PANCAR BIÇAKLARI

VE
PANCARIN DOĞRANMASI,
KIYIM KALİTESİ

HAZIRLAYAN: Sezai DOĞAN

İşletme Mühendisi

KIRŞEHİR ŞEKER FABRİKASI

2004
 KIYIM KALİTESİ

Genel Bilgi:

Pancardaki şekerin olabildiğince ekstrakse edilebilmesi için, yüzeyini artırmak amacı ile pancarlar
kıyım haline getirildikten sonra difüzöre alınırlar. Pancar kıyımının kalitesi, Silin ve İsveç sayılarının
tespiti ve pancarın kapsadığı kırıntı ve tarak miktarının ölçülmesi ile tayin edilir. Pancar kıyımında bu
değerlerin ölçülmesi, pancar bıçaklarının ve difüzörün cinsine göre gerekli kalitede kıyım alınıp
alınmadığının kontrol edilmesini sağlar.
Şerbet üretiminde şekerin pancardan ekstraksiyonunda etkili yüzey, kıyımlar inceldikçe büyür.
Kıyımların inceliği Silin sayısı ile belirlenir.
Pancardan şekerin alınmasında, su veya şerbetin kıyımlar arasından geçmek zorunluluğu
bulunduğunda, kıyımların yapısı büyük önem taşır.
Difüzörde aynı etkinliğin sağlanabilmesi için iri kıyımın, ince kıyıma göre daha uzun süre, daha
çok ısı kullanarak ve daha çok su ekstrakse edilmesi gerekmektedir. Aynı miktarda iri kıyımın, ince
kıyıma göre yüzey alanının daha küçük olması nedeni ile bu tip kıyımları için Fick yasasına göre
konsantrasyon farkı ve ekstraksiyon süresinin artırılması gerektiği açıktır. Buna karşın kıyım çok ince
olursa, difüzyon işleminde şerbetin geçirgenliği azalacağından işlem için optimum bir noktanın
bulunması gerekecektir.
Geçirgenlik, kıyımların inceliğine ve en çok da uzun ve kısa kıyımların miktarına bağlıdır. Uzun
kıyımlar daha gevşek bir örgü oluştururlar. 1 cm’ den kısa kıyımlar ise şerbet geçişine karşı direnci çok
artırırlar. İsveç sayısı veya kıyım faktörü olarak adlandırılan oran, kıyımın kapsadığı uzun veya kısa
kıyımların oranını verir. İsveç sayısı yükseldikçe kıyımın şerbet geçirgenliği hızla artar. İsveç sayısı
yaklaşık 10 olduğunda maksimuma ulaşır. Ancak isveç sayısının 20’ nin üstüne çıkması durumunda,
şerbet geçirgenliğinde önemli bir artışın olmadığı göz ardı edilmemelidir.
Geçirgenlik
p= kg.şerbet / 30 dk.

230-
210-
190-
170-
150-
130-
110-
90-
70- İsveç sayısı

4 8 12 16 20 24 28 32

Kıyımın isveç sayısı ve şerbet geçirgenliği

Kıyımın kapsadığı kırıntı miktarı kıyımın kalitesini gösteren önemli bir değerdir. Tek başına bile
kıyımın iyi veya kötü olduğunu göstermektedir.
Şerbet üretiminin yapıldığı difüzör cinsi kullanılacak kıyımın kaba veya ince olmasını etkiler.
Örneğin batarya difüzörlerinde kıyımın ince olması yani silin sayısının büyük olması istenir. Silin sayısı
mutlaka 15’ in üstünde olmalıdır.
Sürekli difüzörlerde ise kıyımın çok ince olması ince kırıntıların oluşumuna, difüzörün tıkanması
ve şerbet geçirgenliğinin düşmesine neden olacağından istenmez. Kalın ve taraklı kaba kıyımlar tercih
edilir.

1
Pancar Kıyımının Kalitesine Etki Eden Faktörler :

Pancar kıyımında istenen özellikler ; düzgün yüzey ve kesitli, kopma, kırılma ve ezilme olmadan
temiz kesilmiş ve diri olmasıdır. İstenen kalitedeki bir kıyımda kırıntı ve parçacıklar veya tam
kesilememiş dilimler bulunmamalıdır. Bu kalitede kıyımın, periyodik olarak temizlenmiş, kesici ağızlar
bilenmiş ve keskin, bakımlı pancar bıçakları ile elde edilebileceği unutulmamalıdır. Bunun yanında
pancar kalitesinin iyi olması bıçak makinası ve donanımlarının iyi durumda ve bakımlı olması gibi
mekanik koşullarda iyi kalitede pancar kıyımı elde edilmesinde önemli etkenlerdir.
Kıyım kalitesi analizi sonunda değerleri belirleyen kıyım kalitesi faktörlerinin tanımları aşağıda
verilmiştir.
Silin Sayısı : m / 100 gr: 100 gr kıyımın, 1 cm ve daha kısa kıyımlar ve taraklar ayrıldıktan sonra
kalan kısım uç uca dizilerek ölçülen metre uzunluğudur.
İsveç sayısı : 100 gr kıyımda boyu 5 cm ve daha uzun kıyımların ağırlığının, boyu 1 cm ve daha
kısa kıyımların kırıntı ağırlığına oranıdır.
Kırıntı Miktarı : % : 100 gr kıyımda boyu 1 cm ve daha kısa kıyımların eziklerin ve zar gibi
kıyımların gram olarak miktarıdır.
Tarak Miktarı : % : 100 gr kıyımda, difüzörde birbirinden ayrılamayacak gibi olan küçük veya
büyük topak ve pençe gibi kıyımların gram olarak ağırlığıdır.
Analiz sırasında daha sağlıklı olması açısından 500 gr kıyım numunesi ile çalışılması
önerilmektedir.
Kıyım kalitesi faktörlerinin olması açısından gereken değerler aşağıda verilmiştir.

Silin sayısı, m / 100 gr > 7 < 20

İsveç sayısı > 10
Kırıntı, % <5
Tarak, % Difüzör tipine göre değişir.

PANCAR KESME MAKİNALARI

Şeker fabrikalarında pancar kıyımı temin etmek üzere kullanılan modern pancar kıyımı makinaları
yukarıda açıklanan tüm kıyım kalitesi gereksinimlerini karşılayacak düzeyde makinalardır. Şeker
sanayilerinde kullanılan bu standart makinalar, tipleri ne olursa olsun pancar kesme ve kıyım elde etme
operasyonunda prensip olarak birbirine eşdeğerdir. Aralarındaki farklar genel olarak bıçak kasalarının
makine gövdesindeki yerleşme konumu ile, bıçakların dönme eksenlerinin pozisyonudur.

Pancar bıçak makinaları 2 ana grupta sınıflandırılırlar.

1 – Tablalı pancar kesme makinası ( Düşey eksenli )

2 – Tambur tipi pancar kesme makinası ( Yatay eksenli )

1 – TABLALI PANCAR KESME MAKİNASI

Bu tip makinalarda, döner tambur gövde yerine pancar bıçak kasalarının monte edildiği ve düşey
bir eksen etrafında dönen disk tabla vardır. Pancar bıçak kasaları ( her bir kasada 2 x A hatveli veya 2 x B
hatveli pancar bıçağı bulunan ) , bıçakların kesici ağzı disk tablanın çapına 90 º açılı olarak döner tablaya
monte edilmiştir. Kesilmek üzere pancar bunkerine alınan pancarlar her bıçak tablasının düşey hizasında
bulunan bunker bölmesinden alta doğru disk tablanın üzerine yığılarak döner tabladaki peş peşe ve radyal
eksen etrafında dönen iki bıçaklı pancar bıçak kasalarındaki A ve B hatveli bıçaklarla kesilirler. Kıyımın
oluşumu iki kadamada A ve B bıçakları tarafından kesildikten sonra meydana gelir.

2
 Pancarın bıçak tablasına sevkinin ve yığılmasının sağladığı silindirik üst bunker alt tarafta
pantolon şeklindeki iki bölüme ayrılır. Bu bölmelerin birinde küçük bir gözetleme camı penceresi
diğerinde ise bıçak kasalarını teker teker değiştirmek için değiştirme kapısı vardır. Döner tablanın
üzerindeki bu iki bölümün alt ağzı bıçak tablasına açılır. Düşey bölmenin her biri pancarın kademeli
olarak bıçakların üzerine , üzerindeki yığın baskısıyla sevk edebilecek tarzda şekillendirilmiştir. Ayrıca
bıçak ağzı ile temas eden pancar, üzerindeki yığın baskısıyla kesilecek şekilde sabit konumda kalır. Bu
nedenle tabla üzerindeki pancar yığın yüksekliği uygun kıyım kalınlığı elde etmek ve pancar kırıklarını
oluşturmamak açısından çok önemlidir. Bu tip makinalarda pancar ile birlikte gelebilen sert materyal ve
taşın tutulması makinanın o anda durması için taş ve otomatik durdurma düzeneği vardır.
Tablalı tip pancar kesme makinasında tahrik organlarında önce yatay eksende elde edilen mil
hareketi düşey eksene intikal ettirildiği için güç kaybı vardır. Pancar kesme makinasının tahrik düzeneği
doğru akım ( D.C.) motor ile tahrik edilir. Yatay eksen doğrultusunda “ Tahrik Motoru “ ndan sonra
hızını ayarlayabilen “Hidrolik Kavrama” , sonra “Elektro Manyetik Kavrama” , düşük hızla çevirme
“Tahrik Düzeni” ve “Dişli Kutusu” Tahrik sistemini oluşturan mekanik düzeneklerdir. Bu mekanik tahrik
elemanlarından kademesiz hız ayarlayıcı olanı “Hidrolik Kavrama” dır. “Mekanik Kavrama” ise mekanik
bir tehlike anında tahrik düzeneği sistemlerinin, bıçak tablasından ani olarak ayrılmasını ve sistemin
tahribini önler. Ayrıca bıçak kasalarının değiştirilmesi ve taşların temizlenmesi sırasında kullanılan düşük
hız tabla döndürme işlemini yapan, tahrik düzeneği çalışırken ana tahrik motorunun devreden çıkmasını
temin eder. “Dişli Kutusu” ise milin yatay olan hareketini yataydan düşey eksene iletilmesi sırasında
motor hızının gerekli oranda düşürülmesini temin eder.
Tablalı pancar kesme makinalarında tipler Ø 1800 ve Ø 2000 olmak üzere değişir. 26 kasalı
(Ø2000) bıçak makinasında 26 x A ve 26 x B hatveli olmak üzere 52 bıçak vardır. Makinanın kapasitesi
2000 ton / gün ( ± % 10 )’ dur.

Pancar Bunkeri :

Pancar bıçak makinası üzerine monte edilmiş ve ekseni tabla dönme ekseni ile aynı olan silindirik,
sacdan yapılmış 4 – 5 mt. Yüksekliğinde basit bir bunkerdir. Birden fazla pancar bıçak makinasının bir
arada kullanılması halinde pancar bunkerleri muhtelif varyasyonlarda birleştirilip tek bir yapı haline
getirilebilir.
Bunker sürekli dolu tutulmalı, aksi halde makine gücünden tam olarak istifade edilemez. Pratik
olarak bunker içindeki pancar sütunu 0,8 m den az olduğunda tablo üzerindeki pancarlar tabla
döndüğünde tabla üzerinde zıplamaya başlar. İyi bir kıyım elde edebilmek için bunker içindeki pancar
sütununun 1,5 ile 2 mt olması yeterlidir. Ancak 4 – 5 m den de fazla olmaması lazımdır. İyi bir pancar
bıçak makinası verimi, makine üzerinde uygun bir pancar bunkeri bulunması ve bununda bıçakları
kesintisiz olarak besleyebilmesi ile mümkündür. Bu sebeple birçok şeker fabrikasında bunker seviyesi
devamlı olarak kontrol edilir.
Bunker, pancar bıçak makinasına , pancar kesme işlemi sırasında bıçaklara doğru basmaya
yarayan helisel kanallı bir gövde bağlanır. Helisel kanallı bu gövde, pancar bıçak makinasının gücünden
tam olarak istifade etmeyi ve aynı zamanda pancarın çabuk ve iyi bir şekilde doğranmasını sağlar. Helisel
kanalın en alt kısmında bıçak karşıtı denilen denilen ayarlanabilir mekanizma bulunur. Bu mekanizmanın
ayarı çok önemlidir. Ayar, tablaya monte edilmiş pancar bıçaklarının tabladaki yüksekliğine göre yapılır.
Bıçakların üst çatısı ile karşıt arasındaki mesafe en fazla 4 mm civarında olmalıdır. Bıçak karşıtı ile tabla
arasına sıkışan yabancı maddeleri temizlemek ve bıçaklara kadar gelen taşları makineden çıkarabilmek
için karşıtlar, özel bir kapak mekanizması ile birlikte düzenlenmişlerdir. Kapak yaylı bir mandal ile
kapanır. Mandal yayının atma gerilimi işletmenin icaplarına göre ayarlanabilir. Makine üzerinde, bu
kapaktan başka birde pancar bıçağı değiştirme kapağı bulunur. Bıçak değiştirme kapağı, ( makine
pancarla dolu olduğu halde dahi bıçak değiştirebilmek için ) tabla üzerinde pancar bulunmayan bir yere
yerleştirilmiştir.

3
Dişli Kutusu ( Redüktör ) :

Üzerine helezon diş açılmış ayna mahruti ve iki düz dişliden oluşur. Pek sıkışık durumlar hariç
dişli kutusunun açılmaması lazımdır. Zira, tekrar montajı sırasında pinyon dişlinin, mahruti dişliye göre
çok dikkatli ayar edilmesi gerekir. Bu ayar mutlaka işi iyi bilen mütehassıs bir makinist tarafından
yapılmalıdır.

Makine Kaidesi :

Pancar bunkerini , gövde parçasını , dişli kutusunu , tabla ile milini ve yatakları üzerinde taşıyan
bir kaynak konstrüksiyondur. Korozyondan muhafaza edilmesinden başka bir bakımı yoktur.

Bıçak Tablası :

Pancar bıçak makinasının düşey ekseni etrafında dönebilen ve üzerinde bıçak kasalarını taşıyan
kalın, çelik bir disktir. Pancar bıçaklarını, makinanın dönme ekseni etrafında hareket ettirerek pancarın
esas kıyma işleminin yapılmasını sağlar. Bıçak tablası, dişli kutusu çıkış milinin üzerine bağlanmıştır.
Önceden bıçak kasaları içine yerleştirilen pancar bıçakları, daha sonra tabla üzerine monte edilirler. Tabla
üzerindeki bıçak kasalarının hemen birbiri ardına monte edilmesi çoğu kere kıyımların kötü çıkmasına
neden olur. Zira tabla üzerindeki pancarın, kesen bıçak seviyesinden kesecek olan bıçak seviyesine
düşünceye kadar yeterli zaman bulması gereklidir. Genellikle tablanın optimal çevre hızı V=6,8 m / sn’dir
Düşük hızda daha iyi kalitede kıyım elde etmekle beraber, bu defa elde edilen kıyımların kalınlığı artar.
Aynı zamanda düşük hızlarda makinanın kapasitesi de düşer. Basit olarak aşırı yüksek hız kalitesiz, ince
kıyım ve kırıntıya neden olduğu halde, alçak hız kaliteli fakat kalın kıyım elde edilmesini gerektirir. Bu
nedenlerden dolayı makinanın mümkün olduğunca optimum hızda çalıştırılmasına dikkat edilmelidir.

Çıkış Hunisi :

Makinadan çıkan kıyımın çıkış oluğuna geçişini sağlayan çelik saçtan yapılmış basit bir
konstrüksiyondur. Korozyonu önleyecek tedbirlerden başka bakım gerektirmez.

Yardımcı Tahrik Tertibatı :

Pancar bıçak tablası üzerindeki bıçakların bilenmek üzere çıkarılması sırasında, bıçak tablasının
yavaş yavaş döndürülmesini ve bıçak kasalarının değiştirme ağzı hizasına ayarlanmasını sağlayan
mekanizmadır. Aynı zamanda ilk yol almada ana tahrik motorunu desteklemeye yarayabilir. Yardımcı
tahrik motoru tablayı daima makinanın esas dönme yönünde döndürecek şekilde bağlanmalıdır. Normal
kesme işleminde yardımcı tahrik motoru devreden çıkarılır. Yardımcı tahrik motorunun devreye
sokulması halinde ise ilk önce ana tahrik motoru elektro-manyetik kavrama vasıtası ile devreden çıkarılır.
Yardımcı tahrik motoru ne kadar süre ile çalıştırılmak isteniyorsa o kadar şalterin düğmesi basık tutulur.
Ana tahrik motorunu tekrar devreye sokmadan önce kasa yerleştirme deliği ve yabancı cisim kapakları
iyice kapatılmalıdır. Bazı hallerde bıçak tablasını (özellikle bıçaklara taş geldiğinde) işletme yönünün
tersine döndürmek gerekebilir. Bunun için enversör sapını ( H ) durumuna getirmek ve daha sonra
yardımcı tahrik motoru şalterine basmak gerekir. Yardımcı tahrik motoru bıçak tarafının döndürüldüğü
sürede çalıştırılmalıdır. İşin başlangıcında enversör ( I ) veya ( O ) durumuna çevrilmelidir.
Ana tahrik motorunun ilk yol vermede zorlandığı durumlarda yardımcı tahrik motoru ile takviyesi
şu şekilde yapılır. Yardımcı tahrik motoru, enversörün ( I ) konumunda harekete geçirilir ve daha sonra
ana motor çalıştırılır. Eğer bir elektro-magnetik kavrama var ise ana tahrik motorunun sisteme
bağlanması, motor tam devrini aldıktan sonra bu kavrama ile yapılır. Makinaya yol verildikten sonra
yardımcı tahrik motoru durdurulur.

4
Turbo Devir Ayar Kavraması :

Pancar bıçak makinasına kademesiz devir değiştirmek üzere düzenlenmiş hidrolik bir kavramadır.
Sistem, birbirinin karşısında aynı eksende dönen iki disk üzerine ağızları karşılıklı gelecek şekilde
dizilmiş taslardan ve bu tasların içine monte edildiği içi yağ dolu bir kaptan meydana gelmiştir.
Disklerden biri tahrik motoru miline diğeri ise dişli kutusu pinyon miline bağlanmıştır. Ana tahrik motoru
döndürüldüğünde onun miline bağlı olan diskte süratle dönerek içine dolan yağı santrifüj kuvvet etkisi ile
çephere doğru fırlatır. Disk üzerindeki kapların küresel şekli dolayısıyla kap içerisinde disk çepherine
doğru fırlamak isteyen yağ karşıya, diğer diskin kapları içine fışkırır. Aynı zamanda dönen bu sıvı
akımının tesiri ile diğer diskte dönmeye başlar. Yani bu şekilde motora bağlı olan disk bir pompa, dişli
kutusuna bağlı olan disk ise bir türbin gibi çalışmış olur. Diskler komple yağ ile dolduğunda motor devri
dişli kutusuna aktarılmış olur.

Elektro – Manyetik Kavrama :

Pancar bıçak makinasının ani durdurulmasının gerektiği durumlarda, ana tahrik motorunun dişli
kutusuna olan bağlantısını derhal kesen bir kavramadır. Bu suretle ana tahrik motoru dönmesine devam
edebilir. Böylece kısa devreli rotorlu motorların her yol verilmesinde, şebekede meydana gelecek ani
akım çekişleride önlenmiş olur. Ana tahrik motora yol veriliş sırasında elektro-manyetik kavrama ile
serbest bırakılarak bir yıldız üçgen şalteri ile tam devrine çıktıktan sonra dişli kutusuna bağlanır.
Montaj sırasında motor ve getribe millerinin birbirini tam karşılamasına çok dikkat edilmelidir.
Ana tahrik motorunun sökülmesi gerektiği zaman bunun motor konsolu ile birlikte yapılması önerilir.
Zira motor konsolunun oturma yeri makinanın alt kısmının çıkıntısında pimlerle tam olarak tespit
edilmiştir. Disk ve balata arasına gres yağı ve su girmemelidir.

Yağ Soğutucu :

Turbo kavrama içinde ısınan yağın soğutulması için gerekli soğutma için soğuk su kullanılır. Yağ
soğutucusu özel bir hassaslığı gerektirmez ise de soğutma kapasitesinin azalmaması için içinden soğutma
suyu geçen kamara ve boruların her kampanyadan sonra temizlenmesi gerekir. Temizlemek için yağ ve su
boruları soğutucudan söküldükten sonra motor konsolu üzerinden dışarı alınır ve soğutucu içinde kalan
yağ temiz bir kaba boşaltılır. Genellikle kapak alındıktan sonra boruların içinin çelik bir fırça ile
temizlenmesi yeterlidir. Boruların sökülmesi gerekiyorsa kapaklar, salmastra çerçevesi ve salmastra
sökülür. Daha sonra boru demeti dar taraftan 50 mm geri itilerek geniş taraftan itina ile çıkarılır.

Yabancı Cisim Deliği :

Bıçak makinasını hasara uğratabilecek yabancı cisimler temas eder etmez otomatik olarak açılır.
Kapak pabucu içerisinde bir yay bulunmaktadır. Bu yayın sıkılması bir kontra somun vasıtasıyla yapılır.
Yabancı cisim deliğini sürgülemek için saplı somun yaklaşık 2 devir geriye döndürülür. Çengelli
civataların burnu tırnakta durdurulur ve saplı somun tekrar elle yavaşça sıkılır. Yabancı cisim deliğini elle
açmak için saplı somun yaklaşık 2 tur gevşetilir. Çengelli civatanın burnu kurtarılır ve kapak papucu geri
devrilir. Yabancı cisim deliklerini kapatırken oturduğu zeminin pis olmamasına dikkat etmelidir. Yabancı
cisim deliğinden önce kanalda sıkışmış olan anormal büyüklükte yabancı cisimlerin , yabancı cisim
deliğinden hemen önce kanal üstünde bulunan bir kapağın 4 civatası sökülerek çıkarılması mümkündür.

5
2 – TAMBUR TİPİ PANCAR KESME MAKİNASI

ABD ve Fransa’da yaygın olarak kullanılan, son yıllarda Avrupa şeker sanayilerinde ve
Türkiye’de kullanılmaya başlanılan bu makinaların genel özelliği ana gövdenin tambur şeklinde olması
ve yatay bir eksen etrafında dönen tamburun üzerindeki kasa yuvalarına yerleştirilen bıçak kasalarına
bağlanmış üç çift bıçakla ( her kasada birinci sıra 3 x A hatveli, ikinci sıra 3 x B hatveli olmak üzere 6
bıçak )iki kademede kıyım elde edilmesidir. Bu makinalarda pancar, besleme bunkeri ile sabit disk
yüzeyine yönlendirilir. Tamburun dönme hareketi ile helisel konik boşluğa sıkışan pancarlar, bıçak
dizinleri ile temas ettikçe her seferinde bir parça olmak üzere kesilirler. Her kasadaki A ve B bıçak
çiftinin kesilen pancarın yüzeyinde peş peşe iki kesimle oluşturduğu kıyımlar tamburun kesilme
bölgesinde biriktikçe tambur kıyım çıkışına itilerek bıçak makinasını terk eder. Tamburun içindeki sabit
disk, pancarı tambur içinde belirli bir düzeyde kesilme bölgesindeki pancar bıçaklarının ağzına sevk eder.
Pancarın tamburla birlikte dönmesini engeller. Türkşekerde kullanılan tambur tipi pancar kesme
makinalarının kapasitesi 4000 ton / gün kasa adedi 24 ve bıçak adedi ise 72 A ve 72 B olmak üzere
144’dür.
Tambur tipi pancar kesme makineleri diğerlerine göre % 56 kapasitesi fazladır. Çok hızlı işlem
yapabilen mükemmel siline ve isveç kalitesine sahip olup en az sayıda ekiple çalıştırılabilmektedir. ( her
vardiyada işçi sayısı : 3 ) Arıza yapma ihtimali çok az olan makinalardır.

Makinanın Ana Parçaları :

1) Gövde
2) Bıçak bloğu
3) Otomatik bıçak düzeni
4) Taş kapağı
5) Hava temizleme düzeni
6) Elektrik motoru ve dişli kutusu

Tambur Tipi Pncar Kesme Makinasının İlk Çalıştırılma Düzeni :

İki yönde çalışma imkanı olan makinanın kesim yönü elektrik motorunun yönündedir. Diğer yönü
ise hava ile temizleme yönüdür. Makinanın ilk başlangıç devri minimum 15 devir / dakikadır. Kumanda
panelindeki makine hazırlanması ve çalışmasını yanmasını sağlayacak şartlar temin edilir.
Bunlar ;
 Kasa değiştirme sürgüsü, tambur kapağı, taş kapağı gibi yerler kapalı pozisyonuna getirilir.
 Hazır lambası yandığında çalıştırma butonuna basılır.
 Taş kapağı yanında bulunan hidrolik basınç manometresi izlenerek ilk çalışmada 160 bar olan hidrolik
basınç yaklaşık 5 sn sonra 100 bar’a düştüğü görülür.
 Yan tarafta bulunan hava basınç ayar regülatöründe ayar yapılarak, taş kapağı silindirindeki basınç
60–70 bar olacak şekilde ayarlanır. ( düşük basınçta taş kapağı açarak makinayı sık sık devreden
çıkarır ) Bazen yüksek basınçta taş kapağı açmayarak herhangi bir yabancı cisimde makinaya hasar
verir.
 Taş kapağı pozisyonu ayarlandıktan sonra pancar girişindeki sistem çekilerek pancar kesmeye
başlanır.

Bıçak 15 d/d dönmektedir. Difüzyon panosunda bulunan potansiyometreden devir artırılarak istenilen
miktarda pancar kesilir. Bu durum el konumu içindir. Otomatik çalıştırmak isteniyorsa potansiyometre
0(sıfır) konumuna getirilir. Seçici anahtar otomatik pozisyonda çalıştırılır. Otomatik pozisyonda kıyım
kantarından alınan tonaj 4 – 20 mA çıkışa göre ayarlanır.

6
Elektrik düz çevirme:

1. Stop butonu basılı olmayacak.

2. Sürgü kapağı ve yan kapak kapalı olacak.
3. Ters çevirme pako şalteri “0” konumunda olacak.
4. Difüzyon panosundaki motor hızı trimpotu minimuma alınacak.
5. Difüzyon panosundaki start butonuna basılarak motorun düz dönüşü sağlanacak.
6. Hız trimpotu ile dijital gösterge 60d/d görülene kadar motor hızı yükseltilecek.
7. - Kapaklardan herhangi birisi açıldığında,
- Acil stop butonuna basıldığında,
- Makine altındaki SBR yaklaşım şalteri çalıştığında (bağlantı vidası kopunca çalışır)
- Difüzyon panosundaki stop butonuna basıldığında tambur pancar bıçağı motoru durur

Hidrolik ters çevirme:

1. Stop butonu basılı, DBS KAPALI (kırmızı) lambası yanıyor olacak.

2. Yan kapak ve sürgü kapakları kapalı olacak.
3. Ters çevirme pako şalteri “1” hidrolik konumunda olacak.
4. Hidrolik ters çevirme butonuna devamlı basılacak (bir blok dönecek).
5. Ters çevirme pako şalteri “0” konumuna alınacak.
6. Ters çevirme pako şalteri “1” konumuna alınacak.
7. Sürgü kapağı açılacak.

Hidrolik ters çevirme ile bıçak kontrolü

1. Stop butonu basılı olacak.

2. Sürgü kapakları kapalı yan kapak açık olacak.
3. Ters çevirme pako şalteri “1” hidrolik konumunda olacak.
4. Hidrolik ters çevirme butonuna devamlı basılarak bir blok döndürülecek.

Elektrik ters çevirme

1. Stop butonu basılı olacak.

2. Yan kapak ve sürgü kapakları kapalı olacak.
3. Ters çevirme pako şalteri “2” (ELEKTRİK) konumuna getirilecek.
4. ELEKTRİK TERS çevirme butonuna devamlı basılarak tamburun ters dönüşü sağlanacak.
Ters dönmekte olan tambur durduktan sonra 4 saniye beklenerek tekrar ELEKTRİK TERS
çevirme butonuna tambur ters döndürülebilir.

Hava İle Temizleme

Makina devrede iken bıçak ağzına gelen ot, kıyım talaşı, çamur vs. pisliklerin kıyım kalitesi ve
kapasitesini etkilememesi için 6 – 7 bar hava ile periyodik olarak (örneğin 10 dakika ara ile 5 saniye gibi)
temizlenir. Bu işlem için makina önündeki pnömatik valf, panoda seçeceğimiz periyotlarla çalışan
makinayı hava yolu açarak temizlik yapar. 5 sn.lik şok temizleme için 9 bar hava gerektiğinden pancar
kesme makinası için ayrı bir kompresör ve hava balonu gerekmektedir.

7
Taş Kapağının Çalışması

İşletme sırasında pancarla beraber taş metal, ahşap gibi vs parçalar taş kapağına baskı yaparak
makinayı ani olarak durdurur. Taş kapağını açmak için makina üzerindeki panoda bulunan durdurma
butonuna basılır. Taş kapağı açıldıktan sonra gerekli temizlik yapılır taş kapağını kapatmak için taş
kapağı butonu ile taş kapağı kapalı düğmesine birlikte basılır. Bu işlemler bitince durdurma düğmesi geri
çekilerek makina hazır hale getirilir. Bu işlemler sırasıyla aşağıdaki gibidir:

1. Ters çevirme pako şalteri “0” konumuna getirilecek.

2. Sürgü kapağı ve yan kapak kapalı olacak.
3. Stop butonu basılı olacak.
4. Bir el kumanda panosu yanındaki TAMAMLAMA butonuna, diğer el ile de KAPAK AÇMA
butonuna devamlı basılarak taş kapağının açılması sağlanacak.
5. TAŞ KAPAK AÇIK lambası yanacak.
6. Bir el ile TAMAMLAMA butonuna, diğer el ile de KAPAK KAPATMA butonuna devamlı basılarak
taş kapağı kapatılacak ve kapak kilidi yeterli basınçla birlikte kilitleme yapacaktır.
7. TAŞ KAPAK AÇIK lambası sönecektir.

Kasa Değiştirme İşlemi

Kasa değiştirme işlemine başlamadan önce kasaya yapışmış bulunan kıyım parçaları ortamı
kirletmemesi için tambur ters yönde çevrilerek elle hava verilir. Bir tur sonunda bütün kasalar tek tek
temizlenmiş olur. Bıçakların ağzı köreldiği için yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir. Kasaların
temizlenmesi işleminden sonra durdurma butona basılır. Kasa değiştirme sürgüsü çekilerek kasa taşıma
ringi üzerindeki kontaklara iki elle sürekli basılır. Hidrolik sistem devreye girerek kasayı ring üzerine
çıkarır. Kasayı temizi ile değiştirilerek, çift elle butonlara basılır. Temiz kasa içeriye girer. Bu işlem
yeni kasa için tekrarlanır eğer kasa tambur üzerine iyice oturmamışsa ring üzerindeki pim ile yükseklik
ayarı yapılır. Bu işlemler sırasıyla:

1. Sürgü kapağı açılacak, yan kapak kapanacak.

2. Ters çevirme pako şalteri “0-1” yapılacak.
3. Çift el butonuna devamlı basılarak bıçak bloğu tamamen dışarıya alınacak
4. Bıçak butonu yenisiyle değiştirilecek
5. Çift el butonuna devamlı basılarak bıçak bloğu tamamen içeriye alınacak ve tambur bir adım dönecek,
diğer blok dışarıya çıkacak.
6. Son bıçak bloğu takılırken çift el butonuna bıçağın yarısı içeri girene kadar basılacak.
7. Blok pako şalteri 2 (İÇERİYE) konumuna getirilerek blok tamamen içeriye alınacak.
8. Çift el butonuna çok kısa basılıp bırakılarak tambur kilidinin çözülmesi sağlanacak.
9. Ters çevirme pako şalteri “0” konumuna getirilerek hidrolik pompası durdurulacak.
10. Sürgü kapağı kapatılacak.

Makinanın Suyla Temizliği

Tambur ile yataklar arasında biriken kıyım ve diğer pisliklerin temizlenmesi için 0,5 bar
basıncında su ile günde 3 defa 2 dakika süre ile açılarak temizlenmiş olur. Bu işlem sırasında makina
çalışmamalıdır ve genelde vardiya değişim saatlerinde yapılır.

Kasaların Su İle Temizlenmesi

Çeşitli nedenlerle kirlenen kasaların temizlenmesi için önce sökülen kasalar kasa taşıyıcısı sepete
yerleştirilir. Fork-Lift yardımıyla yıkama teknesine taşınır. Sıcak suyla doldurulmuş teknenin içine
daldırılarak teknenin içinde bulunan hava memelerinin açılması ve suyun kaynatılmasıyla kasalar
temizlenmiş olur. Bir sepet 9 kasa alır ve bu kasalar sepete dik olarak yerleştirilir.

8
Kasaların Sökülüp Takılması

Temizlenen kasalar otomatik sökme aparatının ( pnömatik olarak çalışan ) sökme takma ringine
yerleştirilir. Makinanın iki tarafındaki butonlara sürekli basılarak bağlanan civataları gevşetilir. Körelmiş
bıçaklar alınır bilenmiş olanlarla değiştirilir. Açıklık ve yükseklik kararları yapılarak butonlara tekrar
sürekli basılır. Sıkıştırma işlemi tamamlanır. Aynı işlem B bıçakları içinde yapılarak bir kasanın sökme
takma işlemi bitirilmiş olur.

Pancar Kesme Makinasının Kapasite Ve Teknik Özellikleri

 Bir kasada 3A ve 3B tipi olmak üzere 6 adet bıçak yer almaktadır.

 Bir pancar kesme makinasında toplam 24 adet kasa ve 144 adet bıçak mevcuttur.
 Bunun 72 A ve 72 si B tipidir. A ve B tipi bıçaklar 28 çatıdan meydana gelmiş olup,
 Bir bıçağın ağırlığı = 573, 74g
 Bir kasanın ağırlığı = 16,756 kg
 6 bıçak + kasa ağırlığı = 20,198 kg
 Bir makinanın toplam ağırlığı = 9 ton
 Bir makinanın 3,75 mastar yüksekliği ve 10 civarındaki siline sayısına göre pancar kesme kapasitesi
ortalama 4050 t/gün
 Bir makinanın bir saatteki kesme hızı 4050 : 24 = 170 ton/ saat

Bir başka yoldan hız ve kapasite hesabı da aşağıdaki gibidir.

Hız hesabı:
Motor devri :1800-1500 d/d
Tambur çevrim oranı : 30
Tambur devri : 60 d/d
Tamburun dönüş hızı: V= *d*n / 60 =3,14*1,6*60 =5,024 m/s
Kapasite hesabı:
Kesme çapı: 1600 mm
Kasa adedi : 24 adet
Toplam bıçak sayısı :24*6 =144 adet
Bıçak kesme uzunluğu :167*2=334 mm
Toplam kesme uzunluğu :144*334= 48096 mm
6 m/s hızla 100 mm lik kesme uzunluğunda günde 10,5 ton pancar kesiliyorsa
5 m/s hızla günde 8,75 ton pancar kesilir
48096 mm lik kesme uzunluğunda günde
48096*8,75/100=4208,4 ton pancar kesilir
İki adet bıçakla maksimum 2*4208,4= 8416,8 ton/gün kapasite mevcuttur.

Pancar Kesme Makinasının Sağladığı Avantajlar

1- Kaliteli kıyım.
2- Yüksek kapasite istenilen tonaj.
3- Minimum arıza.
4- Hızlı operasyon, bıçak değişimi hızlı.
5- Düşük güç tüketimi.
6- Kolay kullanım, mükemmel dizayn.
7- Az ve hızlı bakım ve temizlik.
8- Otomatik sistem.

9
PANCAR BIÇAĞI MAKİNASI BIÇAK KASALARI :

Bıçak kasaları makineye bıçakların kolaylıkla montajını sağlamak için kullanılırlar. Bıçak
kasalarında şu özelliklerin olması halinde iyi kıyım, az işçilik ve enerji tasarrufu sağlanır.
a) Kasalar bıçakların sökülüp takılmasına kolaylık sağlayacak yapıda olmalı
b) Sağlam ve aşınmayan malzemeden yapılmalı
c) Konsrüksiyonlar kıyım vasfını bozmayacak şekilde olmalı
d) Standartlara uygun olması gerekir.

Yaygın olarak kullanılan 2 çeşit bıçak kasası vardır.

1- Konigsfeld Bıçak Kasaları : Yan yana iki veya üç adet freze edilmiş bıçağın cıvata ile tespit edildiği
kasalardır. Bu kasalara bağlanan bıçaklar uzun ve düzgün kıyım çıkarırlar. Bıçaklar kasaya cıvata ile
bağlandığı yerlerde kasayı tamamen örttüğünden kasanın aşınması çok geç olur. Ayrıca kasaya
bağlanan bıçakların ön kesme yüzleri hafifçe kalkık olduğundan kolay bir kesim sağlanır. Bu cins
kasalar, frezelenmiş her çeşit ve değişik hatvedeki bütün bıçaklar için kullanılabilirler.

2- Goller Bıçak Kasası : Bu tip kasalar valsten geçmiş bıçaklar için kullanılırlar. Bıçaklar,ağızları öne
doğru kalkık olarak frezelenmiş yastık ve baskı arasına konup sıkıştırmak suretiyle kasaya bağlanırlar.
Goller tipi kasalara, kullanılandan başka hatvede Goller bıçağı konmak istendiğinde ise yastık ve
baskınında yeni konacak bıçak hatvesine uygun olanla değiştirilmesi gerekir. Goller tipi kasaların
boyu genellikle 411 mm dir.

PANCAR BIÇAK TİPLERİ

Pancar bıçak tipleri 2 ana gurupta toplanır.

1- Konigsfeld Tipi Pancar Bıçakları : Alman mühendisi Goller tarafından geliştirilen pancar bıçağı
tiplerinden biri olup çelik lamaların freze edilmeleriyle imal edilmekte ve mühendisin oturduğu şehire
hitaben Konigsfeld adıyla anılmaktadır.

2- Goller Tipi Pancar Bıçakları : Yine aynı mühendis tarafından geliştirilen bıçak tipi olup, çelik
saçların valslerden geçirilmesiyle imal edilmekte ve mühendisin adına hitaben Goller bıçakları diye
anılmaktadır.

Konigsfeld ve Goller Tipi Bıçaklar Arasındaki Farklar :

Konigsfeld tipi bıçaklar freze ile açıldıklarından dolayı pahalı olmakla beraber sağlam ; Goller tipi
bıçaklar çelik saçların valsten geçirilmesi suretiyle elde edildiklerinden ucuz fakat bir evvelki tipe göre
zayıftırlar.

Pancar Bıçaklarının ağız şekillerine Göre Tipleri:

a) Konigsfeld tipi pancar bıçağı (frezelenmiş)

b) Goller tipi pancar bıçağı (haddelenmiş)
c) Parmak tipi pancar bıçağı (frezelenmiş)
d) Düz ağızlı tipi pancar bıçağı (frezelenmiş)
e) Diğer tipi pancar bıçakları (frezelenmiş)

10
Pancar Bıçaklarında Diş Sayısı

Pancar bıçaklarında beher çatıya ( diş )ve bıçaktaki çatıların toplamına Diş Sayısı denir.
Diş sayısı 15 17 18 19 20 22 24 25 27 dir.

Pancar Bıçaklarında Hatve:

Bıçaklarda birbirini takip eden iki çatı arasındaki aralığa Hatve denir.

Hatveler 9 8 7 ; 6 7 ; 2 7 6 ; 2 5 ; 7 5 ; 5 5mm dir.

L: Pancar bıçağı kesme uzunluğu (mm)

d :diş sayısı
t : Hatve
L= d x t

ÖRNEK : 167 x 90 mm. bıçağın diş adeti 20 ise hatve=?

t= L / d = 167 / 20 = 8,35 mm

PANCAR BIÇAĞI FREZELERİ

a) KABA FREZE = ilk bileme yapılır. Bileme açısı 70 -75 derecedir.

b) İNCE FREZE = Son bileme yapılır. Bileme açısı 85-89-93 derecedir

Eskişehir Şeker Fabrikası Pancar Kesme İstasyonunda Mevcut Makina Ve Techizatlar :

 Pancar Kesme Makinası 1. (Magnum)

 Pancar Kesme Makinası 2. (Putch)
 Pancar Kesme Makinası 3.(Putch)
 Hidrolik pompa motoru (Magnum)
 Hidrolik pompa motoru 1 (Putch)
 Hidrolik pompa motoru 2 (Putch)
 Pancar kesme mak.soğutma mot.(Magnum)
 Kasa değiştirme dişli kutusu motoru 1 (Putch)
 Kasa değiştirme dişli kutusu motoru 2 (Putch)
 Pancar Bıçağı Bileme Tezgahı
 Pancar bıçağı düzeltme mak
 Pancar bıçağı çapak alma tezgahı

11
PANCAR BIÇAKLARI VE PANCARIN DOĞRANMASI İMTİHAN SORULARI

1- Kaliteli bir kıyımla aşağıdakilerden hangisi sağlanmaz?

a- Düzenli bir çekiş b- Yüksek oranda şeker

c- Yüksek şerbet safiyeti d- Yüksek yakıt sarfiyatı

2- Kıyımların V şeklinde kesiliş sebebi nedir?

a- Suyun kıyımla en iyi teması sağlanır. b- Suyun kıyımla teması sağlanması

c- Kıyımların birbirine yapışması sağlanır. d- Kırıntısız bir kıyım elde edilmesi

3- Aşırı ince kıyımla çalışılmasının zararı nedir?

a- Şerbete bol miktarda şeker geçer b- Difüzyonun çalışmasını kolaylaştırır

c- Difüzyonun süzgeçlerini tıkarlar d- Difüzyonda homojen su-kıyım karışımı oluşur

4- Aşağıdakilerden hangisi kıyım kalitesi değildir?

a- Silin sayısı b- İsveç sayısı c- Kaba kıyım d- Tarak

5- 100 gram kıyımda 1 cm ve 1 cm’den kısa olan kıyımların ağırlığı hangi kıyım kalitesini ifade eder?

a- Tarak b- Silin sayısı c- Kırıntı d- İsveç sayısı

6- İyi kalitede bir kıyım elde edebilmek için pancar tablası üzerinde pancar yüksekliği ne olmalıdır?

a- 0.5-1 m b- 3.5-4 m c- 1 m’den düşük d- 1.5-2 m

7- Pancar bıçak tablası üzerinde pancar sütununun düşük olması kıyım kalitesine ne gibi etki eder?

a- Kırıntılı bir kıyım elde edilir b- Kırıntısız bir kıyım elde edilir
c- Taraklı bir kıyım elde edilir d- Taraksız bir kıyım elde edilir

8- Pancar bıçak tablası üzerinde pancar sütununun istenilenden yüksek olması nasıl bir kıyım oluşturur?

a- İnce bir kıyım b- Normal kıyım c- Kalın bir kıyım d- Taraksız bir kıyım

9- Pancar bıçaklarındaki birbirini takip eden iki çatı arasına ne ad verilir?

a- Çatı b- Bıçak yüksekliği c- Diş sayısı d- Hatve

10- L=Pancar bıçağı kesme uzunluğu, d=Diş sayısı(adet), t=Hatve(mm.) olmak üzere L hangi formülle
bulunur?
a- L=t/d b- L=dxt c- L=d/t d- Hiçbiri

11- Aşağıdakilerden hangisi ince freze değildir?

a- 75° b- 85° c- 89° d- 93°

12
12- Pancar bıçak kasaları değiştirilirken bıçak tablasının yavaş dönmesi hangi tahrik düzeni ile sağlanır?

a- Ana tahrik motoru b- Elektro magnetik kavrama

c- Turbo ayar kavraması d- Elektrikli yardımcı tahrik düzeni

13- Pancar bıçak makinesinin görevi nedir?

a- Fabrikanın ihtiyacı olan kıyım miktarını sağlamak b- Fabrikaya kaliteli kıyım vermek
c- Fabrikaya yeterli miktarda kaliteli kıyım vermek d- Hiçbiri

14- 100 gram kıyım içinde boyu 5 cm ve yukarı olanların uç uca dizilerek metre olarak ölçülmesi hangi
kıyım kalitesini ifade edilir?

a- İsveç sayısı b- Silin sayısı c- Kırıntı d- Tarak

15- Pancar kesme makinesinin hızı düşükse nasıl bir kıyım elde edilir?

a- Normal b- İnce c- Kalın d- Kırıntılı

16- Aşırı kaba kıyımlar ile çalışmak difüzyonda ne gibi olumsuz etki yapar?

a- Difüzyon süresi uzar b- Difüzyon taban süzgeçlerini tıkar

c- Şekeri bol safiyeti düşük şerbet sağlar d- Hiçbiri olumsuz etki yapmaz

17- Kıyılar düz (V şeklinde değil) yapışık olması difüzyonda ne gibi etki yapar?

a- Daha da iyi olurdu b- Şerbet safiyetini artırırdı

c- Kıyımın suyla teması güçleşir d- Şeker şerbete daha çok geçer

18- “Elde edilen kıyımın kantar kantar bandının etrafına taşırmadan düzenli olarak veren saçtan
mamul bir oluktur.”ifadesi pancar bıçak makinesinin hangi parçasıdır?

a- Pancar hunisi b- Gövde c- Alt kaide d- Kıyım hunisi

19- 167x90 mm’lik 23 çatılı Königsfelt tipi bıçakta hatve kaç mm’dir?

a- 7,26 b- 8,35 c- 6,42 d- 3,84

20- 4,0x6,0 mm şeklindeki işletmece verilen bir bıçak bağlama ayarı aşağıdakilerden hangisidir?

a- İlk sayı(4,0)Pancar bıçağı ile pancar bıçak mastarı arasındaki açıklığı,İkinci sayı(6,0)kıyım
kalınlığını
b- İlk sayı(4,0) Kıyım kalınlığını, ikinci sayı(6,0) pancar bıçağı ile bıçak mastarı arasındaki açıklığı
c- İlk sayı(4,0) Kıyım uzunluğunu,ikinci sayı(6,0) bıçak hatvesini
d- İkinci sayı(6,0) kıyım kalınlığını, birinci sayı(4,0) kıyım uzunluğunu

21- 5cm ve 5cm’den kısa olan kıyımlar aşağıdaki hangi kıyım kalitesini ifade etmez?

a- İsveç sayısı b- Silin sayısı c- Kırıntı d- Hiçbirini

22- İsveç sayısı 5 olan kıyım nasıl bir kıyımdır?

a- Çok iyi b- İyi c- Normal d- Kötü

13
23- Aşağıdakilerden hangisi kıyım kalitesine etki etmez?

a- Pancar yıkama makinesinin çalışması b- Pancarın bozulması

c- Taş tutucuların çalışması d- Kuyruk tutucunun çalışması

24- Sıkılmış küspede iri pancar parçalarının bulunması neyin ifadesidir?

a- Bıçaklar körelmiştir b- Bıçaklarda kırık var

c- Kasalara bilenmiş bıçak takılmış d- Tablada bıçak kasası eksik

25- Bunkerde pancar sık sık askıda kalıyorsa sebebi ne olmaz?

a- Bunkerde pancar seviyesi düşük b- Bunkerde pancar seviyesi yüksek

c- Bunkerdeki pancar bozuk olduğundan preslenmiş d- Yeteri kadar şiş çekilmemiş

26- 100 gram kıyım içerisindeki 5 cm ve daha uzun olan kıyımların ağırlığının,1 cm ve daha kısa
olanların oranı hangi kıyım kalitesini verir?

a- İsveç sayısı b- Silin sayısı c-Kırıntı d- Tarak

27- Ham şerbette çok miktarda pülp olması neyin ifadesidir?

a- Kıyımların çok iyi olması b- Bıçakların körelmiş olması

c- Kıyımların kaba olması d- Kıyımla pülpün bir alakası yok

28- Pancarla birlikte bunkere taş geliyorsa bunun sebebi ne olamaz?

a- Pancar iyi yüzdürülemiyor b- Taş ve ot tutucu iyi çalışmıyor

c- Ön taş tutucu çalışmıyor d- Pancar yıkama tahliye kapakları çalışmıyor

29- Bıçaklardan homojen bir kıyım almak için ne yapmalıdır?

a- Bıçaklar iyi bilenmelidir b- Bıçaklar taraklı kıyım verecek şekilde ağzı kaldırılmalıdır
c- Bıçaklar mastarla ayarlanmalıdır d- Bıçak,bıçak tesbit civatasıyla iyice sıkılmalıdır

30- Bıçaklarda diş sayısı arttıkça kıyım kalitesine etkisi ne olmaz?

a- Kıyım kalınlığı artar b- Kıyım kalınlığı azalır

c- Kıyımlar homojen olur d- Hiçbir etki etmez

14
 CEVAPLAR

1 – d
2 – a
3 – c
4 – c
5 – c
6 – d
7 – a
8 – c
9 – d
10 – b
11 – a
12 – d
13 – c
14 – b
15 – c
16 – a
17 – c
18 – d
19 – a
20 – b
21 – d
22 – d
23 – d
24 – b
25 – a
26 – a
27 – b
28 – a
29 – c
30 – b

15