thành một ngôi sao khúc côn cầu; và
Trồng lúa thì có liên hệ gì đến kĩ năng giải toán.

HAI: Văn hóa của ta thích những câu chuyện về "cá nhân tự lập"

Nếu ta gặp một nhà toán học xuất chúng, ta

thường cho rằng tài năng tư duy logic của anh
ta, về cốt lõi, là do bẩm sinh. Ta cũng nghĩ
tương tự đối với sự khéo léo của các vận động
viên chuyên nghiệp, cảm nhận về nhịp điệu của
các nhạc sĩ, hay kĩ năng giải quyết vấn để của
các lập trình viên.

Sở dĩ là bởi là ta thường vô thức cho rằng thành

tích của một người là do nỗ lực và khả năng
bẩm sinh của anh ta.
Những kẻ xuất chúng
Khi Jeb Bush tranh cử chức thống đốc bang (32 lượt)
Florida, ông gọi mình là "một người tự lập" như Mua Sách Ðọc Sách
một phần trong chiến lược tranh cực. Quả thực,
tuyên bố đó là trò hề, bởi trong họ nhà ông có hai tổng thống Mỹ,
một giám đốc ngân hàng phố Wall giàu có, và một nghị sĩ Mỹ. Tuy
nhiên, chủ nghĩa cá nhân vẫn rất nổi trội trong văn hóa Mỹ, vì vậy ông
đã tận dụng nó.

Thành thích của Jeb Bush khiến ông trở thành một kẻ xuất chúng
(outlier) - một người đã giành được kì tích về mặt thống kê. Nhưng
giống như xuất thân đầy lợi thế của Bush đã giúp ông vươn lên, các
yếu tố ngoại lai khác cũng giúp những kẻ xuất chúng vượt lên trung
bình.

Ta đặt quá nhiều niềm tin vào các cá nhân và bảng thành tích "tôi tự
làm ra" của họ tới mức quên mất các biến số khác.
:
 Truyền thuyết về "anh hùng tự thân" chỉ là một ảo tưởng - nhưng rất
rất phổ biến.

BA: Khi bạn đạt tới ngưỡng nào đó, tập luyện thêm sẽ không thể
giúp bạn thành công

Mặc dù tài năng thiên bẩm quan trọng, nhưng có chiều cao 2m cũng
không đảm bảo bạn có 1 hợp đồng bóng rổ triệu đô, và có chỉ IQ cao
ngất ngưởng không tự động biến bạn thành chủ nhân giải Nobel. Tại
sao lại thế?

Những phẩm chất kiến tạo thành công - như chiều cao đối với các
cầu thủ bóng rổ hay trí thông minh tính toán với các nhà toán học -
có một "ngưỡng" nào đấy. Ví dụ, nếu đã cao hơn 2m, có thêm vài cm
không đem lại sự khác biệt lớn cho người chơi.

Ðiều này cũng đúng trong ngành giáo dục: một số trường luật hạ các
tiêu chuẩn đầu vào thấp xuống cho các nhóm thiểu số dưới chính
sách ưu tiên (affirmative action). Những sinh viên này thường học
kém hơn một chút so với các bạn bè da trắng, nhưng khi xem xét
công việc của họ sau khi ra trường, sự khác biệt này đã biến mất.
Cho dù họ có thể hiện kém hơn trước và trong khi học trường luật,
nhóm thiểu số này có mức lương ngang bằng, nhiều bằng khen như
nhau, và cũng đóng góp rất nhiều cho giới luật gia như những người
bạn da trắng của họ.

Giống như chiều cao của các cầu thủ bóng rổ chỉ có giá trị đến một
ngưỡng nào đấy, sau khi bạn có đủ chuyên môn luật, các yếu tốt
khác bắt đầu đóng vai trò quan trọng hơn. Các kĩ năng và phẩm chất
liên quan là những nền tảng cần thiết để thành công trong một lĩnh
vực - bạn không thể là chuyên gia luật hàng đầu nếu bạn có kĩ năng
lý luận logic bằng 0 - tuy nhiên một khi chạm đến ngưỡng, việc tiếp
tục tập luyện kĩ năng này sẽ không thể đưa bạn tiến xa. Các xúc tác
khác như kĩ năng xã hội, mạng lưới, hay thậm chí may mắn, thì có thể.
:
 BỐN: Những chuyên gia hàng đầu trong bất cứ ngành nào cần ít
nhất 10,000 giờ tập luyện - không phải chuyện đơn giản

Mặc dù tài năng chắc chắn là yếu tố thiết yếu

trong công thức thành công, bạn cũng phải cực
kì chăm chỉ. Bill Gates dành cả ngày để học lập
trình máy tính. Nhóm Beatles tập nhạc thường
xuyên trên sân khấu. Ðúng là họ rất giỏi, nhưng
nhờ tập luyện bền bỉ thì họ mới vươn tới đẳng
cấp thế giới.

Ðể trở thành chuyên gia trong bất cứ thứ gì, các

nghiên cứu cho thấy bạn cần dành một khoảng
thời gian tối thiểu - khoảng 10,000 giờ - luyện
tập. Tất nhiên, không phải cũng có cơ hội tu Những kẻ xuất chúng

luyện như vậy. (32 lượt)

Mua Sách Ðọc Sách
Ðầu tiên, bạn cần có cơ hội khởi đầu sớm để có
thể luyện tập tối đa và đảm bảo lợi thế xuất phát trước trong cuộc
đua. Ngoài ra, bạn hoặc gia đình của bạn cũng cần phải có nguồn lực
để hỗ trợ; nếu dành 40 tiếng/tuần để cố gắng trở thành một nghệ sĩ
violin nổi tiếng thế giới, bạn làm gì còn thời gian làm việc nhà.

Tùy thuộc vào ước mơ mà bạn sẽ cần tiếp cận các thiết bị tiên tiến,
đắt tiền khác nhau. Lời động viên từ gia đình, bạn bè, huấn luyện
viên, giáo viên, và người quen bạn gặp trên đường có đều sẽ giúp
ích.

Nếu bạn may mắn, như Bill Gates hay nhóm Beatles, bạn sẽ có tất cả
những thứ trên. Tuy nhiên, rất nhiều người không được như thế, vì
vậy về căn bản là đã mất đi cơ hội để có thể trở thành chuyên gia số
một trong lĩnh vực mình chọn.

NĂM: Tháng sinh của bạn có thể ảnh hưởng lớn đến thành tích bạn
:
 đạt được.

Tuổi tương đối của bạn - số tuổi trong tương quan với bạn bè đồng
chăng lứa - có thể là con dao hai lưỡi.

Ðây là một ví dụ: Tại Canada, trong liên đoàn khúc côn cầu thiếu
niên, độ tuổi gia nhập hợp lệ là ngày 1 tháng 1. Tất cả những trẻ sinh
cùng một năm dương lịch sẽ tranh đấu với nhau. Có vẻ công bằng,
phải không?

Tất nhiên không. Nó khiến những đứa sinh tháng 1 chiến đấu với
những đứa sinh tận tháng 12. Nói cách khác, những đứa trẻ sinh cuối
năm sẽ phải cạnh tranh với lũ bạn lớn mình gần một tuổi.

Hệ thống này không chỉ bất công mà còn tạo ra hiện thực hóa lời tiên
đoán (self-fulfilling prophecy): các huấn luyện viên sẽ khen ngợi
những đứa trẻ 9 tuổi tốt nhất bởi vì chúng khỏe hơn, chơi tốt hơn,
nhưng thực tế là chúng chỉ già dặn hơn - một năm thôi cũng đủ tạo
ra sự khác biệt lớn lao khi nó chiếm tới 1/8 cuộc đời chúng.

Những đứa trẻ có lợi thế về tuổi này sẽ giành được nhiều sự động
viên và cơ hội để cải thiện vào giai đoạn quan trọng nhất trong chu
trình phát triển. Ðó được gọi là lợi thế tích lũy, và đó là lý do tại sao
các cầu thủ khúc côn cầu chuyên nghiệp tại Canada có ngày sinh
thuộc nửa đầu năm hơn là nửa cuối.

Bạn có thể sẽ nghĩ, "Hey, không phải vấn đề to tát - Tôi không chơi
khúc côn cầu. Tôi thậm chí không phải dân Canada!"

Nhưng tuổi tương đối có thể tạo ra các cơ hội không công bằng
trong rất nhiều lĩnh vực sử dụng ngày kết sổ hàng năm để phân chia
mọi người theo các nhóm tuổi. Hầu hết các liên đoàn thể thao sử
dụng chúng. Một nơi khác? Các nhà trường.
:
 Vì vậy, một bé gái 5 tuổi có độ tập trung ngắn hạn khiến em vẽ
nghệch ngoạc lên bài tập đánh vần của mình có thể lớn lên với suy
nghĩ mình là "đứa trẻ có vấn đề." Ðồng thời, một đứa trẻ 6 tuổi bình
tĩnh khác ngồi cạnh cô có thể sau này vào Harvard.

SÁU: Cách bạn được nuôi dạy cũng ảnh hưởng lớn đến độ thành
công của bạn.

Sau khi kĩ năng của bạn đạt đến một "ngưỡng",

những khả năng tự nhiên sẽ không còn có ý
nhiều cho cuộc truy tìm sự thành công. Một yếu
tố quan trọng hơn nhiều là liệu bạn có trí thông
minh thực dụng.

Ðây là loại kiến thức "theo qui trình": biết cách

hòa đồng và phối hợp với người khác để đạt
được thứ bạn muốn - hay nói cách khác, nên
hỏi ai, điều gì, và khi nào. Khả năng tương tác
và đàm phán với những nhân vật đứng đầu như
giáo viên, trưởng phòng, giám đốc...cũng giúp Những kẻ xuất chúng

mọi người tiến gần hơn đến mục tiêu. (32 lượt)
Mua Sách Ðọc Sách
Kiến thức này không sinh ra đã có. Nhà xã hội
học Annette Lareau phát hiện ra rằng những phụ huynh giàu có
truyền cho con mình cảm giác "tôi có quyền" nhiều hơn cha mẹ ở
tầng lớp dưới. Nói chúng, họ giáo dục con bằng cách tập trung hơn
vào chúng, hay ít nhất cung cấp cho đứa trẻ các hoạt động phong
phú, thúc đẩy phát triển trí tuệ.

Trái lại, những cha mẹ nghèo thường sống khép nép, và để trẻ đi
theo mô hình "tăng trưởng tự nhiên" - không thúc ép, không kích
thích, không khích lệ như các gia đình giàu. Ðiều này có nghĩa trẻ em
từ xuất thân khó khăn sẽ ít được dạy trí thông minh thực tế hơn,
khiến giảm đáng kể khả năng thành công của chúng.
:
 BẢY: Tác động của năm sinh lên thành công

Những lợi thế "bất công" trong cuộc đời có rất nhiều nguồn gốc.

Hãy xem xét một vài tỉ phú công nghệ có tên tuổi lớn: Bill Gates,
Steve Jobs, và đồng sáng lập Sun-Microsystems, Bill Joy. Tất cả bọn
họ đều sinh ra với tài năng lý luận logic xuất chúng, cũng như đầy
tham vọng, trí thông minh thực tiễn, và cơ hội để thực hành các kĩ
năng của mình. Bí ẩn của thành công đã bị bóc mẽ?

Hãy từ từ. Họ không chỉ có những điều kiện đó; họ còn có "thiên
thời", giúp họ có thể thực hành 10,000 giờ lập trình máy tính vào
đúng thời điểm trong lịch sử.

Ðể có thể bắt kịp xu hướng ngành phần mềm luôn thay đổi, họ phải
được sinh đúng lúc: đủ muộn để có thể tiếp cận mẫu máy tính mới,
giúp tìm ra các lỗi lập trình đơn giản hơn, nhưng không quá muộn để
không bị người khác chớp mất ý tưởng. Họ cũng phải đủ chín để khi
khởi sự doanh nghiệp; nếu già hơn, họ có thể lại quan tâm đến
chuyện "yên ổn" hơn là chấp nhận rủi ro lớn giúp họ thành công.

Không phải ông chủ công nghệ thành công nào cũng sinh giữa năm
1954 và 1956, nhưng sự thật là rất nhiều sinh trong khoảng đó cho
thấy yếu tố "thiên thời, địa lợi" vô cùng quan trọng.

TÁM: Quê bạn ở đâu có thể có ảnh hưởng lớn đến những gì bạn đạt
được.

Bạn có thể hay nghe đến khuôn mẫu dân châu Á thì giỏi toán. Một số
có thể thốt lên, "Ðộng chạm chính trị!" khi nghe điều này, nhưng
đúng là một vài yếu tố văn hóa phương Ðông khuyến khích học sinh
học toán tốt hơn. Ðầu tiên là ngôn ngữ. Khi trẻ học đếm số bằng từ
trong ngôn ngữ châu Á, chúng tự động học được cách làm phép
cộng, vì vậy phát triển năng lực toán học ngay từ khi còn nhỏ.
:
 Ngoài lợi thế ngôn ngữ, gạo - khẩu phần ngũ
cốc chính của người châu Á - cũng khuyến
khích các sinh viên học toán bởi vì ngành nông
nghiệp lúa nước yêu cầu kỉ luật lao động cao
hơn. Trồng lúa khó hơn nhiều trồng các cây
trồng khác ở châu Âu. Một vụ lúa bội thu đòi hỏi
sự chính xác, hợp tác và kiên nhẫn.

Các chế độ phong kiến ở châu Âu làm nông dân

không thu lợi được nhiều; họ phải trả hầu hết
hoa màu của họ cho các địa chủ bất nhân,
nhưng hệ thống này lại không phổ biến ở châu Những kẻ xuất chúng
Á, vì vậy trồng lúa là công việc cho thấy rõ mối (32 lượt)
tương quan giữa năng lực và phần thưởng. Vì Mua Sách Ðọc Sách
thế, ý thức chăm chỉ đã bén rễ từ xa xưa; có một câu tục ngữ lâu đời
minh họa điều này rất rõ, "Không ai dậy trước bình minh 360 ngày
trong một năm lại không thể làm gia đình anh ta giàu có."

Ðiều này có liên quan gì đến toán? Giống như trồng lúa, toán đòi hỏi
rất nhiều tư duy: bạn có thể dành cả giờ để cố gắng hiểu ra tại sao
đáp án là 19,473.6 chứ không phải là -17. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng
các sinh viên phương Tây bỏ cuộc trước các bài tập toán sớm hơn
nhiều bạn bè châu Á.

Vậy nên, đúng là dân châu Á thường giỏi toán hơn; nó là một phần
trong di sản văn hóa của họ. Những người có tổ tiên làm việc trên các
cánh đồng lúa thường thừa hưởng thái độ làm việc rất có ích cho việc
học toán. Tính cách này lưu truyền lại, kể cả khi rất nhiều thế hệ đã
không còn quan tâm tới việc đồng áng.

CHÍN: Nếu ta ghi nhận sự quan trọng của di sản văn hóa, ta có thể
giúp mọi người vươn tới thành công - và tránh phải thất bại.

Có những sự việc gọi là "phi thường" nhưng không theo kiểu đáng ca
:
 ngợi, mà điển hình là tai nạn máy bay. Chúng xảy ra là do sự tích tụ
của một chuỗi những vấn nạn nhỏ hoặc những lỗi mà bản thân không
đáng kể. Nhưng giống như Bill Gates gặp được cơ hội may mắn hết
lần này đến lần khác, các phi công cũng có thể vấp phải vô số vấn đề
nhỏ có thể kéo đến thảm họa

Một ví dụ là Hãng hàng không Hàn Quốc, trước năm 2000, bị mang
tiếng không an toàn. Tỉ lệ tai nạn của họ cao hơn 17 lần mức trung
bình ngành. Nguyên nhân cho vấn đề này rất có thể là một di sản
khác của văn hóa Hàn Quốc, giống như quan niệm dân châu Á giỏi
toán.

Văn hóa Hàn Quốc coi trọng sự phục tùng và cho rằng người ta luôn
nên coi trọng ý kiến cấp trên. Vì vậy, nếu cơ trưởng mắc lỗi, những
thành viên tổ bay sẽ không dám cãi lời cấp trên bởi vì văn hóa không
khuyến khích họ làm thế.

Một trong những vụ tai nạn của Hãng hàng không Hàn Quốc tại
Guam có thể được truy nguồn về lỗi giao tiếp này. Cơ phó của
chuyến bay cố gắng bảo người cơ trưởng đã kiệt sức rằng tầm nhìn
đường bay quá kém, nhưng để tránh làm phật lòng với lời phê phán
rõ ràng, anh ta chỉ nói,

"Anh có nghĩ là trời mưa to hơn không? Ở khu vực này ấy?"

Người cơ trưởng bỏ lơ lời bình luận rón rén của cơ phó về thời tiết - và
máy bay của họ đâm sầm vào một ngọn đồi.

Sau một cuộc cải cách thừa nhận vấn đề về di sản văn hóa thứ bậc
cứng nhắc của Hàn Quốc có thể gây nguy hiểm cho máy bay, Hãng
hàng không Hàn Quốc đã thuê một công ty Mỹ để cải thiện kĩ năng
giao tiếp của tổ bay. Ngày nay, mức độ an toàn của nó đã ngang
bằng với các đối thủ.
:
 MƯỜI: Nếu ta nhận thức những lý do khiến sân chơi trở nên không
bình đẳng, ta có thể đem lại nhiều cơ hội thành công hơn cho mọi
người.

Những quy trình ta sử dụng để sàng lọc tài

năng mới nở thành những nhân vật thành công
hiếm khi hiệu quả, dẫn đến bỏ sót nguồn nhân
tài lớn.

Trong khúc côn cầu, chọn ngày khóa sổ hàng

năm đồng nghĩa với việc những đứa trẻ sinh
muộn phải cạnh tranh với những đứa lớn hơn
chúng gần 1 tuổi. Nhưng một cầu thủ hockey
sinh ngày 27 tháng 12 không thể để quay trở lại
bụng mẹ để đợi đến sau ngày 1 tháng 1 mới ra
đời để có lợi thế ngang bằng. Những kẻ xuất chúng
(32 lượt)
Rất nhiều cầu thủ lẽ ra đã có tương lai tươi sáng Mua Sách Ðọc Sách
hơn nếu các nguồn lực không đổ vào những
người có xuất phát điểm không công bằng nhờ sinh đúng thời điểm.
Lợi ích tích lũy với người này đồng nghĩa với bất lợi cộng dồn với
người khác.

Tuy nhiên một khi lỗi hệ thống này được ghi nhận, nó có thể được
sửa chữa. Thay vì sử dụng ngày khóa sổ hàng năm, ta có thể chia
những cầu thủ nhỏ thành 4 nhóm nhỏ cho tới khi lợi thế tuổi tương
đối giảm xuống. Các em sinh từ tháng 1-3 có thể chơi trong một
nhóm, tương tự với tháng 4-6...

Tương tự như với hệ thống giáo dục. Thay vì không làm gì và để con
nhà giàu có tiếp cận được nhiều cơ hội hơn, ta có thể tạo ra các
chương trình như học viên KIPP (Chương Trình Kiến Thức Là Sức
Mạnh - Knowledge Is Power Program) của South Bronx - trường
trung học chất lượng cao dành cho những học sinh đến từ các khu
:
 vực có thu nhập thấp. Mặc dù không phải thi sát hạch hay đề ra tiêu
chí tuyển sinh, và đa phần học sinh có hoàn cảnh khó khăn, KIPP vẫn
có thể giúp 84% học sinh của mình đạt thành tích về toán cao bằng
hoặc cao hơn cấp lớp 8.

Thông điệp chính trong cuốn sách này là:

Không một ai có thể chỉ dựa trên chính họ mà thành công được.
Ðỉnh cao vinh quang là kết quả của một chuỗi những cơ hội gần
như trời cho, may rủi, và ngẫu nhiên kết hợp lại (mà ta còn gọi là
thiên thời, địa lợi, nhân hòa) để tạo ra hoàn cảnh chín muồi giúp
họ đạt được thành tích như hiện tại.

Trạm Ðọc (Read Station)

: