Το αγροτικό ζήτημα

Όροι – κλειδιά της ενότητας: μεγάλη ιδιοκτησία, τσιφλίκια, αγροτικό ζήτημα, αγροτική
μεταρρύθμιση.

Η κατάσταση της οικονομίας στην Ευρώπη

• 19ος αιώνας: κυριαρχία της αγροτικής οικονομίας στην Ευρώπη

• η βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη (και γενικά στο δυτικό κόσμο) λειτούργησε ως
καταλύτης – υποχώρηση αυτής της κυριαρχίας
• η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να αποτελεί πηγή εξουσίας και κύρους – ανάγκη για
αγροτική μεταρρύθμιση

Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα

• το ζήτημα δεν γνώρισε παρόμοιες εντάσεις με την Ευρώπη και τα Βαλκάνια κυρίως λόγω
της προοδευτικής διανομής ενικών γαιών από το 1821-1828
• αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα προέκυψε μετά την διεύρυνση του ελληνικού κράτους με την
προσθήκη των Επτανήσων (1864) και της Θεσσαλίας (1881)
• μετά την προσθήκη των νέων εδαφών η Ελλάδα περνά σε καθεστώς μεγάλης ιδιοκτησίας.
Έτσι, οι Έλληνες του εξωτερικού
1. αγόρασαν τσιφλίκια της Θεσσαλίας
2. διατήρησαν τον θεσμό των κολίγων
3. άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν (επιβολή υψηλών
δασμών στο εισαγόμενο σιτάρι1, υψηλότερες τιμές για το εγχώριο, τεχνητές
ελλείψεις)
• ανάγκη για επίλυση του αγροτικού ζητήματος με αγροτική μεταρρύθμιση
• 1907: ψήφιση νόμων για αγροτική μεταρρύθμιση (απαλλοτριώσεις και διανομή της γης σε
ακτήμονες). Εντάσεις, προστριβές και συγκρούσεις (Κιλελέρ 19102)
• (1913 – τέλος των Βαλκανικών πολέμων): νέες διαστάσεις στο ζήτημα της γαιοκτησίας –
μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων στην Ελλάδα
• 1917: ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης από την κυβέρνηση του Ελευθέριου
Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη
Στόχοι της μεταρρύθμισης
- στήριξη και πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών
- αποκατάσταση προσφύγων
- πρόληψη κοινωνικών εντάσεων
• μετά το τέλος του πολέμου η απαλλοτρίωση μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών έγινε δυνατή,
ίσως εξαιτίας της επιτακτικής ανάγκης για αποκατάσταση των προσφύγων

Αποτελέσματα της αγροτικής μεταρρύθμισης

• αναδιανομή της γης σε ποσοστό 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία, 68%
στη Θεσσαλία και 40% στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης στην υπόλοιπη χώρα.
• Εγκαθίδρυση καθεστώτος μικροϊδιοκτησίας στην αγροτική οικονομία της χώρας

Προβλήματα: από τη πλευρά των μικροκαλλιεργητών, οι οποίοι αντιμετώπιζαν δυσκολίες

εμπορευματοποίησης της παραγωγής τους, ενώ συχνά έπεφταν θύματα των εμπόρων. Ως λύση
προτάθηκε η ίδρυση:
1. αγροτικής τράπεζας
2. κρατικών οργανισμών παρέμβασης
3. παραγωγικών συναιτερισμών3
1
οι υψηλοί δασμοί στο εισαγόμενο σιτάρι αύξησαν την τιμή του, και έτσι οι εγχώριοι παραγωγοί
μπορούσαν και αυτοί να αυξήσουν τη δική τους τιμή.
2
το 1910 στο χωριό Κιλελέρ της Θεσσαλίας εξεγέρθηκαν οι χωρικοί οι οποίοι καλλιεργούσαν με
δυσμενέστατους όρους τα τσιφλίκια
3
ενώσεις παραγωγών που παρήγαν τα ίδια προϊόντα. Μέσω των συνεταιρισμών γίνονταν η
χρηματοδότηση της αγροτών και εξασφαλιζόταν έτσι μεγαλύτερη φερεγγυότητα για τους πιστωτές
(αγροτική τράπεζα).