Biologija je nauka o živim bićima i životnim procesima.
Uticaj biologije na LIPIDI – po hemijskom sastavu to je veoma heterogena grupa jedinjenja čija je
ljudsko društvo – istraživanje stanice nisu bila moguća bez otkrića
mikroskopa. Zahvaljujući tehnologiji i medicini ljudi imaju duži životni vijek, pa
je ljudska populacija sve brojnija. Nažalost to se odražava na našu životnu
sredinu i često možemo čuti o kiselim kišama, uništenju šuma, globalnom
zagrijavanju, ozonskim rupama, nedostatku pitke vode, ugroženim biljnim i
životinjskim vrstama. Naučne metode u biologiji – Na osnovu posmatranja
naučnici najprije postavljaju pitanja. Logičnim razmišljanjem, znanjem i
iskustvom pretpostavljaju moguće odgovore. Ti privremeni odgovori u
pokušaju traženja pravog odgovora su pretpostavke ili hipoteze koje se
provjeravaju eksperimentima i dodatnim opažanjima, pri čemu se pogrešne
hipoteze odbacaju, a preostale se dalje provjeravaju. Kada se odbace sve
netačne hipoteze, donese se zaključci na osnovu kojih su moguća
predviđanja. Nakon brojnih provjera u kojima se predviđanja uvijek potvrđuju
razvijaju se naučne teorije. U biologiji su poznate: stanična teorija, teorija
genetičke informacija, operonska teorija i teorija organske evolucije.
Osobine i organizacijska ljestvica živih bića – Procjenjuje se da na Zemlji živi
preko 80 000 000 vrsta, a po nekim skromnijim procjenama taj broj se kreće
oko 30 – 35 000 000 vrsta. Do sada su biolozi otkrili i imenovali oko dva
miliona različitih bioloških vrsta. Biodiverzitet ili biološka raznolikost
predstavlja raznolikost živih organizama koji nastanjuju našu planetu kao i
raznolikost unutar različitih vrsta, odnosno sveukupnost: gena, vrsta,
ekosistema. Organizacijski nivoi u živom svijetu – U živom svijetu uočavamo
stupnjevitost organizacijskih nivoa. Tako da su na dnu ljestvice atomi. Više
atoma udružuje se u molekulu. Ponekad su to jako velike molekule koje
nazivamo makromolekule. Različite molekule ulaze u sastav stanice. U nekim
slučajevima jedna stanica predstavlja kompletan organizam . Skupine stanica s
istom funkcijom organizirane su u tkivo, a različita tkiva izgrađuju organe. Više
organa čini jedan organski sistem, a više organskih sistema gradi organizam.
Slijedeći stupanj organizacijske ljestvice je populacija. Više populacija čini
životnu zajednicu, a životne zajednice zajedno sa staništem predstavljaju
ekosistem. Svi ekosistemi na našoj planeti sačinjavaju biogeosferu.
Osnovne zajedničke osobine bioloških sistema su: zajedniče temeljne
osobine svih organizama su: - organiziranost (sve strukture i procesi
međusobno su povezani i regulisani), - metabolizam (izmjena materije i
energije sa okolinom), - podražljivost (organizam prepoznaje svoj okoliš i
reaguje na njega), - razmnožavanje (organizam stvaraju potomke identične ili
slične sebi), - promjenjivost ili varijabilnost (raznolikost vrsta rezultat je
stupnjevitih promjena i prirodne selekcije), - prilagođavanje (uprkos trajno
promjenjivim uvjetima životne sredine), - nasljeđivanje (jedinice nasljeđivanja
su geni – kontinuitet i opstanak vrste), i – pokretljivost (cijelog organizma ili
njegovih dijelova). Na osnovu iznesenog mogu se uočiti tri temeljne
karakteristike živih bića: autonomnost, autoregulativnost i sve stanice zajedničko je: 1. plazma membrana, 2. citoplazma, 3. DNK je
autorepruduktivnost.
Klasifikacija organizma – riječ taksonomija izvodi se iz grčkih riječi: taxis =
raspored i nomos = zakon. Taksonomija je grana biologije koja se bavi
klasifikovanjem organizma. Pod klasifikacijom se podrazumijeva svrstavanje
organizma u određene grupe na onovu njihove međusobne sličnosti. Termin
sistematika je prvi upotrijebio Linne (1758). Da bi se podaci dobijeni
registrovanjem i klasifikovanjem mogli koristiti, svakom taksonu tj.
sistematskoj kategoriji daje se određeni naziv. Time se bavi dio sistematike
koji se naziva nomenklatura. Danas se koristi binomna ili binarna
nomenklatura. Po pravilima binarne nomenklature ime jedne vrste označava
se sa dvije latinske riječi. Prva riječ se odnosi na ime roda i piše se uvijek
velikim početnim slovom, a druga riječ se odnosi na ime vrste i to je najčešće
epitet koji bliže određuje datu vrstu i uvijek se piše malim slovom.
Klasifikacijski sistem se zasniva na hijerarhiji sistematskih kategorija.
Sistematska kategorija pretstavlja rang, odnosno nivo u hijerarhijskoj
klasifikaciji. Vrsta – species je osnovna taksonomska kategorija. Najšira
sistematska kategorija je carstvo – regum, a za njim slijede niže sistematske
kategorije: tip – phylum, odjeljak – divisio, klasa – classis, red – ordo,
porodica – familia, rod – genus i vrsta – species.
Citologija – je nauka o stanici i njenim strukturama. Otkriće stanice usko je
vezano za razvoj mikroskopa. Rober Hooke prvi je uveo naziv cellula – stanica
posmatrajući komadić pluta jednostavnim svjetlosnim mikroskopom i uočio da
je izgrađeno od sitnih komorica međusobno odvojenih tankim pregradama
koje su izgledale poput pčelinjeg saća. Matthias Schleiden i Theodor Schwann
predložili su staničnu teoriju – što se može smatrati rođenjem nauke o stanici.
Osnovna postavka teorije je da su sva živa bića izgrađena od jedne ili više
atoma. Strukturu molekule DNK otkrili su Watson i Crick 1956. godine što se
smatra rođendanom molekularne biologije. Savremena citologija bavi se
proučavanjem staničnih struktura i funkcija na molekularnom nivou. Biogeni
elementi – Hemijski elementi koji izgrađuju živa bića su biogeni elementi, od
kojih su najobilnije zastupljena četiri: C, H, N i O. Oni čine 96 % ukupne težine
stanice. Zatim slijede P, S, K, Ca, Mg, Na, i Fe.
NEORGANSKA JEDINJENJA . Voda – količina vode u stanici zavisi od tipa
stanice, njenog fiziološkog stanja i razvojne faze. U malim količinama voda je
prisutna u sjemenkama, kostima, plutu, a u velikoj količini npr. u hrskavici oko
95 %. Voda su stanicama nalazi se u dvije forme: 1. slobodna voda – rastvarač,
transportno sredstvo i sredina u kojoj se odvijaju metabolički procesi. 2.
vezana voda – u sastavu različitih jedinjenja. Voda je idealna komponenta
bioloških sistema zbog niza specifičnih svojstava: 1. nalazi se u 3 agregatna
stanja, 2. posjeduje visoku specifičnu toplotu – odličan stabilizator temp.zraka,
3. optimalan je rastvarač – svi metabolički procesi odvijaju se u vodi, 4. voda
ima veliki površinski napon, 5. voda je produkt metaboličkih reakcija.
Struktura molekule vode – Molekula vode je građena od dva atoma vodika i
jednog atoma kisika. atomi vodika su blago pozitivno nabijeni i raspoređeni su
pod uglom od 104,5 ˚, dok je atom kisika blago negativno nabijen, pa se kaže
da je molekula vode dipol. ANORGANSKI JONI – najviše 1 % stanične mase
čine anorganski joni: natrijev, kalijev, magnezijev i kalcijev jon te fosfat, hlorid
i bikarbonat.
ORGANSKA JEDINJENJA – ugljikohidrati, lipidi, proteini i nukleinske kiseline.
UGLJIKOHIDRATI – pristuni kao: monosaharidi, oligosaharidi i polisaharidi.
Monosaharidi su glavna stanična hrana, njihovom razgradnjom osigurava se
energija i predstavljaju ishodišne materije za sintezu drugih staničnih
sastojaka. Formula: (CH2O)n. Najznačajniji monosaharid u biologiji su:
glukoza, robiza i dezoksiriboza. Polisaharidi su rezervni oblici šećera,
osiguravaju strukturu čvrstoću stanice, a zajedno sa oligosaharidima učestvuju
u procesima staničnog prepoznavanja i komunikacije među stanicama.
Polisaharidi su makromolekulmere sastavljenje od stotina ili hiljada
monomera – monosaharida. Ti polimeri nastaju reakcijom dehidratacije a
monomere se povezuju glikozidnom vezom. Celuloza – je linearan polimer,
ulazi u sastav stanične stijenke biljaka, ljudi i mnoge životinje je ne mogu
probaviti, ali je značajna u ishrani jer potiče peristalitiku crijeva, pamučna
vlakna, namještaj, papir je celuloza. Šrob – je linearan polimer u kojem su
molekule glukoze povezane α (1-4) vezama, služi kao zaliha hrane biljakama.
Glikogen je razgranati polimer u kojem su molekule glukoze povezane α(1-4)
vezama i lanci povezani α (1-6) vezama.
EUKARIOTSKA STANICA – eukarioti su filogenetski mlađi organizmi i vode
zajedničko svojstvo rastvorljivost u organskim rastvaračima. Među lipide
ubrajaju se masti, ulja, fosfolipidi i stereoidi. U mastima su zastupljene
zasićene, a u uljima nezasićene masne kiseline. Masne kiseline su dugačke
molekule koje na jednom kraju imaju kiselinsku grupu COOH, a na drugom
kraju metilnu grupu CH3. Lipidi učestvuju i u staničnoj signalizaciji koje
prenose signal od receptora na staničnoj površini do odredišta unutar stanice.
PROTEINI ( bjelančevine) – proteini čine više od 50 % težine suhe tvari stanice.
Primarna uloga proteina da izvedu prema uputama genetičke informacije.
Proteini učestvuju u građi stanice, a ključna im je uloga da djeluju kao enzimi
koji kataliziraju gotovo sve biohemijske reakcije i na taj način upravljaju
gotovo svim aktivnostima stanice. Proteini su građeni od pojedinica
aminokiselina. Aminokiseline su međusobno vezane u peptidnom lancu
peptidnim vezama između aminogrupe jedne i karboksilne grupe druge
aminokiseline. Polipeptidi su dugi linearni lanci stotina ili hiljada
aminokiselina. NUKLEINSKE KISELINE – su biopolimeri građeni od podjedinica
nukleotida. Svaki nukleotid građen je od: 1. petougljičnog šećera. 2. fosfatne
skupine i 3. heterociklične azotne baze. Azotne baze mogu biti piramidinske
građene od jednog prstena ili purinske građene od dva prstena. Postoje dva
tipa nuleinskih kiselina: deoksiribonukleinska kiselina (DNK) i ribonukleinska
kiselina (RNK). Razlikuju se po broju lanaca, vrsti šećera pentoze i sastavu
baza. RNK je jednolančana a DNK dvolančana.
DNK – genetička informacija organizama je pohranjena u molekuli DNK.
Struktura molekule DNK- Watson i Crick su trodimenzionalni model strukture
molekule DNK. Molekula DNK ima izgled dvostruke spirale koju čine dva
polinukleotidna lanca uvijena oko zajedničke ose. U polinukleotidnom lancu
nukleotidi su međusobno vezani fosfodiesterskom vezom. Dva
polinukleotidna lanca DNK međusobno su povezana vodikovim ili H-vezama.
Za dva lanca DNK kaže se da su komplementarni. Replikacija DNK – odvija se u
S – fazi interfaze staničnog ciklusa po semikonzervativnom modelu. RNK – su
građene od podjedinica robonukleotida. To su jednolančane molekule koje se
sinteziraju na kalupu DNK u nukleusum a svoju funkciju obavljaju u citoplazni.
Centralna dogma molekularne biologije pokazuje tok informacije između tri
ključne biološke molekule. transkripcija a proteini se sinteziraju na osnovi RNK
kalupu procesom koji nazivamo translacijom.
TIPOVI STANICA – Prokarioti su organizmi s prokariotskom stanicom.
Prokariotske stanice su male stanice koje nemaju posebno oblikovano jedro
obavijeno membranom nego se genetički materijal u citoplazni. Isto tako
nemaju memranoznih organela. Nemaju stanični ciklus. Eukarioti – su
oragnizmi s eukariotskom stanicom. eukariotske stanice su mnogo složenije
građe od prokariotske i imaju diferencirano jedro obavijeno jedrovom
membranom, membranozne organele i citoskelet. Klasifikacija staničnjaka – za
genetički material, 4. ribosomi u kojima se vrši sinteza proteina i 5. ATP.
Prema petocarskoj klasifikacijskoj shemi svi staničnjaci svrstani su u 2
nadcarstva: nadcarstvo Procaryotae i nadcarstvo Eucayriotae. Nadcarstvo
Procaryotae obuhvata samo jedno carstvo Monere, tu pripadaju: Bacteria,
Cyanobacteria i Archaebacteria. Osim bakterija prokarioti su i modrozelene
bakterije kao i arhebakterije. Nadcarstvo Eucayriotae obuhvata 4 carstva: 1.
Protista – carstvo jednostaničnih eukariota, 2. Plantae . carstvo, 3. Fungi –
carstvo gljiva, Animalia – carstvo životinja.
Na osnovu komparativne analize sekvenci svi staničnjaci mogu se svrstati u tri
domene: 1. domena Bacteria, 2. domena Archaea, 3. domena Eukarya. Prve
dvije domene obuhvataju organizme s prokariotskom organizacijom stanica, a
treće domena organizme s eukariotskom organizacijom stanice. STRUKTURA I
FUNKCIJA PROKARIOTSKE STANICE – Prokarioti obuhvataju golemu,
heterogenu skupinu jednostaničnih org.koja se odlikuju općom
rasprostanjenošću brzim rastom, kratkim životom generacije. Prokarioti su
organizmi uglavnom malih dimenzija. Prokarioti se međusobno razlikuju po
morfologiji, hemijskom sastavu, zahtjevu po hranjivim tvarima. ACELULARNI
OBLICI – su virusi i subviralni agensi. Virusi su obligatni intracelularni paraziti
koji sadrže samo jedan tip nukleinskih kiselina. Virusi nisu u stanju samostalno
izvoditi metaboličke procese niti se replicirati. Virusi se mogu replicirati samo
u živoj stanici, a van nje virusi su neaktivne partikule. Viruse nazivamo
biološkim oblicima, a ne biološkim sistemima iz nekoliko razloga: nemaju
staničnu građu, zavise od metabolima stanice domaćina, sadrže samo jedan
tip nukleinskih kiselina. GRAĐA VIRUSA – Virusna čestica ili virion građena je
od dvije osnovne komponente: genoma, tj. nukleinske kiseline i kapside koja u
vidu čahure zatvara virusni genom. Kapsida je sastavljena od proteinskih
podjedinica protomera. Virusi su svrstani u tri skupine: spiralno simetrični,
kubično simetrični virusi, kompleksno građeni virusi.
BIOLOŠKE MEMBRANE – podrazumjevamo plazmamembranu i unutrašnje
membrane stanice tj. membrane organela. Plazmamembrana je spoljašnji
višefunkcionalni omotač stanica, koji obezbjeđuje: oblik stanice, stanični
integritet i funkcionalnu cjelovitost stanice, zaštitu stanice od spoljašnjih
fizičkih, hemijskih i bioloških agenasa, prijem draži i prenos impulsa,
predstavlja kontakt zonu stanice sa spoljašnjom sredinom. Prema modelu
fluidnog mozaika biološke membrane se sastoje od dvosloja lipidnih molekula.
Lipidni molekuli sastoje se iz dva dijela, tj. od hidrofilne polarizovane glavice i
nepolarizovanog hidrofobnog repa. Membranski proteini različite veličine i
oblika nepravilno su uronjeni u lipidni matriks,. Iako lipidi čine osnovu
strukture biomembrana, većinu specifičnih funkcija membrana obavljaju
proteini. Razlikuju se dva tipa membranskih proteina: integralni i perfiferni
proteini. Periferni proteini nisu strukturna komponenta membrana i blagim
sredstvima mogu se lako izdvojiti iz membrana. Ugljikohidrati su smješteni na
površini membrane koja nije u kontaktu sa citoplazmom. Tako na spoljašnjoj
površini plazmamembrane eukariota ugljikohidrata grade glikokaliks, dok su u
membranama organela.
Transport materija kroz membranu – stanica membrane vrši izmjenu
metabolita s okolinom, te kisik, soli i hrana ulaze u stanicu, otpadne tvari
poput ugljen – dioksida izlaze iz stanice. Transport malih molekula i iona kroz
membranu odvija se na tri načina: 1. Pasivna difuzija je direktan prolaz tvari
topivih u lipidima membrane kroz staničnu membranu iz podučja više u
području niže koncentracije. 2. Olašana difuzija je prolaz tvari kroz membranu
od veće koncentracije prema nižoj koncentraciji bez utroška energije. 3.
Aktivni transport je mehanizam koji omogućuje pokretanje tvari nasuprot
koncentracijskom gradijentu. CITOSOL – predstavlja bistri, tekući dio
citoplazme van staničnih organela odvija najveći dio intermedijalnog
metabolizma. U citosolu se smješteni mnogi enzimi koji imaju ulogu u katalizi
različitih biohemijskih reakcija. Proteinska vlakna predstavljaju stanični skelet
ili citoskelet. Vlakna citoskeleta čine debeli filamenti – mikrotubule, građene
od tubulina, tanki filamenti – mikrofilamenti.
porijeklo od prokariota. Eukarioti su jednostanični ili više stanični biološki
sistemi koji uključuju pripadnike carstva: Protista, Animalia, Plantae i Fungi.
Razlika između biljnih i životinjskih eukariotskih stanica – Životinje su
heterotrofni, a biljke autotrofni organizmi. Ta razlika proizilazi iz nekih razlika
na staničnom nivuo. Glavne razlike: 1. biljna stanica sadrži plastide – organele
u koje spadaju i hloroplasti u kojima se odvija proces fotosinteze. 2. Biljna
stanica ima staničnu stijenku. 3. samo u biljnim stanicama postoje biljne
vakuole. ORGANELE EUKARIOTSKE STANICE – U eukariotskim stanicama
razlikujemo dvije grupe citoplazmatičnih organela. To su membranozne i
nemamebranozone organele. Endoplazmatski retikulum – je kompleksna
mrežolika membranozna organela eukariotskih stanica koja se proteže od
plazmamembrane do nukleusa, prožimajući cijelu citoplazmu. Postoje dva
tipa: granulirani i agranulirani. Granulirani svoj izlged duguje robosomima koji
su raspoređeni po spoljašnjoj površini membrane. Funkcije glatkog ER: sinteza
proteina, smatanje i dorada proteina, glikozilacija proteina – nastanak
glikoproteina. Golđijev aparat predstavlja jedan kompleksni membranozni
sistem kanalića, cisterni i vezikula koji podjeća na naslagane tanjire.
Razlikujemo dva regiona GA to su cis i trans-regioni.
Golđijev aparat ima ulogu modifikacije i dorada proteina, lipida, glikoproteina,
lipoproteina i drugih molekula koji dolaze iz ER, sortiranje i usmjeravanje
gotovih produkata sinteze i prema odredištu u stanici novi, sinteza
kompleksnih polisaharida, u biljnim stanicama sudjeluje u formiranju stanične
ploče za vrijeme diobe stanice. Lizosomi – su membranozne organele kesastog
izgleda, u kojima su akumulirani hidrolitički enzimi koji imaju ulogu u
unutarstaničnom varenju makromolekula, ostarjelih organela, stanica i
mikroorganizama. Imamo primarne i sekundarne lizosome. Primarni lizosomi
su novoformirani i stoga ne sadrže supstrat za varenje. Sekundarni lizosomi
nastaju fuzioniranjem primarnih lizosoma i vezikula sa supstratom.
Peroksisomi su male membranozne organele životinja u kojima se nalaze
enzimi za oksidaciju masnih i aminokiselina, pri čemu kao nusprodukt nastaje
vodonik – peroksid. Vakuole su hidratizirana područja u citoplazmi odvojena
vlastitom membranom – tonoplastom. U embrionalnim stanicama nalazi se
veliki broj sitnih vakuola a rastom stanice njihov broj se smanjuje. Vakuola
predstavlja svojevrstan lizosomatski sistem skladište različitih tvari i deponiju
krajnjih produkata metabolizma.
HROMOSOMI – su najvažnije komponente jedra jer su nosioci nasljednih
jedinica – gena koji svojom aktivnošću određuju i reguliše metaboličke i ostale
životne procese u stanicama. U hromosomima se nalaze geni tj. osnovni
faktori biološkog nasljeđivanja. Razlikuju se dva tipa hromosomatskih
garnitura: diploidna i haploidna. Čovjek ima 46 hromosoma tj. 23 para
hromosoma, od čega su 22 para autosoma i 1 par heterosoma. STRUKTURA
METAFAZNOG HROMOSOMA – dvije molekule DNK nastale replikacijom u S
fazi interfaze s pridruženim proteinima čine dvije sestrinske hromatide koje
drže zajedno u području suženja koje se naziva centromera. Centromera
sadrži strukturu kinetohor i dijeli hromosom na dva kraka. Prema položaju
centromere razlikuju se 4 osnovna tipa hromosoma: 1. Metacentričan, 2.
Submetacentričan, 3. Subtelocentričan, 4. Telocentričan.
Krajevi hromosoma nazivaju se telomere. Oni sadrže repetitivne sekvence
DNK zajedno s proteinom. Ultrastruktura hromosoma – Pojam hromatin
odnosi se na hromatski materijal. Svaka pojedina molekula DNK s pridruženim
proteinima histonima sačinjava hromosom. Histoni su relativno mali bazični
proteini koji imaju ključnu ulogu u pakovanju molekule DNK. Osnovna
struktura podjedinica hromosoma je nukleosom. Stupnjevi kondezacije
hromatina – prvi stupanj sabijanja molekula DNK je nukleofilament, drugi
stupanj kondezacije hromatina je savijanje nukleofilamenta u spiralu –
solenoid, treći stupanj sabijanja DNK je supersolenoid, četvrti stupanj
sabijanja DNK je metafazni hromosom. MUTACIJE – su kvalitativni ili
kvantativne promjene u genetičkom materijalu koje imaju za posljedicu
mijenjanje određenih fenotipskih osobina. Razlikuju se genske i hromosomske
mutacije. Genske mutacije su promjene u sastavu baze DNK. Tipovi genskih
mutacija su: 1. supstitucija – zamjena jedne baze drugom, 2. duplikacija –
neka se baza greškom udvostruči, 3. delecija – gubitak baze, 4. adicija – neka
se baza greškom doda.
Hromosomatske mutacije mogu biti strukturne i numeričke. Strukturne
hromosomske mutacije su promjene hromosomske strukture. Razlikuju se: 1.
delecije, 2. duplikacija, 3. inverzija, 4 translokacija. Numeričke hromosomatske
mutacije predstavljaju promjene hromosomskog broja. Dva tipa: 1.poliploidija
i 2. aneuplodija. Mutageni- faktori koji uzrokuju mutacije – mutacije mogu biti
spontane i inducirane. Spontane mutacije su rezultat grešaka tokom
replikacije DNK, a inducirane mutacije su promjene u genetičkom matrijalu
izazvane različitim fizičkim, hemijskim ili biološkim agensima koji se nazivaju
mutageni. Fizički agensi su jonizirajuća zračenja, nejonizirajuća – UV zračenja,
visoke ili niske temperature. Hemijski agensi su najznačajnija i najobilnija
grupa faktora prema sastavu i načinu djelovanja. Biološki agensi – su neki
virusi, bakterije te toksini bakterija i gljiva. U grupu sa dvije membrane
ubrajamo mitohondrije i plastide.
Mitohondrije su visokospecijalizirane organele različitog oblika i veličine u
zavisnosti od starosti stanice. Membranozne strukture nastale invaginacijom
unutrašnje membrane mitohondrije nazivaju kriste koje pružaju u
unutrašnjosti mitohondrija ili matriks. Mitohondrije se nazivaju energetskom
centralom stanice jer imaju ključnu ulogu u proizvodnji metaboličke energije
u eukariotskom stanici. Plastidi su složene membranozne organele slične
mitohondrijama, specifične za alge i više biljke. Unutrašnjost plastida je
stroma tečnog sadržaja, koji uključuje 50 % vode, 25% proteina, 15 %lipida,
5% različitih biljnih pigmenata. Postoje tri tipa plastida: hloroplasti,
hromoplasti i leukoplasti, koji u isto vrijeme predstavljaju i tri različita
ontogenetska stupnja u razvoju plastida. Kod hloroplasta unutrašnja
membrana pravi evaginacije koje obrazuju lamele i granume. Svaki granum se
sastoji iz serije od 10-100 diskova ili tilakoida. Hromoplasti se nalaze u
laticama kruničnih listića cvjetova ili u stanicama plodova. Leukoplasti su bez
pigmenta, ali sa mogućnošću njihove produkcije ako se izlože dejstvu
svjetlosti.
Hromosomske mutacije- mogu biti strukturne i numericke. Strukturne
hromosomske mutacije su promjene hromosomske strukturre: delacija,
duplikacija,inverzija, translokacija. Numericke hromosomske mutacije
predstavljaju promjene hromosomskog broja. Dva tipa poliploidija i
aneuplodija. Mutageni – faktori koji uzrokuju mutacije mogu biti spontane i
inducirane. Spontane mutacije su rezultat gresaka tokom replikacija DNK, a
inducirane mutacije su promjene u genetickom materijalu izazvane fizickim ,
gemijskim ili bioloskim agensima koji se nazivaju mutageni. Fizicki agens su
jonizirajuca zracenja, nejonizirajuca zracenja –UV zracenja,visoke ili niske
temperature. Hemijski agens najznacanija i najobilnija grupa faktora prema
sastavu i nacinu djelovanja. Bioloski agensi su neki virusi, bakretije, te toksini ,
bakterije i gljive. U grupu sa dvije memebrane ubrajamo mitohondrije i
plastide.
Genske mutacije- mutacije su promjene u genetickom materijalu koji imaju
posljedicu mijenjanja određenih fenotipskih osobina. Dijele se na genske i
hromosomske mutacije. Genske mutaciej ( tacnost mutacija) su promjene u
sastavu baza DNK.

Supstitucija- zamjena jedne baze drugom

Duplikacija-neka se baza udvostruci

Relacija - gubitak baze

Adicija- neka se baza greskom doda.

Geneticko savjetovaliste- proces komunikacije koji se bave problemima ljudi

vezanim za pojavu ili rizik pojave genetickih poremecaja u obitelji. Taj proces
je pokusaj jedne ili vise posebno obucenih osoba da pomognu pojedincaili
obitelji

-da shvati medicinske cinjenice, ukljucujuci dijagnozu , tok bolesti i mogucnost

lijecenja

-da razumije nacin na koji nasljedstvo utice na razvoj bolesti kao i rizik
ponovnog javljanja kod odredene osobe u obitelji

- da shvati sve mogucnosti koji su mu na raspolaganju s obzirom na prisutan

rizik

- da iskoristi geneticku informaciju na osmisljen nacin koji ce promicati

zdravlje, smanjiti psihicki stres, povecati osobnu kontrolu

-da izabere nacin djelovanja koji mu se cini primjeren s obzirom na rizik ,

obiteljske planove, da djeluje u skladu s vlastitom odlukom

-da se sto bolje prilagodi bolesti koja je zahvatila obitelj i riziku ponavljnja koju
bolest sa sobom nosi.

Ćelijska membrana- izgradena od lipida i proteina kojima su pridruzeni

polisaharidi. Lipidi i proteini su osnovne gradivne materije membrane i u
prosjeku kolicina lipida jednak je kolicini proteina. Prisustvo polisaharida u
membranu otkriveno je kasnije u odnosu na lipide i proteine . lipidi i proteini
su medusobno u takvom odnosu da grade tecni mozaik.

Proteini – cine vise od od 50% suhe tvari stanice. Imaju vitalnu funkciju u
staanici. Primarna im je uoga da izvedu zadatke prema uputama geneticke
inforamcije. Svaka stanica sadrzi na hiljade razlicitih proteina koji obavljaju
najrazlicitije funkcije a mnogi od njih imaju enzimsko djelovnje. Proteini
ucestvuju u gradi stanice stanice a kljucna im je uloga da djeluju kao enzimi
koji kataliziraju gotovo sve biohemijske reakcije. Proteini su polimeri gradenni
od pojedinaca aminokiselina. 20 razlicitih aminokiselin gradi sve proteine u
prirodi. Polovina ih se sintezira u stanici, sok se ostale aminokiseline unose u
stanicu ishranom. Takve aminokiseline koje stanica ne moze sintezirat i
nazivaju se esencijalne aminokiseline. aminokiseline su medusobno vezane u
peptidnom lancu peptidnim vezama . proteini u stanici obavljaju razlicite
funkcije od kojih su najznacajnije dvije : strukturna-ucestvuje u gradi stanicnih
komponenti, kataliticka-djeluju kao enzim

Lizosom – su membranozne organe kesastog izgleda u kojima se akumulira

hidroliticki enzimi koji imaju ulogu unutar stanicnom varenju makromolekula ,
ostarjelih organela, stanica, mikroorganizama.

Geneticko inzinjerstvo- naucna disciplina koja se bavi manipulacijom DNK ili

gena in vitro pomocu softicirranih procedura molekularne genetike.

Model grade plazma membrane- plazma membrane je spoljasni i vise

funkcionalni omotac stanice koji obezbjeduju oblik stanice, stanicni integritet i
funkcionalnu cjelovitost stanice, zastita stanica od spoljasnih faktora , fizickih,
hemijskih i bioloskih agensa , prijem drazi , produkciju akcionog potencijala i
prenos impulsa i obezbjeduje razmjenu materije ienergije izmedu stancie i
njenog okruzenja.

RNKGraden je od pojedinaca i ribonukleotida. To su jednoclane molekule koje

sintetiziraju na kalupu DNK u nukleusu, a svoji funkciju obavljaju u citoplazmi.
RNK se nalazi u citostolu, ribosomima, hromosomima, mitohondrijama,
hloroplastima. Tok informacije izmedu tri kljucne bioloske molekule: DNK-
transkripcija(prepisivanje) ,RNK- translacija( prevodenje) proteini se
sintetiziraju. Tri tipa RNK :nformaciona(iRNK) ima ulogu da nosi geneticku
informaciju primljenim od DNK, vezuje se za ribosome sluzi matric za sinteu
polipeptidnog lanca.Ribosomalna (rRNK) nalaze se u sastavu
ribosomaTransportna (tRNK) prenosi se odgovarajuci aminokiselinu do iRNK

Razlike u DNK i RNK Ralikuju se po broju lanaca, vrsti secera, po sastavu

baza.DNA (deoksiribonukleinska kiselina) je molekula koja u sebi pohranjuje
nasljednu uputu i koja se udvostručuje. Sadrži deoksiribozu, spremište je
genetičke informacije, uglavnom sadržana u jezgri.
Građena je od dva zavojito obavijena dugačka lanca nukleotida
(polinukleotidni lanac).Nukleotid:šećer,deoksiriboza,fosfatdušična baza - četiri
različite organske baze (pirimidinske i purinske).Pirimidinske baze(građene od
jednog prstena): citozin, timin.Purinske baze (dva prstena) :guanin i adenin
Dva polinukleoidna lanca DNA spojena su vodikovim vezama između
odgovarajućih komplementarnih baza.Ribonukleinska kiselina (RNA)
sastavljena je od jednog lanca nukleotida. Za razliku od DNA umjesto
deoksiriboze sadrži šećer ribozu. Umjesto dušične baze timin ovdje dolazi
uracil. Sudjeluje u ekspresiji informacija tijekom sinteze proteina, stvara se u
jezgri. Vodikove veze između komplementarnih baza istog lanca uzrokuju
uzrokuju savijanje molekule RNA.