DNK
Centromera hromosoma se podijeli
Molekula DNK ima izgled dvostruke spirale koju
cine dva polinukleotidna lanca spiralno uvijena
oko zajednicke ose.
Zavoj spirale DNK dug je 10 nukleotida. Kicmu
molekule cine deoksiriboza i fosfat za koje su
bocno vezane heterociklicne baze. U
polinukleotidnom lancu nukleotidi su vezani
fosfodiesterskom vezom. Dva polinuk. lanca
DNK su povezana vodikovim ili H-vezama.
Sparivanjem baza u DNK je specificno: adenin se
veze s timinom dvostruko, a citozin s guaninom
trostrukom H-vezom.
Za dva lanca DNK se kaze da su komplementarni
(nisu identicni), a za A, T, C i G da su
komplementarne baze.
Za dva komplementarna lanca kazemo da su
antiparalelna. U sastavu DNK je:
-jednak broj purinskih i pirimidijskih baza
(A+G=C+T)
-kolicine A i T, kao i C i G su medjusobno
jednake (A=T, C=G),
-omjer baza A+T i C+G je razlicit kod razl. vrsta
organizama.
RNK
RNK kiseline su gradjene od podjedinica
ribonukleotida. To su jednoclane molekule koje
se sintetiziraju na kalupu DNK u nukleusu, a
svoju f-ju obavljaju u citoplazmi.
RNK su univerzalan sastojak svih stanica. Nalaze
se u citosolu, ribosomima, hromosomima,
mitohondrijama i hloroplastima.
Prema f-ji koju obavljaju, postoje 3 razl. tipa
RNK:
1. informacioni (iRNK) – nosi geneticku inf.
primljenu od DNK
2. ribosomalna (rRNK) – nalaze se u sastavu
ribosoma
3. transportna (tRNK) – prenosi odgovarajucu
aminokis. do kompleksa iRNK-ribosom.
ENDOPLAZMATSKI RETIKULUM (ER)
ER je organela eukariotskih stanica koja se
proteze od plazme membrane do nukleusa,
prozimajuci cijelu citoplazmu.
U morfofunkcionalnom pogledu postoje 2 oblika
ER: granulirani i agranulirani
GER svoj izgled duguje hromosomima koji su
rasporedjeni po spoljasnjoj povrsini membrane.
Zastupljen je u svim stanicama osim
spermatozoidima. U GER se sintetisu i proteini
koji ulaze u sastav membrana.
Funkcije GER: sinteza proteina, smatranje i
dorada proteina, glikozilacija proteina.
Funkcije AER: sinteza membranih lipida,
produkcija steroidnih hormona, modifikacija i
neutralizacija stetnih supstanci.
JEDRO
Jedro i citoplazma su osnovni dijelovi stanice,
neophodni za njen zivot. Glavna karakteristika
koja oznacava razliku eukariota. U njemu je
smjesten geneticki materijal. Jedro posjeduje 2
membrane: vanjsku i unutrasnju. Svaka je
debljine oko 9 nm i izmedju njih je perinuklearni
prostor dijametra 40-7 nm.Unutrasnja membrana
je kontinuirana i pojacana slojem vlakana, tj.
Nuklearnom laminom, a vanjska izgleda da je
nastavak ER-a.
Jedrova memb. Sadrzi mnogobrojne nuklearne
pore dijametra 50 nm, koje sluze za komunikaciju
citoplazme i jedra.
Unutrasnjost jedra ispunjava jedrov sok ili
nukleoplazma.
Jedarce je najistaknutija substruktura unutar
interfaznog jedra. Broj jedaraca ovisi o tipu
stanice i o intenzitetu biosintetickih procesa u
stanici.
EUKARIOTI
Euk. su organizmi sa euk. stanicom. Ove stanice
su mnogo slozenije gradje nego prokariotske i
imaju pravo, organizovano jedro obavijeno
jedrovom membranom, zatim membranozne
organele i citoskelet. Za vrijeme diobe stanice
desavaju se karakt. promjene (mitoza i mejoza) u
kojim glavnu ulogu imaju hromosomi. Euk. stan.
Je 10-100 puta veca od prok. stan.
PROKARIOTI
Prokarioti su organizmi sa prok. stanicom. Prok.
stan. su male stanice (1-5 nm) koje nemaju
posebno oblikovano jedro obavijeno
membranom, nego su geneticki materijal
(nukleoid) nalazi slobodno utopljen u citoplazmi.
Isto tako nemaju membranoznih organela.
Nemaju stanicni ciklus, tj. Procesi diobe nisu
praceni mitozom i mejozom.
Eukar. st. je 10 do 100 puta veca od prokariotske.
GOLĐIJEV APARAT
GA predstavlja jedan sistem kanalica, cisterni
veziluka, koji podsjeca na naslagane tanjire, a
smjesten je u blizini jedra. Razlikujemo 2 regiona
GA, a to su: cis i trans-regioni.
Cis-region GA se nalazi u blizini prelaznog dijela
ER sa kojeg polaze vezikule i fuzionisu se sa
membranom ovog cis-regiona.
Trans-region GA se nalazi blize plazmamembrani
i uz njega su vezane velike sekretorne vezikule.
GA ima ulogu:
-modifikaciju molekula koje dolaze iz ER-a
-sortiranje i usmjeravanje gotovih produkata
sinteze
-sinteze kompleksnih polisaharida
-u biljnim stanicama sudjeluju u formiranju
stanicne ploce za vrijeme stanice.
MEJOZA II
Tokom mejoze II dolazi do odvajanja sestrinskih
hromatida svakog homologa. Genetička
raznolikost ima svoje uzroke u mejozi a to su:-
nasumična distribucijahomolognih hromosoma u
stanici kćeri,-krosi-ngoveromse dodatno
povečava broj kombinacija.
USPOREDBA MITOZE I MEJOZE
Mitoza-jedna dioba,dvije stanice kćeri, nastanu
stanice sa diploidnim brojem hromosoma ,
nezavisni homolozi, stanice kćeri genetički su
identične, odvija se u somatskim stanicama.
Mejoza –dvije diobe, četri stanice kćeri, nastanu
stanice sa haploidnim brojem
hromosoma,homolozi se sparuju, sve stanice
kćeri genetički su različite, odvija se u zametnim
stanicama.
MEJOZA
Mejoza je dioba kojom nastaju spolne stanice ili
gamete sa haploidnim brojem hromosoma. To je
redukcijska dioba tokom koje se diploidni
hromosomski broj smanjuje na polovinu. Za
razliku od mitoze gdje jednu duplikaciju
hromosoma slijedi jedna dioba ,kod mejoze jednu
duplikaciju genetičkog materijala slijede dvije
uzastopne diobe. Mejozom iz jedne diploidne
stanice nastaju četri stanice sa haploidnim brojem
hromosoma koje su genetički različite. Mejoza se
sastoji od dvije diobe,mejoze I i mejoze II.
Tokom prve mejotičke diobe dolazi do izmjenr
genetičkog materijala između dva homologa,dok
je mejoza II u osnovi slična mitozi
MITOZA
Naziv mitoza se uglavnom upotrebljava kao
sinonim za staničnu diobu. Mitoza označava
samo diobu jedra. Mitoza se odvija pretežno u
somatskim stanicama,a kao rezultat diobe nastaju
dva nova jedra. Mitoza je dinamičan i kontinuiran
proces,može se podijeliti na nekoliko
karakterističnih
faza:....profaza,prometafaza,metafaza,anafaza i
telofaza. Profaza je prva faza mitoze i započinje
nakon završetka G2 faze. Svaki hromosom se
sastoji od dvije hromatide poznate kao sestrinske
hromatide i zajedničke centromere. U većini
slučajeva krajem profaze iščežava jedarce i na
kraju dolazi do razgradnje jedrove membrane u
membranske fragmente. Prometafaza je prelazna
etapa mitoze. Preko kinetohora hromosomi se
hvataju za mikrotubule diobenog vretena i kreću
ka centralnom regionu stanice Migriranje
hromosoma u ekvatorijalnu raven naziva se
metakineza. U ovoj fazi hromosomi su jako
spiralizirani i skraćeni i jasno ispoljavaju sve
elemente svoje morfologije koja se može
posmatrati pod svjetlosnim mikroskopom.
Metafaza je ona etapa procesa mitoze u kojoj su
hromosomi najjače kondenzirani i najbolje
vidljivi. Hromosomi se nalaze u ekvatorijalnoj
ravni,a mitotički aparat je potpuno formiran.
Hromatide su međusobno razdvojene i vezane
samo u području centromere. Anafaza je faza
koja započinje razdvajanjem hromatida i
njihovim kretanjem ka polovima diobenog
vretena.
dopuštajuči diobenom vretenu da sestrinske
hromatide razdvoji i povuče na suprotnom
polove stanice. Kretanje hromos.je
individualno,ali se obično svi kreču sinhrono.
Ova faza traje vrlo kratko. Telofaza je razdoblje
u kojem su odvojene hromatide dostigle polove,a
mikrotubuli iščezli. Hromosomi se postepeno
despiraliziraju i započinje sinteza RNK koja
uzrokuje pojavu jedarca. Ponovo se formira
jedrova membrana,oko svake grupe hromosoma.
Citokineza započinje u anafazi traje tokom
telofaze i završava s početkom interfaze. Ona je
različita kod biljnih i životinjskih ćelija. Kod
animalne i humane stanice stanična membrana
počinje se uvlačiti u ekvatorijalnoj ravni pod
pravim uglom u odnosu na diobeno vreteno.kod
biljne stanice se formira fragmoplast pa stanična
ploča koja raste centrifugalno i formiracentalnu
laminu,a onda svaka stanica kćerka sintetizira
primarnu staničnu stijenku.
DAUNOV SINDROM
Najizrazitija obilježja ovog sindroma su:
Umna zaostalost; anomalije srca pracene
anomalijama drugih organa; smanjena otpornost
prema infekcijama; poćevan rizik za pojavu
leukemije; prijevremeno starenje (žive u prosjeku
duplo kreće u odnosu na zdrave osobe).
Osobine osoba sa ovim sindromom su:
Koso (mogoloidno) postavljene i široko
razmaknute oči; mali nos širokog korjena,
smanjen obim glave i pljosnat potiljak, usta su
mala (jezik viri iz njih), usne skoljke su skoro
uvijek lose formirane, male i nisko postavljene,
zubi su nepravilnog oblika i broja i kasno
izbijaju, šake su široke sa kratkim prstima.
MEJOZA I
Profaza Ise odlikuje znatnom relativnom
dužinom trajanja,a takođe složenošću. S obzirom
na karakteristične promjene na hromosomima
ona je uslovno podijeljena na pet karakterističnih
potfaza:leptoten,zigoten,pahiten,diploten i
dijakineza. Leptoten –je početni stadij mejoze u
kome su hromosomi u obliku tankih niti
telomerama pričvršćeni za jedrovu membranu.
Zigoten –počinje uparivanjem homolognih
hromosoma. Uporedo sa tim odvija se i
spiralizacija hromosoma i dolazi do njihovog
skraćivanja. U početku su homologni hromosomi
spojeni na jednom ili više mjesta koje se naziva
sinapsa,a zatim se postepeno povezuju dok ne
dođu u linearni poredak cijelom dužinom.
Diploten –je period u kome se homolozi dalje
skraćuju i udaljuju jedan od drugog na mjestu
centromere,međutim povezanost sestrinskih
hromatida ostaje samo u području hijazmi.
Dijakineza-je završna faza profazeI. To je stadij
u kome hromosomi dostižu svoju maksimalnu
kondenzaciju. Prometafaza I jekratka faza koja
obuhvata period u kome se organizira diobeno
vreteno i bivalentni putuju prema ekvatornoj
ravni. Metafaza I je razdoblje u kojem se
završava formiranje diobenog vretena a
maksimalno kondenzirani bivalentni nalaze u
ekvatorijalnoj ravni pričvršćeni hijazmom.
Anafaza I-karakterizirana je odvajanjem
homologa. Odvajaju se hromosomi,tj.na suprotne
polove putuje po jedan hromosom iz homolognog
para. Telofaza I-započinje dolaskom anafaznih
hromosoma na suprotne polove stanice. Nakon
toga formira se jedro. Citokinezom-nastaju dvije
stanice sa haploidnim brojem hromosoma. Nakon
prve mejotičke diobe započinje kratak period
interfaze u kojem ne dolazi do replikacije
genetičkog materijala
BESPOLNO RAZMOŽAVANJE
Bespolno razmozavanje je oblik reprodukcije u
kojem potomke stvara stvara samo jedan roditelj.
U ovakvom tipu razmnožavanja svi potomci su
genetički identični roditelji. Skup jedniki nastalih
iz serije uzastpnih bespolnih razmnozavanja
ishodisnog organizma i njegovih potomaka
oznacava se kao klon. Bespolna reprodukcija
obuhvata različite oblike vegetativnog
razmnožavanja i razmn.pomoću posebnih
tjelašaca-spora.
Vegetativno razmnozavanje se odnosi na pojavu
da od dijelova jednog roditelja nastaju novi
organizmi. Dioba jednostaničnih organizama je
najjednostavniji način bespolnog vegetativnog
razmnozavanja. Vegetativno razmnozavanje
višestaničnjaka češće je prisutno u biljnom nego
u životinjskom svijetu. Razmnozavanje sporama
je način je način nespolnog razmnozavanja
pomoću rasplodnih stanica.
MENDELOVI ZAKONI
1.Zakon o jednolicnosti F1g-govori da krizanjem
čiste linije jedinki tj homozigotnih roditelja (AA,
aa) nastaju potomci F1g međusobno jednaki
2.Zakon segregacije u F2g-kod monohibridnog
križanja sa dominacijom promatra se jedno
svojstvo koje se nasleđuje, s tim da jedna biljka
nosi dva dominantna alela za jedno svojstvo
(AA) , a druga dva recesivna za isto svojstvo
(aa). Križanjem ce se u F1g pojaviti samo
dominanta osobina dok u F2 dolazi u omjeru 3:1
1.Zakon nezavisnog nasledjivanja-govori o tome
da se pojedina svojstva koja se naledjuju
odvojeno, prilikom krizanja dvoje jedinke
rasporedjuju slucajno, bez nekog pravila.
SPOLNO RAZMNOŽAVANJE
Spolna reprodukcija živih bića se vrši pomoću
specijalnih spolnih stanica-gameta. Uobičajen
naziiv za muške gamete su spermatozoidi, a za
ženske jaja. Gameti se razvijaju u posebnim
spolnim organima. To su sjemenici i jajnici kod
višećelijskih životinja, a arhetidije i arhegonije
kod biljaka. Proces stvaranja gameta naziva se
gametogeneza.
Spermatogeneza je proces stvaranja
spermatozoida koji se dobivaju u sjemenicima.
Ogeneza je proces stvaranja jajnih ćelija koji se
odvija u jajnicima.
Stapanje jajeta i spermatozoida nazivamo
oplodnja, pri čemu nastaje zigot. Oplodnja može
biti vanjska (ribe) i unutrasnja (sisari i ptice).
Partenogeneza je način razmnožavanja kada iz
neoplođenog jajeta nastane nova jedinka.
Sadržavalo je 4 razlicite kombiacija svojstava. Tj.
4 fenotipa :okruglo i zuto, okruglo i zeleno,
naborano zuto i naborano zeleno u omjeru 9:3:3:1
Klinefelterov sindrom
Simptomi: relativno visok rast, evnohuoidna
gradja tijela, ginekomastija ( rast dojki), zenski
tip kosmatosti( smanjena dlakavost), atrofija
testisa u kojima nema spermatogeneze pa su
sterilni, kadkad se javlja i blaga umna zaostalost.
Sindrom se najcesce otkriva kod muskaraca koji
se lijece od neplodnosti, a u vecini slucajeva vode
normalan zivot. Klineterfelov sindrom moze biti
izrazen i kod muskaraca sa tri x hromosoma i kod
njih se umna zaostalost povecava. Povecava se
povecanjem broja x hromosoma.
Bjelancevine (proteini)
Proteini cine vise od 50% tezine suhe tvari
stanice. Imaju vitalnu funkciju u stanici. Primarna
im je uloga da izvedu zadatke prema uputama
geneticke informacije. Proteini su polimeri
gradjeni od podjedinica aminokiselina. 20
razlicitih aminok. grade sve proteine u prirodi.
Polovina tih aminokiselina se sintetizira u stanici,
dok se ostale unose u stanicu ishranom. Takve
aminokiseline koje stanica ne moze sama
sintetizirati nazivaju se esencijalne aminokis.
Aminokis. su medjusobno vezani peptidnim
vezama. Polipeptidi su dugi linearni lanci stotina
ili hiljada aminokis. Svaki polipeptid ima jedan
kraj koji zavrsava aminogrupom i jedan koji
zavrsava karboksilnom grupom. Proteini u stanici
vrse razlicite funkcije , od kojih su 2
najznacajnije: strukturna (ucestvuje u gradji
stanicih komponenti) i kataliticka ( djeluju kao
enzimi).

Monohibridno krizanje
Na osnovu experimenta (medjusobno ukrstanje
biljaka F1 generacije dobio je narednu F2
generaciju u kojoj se javljaju biljke i sa
naboranim i sa okruglim sjemenom u brojnom
omjeru 3:1) mendel je zakljucio da osobine
kontrolira odredjeni nasljedni faktor. Simnolom
velikog slova A obiljezio je faktor koji odredjuje
okruglo a malim ono koje daje naborano sjeme.
Kada se ova dva faktora nadju zajedno( Aa) u
jednoj biljci,onda se ispoljavaju samo dejstva
faktora A pa ga je mendel nazvao dominantan.
Drugi faktor(a) koji nije dosao do izrazaja u F1
oznacava se kao recesivan. Jedinke F1 generacije
su heterozigoti pa obrazuju 2 tipa gameta. Jedan
tip gameta sadrzi alel A, a drugi tip alel a. Pri
nastanku F2 faktori se rastavljaju jedan od
drugoga, a zatim se slobodno kombinuju sa
faktorima iz druge jedinke. Slobodnim
kombiniranjem ovihh gameta nastaju 4 moguce
komb. : AA, Aa, aA, aa a posto su Aa i aA
jednaki obrazuju se 3 genotipa: AA, Aa,aa u
odnosi 1:2:1

Hibridno krizanje
Medel je istovremeno pratio i nasljedjivanje 2 ili
vise osobina graska i na takvim primjerima nasao
jos uvjerljivije dokaze da se nasljedni faktori
medjusobno kombiniraju po principu slucajnosti.
On je u roditeljskoj generaciji krizao jedinke ciji
su preci davali okruglo sjeme zute boje sa
jedinkama naboranog sjemena zelene boje.
Sjemena f1 g. Bila su okrugla i zute boje a nakon
samooprasivanja sjemena F1 g. Sjeme F2 g.