STA N ISŁA W W AŁACH

W POLSCE CZAS
W Y D A W N I C T W O LITERACKIE K R A K Ó W
OD A U T O R A

K i e d y w J9S5 r o k tt o d d a w a ł e m d o d r u k u P a r t y z a n c k i e n o ce,
w k t ó r y c h o p is a lc jn w a l k ę 2 n ie m ie c k im o k u p a n te m n a S łtjs k u ,
w y z n a m s z c z e r z e , ż e r o b i ł e m to z s a t y s f a k c j ą i p o c z u c i e m d u m y .
N i e w i e d z i a ł e m j e s z c z e , ż e p o d e j m ę s i ę w k r ó t c e n a p i s a n i a ?so-
w e j k sią żk i, t y m ra z e m o w alce z w ro g ie m w e w n ę trz n y m .
N ie ła tw o b y ło m i p isa ć ie ro zd zia ły , w k tó r y c h m o w a o z a ­
b ó jstw ach, n a p adach i rab u n ka ch .
W w a l c e z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m s t r a c i ł e m n a jb liż s z y c h
to w a rzy sz y , z k tó r y m i los zw ią za ł m n i e p odczas o ku p a cji. G w a r ­
d ziśc i i a lo io c y z m o j e j r o d z in n e j w s i — K o s o w s k i , Ł o w ie c , H o ­
ra w a , P ta s iń s k i — p r z e ż y l i o k u p a c ję , d o c ze k a li się w o l n e j i n i e ­
o d l e g ł e j P o lski i w j e j o b ro n ie zg in ę li od b r a to b ó jc z y c h k u l.
W a lk a 2 r e a k c y j n y m p o d z i e m i e m n a z i e m i k r a k o w s k i e j p r z y ­
sp o r zy ła m ł o d e j w ł a d z y l u d o w e j sporo tru d n o śc i. O g ó łe m lic zb ę
r e a k c y j n y c h o d d z i a ł ó w z b r o j n y c h d z ia ła ją c y c h , w t y m w o j e w ó d z ­
t w i e s z a c u j e s i ę n a 170, o ł ą c z n e j l i c z e b n o ś c i p r a t o i e 4000 l u d z i .
W e d łu g naszych d o k u m e n tó w w w o je w ó d z tw ie k ra k o w sk im
d o k o n a n o 5300 n a p a d ó w , z a m o r d o w a n o 14S0 o s ó b , w t y m o só b
c y w i l n y c h S37, f u n k c j o n a r i u s z y U B , M O , ż o ł n i e r z y K B W i W P —
643.
P r z e d u k a z a n ie m s ię p ie r w s z e g o w y d a n i a t e j k s i ą ż k i o p u b l i ­
k o w a łe m w „G azecie K r a k o w s k i e j u s w o je w s p o m n ie n ia o w alce
z e z b r o j n y m p o d z i e m i e m w K r a k o w s k ie m .
J a k z w y k le w t a k i c h r a z a c h b y w a , o t r z y m a ł e m k ilk a d z ie s ią t
lis tó w , w ty m r ó w n i e ż o d c z y t e l n i k ó w m ł o d y c h . W i ę k s z o ś ć z - n i c h
z a c h ę c a ł a m n ie d o s z e r s z e g o o p is a n ia t y c h t r u d n y c h d n i . A l e

7
 z n a l a z ł y s ię r ó w n i e ż l i s t y , k t ó r y c h a u t o r z y s t a r a l i s i ę z n i e c h ę ­
c i ć m n i e d o t e g o r o d z a j u p u b l i k a c j i . W j e d n y m z n ic h n a p o t k a ­
ł e m ta k ie stw ierd zen ie:
„ T o w a rz y s zu «Z d zich u » , m a c ie ta k p ię k n ą przeszłość z w a lk
z o k u p a n t e m , p o co p isa ć o s p r a w a c h p ó źn ie js zy c h ? "
A d l a c z e g o n i e p is a ć ? — p y ro m . iVfe m a m s ię c z e g o w s t y ­
d zić , n ie m a m n ic d o u k ry c ia , nic do p rzem ilczen ia . C h c ia łb y m
<q k s i ą ż k ą o d p o w i e d z i e ć i ?;a t e g o r o d z a j u g l o s y . W c a i e n i e u w a ­
ż a m , ż e b y m o ja praca w U rzędzie B ez p ie cz eń s tw a p o d w a ży ła
v > j a k i k o l w i e k s p o s ó b m ó j o k u p a c y j n y d o r o b e k . U la m n ie b y ł a
to k o n ty n u a c j a w a lk i o P o ls k ę Ludoioą, ty le ż e na i n n y m o d ­
c in k u i z in n y m w rogiem .
C h c i a ł b y m p r z y t y m z a z n a c z y ć , ż e c i, k t ó r z y z k a r a b i n e m
w r ę c e r o z b i j a l i k o n t r r e w o l u c y j n e o d d z i a ł y , n i e m ie li n i c w s p ó l ­
n e g o z o s ł a w i o n y m X D e p a r t a m e n t e m b y łe g o M in is te r s tw a B e z ­
p ie c ze ń stw a P u b liczn e g o , k ie r o w a n y m p rz e z F ejg in a i S w ia tlę .
I c h i i m p o d o b n y c h m i a ł e m o k a z ję w ó w c z a s poznać. S p o t y k a ­
ł e m się z n im i c zę sto n a n a r a d a c h i o d p ra w a c h , u m i e li p ię k n ie
i in te re su ją c o m ó w ić , w y r a s ta li w śró d nas, a le jed n o c ze śn ie o d ­
d a la li się o d ty c h , d z i ę k i k t ó r y m o sią g n ę li s w o je s ta n o w is k a .
L u d z ie tacy zav)sze i w sz ęd z ie przyn o szą t y l k o szkodę: narodow i,
idei, in stytu c ji.
W l a l a c h 1945— 1952 k i e r o w a ł e m P o w i a t o w y m i U r z ę d a m i
B e z p ie c z e ń s tw a P ublicznego w C h rz a n o w ie , L im a n o w e j i N o ­
w y m S ą c zu oraz b y łe m n a c ze ln ik ie m W y d zia łu l l ł w W o je w ó d z­
k i m U rzędzie B ez p ie c z e ń s tw a P u b lic zn e g o w K ra k o w ie , w k t ó ­
r y m s k o n c e n t r o w a n e b y ł y s p r a w y z w i ą z a n e z w a lk ą 2 r e a k c y j ­
n y m podziem iem .
O p i s y p o s z c z e g ó l n y c h s p r a w , r e a k c y jn y c h o d d z ia łó w c z y l u ­
d zi o p a rłem n a w ła sn y c h w sp o m n ie n ia ch , n a d o k u m e n ta c h a r ­
c h iw a ln y c h , n a r o z m o w a c h p r z e p r o w a d z o n y c h z e w s p ó ł t o w a r z y ­
sz a m i w a lk i. Są t u te ż relacje i ły c h , k t ó r z y w o w y m czasie
b y l i p o d r u g i e j s t r o n i e b a r y k a d y i d z i ś , p o l a ta c h , j a k o d o b r z y ,
w a rto śc io w i i za a n g a żo w a n i w ży c iu sp o łe czn ym o b yw a tele
w s p o m in a ją te n o kres z przykrością.
P is zą c , S ta ra łem się p o d a w a ć f a k t y zg o d n ie z rzec zyw isto ścią ,
p r z y t a c z a ł e m w y d a rz e n ia w p e ł n y m ic h k szta łc ie , a le z d a w a ł e m
s o b i e s p r a w ę , ż e m o g ą t u i ó w d z i e w y s tą p i ć n i e d o k ła d n o ś c i.
B y n a j m n i e j n ie b ę dzie to w y n i k a ć z b r a k u rzete ln o ści c z y s u ­
m i e n n o ś c i w o p r a c o w a n i u p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z ia łó w . W k a ż d e j
o p i s y w a n e j s p r a w i e b r a ł o t u lz ia l w i e l e o s ó b i k a ż d a l e n s a m
f a k t n i e j e d n o k r o t n i e w i d z i a ł a i n a c z e j z w ła s n e g o o d c in k a p ra c y .
N a t o s a m o z j a w i s k o j a , j a k o k i e r u j ą c y a k c j a m i , s iłą rz e c z y
m ia łe m i n n e s p o j r z e n i e n i ż f u n k c j o n a r i u s z w y k o n u j ą c y t y l k o
p e w n ą część o p e ra cji. J e s zc z e in a czej p a t r z y ł n a to w s z y s tk o
czło n ek re a k c y jn e g o oddziału. P rzy g o to w u ją c m ate ria ł d o d r u k u
d o k o n y w a łe m w ie lu takich kon fro n ta cji.
W w y d a rze n ia c h , k tó r e o p isa łe m w t e j k sią żc e, b r a ły udział
s e tk i f u n k c jo n a r iu s z y U rzę d u B e z p ie c z e ń s tw a , M ilicji O b y w a ­
t e l s k i e j , K o r p u s u B e z p i e c z e ń s t w a W e w n ę t r z n e g o i W o js k a P o f-
sk ieg o , d ziałaczy O c h o tn ic ze j R e z e r w y M ilicji O b y w a te ls k ie j.
I l e ż n i e b e z p i e c z e ń s t w c z y h a ł o na k a ż d y m n ie m a l k r o k u n a t y c h
u c zc iw y c h p ro stych hidzi, k tó r z y p rz em ie rz a li w z d łu ż i w s z e r z
w o j e w ó d z t w o w c ią g ł y c h p o ś c i g a c h z a z b r o j n y m i o d d z i a ł a m i . N i e
b y ł o d ła n i c h z a s z c z y t ó w i o n i i c h n i e o c z e k i w a l i . S e r d e c z n y m
m o im p ra g n ien ie m je s t, a b y k ażd y z n ic h zn a la zł w śr ó d k a r t tej
k s i ą ż k i siebie, a b y m ó g ł d o strzec s w o ją c z ą s tk ę tr u d u w n ie s io ­
n e g o d o ogólnego dzie ła w t y m o k re sie u tr w a la n ia w ł a d z y l u ­
d o w e j . W i e l u z t y c h l u d z i n i g d y n ie p o w r ó c i ł o d o s w o i c h j e d n o ­
s t e k , d o ro d z in n y c h d o m ó w , p o z o s t a w i w s z y p o s o b i e ł z y o s i e r o ­
c o n y c h d z ie c i, s a m o t n y c h m a t e k i żon .
P i e r w s z e w y d a n i e t e j k s i ą ż k i u k a z a ł o s i ę w 1969 r o k u , w z b u ­
d z a ją c ż y w e za in te r e s o w a n ie c z y te ln i k ó w , n ie t y l k o tyc h , k t ó ­
r z y b y l i n i e j a k o t w ó r c a m i o p i s a n y c h p r z e z e m n i e w y d a r z e ń , a le
p rz ed e w s z y s tk im m ło d zieży, zn a ją cej ten o k re s h isto ry czn y ze
źró d eł nie z a w s z e r z e te ln y c h i n ieje d n o kro tn ie w y p a cza ją c yc h
p r a w d ę o t a m t y c h d n ia c h .
O b o k lic z n y c h u z u p e ł n i e ń , w d r u g i m w y d a n i u k s i ą ż k i z n a ­
l a z ł y s i ę d w a n o w e w ię k s z e f r a g m e n t y : r o z d z i a ł p o ś w i ę c o n y p o ­
s t a c i J ó z e f a K u r a s i a — „ O g n ia " , p r z y w ó d c y z n a n e j n a P o d h a l u
re a k c y jn e j b a n d y o r a z poszerzone m a te r ia ły o sotniach U P A ,
g ra su ją c y ch na teren ie w o je w ó d z tw a kra ko w skieg o .
N a p r z e d s t a w i e n i e w p e łn y m ś w ie if e d z ia ł a l n o ś c i „ O g n ia " p o
w y z w o l e n i u z d e c y d o w a ł e m s i ę z d w ó c h w z g l ę d ó w : t w o r z ą c e j się
l e g e n d y K u ra sia — o fia r y , z m u s z o n e g o d o c h w y c e n i a z a broń,
oraz sp o ty ka n y ch t u i ó w d zie p rób po ka za n ia w a lk i z n im , k tó r e
n ie s te ty — w za sa d n ic zy c h sp ra w a ch — o d b ieg a ły od p ra w d y .
P o s i a d a m w s w e j d y s p o z y c j i d o k u m e n t y , j a k i e z e b r a n o w c za sie
ś c i g a n ia „ O g n ia " , u c z e s t n i c z y ł e m r ó w n i e ż w w a l k a c h z n im ,
a ta k ż e z n a m osobiście w ię k sz o ść tyc h , k t ó r z y rozbijali je g o o d ­
d z i a ł y i t e r a z p r z e k a z a l i m i sw o je relacje.
Z M IA N A W A R T Y
P r z y g o to w u ją c o b e c n e w z n o w i e n ie , z d e c y d o w a ł e m się na
p rzyw ró ce n ie — n a d a ją c i m nieco in n ą fo rm ę — d w u kró tkich
r e l a c j i z p r a c y M O , r e l a c j i , k t ó r e z n a l a z ł y s i ę t y l k o w pierw szym
w y d a n i u , t u z a ś s t a n o w i ą k o ń c o w e r o z d z i a ł y ks«qżki.
W d z ię c z n y j e s t e m czytel?iikom , k t ó r z y p o p rz e c zy ta n iu k s ią ż ­
k i przysła li m i s w o j e u w a g i i gorąco zachęcali do d a lszy c h p u b ­
lik a c ji, Z a słow a ży c zliw o ś c i se rd e c z n ie d z i ę k u j ę r ó w n i e ż u c z e s t ­
n ik o m sp o tk a ń au to rskich , re c e n ze n to m , a przede w s z y s tk im
t o w a r z y s z o m w a l k i . I c h r a d y , z u s k a z ó w k i i s p r o s t o j u a n i a p ozw o­
liły m i p o p r a w i ć i w z b o g a c i ć k s i ą ż k ę .

N ie s p o k o j n ą o s t a t n i ą n o c o k u p a c j i s p ę d z i łe m w L i­
b ią ż u , o d l e g ł y m o sie d e m k ilo m e t r ó w od C hrzanow a,
w n ie w ie lk im g ó r n ic z y m d o m u N i k i t y n ó w , n a o s ie d lu
zw anym K o l o n ią L e ś n io w ą . M ie l iś m y tu t a j c o ś w ro­
d z a j u s z t a b u p a r t y z a n c k i e g o . O d d z ia ł p o d z ie l o n y z o s t a ł
n a m a ł e g r u p y , g d y ż s y t u a c j a f r o n t o w a n i e p o z w a la ła
n a o p e r o w a n ie z w a r t y m i s iła m i.
R a n k ie m 2 5 s t y c z n i a 1 9 4 5 r o k u L ib ią ż b y ł j u ż w o l n y .
W y c z e r p a n i n o c n y m o c z e k iw a n ie m , a l e s z c z ę ś l i w i i r a ­
d o ś n i , p o p ie r w s z y c h b r a t e r s k ic h u ś c i s k a c h z n a j b l iż ­
s z y m i w y r u s z y l i ś m y d o C h r z a n o w a . N ie d a le k o o d n a s ,
p o d O ś w i ę c im i e m , t r w a ł j e s z c z e b ó j.
M a s z e r o w a li ś m y z w a r tą k o lu m n ą . B ył w śró d nas
„K om ar” — E u g e n iu s z T r e p a , p r z e w o d n ic z ą c y k o n s p i­
r a c y jn e j P o w ia to w e j R ady N a r o d o w e j . N a r a m io n a c h
n ie ś liś m y b ro ń . n a r ę k a w a c h m ie liś m y o p a sk i A L , a n a d
n a m i t r z e p o t a ły b ia ł o - c z e r w o n e i c z e r w o n e s z t a n d a r y
B y ł y t o w t e d y j e d y n e d o w o d y n a s z e j t o ż s a m o ś c i. D r o g a
p r o w a d z iła p r z e z la s , k t ó r y p r z e z p r a w i e 3 l a t a k r y ł n a s
p r z e d N ie m c a m i. M im o w o li w z r o k b ie g i w k ie r u n k u
m i e j s c a , g d z i e p o z o s t a w i liś m y n ie p r z y d a t n y j u ż n a n ic
b u n k ie r , n a s z ą p a r t y z a n c k ą s ie d z ib ę . S p ę d z iliś m y * w n ie j

li
 d n i c h ło d n e i g ło d n e , d n i z w y c i ę s t w i n ie p o w o d z e ń . T u „ B r z e z in a ” — W ła d y s ła w G l a ż e w s k i. U p r z e d z o n y p r z e z
6 m a ja 1944 r o k u z g in ę ło d z ie w ię c iu n a s z y c h to w a r z y sz y , łą c z n i k a o n a s z y m w y m a r s z u d o C h r z a n o w a , z e b r a ł ju ż
ż o łn i e r z y A L . Ż e g n a li ś m y to m i e j s c e w m i lc z e n i u i p o ­ k il k u m i e j s c o w y c h a k ty w is tó w p a r ty jn y c h , k tó r z y ra­
w adze.
zem z n im p r z y b y li d o s t a r o s t w a . S e r d e c z n ie i m o c n o
W k r ó tc e m in ę liś m y t o r k o le j o w y , a p o te m n ie w ie lk i z a c i s n ę ł y s i ę n a s z e d ł o n i e w p o w it a l n y m u ś c is k u .
z a g a j n i k K r o c z y m ie c h i w y s z l i ś m y n a b ia łą r ó w n i n ę z a ­ — J e s t e ś m y n a m i e j s c u — p o w ie d z ia ł e m , a z w r a c a ­
r ó ż o w io n ą p r o m ie n ia m i w s c h o d z ą c e g o s ł o ń c a . P r z e d n a ­ ją c s ię d o „ K o m a r a ” d o d a łe m : — T u ta j b ę d z ie te r a z
m i b y ł C h r z a n ó w , m ia s to b lis k ie i s w o js k ie , w o k ó ł k tó ­
t w o j a s ie d z ib a .
rego przez c a ły czas o k u p a c y jn y c h zm agań k r ą ż y ły P o w i a t c h r z a n o w s k i p o d c z a s o k u p a c j i w łą c z o n y d o
n a s z e m y ś li. P o d r o d z e m i j a ł y n a s j a d ą c e o d C h r z a n o w a r e j e n c j i k a t o w ic k i e j p o w r ó c ił t e r a z d o o b s z a r u a d m i n i­
s a m o c h o d y i c z o łg i. K t o ś n ie ś m ia ł o z a in t o n o w a ł h y m n s t r a c y j n e g o w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k ie g o .
o d d z ia łu , p ie ś ń p o ś w ię c o n ą p a m i ę c i „ S t r u g a ” - * W ła d y ­ B u d y n e k p r z e d w o je n n e g o sta r o stw a , a w c z a sie o k u ­
sła w a P a l k i “. G d y z g in ą ł w 1943 roku w B y c z y n ie , p a c ji tz w . L a n d r a tu , s łu ż y ć m ia ł te r a z z a s ie d z ib ę P o ­
ś m ie r ć j e g o u c z c i l i ś m y p o ż o łn i e r s k u t ą w ł a ś n i e p ie ś n ią .
w ia to w e j R a d y N a r o d o w e j.
Z p r z y z w y c z a j e n i a z a ś p i e w a l i ś m y j ą c ic h o , j a k b y w o k ó ł W e s z l iś m y d o z im n e g o g m a c h u , z a g lą d a j ą c c ie k a w i e
b y li j e s z c z e N ie m c y . W o ln o ś c i i s w o b o d y z a c z y n a li ś m y d o p o m i e s z c z e ń b iu r o w y c h . I c h w y g l ą d w y r a ź n i e ś w ia d ­
s i ę d o p ie r o u c z y ć . c z y ł o p o ś p i e c h u , z j a k im L a n d r a t i j e g o u r z ę d n ic y r a ­
N ie b a w e m z n a le ź l iś m y s i ę w m ie ś c ie . W s z ę d z i e p e ł ­ t o w a l i s w o j ą s k ó r ę . W s z ę d z i e p e łn o b y ł o p o r o z r z u c a n y c h
n o b y ł o w o j s k a , c z o łg ó w , s a m o c h o d ó w . N a c h o d n ik a c h p a p ie r ó w , d o k u m e n t ó w , p o p r z e w r a c a n y c h k r z e s e ł i s t o ­
s t a ły li c z n e grupy rozrad ow an ych i z a c ie k a w io n y c h łó w . N ie k t ó r e b iu r k a i k a s y p a n c e r n e n i e z o s t a ł y n a w e t
m ie s z k a ń c ó w . S y m b o le o k u p a c ji — h it le r o w s k ie e m b le ­
z a m k n ię t e .
m a t y , t a b l ic e z n a z w a m i u l i c i u r z ę d ó w l e ż a ł y j u ż n a N a p ię t r z e z n a le ź l iś m y n i e w i e l k i p o k o j w y g lą d a j ą c y
z ie m i, p o t r ą c a n e n o g a m i p r z e c h o d n ió w . G d z i e n ie g d z i e n a sa lę k o n fe r e n c y jn ą . S ta ły w n im d w a d ł u g i e s t o ły
cło o p u s z c z o n y c h m i e s z k a ń w p r o w a d z a l i s i ę ic h d a w n i i k il k a n a ś c i e k r z e s e ł . U p o r z ą d k o w a l iś m y g o j a k o ta k o
lo k a t o r z y . W m i e ś c i e p a n o w a ła a t m o s f e r a p o d n ie c e n ia i p r z y s tą p iliś m y d o n a r a d y , w k tó r e j p o r a z p ie r w s z y
i r a d o ś c i. Ż o łn i e r z o m r a d z ie c k im ś c i s k a n o r ę c e i o b e j m o ­ w z i ę ł o u d z ia ł p r a w i e k o m p l e t n e g r o n o d z ia ł a c z y i a k t y ­
w a n o i c h s e r d e c z n ie . w i s t ó w u k o n s t y t u o w a n y c h w c z a s i e o k u p a c j i w ła d z p o ­
W y z w o lo n y C h r z a n ó w n ie u c ie r p ia ł w i e l e , m o g l iś ­ w i a t o w y c h . K t o ś p o d s u n ą ł ż a r t o b l iw ie p r z e w o d n ic z ą c e ­
m y w i ę c b e z w i ę k s z y c h p r z e s z k ó d p r z y s t ą p ić cło o r g a n i­ m u m y ś l p o c z ę s to w a n ia w s z y s tk ic h c z y m ś „ m o c n y m ,
z o w a n ia i u r u c h o m i e n ia u r z ę d ó w i i n s t y t u c j i a d m i n is t r a ­ n a c o T r e p a z a r e a g o w a ł p u s z c z e n ie m w o b ie g p a c z k i
c y j n y c h . P r z e d b u d y n k ie m d a w n e g o s t a r o s t w a o c z e k i­ p a p ie r o s ó w — r z e c z y w i ś c i e m o c n y c h .
w ał na nas sek r e ta r z K o m it e t u P o w ia to w e g o PPH S p r a w d o z a ł a t w i e n i a b y ł o s p o r o , ja k n a p ie r w s z e
p o s i e d z e n ie — p oczą w szy od p o m ie s z c z e ń d la w ła d z
* Z o b . S t. W a ła c h P a r t y z a n c k i e n o c e , K r a k ó w 1970. i u r z ę d ó w , a s k o ń c z y w s z y n a p e r s o n a ln e j o b s a d z i e o r g a ­

12
 n ó w .a d m i n is t r a c y j n y c h N a p o c z ą te k p o w o ła liś m y k o m i­ w c ią g n ę li ś m y p r z y n ie s io n e z L ib ią ż a fla g i: narodow ą
sje k tó r e z a j ą ć s i ę m i a ł y o r g a n iz o w a n ie m o d p o w ie d n ic h i r o b o tn ic z ą , u s z y t e j e s z c z e w k o n s p ir a c j i. P o n a d 5 la t
w y d z ia łó w rad n a r o d o w y c h m ia s t i p o w ia t u o r a z ic h c z e k a li ś m y n a t ę c h w ilę . W z r u s z e n i e ś c i s k a ło g a r d ło , g d y
o b s a d ą p e r s o n a ln ą . P r a c ą t y c h k o m is j i k i e r o w a ł E u g e ­ p a t r z y l iś m y n a d w a k o lo r o w e s z t a n d a r y , p o w ie w a j ą c e
n iu s z T repa, ja k o p r z e w o d n ic z ą c y P r e z y d iu m P o w ia - p o n a d n a s z y m i g ło w a m i .
ow ej R ady N a r o d o w e j . D o p r e z y d iu m d o k o o p to w a n o N o c s p ę d z iliś m y w now ym m i e s z k a n iu sek reta rza ,
ta k że d w ó c h to w a r z y sz y z P P S - B r o m b o s z c z a i K o b i e l- w p o b li ż u K o m i t e t u P o w i a t o w e g o . M ie s z k a ł t u p r z e d t e m
s k ie g o .
j a k i ś d y g n it a r z h it le r o w s k i, c o p o z n a ć m o ż n a b y ł o p o
D o b r z e j u ż p o p o łu d n i u , z m a r z n ię c i i g ło d n i , o p u ś c i ­ u r z ą d z e n iu m i e s z k a n ia oraz o b fic ie z a o p a tr z o n e j s p i­
l i ś m y s t a r o s t w o . T r e p a z k il k o m a t o w a r z y s z a m i p o z o ­ ż a r n i.
s t a ł, a b y u p o r z ą d k o w a ć i z a b e z p ie c z y ć b u d y n e k . N ie b a ­ — Z a r a z w a m c o ś p r z y r z ą d z ę — r z e k ła n a m m a tk a
w e m z g ł o s i ł s i ę m i e s z k a j ą c y n ie d a l e k o w o ź n y . G ła ż e w s k ie g o .
D o n a jo k a z a ls z e g o b u d y n k u C h r z a n o w a p r z y r e p r e ­ P r z y j e m n e c ie p ł o p r o m i e n io w a ło n a c a łą k u c h n ię . D o
z e n t a c y j n e j u li c y , k t ó r e j n a d a li ś m y n a z w ę a l e i L e n in a p ó ź n e j n o c y d y s k u t o w a l iś m y o w i e l u s p r a w a c h z w ią z a ­
p o s z li: G ł a z e w s k i i C e k ie r a , a b y z a j ą ć s i ę u r z ą d z a n ie m n y c h z o r g a n iz a c j ą ż y c i a s p o ł e c z n o - p o li t y c z n e g o i g o s p o ­
p o m i e s z c z e ń d la p o w i a t o w e j in s t a n c j i p a r t y j n e j . J a i p o ­ d a r c z e g o p o w ia t u i m ia s t a .
z o s t a li a l o w c y p o m a s z e r o w a l iś m y do n aszej p r z y s z łe j N a s t ę p n e g o r a n k a , s k o r o ś w it , b y l i ś m y n a nogach.
u r z ę d o w e j s ie d z ib y - U r z ę d u B e z p ie c z e ń s tw a P u b lic z ­ G o s p o d y n i z d ą ż y ła j u ż z a g r z a ć w o d y , c o n i e p r z e s z ło
n e g o . O k u p a cy jn a fu n k c ja sz e fa sz ta b u A L o b w o d u V b e z k o m e n ta r z y , g d y ż d o tą d rza d k o m ie liś m y o k a z ję m y ć
s p o w o d o w a ł a , ż e o b c ią ż e n i e m n i e s p r a w a m i u t w o r z e n ia s i ę w c ie p łe j w o d z i e . Z a n im u b r a liś m y s i ę , n a s t o l e p o ­
i n s t y t u c j i ła d u i p o r z ą d k u w y d a ł o s i ę w s z y s t k i m c z y m ś j a w i ł o s i ę ś n ia d a n ie .
z u p e łn i e n a t u r a ln y m .
W U r z ę d z ie B e z p i e c z e ń s t w a p a n o w a ł j u ż g w a r i r u c h .
N a b iu r a d la U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a p r z e z n a c z y l iś ­ Ł ą c z n ic y , w y s ł a n i d z ie ń w c z e ś n ie j d o d a w n y c h d z ie l n ic
m y d w u p ię tr o w y budynek p r z y a l. L e n in a , n a t o m ia s t p e p e r o w s k ic h w M ę t k o w ie , M y ś l a c h o w ic a c h , B y c z y n ie .
d la K o m e n d y P o w i a t o w e j M O j e d n o p i ę t r o w y d o m p r z y L ib ią ż u , Ż arkach i in n y c h , w y k o n a li p o le c e n i e i do
ul. O ś w i ę c im s k ie j .
C h r z a n o w a p r z y m a s z e r o w a ły z r ó ż n y c h str o n p o w ia t u
Z a r a z t e ż z a c z ę l iś m y s i ę u r z ą d z a ć . N ie p o r z ą d e k i b a ­ g r u p y c z ło n k ó w P P R i a lo w c ó w . C h o ć n i e z n a li s w y c h
ła g a n b y ł y l u n i e m n i e j s z e n i ż w s t a r o s t w i e . N a p o c z ą ­ p r z y s z ł y c h o b o w ią z k ó w ', n a w e z w a n i e p r z y b y li p r a w ic
t e k z a ł o ż y l i ś m y b iu r o n a p a r t e r z e , i t o z a r a z p r z y w e j ­ w s z y s c y . W u r z ą d z o n y m w c z e ś n ie j p r z e z n a s b iu r z e a ż
ś c i o w y c h d r z w ia c h , a b y n ik t , k t o p r z y j d z i e , n i e b łą d z ił c ie m n o b y ł o o d d y m u t y t o n io w e g o . S t o j ą c y n a ś r o d k u
p o „ g m a c h u ” . L u d z ie s z y k o w a l i s o b i e le g o w i s k a n a n o c . p o k o ju s t ó ł o t a c z a ło z w a r t y m k o łe m k ilk u n a s tu m ę ż ­
P óźnym w ie c z o r e m p o s z l iś m y z k o le g a m i d o s e k r e ­ c z y z n . K a ż d y z n ic h d o g a d y w a ł s ie d z ą c e m u p r z y m a ­
ta r z a „ B r z e z in y ” . B y ł w K o m it e c ie P o w i a t o w y m P P R . sz y n ie m ło d e m u c z ło w ie k o w i w y stu k u ją c e m u j a k ie ś
P r 2e d b u d y n k ie m z n a j d o w a ły s i ę d w a m a s z t y , n a k t ó r e p is m o .

14
 S p o t k a n i e z o k u p a c y j n y m i p o d k o m e n d n y m i , z k tó ­
r y c h w i e l u p o z n a łe m b e z p o ś r e d n i o d o p ie r o te r a z , s p r a ­ E W K T KRAJO W TJ RADY NAROKO W EJ O UTWORZENIU
w i ł o n a m d u ż ą r a d o ś ć . G r a t u lo w a li ś m y s o b i e z w y c i ę s t w a
POLSKIEG O IKOMJTfclU W YZW OLENIA NAKOOOV»EGO
« .i..— my-U rm . •+* I ••>*■
i d o c z e k a n ia s i ę c h w i l i s p o t k a n ia — j u ż b e z u k r y w a n ia • m - > t o n u *
W , »■■■«i- »
# € •» * « •
• » r ''1 -
MAJO»» «*0» M ,iS JUCS4L UtWCII
s w o i c h n a z w is k z a k o n s p i r a c y j n y m i p s e u d o n i m a m i . N i e ­ ■ W I...B •» •* «
MtUI «OB«TH »Tł*OU«U K*iOOO*«CO
z r ę c z n ie , a l e o d s e r c a m ó w i l i t e ż o s w o j e j g o t o w o ś c i d o
H p S»M
12«BO " l£ « . * . — -
d a ls z y c h p o ś w ię c e ń , je ś li w ym agać te g o b ę d z ie O j­ « A B f w B a lf I B A M «*' -
* »H»M
czyzn a.
R a z e m z n i m i p o d e j m o w a l i w c a l e n i e ł a t w y o b o w ią ­
■E K -«1»i MBKIMI— —i -
KB« •—
z e k s łu ż e n ia n a r o d o w i i o d r o d z o n e m u p a ń s tw u b e z p a r ­ / MU*. »<••••• *— » ■*«■*» »«»‘■«W~ ni MW" BMa * I
m m J r iŁ B l •« IłlllH O im im » M , s « * . , , ■

t y j n i r o b o t n i c y , c h ło p i , i n t e l i g e n c j a p r a c u j ą c a i t w ó r ­ IB,.«».i » • » *■!•*>•.
r ^ “ *l - . >...»• aibii *H »M">»— . .. —_■
•*« I I
cza p o w ia t u c h r z a n o w s k ie g o . M ożna b ez p rzesad y
•V£jr Z Z ZZJ
( iiibo bui | —«• »-1 BtlUOłł l u l « .ó w » ,
s t w i e r d z ić , ż e ta k j a k w c z a s i e o k u p a c j i p o w s z e c h n e b y ­
ło z r o z u m i e n ie p o t r z e b y w a l k i z w r o g i e m , ta k te r a z , p o
w y z w o l e n i u , m i e s z k a ń c y z ie m i c h r z a n o w s k ie j w y k a z y ­
w a li z r o z u m i e n ie i z a a n g a ż o w a n ie w b u d o w a n i u n o w e g o M A N I F E S T
u s tr o ju .
PO LSK IEG O KOMITETU
P racę w U r z ę d z ie B e z p ie c z e ń s tw a r o z p o c z ę liś m y
W YZW OLENIA NARODOW EGO
p r z e d e w s z y s t k i m o d p r z y g o t o w a n ia p o m i e s z c z e ń i k w a ­
t e r d la lu d z i. M ie s z k a ń n i e b y ł o , a le b u d y n e k p o s ia d a ł D * air«4a paUkleg«!
d o s t a t e c z n ą i l o ś ć p o m i e s z c z e ń n a s k o s z a r o w a n ie z a ło g i. f.U n * *r»tB I •*
»««,• *.«. ........ • ■*•*■*«*.« i* -1’4 ■yvrw» a «; »
Z r e s z t ą n i e t y l k o m y w p a d liś m y n a t e n p o m y s ł, b o i n ­ C . —| 1«— <■—, -‘m
n e i n s t y t u c j e p o s t ą p i ł y p o d o b n ie , n i e m a j ą c m i e s z k a ń « ► * » ~ * * i »>-« • ■ » ' • i i i « • ■ ! ' L M h i i . M a [ M m yr* i ■•»!* a>|>MMrVnniMB“« »
I i A i » r r . > v > < n y * ■ n — tn i n T b » a i . 4 . - » . ą
m m i i • H M « A f B |i f * . . . , • TUB « w « ; "• > |M - | H t~ - ~
m il w tm • > * * “ i .* > • • u r iK « ' r * * * ~ i 1 • •— « • ! • " H - * « “ N 'M »
d la s w o i c h p r a c o w n ik ó w . T a k w i ę c p r z e z j a k i ś c z a s m i e j ­ l , M B i «• I » m . . ', 1 - , « M a * » •» * ■
N * ir- M » ! " » * » « ' M -K " ! I M I M B n «— -I » » f n a a
s c e p r a c y b y ł o r ó w n i e ż m i e s z k a n ie m , c o m i a ło s w o j e M l **B , « » M B B m C H fB W W *• « * i « • « B * M >“ B ■ « • " IrJ^ B « • ,
M A *• -» .*
A» • » M M .A K | I «>»B
B I lB-Mf M
mW tB
w • iB łM • B t* M B * .* '. •
-------------
r - M. , W H I « * - • ! »—H----------------
A A A l f ->•M
* --
H-------------
m B K 1 B BBK
" iI m K •. B• *A !» —• » i■ - «) •B • l*W* i »« | *“ VW m- . *.- a b
d o b r e s t r o n y , g d y ż n ie b y ł o u s t a lo n y c h g o d z in p r a c y , "IM4.I A II**—» A BMW> «UlK, 1 H| W : H | A A M »*A i » - i " - " « A « B , »n i • » B ,
*M.i >| <*•.• BlBI M M M l A . •» !■ * • >A A - . . » M M ■
a w te j s y t u a c j i w s z y s c y z n a j d o w a li s i ę p o d r ę k ą . W . i'
K.M illl.l I MafMBB NAtM •
.
I. M*u WMA
*», A » I [ I | B B l M H B B * !■ « ■
I _
D o w ie c z o r a k il k a d z ie s ią t p a r m ł o d y c h r ą k u p o r z ą d ­
k o w a ło w n ę t r z e b u d y n k u . O p r ó ż n io n e z b iu r e k p o k o je
n a d r u g im p ię t r z e z a m ie n io n o n a s y p i a ln i e . W p iw n i­ U lo tk a o u tw o rz e n iu P K W N
c a c h u r z ą d z iliś m y s t o ł ó w k ę , w k tó r e j — p o d o b n ie ja k
w p a r t y z a n t c e — k r ó lo w a ła k a sz a .
K i e d y p r a c o w a liś m y n a d u r z ą d z e n ie m n a s z y c h b iu r
i k w a t e r , p o w ia d o m i o n o m n i e , a b y m s i ę u d a ł d o R a d y
 N a r o d o w e j , g d y ż p r z y b y li t a m p r z e d s t a w i c ie l e z R z e ­
szow a.
— D la c z e g o n i e z K r a k o w a ? — z a s t a n a w i a łe m s ię
z d z iw io n y .
G ła ż e w s k i p r z e d s ta w i! m i s y m p a ty c z n e g o m ę ż c z y z n ę
o m iły m s p o j r z e n iu . B y ł 10 K a r o l W in ia r s k i, c h r z a n o -
w ia n i n , p r z e d w o j n ą t o k a r z w F a b lo k u , k tó r y o b e c n ie
p r z y b y ł t u j a k o s ta r o s ta .
Z a s k o c z e n ie b y ł o d o ś ć d u ż e , b o n i e w ie d z i e l i ś m y j e ­
s z c z e o u c h w a l e K C P P R z 10 s t y c z n i a 1 9 4 5 r o k u , n a
m o c y k t ó r e j p o w o ła n o w w y z w o l o n y c h w c z e ś n i e j w o j e ­
w ó d z t w a c h g r u p y o p e r a c y j n e . I c h z a d a n ie m b y ł o o r g a ­
n i z o w a n i e ż y c ia p o li t y c z n e g o i a d m in is t r a c j i n a t e r e n a c h
w y z w o lo n y c h p o s t y c z n io w e j o f e n s y w ie . O k r ę g c h r z a ­
n o w sk i b y ł ty m o ś r o d k ie m w w o je w ó d z tw ie k ra k o w ­
D o m E u g e n iu s z a T r e p y w L ib ią ż u , w k t ó r y m w s i e r p n i u 1944 r o ­ s k im , w k t ó r y m g ł ó w n i e k o n c e n t r o w a ły s i ę p o d z ie m n e
k u u k o n s t y t u o w a ł a s ię k o n s p i r a c y j n a R a d a N a r o d o w a P o w ia t u o r g a n iz a c j e P P R i A L , i t o s p r a w ił o , ż e w c h w i l i w y z w o ­
C h r z a n o w s k ie g o . P o n iż e j t a b l i c a p a m i ą tk o w a l e n i a p o w ia t b y ł w p e łn i p r z y g o t o w a n y d o p o d j ę c i a s a ­
m o d z i e ln e g o ż y c ia . A t u o k a z a ło s i ę t y m c z a s e m , ż e c z ło n ­
k o w ie r z e s z o w s k ie j g r u p y o p e r a c y j n e j p r z y b y li , a b y o r ­
g a n iz o w a ć p r a c ę o d p o d s ta w . S y tu a c ja b y ła w ię c z a sk a ­
k u ją c a , n ie ty lk o d la n a s , a le przede w s z y s tk im d la
n ic h .
S z y b k o z n a l e ź l i ś m y j e d n a k w s p ó l n y j ę z y k , z w ła s z ­
c z a ż c p o m o g li n a m r o z w ią z a ć s p r a w ę d w u w ł a d z y —
r a d y n a r o d o w e j i s t a r o s t w a . O r g a n iz a c y j n a p o m o c t o ­
w a r z y s z y z g r u p y o p e r a c y j n e j n i e t r w a ła j e d n a k d łu g o ,
g d y ż p o p a ru ty g o d n ia c h w ię k s z o ś ć z n i c h w y j e c h a ła
d a le j , n a z a c h ó d , a t y l k o W in ia r s k i j e s z c z e p r z e z k ilk a
la t p e ł n i ł o b o w ią z k i s t a r o s t y . W ic e s t a r o s t ą z o s t a ł a lo -
w ł e c E d w a r d W o ło s z y n .
P o d o b n ie j a k p r z y t w o r z e n iu U rzędu B e z p ie c z e ń ­
stw a , o r g a n iz u j ą c M i l i c j ę O b y w a t e l s k ą s k o r z y s t a li ś m y
z a k ty w u o k u p a c y jn e g o o r g a n iz a c j i a n t y h i t le r o w s k i c h

2 B y ł w P o ls c e c z a s.
o r a z o b y w a t e l i , k tó r z y , n i e s p l a m il i g o d n o ś c i n a r o d o w e j n e . w ła s n o r ę c z n e ii z a s ą d n i e n i a ¡ h a n ie b n ego' k ro k u .-.M a tei-
z w ią z k a m i z o k u p a n t e m . r ia ł y te: w y k o r z y s t a l i ś m y n a t y c h m ia s t . D o s y ć d łu g a b y ­
N i e s t e t y n i e w s z y s c y n a z ie m i c h r z a n o w s k ie j d o c h o ­ ła l i s t a o s ó b , k t ó r e w p ie r w s z y c h d n ia c h l u t e g o iz o l o w a ­
w a l i w i e r n o ś c i n a r o d o w i i d e k r e t y o z b r o d n ia r z a c h w o ­ n o i o s a d z o n o w m i e j s c a c h o d o s o b n i e n ia w J a w o r z n ie .
je n n y c h i o d s t ę p s tw ie o d n a ro d o w o ści w y d a n e p rzez P r z e z k ilk a m i e s ię c y g r u p y o f i c e r ó w ś l e d c z y c h i o s k a r ­
P K W N z n a la z ły i u n a s z a s t o s o w a n i e . 2 9 s t y c z n i a 1 9 4 o ż y c i e l i P r o k u r a t u r y S p e c j a l n e j m i a ły p e łn e r ę c e r o b o ty .
r o k u o p u b li k o w a n o o d e z w ę d o s p o ł e c z e ń s t w a p o d p is a n ą 1 m u s z ę s i ę p r z y z n a ć , ż e w z a s a d z ie to w ł a ś n i e t e d w a
p r z e z sta r o stę W in ia r s k ie g o . W z y w a ł a do u j a w n ia n i a fa k t y - U d z ia ł w w i e c u w F a b lo k u i k o n ie c z n o ś ć ro z ­
z d r a j c ó w i s k ł a d a n ia p is e m n y c h o ś w ia d c z e ń . W e w s ia c h li c z e n ia z d r a j c ó w z ic h h a n ie b n e j p r z e s z ło ś c i ■
— zadecy­
i m i a s t a c h , w z a k ła d a c h p r a c y l u d z i e n ie m a l c o d z ie n n i e d o w a ły . że p o z o s t a łe m w U r z ę d z ie B e z p ie c z e ń s t w a .
o r g a n iz o w a li z e b r a n ia i w i e c e , d o m a g a j ą c s i ę p o c ią g n i ę ­ N ik t zresztą w ów czas n ie w y b ie r a ł so b ie s ta n o w is k
c ia d o o d p o w ie d z ia l n o ś c i z n a n y c h im h i t le r o w s k ic h s ł u ­ i m ie js c p ra cy . K a ż d y s t a w a ł d o p r a c y ta m , g d z ie te g o
ż a lc ó w i o d s z c z e p i e ń c ó w n a r o d u p o ls k ie g o . w y m a g a ła s y t u a c j a .
N a p o c z ą tk u lu te g o u c z e s t n ic z y łe m w je d n y m z ta ­ W ła ń c u c h u p r o b le m ó w , j a k i e p r z y s z ł o n a m r o z w ią ­
k ic h z e b r a ń w c h r z a n o w s k im F a b lo k u . Z a ło g a 1 'a b lo - z y w a ć , w a ż n e m i e j s c e z a j m o w a ł p r z e m y s ł. C h r z a n o w ­
ku w u c h w a lo n e j r e z o lu c ji d o m a g a ła s ię a r eszto w a ­ s k i e b y ło w ó w c z a s j e d n y m z n a jb a r d z ie j u p r z e m y s ło w io ­
n i a w s z y s t k i c h w s p ó łp r a c o w n ik ó w o k u p a n t a , o z n a c z e ­ n y c h p o w ia t ó w , t u t a j z n a j d o w a ły s i ę k o p a ln i e , h u t y , f a ­
n ia k a ż d e g o z n i c h li t e r a m i Z P ( z d r a j c a P o ls k i) i z m u ­ b r y k a lo k o m o t y w , r a f i n e r i a i in n e z a k ła d y . W c e lu ic h
s z e n ia d o p r a c y p o d s t a ły m n adzorem w ł a d z r o b o t n i­ r a t o w a n ia p r z e d z n is z c z e n ie m z o r g a n iz o w a li ś m y j e s z c z e
czych. . , w c z a s i e o k u p a c j i K o m it e t y F a b r y c z n e . P o w y p ę d z e n iu
N a n a s, fu n k c jo n a riu s z a c h U r z ę d u B e z p ie c z e ń s tw a o k u p a n t a p r z e d n im i w ł a ś n i e s t a n ę ł o z a d a n ie u r u c h o ­
i M ilic ji O b y w a te ls k ie j, s p o c z y w a ł o b o w ią z e k z a d o ś ć ­ m i e n ia p r o d u k c j i i k ie r o w a n ia n ią . Z a d a n ia o b u t y c h
u c z y n ie n ia ż ą d a n i o m lu d u . Ś w ia d o m o ś ć te g o o b o w ią z k u eta p ó w lu d z i e z K o m it e t ó w F ab ryczn ych w y k o n a li
b y ł a m o to r e m n a s z y c h p o c z y n a ń i d z ia ła n ia . O d c z u w a ­ w p e łn i , c z ę s t o z n a r a ż e n ie m ż y c ia .
l iś m y w s z y s c y , ż e to , c o r o b im y , z g o d n e j e s t z d ą ­ P r z y k ła d e m m o ż e b y ć K o m it e t F a b r y c z n y K o p a ln i
ż e n ia m i i p o s t u l a t a m i c a łe g o s p o łe c z e ń s tw a . P r a w i e co­ ,,J a n in a ” w L ib ią ż u . N i e m c y , c o f a j ą c s i ę , w y m o n t o w a l i
d z i e n n ie p o d o b n ie j a k w c z a s ie o k u p a c ji d o z n a w a liś m y i w y w ie ź li ło ż y s k a m aszyn y w y c ią g o w e j. B rak pary.
d o w o d ó w z a u f a n i a i p o m o c y s p o łe c z n e j w ś c ig a n i u m e w k o t ła c h u n i e m o ż l i w i a ł p r a c ę p o m p , k t ó r e n a d o d a t e k
t y l k o z d r a jc ó w o jc z y z n y , a l e i i n n y c h p r z e s tę p c ó w . b y ły p o w a ż n ie u szk o d zo n e. K o p a ln i g r o z ił o z a la n ie
W p o c z ą tk a c h lu te g o 1 9 4 5 r o k u u d a ło n a m s i ę o d ­ i u n ie r u c h o m ie n i e n a w i e l e m i e s ię c y .
n a le ź ć w b u d y n k u s t a r o s t w a d o b r z e u k r y t e i z a c h o w a n e P o d s t a w o w a k a d r a z a ło g i g ó r n ic z e j n ie z a ła m a ła r ą k .
a k ta o s o b o w e p r a w ie w s z y s tk ic h v o lk s d c u ts c h ó w z p o ­ G ó r n ic y , m . in . A le k s a n d e r P i ą t e k i s e k r e t a r z K o m it e t u
w i a t u c h r z a n o w s k ie g o . B y ł o t o a r c h iw u m o p ie r w s z o ­ F a b r y c z n e g o , S ta n is ła w L ap u szek , w o g ó le n ie o p u s z ­
r z ę d n y m z n a c z e n iu , z a w ie r a j ą c e i c h w y z n a n i a i p is e m ­ c z a li k o p a ln i. Z o r g a n iz o w a n o b r y g a d ę , k t ó r e j z a d a n ie m

19
18
 T e n c z y n k u , D u lo w e j i i n n y c h m ie js c o w o ś c ia c h lic z y ły
b y ł o d o w o ż e n i e n a ta c z k a c h w ę g l a dc. k o t ł o w n i c e le m
b li s k o t y s ią c h e k t a r ó w .
z w i ę k s z e n i a c i ś n i e n i a p a r y w k o t ła c h . N a d o l e , m e­ Sp raw a p a r c e la c j i s ta n ę ła na porządku d z ie n n y m
t r ó w p o d z ie m ią , w c is z y o p u s t o s z a łe j k o p a ln i , p r z y p o r n - j e d n e g o z p i e r w s z y c h p o s ie d z e ń E g z e k u t y w y K o m it e t u
p a c h . w lo d o w a t e j w o d z i e p r a c o w a li n a z m i a n ę m e c h a P o w i a t o w e g o P P R . D o a k c j i p a r c e la c y j n e j p o s t a n o w i o ­
n i c y : M a r c e l i W r o n k a , W ła d y s ła w M a r n o t, E d w a i d B ę ­ n o w ł ą c z y ć c a ły a k t y w p o w ia t u , w t y m ta k ż e c z ło n k ó w
b e n e k i w i e l u in n y c h . ___ p o w s t a j ą c y c h k ó ł S t r o n n i c t w a L u d o w e g o . U s t a lo n o t e r ­
Z z a d a n ie m o d s z u k a n ia w y w i e z i o n y c h p r z e z N i e m ­
m i n y d la p o s z c z e g ó l n y c h g m i n i g r o m a d , p o w o ła n o k o ­
ców ło ż y s k d o m a s z y n y w y c i ą g o w e j w y s ł a n o W ik t o r a m ite ty , p r z y g o to w a n o s p is y r o ln i k ó w , k tó r z y m ie li
N a g lik a i J ó z e f a K l a m k ę . W r ó c ili p o t y g o d n i u - z ło ­ o t r z y m a ć z ie m ię . D o k a ż d e j m i e j s c o w o ś c i , g d z i e m ia ła
ż y s k a m i. Z n a le ź l i j e n ie d a l e k o k o p a h n ■ być p rzep row adzona p a r c e la c j a , d e le g o w a n o p r z e d s t a ­
p a ln ię u r a to w a n o i p o u p ły w ie ty g o d m a o d d m a w y w i c i e l i p o w ia t u , t z w . p e łn o m o c n ik ó w d o s p r a w r e f o r m y
z w o le n ia w y d o b y to na p o w ie r z c h n ię p ie r w s z e ton y
r o ln e j .
P i e r w s z e a k t y n a d a n ia z ie m i o t r z y m a li c h r z a n o w s c y
Wę8W t y c h t r u d n y c h d n ia c h z a ło g a k o p a ln i s a m o r z u t n ie
r o ln i c y 14 l u t e g o 1945 rok u . W d n iu ty m r o z p a r c e lo ­
z o r g a n iz o w a ła d o z ó r t e c h n i c z n y i a d m i n is t r a c y j n y . w a n o m a j ą t e k A n d r z e j a C h w a lib o g a w B o lę c i n ie , li c z ą ­
C h o c ia ż o k r ę g c h r z a n o w s k i n i e b e z p r z y c z y n y z w i e
c y d w i e ś c i e o s i e m d z i e s i ą t t r z y h e k t a r y , k t ó r y p o d z ie lo n o
s i ę ^ j r a e m y s ło w y m i p o d sta w o w a c z e ść sp o le c z e n s w a
p o m i ę d z y s i e d e m d z i e s i ę c i u c z t e r e c h r o ln ik ó w .
sw ó j b y t ś c iś le z w ią z a ła z p ra cą w fa b r y k a c h i k p . J a k o c z ło n e k e g z e k u t y w y in s t a n c j i p a r t y j n e j p o je ­
I c h , r o ln i c t w o b y n a j m n ie j n i e c h a łe m 2 0 l u t e g o d o B o b r k u , w io s k i p o ło ż o n e j w d o lin ie
m a r g i n e s o w y m . P r z y s ł o w i o w a g a li c y j s k a h -d a iw * W is ły , n a p r z e c iw u j ś c ia S o ły . P a r c e lo w a liś m y je d e n
z a g lą d a ła d o c h ło p s k ic h c h a łu p , t o t e ż n ie p r z y p a d k o w o
z k s ią ż ę c y c h m a ją tk ó w A d a m a S a p ie h y . T e n w yso k o
n a c z o ł o s p r a w p i l n y c h w y s u n ę ł a s i ę k o n ie c z n o ś ć p r z e ­
u r o d z o n y m a j o r a r m ii a u s t r ia c k ie j z n a n y b y ł o k o lic z n e j
p r o w a d z e n ia n a t e r e n i e c a ł e g o p o w i a t » r e £ o ™ y ^ lu d n o ś c i z h u c z n y c h i w e s o ł y c h z a b a w . Ż y c ie m j e g o r z ą ­
T r z e b a s i ę b y ł o s p i e s z y ć t a k ż e i d la t e g o , a b y l o l m c y d z ił y d w i e n a m i ę t n o ś c i — k o b ie t y i p o lo w a n ia . G d y d o
o t r z y m a li z i e m i ę j e s z c z e z a n im n a d e j d z i e w i o s n a , a b y B obrku w k r o c z y li N ie m c y , S a p ie h a p o k a z a ł, że je st
m ocfli n a c z a s w y j ś ć w p o le z p łu g i e m i b i o n ą . P o d
i c z u j e s i ę P o la k ie m . W 1 9 4 0 r . k a t e g o r y c z n i e o d r z u c ił
n a d z o r e m p e łn o m o c n ik ó w r z ą d u dc, s p r a w r e f o n n y j r o - p r z e d sta w io n ą m u p r z e z g e s ta p o w c a H o r m a p r o p o z y c ję
p o d p is a n ia v o l k s l i s t y , z a c o t e n p u b li c z n ie o g r a b ił g o
z e z ło t e g o z e g a r k a i w y p ę d z i ł z B o b r k u . W p a ła c y k u d o
i u s t a lo n o ż e d o p o d z ia łu m i ę d z y r o ln i k ó w j e s t p o n a d
k o ń c a w o j n y s t a c j o n o w a ł j u ż o d d z ia ł W e h r m a c h t u .
5 t y s i ę c y h e k t a r ó w . N i e b y ł o t o b y n a j m n ie j w i e l e w o - M ie j s c o w a k o m is j a , k t ó r e j e n e r g i c z n i e p r z e w o d n ic z y ł
s o łty s L u d w ik S z p y t e k , z a p o w ie d z ia ł a z e b r a n ie przed
b “ Ni r ę L C " d a c z e m i t o n a jle p sz e j z ie m i o r ­
p o łu d n i e m . L u d z i p r z y b y ło d o b r z e p o n a d s e t k ę . C h ło p ­
n e j b y ł A d a m P o t o c k i. J e g o m a j ą t k i w K r z e s z o w ic a c h ,
21

s k i m z w y c z a j e m m ę ż c z y ź n i , o s t r o ż n i w w y p o w i e d z ia c h ,
w o l n o i s t a t e c z n i e k r ę c il i m a c h o r k ę , a p o t e m P “ “
k łę b y n ie b ie s k ie g o d y m u , p a tr z ą c n a n a s w
M ó w iłe m o r e f o r m ie , o P K W N , o n o w e , d e m o k r a t y c z -
n e i P o ls c e . W y p o w ie d ź p r z y j ę l i z z a i n t e r e s o w a n i e m , a le
t e ż i z r e z e r w ą . N ie w ie r z y li, ż e ta k p r ę d k o i n a g le u r z e ­
c z y w i s t n i ą s i ę ic h o d w i e c z n e m a r z e n i a o w ł a s n e , zaetn n
N a w i ą z a ł e m d o n ie d a w n e j w a l k i z o k u p a n t e m i w t e d y
c h ło p i p o r u s z y l i s i ę . P o s y p a ł y s i ę p y t a n i a , u w a g i . w y -
Z T J e d e n w id z ia ł , ja k w b ia ł y d z i e ń p r z e c h o d z i­
liś m y p r z e z w ie ś , in n y b y l ś w ia d k ie m w a le n ia s ię s lu ­
p ó w w y s o k i e g o n a p ię c i a , j e s z c z e in n i o g lą d a l i w y k o l e ­
j o n e p o c ią g i. L u d z ie p r z y p o m i n a li f a k t y i z d a r z e n ia b h -
s k i e im , s p r a w y , k t ó r y m i ż y l i p r z e z o k r e s w o j n y i k tó r e
t e r a z n a i l e p i e j r o z u m ie li. . U p o w a ż n ia m p r o f e s o r a K a r o l a H e d w ig a d o z o rg a n iz o w a n ia
A t m o s f e r a z e b r a n ia s t a ł a s i ę b e z p o ś r e d n i a i s w o j s k a .
T o j u ż n ie b y li c i s a m i c h ło p i w y c z e k u ją c y . w a ż ą c y
sło w a . M ó w ili o sw o je j k r z y w d z ie p r z e d w o jn ą . za
N ie m c ó w . P y t a l i : k t o , g d z i e i i l e z i e m i d o s t a n ie , i l e b ę ­
d z ie m u s i a ł p ła c i ć i k o m u . O m a g n a c i e ^ t n a w e t m e
w s p o m n i a ł. R o z d a n o w t e d y d w i e ś c i e d w a h e k t a r y z ie m .
o r n e j p o m ię d z y d z ie w ię ć d z ie s ię c iu d z i e w i ę c i u c h lo p m w
Na li ś c i e m a ją cy ch o tr z y m a ć z ie m ię ja k o je d e n
z p i e r w s z y c h f i g u r o w a ł d ł u g o l e t n i lo k a j S a p i e h y , R y c z a n .
C a le ż y c i e s l u ż y l s w e m u p a n u . N i e m i a l m c . M y ie -
n a k z a p r o p o n o w a n o m u z i e m i ę — o d m o w .1 , m e p o d a ją c
p r z y c z y n y . W e w s i m ó w io n o , ż e p o d o b n o o b ie c a ł. s w e m u
p a n u o p ie k ę n a d m a j ą t k ie m i d la t e g o m e c h c i a ł b . a c
j e g o z ie m i *.
22
R e f o r m ę r o ln ą w p o w i e c i e c h r z a n o w s k im p rzepro­
w a d z o n o n a d z w y c z a j s z y b k o i s p r a w n ie . P o d z ia ł o s t a t ­
n ie g o z o s i e m n a s t u m a j ą t k ó w o b s z a r n i c z y c h n a s t ą p ił 28
l u t e g o 1 9 4 5 r o k u . Z ie m i ę o t r z y m a ło p o n a d d w a i p ó ł
t y s i ą c a r o d z in . C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t , ż e w C h r z a n o w -
sk ie m c h ło p i n i e o c ią g a l i s i ę z p r z y j m o w a n i e m z ie m i.
N ie b a li s ię , ż e p o w r ó c ą o b s z a r n i c y i m a g n a c i. G d y n i e ­
k i e d y p r ó b o w a n o ic h t y m z a s t r a s z y ć , o d p o w ia d a li t w a r ­
do:
— N ie c h s p r ó b u j ą .
L u t o w e d n i 1 9 4 5 r o k u p r z y n i o s ł y j e s z c z e in n e n i e ­
z w y k ł e w y d a r z e n ia . Z d n ie m 3 lu t e g o s ta r o s ta p o w ia ­
t o w y K a r o l W in ia r s k i p o d p is a ł d o k u m e n t n a s t ę p u j ą c e j
tr e ś c i:
P a ń s t w o w e g o G i m n a z j u m K o e d u k a c y jn e g o w C h rz a n o w ie , do
p o w o ła n ia g r o n a n a u c z y c ie ls k ie g o i p r z y ję c ia p o trz e b n e g o p e r ­
s o n e lu . R ó w n o c z e ś n ie u p o w a ż n ia m w y m ie n io n e g o d o z a ję c ia b u ­
d y n k u g im n a z ja ln e g o p r z y u l. K o ś c iu s z k i w C h r z a n o w ie n a c e le
o t w i e r a n e g o g i m n a z ju m •.
N i e o d m ó w ił e m s o b i e w t e d y p r z y j e m n o ś c i o d w ie d z e ­
n ia g im n a z j u m . U c z ę s z c z a łe m ta m k i e d y ś i t e r a z , p o l a ­
t a c h , z r o z r z e w n ie n i e m p a t r z y ł e m n a m u r y s t a r e j „ b u ­
d y ” , z k t ó r ą w i ą z a ł o s i ę t y l e p ię k n y c h , n i g d y n i e s p e ł ­
n io n y c h m a rzeń .
M im o ż e w o j n a j e s z c z e t r w a ła , w i d a ć b y ło j u ż k o ­
r z y s t n e z m ia n y w ż y c i u s p o ł e c z n y m i g o s p o d a r c z y m p o ­
w ia t u . Z a c z y n a ł s i ę o ż y w i a ć h a n d e l, w p r o w a d z o n o r a c j o -
n o w a n ic n ie k t ó r y c h a r t y k u ł ó w s p o ż y w c z y c h . W ię k s z o ś ć
z a k ła d ó w p r z e m y s ł o w y c h i i n s t y t u c j i z o r g a n iz o w a ła d la
sw o ic h p r a c o w n ik ó w s t o łó w k i. J e d y n y m w ynagrodze­
n ie m z a p r a c ę b y ł y w t y m c z a s i e d o ś ć s k ą p e p r z y d z ia ł y
• P o w ia to w e A r c h i w u m P a ń s tw o w e w C h rz a n o w ie .
23
 w K r a k o w ie d o w i a d y w a ł e m s i ę o d k o le g ó w z L im a n o ­
w ę d l i n , m i ę s a , p a p ie r o s ó w it p . P i e r w s z e p e n s j e w y p ł a ­
w e j, N o w eg o T argu czy N o w eg o S ącza o w y czy n a ch re­
c o n o d o p ie r o p o k il k u m ie s ią c a c h . a k c y j n e g o p o d z ie m ia , o n a p a d a c h , m o r d e r s t w a c h i p o ­
W t y m n i e z w y k l e b o g a t y m w p r z e m i a n y r e w o lu c y j
w s ta w a n iu u z b r o jo n y c h grup d e z o r g a n iz u j ą c y c h ż y c ie
n e o k r e s ie n a s t ą p ił n a d z w y c z a j s z y b k , ™ z w ó j p o w
p u b lic z n e i s p o łe c z n e . W C h r z a n o w s k ie m b y ło w te d y
t o w e j o r g a n iz a c j i p a r t y j n e j . P a r t ia r o z r o s ła ^ ^

3?**. »”■gsijs a
in a c z e j . T u p a n o w a ł s p o k ó j . C h r z a n ó w n a le ż a ł d o t y c h
z d o b y ła d o ś w ia d c z e n i e w o r g a n iz o w a n iu z y c . a p o l i l y c z
o ś r o d k ó w , k tó r e r ó w n ie ż w c z a s i e o k u p a c j i n i e z o s t a ły
d o t k n i ę t e t r a g e d ią w a lk b r a t o b ó j c z y c h , a l e w i c o w y r u c h
P P R w C h r z a n o w ie w y k a z u - w d n iu 30 m a i c i
o p o r u k ie r o w a n y p r z e z p a r t ię m ó g ł w s z y s t k i e s w e s i lv
„ k u n a t e r e n i e p o w i a t u d z ia ł a ło d - r w ń ^ d z . e s U t t o s ie m
p o ś w i ę c i ć w y ł ą c z n i e w a l c e z h it le r o w c a m i . W p r a w d z ie
k o m ite tó w i k o m ó r e k p a r ty jn y c h , m ie js k ic h , g ra n y c h
A r m ia K r a j o w a , p o d p o r z ą d k o w a n a r z ą d o w i lo n d y ń s k ie ­
g r o m a d z k ic h i z a k ła d o w y c h *. S k u p i a ł y o n e o k o ło 3 0 0 0
m u , n a s z c z e b l u k i e r o w n i c z y m n ie w s p ó łd z i a ła ł a z n a m i.
c z ło n k ó w p a r t ii. P o w i a t c h r z a n o w s k i, p o d o b n ie j a k m i e ­
a l e t e ż n ig d y n i e w y s t ę p o w a ł a p r z e c i w k o n a m . T a k b y ­
c h o w s k i, m ia ł w i ę c b e z p o ś r e d n i o p o w o j n i e n a Js l' “ e^ z ą
ło w c z a s i e o k u p a c j i. K i e d y p r z e p ę d z o n o o k u p a n t a , n a ­
o r g a n iz a c j ę p a r t y j n ą s p o ś r ó d w s z y s t k i c h p o w . a t o w WO
t u r a l n y m b i e g i e m r z e c z y is t n ie n i e i d z ia ł a ln o ś ć A K m u ­
s i a ł y s t r a c ić s w ó j s e n s . Z r o z u m ie li to p r a w ic w s z y s c y
^ N i c T e ż d z iw n e g o , ż e w ła d z e partyjne, w o jew ó d z k ie
a k o w c y z p o w i a t u c h r z a n o w s k ie g o i w ł ą c z y l i s i ę r a z e m
i ce n tr a ln e w id z ia ły w C h rzan ow ie n iew y c ze rp a n y re­
z in n y m i d o p r a c y .
z erw u a r lu dzi i „ w y b ie r a ły ” ich z p o w ia tu , W na D z ia ła n i e a p a r a t u b e z p ie c z e ń s t w a w C h r z a n o w s k ie m
n a jtru d n iejsze o d cin k i ż y c ia p a rty jn eg o i p ań stw o w eg o .
b y ło w ty m c z a sie sk ie r o w a n e p rzede w sz y stk im na
L u d zie z C h rza n o w sk ieg o p ra co w a li w w ie lu w o je w ó d z ­
o s t a t e c z n ą l i k w i d a c j ę p o z o s t a ło ś c i o k u p a c y j n y c h , p o s z u ­
tw a c h . a w K ra k o w sk iem n ie b y ło p o w ia tu , w k to >
k iw a n i e i w y ła p y w a n ie g e s ta p o w s k ic h k o n fid e n tó w ,
n ie sp o ty k a ło b y s ię ch rzan ow iak ów . w s p ó łp r a c o w n ik ó w n ie m ie c k i e j a d m i n is t r a c j i, v o lk s -
O b o k P P R d z i a ł a ł a t e ż o d p ie r w s z e j c h w i l i w y z u o
d e u t s c h ó w i i n n y c h w r o g ó w n a r o d u p o ls k ie g o .
l e n i a P o ls k a P a r t ia S o c j a l is t y c z n a . P e p e s .i w c y p i a s t o w a ł
W m arcu o t r z y m a li ś m y e ta to w y zakres fu n k c ji
o d p o w ie d z ia l n e s t a n o w i s k a w a d m i n is t r a c j i P a ™ " e>
i o b o w ią z k ó w , a t a k ż e p ie r w s z e l e g i t y m a c j e s ł u ż b o w e .
i z n a j d o w a li s i ę z a w s z e w ś r ó d a k t y w i s t ó w w z a k ła d a c h
O b r o ń n i e b y ł o z m a r t w i e n ia , m i e l i ś m y j e j p o d d o s t a t ­
pracy R o z w ija ł s ię ta k ż e r u c h lu d o w y , g łó w n ie w po-
k ie m . P r a w ie w sz y stk a p o c h o d z iła z p o n ie m ie c k i e g o
łu d n i o w o - w s c h o d n i e j c z ę ś c i p o w ia t u . D o n a Ja k ^ w n l^ ‘
m a g a z y n u w l e s i e w p o b liż u L ib ią ż a . K a ż d y c h c ia ł m ie ć
s z y c h k ó ł S L n a le ż a ł y k o ł a w B a b ic a c h , K w a c z a le , J a n -
n a j l e p s z y i n a j o k a z a l s z y p is t o le t , d o b r z e w i d o c z n y p r z y
W nw icach i K rz e s z o w ic a c h . p a s ie . P i s t o l e t y — to b y ł ..k o n ik ’’ w s z y s t k i c h p r a c o w n i­
A k ty w n o ść i za in tereso w a n ie sp raw am . sp ołeczn ym .
k ó w . A m u n ic j i n i e ż a ło w a li ś m y . M o ż n a b y ł o s t r z e l a ć n a
w y r ó ż n ia ły p o w i a t c h r z a n o w s k i s p o ś r o d
w i w a t . Ó s m e g o m a j a , k i e d y c a le m i a s t o m a n i f e s t o w a ło
ł e m t e r ó ż n ic ę t y m b a r d z ie j , ż e n i e r a z n a narad ach
n a c z e ś ć z w y c i ę s t w a , n a j g ł o ś n ie j s z a p a lb a r o z le g a ła s i ę
■ • Powiatowe Archiwum Państwowe w Chrzanowie.
25
24
z d a c h u U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a . Z h u k ie m e k s p lo d o w a ły Z sek reta rzem P P R L e o n e m W ie c z o r k ie m " i z b y ­
p e t a r d y , r a k ie t y o ś w i e t l a ł y n ie b o , t e r k o t a ły a u t o m a t y ły m dow ódcą A L o b w o d u ś l ą s k ie g o , J ó z e re m F arugą,
i k a r a b in y . p r z y g o t o w a li ś m y p is e m n e n o ta tk i r e la c j o n u j ą c e d z ia ­
W p ie r w s z y c h m i e s ią c a c h p r a c y o d c z u w a liś m y b rak ł a l n o ś ć P P R i b o j o w e a k c j e A L w o b w o d z ie V . O w ie lu
o d z ie ż y . U b r a n ia c y w i l n e b y ł y z n is z c z o n e i w y ś w i e c h ­ s p r a w a c h n ie p is a liś m y , są d z ą c , z e są je s z c z e z b y t ż y w e
t a n e , b u t y t a k r o z k la p a n e , ż e n a w e t c o d z ie n n e g la n s o - i p o w s z e c h n ie z n a n e , a b y w y m a g a ły o p . s y w a n ia .
w a n i e n i e p o p r a w iło ic h w y g lą d u . K a ż d e m u m a r z y ły W d n i u p o p r z e d z a j ą c y m w y j a z d p r z y b y li d o C h r z a ­
s i ę b u t y z c h o le w a m i i w o j s k o w e z i e l o n e s p o d n i e . N i e ­ n o w a W ie c z o r e k i F a r u g a . Z a t r z y m a li s i ę u m n i e n a n o c .
r a z b y ł y k ło p o t y z w y ż y w i e n i e m , t o t e ż p r z y o d w i e d z i ­ S p a l i ś m y k r ó t k o , g d y ż j u ż o t r z e c ie j n a d r a n e m w y j e ­
n a c h r o d z in n e g o d o m u t r o s k l i w e m a t k i d a w a ły , c o m i a ­ c h a l i ś m y z C h r z a n o w a w y s ł u ż o n y m p o n ie m ie c k i m s a m o ­
ł y p o d r ę k ą . N i e ł a t w e w a r u n k i i p r a c a , k tó r e j u c z y li ś m y ch od em . D m u c h a ło p r z e jm u ją c y m z im n e m . S tr z a łk a
s i ę d o p ie r o , u k s z t a ł t o w a ł y p o d sta w o w ą k a d rę p ra co w ­ li c z n ik a o s c y l o w a ł a w p o b liż u o s i e m d z ie s ią t k i , ta k ż c
n i k ó w b e z p ie c z e ń s t w a . C z ę s t o z a p a ł i o f i a r n o ś ć z a s t ę p o ­ p o d z ie w ią t e j b y l i ś m y j u ż w W a r s z a w ie b e z w i ę k s z y c h
w a ł y u m i e j ę t n o ś ć i d o ś w ia d c z e n ie . N i e w s z y s c y w y t r z y ­ -g ó d . T o , c o z o b a c z y łe m , p r z e s z ło m o je n a jg o r sz e
m a l i. W ie lu w r ó c iło d o d a w n y c h z a j ę ć lu b p o s z ł o d o o b r a ż e n ia . U l i c a z a u li c ą c ią g n ę ł a s i ę w y m a r ł a p r z e -
in n e j p r a c y . s t r z e ń z a w a lo n a g r u z e m , a n a t l e n i e b a o s t r o r y s o w a ły
W m a r c u w s p ó l n i e z t o w a r z y s z a m i k o n s p ir a c y j n y c h s t r a s z li w e , p o s t r z ę p io n e , c z a r n e i d o s z c z ę t n ie w y p a -
w a lk n a Ś lą s k u p o s ta n o w iliś m y w y b r a ć s ię d o K C P P R ne k ik u t y m urów . Z m o ic h s z k o ln y c h w yob rażeń
w W a r s z a w ie . N a s z k o n t a k t z W a r s z a w ą z e r w a n y z o ­ W a r s z a w ie n i e p o z o s t a ło n ic , d o s ł o w n i e n ic .
s t a ł w p o ło w ie 1 9 4 4 r o k u p o a r e s z t o w a n i u p r z e z g e s t a ­ D o c h o d z iła je d e n a sta , g d y p r z y g n ę b ie n i w id o k ie m
p o p e łn o m o c n ik a K C P P R , S te fa n a F r a n c is z o k a „ R o ­ czczo n ej s to lic y z n a le ź l iś m y s i ę w KC PPR . Poda­
b e r ta ” *. P o d e j m o w a n e p ó ź n ie j p r ó b y n a w ią z a n ia łą c z ­ m y n a s z e n a z w is k a o r a z w y j a ś n i l i ś m y , s k ą d i w j a k ie j
n o ś c i n ie p o w io d ły s ię , ty m b a r d z ie j ż e z d r a j c y , k tó r y w i e p r z y b y w a m y . B y ł e m p r z e j ę t y t y m s p o t k a n ie m ,
tk w ił w k i e r o w n i c t w i e o b w o d u ś l ą s k ie g o , n i e u d a ło s ię n ie c z ę s t o m i a łe m o k a z ję r o z m a w ia ć z to w a r z y -
z li k w i d o w a ć . T e r a z w i ę c , k ie d y w w o ln e j W a r s z a w ie i z n a j w y ż s z y c h w ł a d z p a r t y j n y c h . R y c h ło j e d n a k
fu n k c jo n o w a ły c e n tr a ln e o rg a n a p a r t ii i w ł a d z y pań­ t k o w e s k r ę p o w a n ie z n i k ł o p o s e r d e c z n y m i b e z p o -
s t w o w e j , m o g l iś m y o s o b i ś c i e b e z p o ś r e d n io z d a ć s p r a w o ­ n im p o w i t a n i u n a s . W y ł o ż y l i ś m y z t e c z k i p r z y g o -
z d a n ie z n a s z e j d z ia ła ln o ś c i, a ta k ż e w y j a ś n i ć n ie k t ó r e n e d o k u m e n t y i n o t a t k i. C z ę ś c io w o t y l k o w y k o r z y -
sp ra w y z w ią z a n e z b o le s n y m i w y d a r z e n ia m i o s t a t n ic h v je* g d y ż p r o b le m a t y k a w a l k i P P R n a Ś lą s k u ,
m ie s ię c y p rzed w y z w o le n ie m . N ie c h c ia ł b y m i te g o ę c i a i n i e p o w o d z e n ia V o b w o d u z n a n e b y ł y K o -
u k r y w a ć , ż e d o W a r s z a w y c ią g n ę ł a m n i e t a k ż e c i e k a ­ w i C e n t r a ln e m u . T o w a r z y s z e z K C in t e r e s o w a li
w o ś ć i c h ę ć z o b a c z e n ia n a w ł a s n e o c z y o g r o m u z n is z ­ ó ła m i w i e l u w ydarzeń n a Ś lą s k u , a przede

c z e ń , o k t ó r y c h s ł y s z a łe m . m w p a d k ą S t e f a n a F r a n c is z o k a „ R o b e r t a . O k u -

• Z o b . S t. W a la c h P a r t y z a n c k i e noce, s . 186. arł U czerw ca 1969 roku.

27
26
 z a lo s i ę , ż e z n a n y o n im b y ł o s o b i ś c i e j e s z c z e z o k r e s u , M ie l iś m y z n i m i w i e l e r o b o t y , k o n t r o l u j ą c tr a n s p o r t y
g d y p o p o w r o c ie z F r a n c j i w r o k u 1 9 4 3 p r a c o w a ł p r z e z k o l e j o w e i s a m o c h o d o w e i s p i s u j ą c o d e b r a n e m i e n ie , k t ó ­
parę m i e s ię c y w W a r s z a w ie . P o te m d o p ie r o K o m it e t r e z k o le i P R N r o z d a w a ła n a j b i e d n ie j s z y m m ie s z k a ń ­
C e n t r a ln y PPR s k ie r o w a ł go do pracy p a r ty jn e j na c o m p o w ia t u . P r z e p ę d z a li ś m y t e ż z a p u s z c z a j ą c e s i ę n a
Ś lą s k . n a sz te r e n grupy k o n t r r e w o lu c y j n e g o p o d z ie m ia . P o ­
P r z e d s t a w i l i ś m y z n a n e n a m s z c z e g ó ł y i o k o lic z n o ś c i m a g a ło n a m w t y m w y d a t n ie s p o łe c z e ń s tw o c h r z a n o w ­
t y c h w y d a r z e ń i d o p ie r o te r a z , s ł u c h a j ą c o p in i i i u w a g s k i e , a n ę k a n i p o ś c i g a m i c z ło n k o w ie t y c h g r u p , n i e m o ­
w y p o w ia d a n y c h z n a j w y ż s z e g o s z c z e b la , w i e l e z ty ch g ą c z n a le ź ć t u p o d a t n e g o g r u n t u d la s w o j e j d z ia ła ln o ś c i,
s p r a w u k a z a ło s i ę n a m w ja ś n ie js z y m ś w i e t l e i le p ie j u m y k a li s z u k a ć s z c z ę ś c i a g d z i e in d z ie j .
m o g l i ś m y j e z r o z u m ie ć . N i e z n a la z ła t a k ż e w i ę k s z e g o o d d ź w ię k u d z ia ła ln o ś ć
P rzyznam szczerze, że w sz y sc y b y liś m y z a sk o c z e n i k il k u P S L - o w s k ic h k ó ł p o w sta ły c h po o b ję c iu p rzez
d o b r ą z n a j o m o ś c ią n a s z y c h o k u p a c y j n y c h s p r a w i z a ­ S ta n is ła w a M ik o ła j c z y k a sta n o w is k a w ic e p r e m ie r a
g a d n ie ń . T a k ie j z n a j o m o ś c i n i e s p o d z i e w a l i ś m y się . w T y m c z a s o w y m R z ą d z ie J e d n o ś c i N a r o d o w e j .
R o z m o w a o n ie d a w n e j p r z e s z ło ś c i i te r a ź n ie jsz o ś c i W l i p c u , w p i e r w s z ą r o c z n ic ę p o w s t a n i a P o ls k i L u ­
p r z e c ią g n ę ła s i ę d o p ó ź n e g o p o p o łu d n ia . O p u s z c z a liś m y d o w e j , s p o ł e c z e ń s t w o z ie m i c h r z a n o w s k ie j d a ło s p o n t a ­
W a r s z a w ę z j e s z c z e m o c n i e j s z y m p o s t a n o w i e n ie m w a lk i n ic z n y i p a m i ę t n y w y r a z s w e m u z a a n g a ż o w a n iu w p r a ­
i p r a c y d la d o b r a n a r o d u i P o ls k i. S p o t k a n i e t o g łę b o k o c y d la d o b r a l u d o w e j o j c z y z n y . R o c z n ic ę P K W N o b c h o ­
u t k w i ł o m i w p a m ię c i. d z o n o w p o d n io s ły m i u r o c z y s t y m n a s t r o j u . T y s ią c e l u ­
D o z r o b ie n i a m i e l i ś m y w i e l e . N ie o m i n ę ł y p r z e c ie ż d z i d e f i l o w a ł o p r z e d w ła d z a m i i g o s p o d a r z a m i p o w ia t u ,
p o w i a t u c h r z a n o w s k ie g o u j e m n e z j a w is k a . G d y n a z a ­ ś p i e w a j ą c r e w o l u c y j n e i n a r o d o w e p i e ś n i . W d n iu ty m
c h o d n ic h z ie m ia c h P o ls k i to c z y ła się je s z c z e w o jn a , n a s t a r y m c h r z a n o w s k im r y n k u o d b y ła s i ę t e ż u r o c z y s t a
a z a p le c z e f r o n t u w y n i s z c z o n e g o k r a j u o d c z u w a ło b r a k i p r o m o c j a p o d o f i c e r ó w W o j s k a P o ls k ie g o .
i n ie d o s t a t k i ż y w n o ś c i o w e — d a l z n a ć o s o b i e n ie l e g a ln y C o d z ie n n e o b o w ią z k i k ie r o w n ik a P U B P , n a r a d y i p o ­
h a n d e l. S p e k u la n c i , o b ła d o w a n i m i ę s e m , m ą k ą , c u k r e m s ie d z e n ia , d z ia ła ln o ś ć p o li t y c z n a i p r a c a s p o ł e c z n a n ie
i in n y m i p o s z u k i w a n y m i n a c o d z ie ń to w a r a m i, o f e r o ­ p o z o s t a w i a ły z b y t w i e l e c z a su n a ż y c ie o s o b is te . R ok
w a l i s w e a r t y k u ł y p o p a s k a r s k ic h c e n a c h . R o z p u s z c z a li 1 9 4 5 z b li ż a ł s i ę k u k o ń c o w i, g d y n ie s p o d z ie w a n ie s t a ­
p lo t k i o n i e p e w n y m j u t r z e i n a d e j ś c iu j e s z c z e g o r s z y c h n ą łe m p rzed p e r s p e k ty w ą o p u s z c z e n ia C h rza n o w a .
c z a s ó w . W s p ó l n ie z m ilic j ą t ę p i l i ś m y p a s o ż y t ó w , a s k o n ­ W W a r s z a w ie p odczas w e r y fik a c j i o k u p a c y jn y c h
f i s k o w a n e t o w a r y p r z e k a z y w a liś m y r a d o m n a r o d o w y m s t o p n i o f i c e r s k ic h o t r z y m a łe m p r o p o z y c j ę w s t ą p i e n i a d o
d o r o z d z ia ł u m i ę d z y lu d z i. w o js k a . N ie ła t w o b y ło m i s ię z d e c y d o w a ć . W C hrza-
P o z a k o ń c z e n iu w o j n y n a r o d z ił s i ę to ż i n n y g a t u n e k n o w s k ie m b o w ie m u r o d z iłe m s ię i w y c h o w a łe m , tu
p a so ży tó w s p o łe c z n y c h — s z a b r o w n ic y . R o b ili „ zło te, w c z a s i e o k u p a c j i w a l c z y ł e m z h it le r o w c a m i , a p o w y ­
in te r e s y ”, p rzyw ożąc z op u szczo n y ch p o n ie m ie c k ic h z w o l e n i u r a z e m z w s p ó łt o w a r z y s z a m i w a l k i u c z e s t n ic z y ­
m i e s z k a ń n a Z ie m i a c h O d z y s k a n y c h c o t y l k o s i ę d a lo . ł e m w k s z t a ł t o w a n i u n o w e j r z e c z y w is t o ś c i. C h o c ia ż n ie

23 29
o d c z u w a łe m l ę k u p r z e d n i e z n a n ą p r z y s z ł o ś c ią , t y m r a ­
z e m z n a la z łe m a ią w r o z te r c e . P r z e z r o k w o l n o ś c i u r z ą ­
N A N O W Y M T E R E N IE
d z ił e m s i ę j a k o ś i z a d o m o w ił e m . P o s ia d a łe m m i e s z k a n ie ,
o k tó r y m n ie r a z m a r z y ł e m w p a r t y z a n c k im bunkrze.
M o j e ż y c i e z a c z ę ło s i ę s t a b iliz o w a ć .
W k ilk a d n i p o w i z y c i e w M in i s t e r s t w ie O b r o n y N a ­
r o d o w e j w e z w a n y z o s t a łe m d o W o j e w ó d z k ie g o U r z ę d u
B e z p i e c z e ń s t w a w K r a k o w ie . 'Pu c z e k a ł a m n i e n o w a p r o ­
p o z y c ja .
— L im a n o w a p o t r z e b u j e s z e f a . T a m p ó j d z ie c ie , m a ­
j o r z e , a n i e d o w o j s k a *.
W a r s z a w a ... L im a n o w a , k to n i e w y b r a ł b y W a r s z a ­ S ty c z n io w e g o ranka 1946 roku m ocno z d e z e lo w a n ą
w y? s k o d ą w y r u s z y łe m w d r o g ę z n i e w i e l k i m b a g a ż e m o s o ­
O L im a n o w e j s ł y s z a ł e m n ie w i e l e , d o ść jed n a k , by b is t y m . U j e c h a li ś m y z a l e d w i e p o n a d 2 0 k il o m e t r ó w , g d y
b e z z a s t a n o w i e n ia o p o w i e d z i e ć s i ę z a s t o lic ą . J a k a ś z a ­ s a m o c h ó d o d m ó w ił p o s ł u s z e ń s t w a .
b it a d e s k a m i p o w ia t o w a m i e ś c in a , n i e lic z ą c a n a w e t p i ę ­ K i e r o w c a r o b ił, c o m ó g ł, a b y u r u c h o m i ć s i ln i k . N ie ­
c iu t y s ię c y m ie s z k a ń c ó w ? W d o d a tk u „ g o r ą c y ” te r e n . s t e t y b e z s k u t k u . S i l n i k k ic h a ł i p r y c h a ł, a le p a li ć n ie
C z y b y ł y t o j e d n a k d o s t a t e c z n e p o w o d y , b y n i e z g o d z ić c h c ia ł.
s i ę n a p r z e n ie s ie n i e ? Z p e w n o ś c ią n ie . N i g d y n i e u n i­ K i e r o w c a b e z r a d n ie r o z ło ż y ł r ę c e . Z m a r t w io n y t ł u ­
k a łe m t r u d n o ś c i, n i e u c h y la ł e m s i ę o d n ie b e z p i e c z n y c h m a c z y ł s ię , ż e t o n i c j e g o w in a . Z k r z e s z o w ic k i e j p la ­
zadań i o d p o w ie d z ia l n o ś c i . Z a s t a n a w ia ł e m się w ię c ców ki b e z p ie c z e ń s t w a z a t e l e f o n o w a łe m do K rakow a.
k r ó tk o : O b ie c a n o p r z y s ła ć p o m o c . N a d e s z ła r y c h ł o i n a h o l u z a ­
— D o b r z e . Z g a d z a m się . je c h a liś m y do K rakow a. P óźn ym p o p o łu d n i e m ru szy­
— Ż y c z ę p o w o d z e n ia — u s ł y s z a łe m w o d p o w ie d z i. l i ś m y d a le j . Ś n ie ż n e z a s p y c z y n i ł y d r o g ę c i ę ż k ą i ż m u d ­
P r o p o z y c ję p r z e n ie s ie n ia do L im a n o w e j u w a ż a łe m n ą . D o p ie r o n o c ą d o b r n ę li ś m y d o L im a n o w e j .
o s o b iś c ie za rozk az. N ie m o g łe m w ię c o d m ó w ić j e g o M ia s t e c z k o s p a ło j u ż , a t u i ó w d z i e s z c z e k a n i e p s ó w
w y k o n a n ia i t a k i e g o z a m ia r u n i e m ia łe m . N i e n o s i łe m z a k łó c a ł o n o c n ą c is z ę . C ie m n e u l i c e i p o j e d y n c z e , s ł a ­
m u n d u r u , l e c z c z u łe m s i ę ż o łn ie r z e m . b o o ś w i e t l o n e o k n a s p r a w i a ł y p o n u r e w r a ż e n ie . Z r o b iło
W p r z e d d z ie ń w y j a z d u d o L im a n o w e j n a s k r o m n y m m i s i ę d z iw n ie s m u t n o i s a m o t n ie .
p o ż e g n a n iu z to w a r z y s z a m i z a k ty w u p o w ia to w e g o n ie P o d j e c h a li ś m y p r z e d u r z ą d , k t ó r y m i e ś c i ł s i ę w j e d n o ­
u s ł y s z a łe m z b y t w i e l e d o b r e g o o n o w y m m i e j s c u p r a c y . p ię t r o w y m budynku z k r a ta m i w oknach i ż a lu z j ą
J e d n o b y ł o p e w n e : L im a n o w a r ó ż n ił a s i ę o d C h r z a n o w a w d r z w ia c h . N i e w i e l k a t a b lic z k a z b i a ł y m p ia s t o w s k im
p o d k a ż d y m w z g lę d e m . O r łe m i n f o r m o w a ła : P o w i a t o w y U r z ą d B e z p ie c z e ń s t w a
* S t o p i e ń m a j o r a a u t o r o t r z y m a ł w A L ( p r z y p . re d .). P u b li c z n e g o w L im a n o w e j . K r a ty u w e jś c ia , ja k

31
i u d r z w i, b y ł y z a m k n i ę t e n a p r z y s ł o w i o w e c z t e r y s p u ­
s t y . — J a k ż e in a c z e j n i ż w C h r z a n o w ie — p o m y ś la łe m .
Z a s t u k a łe m e n e r g ic z n ie D o p ie r o p o w y l e g i t y m o w a n i u
s i ę p r z e z k r a t ę m o g ł e m w e j ś ć cło ś r o d k a . W p o k o j u n a
p ie r w s z y m p ię t r z e u r z ę d o w a ł s z e f , o d k t ó r e g o m ia łe m
p r z e j ą ć p la c ó w k ę .
N a r a z ie b y ła n o c . a z m ę c z e n i e d r o g ą d a w a ło s i ę w e
z n a k i. W g a b i n e c i e s z e f a p a n o w a ło p r z e n i k l i w e z im n o .
— C z e m u n ie p a li c ie w p ie c u ? — s p y t a łe m .
— A n ie w ie c ie , c z y m m a m y p a lić ? T u t a j n i e Z a ­
g łę b i e . w ę g l a n i e m a — o d p o w ie d z ia ł z j a d l i w i e s z e f . —
A g o r ą c o to w a m t u i ta k b ę d z ie z a ś m ia ł się .
P o p r o s iłe m , a b y p o k a z a ł m i k w a t e r ę . S ą d z ił e m , że
m i e s z k a n ie b ę d z ie g d z i e ś w m i e ś c ie , a le r o z m ó w c a w p r o ­
w a d z i ł m n i e d o p o k o j u s ą s ia d u j ą c e g o z g a b in e t e m .
— T u ta j je s t w a s z a k w a te r a .
S p o s t r z e g łs z y m o j e z d z i w i e n i e , p o s p i e s z n ie w y j a ś n i ł :
— M y tu p r a w ie w s z y s c y m ie s z k a m y i p r a c u je m y .
J e s t e ś m y w s t a ły m p o g o t o w iu .
K w a t e r a m i a ła w y g l ą d b y n a j m n ie j n i e z a c h ę c a j ą c y . D e f i la d a W o js k a P o l ­
Z im n a , b r u d n a , z r o z r z u c o n y m i w n i e ł a d z i e g r a ta m i: s k ie g o p o w r a c a ją c e g o z
c o ś , c o r a c z e j t y l k o p o d o b n e b y ło d o łó ż k a , m o c n o n a d ­ f r o n t u n a u l ic a c h C h r z a ­
n o w a w 1945 r o k u
w e r ę ż o n e k r z e s ła , z n is z c z o n y k u c h e n n y s t ó ł. j a k a ś s t a r a
s z a f a , m is k a i d z b a n e k n a w o d ę . N ic z y m n i e p r z y p o m i­
n a ł a m o j e g o p o p r z e d n ie g o m ie s z k a n ia . U d a łe m s ię na
s p o c z y n e k n a k r y w s z y s ię k o żu ch em .
I ta k ro zp o czą ł s ię w m o im ż y c iu n o w y o k r e s : a k ­
t y w n e j w a lk i z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m . P a m ię t a m , że
g d y n a m s ię p o p su ł s a m o c h ó d p o d K r z e sz o w ic a m i, ś c i­
s n ę ł o m i s i ę s e r c e i p o m y ś la łe m p e ł e n n ie d o b r y c h p r z e ­
c z u ć — z ł y o m e n . A le w r ó ż b y i p r z e c z u c ia to m a j ą d o
s i e b ie , ż e s i ę c z ę s t o n ie s p r a w d z a j ą . B y ł e m w t e d y m ło d y ,
n i c m n i e n i e m o g ł o z a w r ó c ić z d r o g i. P o j e c h a łe m da­
le j — i n i e ż a łu j ę t e g o .
P ie rw s z a sie d z ib a P U B P
w C h rz a n o w ie •
32
 P o w i a t l i m a n o w s k i n a le ż a ł d o u b o g ic h i z a c o f a n y c h .
B r a k p r z e m y s łu , a t y m sam ym b r a k k la s y r o b o tn ic z e j
i s ł a b o ś ć p a r t ii r o b o t n ic z y c h o k r e ś l a ły w s p o s ó b z a s a d ­
n i c z y s t r u k t u r ę lu d n o ś c i. W ię k s z e t r a d y c j e m ia ł n a ty m
te r e n ie ruch lu d o w y . W p a m ię c i p o zo sta ł z w ła s z c z a
s t r a j k c h ło p s k i w K a s in c e M a łe j w 1 9 3 2 r o k u .
W o k r e s i e o k u p a c j i s p o ś r ó d b a r d z ie j ś w ia d o m y c h p o ­
l i t y c z n i e d z ia ł a c z y S L t w o r z o n o t u o d d z ia ł y B a t a lio n ó w
C h ło p s k ic h , k tó r e w s p ó ł d z i a ł a ł y z p a r t y z a n t k ą r a d z ie c k ą
w a lc z ą c ą n a P o d h a lu . O d d z ia ła m i t y m i d o w o d z ił z n a n y
i p o p u la r n y n a z ie m i li m a n o w s k ie j E d w a r d T r o j a n o w ­
s k i — „ B a r to sz * ' i J ó z e f M a r z e c — ..R o la " , k o m e n d a n t
BCh.
D z ia ła ł y t u t e ż s t o s u n k o w o s i l n e u g r u p o w a n ia A r m ii
K r a j o w e j , n i c b y ł o n a t o m ia s t o d d z ia ł ó w G w a r d ii i A r m ii
L u d o w ej, r e k r u tu ją c y c h s ię sp o śró d m ie js c o w e j lu d ­
S i e d z i b a P r e z y d iu m P o w ia t o w e j R a d y N a r o d o w e j w C h r z a n o w ie
n o ś c i.
R e fo r m y w ła d z y lu d o w e j p rzeprow adzone p o w y ­
p ę d z e n iu o k u p a n ta , a z w ła s z c z a r e fo r m a r o ln a , sp o­
w o d o w a ł y — p o d o b n ie j a k w c a ł y m k r a j u — k o n s o l i­
d a c ję w s z y s tk ic h r e a k c y jn y c h e le m e n tó w w ie r n y c h rzą ­
d o w i lo n d y ń s k ie m u .
Z u w a g i n a b r a k z o r g a n iz o w a n e j k l a s y r o b o tn ic z e j
n a js iln ie js z y m u g r u p o w a n ie m p o lity c z n y m n a t e r e n ie
p o w i a t u b y ł o P S L . O r g a n iz a c j a t a s t a ła s i ę id e o lo g ic z ­
n y m p r z y w ó d c ą w s z y s tk ic h ty c h e le m e n tó w , k tó r e p r z e ­
c iw s t a w ia ły s ię dokonyw anym w P o ls c e przeobraże­
n io m . T r z e b a j e d n a k p o d k r e ś lić , ż e w p o w ie c ie l i m a ­
n o w s k im , p o d o b n ie j a k i w n o w o s ą d e c k im , o r g a n iz a c j e
P S L w s w e j p r z e w a ż a j ą c e j m a s ie d o s t r z e g ły w p o r ę a n -
ty lu d o w ą p o lity k ę k ie r o w n ic t w a PSL i ja k o je d n e
z p i e r w s z y c h w w o j e w ó d z t w i e k r a k o w s k im p r z e c i w s t a ­
w i ł y s i ę j e j , a ż d o c a łk o w it e g o z e r w a n ia .
P ropaganda P S L -o w sk a d o c ie r a ł a różnym i kana-

P a ła c S a p ie h ó w w B o b r k u . P o w o j n i e s z k o ła , o b e c n i e p r z e d ­ 3 O ył w Połscc czas. 33
s z k o le
 N i e ż a li li s i ę z b y t n i o n a t r u d n e w a r u n k i, w j a k i c h p r a ­
la m i d o s p o ł e c z e ń s t w a li m a n o w s k ie g o , w y t w a r z a ł a p s y ­
c o w a li i m ie s z k a li. N a j b a r d z ie j d o k u c z a ły i m n ic o p a ­
c h o z ę ty m c z a s o w o ś c i. N ic te ż d z iw n e g o , ż e z n a c z n a c z ę ś ć
l o n e p o m ie s z c z e n ia . W p o b li ż u u r z ę d u p ło t y j u ż z n ik ł y ,
z d e z o r i e n t o w a n e j lu d n o ś c i, n i e w i e d z ą c p o c z y j e j s t r o ­
u sy c h a ją c y m o d r z e w d a w n o ju ż p o sz e d ł z d y m e m , ś w ie ­
n i c j e s t s ł u s z n o ś ć , c z ę s t o z u p e ł n i e b e z w ie d n ie s t a w a ł a
ż e , ś c ię t e w le s ie d r z e w a n ie o b e s c h ły n a ty le . b y d a ć
w szereg a ch p r z e c iw n ik ó w p a ń stw a lu d o w e g o . M im o
d o ś ć c ie p ł a w k a f l o w y c h p ie c a c h . W k r ó t c e z a r a d z iliś m y
o g r o m n y c h t r u d n o ś c i w ł a d z a lu d o w a z d o b y w a ła j e d n a k
t e m u , m o n t u j ą c b la s z a n e s k r z y n k i , k t ó r e p o d łą c z o n e d o
c o r a z w ię c e j z w o le n n ik ó w . L u d z ie c i, n i c b a c z ą c n a g r o ­
p i e c ó w , s p e ł n i a ł y r o lę u ż y w a n y c h w Z a g łę b i u „ ż e le ź ­
ż ą c e i m n ie b e z p i e c z e ń s t w o z e s t r o n y r e a k c y j n e g o p o d ­
n i a k ó w ” . S z y b k o n a g r z e w a ł y s i ę i p r o m i e n io w a ły c i e ­
z ie m ia , u c z e s t n i c z y l i a k t y w n i e w t w o r z e n i u t e r e n o w y c h
o r g a n ó w w ł a d z y lu d o w e j . p łe m .
W s z e r s z e j i b e z p o ś r e d n i e j r o z m o w ie z p r a c o w n ik a m i
N a j o g ó ln i e j r z e c z b io r ą c , t a k w ł a ś n i e p r z e d s t a w i a ła
u r z ę d u z a z n a j o m iłe m s ię p o tr o s z e z s y tu a c ją w te r e ­
s ię sy tu a c ja w p o w ie c ie w s t y c z n i u 1 9 4 6 r o k u , k ie d y
n i e i z r o z w o j e m w y d a r z e ń w c ią g u m i n i o n e g o r o k u .
o b ją łe m ta m s t a n o w i s k o s z e f a P U B P . Z d a w a łe m s o b i e
W ie l e r e a k c y j n y c h u z b r o j o n y c h g r u p , j a k n p . „ B i­
s p r a w ę , ż e p o w o d z e n ie n a sz e j p r a c y w b a r d z o z n a c z n y m
c z a ” , „ D y w a n a ” i „ Z y g i ” , b y ł o j u ż r o z b it y c h , a l e n a ic h
s t o p n i u z a l e ż y o d p o m o c y s p o ł e c z e ń s t w a , o d z a u f a n ia ,
m i e j s c e p o j a w ił y s i ę n o w e : „ P e c ia k a ” , „ B ł y s k a ” , „ B o ­
j a k i e b ę d z ie m i a ło d o n a s — a z a u f a n i e t o n a le ż a ł o z d o ­
b r a ” i in n e . O d d z ia ły „ O g n ia ” , „ S a l w y ” i „ J a n u r a ” o p e ­
b y w a ć w c o d z ie n n e j p r a c y i w a lc e .
r o w a ły w s ą s i e d z t w i e i r ó w n i e ż d o t k l i w i e n ę k a ły p o ­
N a stę p n e g o d n ia z a r z ą d z iłe m z b ió r k ę w s z y s tk ic h
p r a c o w n ik ó w w ś w ie t lic y . B y ła to n a j w ię k s z a iz b a w ia t.
J a k n i e ł a t w ą b y ł a t a p la c ó w k a , n i e c h ś w i a d c z y o p is
w b u d y n k u , s ł u ż ą c a t a k ż e z a s y p i a l n i ę . S t a ł y t u p ię t r o ­
k il k u w y d a r z e ń , k tó r e m ia ły m ie jsc e n a t y m te r e n ie
we łó ż k a , z a r z u c o n e c z ę ś c i a m i g a r d e r o b y , k a r a b in a m i
i a u t o m a t a m i. Z w i s a j ą c e o n u c e u z u p e ł n i a ł y je j d e k o r a ­ j e s z c z e p r z e d m o im p r z y b y c ie m .
P o w i a t o w y U r z ą d B e z p ie c z e ń s t w a P u b li c z n e g o w L i­
c j ę . S t a ł a o b e c n o ś ć w i e l u m ę ż c z y z n n a s y c a ł a p o w ie t r z e
m a n o w e j z o r g a n iz o w a n y z o s t a ł w s t y c z n iu 1945 roku
s p e c y f i c z n ą w o n i ą , z m i e s z a n ą z z a p a c h e m k is z o n e j k a ­
p r z e z g r u p ę p r a c o w n ik ó w p r z y b y ł y c h z W U B P w R z e ­
p u s t y w y p e ł n i a j ą c e j d w i e b e c z k i p o d ś c ia n ą .
s z o w i e . J e g o k i e r o w n i k i e m z o s t a ł t o w . M ie c z y s ła w B u ­
O k o ł o s z e ś ć d z i e s i ę c i u lu d z i s t a n ę ł o w c ia s n y m d w u ­
s z e r e g u . P r z e d s ta w iłe m s ię i z a r a z o d e z w a ły s i ę p r z y ­ bak
W ie l u p r a c o w n ik ó w te j p la c ó w k i w a l c z y ł o w c z a s ie
j a z n e g ło s y :
o k u p a c ji w p a r ty z a n c k im o d d z ie l e B C h pod dow odz-
— Z n a m y w a s, m a jo rze, i m y je s te ś m y z C h rza n o w ­
t w e m „ B ic z a ” — W o j c ie c h a D ę b s k ie g o . D ę b s k i o p o w i e ­

i
s k ie g o .
d z ia ł s i ę p o s t r o n i e w ł a d z y l u d o w e j . O b d a r z o n o g o z a ­
B y ł a to p i e r w s z a p r z y j e m n a n ie s p o d z ia n k a . R a d b y ­
u fa n ie m i p o w ie r z o n o mu fu n k c ję dow ódcy p lu t o n u
łe m z t e g o s p o t k a n ia . C h r z a n ó w i a k ó w b y ł o ch y b a ze
w a r to w n ic z e g o . J e g o b lis k i w s p ó łto w a r z y s z z p a r ty z a n t­
c z te r d z ie s tu . P o to c z y ła s ię b e z p o ś r e d n ia rozm ow a.
k i, T e o f i l G ó r k a — „ D y w a n ” , z o s t a ł z a s t ę p c ą d o w ó d c y
F u n k c j o n a r iu s z e n i e k r ę p o w a li s i ę , m ó w il i o w s z y s t k i m .

34
p lu t o n u w a r to w n ic z e g o , in n y , A n to n i M ru k — „G u­ p r z e p r o w a d z o n e w s p r a w i e n a p a d u u j a w n ił o d w u lic o w ą
z ik 7' — k ie r o w n ik i e m p la c ó w k i U B w K a m ie n i c y . W y ­ r o lę D ę b s k ie g o i j e g o p o ś r e d n i u d z ia ł w n a p a d z ie . Z o s t a ł
z w o l e n i e P o ls k i i k s z t a łt o w a n ie s i ę w ł a d z y l u d o w e j p o ­ te ż w k r ó tc e a r e sz to w a n y .
s t a w iło p rzed tr u d n ą p r ó b ą w y b o r u w ie lu n ie d a w n y c h R o z b ic ie u r z ę d u p o s t a w i ł o k o m i t e t p a r t i i i k ie r o w ­
p a r t y z a n t ó w p o w i a t u l i m a n o w s k i e g o — c z ło n k ó w r ó ż ­ n i c t w o u r z ę d u w o j e w ó d z k i e g o p r z e d k o n ie c z n o ś c ią u z u ­
n y c h k o n s p i r a c y j n y c h o r g a n iz a c j i p o li t y c z n y c h . p e łn ie n ia o b s a d y P U B P w L im a n o w e j l u d ź m i o d d a n y ­
O ile w c z a s i e o k u p a c j i p r o b le m r ó ż n ic y p r z e k o n a ń m i w ł a d z y lu d o w e j .
i p o g lą d ó w p o li t y c z n y c h n i e w y s t ę p o w a ł z ta k ą j a s k r a ­ W m a j u 1 9 4 5 r o k u z p o w i a t u c h r z a n o w s k ie g o w y j e ­
w o ś c ią , t o p o w y z w o l e n i u p r z y b r a ł o n n a s i le . P o z a o r ­ c h a ł a d o L im a n o w e j k il k u d z ie s ię c i o o s o b o w a g r u p a m ło ­
g a n iz a c j a m i l e w i c o w y m i w ś r ó d p o z o s t a ły c h n i e b y ł o t e ­ d z ie ż y , k t ó r e j w i ę k s z o ś ć n a le ż a ł a d o A L i P P R . E n e r ­
r a z j e d n o m y ś ln o ś c i w p o g lą d a c h n a n o w ą r z e c z y w is t o ś ć . g i c z n i e p r z y s t ą p io n o d o z w a lc z a n ia p o d z ie m ia . N i e z w y ­
Z a w i e d z e n i w s w o ic h r a c h u b a c h p r z y w ó d c y r e a k c y j n y c h k le p o m o c n e w t e j m i e r z e o k a z a ły s i ę w ia d o m o ś c i, j a ­
u g r u p o w a ń i i c h l o k a l n i p o p le c z n i c y p r ó b o w a li r o z p ę ­ k ie p o s ia d a ł p o r u c z n ik T a d e u s z L e c y ń . W U r z ę d z ie B e z ­
t a ć b r a t o b ó j c z ą w a lk ę . U d a ło im s i ę u t r z y m a ć p r z y s o ­ p ie c z e ń s tw a p r a c o w a ł o n o d p ie r w s z y c h d n i w y z w o le ­
b i e z n a c z n ą c z ę ś ć © b a ła m u c o n y c h , a n ie r z a d k o i z d e ­ n ia . B y ł p a r t y z a n t e m , r z u c o n y m p r z e z lo s y w o j n y ze
m o r a l iz o w a n y c h w o j n ą lu d z i . W y z n a c z y li i m h a n ie b n a , w s c h o d n ic h r u b ie ż y P o l s k i d o p o w ia ł u li m a n o w s k ie g o .
k a in o w ą r o lę . P o d c z a s n a p a d u n a u r z ą d r a z e m z in n y m i p r a c o w n ik a m i
C z ę ś ć t y c h lu d z i w s t ą p i ła t a k ż e d o a p a r a t u b e z p i e ­ d z ic -ln ic s t a w i a ł o p ó r i n i e z d r a d z ił. P o d z ie m i e p r z y s ię g ­
czeń stw a w L im a n o w e j . Z c z a s e m n a w ią z a li o n i k o n ­ ło m u z e m s t ę .
t a k t y z j e d n ą z t e r r o r y s t y c z n y c h g r u p d z ia ł a j ą c y c h n a 19 czerw ca 1945 roku L ecyń w y k o n y w a ł, ja k co
t e r e n i e p o w ia t u li m a n o w s k ie g o . G r u p a t a d o k o n a ła 17 d z ie ń , s w o j e z a d a n ia s ł u ż b o w e w t e r e n i e . T o w a r z y s z y ł
k w ie tn ia 1945 roku n a p a d u n a PUBP w L im a n o w e j . m u j e d e n z p r a c o w n ik ó w . W ie c z o r e m w e s z l i d o j e d y n e j
W ię k s z o ś ć p r a c o w n ik ó w u r z ę d u — b y ł y c h p a r t y z a n t ó w r e sta u r a c ji w L im a n o w e j , b y s i ę p o s i li ć . N ie z d ą ż y li
z o d d z ia ł u D ę b s k ie g o — p o m o g ła im i p o n a p a d z ie z b ie ­ j e s z c z e s p o ż y ć k o la c j i, g d y n a g l e w lo k a l u p o j a w ił s i ę
g ł a r a z e m z n im i. W n ie r ó w n e j w a l c e z r a n ie n i z o s t a li: o s o b n ik z a u to m a te m . B ły s k a w ic z n ie s k ie r o w a ł broń
t o w . B u b a k i j e g o ż o n a o r a z k il k u b r o n ią c y c h s i ę p r a ­ w stro n ę L e c y n ia i p o c ią g n ą ł za sp u st. N i e w y p a ł ..
c o w n ik ó w . S t r a t y n a p a s t n ik ó w w y n io s ły dw óch z a b i­ T r z a s k o p a d a ją c e j ig lic y z e le k tr y z o w a ł je d n a k w s z y s t­
t y c h i k ilk u r a n n y c h . N i e u d a ło i m s i ę w p r a w d z i e o p a ­ k ic h . L ecyń s ię g n ą ł po p is to le t i w te d y r o z le g ły s ię
n o w a ć c a ł k o w i c i e u r z ę d u , a l e z d o ła li u w o l n i ć a r e s z t o ­ s t r z a ły . T o d r u g i, u k r y t y o s o b n ik , u b e z p ie c z a j ą c y s w e ­
w a n y c h . D e z e r t e r z y i k ilk u s p o ś r ó d z b ie g ł y c h w i ę ź n i ó w g o k o m p a n a , o d d a ł se r ię z a u to m a tu . W z a m ie s z a n iu
p r z y ł ą c z y l i s i ę d o z b r o j n e g o p o d z ie m ia , a z w ie r z c h n i c ­ i c ie m n o ś c ia c h n a p a s t n ic y z n ik n ę l i. R a n n e g o o d w ie z io n o
t w o n a d n im i o b j ą ł „ D y w a n ” . d o s z p i t a la w N o w y m S ą c z u , a l e le k a r z o m n i e u d a ło s ię
W ic i u z t y c h lu d z i w k r ó t c e w r ó c iło d o n o r m a ln e g o
g o u r a to w a ć .
ż y c ia , k o r z y sta ją c z s i e r p n io w e j a m n e s tii. Ś le d z t w o C z te r y d n i p ó ź n ie j p o j e g o z w ło k i p o j e c h a li f u r m a n ­

38 37
 z o s t a ł z a s t r z e lo n y w o k o li c y J a z o w s k a w p o w ie c ie n o ­
k ą k o le d z y : S t a n i s ł a w R u s e k , S t e f a n Z ie l iń s k i i S t a n i ­
w o s ą d e c k im .
s ł a w W o jt a s . W d r o d z e p o w r o t n e j , g d y ż a ło b n a w y p r a ­
P i e r w s z e r e la c j e o w y c z y n a c h r e a k c y j n e g o p o d z ie ­
w a m i a ła d o p r z e b y c ia j e s z c z e G k m , z z a k r z a k ó w p o ­
m i a u ś w ia d o m iły m i z c a łą w y r a z i s t o ś c i ą r ó ż n ic ę m ię d z y
s y p a ł y s i ę s e r i e z a u t o m a t ó w . S p ło s z o n e k o n ie p o n io s ły ,
C h r z a n o w e m a L im a n o w ą . W L im a n o w s k i e m b y ł w r o g
w ó z w r a z z t r u m n ą r o z b ił s i ę o d r z e w o . P r z e s z y c i s k r y ­
i t r z e b a b y ł o z n im w a l c z y ć . S y t u a c j a n a k a z y w a ła z m o ­
t o b ó j c z y m i k u la m i z g in ę l i n a m i e j s c u : S t a n i s ł a w W o j­
b i l i z o w a n i e w s z y s t k i c h p o s t ę p o w y c h s i l. N a t e r e n i e p o ­
t a s i S t a n i s ł a w R u s e k . R a n io n y Z ie l iń s k i u r a t o w a ł s ię .
w i a t u p r a w i e c o d z ie n n e d o k o n y w a n o m o r d e r s t w i g r a -
P i e r w s z a z t y c h a k c j i b y ł a d z ie ł e m lu d z i „ Ł a z ik a ” —
J a n a W ą c h a ły z K r a k o w a . P o s ia d a ł o n s t a r s z e g o o ro k
^ O p r ó c z P U B P w L im a n o w e j p r z y n ie k t ó r y c h p o s ' e -
b r a ta — S t a n i s ła w a . W p ie r w s z y c h d n ia c h o k u p a c ji
runkach M O w p o w ie c ie u tw o r z o n e z o s ta ły p la c ó w k i
o b a j b r a c ia o p u ś c i li K r a k ó w i p r z e n ie ś li s i ę d o S z c z a w y
U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a l i c z ą c e p o k ilk u f u n k c j o n a n u -
w p o w i e c i e li m a n o w s k im . T u w s t ą p i l i d o A r m i i K r a j o ­
s z y . W t a k i m u k ła d z i e d z ia ła ln o ś ć c a łe g o a p a r a t u s t a ła
w e j . W k o n s p ir a c j i S t a n i s ł a w W ą c h a ła p r z y b r a ł p s e u ­
s i ę b a r d z ie j o p e r a t y w n a i s k u t e c z n a . W ię k s z o ś ć p ra co w ­
d o n im „ Ł a z ic z e k ” , a J a n W ą c h a ła „ Ł a z ik ” . O b a j d o ­
n i k ó w b e z p i e c z e ń s t w a w r a z z f u n k c j o n a r iu s z a m i M O
s łu ż y li się s t o p n i o f i c e r s k ic h . P od cza s je d n e j z a k c ji
i ż o łn i e r z a m i K B W p r a w i e s t a l e p r z e b y w a ła w t e r e m e .
z b r o jn y c h w 1944 r o k u z g in ą ł o d k u li o k u p a n ta p p or.
D n i e i n o c e s p ę d z a li o n i w p o ś c ig u z a t e r r o r y s t y c z n y m i
S ta n is ła w W ą c h a ła . „ Ł a z ik ” przeżył o k u p a c ję , le c z
g n ip a m i i w y k o n y w a li c z y n n o ś c i o p e r a c y jn o -d o c h o d z e -
w s t y c z n i u 1 9 4 5 r o k u , p o r o z w ią z a n iu I P u łk u S t r z e l ­
n i o w e . N i e b y ł o d la n a s u s t a l o n y c h g o d z in p r a c y a n i
c ó w P o d h a la ń s k i c h A K , n i e z ł o ż y ł b r o n i i s t a n ą ł n a c z e ­
w o l n y c h c h w i l n a ż y c i e o s o b i s t e . O r o z r y w k a c h n ik t n i e
le tr z y d z ie s to o s o b o w e j g r u p y .
m y ś l a ł , w L im a n o w e j n i e b y ł o z r e s z t ą n a w e t k in a .
W a lk a z „ Ł a z ik ie m ” z a p o w ia d a ła s i ę k r w a w o , a l e lu
P o c h ła n i a ła n a s b e z r e s z t y p r a c a i w a lk a . W d u ż y m
n a s t ą p iła n ie s p o d z ia n k a . W d n i u 7 l i p c a 1 9 4 5 r o k u s p e ­
s t o p n iu o d c z u w a liś m y pom oc sp o łe c z e ń s tw a . N ie r a z
c j a l n y g o n ie c d o s t a r c z y ł d o P U B P w L im a n o w e j l i s t od
p r z y c h o d z il i d o n a s l u d z i e z o d l e g ł y c h m i e j s c o w o ś c i , a b y
„ Ł a z ik a ” , w k t ó r y m p r z y w ó d c a g r u p y w y r a ż a ł g o t o w o ś ć
u ż a li ć s i ę i p o w ia d o m ić o r o z b o ja c h . N i e z a p o m n ę jecl
z ł o ż e n i a b r o n i p o d w a r u n k ie m u z y s k a n i a g w a r a n c j i b e z ­
n e j z t a k i c h w i z y t . N a s p i e n io n y m k o n iu p r z y b y ł m i e s z ­
p ie c z e ń s t w a . S t a n o w i s k o w ł a d z b y ł o j e d n o z n a c z n e : „ Ł a ­
k a n i e c P r z y s z o w e j z p r z e r a ż a j ą c ą w ia d o m o ś c ią :
z ik o w i” i j e g o p o d k o m e n d n y m n a le ż y dać sza n se p o­
— N a p a c l n a C a b a lę ... z a b ili c ó r k ę K a z ię !
w r o t u d o n o r m a ln e g o ż y c ia . 11 l i p c a 1 9 4 5 r o k u g r u p a
N a t y c h m i a s t z a b r a łe m l u d z i i z a t r z y m a n ą n a r y n k u
„ Ł a z ik a ” u j a w n i ł a s i ę w P U B P w N o w y m S ą c z u .
c ię ż a r ó w k ą p o j e c h a l iś m y na m ie jsc e z b r o d n i o d le g łe
O d a ls z y c h lo s a c h J o n a W ą c h a ły d o w ie d z ia ł e m s ię
n i e c o p ó ź n ie j . H e r s z t n a j o k r u t n ie j s z e j b a n d y n a P o d h a ­ o 3 km .
F r a n c is z e k C a b a ła b y ł z n a n y m w p o w i e c i e l i m a n o w ­
lu , „ O g ie ń ” , u z n a ł k r o k „ Ł a z ik a ” z a d e z e r c j ę . B y ł o to
s k im d z ia ł a c z e m s p o łe c z n y m . A k tu a ln ie b y ł p r e z e se m
j e d n o z n a c z n e z w y r o k ie m ś m ie r c i . 2 m a j a 194G r o k u
P o w ia to w e g o Z a r z ą d u S L . Ś m ia ły i a k t y w n y d z ia ła c z ,
krw aw y w a ta ż k a s p e łn ił s w o ją groźbę. Jan W ą c h a ła

38
 d o w ó d c a o d d z ia ł u B C h w c z a s i e o k u p a c j i, p o w y z w o l e ­
n iu b e z p o ś r e d n io u c z e s t n ic z y ł w a k c j i r e f o r m y r o ln e j .
C a b a ła m ie s z k a ! w „ r e s z t ó w c e ” z p o d z ia łu d ó b r z ie m ia ­
n in a R om ana Ż u k a - S k a r s z e w s k i e g o . W ie lu p r z e c iw n i­
k ó w w ł a d z y l u d o w e j n i e m o g ło m u t e g o w y b a c z y ć . C a -
b a l a z o r g a n iz o w a ł w P r z y s z o w e j o r m o w c ó w i s a m r ó w ­
n i e ż p o s ia d a ł b roń . G rożono mu s p a l e n ie m dom u
i ś m ie r c ią .
O o k o li c z n o ś c i a c h n a p a d u o p o w ie d z ia ł a t e le w id z o m
w d n i u 31 m a r c a 1969 r o k u c ó r k a F r a n c is z k a C a b a ły ,
A n n a , k tó r a p r z e d l a t y s t o c z y ł a n ie r ó w n ą w a lk ę z b a n d ą
lic z ą c ą o k o ło d w u d z i e s t u o s ó b . O to j e j o p o w ie ś ć :
O jc ie c w y j e c h a ł w ty rn d n i u d o P i s a r z o w e j . B y ł j u ż w te d y
p r e z e s e m P o w ia to w e g o K o m i te t u S t r o n n i c t w a L u d o w e g o i p r z e ­
w o d n ic z ą c y m K o m i te t u R e f o r m y R o ln e j, p r e z e s e m G m in n e j
S p ó łd z ie ln i „ S a m o p o m o c C h ło p s k a -’ i c z ło n k ie m P r e z y d iu m P o ­
w i a to w e j R a d y N a r o d o w e j w L im a n o w e j. T r ó j k a r o d z e ń s t w a —
J a n e k , S ta s z e k i Z o s ia — p r z e b y w a li w t e d y w sz k o le . C z te r n a ­
s t o l e t n i a s i o s t r a K a z ia w y s z ł a n a c h w ilę , n a to m i a s t w d o m u b y ­
ł a m a m a , b r a c i a — J ó z e k i R o m e k , s i o s t r y — S t a s z k a i M a ry s ia .
U b r a n y c h n a b i a ł o b a n d y tó w z o b a c z y ła m p rz e z o k n o i k rz y k ­
n ę ła m d o m a m u s i:
— B a n d a , k ła d ź s ię n a p o d ło g ę !
B a n d y c i w y w a ż y li d r z w i w e jś c io w e i z n a jd o w a li s ię j u ż
w k o r y t a r z u . W o s t a tn i e j c h w ili u d a ło m i s i ę z a m k n ą ć d rz w i
o d d z ie la ją c e k o r y t a r z o d r e s z t y d o m u . Z a c z ę li s i ę d o b ija ć , p r ó ­
b o w a li w y ła m a ć d r z w i — w t e d y o d d a ła m p ie r w s z ą s e r i ę z a u t o ­
m a t u . B a n d y c i w y b ie g li n a z e w n ą t r z d o m u i w y c o f u ją c s ię r z u ­
c ili g r a n a t , k t ó r y o d b i ł s ię o d r a m y o k i e n n e j i e k s p lo d o w a ł n a
p o d w ó - z u . W z ię ła m d r u g i a u to m a t, k a r a b i n i k i l k a g r a n a t ó w
i p o b ie g ła m n a s t r y c h , n a k t ó r y m z n a j d o w a ł s i ę j u ż b r a t J ó z e k .
B a n d y c i z a c z ę li o s t r z e l i w a ć d o m z k ilk u s t r o n , p o te m p r ó b o w a l i
p o d c h o d z ić b liż e j, w t e d y j a z a c z ę ła m s t r z e l a ć i u d a ło m i s i ę ic h
p o w s tr z y m a ć . C o f n ę li się. z n ó w o s tr z e liw a li d o m i k i l k a r a z y
s t a r a l i s ię p o d c h o d z ić , a l e z a k a ż d y m r a z e m o t w i e r a ł a m o g ie ń .
J ó z e k p r z y n o s ił m i a m u n i c ję , p o te m j e d n a z k u l t r a f i ł a g o w r ę ­
k ę . B r o n iliś m y s ię p rz e z c z te r y g o d z in y , w k o ń c u b a n d y c i o d ­
40
s t ą p i l i o d n a s z e g o d o m u i o p u ś c ili w io s k ę , z a b i e r a j ą c r a n n e g o .
M a m a , k t ó r a w j a k i e ś p ó ł g o d z in y p ó ź n ie j w y s z ła z d o m u z J ó z ­
k ie m , b y z ro b ić m u o p a tr u n e k , p ie r w s z a z o b a c z y ła c ia ło K a z i
n a d r o d z e . G d y j a b r o n i ła m s ię n a s t r y c h u , b a n d y c i z ła p a li j ą
w p o b liż u d o m u i b ili j ą , c h c ą c d o w ie d z ie ć się , g d z ie j e s t ta t u ś .
N i e lu d z k o s k a t o w a n ą z a s tr z e l i li i z a p o w ie d z ie li, ż e t a k i s a m los
s p o t k a c a łą r o d z in ę C a b a łó w .
P o s t r z e l o n e g o p r z e z A n n ę b a n d y t ę k o m p a n i p r z e n ie ­
ś li do s ą s ia d a C a b a ły . G o s p o d a r z , M a r c in I w a n , n ie ­
c h ę t n i e u d z ie l ił im p o m o c y , n ie p r z e c i w s t a w i a ł s i ę j e d ­
n a k b a n d y t o m w o b a w i e o w ł a s n e ż y c ie . J e d e n z n i c h
n a p is a ł c o ś n a k a r t c e p a p ie r u , p r z y ło ż y ł p ie c z ą t k ę i w r ę ­
c z a j ą c ś w i s t e k M a r c in o w i, n a k a z a ł o d n ie ś ć g o d o p r o ­
b o s z c z a p a r a f i i w P r z y s z o w e j . W id z ą c , ż e g o s p o d a r z o c ią ­
g a s i ę , z a g r o z ił m u a u t o m a t e m .
M a r c in d o r ę c z y ! k a r t k ę k s ię d z u . P r o b o s z c z p r z e c z y ­
t a ł : „ W ie l e b n y k s i ę ż e . P r o s z ę w y z n a c z y ć n a t y c h m i a s t
f u r m a n k ę d la r a n n e g o " . P r o ś b a b y ł a p o d p is a n a n i e c z y ­
te ln ie i p o t w ie r d z o n a o k r ą g łą p i e c z ę c i ą A r m ii K r a j o ­
w e j . O b lic z e k s i ę d z a n i e z d r a d z a ło ż a d n y c h u c z u ć . O d ­
p r a w ił p o s ła ń c a b e z s ło w a .
P o p r z y b y c iu d o P r z y s z o w e j u s t a l i l i ś m y , ż e b a n d a
o d d a l i ł a s i ę w k ie r u n k u Ł ą c k a w p o w i e c i e n o w o s ą d e c ­
k im . W p o ś c ig z a u c h o d z ą c y m i w y s ł a ł e m g r u p ę o p e r a ­
c y jn ą pod d o w ó d z tw e m p p or. W ła d y s ła w a T r y b u s ia .
b y ł e g o d o w ó d c y a lo w s k i e j g r u p y d y w e r s y j n e j z L ib ią ­
ż a . W o k o li c a c h J a z o w s k a g r u p a o p e r a c y j n a n a p o t k a ł a
w r a c a j ą c ą f u r m a n k ę . B e z w ię k s z e g o t r u d u r o z p o z n a n o
p le b a ń s k i e g o w o ź n i c ę . W y p y t y w a n y d a w a ł n ie w y r a ź n e
o d p o w ie d z i, a w k o ń c u p r z y z n a ł s ię , ż e o d w o z ił „ ż o ł n i e ­
rzy , z k tó r y c h je d e n b y ł ranny".
N a k a z a n o m u j e c h a ć d o m i e j s c a , g d z i e s i ę z n im i
r o z s t a ł. Z a w a h a ł s i ę , l e c z w k o ń c u z a w r ó c ił k o n ie . K i l ­
k u f u n k c j o n a r iu s z y b e z p ie c z e ń s t w a i m i l i c j i w s ia d ło n a
f u r m a n k ę , in n i p o s z li p ie s z o . P o d r o d z e m ó w io n o o n a ­ a reszto w a n o i przekazano U rzędow i B e z p ie c z e ń s t w a
p a d z ie . F u r m a n p r z y s ł u c h iw a ł s i ę w m ilc z e n iu a ż d o w N o w y m S ą c z u , a m e l in ę z li k w i d o w a n o .
c h w i l i , k i e d y u s ł y s z a ł , ż e z a b it o n i e l e t n i e d z ie c k o C a - P o n a p a d z ie n a r o d z in ę C a b a ly r o z t o c z o n o n a d n ią
b a ły . W t e d y z a t r z y m a ł k o n ie i s p y t a ł: o p ie k ę . A n n a o p u ś c i ła t e r e n z e w z g l ę d u n a w ł a s n e b e z ­
— Z a b ili m a ł ą K a z i ę ? N a p e w n o z a b ili? p ie c z e ń s t w o , a z a s w o j ą o d w a g ę i d z ie l n ą p o s t a w ę z o ­
A p o t e m ła m i ą c y m s i ę g ł o s e m o z n a j m ił: s t a ł a o d z n a c z o n a K r z y ż e m W a le c z n y c h .
— P a n i e p o r u c z n ik u ... ź l e j e d z i e m y . K a ż d y s y g n a ł , k a ż d ą u z y s k a n ą i n f o r m a c j ę n a le ż a ło
N i e w ia d o m o b y ł o , c z y k ła m ie , c z y m ó w i p r a w d ę . s k r u p u l a t n ie s p r a w d z a ć . W f e r w o r z e p r a c y n ie t r u d n o
M u s i e li m u j e d n a k z a u f a ć . F u r m a n z a w r ó c ił j e s z c z e r a z . b y ł o p r z e c ie ż o p o m y łk ę .
P o n ie c a ł e j g o d z i n i e g r u p a o p e r a c y j n a d o j e c h a ł a d o w s i Z końcem k w ie tn ia 1 9 4 6 r o k u o t r z y m a łe m w ia d o ­
K a d c z a . W o ź n ic a w s k a z a ł s t o j ą c y n a u b o c z u ła d n y m u ­ m o ś ć , ż e le k a r z Z y g m u n t D . z T y m b a r k u w s p ó łp r a c u j e
ro w a n y dom . z p o d z ie m ie m . Do s p r a w d z e n ia p o w y ższej in f o r m a c j i
— T o t a m — p o w ie d z ia ł c i c h y m g ło s e m . p o s łu ż y łe m s ię p e w n y m f o r t e le m . W s p ó l n ie z d w o m a
P o d e s z li p o d d o m , w k t ó r y m p a n o w a ł a c is z a . D o m p r a c o w n ik a m i u r z ę d u s ł u ż b o w ą s k o d ą p o j e c h a l iś m y d o
b y ł p u s t y . P r z e p r o w a d z o n o r e w i z j ę , k ló r a p o t w ie r d z iła T y m b a r k u . U d a w a l i ś m y „ t a m t y c h ” z la s u .
in f o r m a c j ę w o ź n ic y . O k a z a ło s i ę , ż e w budynku b y ła — J e d e n z n a s z y c h j e s t c ię ż k o r a n n y — p o w ie d z ia ­
g ł ó w n a m e l in a b a n d y . N a p a r t e r z e w o b s z e r n e j s a l i s i a ­ łe m d o d o k t o r a Z y g m u n t a D . — P o t r z e b n a n a t y c h m ia ­
ło o k o ło d w u d z i e s t u d r e w n i a n y c h p r y c z , n a p i ę t r z e z n a j ­ s to w a p om oc.
d o w a ł a s i ę k o m p l e t n i e w y p o s a ż o n a k a p lic a . W s k r y t c e L ek a rz b e z w a h a n ia w s ia d ł d o sa m o c h o d u , N ie w z b u ­
z a o łt a r z e m o d n a le z i o n o z r a b o w a n e p r z e d m i o t y : t o w a r y , d z ił je g o p o d e jr z e ń fa k t, ż e p o s łu g u je m y s ię sa m o c h o ­
m u n d u r y i d o k u m e n t y n ie k t ó r y c h u p r z e d n io z a m o r d o ­
d e m , ż e d z ia ła m y w j a s n y d z ie ń .
w a n y c h lu d z i.
— J e d z ie m y w k ie r u n k u M s z a n y D o in c j — p o l e c i ­
W ś r ó d d o k u m e n t ó w z n a j d o w a ły s i ę t a k ż e l e g i t y m a ­
łe m k ie r o w c y .
c je słu ż b o w e tr z e c h zam ordow anych p r a c o w n ik ó w
P o k r ó tc e z r e la c jo n o w a łe m te r a z p r z e b ie g o s t a t n ie j
P U B P w N o w m S ączu .
a k c j i. L e k a r z s ł u c h a ł z d u ż y m z a in t e r e s o w a n ie m . N ie
W ię k s z a ilo ś ć b u t e l e k w i n a u k r y t y c h w p iw n ic a c h ukryw ał sw eg o p o d z iw u d la „udanej r o b o t y ". K o lo
p o c h o d z ił a z o w o c a r n i w T y m b a r k u k o ło L im a n o w e j , D obrej z a t r z y m a łe m sam och ód . P r z e s z liś m y k ilk a s e t
g d z i e k il k a d n i w c z e ś n ie j d o k o n a n o n a p a d u r a b u n k o w e ­ m e t r ó w . W y b r a łe m m a ł ą p o la n k ę n a z b o c z u g ó r s k im .
go- — T u p r z y n io s ą ra n n eg o .
W p i w n ic a c h p r z y ła p a n o u k r y w a j ą c e g o s i ę g o s p o d a ­ Z y g m u n t D . n a d a l n i c n i e p o d e j r z e w a ł. W y m i e n ia ł
r z a d o m u — W o j c ie c h a G o lo n k ę . P o w i e d z ia ł , ż e m e l i ­ n a z w is k a , ad resy m e lin y i w s p ó łp r a c o w n ik ó w band.
n o w a ła u n i e g o g r u p a J a n a P i s z c z k a — „ O k r z e i” - W k r ó tc e w ie d z ia łe m j u ż p r a w ie w s z y s t k o , w ię c p r zery ­
d z ia ła j ą c a n a t e r e n i e p o w i a t u n o w o s ą d e c k ie g o . G o lo n k ę w a j ą c d a l s z e w y n u r z e n i a d o k t o r a p o w ie d z ia ł e m :

42
 — M u si p a n p r z y z n a ć , d o k to r z e , ż o U B l e ż n ie ź l e « G a w r o n » ” . N a d le ś n i c z e m u p o d g r o ź b ą ś m ie r c i z a b r o ­
p r a c u je . n io n o p o w ia d o m i e n ia w ła d z p r z e d u p ły w e m n o c y .
P r z e d s t a w ił e m s ię . S p o d z ie w a łe m s i ę z a s k o c z e n ia , a le N a ty c h m ia s to w y p o ś c i g w p r a w d z i e n i e d a ł r e z u lt a ­
t o , c o u j r z a łe m i u s ł y s z a łe m , p r z e s z ło m o j e o c z e k iw a n ia . t u , a l e k ilk a n a ś c ie d n i p ó ź n ie j u d a ło n a m s i ę u j ą ć n i e ­
D r Z y g m u n t D . n i e z d o ła ł o p a n o w a ć p e w n e j c z y n n o ś c i k tó r y c h sp ra w có w .
f i z j o lo g i c z n e j b e z tr u d u n a o g ó ł k o n i r o lo w a n e j p rzez F u n k c j o n a r iu s z e U B i M O n a k a ż d y m k r o k u d a w a li
c z ło w ie k a . d o w o d y m ę s t w a , o d w a g i i w e w n ę t r z n e g o z a a n g a ż o w a n ia .
Już w d rodze p o w r o tn e j u ło ż y ł e m w m y ś li p la n D l a p o t w ie r d z e n i a t y c h s ł ó w p r z y to c z ę je d e n z w ie lu
a k c ji. p r z y k ła d ó w . W e w c z e s n y c h g o d z in a c h r a n n y c h 19 k w i e t ­
W u r z ę d z ie p o d c z a s k r ó tk ie j o d p r a w y p r z y d z ie lo n e n ia 1946 roku gru p a z ło ż o n a z p ię c i u p r a c o w n ik ó w
z o s ta ły z a d a n ia . K ilk a grup p r a c o w n ik ó w w y r u s z y ło P U B P i d w ó c h f u n k c j o n a r iu s z y M O w y r u s z y ł a n a a k c ję .
n a t y c h m i a s t p o d w s k a z a n e a d r e s y . A k c j a p o w io d ła s i ę I c h c e le m b y ł a k o n f i s k a t a b r o n i n i e l e g a l n i e p o s ia d a n e j
w p e łn i . A r e s z t o w a n o k ilk u c z ło n k ó w i w s p ó łp r a c o w n i­ p r z e z k ilk u m i e s z k a ń c ó w g r o m a d y K a s in k a M a ła . T r a s ę
k ó w b a n d o r a z z l i k w i d o w a n o d a ls z e m e l i n y . M s z a n a D o ln a — K a s in k a t r z e b a b y ł o p r z e b y ć p ie s z o .
P o d z ie m i e r e a k c y jn e n ic t y l k o p r o w a d z iło d z ia ł a l­ P o k i l k u s e t m e t r a c h u s t ą p i ł y o s t a t n i e o z n a k i s e n n o ś c i.
n o ś ć k o n t r r e w o lu c y j n ą . H a s ia p o l i t y c z n e , k t ó r y m i b a ła ­ S z l i w m i lc z e n i u , c z u j n i i u w a ż n i.
m ucono lu d n o ś ć , w c a le n ie p r z e s z k a d z a ły rzekom ym Z u s t ę p u j ą c e g o p o w o li m r o k u w y ł o n i ł y s i ę w p e w n e j
o b r o ń c o m d e m o k r a c ji w d o k o n y w a n iu lic z n y c h n a p a d ó w c h w ili d w ie f u r m a n k i. O b ie w y p e łn io n e b y ły lu d ź m i
rabunkow ych na s p ó ł d z ie l n ie , in s ty tu c j e p a ń stw o w e, w m undurach W P . F u n k c j o n a r iu s z e n ic n i e w i e d z i e l i
s k le p y i o s o b y p r y w a tn e . 0 o b e c n o ś c i w o j s k a w r e j o n i e M s z a n y D o ln e j . K ilk a n a ­
W c z e s n ą w i o s n ą 1 9 4 6 r o k u z g ło s z o n o n a m , ż e o ś m iu stęp n y ch sek u n d w y ja ś n iło w ą tp liw o ś c i. W śró d „ ż o ł­
lu d z i d o k o n a ło napadu na n a d le ś n ic z e g o T ad eu sza n i e r z y ” r o z p o z n a n o c z ło w ie k a , k t ó r y p r z e d p a r o m a d n ia ­
O s t r o w s k ie g o z K a m ie n i c y . Z r a b o w a n o 2 9 9 0 0 0 z ło t y c h , m i z b ie g i z w ię z ie n i a .
k t ó r e p o d j ą ł o n p o p r z e d n ie g o d n i a w b a n k u w N o w y m D o w ó d c a g r u p y o p e r a c y j n e j n ie z a w a h a ł s i ę p o d ją ć
S ą c z u n a w y p ł a t ę d la r o b o t n i k ó w le ś n y c h i w o z a k ó w . n ie r ó w n e j w a lk i. S ie d m iu f u n k c j o n a r iu s z y o d w a ż n ie
W w y n i k u d o c h o d z e n ia o k a z a ło s i ę , ż e n a p a s t n ic y b y ­ w y s t ą p i ł o p r z e c i w k ilk a k r o t n i e s i l n i e j s z e m u p r z e c iw n i­
l i d o b r z e p o in f o r m o w a n i o p o d j ę c i u i p r z e w o ż e n iu p ie ­ k o w i. W y m ia n a s t r z a ł ó w t r w a ła p ó l g o d z in y .
n i ę d z y d o K a m ie n i c y . U p r z e d n io u p r o w a d z ili o n i s e k r e ­ Z d e c y d o w a n a p o s t a w a f u n k c j o n a r iu s z y z m u s iła t a m ­
t a r z a n a d le ś n ic t w a , k t ó r e g o s t e r r o r y z o w a l i p is t o le t a m i t y c h d o o d w r o t u . I c h s t r a t y w y n i o s ł y j e d n e g o z a b it e g o
i z a w i e d l i p o d d o m O s t r o w s k ie g o . N a d le ś n i c z y , s ł y s z ą c 1 d w ó c h r a n n y c h . Z d o b y t o d w a k a r a b in y , g r a n a t y i a m u ­
g ł o s s e k r e t a r z a , o t w o r z y ł d r z w i. B a n d a w t a r g n ę ła d o n ic j ę . B y ł a to — j a k s i ę o k a z a ło — g r u p a z o d d z ia ł u „ O g ­
m ie s z k a n ia , s p lą d r o w a ła je d o s z c z ę t n ie , a z n a la z ł s z y n ia ” p o d d o w ó d z tw e m „ W ic h r a ” — K a r o la M ie r z w y .
p ie n i ą d z e , z a g a r n ę ła j e , z o s t a w i a j ą c p o k w it o w a n ie : „ N a T e j s a m e j n o c y g r u p a ta , p o d a ją c s i ę z a f u n k c j o n a r iu s z y
w ł a s n e p o t r z e b y N S Z s k o n f is k o w a n o 2 9 9 0 0 0 z ło t y c h — b e z p ie c z e ń s t w a , n a p a d ła n a k la s z t o r c y s t e r s ó w w S z c z y -

44 45
r z y c u . o r a z . d o k o n a ła w ła m a n i a d o m i e j s c o w e g o b r o w a r u
i d o s k l e p u s p ó ł d z ie l c z e g o w S k r z y d ln e j . C a ły z r a b o w a ­
n y p r z e z n ią t o w a r z o s t a ł p ó ź n ie j o d z y s k a n y .
W y p e łn i o n e p r a c ą d n i u ł y w a ł y s z y b k o . Z b li ż a ł s i ę
c z e r w i e c 1 9 4 6 r o k u . C a ły k ra j ż y ł z b li ż a j ą c y m s i ę r e f e ­
r e n d u m . O r g a n iz a c j e p o li t y c z n o i s p o ł e c z n e p o d prze­
w o d n ic t w e m P o ls k ie j P a r t ii R o b o t n ic z e j w y j a ś n i a ł y s p o ­
ł e c z e ń s t w u z n a c z e n ie t e g o w a ż n e g o , h is t o r y c z n e g o w ż y ­
c i u n a r o d u a k tu .
H a s łu , w y s u n i ę t e m u przez p a r t ię i s t r o n n ic t w a
w s p ó ln e g o B lo k u D e m o k r a ty c z n e g o , w z y w a ją c e m u do
g ło s o w a n i a „ t r z y r a z y ta k " *, n i e l e g a l n e o r g a n iz a c j e p r z e ­
c i w s t a w i a ł y s w o j e „ t r z y r a z y n ie " . M a lo w a n o j e fa r b a m i
na m urach i p ło t a c h , w y p i s y w a n o h a s ła s k i e r o w a n e
p r z e c i w k o w ł a d z y lu d o w e j i j e j p r z e d s t a w i c ie l o m . C z ę ­
s t o p o j a w ia ł y s i ę u lo t k i p r z e p o j o n e n i e n a w i ś c i ą d o p a r t ii
i r z ą d u , s ł a w i ą c e M ik o ł a j c z y k a i Z a c h ó d . Z r y w a n o a f i ­
s z e p r o p a g a n d o w e B lo k u D e m o k r a t y c z n e g o , z n ie k s z t a ł­
c a n o i c h t r e ś ć p r z e z d o p is k i. R o d z i m a r e a k c j a ż y ła n a ­
d z ie j ą z w y c ię s tw a i c z y n iła w sz y stk o , aby je o s ią g ­
nąć.
K t ó r e g o ś z t y c h b u r z l i w y c h d n i z a m e l d o w a n o m i, ż e
j e d e n z o b y w a t e l i L im a n o w e j p r o s i o r o z m o w ę z e m n ą .
P r z y ją łe m g o . Z w ie r z y ł s ię , ż e je g o s z e s n a s to le tn ia c ó r ­
k a „ g d z ie ś s i ę z a p o d z ia ła ” , p r a w d o p o d o b n ie z a t r z y m a ła
j ą m i li c j a , l e c z o n n i e w i e , z j a k i e g o p o w o d u . P o s p r a w ­
d z e n i u o k a z a ło s i ę , i ż r z e c z y w i ś c i e d z i e w c z y n ę z a t r z y m a ­
n o p o p r z e d n ie g o d n ia w ie c z o r e m . S c h w y t a n o j ą n a g o -
* K a r t k a d o g ło s o w a n ia z a w i e r a ł a t r z y n a s t ę p u j ą c e p y t a n i a :
1. C z y j e s t e ś z a z n ie s ie n ie m S e n a tu ?
2. C z y c h c e s z u t r w a l e n i a w p r z y s z ł e j k o n s t y t u c j i u s t r o j u g o ­
s p o d a rc z e g o z a p r o w a d z o n e g o p r z e z r e f o r m ę r o l n ą i u n a r o ­
d o w ie n ia p o d s ta w o w y c h g a łę z i g o s p o d a r k i k r a jo w e j , z z a ­
c h o w a n ie m u s ta w o w y c h u p r a w n i e ń i n i c j a t y w y p r y w a t n e j ?
3. C z y c h c e s z u t r w a l e n i a z a c h o d n ic h g r a n i c P a ń s t w a P o l ­
s k i e g o n a B a łt y k u , O d rz e i N y s ie Ł u ż y c k ie j?
4(5
r ą c y m u c z y n k u w c h w i l i , . g d y z r y w a ł a a f i s z e n a w o łu j ą c e
d o g ło s o w a n i a „ t r z y r a z y t a k ” . O z n a j m ił e m to o jc u . N ie
w ie r z y ł . Z a p e w n ia ł o s w o j e j lo j a ln o ś c i o r a z ż e w ty m
d u c h u w y c h o w u j e d z ie c i. P o l e c i ł e m p r z y p r o w a d z ić z a ­
t r z y m a n ą d o g a b in e t u . W e s z ł a b o j a ź l iw ie . a n a w i d o k
o j c a w y b u c h n ę l a p ła c z e m . Z r o b iło m i s i ę ż a l t e g o p o d ­
lo t k a , n ie z d a j ą c e g o s o b i e n a w e t s p r a w y z r ó ż n ic y m i ę ­
d z y „ t r z y r a z y t a k ” a „ t r z y r a z y n ie " . G c ly u s p o k o iła
s i ę n ie c o , z a p y t a łe m :
— C z y w i e s z , z a c o z o s t a ła ś z a t r z y m a n a ?
P a tr z a ła n a m n ie z t r w o g ą z a p ła k a n y m i o c z y m a ,
a p o t e m n a o jc a . M ilc z a ła .
— M ó w , p o w ie d z p r a w d ę — n a k ła n i a ł j ą o jc ie c .
W a h a ła s i ę c h w i l ę i z n ó w r o z p ła k a ła s i ę . O j c ie c n a ­
l e g a ł . W k o ń c u p r z e z ł z y o p o w ie d z ia ł a , j a k to w c z o r a j
z p a r o m a k o le g a m i i k o le ż a n k a m i z d z ie r a ła a f i s z e z m u ­
rów .
— D la c z e g o t o r o b ił a ś ? — z a p y t a łe m .
— N ie w i e m , s a m a n i e w i e m , m ó w i l i , ż e b y t o z r y ­
w a ć ...
O j c ie c b e z r a d n ie r o z ł o ż y ł r ę c e . B y ł z a ła m a n y . S t a r a ł
s i ę w y t ł u m a c z y ć p o s t ę p e k c ó r k i je j w ie k ie m , d z ie c in n ą
g łu p o t ą , p r o s i ł ż a r l i w i e o ł a g o d n e p o t r a k t o w a n ie c a łe j
sp raw y.
Z le c i łe m z w o l n i ć z a t r z y m a n ą , a l e o z n a j m iłe m roz­
m ó w c y , ż e t e r a z j e g o c ó r k a z a m i a s t z r y w a ć , p o w in n a
r o z k le j a ć n a s z e o d e z w y i h a s ła . Z a s k o c z o n y o j c i e c z a ­
p e w n i ł , ż c s a m t e g o d o p il n u j e . O b o j e s z c z e r z e i g o r ą c o
d z ię k o w a li .
N i e p r z y p u s z c z a łe m n a w e t , j a k b a r d z o t e n f a k t p r z y ­
c z y n i s ię d o w z r o s tu a u to r y te tu u r z ę d u i z a u fa n ia do
n a s . O t o p o s t a r a ł s i ę j u ż s z c z ę ś l i w y o j c ie c .
W p a rze z e w z r o ste m a n ty p a ń stw o w e j p ro p a g a n d y
i a k t y w n o ś c i p o li t y c z n e j r e a k c y jn y c h e le m e n tó w s z la
w z m o ż o n a d z ia ła ln o ś ć z b r o j n e g o p o d z ie m ia . N a p a d a n o
n a lo k a l e , n a c z ło n k ó w k o m i s j i o b w o d o w y c h i d e le g a t ó w
s t r o n n i c t w p o li t y c z n y c h , f u n k c j o n a r iu s z y a p a r a tu p a ń ­
s t w o w e g o i p a r ty jn e g o .
S y tu a c j a w y m a g a ła je s z c z e w ię k s z e j o p e r a ty w n o ś c i
i c z u j n o ś c i a p a r a t u b e z p ie c z e ń s t w a . N ie z a l e ż n i e o d o r -
m o w c ó w i e k i p r o b o t n i c z y c h , k t ó r e o b o k z a b e z p ie c z a n ia
lo k a l i k o m is ji obw odow ych, p r z e p r o w a d z a ły szerok ą
a k c j ę u ś w ia d a m ia j ą c ą w ś r ó d m i e s z k a ń c ó w , d o r e j o n ó w
n a j b a r d z ie j zagrożon ych o d d e le g o w a n o p r a c o w n ik ó w
P o w i a t o w e g o U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a P u b lic z n e g o .
D o t a k i c h z a g r o ż o n y c h w p o w i e c i e li m a n o w s k im n a ­
l e ż a ł y o k o l i c e M s z a n y D o ln e j s ą s ia d u j ą c e j z p o w ia t e m
n o w o t a r s k i m . D z i a ł a ł y ta m g r u p y p o d z ie m n e w c h o d z ą c e
W ła d y s ł a w G ł a ż e w s k i , s e k r e ­ E u g e n i u s z T r e p a , p r z e w o d n i­
w s k ła d s i l n e g o i z n a n e g o n a c a ł y m P o d h a lu o d d z ia ł u
t a r z o k r ę g u P P R w C h rz a n ó w - c z ą c y k o n s p ira c y jn e j i p ie r­
pod d o w ó d z tw e m J ó z e fa K u r a s ia „ O g n i a ” . T a m t e j s z a w s z e j p o w o j e n n e j P o w ia to w e j
s k ie m z o k re s u o k u p a c ji 1 s e ­
p la c ó w k a P U B P z o s t a ła w i ę c w z m o c n io n a d o d a t k o w o k r e t a r z K P P P R p o w y z w o lę R a d y N a ro d o w e j w C h rz an o ­
c z te r e m a p r a c o w n ik a m i. B y li to : p p or. W ła d y s ła w n iu w ie
T r y b u ś , s t . s i e r ż . M a r ia n K u lig , k p r . C z e s ła w I l o r a w a —
w s z y s c y z C h r z a n o w s k ie g o , o r a z p lu t . K a z i m i e r z G u s n a r
p o c h o d z ą c y s p o d L w o w a . D o w ó d c ą g r u p y z o s t a ł W ła ­
d y s ł a w T r y b u ś , k ie r u j ą c y a k c ją z M s z a n y D o ln e j . J e g o
p o d w ła d n i m i e li z a b e z p ie c z a ć g m i n y N i e d ź w i e d ź i O l­
sz ó w k ę . p r z e b y w a ć w t y c h m ie jsc o w o ś c ia c h o r a z p o z o ­
s t a w a ć z n im w c o d z ie n n y m k o n t a k c ie .
P e w n e g o d n ia G u s n a r i H o r a w a u d a li s i ę d o b u d y n ­
k u , w k t ó r y m m i e ś c i ł s i ę z a r z ą d g m i n y w N i e d ź w ie d z iu ,
a b y t e l e f o n i c z n i e p o r o z u m ie ć s i ę z k i e r o w n i k i e m g r u p y .
B u d y n e k o d d a lo n y b y ł o d p o ster u n k u M O o k o ło 10 0
m e t r ó w . C h o c ia ż s ą s i e d z t w o p o s t e r u n k u i w c z e s n a p r z e d ­
p o łu d n i o w a p o r a d a w a ł y n i e j a k i e p o c z u c ie b e z p ie c z e ń ­
stw a , f u n k c j o n a r iu s z e z a c h o w a li o stro żn o ść. H oraw a
w s z e d ł d o b u d y n k u , a G u sn a r p o z o sta ł n a z e w n ą tr z . G d y
z a p a la ł p a p ie r o s a , z n ie n a c k a z z a w ę g ł a p r z y s k o c z y ło d o K a r o l W in i a r s k i , p i e r w s z y s t a - E d w a r d C e k ie r a , c z ło n e k P r e -
r o s t a w C h r z a n o w ie z y d iu m R a d y N a r o d o w e j w
48 C h r z a n o w ie , d z ia ł a c z z o k r e s u
o k u p a c j i i p o w y z w o le n iu
 n i e g o c z te r e c h u z b r o j o n y c h lu d z i. N ie z d ą ż y ł n a w e t s i ę ­
g n ą ć p o b ro ń . J e d n o c z e ś n ie w e w n ą tr z b u d y n k u u ję to
H oraw ę. R o z b r o jo n y c h i p o w ią z a n y c h uprow adzono
w o k o lic e g ó r y T u rb a cz.
R o z z u c h w a le n i su k cesem n a p a s t n ic y w y s ia li je sz ­
c z e c z t e r e c h z b i r ó w p o K u l ig a , k t ó r y z d ą ż a ł z O ls z ó w k i
d o N ie d ź w ie d z ia . S p o t k a l i g o n ie d a le k o . K u lig , p r z e c z u ­
w a ją c n ie b e z p ie c z e ń s tw o , n ie d a l s ię z a s k o c z y ć i o d b e z ­
p i e c z y ł b r o ń . N a w e z w a n i e d o p o d d a n ia s i ę b ły s k a w i c z ­
n i e o d d a l k ilk a s t r z a łó w . S k o c z y ł d o p r z y d r o ż n e g o r o w u
i o s t r z e li w u j ą c s i ę b i e g i d o p o s t e r u n k u , g d z i e s p o d z i e ­
w a ł s i ę z a s t a ć k o le g ó w . W y s ł a n e z a n i m p o c is k i o k a z a ­
ł y s i ę n a s z c z ę ś c ie n i e c e l n e i K u l ig o w i u d a ło s i ę d o p a ś ć
p o s te r u n k u . T u d o w ie d z ia ł s ię o lo s ie to w a r z y s z y . N ie
tr a c ą c a n i c h w ili w s ia d ł n a r o w e r i p o je c h a ł d o M sza n y
D o ln e j .
Po o t r z y m a n iu w ia d o m o ś c i o w y c z y n ie p o d z ie m ia

B u d y n k i P U B P w L im a n o w e j (u g ó r y ) i w N o w y m T a r g u . O b y ­
d w a w d n i u 17 k w i e t n i a 1945 r o k u b y ły o b i e k t a m i n a p a d ó w
w N ie d ź w ie d z iu n a ty c h m ia s t s k o n ta k to w a łe m s i ę z d o ­
w ó d c ą o d d z ia ł u K B W . C z t e r d z ie s t u ż o łn i e r z y i k il k u n a ­
s t u f u n k c j o n a r iu s z y w y r u s z y ł o n a m i e j s c e u p r o w a d z e n ia .
Z a t r z y m a l iś m y s i ę w M s z a n i e D o ln e j , s k ą d z a b r a liś m y
K u l ig a . W d r o d z e d o N ie d ź w ie d z ia w y s ł u c h a l i ś m y je g o
r e la c ji.
Ż o łn ie r z e K R W j e c h a l i z a n a m i, z a c h o w u j ą c d y s t a n s ,
g d y ż l i c z y ł e m s i ę z m o ż l i w o ś c i ą z a s a d z k i. P o p r z y b y c iu
n a m i e j s c e p r z e p r o w a d z ili ś m y w s t ę p n e c z y n n o ś c i o p e -
r a c y j n o - ś le d c z e , p odczas k tó r y c h u s t a lo n o n a z w is k o
j e d n e g o z p o m o c n i k ó w g r u p y b io r ą c e j u d z ia ł w n a p a ­
d z ie . O d d z ia ł K B W u d a ł s i ę tr o p e m n a p a s t n ik ó w . U s t a ­
l i l i ś m y , ż e j e d n y m z t y c h , k t ó r z y u p r o w a d z ili f u n k c j o ­
n a r i u s z y b e z p ie c z e ń s t w a , b y ł „ O g n i o w i e c ” J ó z e f K o z y r a ,
z a m i e s z k a ły w K o n i n ie . B e z z w ł o c z n i e u d a l i ś m y s i ę d o
K o n in y . W z a b u d o w a n ia c h K ozyry z n a le z i o n o je d e n
z n is z c z o n y c e k a e m , a m u n i c j ę , r ó ż n e d o k u m e n t y , a m . in .

i B ył w Polsce czas... 49
s p i s w s p ó łp r a c o w n ik ó w „ O g n ia ” . N a p o d s t a w i e t y c h d o ­ p r a c o w n ik a P U B P w L im a n o w e j , o d b y w a j ą c e g o s ł u ż b o ­
k u m e n t ó w d o k o n a n o d a ls z y c h r e w i z j i i a r e s z t o w a ń . w ą p o d r ó ż d o K r a k o w a . I n n y o d d z ia ł, p o d d o w ó d z t w e m
N i e p o w io d ło s i ę n a t o m i a s t ż o łn i e r z o m — p o ś c i g n ie „ G r o ź n e g o ” , s t a n o w i ą c y t r z e c ią k o m p a n i ę u g r u p o w a n ia
d a ł b o w i e m ż a d n y c h r e z u lt a t ó w . „ O g n ia ” , 1 3 s i e r p n ia u p r o w a d z ił z p o c ią g u w o k o li c y
O l o s i e H o r a w y i G u s n a r a d o w i e d z i e l i ś m y s i ę d o p :e - R a b y N iż n e j S t e f a n a L ik u s a — f u n k c j o n a r iu s z a P U B P .
ro w 1947 ro k u . P o o g ło s z e n iu a m n e s tii je d e n z p o d k o ­ i F r a n c is z k a W ło c h a — ż o łn ie r z a K B W . O b y d w a j z g i n ę ­
m e n d n y c h ..O g n ia ” z e z n a ł, w j a k i s p o s ó b z a m o r d o w a n o li. I c h c ia ł a z n a le z i o n o k il k a d n i p ó ź n ie j n a s t a c j i k o le ­
u p r o w a d z o n y c h . N a j p ie r w t o r t u r o w a n o ic h p r z e z w i e l e j o w e j w R a b ie N iż n e j .
g o d z in . G d y j u ż o b a j b y l i p r a w i e n ie p r z y t o m n i z b ó lu , C z ę s t y m s p r z y m ie r z e ń c e m n a s z e j p r a c y b y ł p r z y p a ­
o b m y ś lo n o d l a n i c h o k r u t n ą i m ę c z e ń s k ą ś m ie r ć p r z e z d e k . P r z e k o n a łe m s i ę o t y m n ie j e d n o k r o t n ie . J e d e n z ta ­
r o z e r w a n ie . P o s ł u ż y ł y d o t e g o d w a m ł o d e d r z e w a r o ­ k ic h k a p r y s ó w lo s u s z c z e g ó l n ie u t k w i ł m i w p a m ię c i.
s n ą c e w o d le g ł o ś c i k ilk u m e t r ó w o d s i e b i e . W ie r z c h o łk i B y ł o to p o d c z a s k o le j n e j a k c j i p r z e c i w k o „ O g n io w i"
d r z e w ś c i ą g n i ę t o r a z e m i p r z y w ią z a n o f u n k c j o n a r iu s z y z k o ń c e m s i e r p n ia 1 9 4 6 r o k u . A b y u n ik n ą ć li k w i d a c j i ,
g ło w a m i w d ó ł — p r a w e r ę c e i n o g i d o je d n e g o d rzew a , g r u p a „ L is a ” o t r z y m a ła p o l e c e n i e r o z p r o s z e n ia s i ę w t e ­
le w e — d o d r u g ie g o . W t e d y p r z e c i ę t o lin y i drzew a, r e n ie . D w a j jej c z ło n k o w ie : „ P o d k o w a ” i „ B r z y t w a ” ,
w r a c a j ą c d o p io n u , r o z d a r ły c ia ła . z a m e l i n o w a l i s i ę w Z a m ie ś c iu k o l o T y m b a r k u . W k r ó tc e
I m b li ż e j b y ł o r e f e r e n d u m , t y m m o r d e r s t w a i n a p a d y n a w ią z a ł z n im i k o n ta k t d e z e r te r MO z T ym barku.
w z m a g a ły s i ę . S p a le n i e p o steru n k u M O w K a m io n c e W s z y s c y t r z e j u ż y w a l i n a c a łe g o — d u ż o i c z ę s t o r a c z y ­
M a łe j , z d e m o l o w a n i e lo k a l u P r R w T ym barku, napad l i s i ę a lk o h o le m . O d c z u w a li j e d n a k p o t r z e b ę w y k o n a n ia
n a p o s t e r u n e k M O w Ł u k o w i c y , z a b ó j s t w o S t e f a n a L i- ja k ie g o ś sk o k u .
z o n ia , f u n k c j o n a r iu s z a P U B P , i d w ó c h i n n y c h p r a c o w n i­ 2 0 s i e r p n i a p o s p o ż y c i u w i ę k s z e j i l o ś c i w ó d k i z a p a d ła
k ó w w M s z a n ie D o ln e j — t o b il a n s z a l e d w i e k il k u d n i. d e c y z ja n ap ad u . U k ry ci w p r z y d r o ż n y m r o w i e c z e k a li
D z ie ń 3 0 c z e r w c a 1 9 4 6 r o k u n i e o d r a z u z m i e n i ł s y ­ n a j a k ą ś o k a z ję .
t u a c j ę w t e r e n i e . C h o c ia ż z d e c y d o w a n a w i ę k s z o ś ć n a r o ­ O d s t r o n y K r a k o w a n a d j e c h a ł a u t o b u s P K S . B y ł to
d u u d z ie l ił a s w e g o p o p a r c ia m ło d e j w ł a d z y lu d o w e j , to sta ry , w y s łu ż o n y sa m o ch ó d c ię ż a r o w y p rzy sto so w a n y
j e d n a k e l e m e n t y r e a k c y j n e n i e z a p r z e s t a ły s w o j e j z b r o ­ d o p r z e w o z u lu d z i. N a p a s t n i c y c h w i e j ą c s i ę n a n o g a c h
d n ic z e j d z ia ła ln o ś c i. T e r r o r y s t y c z n e o d d z ia ł y g r a s o w a ły w y l e ź l i z r o w u . N a w i d o k u z b r o j o n y c h l u d z i k ie r o w c a
n a d a l. C oraz w ię k s z ą a k ty w n o ść p r z e j a w ia ć zaczął z a t r z y m a ł w ó z , n i e w y ł ą c z y ł j e d n a k s i ln i k a . Z tr u d e m
„ O g i e ń ” i p o d p o r z ą d k o w a n e m u n a P o d h a lu u z b r o j o n e i n ie b ez p o m o c y k o m p a n ó w „ P o d k o w a ” w s z e d ł p o m e ­
g r u p y . „ O g i e ń ” z a c z ą ł n a p a d a ć n a w e t n a p o c ią g i p a s a ­ ta lo w y c h s t o p n ia c h do w n ę tr z a sam och od u . W ty m
ż e r s k ie , g r a b ić podróżnych i m ordow ać n a p o tk a n y c h m o m e n c ie z k a b i n y k i e r o w c y w y s k o c z y ł a k o b ie t a . W p o ­
W śró d n ic h p r a c o w n ik ó w b e z p ie c z e ń s t w a i c z ło n k ó w goń r z u c il i s i ę dw aj p o z o s t a li. K i e r o w c a j a k b y n a to
p a r t ii. 16 li p c a 1 9 4 6 r o k u w c z a s i e n a p a d u n a p o c ią g c z e k a ł — s iln ik z a w y ł i sa m o c h ó d r u s z y ł z m ie js c a . Z a ­
w r e j o n i e S u c h e j u p r o w a d z o n o T a d e u s z a K o s o w s k ie g o , m r o c z o n y a lk o h o le m „ P o d k o w a ” n i e z a r e a g o w a ł. C ię ż k o

50 51
o s u n ą ł s i ę n a ła w k ę i... p o c h w i l i r o z le g ło s i ę d o n o ś n e
c h r a p a n ie .
K i lk a n a ś c ie m i n u t p ó ź n ie j s i e d z i a ł j u ż p r z e d e m n ą
w g a b in e c ie . J e s z c z e n ie b a rd zo z d a w a ł s o b ie s p r a w ę
z t e g o , c o z a s z ło . G d y p r z y s z e d ł j a k o t a k o d o s ie b ie ,
r e g o ś d n ia p o j e c h a ł d o K a m ie n i c y i ta m n a t k n ą ł s i ę n a
„ O g n i o w c ó w ” . D łu g o n i e w i e d z i e l i ś m y , c o s i ę z n im s t a ­
ło . D o p ie r o w c z a s i e l i k w i d a c j i j e d n e g o z b u n k r ó w „ O g ­
n i a ” z n a le z io n o w i e l e d o k u m e n t ó w p o m o r d o w a n y c h l u ­
d z i, w ś r ó d k t ó r y c h b y ł a r ó w n ie ż l e g i t y m a c j a L e c h o w i­

p r z e s ł u c h a n o g o . J e g o z e z n a n ia w n i o s ł y w i e l e i s t o t n y c h cza.
s z c z e g ó ł ó w d o r o z p r a c o w a n ia „ O g n ia ” . Od p a ź d z ie r n ik a 1946 rok u w r e j o n i e S k r z y d ln e j ,
O d k u l p o d z ie m ia g i n ę l i n i e t y l k o f u n k c j o n a r iu s z e S zczyrzyca i J o d ło w n ik a r o z p o c z ę ła d z ia ł a ln o ś ć n o w a
b e z p ie c z e ń s tw a i m ilic j i, c z ł o n k o w i e PPR i ż o łn i e r z e g r u p a p o d d o w ó d z t w e m „ B ły s k a ” — W ło d z i m i e r z a M o -
K B W . W m i a r ę j a k c e l e p o li t y c z n e z a c z ę ł y s c h o d z i ć n a r e j k i i s t a n o w i ła t z w . „ t e r e n ó w k ę ” o d d z ia ł u N S Z „ S a l ­
d a ls z y p la n , o f i a r a m i c o r a z l i c z n ie j s z y c h n a p a d ó w ra­ w y " , d z ia ła j ą c e g o p r z e w a ż n ie w p o w i e c i e b o c h e ń s k im .
b u n k o w y c h s t a w a ły s ię r ó w n ie ż o s o b y c y w iln e . P o d c z a s O k r u c ie ń s tw o „ S a lw y ” z n a n e b y ło n ie t y lk o w b o c h e ń ­
w y p e ł n i a n i a s w o ic h o b o w ią z k ó w z a w o d o w y c h g i n ę l i c z ę ­ s k i m , a l e t a k ż e w s ą s ie d n ic h p o w ia t a c h — li m a n o w s k im
s t o k r o ć p r a c o w n ic y r ó ż n y c h in s ty tu c j i, lu d z ie n ie za­ i s ą d e c k im .
a n g a ż o w a n i p o li t y c z n i e . „ B ł y s k ” o t r z y m a ł o d „ S a l w y ” p o l e c e n i e u t w o r z e n ia

O f ia r ą t a k ie g o n a p a d u s t a ł s i ę m . i n . W ła d y s ła w K ita , o d d z ia ł u i w p r z e c i ą g u k r ó t k ie g o c z a s u z w e r b o w a ł k i l ­

k ie r o w n ik G S w Ł u k o w ic y . P ó ź n ą n o c ą 23 s ie r p n ia 1946 k u n a s t u lu d z i. B y li w ś r ó d n i c h c z ło n k o w ie p o d z ie m n y c h
roku k il k u n a s t o o s o b o w a b a n d a n a p a d ła n a j e g o dom . o r g a n iz a c j i z o k r e s u o k u p a c j i, a t a k ż e lu d z i e n o w i, b e z
O p r ó c z K ity , je g o ż o n y i b r a ta b y ł z n im je s z c z e z n a jo ­ k o n s p ir a c y jn e g o sta ż u .
m y , J a n D y r e k , s k a r b n i k s p ó ł d z ie l n i. N a p a s t n i c y o t w o ­ N a ty c h m ia s t p o s fo r m o w a n iu bandy p r z y s t ą p ił

r z y li o g ie ń d o o k ie n b u d y n k u , p r ó b u j ą c r ó w n o c z e ś n ie „ B ły s k ” do d z ia ła n ia . W c ią g u je d n ej nocy dokonał
w y w a ż y ć d r z w i. B r a t K i t y u k r y ł s ię na stry ch u . Jan t r z e c h n a p a d ó w r a b u n k o w y c h : n a k a s ę s p ó ł d z ie l n i w J o ­
D y r e k , k tó r y w y s k o c z y ł p r z e z o k n o , p r ó b u ją c w y k o r z y ­ d ło w n ik u , n a G S „ S a m o p o m o c C h ło p s k a ” w S k r z y d ln e j
s t a ć k r ó tk ą p r z e r w ę w s t r z e la n in i e , z o s t a ł c ię ż k o r a n n y . i n a s k l e p s p o ż y w c z y w S z c z y r z y ć u . Z p o k o n a n ie m o d ­
P o d o b n ie p r ó b o w a ł u r a t o w a ć s i ę W ła d y s ła w K i t a . B i e ­ le g ło ś c i m ię d z y ty m i m i e j s c o w o ś c i a m i n a p a s t n ic y n ie
g n ą c e g o p r z e z p o d w ó r z e d o s i ę g ł y k u l e . Z g in ą ł n a m i e j ­ m i e li z b y t n i c h t r u d n o ś c i, p o s ł u g i w a l i s i ę b o w i e m c ię ż a ­
r ó w k ą z k la s z t o r u w S z c z y r z y c u .
sc u .
W ty m sa m y m c z a sie je d n a z p o d p o r z ą d k o w a n y c h 9 li s t o p a d a 1 9 4 6 r o k u „ B ły s k " i t r z e c h j e g o k o m p a ­
„ O g n i o w i” g r u p u p r o w a d z iła i z a m o r d o w a ła A n t o n ie g o n ó w p o j a w ił o s i ę w S k r z y d ln e j . P r z y s z l i z a b a w ić s i ę n a
L e c h o w i c z a , p r a c o w n ik a P o w i a t o w e g o U r z ę d u I n f o r m a ­ w e s e lu u sp r z y ja ją c e g o im g o sp o d a r z a , a le w ś r ó d w e s e l­
c j i i P r o p a g a n d y . B y ł m ło d y m , d w u d z ie s t o j e d n o le t n im n y c h g o ś c i r o z p o z n a li c z ło n k a P P R , J ó z e f a M ir g ę . Z r e ­
c h ło p c e m , p a s j ą j e g o b y ła d z ia ł a ln o ś ć ś w i e t l i c o w a , d o z y g n o w a li w ię c z z a b a w y , w y p r o w a d z i l i M ir g ę i p o ­
p a r t i i n i e n a le ż a ł . W L im a n o w e j m i e s z k a ł z e s t a r s z y m w i e d l i g o d o m e l i n y . M ir g ę „ p r z e s ł u c h iw a n o ” p r a w ie
b r a t e m , J ó z e f e m , p r a c o w n ik ie m n a sz e g o u rzęd u . K tó ­ c a łą n o c , p o c z y m n ie l u d z k o s k a t o w a n e g o i z w ią z a n e g o

52
w r z u c o n o d o p i w n i c y . J e d e n z b a n d y t ó w p o p ę d z ił z m e l ­ go czasu d o k o n a ła d z ie s ię c iu napadów rab unkow ych
d u n k ie m d o „ S a l w y ” . W r ó c ił n i e b a w e m z w ia d o m o ś c ią , i je d n e g o m o r d e r stw a — z o s t a ła c a ł k o w i c i e z li k w i d o ­
ż e „ S a l w a ” w y r o k z a t w ie r d z i ł. S k a z a ń c o w i p r z y p r o w a ­ w ana.
d z o n o k s ię d z a . G d y k s i ą d z w y s z e d ł o d n ie g o , r z e k ł z w y ­ P ie r w s z e p o w o jn ie w y b o r y d o se jm u w 1947 roku
m ów ką: b y ł y d la c a łe g o n a r o d u a k t e m o d o n io s ły m z n a c z e n iu .
— P o c o ś c i ą g n ę l i ś c i e m n i e t u ł a j ? T o b e z b o ż n ik . T a k ja k p o d cza s re fe r e n d u m w 1 9 4 6 r o k u , t a k i te r a z
P o czym s z y b k o p o ż e g n a ł s ię i o d je c h a ł. B a n d y c i r e a k c y j n e e l e m e n t y p o n io s ły s r o m o t n ą k lę s k ę . M ik o ła j ­
w y p r o w a d z i l i M ir g ę z p i w n i c y i u d a li s i ę z n im d o la s u . c z y k u c ie k ł z a g r a n ic ę , r e a k c j a p o z o s t a ła b e z id e o lo g ic z ­
Po d r o d z e z a b r a li j e s z c z e c h ło p a , S t a n i s ł a w a W id o m - n e g o p r z y w ó d c y . W ie l u lu d z i, c z ło n k ó w r ó ż n y c h o r g a ­
s k i e g o , k t ó r y m i a ł s p e ł n i ć r o lę g r a b a r z a . W y r o k w y k o ­ n i z a c j i, d o t e g o c z a s u o b a ła m u c o n y c h , z r y w a ł o z k o n ­
n a n o s t r z e la j ą c d w u k r o t n ie w t y ł g ł o w y . s p i r a c y j n ą d z ia ł a ln o ś c ią i k o r z y s t a ło z o g ło s z o n e j p r z e z
T ym czasem z a c z ę l iś m y o tr z y m y w a ć coraz w ię c e j n o w y s e j m a m n e s t ii . D o p o d z ie m ia w k r a d a ć s i ę z a c z ę ło
k o n k r e t n y c h in f o r m a c j i o „ B ł y s k u ” i w k r ó t c e w i e d z i e ­ z w ą t p i e n i e w c e l o w o ś ć i s k u t e c z n o ś ć p o d j ę t e j w a lk i.
l i ś m y o n im w s z y s t k o . C z e k a liś m y t y l k o n a s p r z y j a j ą c y P r o c e s t e n z n a c z n ie s z y b c i e j p o s t ę p o w a ł p o z a p o d z ie ­
m o m e n t . N i e b a w e m „ B ł y s k ” o t r z y m a ł o d „ S a l w y ” p o le ­ m i e m , w ś r ó d le j c z ę ś c i s p o ł e c z e ń s t w a , k tó r a j e s z c z e n i e ­
c e n ie n a w ią z a n ia k o n ta k tu z o d d z ia ł e m g ra su ją cy m d a w n o b y ł a p r z e c i w n a w ł a d z y l u d o w e j , b ą d ź z a j m o w a ła
w p o w i e c i e w a d o w i c k im . J e d e n a s t e g o li s t o p a d a „ B ł y s k ” , p o s t a w ę w y c z e k u j ą c ą . D z ia ła ln o ś ć p o d z i e m i a s t a w a ł a s i ę
„ G a r b a t y ” i „ B r z o z a ” u d a li s i ę d o B r z e ź n ic y . Z p r a c o w ­ b o w ie m c o r a z b a r d z ie j u c ią ż l iw a ta k ż e i d la j e g o d o ­
n ik a m i P U B P w W a d o w ic a c h p r z y g o t o w a li ś m y z a s a d z k ę . t y c h c z a s o w y c h z w o l e n n ik ó w .
Z o s t a l i u j ę c i b e z s t r z a łu . „ B ł y s k ” , k t ó r y n i e u k r y w a ł Z k a ż d y m d n ie m t o p n i a ł y z a s t ę p y a k t y w n y c h p r z e ­
s w e g o p o d z iw u d la s p r y t n e g o z a g r a n ia , o k a z a ł s i ę b a r d z o c iw n ik ó w w ła d z y lu d o w e j. W p o d z ie m iu p o z o s t a li
r o z m o w n y . P r z e k a z a ł d o k ła d n e in f o r m a c j e o w s z y s t k i c h je d y n ie n a j b a r d z ie j z a j a d li w r o g o w ie i z w y k li ra­
c z ło n k a c h t e r e n ó w k i, w y m i e n i ł n a z w i s k a i a d r e s y w s p ó ł ­ b u s ie .
p r a c o w n ik ó w o r a z z r e l a c j o n o w a ł p r z e b ie g s w o i c h w y­ Z t a k i c h e l e m e n t ó w s k ła d a ła s i ę g r u p a p o d d o w ó d z ­
c z y n ó w . J e g o in f o r m a c j e , u z u p e ł n i o n e d a n y m i z in n y c h tw e m „T raw y” — W o j c i e c h a W y g o d y — d z ia ła j ą c e g o
j e s z c z e ź r ó d e ł, p o s ł u ż y ł y n a m d o s z e r o k o z a k r o jo n e j a k c j i w p o w i e c i e li m a n o w s k im . S w ó j r o d o w ó d w y w o d z i ł a o n a
li k w i d a c y j n e j . od „ O g n ia ” . W p r a w d z ie p o l i k w i d a c j i „ O g n ia ” lu d z i e
W s p ó l n ie z m i l i c j ą i ż o łn ie r z a m i K B W , p o d z ie l e n i „ T r a w y ” u ja w n ili s ię , le c z n ie s k o ń c z y li z e s w o im r z e ­
n a p ię c i o o s o b o w e g r u p y , w y ł o w i l i ś m y c z ło n k ó w o r g a n i­ m i o s łe m . Z m ie n i li j e d y n i e f o r m y d z ia ł a n ia — w d z ie ń
z a c j i i ic h p o m o c n ik ó w . A k c j a p o w io d ła s i ę . B e z s t r a t z a jm o w a li s ię g o sp o d a r stw e m , a nocą u p r a w ia li r o z ­
w ł a s n y c h a r e s z t o w a l iś m y d z i e w ię ć o s ó b n a le ż ą c y c h d o b ó j.
bandy i c z te r y „ w ty c z k i” w szereg a ch MO. W to k u Do n a jg ło ś n ie js z y c h w yczynów „T raw y” n a le ż a ł o
p r z e p r o w a d z o n y c h r e w iz j i s k o n fis k o w a liś m y w ie le je d ­ z a m o r d o w a n ie we w si Ł ę lo w e p ie r w s z e g o p rob oszcza
n o s t e k b r o n i. G r o ź n a b a n d a , k t ó r a w p r z e c i ą g u k r ó t k ie ­ n o w o u t w o r z o n e j p a r a f i i, k s ię d z a W ła d y s ła w a M a g ie r y ,

55
54
o r a z m ie js c o w e g o r o ln ik a , J ó z e f a K u cza ja . W k r o n ic e n ie r z y KBW o to c z y ła m e lin y , d o k o n u ją c a reszto w a ń
p a r a f i a ln e j w y p a d e k l e n o p is a n y z o s t a ł n a s t ę p u j ą c o : d a ls z y c h t r z e c h c z ło n k ó w j e g o g r u p y o r a z p i ę c i u w s p ó ł­
p r a c o w n ik ó w . Z b r o d n ic z a g r u p a „ T r a w y ” p r z e s t a ła is t ­
N a d e s z ła p ó ź n a p o r a n o c n a . O k o ło g o d z in y 24 /. 31 m a j a n a n ie ć . G d y o d d z ia ł o p e r a c y j n y w r a c a ł z a k c j i — w Ł ę t o -
1 c z e r w c a 1947 r o k u , w s a m d z ie ń S w . T r ó jc y , d o l a r l i b a n d y c i w em o d b y w a ł s i ę p o g r z e b o fia r n a p a d u . P r z y g ro b a ch
p o d d o m K u c z a ja S z c z e p a n a w c e lu r a b u n k o w y m . K ie d y d o ­ z a m o r d o w a n y c h ż o ł n i e r z e o d d a li s a l w ę h o n o r o w ą .
w ie d z ia ł s ię o t y m k s ią d z p ro b o s z c z M a g ie r a , n a t y c h m i a s t p o ­
b i e g ł d o b a n d y tó w , le c z j e d e n 7. n ic h z a w r ó c ił g o . K s ią d z u d a ł
s i ę p o r a z d r u g i d o d o m u K u c z a j a S z c z e p a n a w r a z z s ą s ia d e m ,
K u c z a je m J ó z e fe m , z u p o m n ie n ie m n a p a s tn i k ó w , a b y d o m te n
O p u śc ili. N ie p o z w o lili m u z b liż y ć s ię d o t e g o d o m u i n ie z w a ­
ż a li n a je g o u p o m n ie n ia i je g o g o d n o ś ć k a p ła ń s k ą , a je d e n
z n ic h , p r z y w ó d c a b a n d y , s k i e r o w a ł a u t o m a t p r z e c iw k s ię d z u
M a g ie r z e i u g o d z ił g o c z t e r e m a s t r z a ł a m i w p i e r ś i g ło w ę Do
K u c z a j a J ó z e f a o d d a l i ci s a m i b a n d y c i j e d e n s t r z a ł ś m ie r te ln y ,
k t ó r y p r z e s z y ł g o p rz e z b o k i p łu c a . R a n n y u s z e d ł k i l k a k r o k ó w
i p a d ł p r z e d d o m e m K u c z a j a S e b a s t i a n a . W j e d n e j c h w ili zo ­
s t a ły d w ie o f i a r y , j e d n a p o z o s ta w iła s z e ś ć s i e r o t p o s o b ie , a d r u ­
g a c a ł ą p a r a f i ę ♦.

T e n o h y d n y m o r d z m o b i li z o w a ł c a łą o k o li c ę p r z e c i w ­
k o n ie d o b i t k o m r e a k c y j n e g o p o d z ie m ia . O b u r z o n a l u d ­
n o ś ć w a ln ie p r z y c z y n iła s i ę d o u ję c ia m o rd ercó w .
W d n iu 2 czerw ca 1947 r o k u n a p la c u t a r g o w y m
w M s z a n i e D o ln e j p r a c o w n ic y U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a
a r e s z to w a li w sp o s ó b d y s k r e tn y o s o b n ik a , k tó r e g o s y l­
w e t k a o d p o w ia d a ła r y s o p i s o w i j e d n e g o z u c z e s t n ik ó w
napadu.
P o d c z a s p r z e s ł u c h a n ia z a t r z y m a n y p r z y z n a ł s i ę do
u d z ia ł u w n a p a d z ie o r a z p o d a ł n a z w is k a p o z o s t a ły c h
c z ło n k ó w g r u p y . L ik w id a c j a „ T r a w y ” o d b y ła s i ę bez
ja k ic h k o lw ie k str a t. W n o c y z 2 n a 3 czerw ca grupa
o p e r a c y j n a z ło ż o n a z f u n k c j o n a r iu s z y U B , M O o r a z ż o ł ­

• A u to r , o b . F r a n c is z e k F lig , z a m i e s z k a ły w Ł ę t o w e m n r 15.
p r o w a d z ił k r o n i k ę p a r a f i i d o 1964 r o k u . K r o n i k a ta p r z e c h o w y ­
w a n a j e s t w p a r a f i i Ł ę to w e . W c y to w a n y m te k ś c i e p o p r a w iłe m
j e d y n ie k i l k a b łę d ó w ję z y k o w y c h .

56
 W ie k i p ó ź n ie j s z e b y ły ok resem d a ls z e g o r o z k w it u
m ia s t a , k t ó r e j u ż p r z e d II w o j n ą ś w i a t o w ą s t a n o w i ło
Z IE M IA K W IT N Ą C E J JA B Ł O N I
w a ż n e c e n t r u m p r z e m y s ł o w e i k u lt u r a ln e p o łu d n i o w o -
-w s c h o d n ic j c z ę ś c i w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k ie g o . D z ię k i
k o r z y s t n e m u p o ł o ż e n i u p o w s t a ł t u d u ż y w ę z e ł k o le j o w y
i d r o g o w y , k t ó r e g o z a p le c z e t e c h n i c z n e s t a n o w i ą w a r ­
s z t a t y k o l e j o w e z a t r u d n i a j ą c e k il k a t y s i ę c y r o b o t n ik ó w .
A m b i t n e p o c z y n a n ia d z ia ł a c z y i lu d n o ś c i N o w e g o S ą c z a
s p o w o d o w a ł y , ż e j u ż w r o k u 1 9 4 7 m i a s t o t ę t n iło p e łn ią
ż y c ia . M ie s z k a ń c y o d z n a c z a li s i ę w i e l k ą p r a c o w it o ś c ią ,
g o s p o d a r n o ś c ią o r a z t r o s k ą o r o z w ó j m ia s t a i p o w ia t u .
D z ię k i te m u N o w y S ą c z ta k d y n a m i c z n ie r o z w ij a ł s i ę

W k w i e t n i u 1 9 4 7 r o k u z o s t a łe m p r z e n i e s i o n y d o N o ­
w o k r e s i e p ó ź n ie j s z y m . N a le ż y w y m i e n i ć tu t a j k ilk a n a ­
z w i s k lu d z i, k t ó r z y w t y m o k r e s i e k ie r o w a li ż y c i e m p o ­
w ego Sącza na rów n orzęd n e sta n o w is k o . F u n k c ję tę
lity c z n y m , g o sp o d a r c z y m i k u lt u r a ln y m p o w ia t u . B y li
p r z e ją łe m p o p o r . W ła d y s ła w ie K u b ic k im , k t ó r y o b j ą ł
t o m i ę d z y in n y m i : J ó z e f Ł a b u z , L e o n F il ip o w ic z , J a n
fu n k c ję sz e fa P U B P w M ie c h o w ie . N a p r z e s t r z e n i z a ­
l e d w i e d w ó c h la t p o r a z t r z e c i w i ę c z m i e n ia ł e m m i e j s c e A n t o n is z c z a k , R o m a n P a w ł o w s k i i S t a n i s ł a w S z n a jd e r .
Z ie m i a n o w o s ą d e c k a p o s ia d a ła j e s z c z e j e d e n b a r d z o
pracy.
P o d o b n ie j a k w L im a n o w e j , p i e r w s z e m o j e c z y n n o ­ w a ż n y w a lo r , k t ó r y b y ł n i e b e z z n a c z e n ia d la j e j r o z ­
w o ju . B o g a te i różnorodne za so b y w ód m i n e r a ln y c h ,
ś c i z m i e r z a ł y d o z a p o z n a n ia s i ę z n i e z n a n y m m i t e r e ­
n e m , z lu d ź m i i z w y s t ę p u j ą c y m i t u p r o b le m a m i. W y ­ ś w i e t n e w a r u n k i k l i m a t y c z n e o r a z u r o z m a ic o n y t e r e n

c z e r p u ją c e in f o r m a c j e — ja k z w y k le — u z y s k a łe m s p r a w iły , że p o w s ta ło tu w ie le o śr o d k ó w w czasow o-
- u z d r o w is k o w y c h , z n a n y c h n i e t y l k o w P o ls c e , t a k i c h
w K o m it e c ie P o w i a t o w y m P P R i w k o m it e t a c h in n y c h
j a k n a j w ię k s z a i n a j b a r d z ie j p o p u la r n a K r y n ic a c z y n ie
s t r o n n ic tw d e m o k r a ty c z n y c h
m n ie j a tr a k c y jn e : P iw n ic z n a , M u sz y n a , Ż e g ie s t ó w i R y ­
S a m N o w y S ą c z s p r a w ił n a m n i e k o r z y s t n e w r a ż e ­
n ie . M ia s to to o d e g r a ło w h is t o r ii P o l s k i n ie p o ś le d n i ą t r o . Z h is t o r y c z n o - g o s p o d a r c z e g o p u n k t u w i d z e n i a w a ż ­

r o lę . P o u z y s k a n i u p r a w m i e j s k i c h z k o ń c e m X I I I w i e ­ n ą r o l ę o d g r y w a ł S t a r y S ą c z , z z a b y t k o w y m k la s z to r e m

k u N o w y S ą c z , le ż ą c y n a s k r z y ż o w a n iu w a ż n y c h tr a k ­ k la r y s e k i c e n n ą b ib l io t e k ą k la s z t o r n ą , o r a z G r y b ó w —
t ó w k o m u n i k a c y j n y c h , s t a l s i ę t w i e r d z ą b r o n ią c ą d o li n y z n a n y r ó w n i e ż z k il k u s e t l e t n i c h t r a d y c j i l u d o w y c h i d o ­

D u n a jc a . W la ta c h 11)55— 1 6 5 7 b y ł o ś r o d k ie m j e d n e g o b r e g o p iw a .
z n a jw c z e ś n ie js z y c h p o w s ta ń p r z e c iw k o S z w e d o m . C z ę ­ T y c h k il k a u w a g w s k a z u j e j u ż n a r ó ż n ic e m i ę d z y

s t y m i g o ś ć m i n o w o s ą d e c k ie g o z a m k u b y l i J a g ie l lo n o w ie , L im a n o w s k i e m a N o w o s ą d c c k i e m — t e r e n a m i p o z o r n ie

tu t a j r ó w n i e ż p r z e b y w a ł i p is a ł s w o j e k r o n ik i m i s t r z d o s i e b i e p o d o b n y m i. S p e c y f i c z n ą c e c h ę N o w o s ą d e c c z y ­
z n y s t a n o w i ł n a d t o p r o b le m n a r o d o w o ś c io w y , n i e w y s t ę ­
D łu g o s z .

5e
58
p u j ą c y z u p e ł n i e w p o w i e c i e li m a n o w s k im . W y o d r ę b n io ­ W o k r e s ie o k u p a c j i k o n t y n u o w a li o n i s w ą a n t y p o l s k ą
n ą i n a j l i c z n i e j s z ą e t n i c z n ie g r u p ą b y l i Ł e m k o w ie , lu d ­
d z ia ła ln o ś ć , g ł ó w n i e w a d m in is t r a c j i n ie m ie c k i e j , s t a n o ­
n o ś ć p o c h o d z e n ia w o ł o s k o - r u s k i e g o , o s i a d ła o d X IV —
w ią c s z c z e g ó l n e n ie b e z p i e c z e ń s t w o d la P o la k ó w .
X V w ie k u n a r o z le g ły m t e r e n i e B e s k id u N is k i e g o i c z ę ­ P o d o b n ie j a k w L im a n o w s k i e m , r ó w n ie ż S ą d e c c z y z ­
śc io w o B e s k id u S ą d e c k ie g o po praw y brzeg P opra­
n a s ta n o w iła r e jo n , w k tó r y m r u c h o p o r u p r z e c iw k o
du . o k u p a n t o w i h i t le r o w s k ie m u b y ł bardzo a k ty w n y , acz­
L u d n o ś ć łe m k o w s k a z a m i e s z k iw a ła 3 9 w s i w g m i­
k o l w i e k n i e j e d n o l i t y . W w a lc e z o k u p a n t e m s p r z y j a ły
nach: T y li c z , G r y b ó w , Ł a b o w a , N a w o j o w a , M u s z y n a ,
s p e c y f i c z n e w a r u n k i g e o g r a f i c z n e . Z a b r o ń c h w y t a li r o ­
P i w n i c z n a i K r y n ic a - W ie ś .
b o t n i c y , k o le j a r z e , m a j ą c y w i e l o l e t n i e t r a d y c j e d z ia ła l­
S z e r e g i n n y c h w i o s e k g r a n ic z ą c y c h z p o w i a ł e m n o ­
n o ści w PPS, r a d y k a ln e c h ło p s t w o , w y r o b n i c y r o ln i,
w o ta r s k im n a sy co n y ch b y ło R u s in a m i — z a lic z a n y m i
p r a c o w n i c y t a r t a c z n i i l e ś n i , a t a k ż e w i e l u in t e li g e n t ó w
p rzez je d n y c h d o Ł e m k ó w , p r z e z in n y c h u z n a n y c h za
w y c h o w a n y c h w sz k o ła c h N o w e g o i S ta r e g o S ą c z a , G r y ­
s w o i s t ą g r u p ę r u s k ą , u ż y w a j ą c ą d ia l e k t u ł e m k o w s k i e g o
b o w a , K r y n i c y i M u s z y n y . P r z y n a le ż n o ś ć o r g a n iz a c y j n a
z l i c z n y m i z a p o ż y c z e n i a m i p o ls k im i i s ł o w a c k i m i . L u d ­
o r a z r ó ż n ic e p o li t y c z n e s c h o d z i ły n a d a ls z y p la n . W s p ó l­
n o ś ć ta n a p ł y n ę ł a n a t e r e n S ą d e c c z y z n y w w i e k u X V z e
n y m c e le m p o d z ie m ia b y ł a z b r o j n a w a l k a z o k u p a n t e m .
S ł o w a c j i . T u ż p o z a k o ń c z e n iu I I w o j n y ś w i a t o w e j i u s t a ­
O p r ó c z B a t a li o n ó w C h ło p s k ic h , k t ó r y m i d o w o d z ili: S t a ­
l e n i u g r a n ic y m i ę d z y U k r a iń s k ą S o c j a l i s t y c z n ą R e p u b li­
n is ła w S z n a jd e r — „ G ie d y m in ” i J ó z e f O ls z a ń s k i —
k ą R a d z ie c k ą a P o l s k ą c z ę ś ć r o d z in łe m k o w s k i c h w r a z
„ K a m ie ń ” o r a z o d d z ia ł ó w A r m ii K r a j o w e j k ie r o w a n y c h
z d o b y tk ie m i sp r z ę te m o p u ś c i ł a p o w i a t n o w o s ą d e c k i.
p r z e z J u li a n a Z u b k a — „ T a ta r a ” , w o b r ę b ie p o w ia t u
Z a s ie d l il i o n i w s i e u k r a iń s k ie o p u s z c z o n e p r z e z lu d n o ś ć
n o w o s ą d e c k ie g o o p e r o w a ł y r ó w n i e ż s i l n e i d o b r z e w y ­
p o ls k ie g o p o c h o d z e n ia e m i g r u j ą c ą z U S R R n a n a s z e Z ie ­
s z k o l o n e o d d z ia ły p a r t y z a n t ó w r a d z ie c k i c h p o d d o w ó d z ­
m ie O d z y sk a n e . Z n a c z n a c z ę ś ć Ł e m k ó w , b o p o n a d d z ie ­
tw em p ik . Z o ło ta r a i p ik . R o m a n o w ic z a . O d d z ia ły p o l­
s i ę ć t y s i ę c y , p o z o s t a ła j e d n a k n a S ą d e c c z y ź n ie .
s k i e ś c i ś l e w s p ó łp r a c o w a ły z r a d z ie c k im i p a r t y z a n t a m i,
I n n ą , m n i e j li c z n ą g r u p ę n a r o d o w o ś c io w ą s t a n o w i l i
a p łk Z o ło t a r d o d n i a d z is ie j s z e g o j e s t p o s t a c ią n i e z m i e r ­
o s a d n i c y n i e m i e c c y , p r z y b y li n a t e r e n p o w ia t u w róż­
n i e p o p u la r n ą i c ie s z y s i ę z a s łu ż o n ą s y m p a t ią lu d n o ś c i
n y c h o k resa ch h is t o r ii . Z a m ie s z k iw a li o n i t a k i e w s i e ,
P o d h a la .
j a k B a r c ic e , B i c z y c e , C h e łm i e c , D ą b r ó w k a , G o ł k o w i c e ,
P ie r w s z ą w p o w ie c ie r e a k c y jn ą z b r o jn ą g r u p ę z o r g a ­
R y t r o , S t a d ła , Ś w in ia r s k o . W ię k s z o ś ć z n i c h p r z y s t o s o ­
n i z o w a ł S t a n i s ł a w F r ą c z e k — „ Z a t o r ” . B y ł o to w k w i e t ­
w a ł a s i ę d o m i e j s c o w y c h w a r u n k ó w i u w a ż a ła s i ę z a
n iu 1 9 4 5 r o k u . „ Z a t o r ” — b y ł y d o w ó d c a p la c ó w k i A K
o b y w a t e l i p o ls k ic h . C z ę ś ć j e d n a k d z ia ł a ła n a r z e c z h i t ­
w S t a r y m S ą c z u , n i e z b y t a k t y w n y w c z a s i e o k u p a c j i, p o
le r o w s k ic h N ie m i e c W r a m a c h o s ł a w i o n e j V k o lu m n y .
w y z w o l e n i u s t a n ą ł n a c z e l e d w u d z ie s t o o s o b o w e j g r u p y
B e z p o ś r e d n io p r z e d w y b u c h e m w o j n y z li k w i d o w a n a z o ­
z ło ż o n e j z d a w n y c h j e g o p o d w ła d n y c h . G r u p a m i a ł a n a
s t a ła d o b r z e z o r g a n iz o w a n a s i a t k a s ż p i e g o w s k o - d y w e r -
s w o i m k o n c ie k il k a n a p a d ó w , w t y m : n a p o s t e r u n e k M O
sy jn a , k tó r e j tr z o n s t a n o w ili n ie m ie c c y k o lo n iś c i.
w R y tr z e , n a m a g a z y n z b o ż o w y Z a r z ą d u O p ie k i S p o ­

60 ci
łe c z n e j w S t a r y m S ą c z u , n a lu d n o ś ć łe m k o w s k ą w e w s i r z ą d u lo n d y ń s k ie g o . W s k a z u j e P is z c z k o w i nu k o n ie c z n o ś ć
Ł a b o w a i in n e . p o z o s t a n ia w k o n s p ir a c j i. N a s t ę p n i e k o n t a k t u j ę P is z c z k a
D z ia ła l n o ś ć g r u p y „ Z a to r a ” t r w a ła k r ó t k o : 13 lip c a z p p łk . „ W ilk ie m ” , b y ł y m d o w ó d c ą o d d z ia ł u A K „ B ł y ­
1 9 4 5 r o k u „ Z a to r ” z c s w o i m i lu d ź m i u j a w n i s i ę w N o ­ s k a w i c a ” n a t e r e n i e W ile ń s k ie g o .
w y m S ą c z u . I n i c j a t y w a n a le ż a ł a d o w ł a d z p o w ia t o w y c h „ W ilk ” j e s t k o n s e k w e n t n y i b e z w z g lę d n y . W y d a je
P o p r z e z z a u f a n y c h „ Z a to r a " p r z e k a z a n o m u g w a r a n c j ę r o z k a z w e r b o w a n i a p e w n y c h i z n a n y c h lu d z i d o o r g a n i­
n ie t y k a ln o ś c i , w z a m ia n z a z ł o ż e n i e b r o n i i u j a w n ie n i e z a c j i p o d z ie m n e j . N a k o l e j n y c h s p o t k a n ia c h z d e z a p r o ­
c a łe j g r u p y . b a t ą p r z y j m u j e in f o r m a c j e P is z c z k a o n i k ł y c h p o s t ę p a c h
S p o tk a n ie , p odczas k tó r e g o o m ó w io n o sz c z e g ó ły l u b c h w a li i a p r o b u j e n o w e w e r b u n k i. G d y w l i s t o p a ­
z t y m z w ią z a n e , o d b y ło s i ę u t e ś c i a „ Z a to r a ” . U c z e s t n i­ d z ie 1 9 4 5 r o k u P is z c z e k z a m e l d o w a ł o u t w o r z e n i u p r z e z
c z y li w n im m ię d z y in n y m i: s e k r e t a r z K P P P R , ó w ­ s i e b i e g r u p y , „ W ilk ” o z n a j m ia m u o w ł ą c z e n i u j e j w s z e ­
c z e s n y s z e f P U B P o r a z o s o b i ś c i e „ Z a t o r ” . M e d ia t o r a m i r e g i W iN - u . P r z e d s t a w ia P is z c z k o w i z w ie r z c h n i k a , k tó ­
b y li d w a j k s i ę ż a z c S t a r e g o S ą c z a . Z g o d n ie z g w a r a n c j a ­ r y m o k a z a ł s i ę t a j e m n ic z y m a j o r C a r m in J o n e s — k o ­
m i w o b e c c z ło n k ó w g r u p y „ Z a to r a ” n i e w y c i ą g n i ę t o ż a d ­ m e n d a n t o b w o d u W iN w N o w y m S ą c z u . C a r m in p o d a ­
n y c h k o n se k w e n c ji k arn ych . w a ł się z a o fic e r a R A F -u , w c z a s ie w o jn y zrzu co n eg o
N ie w s z y s c y j e d n a k s k o r z y s t a li z s z a n s y p o w r o t u d o n a s p a d o c h r o n i e n a z ie m ię p o ls k ą ; t r u d n o d z iś t e g o d o ­
n o r m a l n e g o ż y c i a . W p r a w d z ie g r u p a z b r o j n a j a k o t a k a c ie c . C a r m in o s o b i ś c i e w y d a w a ł p o le c e n i a P is z c z k o w i,
p r z e s t a ła is t n ie ć , j e d n a k z a r ó w n o „ Z a t o r ” , j a k i k ilk u a w s z y s t k i e w y r o k i ś m ie r c i b y ł y p r z e z n ie g o w ł a s n o ­
p o z o s t a ły c h j e j c z ło n k ó w n i e z ł o ż y l i w s z y s t k i e j b r o n i. r ę c z n i e p o d p is y w a n e .
K o r z y s t a li z n ie j j e s z c z e w o k r e s i e p ó ź n ie j s z y m . S a m W lu t y m 1 9 4 6 r o k u „ O k r z e j a ” o t r z y m u j e p o le c e n i e
„ Z a t o r ” p o n i e u d a n y m n a p a d z ie n a g a r b a r n ię w Ł a b o ­ z li k w i d o w a n i a se k reta rza o r g a n iz a c j i p a r ty jn e j przy
w e j n a p o c z ą tk u 1946 r o k u z o s ta ł u j ę t y i sk a z a n y n a P U B P w N o w y m S ą c z u , W ła d y s ła w a O g o r z a łk a . W y t y ­
2 l a t a w ię z ie n i a . p o w a n y c h p r z e z n ie g o p i ę c i u łu d z i u r z ą d z iło z a s a d z k ę .
P o d k o n ie c 1 9 4 5 r o k u p o j a w ia s i ę i z a c z y n a d z ia ła ć W ie c z o r e m p o s k o ń c z o n e j p r a c y p o w r a c a j ą c y d o d o m u
now a, o k o ło c z te r d z ie s to o s o b o w a g r u p a Na je j c z e le t o w . O g o r z a łe k z o s t a j e u j ę t y i u p r o w a d z o n y d o m e l in y
sta je .Tan P is z c z e k — „ O k r z e ja ” — b y ły p o d o f ic e r w K a d c z y . B y ł a t o t a s a m a m e l in a , k t ó r ą z li k w i d o w a ­
I K o m p a n ii B a t a li o n u S t r z e l c ó w G ó r s k ic h A K , k t ó r y ju ż l i ś m y p o n a p a d z ie n a C a b a łę . P o c a ło n o c n y m p r z e s łu ­
p o w y z w o le n iu zo sta ł a w a n so w a n y d o s t o p n ia p o d p o ­ c h i w a n i u n i e l u d z k o s k a t o w a n e g o O g o r z a łk a r o z s t r z e la n o
r u c z n ik a . i z a k o p a n o w p o b lis k im le s ie .
T e n m ło d y c z ło w ie k po w y z w o le n iu u z u p e łn ia ł śr e d ­ W w y n ik u p o d ję ty c h p r z e z P U B P c z y n n o ś c i a r e sz ­
n i e w y k s z t a ł c e n i e w n o w o s ą d e c k im g im n a z j u m . W ty m t o w a n y z o s t a ł j e d e n z u c z e s t n i k ó w p o r w a n ia O g o r z a ł­
c z a s ie sp o ty k a sw eg o b y łe g o z w ie r z c h n i k a A n d r z e ja k a — „ S o k ó ł” . P o d c z a s p r z e s ł u c h a n ia w s k a z a ł o n m ie j ­
M a jk ę — „ F e lu s i a ” . M a jk a — c z ło n e k o r g a n iz a c j i s c e z a k o p a n ia z w ło k .
„ N IE ” — p r z y g o to w u je g r u n t, p o s łu g u ją c s ię slo g a n a m i D a ls z y m i a k t a m i t e r r o r u ze stro n y „ O k r z e i” b y ły :

G2 63
n a p a d n a s t r a ż n ic ę S O K w N ow ym S ą c z u i n a p a d na
C a b a łę . O s t a t n ią n ie u d a n ą a k c j ą b y ł o u s i ł o w a n i e r o z b i­
c ia P U B P w N ow ym S ą c z u , k tó r e g o f u n k c j o n a r iu s z e
m ie li b y ć w c ią g n ię c i w za sad zk ę fa łs z y w y m a la r m e m .
B y ł o to w k w i e t n i u 194ł> r o k u .
W ś r ó d lu d z i „ O k r z e i" n i e b y ł o j e d n o m y ś ln o ś c i. W e ­
w n ę tr z n e ta r c ia i n a r a sta ją c e r o z b ie ż n o ś c i s t o p n io w o
p r z y b ie r a ł y n a s i le . C o r a z s k u t e c z n ie j s z a p r a c a o r g a n ó w
ś c i g a n ia u t r u d n ia ła d z ia ł a n ie ta k lic z n e j g r u p y . I s t n ia ła
o b a w a , ż e s c h w y t a n i c z ło n k o w ie g r u p y u j a w n ia ć b ę d ą
j e j d z ia ła ln o ś ć .
B e z p o ś r e d n i p r z e ło ż o n y „ O k r z e i” , m j r C a r m in , n i e ­
s p o d z i e w a n i e z n ik n ą ł z t e r e n u N o w e g o S ą c z a . J a k p o ­
d a w a ły p ó ź n ie j s z e i n f o r m a c j e , p o d o b n o o s i e d l i ł s i ę w e
F r a n c j i. Z w i e r z c h n ic t w o nad grupą u s iło w a ł p r z e ją ć
„ O g i e ń ” . „ O k r z e j a ”, k t ó r y n i e c h c ia ł s i ę t e m u p o d p o ­
r z ą d k o w a ć , m ia ł z o s t a ć z r o z k a z u „ O g n ia ” z g ła d z o n y .
U n i k n ą ł j e d n a k ś m ie r c i, u c ie k a j ą c n a Z ie m i e Z a c h o d n ie .
U ja w n ił s ię w r o k u 1 9 4 7 i n a s t ę p n i e r o z p o c z ą ł s t u d ia
w y ż s z e , p o u k o ń c z e n iu k t ó r y c h p r a c o w a ł i p r a c u j e n a d a l
n a o d p o w ie d z ia l n y c h s t a n o w is k a c h .
P o z o s t a w io n a b ez dow ódcy gru p a r o z p a d ła s i ę na
tr z y m n ie js z e : „ O jc a Ś m ig i” (2 2 c z ło n k ó w ) , „ Z e n it a ”
(2 4 c z ło n k ó w ) o r a z „ Ż a r a ” (1 0 c z ło n k ó w ) . N ie b y ł y to
je d y n e g r a su ją ce w p o w ie c ie b a n d y . C o r a z a k ty w n ie j
z a c z ę ły d z ia ła ć g r u p y „ B ia ł e g o ” , „ D z ia d k a ” i „ S ę p a ” .
R ó w n o c z e ś n i e p r z e z c a ł y c z a s d a w a ła z n a ć o s o b i e b a n ­
da U PA p o d d o w ó d z t w e m M ic h a ła F e d a k a — „Sm yr-
n e g o ”. P o m n ik k u c z c i z a m o r d o w a n y c h t r z e c h f u n k c jo n a r iu s z y P U B P
G dy o b e jm o w a łe m p la c ó w k ę w N ow ym S ączu , w L im a n o w e j n a m ie j s c u n a p a d u p r z y d r o d z e L im a n o w a — N o ­
w s z y s tk ie te grupy te r r o r y s ty c z n e is tn ia ły n a d a l. N a w y Sącz
p rzestrzen i r o k u 1947 p r z y b y ła n o w a g r u p a , p o d d o ­
w ó d z t w e m M ie c z y s ła w a B u la n d y .
„ O j c ie c Ś m i g a ” p o n u r o z a p is a ł s i ę w p a m i ę c i m i e s z -

64
 k a ń c ó w S ą d e c c z y z n y . „ Ś m ig a ’' m i a ł z a l e d w i e 2 0 l a t i d u ­
ż e a m b ic j e . D o p ią ł s w e g o : z o s t a ł d o w ó d c ą r e a k c y j n e g o
< oniąxkiem i f i d e ^ o J o l a h a u g r u p o w a n ia z b r o j n e g o p o d le g a j ą c e g o „ O g n i o w i” , ż a ­
te s t r e i i i i l i M i i o l u ł o w a ł j e d y n i e , ż e n i e u d a ło m u s i ę w y k o ń c z y ć , z g o d n ie
i
z rozkazem „ O g n ia ” , sw eg o b y łe g o p r z e ło ż o n e g o ,
n> 9 losotvantu £ u d o m y m „ O k r z e i” , k tó r y zw ęszy ł w porę n ie b e z p i e c z e ń s t w o
i u lo t n ił się .
K a r ta d o g lo s o w a n ia l u d o w e g o 14 w r z e ś n i a 1 9 4 6 r o k u „ O j c ie c Ś m i g a ” z a m e ld o w a ł
i) c ly jc ilr k /a ra c -m u m s i ę w s z t a b i e „ O g n ia " , g d z i e o t r z y m a ł n o w e in s t r u k c j e .
|T A K |

M lV > f ! r « j l < ! i w |* / w l f j K o r o l ( t i x j i u > l 'i . ',

N a k a z y w a ły one z a b ij a ć bez pardonu peperow eów ,
t .• • • « ..( » p f /c / n i i o < <•.!•
M li /• • » .• ■ n i. | . M . . . , v l l K * / i i.|- |» .I ,f Ł |
f u n k c j o n a r iu s z y U B , ż o łn i e r z y K B W i m i li c j a n t ó w ; ż o ł ­
li. n i . / / . , i - „ ii i i - i . i a . « y t ( u | f i > u n i i i i i -
It a k ] n ie r z y W P i W O P m i e l i j e d y n i e r o z b r a ja ć . Ś r o d k i n a
» > !■ > * )

u t r z y m a n ie — w m y ś l in s t r u k c j i — c z e r p a ć p o w in n i
«1 l / l ilu .- / I 'f » * . t i > ( u K .M ih ^ rjn ic 1 'ł m l t i
lU u V ic g u llJ H ł k ) l u . « W r . c i N & i c L u/ ) i Lk j ’ H A K ]
z n a p a d ó w n a i n s t y t u c j e p a ń s t w o w e i s p ó ł d z ie l c z e , n ie
g a r d z ą c t e ż m i e n i e m o s ó b p r y w a t n y c h p r z y c h y ln y c h k o ­
m u n is t o m .
„ O j c ie c Ś m ig a " n i e z w ł o c z n i e p r z y s t ą p ił d o d z ia ła n ia .
U d z i a ł w G ło s o w a n iu L u d o w y m —
N a p a d a ł n a g o sp o d a r z y i r a b o w a ł ic h d o b y te k . Z a str z e ­
jest prawem i obowiałkiem k a ż d e g o P o l a k a !
l o n o d w ó c h m i e s z k a ń c ó w p o d e j r z a n y c h o w s p ó łd z i a ła ­
T r iy k r o tn w m T A K n ie z o r g a n a m i b e z p ie c z e ń s tw a i dokonano zuchw a­
w y d lw lffric m y * r u in I ijc lk z c i
łe g o n a p a d u n a p o c ią g t o w a r o w y w N o w y m S ą c z u , p o d ­
d o p o t ę g i I d o d o b r o b y tiil c z a s k t ó r e g o z a b it o d w ó c h ż o łn ie r z y z k o n w o j u , W a c ła ­
w a B a lc z a k a i A n t o n ie g o J a s i o n o w a z 14 P u łk u P ie c h o ­
G łosow anie ludowe — ty . Z e s t r o n y b a n d y z g i n ą ł w ó w c z a s „ B y s t r y ” — J u li a n
w yrazem ledności Narodu I L e ś n ia k . W S t a r y m S ą c z u b a n d y c i z a m o r d o w a li p p o r .
W O P E d w a r d a Z ię t a l ę , n a u c z y c i e l a K a z i m i e r z a Z b o ż n e ­
Wi go, k o le j a r z a J ó z e f a D z iu r ę o r a z r o z b r o ili d w ó c h ż o ł n i e ­
rzy W P . A k t y w n o ś ć „ O j c a Ś m i g i ” p o d o b a ła s i ę „ O g n io -
W d n iu 3 0 c z e r w c a - } ń " . „ Ś m i g a ” z a s ł u g i w a ł n a p o c h w a ły , k t ó r y c h „ O g ie ń "

— ..
P la k a t z h a s ła m i p rz e d re fe re n d u m
w s z y s c y d o u rn w y b o r c z y c h l
m u n i e s k ą p ił.
P o ś c i g i z a „ Ś m ig ą ” i z a s a d z k i p r z y g o t o w y w a n e p r z e z
U r z ą d B e z p i e c z e ń s t w a d a w a ły t y l k o p o ło w ic z n e r e z u l­
t a t y — p r z e r z e d z a ły s z e r e g i g r u p y i z m u s z a ły d o z m i a ­
n y m e l in . C z t e r e c h lu d z i „ Ś m i g i ” z g i n ę ł o w p o t y c z k a c h ,

6 D y l w P o ls c e cz as. C5
dw óch a reszto w a n o , u ję to d w ó c h j e g o łą c z n i k ó w , z l i ­ u k o ń c z e n iu s t u d i ó w n a j e d n e j z w y ż s z y c h u c z e l n i p o ­
k w id o w a n o s z e r e g m e l i n . N i e s t e t y d o w ó d c y n i e u d a ło s ię ś w ię c ił s ię p r a c y n a u k o w e j.
w t y m c z a s i e u ją ć . A k c j e o r g a n ó w b e z p ie c z e ń s t w a c o r a z I n n ą o s o b o w o ś ć r e p r e z e n t o w a ł d o w ó d c a d r u g ie j p o -
b a r d z ie j o g r a n ic z a ł y je d n a k je g o sw ob od ę. W y d a t n ie r o z la m o w e j g r u p y — „ Z e n it ” . S y n b o g a te g o g o sp o d a ­
p r z y c z y n i ł a s i ę d o le g o m i e j s c o w a lu d n o ś ć , u d z ie la j ą c a r z a , n i e z b y t s k o r y d o p r a c y n a g o s p o d a r s t w i e o j c a , ła t w o
in f o r m a c j i c o r a z c h ę t n i e j i ś m i e l e j . „ O j c ie c Ś m ig a " n i e d a ł s ię w c ią g n ą ć d o d z ia ł a ln o ś c i s k i e r o w a n e j p r z e c iw
c z u l s ię j u ż ta k p e w n ie . Z r o z g o r y c z e n ie m p r z y ją ł w lu ­ w ł a d z y lu d o w e j . N i e u f n y , b e z w z g lę d n y , ś l e p o w y k o n u ­
ty m 1 9 4 7 r o k u w ia d o m o ś ć o l i k w i d a c j i „ O g n ia " . ją c y rozkazy, u „ O k r z e i" o tr z y m y w a ł do w y k o n a n ia
„ Ś m i g a ” u ś w ia d o m ił s o b i e w t e d y , ż c j e g o d n i s ą p o ­ s p e c j a ln e m is j e .
l i c z o n e . D o w i e d z ia ł s i ę w ty m c z a s i e o a m n e s t ii . B y ł O f ia r ą j e g o — o c z y m d o w ie d z ia ł e m s i ę j u ż w N o ­
w r o z t e r c e . R o z m y ś la ł. W a h a ł s i ę , w ą t p i ł , n i e d o w ie r z a ł w y m Sączu — b y ł a z n a n a j u ż c z y t e l n i k o w i t e j k s ią ż k i
i s o b i e , i w ła d z o m . c z t e r n a s t o le t n ia K a z ia C a b a łó w n a , k tó r ą d o b ił w y s t r z a ­

J u ż r a z s i ę u j a w n ił : IB lip c a 1 9 4 5 r o k u z ł o ż y ł d o b r o ­ łe m w t y ł g ło w y .
w o l n i e p r z y s i ę g ę o z a p r z e s t a n iu a n t y p a ń s t w o w e j d z ia ­ N ic t e ż d z iw n e g o , ż e g r u p a , n a k t ó r e j c z e l e s t a n ą ł,

ła ln o ś c i w s z e r e g a c h a k o w s k ie j g r u p y „ B a c y ” . W t e d y o d z n a c z a ła s i ę w y j ą t k o w y m o k r u c ie ń s t w e m . D o ś ć p o ­
to , z a c h o w a w s z y p i s t o l e t P - 3 8 , w y j e c h a ł n a Z ie m ie Z a ­ w ie d z ie ć , ż e s w ó j t e r r o r y s t y c z n y b ila n s z a m k n ę ł a c y f r ą

c h o d n ie , l e c z j u ż w p a ź d z ie r n ik u w r ó c i ł n a S ą d e c c z y z n ę . k i l k u n a s t u m o r d e r s t w d o k o n a n y c h n a t e r e n i e p o w ia t ó w

R o z p o c z ą ł n a u k ę w g im n a z j u m . N a p o c z ą t k u 1 9 4 6 r o k u n o w o s ą d e c k ie g o i g o r lic k ie g o . W ś r ó d o f i a r z n a la z ło s i ę

z e t k n ą ł s i ę z „ O k r z e j ą ” . B r a ł u d z ia ł w n a p a d a c h n a m a ­ m i ę d z y in n y m i 6 f u n k c j o n a r iu s z y U B , 3 c z ło n k ó w P P R
ją tk i p a ń stw o w e w B r z e ź n ic y i w P o r ę b ie M a łe j , n a o r a z 2 o f i c e r ó w W P . D o d a ć d o t e g o n a l e ż y k ilk a n a ś c ie

p r z e t w ó r n ię o w o c ó w w T y m b a r k u , p r z e p r o w a d z ił w y ­ n a p a d ó w r a b u n k o w y c h n a s k l e p y , s p ó ł d z ie l n ie , i n s t y t u c j e

w i a d i u c z e s t n ic z y ł w u p r o w a d z e n iu W ła d y s ła w a O g o ­ p a ń s t w o w e i p r y w a t n y c h o b y w a t e li .
D o g r u d n ia 1 9 4 6 r o k u g r u p a „ Z e n it a ” w s p ó łp r a c o ­
r z a łk a — s e k r e t a r z a P P R p r z y P U B P w N o w y m S ą c z u .
W c z e r w c u , p r z e d s a m ą m a t u r ą , p o r z u c ił n a u k ę i d o m . w a ła ś c iś le z „ S a lw ą ”. P o te m „ Z e n it ” p o d p o r z ą d k o w a ł
s i ę „ O g n i o w i” , p r z e d k t ó r y m r o z lic z a ł s i ę z d o k o n y w a ­
Z n a la z ł s i ę w le s ie .
n y c h a k t ó w te r r o r u i d z i e l i ł z r a b o w a n y m łu p e m .
T eraz o to w ła d z a , p r z e c iw k o k tó r e j w y stę p o w a ł
P o l i k w i d a c j i „ O g n ia ” u d a ło s i ę n a m w p a ś ć n a tr o p
z b i'o n ią w r ę k u , je s z c z e ra z o fia r o w y w a ła m u w s p a ­
„ Z e n it a ” , z o s t a ł b o w i e m u ję ty je d e n z c z ło n k ó w j e g o
n i a ł o m y ś l n i e s z a n s ę p o w r o t u d o u c z c iw e g o i p o ż y t e c z ­
grupy. W czerw cu 1 9 4 7 r o k u z l i k w i d o w a l i ś m y m e l in ę
n e g o ż y c i a . R o z w a ż a ł, k a lk u l o w a ł — i p o s t a n o w i ł w k o ń ­
w K a m io n c e W ie l k ie j . W n a s z e r ę c e w p a d ło w ó w c z a s 26
c u sk o r z y sta ć z o fe r ty .
k a r a b in ó w o r a z 3 t y s i ą c e s z t u k a m u n ic j i.
W k w i e t n i u 1 9 4 7 r o k u n a c z e l e s w o i c h p o z o s t a ły c h O s a c z e n i „ Z e n i t o w c y ” p r z e n ie ś li s i ę t e r a z w G o r lic ­
k o m p a n ó w z g ło s ił s i ę w P U B P w N o w y m S ą c z u . k ie . A le k r e s ic h d z ia ł a ln o ś c i b y ł j u ż b lis k i. „ Z e n it ” i j e ­
O d a ls z y m l o s i e „ O j c a Ś m i g i” p o w i e m k r ó tk o : p o g o lu d z i e u j a w n ia j ą s i ę . W ię k s z o ś ć z n ic h , k o r z y s t a j ą c

R7
z a k t u ła s k i, p r z y s t ą p iła d o n o r m a ln e j p r a c y . S a m „ Z e ­ w r e jo n a c h p ó łn o c n y c h p o d o b n ą g r u p ę t w o r z y ł „ B ia ­
n it " n i e u j a w n ił c a łe j s w e j d z ia ła ln o ś c i. Z a t a ił f a k t p r z y ­ ły ” — W ła d y s ła w Janur. D ał on p o słu c h w e z w a n iu
n a le ż n o ś c i d o N S Z , n i e p r z y z n a ł s ię , iż b y ł s a m o d z ie ln y m s w o ic h o k u p a c y j n y c h p r z e ło ż o n y c h i p o w y z w o l e n i u p o ­
d o w ó d c ą o r a z n i e p r z e d ło ż y ł a r c h iw u m b a n d y . N ie d łu g o z o s t a ł w k o n s p ir a c j i. W e w r z e ś n i u 1 9 4 5 r o k u „ B ia ł e g o ”
p o t e m z a c z ą ł o r g a n iz o w a ć g r u p ę o d n o w a . P r ó b a n i e p o ­ w e z w a ł k a p it a n „ K a z e k ” . W id z i e li s i ę p o r a z p ie r w s z y ,
w io d ła s i ę . Z k o le i, g d y u s i ło w a ł n i e l e g a l n i e p r z e k r o c z y ć le c z „K azek” w ie d z ia ł w s z y s t k o o „ B i a ł y m ” . M ię d z y
g r a n ic ę P o l s k i z b r o n ią w r ę k u , z o s t a ł u j ę t y i a r e s z t o ­ i n n y m i i to , ż e p r z e d 1 9 3 9 r o k ie m J a n u r b y ł z n a n y m
w a n y . Z a sw ą z b r o d n ic z ą d z ia ł a ln o ś ć o t r z y m a ł w y r o k k r y m i n a li s t ą i k a s ia r z e m , „ K a z e k ” z w i ę ź l e i s t a n o w c z o
1 2 la t w ię z ie n i a . o z n a jm ił te r a z b y łe m u k a s ia r z o w i, że n a d e s z ła pora
N a j m n i e j s z ą li c z e b n i e p o r o z ła m o w ą g r u p ę z o r g a n i­ d z ia ła n ia , ż e t r z e b a z o r g a n iz o w a ć lu d z i i w a l c z y ć z k o ­
zow ał B r o n is ł a w B u b li k — ..Ż a r '. D z ie s i ę c io o s o b o w a m u n is t a m i „ o P o l s k ę ” .
g r u p a d z ia ł a ła p r z e w a ż n i e n a t e r e n i e N a w o j o w e j , S t a r e ­ „ B i a ł y ” z a c z ą ł w e r b u n e k o d d a w n y c h k o le g ó w z o d ­
g o S ą c z a , Ł ą c k a , P iw n ic z n e j , Ł a b o w e j , M u s z y n y , T y l i ­ d z i a ł u A K „ T o p o r a ” . P o m a g a ł m u „ G r a b " . Z e b r a li o k o ­
c z a i P o d e g r o d z ia . ł o 3 0 lu d z i, z k t ó r y c h 9 , z „ B ia ł y m ” i „ G r a b e m ” n a c z e le ,
„ Ż a r ” m i a ł z a s o b ą b o g a t y s t a ż w o r g a n iz a c j a c h t e r ­ s t a n o w i ł o t z w . k a d r ę , p o z o s t a li n a r o z k a z d o w ó d c y s t a ­
r o r y s t y c z n y c h . W r o k u 1 9 4 5 d z ia ł a ł p o d r o z k a z a m i „ Z a - w ia li s ię z d o m ó w n a w e z w a n ie .
t o r a ” . i m i ę d z y in n y m i u c z e s t n i c z y ł w z a b ó j s t w i e c z t e ­ K a d r ó w k a u m u n d u r o w a n a b y ła w u n if o r m y w o j s k o ­
r e c h ż o ł n i e r z y r a d z ie c k ic h . P o d o b n ie j a k „ Z e n it ” p o d ­ we i p o d s z y w a ła s i ę p o d ż o łn i e r z y W P , n o s i ła b ia lo -
p o rząd k ow ał s ię rozk azom „ O g n ia ” . N a s w o i m k o n c ie - c z e r w o n e o p a s k i i p r z e b y w a ła s t a le w l e s i e lu b w m e ­
m ia ł s z e r e g a k tó w te r r o r u U ja w n ił s ię w roku 1947, li n a c h . K a p it a n „ K a z e k ” d o s t a r c z a ł „ B i a ł e m u ” z a la k o ­
k o r z y s t a j ą c z u s t a w y a m n e s t y j n e j . W o k r e s i e p ó ź n ie j ­ w a n e k o p e r t y z a w ie r a j ą c e w y r o k i ś m ie r c i. T a k ie s a m e
s z y m B u b li k w r a z z d r u g im c z ło n k i e m s w e j g r u p y , S i ­ z a la k o w a n e k o p e r t y o t r z y m y w a ł „ O k r z e j a ” o d t a j e m n i­
k o r s k im , u c ie k ł z a g r a n ic ę . c z e g o m a j o r a C a r m in a . O il e j e d n a k „ O k r z e j a " d o m a g a ł
W w y n ik u in te n s y w n ie p r o w a d z o n e j p racy propa­ s i ę u z a s a d n ie n ia w y r o k ó w , t o „ B i a ł y ” w y k o n y w a ł j e b e z ­
g a n d o w e j w o k r e s i e a m n e s t ii w 1 9 4 7 r o k u w z a s a d z ie k r y t y c z n i e i o k r u t n ie .
u ja w n ili s ię w s z y s c y c z ło n k o w ie u g r u p o w a ń „ O g n ia ” . Z a b ij a ł s w o j e o f i a r y w o b o r z e n a g n o j u , n u r z a ją c i c
P r z e d k o m i s j ę a m n e s t y j n ą z g ło s ił o s i ę w t e d y p o n a d 1 5 0 p r z e d te m w g n o jó w c e .
c z ło n k ó w i w s p ó łp r a c o w n ik ó w o d d z ia ł u ..O g n ia ” , m i e s z ­ T ak m ię d z y in n y m i zam ordow ał f u n k c j o n a r iu s z a
k a ją c y c h w N o w o s ą d c c k ic m . O g ó łe m w p o w ie c ie n o w o ­ P U B P z W a łb r z y c h a , H e n r y k a G o d y n i a , k t ó r y w k w i e t ­
s ą d e c k im z d o b r o d z ie j s t w a a m n e s t ii s k o r z y s t a ł y łą c z ­ n iu 1 9 4 6 r o k u p r z y j e c h a ł d o T ę g o b o r z y w o d w ie d z in y d o
n i e 3 8 2 o s o b y . N a t o m i a s t n a t e r e n i e c a łe g o w o j e w ó d z t w a r o d z ic ó w s w o j e j n a r z e c z o n e j .
k r a k o w s k ie g o u j a w n i ł o s i ę 5 3 7 9 o s ó b . N a p r z e s t r z e n i l a t 1 9 4 5 — 1 9 4 6 „ B i a ł y ” d o p u ś c ił s i ę
W t y m c z a s ie , g d y „ O k r z e j a ” o r g a n iz o w a ł s w o j ą g r u ­ 2 3 z a b ó j s t w i w y k o n a ł k il k a d z ie s ią t r ó ż n y c h n a p a d ó w
p ę w p o ł u d n i o w y c h s t r o n a c h p o w ia t u n o w o s ą d e c k ie g o , n a f u n k c j o n a r iu s z y u r z ę d ó w b e z p ie c z e ń s t w a , M O i ż o t-

69
n ie r z y W P o r a z m ie s z k a ń c ó w p o w ia tó w n o w o s ą d e c k ie ­ S k ą p e n a r a z ie i n f o r m a c j e o t y m n i e l e g a l n y m z w ią z ­
g o , b r z e s k ie g o i li m a n o w s k ie g o . L a ła s i ę p o ls k a k r e w , k u w p ły n ę ły d o u r z ę d u ju ż w lu t y m 1946 ro k u o d fu n k ­
a le B ia ł y ” n i e z w a ż a ł n a t o w s w o im o k r u c ie ń s t w ie . c j o n a r i u s z a U B , k t ó r y o t r z y m a ł z a d a n ie d o t a r c ia d o o r ­
L zy m a te k i sie r o t n ie b y ły w s t a n ie g o w z r u sz y ć . g a n iz a c j i. Jednakże je d e n z g łó w n y c h o r g a n iz a t o r ó w
W c z e r w c u 194(5 r o k u j e d e n z w i e l u p o ś c i g ó w p r z y ­ z w ią z k u , „ D z ia d e k " , z a r a z e m d o w ó d c a d w u d z ie s t o o s o ­
n i ó s ł r e z u lt a t . U j ę t o d w ó c h c z ło n k ó w g r u p y . U s t a lo n o b o w e j b o jó w k i te r r o r y s ty c z n e j, w p a d ł d o ść w c z e ś n ie na
c z ę ś c i o w o je j s k ła d , s t a n u z b r o j e n i a i p o p e łn i o n e z b r o d ­ t r o p n a s z e g o p r a c o w n ik a . W p o ło w ie l u t e g o 1 9 4 6 r o k u
n ie , d o k o n a n o k il k u a r e s z t o w a ń , c z ę ś ć lu d z i j e d n a k z b ie ­ d w ó c h z b ir ó w w ta r g n ę ło d o je g o m ie s z k a n ia w h o t e lu
g ła . G r u p a z o s t a ła r o z b it a , le c z n i e z li k w i d o w a n a . Z k a ­ p r z y e le k t r o w n i w R o ż n o w ie , a b y w y k o n a ć w y r o k . N a ­
drów ki p o z o s t a li je s z c z e „ B ia ły " , „G rab", „ W ia n o ” , p a d n ię t e m u u d a ło s i ę z b ie c i s c h r o n i ć n a p o steru n k u
„ P r a w y ” o r a z in n i, n ie u s ta le n i je s z c z e w ó w c z a s c z ło n ­ M O w Ł o s o s i n ie D o ln e j . S t ą d t e l e f o n i c z n i e p o w ia d o m ił
k o w ie . o w y p a d k u d y r e k t o r a e l e k t r o w n i i p r o s i ł o p r z y s ł a n ie
W p r z e r z e d z o n y c h s z e r e g a c h z a p a n o w a ło r o z p r z ę ż e ­ s a m o c h o d u . Z b ie g i e m o k o li c z n o ś c i d y r e k t o r s k ie p o le c e ­
n i e i p o d e j r z liw o ś ć . „ B ia ły " t r a c i ł z a u f a n i e , z y s k i w a ł je n i e o t r z y m a ł k ie r o w c a , k t ó r y b y ł c z ło n k i e m W iN . S z y b ­
n a t o m ia s t j e g o za stęp ca , „G rab ”, o c o z r e s z t ą u s i ln i e k o s k o n t a k t o w a ł s i ę w i ę c z d o w ó d c ą p la c ó w k i i d o s t a ł
z a b ie g a ł . Z g o d n ie z r o z k a z e m „ K a z k a " w m i e j s c o w o ś c i d w ó c h lu d z i d o p o m o c y .
B ia ła W o d a 13 s ie r p n ia 1 9 4 6 r o k u „ W ia n o " z a s t r z e lił P o m o c n ic y p r z y c z a i li s i ę w W it o w i c a c h i z a c z e k a li,
„ B ia ł e g o ” p o d c z a s s n u . D o w ó d c ą z o s t a ł „ G r a b " . J e d n a k aż p r z y j e d z i e k ie r o w c a z p a s a ż e r e m . F u n k c j o n a r iu s z a
o r g a n a b e z p ie c z e ń s tw a d e p ta ły m u po p ię t a c h i pod­ z a s t r z e li li, a j e g o z w ł o k i w r z u c ili d o D u n a j c a . K ie r o w c a
w ła d n i m i e li d o n i e g o p r e t e n s j e . W k o ń c u p o r z u c il i g o z g ł o s i ł p o t e m w M O , ż e n a p a d n ię t o ic h w d r o d z e i u p r o ­
i p r z e s z l i p o d r o z k a z y „ Ż e lik a ” . w adzono p a sa żera . Spraw ców rzekom o n ie rozpoznał
N a k il k a t y g o d n i p r z e d w y b o r a m i d o s e j m u w g r u d ­ z p o w o d u c ie m n o ś c i.
n iu 194(5 r o k u P o w ia to w y U rząd B e z p ie c z e ń s tw a P u ­ Z m o w a p r z y t e j z b r o d n i w y s z ł a n a j a w d o p ie r o p o
b li c z n e g o w N o w y m S ą c z u z e b r a ł o b s z e r n e in f o r m a c j e p e w n y m c z a s ie .
o i s t n i e n i u i d z ia ł a ln o ś c i n i e l e g a l n e g o z w i ą z k u p o d n a ­ W t y m o k r e s i e o r g a n a b e z p ie c z e ń s t w a d o k o n a ły n i e ­
zw ą W iN ' . B y ł a t o je d n a z lic z n ie j s z y c h o r g a n iz a c j i je d n e j a k c ji w p o g o n i z a „ D z ia d k ie m " i je g o p o d k o ­
w p o w i e c i e : s k u p i a ła w s w o ic h szereg a ch b lis k o 100 m e n d n y m i. J e d n e g o z a b it o w w a lc e , d w ó c h s c h w y t a n o
c z ło n k ó w w 12 p la c ó w k a c h . z b r o n ią w r ę k u . P o s z e r z y ł s i ę k r ą g w ia d o m o ś c i o n i e ­
le g a l n y m z w ią z k u , a ż w r e s z c ie r o z p o c z ę t a w k o ń c u g r u ­
* „ W o ln o ś ć i N ie z a w is ło ś ć " — o r g a n iz a c j a n i e l e g a l n a p o w s ta ­ d n i a 1 9 4 6 r o k u k il k u d n io w a a k c j a p o ło ż y ł a k r e s i s t n i e ­
ła w e w r z e ś n iu 1945 r o k u . W iN o p a r ł a s w ą d z ia ła ln o ś ć o e l e ­
m e n ty s k r a j n i e r e a k c y jn e , z w a lc z a ją c e w ła d z ę lu d o w ą . N ie m a ­ n i u i d z ia ł a ln o ś c i W iN w N o w y m S ą c z u .
j ą c m o ż liw o ś c i r o z w in ię c ia s z e rs z e j d z ia ła ln o ś c i p o lity c z n e j P o w o li i z m o z o łe m o c z y sz c z a n o te r e n z b a n d i o rg a ­
w o k r e s i e p o s tę p u ją c e j s t a b il i z a c j i w P o ls c e , w y s tę p o w a ła z b r o j ­
n ie , m o r d u ją c d z ia ła c z y p a r t y j n y c h i p a ń s tw o w y c h . W iN z o s ta ła n iz a c j i r e a k c y j n e g o p o d z ie m ia .
z li k w i d o w a n a p r z e z a p a r a t b e z p ie c z e ń s tw a w 1917 ro k u . T u i ó w d z ie d a w a ły je s z c z e o s o b ie zn a ć p o z o sta ją c e

70 71’
n a w o l n o ś c i n ie d o b it k i. C z a s e m j a k i ś p o r y w c z y z a p a le ­ w y s k o c z y ł z i z b y , s t r z e l i ł d o t r z e c ie g o f u n k c j o n a r iu s z a ,
n ie c d o łą c z a ł s i ę d o n ic h , z r e s z t ą n i e t y l e z c h ę c i p r z y ­ r a n i ą c g o w g ło w ę .
c z y n ie n i a s i ę d o z m i a n y u s t r o j u p r z e m o c ą , i l e d la m o ł o - P r z e z k il k a t y g o d n i t r w a ły g o r ą c z k o w e p o s z u k iw a ­
je e k ie j sła w y , d la rabunku, m ś c iw o ś c i bądź z prze­ n i a . W r e s z c ie j e d n a z in f o r m a c j i o k a z a ła s i ę p r a w d z iw a :
k ory. o p ryszek p rzeb yw ał w r e jo n ie g m in y U ja n o w ic e . O to ­
J a k ic h ż e b o w ie m m o ty w ó w d o p a tr z y ć się m ożna c z o n o w i o s k i K r o s n a i Ż m ią c a , p r z e s z u k a n o p r a w i e k a ż ­
w d e c y z j i o s i e m n a s t o la t k a , k t ó r y w ł a ś n i e w te d y , gd y de z a b u d o w a n ie . P i e r ś c i e ń z a c ie ś n ił s i ę . W c z a s i e te j
p a ń s t w o w y d a ł o a k t ła s k i i p r z e b a c z a ło z b r o d n ie , c h w y t a o p e r a c j i j e d e n z m i e s z k a ń c ó w w s i w s k a z a ł d o m , w k tó ­
za b roń ? r y m B u la n d a s i ę u k r y ł. K i lk u n a s t u f u n k c j o n a r iu s z y m i­
M i e c z y s ł a w B u la n d a p o c h o d z ił z p o d s ą d e c k ie j w s i , l i c j i , b e z p ie c z e ń s t w a i ż o łn i e r z e K B W r u s z y ł o n a s p o t ­
b y ł u c z n ie m g im n a z j u m w N o w y m S ą c z u . U s u n i ę t y ze k a n ie z te r r o r y s tą .
s z k o ł y z a p o b ic i e k o le g i , a p o t e m z P a ń s t w o w e j S z k o ły O t o c z y li d o m i w e z w a l i B u la n d ę d o p o d d a n ia się .
M o r s k ie j w G d y n i — t a k ż e z a b ó j k ę i k r a d z ie ż e — w r ó ­ O d p o w ie d z i a ł o g n ie m z a u to m a tu . P o n o w io n o w e z w a ­
c ił d o N o w e g o S ą c z a . Z a o p a tr z y ł s ię w b r o ń , d o b r a ł so ­ n ie — i ty m ra zem b e z sk u tk u . T erk ot b ron i p rzerw a ł
b i e p o d o b n y c h t r z e c h k o le g ó w i w s p ó l n i e p o c z ę l i n a p a ­ d o p ie r o w y b u c h g r a n a t u . P r a c o w n i c y i ż o łn i e r z e w p a d li
d a ć n a s p ó ł d z ie l n ie , n a p r y w a t n e s k l e p y i z a m o ż n i e j s z y c h d o w n ę t r z a , w c h w i l i g d y r o z le g ł s i ę p o j e d y n c z y s t r z a ł;
o b y w a te li. r a n n y B u la n d a u s i ł o w a ł o d e b r a ć s o b i e ż y c ie .
P o n a d p ó ł r o k u B u la n d a w y m y k a ł s i ę n a m z rąk. W k r ó tc e w y le c z o n o g o . S ta n ą ł p r z e d są d e m , b y o d ­
W r e s z c ie w g r u d n iu 1 9 4 7 r o k u u j ę l i ś m y g o w r a z z k o m ­ p o w i e d z i e ć z a d o k o n a n e z b r o d n ie . Z o sta ł sk a z a n y n a
pan am i podczas n a p a d u n a S p ó łd z ie ln ię „ S a m o p o m o c ś m ie r ć . W y r o k w y k o n a n o .
C h ło p s k a ” we w si P ią t k o w a . N i e s t e t y , p o k ilk u n a s t u
d n ia c h B u la n d a u c i e k ł z a r e s z t u . O d t ą d g r a s o w a ł s a ­
m o t n ie . N ie m i a ł s t a łe j k r y j ó w k i, p r z e r z u c a ł s i ę z p o ­
w i a t u n a p o w i a t : li m a n o w s k i, b r z e s k i, t a r n o w s k i , g o r ­
lic k i. J u ż n i e t y l k o r a b o w a ł, a le z a b ij a ł p r a c o w n ik ó w
b e z p ie c z e ń s t w a i m i l i c j i , a t a k ż e t y c h m i e s z k a ń c ó w , k tó ­
r y c h m i e n i e z a b ie r a ł.
I znow u w g r u d n iu , r o k p o u c ie c z c e , d o c h o d z i d o
s p o t k a n ia . W c z e s n y m r a n k ie m m ilic y jn y p a tr o l w k r o ­
c z y ł d o d o m u g o s p o d a r z a w P a łk o w e j . G o s p o d a r z z a c h o ­
w y w a ł s ię n ie s p o k o j n ie , b y ł j a k i ś n ie s w ó j . M ilic j a n c i
p o s t a n o w i li s k o n t r o lo w a ć z a b u d o w a n ia . D w ó c h f u n k c j o ­
n a r iu s z y o t w o r z y ło d r z w i i z b y i w te j s a m e j c h w i l i p o ­
sy p a ły s ię s t r z a ł y . R u n ę li ś m i e r t e l n i e r a n n i. B u la n d a

72
 b e z p ie c z e ń s t w a , a l e r ó w n i e ż w s t o s u n k u d o b e z b r o n n e j
lu d n o ś c i c y w i l n e j . Z a s z c z ę ś l i w y c h m o g l i u c h o d z ić ci,
k t ó r z y g i n ę l i w w a l c e . R a n n i i w z i ę c i d o n i e w o l i n ig d y
BANDEROW CY
n i e u m i e r a li W s p o s ó b g o d n y c z ło w ie k a . P o d d a w a n o ich
w y m y ś ln y m to rtu ro m , ś c in a n o g ło w y , w y d ¡u b y w a n o
o c z y , k o b ie t o m o t w ie r a n o b r z u c h y — o k r o p n o ś c i t a m ­
t y c h c z a s ó w p o r u s z y ć m o g ą n a w e t n a j m n ie j w r a ż liw y c h
n a m a k a b r y c z n e o p is y .
G d y p r z y b y łe m w N o w o s ą d e c k ie , r e j e s t r w y c z y n ó w
u p o w c ó w n a ty m te r e n ie b y ł ju ż p o k a ź n y . D o n a jg ło ś ­
n i e j s z y c h n a le ż a ł z u c h w a ły z a g o n b a n d e r ., w s k ic h b o j ó ­
w e k z e w s c h o d n ic h t e r e n ó w w o j e w ó d z t w a r z e s z o w s k i e ­
i .-j b r o j n e o d d z ia ły p o ls k ie j r e a k c j i, z k t ó r y m i z e t k n ą ­ go. U pow com dow odzonym p r z e z M o d e s t a R y p e c k ie g o
ł e m s i ę w S ą d e c k ie m , n i e b y ł y j e d y n y m w r o g i e m w ł a ­ „ H o r y s ła w a ” * c h o d z ił o w ó w c z a s o r o z w i n i ę c i e d z ia ła l­
d z y lu d o w e j n a t y m te r e n ie . P o ł u d n i o w o - w s c h o d n i m r e ­ n o ś c i O U N n a z ie m ia c h z a m i e s z k a n y c h p r z e z Ł e m k ó w ,
j o n o m w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k ie g o m o c n o d a w a ła s i ę w e z b r o j n e je j z a b e z p ie c z e n ie o r a z o n a w ią z a n ie b liż s z e g o
z n a k i d z ia ł a ln o ś ć d u ż y c h , d ob r z e u z b r o j o n y c h o d d z ia ­ k o n ta k tu z e „ S m y r n y m ” v e l „ C z e r n y k ie m ” , k t ó r y od
ł ó w U k r a iń s k ie j P o w s t a ń c z e j A r m ii ( U P A ) . W a lk a z n i­ w i e l u m i e s i ę c y g r a s o w a ł j u ż w p o w ia t a c h g o r lic k im i n o ­
m i p o c h ła n i a ła w i e l e o f i a r w ś r ó d f u n k c j o n a r iu s z y o r g a ­ w o s ą d e c k im n a c z e l e u t w o r z o n e j p r z e z s i e b i e k il k u d z ie ­
nów b e z p ie c z e ń s t w a , m i li c j i, w o j s k a i lu d n o ś c i c y w i l ­ s i ę c io o s o b o w e j s a m o d z ie ln e j s o t n i. J e d n o c z e ś n i e p r z y ­
n e j. W s w o im d ą ż e n iu d o o p a n o w a n ia t y c h r e g io n ó w w ódcom o u n o w s k im p r z y ś w ie c a ł t a k ż e c e l p o li t y c z n y ,
przez O r g a n iz a c ję N a c jo n a lis tó w U k r a iń s k i c h (O U N ), g d y ż r u c h y o d d z ia ł u o d b y w a ł y s i ę w d n i p o p r z e d z a ją c e
u p o w s k ie b o jó w k i z e s z c z e g ó ln ą a k ty w n o ś c ią w y s t ę p o ­ r e fe r e n d u m c z e r w c o w e w 1 9 4 6 r o k u . P o lity c z n y c e l r e ­
w a ł y p r z e c i w n a s z e m u lu d o w e m u p a ń s t w u , m o r d o w a ły a li z o w a l i j e d n a k p o s w o j e m u — m o r d u j ą c i p a lą c p o l­
lu d n o ś ć p o ls k ą , d o k o n y w a ły łu p i e ż c z y c h napadów na s k i e w s ie .
w i o s k i z a m i e s z k a n e p r z e z P o la k ó w . Z „ H o r y s ła w e m ” p r z y b y li w ów czas d o ś w ia d c z e n i
W a lk a z b a n d e r o w c a m i n i e b y ł a z a p r a w io n a g o r z k ą d z ia ła c z e OUN „ H r y s t ia ” , „ R o b e r t” , je g o sek reta rk a
ś w ia d o m o ś c ią b r a to b ó jc z y c h w a lk , ja k a to w a r z y s z y ła i łą c z n ic z k a — „ S t e p o w a ” o r a z „ O s t a p ” . W s p o m n ia n y
n a m w z m a g a n ia c h z r o d z im y m p o d z ie m ie m . W a lk a ta o d d z ia ł „ H o r y s ła w a ” , z a n im d o s z ło do s p o t k a n ia ze
n a le ż a ł a j e d n a k d o s z c z e g ó l n ie n ie b e z p i e c z n y c h , p o n ie ­ „ S m y r n y m ” w o k o l i c a c h G o r lic , d o k o n a ł n a p a d u n a Ł a -
w a ż p r z e c i w n ik b y ł b e z w z g l ę d n y i o k r u t n y . b o w ą w n o c y z 2 7 n a 2 3 c z e r w c a 1 9 4 6 r o k u , tj. w p r z e d ­
Z n a n e s ą p o w s z e c h n i e p r z y k ła d y b e s t ia ls k ic h to r t u r , d z ie ń r e f e r e n d u m .
j a k i c h d o p u s z c z a ły s i ę o d d z ia ł y U P A n i e t y l k o w s t o ­
su n k u do sc h w y ta n y c h ż o łn i e r z y c z y f u n k c j o n a r iu s z y * M o d e s t R y p e c k i u ż y w a ł r ó w n ie ż p s e u d o n im u „13".

74 75
 s z k o ln e g o , a w n e t p o te m o d g ó r y p o d p a lo n o p o s te r u n e k . Z a c z ę ­
Z b liż a ła sic; g o d z in a 2 3 . W m i e j s c o w y m p o s t e r u n k u
l iś m y s ię d u s ić d y m e m . K u # p r z e s tr z e n ia ją c y s ię o g ie ń p a r z y ł n a ­
MO tr z e j z n a j d u j ą c y sic; ta m m i li c j a n c i s p o ż y w a l i k o ­
s z e c ia ła o d z ia n e j e d y n ie w k a le s o n y . Z a r m u s ie li o d c z u ć i b a n ­
la c j ę p r z e d w y j ś c i e m n a n o c n y p a tr o l. N i e s p o d z i e w a n i e d y c i. g d y ż w y p r o w a d z o n o n a s p t z e d b u d y n e k i k a z a n o le ż e ć p o d
k t o ś z a d z w o n ił. P r z e z o k n a w ś w i e t l e k s i ę ż y c a m i l i c j a n ­ o k n a m i k a n c e la r i i. P i l n u ją c y n a s b a n d e r o w c y u ło ż y li s ię w b e z ­
ci z o b a c z y li , że p o steru n ek zo sta ł o to c z o n y chm arą p ie c z n e j o d le g ło ś c i z a n a m i. t r z y m a j ą c l u f y e r k a e m ó w w y c e lo ­
w a n e w n a s z ą s t r o n ę . Z b u d y n k u z t r z a s k i e m z a c / ę l a le c ie ć d a ­
u z b r o jo n y c h lu d z i. R óżnorodne u m u n d u r o w a n ie , b r o ń
chów ka.
m a s z y n o w a o r a z s k r z y ż o w a n e t a ś m y n a b o i n a p ie r s ia c h P o j a k i m ś c z a s ie p o d s z e d ł d o n a s k i e r u j ą c y a k c j ą w y s o k i,
w s k a z y w a ł y , ż e to b a n d e r o w c y . c z a r n y m ę ż c z y z n a w m u n d u r z e p o r u c z n i k a i o d e z w a ł s ię d o n a s
K o m e n d a n t p o s t e r u n k u M ic h a ł W a c h o w s k i p r ó b o w a ł p o p o ls k u z n ic u k r y w a n ą d r w i n ą i s a t y s f a k c j ą :
p o łą c z y ć s i ę te le fo n ic z n ie z K P M O w N ow ym S ączu, — D o ść w a s z e g o p a n o w a n ia n a z ie m i u k r a i ń s k i e j , t u bę­

l e c z łą c z n o ś ć z o s t a ła z e r w a n a .
M ilic j a n c i z p ię t r a b u d y n k u b r o n ili s i ę a ż d o w y ­
s t r z e le n i a o s t a t n ie g o n a b o j u . G d y p r z e s t a l i s t r z e la ć , b a n ­
d e r o w c y p o d m i n o w a l i d r z w i i d o s t a li s i ę d o b u d y n k u .
O d a ls z e j w a l c e n i e b y ło m o w y . F u n k c j o n a r iu s z e M O
z o s t a l i r o z b r o j e n i, r o z e b r a n i z o d z i e ż y i s p r o w a d z e n i n a
p a r t e r d o k a n c e la r ii, g d z i e p il n o w a ł o ic h d w ó c h b a n d y ­
t ó w u z b r o j o n y c h w k a r a b in y m a s z y n o w e .
Jednym z t r z e c h m i li c j a n t ó w b y ł J ó z e f W o j t o w ic z ,
f u n k c j o n a r iu s z M O d o 19G3 r o k u , o b e c n ie r e n c i s t a s p r a ­
w u ją c y fu n k c ję s o łty s a w s i P o w r o ź n ik k o lo K r y n i c y .
T a k o to w s p o m in a o n ta m tą n o c:
N a s z e p o ło ż e n ie z d a w a ło s ię b e z n a d z ie jn e . W c z a s ie g d y
d w ó c h b a n d y tó w t r z y m a ł o n a s n a m u s z k a c h k a r a b i n ó w m a s z y ­
n o w y c h , k i l k u in n y c h p lą d r o w a ło b u d y n e k p o s t e r u n k u . Z a b r a n o
b r o ń , w y r z u c o n o i z n is z c z o n o w s z y s tk ie m a t e r i a ł y z n a j d u j ą c e
s ię w k a s i e p a n c e r n e j . S z c z e g ó ln ie p a s tw io n o s i ę n a d p o ls k im i
k s i ą ż k a m i , k t ó r e d a r t o n a s t r z ę p y i d e p ta n o . B a n d y c i w y n ie ś li
r ó w n i e ż z a p a s y ż y w n o ś c io w e (m ię d z y in n y m i m ą k ę . c u k ie r , s m a ­
lec), k t ó r e w c e la c h b e z p ie c z e ń s tw a z m a g a z y n o w a ł n a p o s t e r u n ­
k u k i e r o w n ik m ie js c o w e g o s k l e p u G S . A p o te m z a c z ą ł s ię k o s z ­
m a r . G d y je s z c z e t r z y m a n i b y liś m y w k a n c e la r i i, s ły c h a ć b y ło
w e w s i o d g ło s y s tr z a łó w , k r z y k i b a n d y tó w , p ła c z k o b ie t i d / lc c i.
P r z e z o k n o w id a ć b y ł o s t r z e l a j ą c e w g ó r ę s ł u p y o g n ia . W ie d z ie ­
liś m y , że p a lo n o w ie ś . .W s ą s i e d z t w i e b u c h n ą ł o g ie ń z b u d y n k u
d z ie m y m ie ć w o ln ą U k r a in ę .
A p o te m z w r ó c ił s i ę d o p iln u ją c y c h n a s p o d w ła d n y c h :
— J a k u s ły s z y c ie s y g n a ł g w iz d k ie m , m a c ie ic h z a ła tw ić .
I o d s z e d ł. J a k s ię p ó ź n ie j o k a z a ło , p o s z e d ł d o p o b lis k ie j p r y ­
w a t n e j g o s p o d y n a w ó d k ę . T a w ó d k a d l a n a s t r z e c h o k a z a ła się
z b a w i e n n a . W p e w n y m m o m e n c ie d o n a s z y c h s tr a ż n i k ó w p o ­
d e s z ło tr z e c h p o d c h m ie lo n y c h b a n d y tó w i p o d u ło i m n a p e łn io n e
w g o s p o d z ie m a n i e r k i . C i d ź w ig n ę li s ię . a b ro ń p o z o s ta w ili n a
z ie m i. W id o c z n ie w s z y s c y t r z e j p o m y ś le liś m y t o s a m o . s t u k n ą łe m
ło k c ie m W a c h o w s k ie g o i p o d e r w a liś m y s ię z z ie m i. S k o c z y liś ­
m y z a ró g p o s t e r u n k u i d a le j p rz e z d z iu r ę w o g r o d z e n iu u c ie k ­
l iś m y w p o la . C h o c ia ż s e r ie p o s y p a ły s ię z a n a m i, z d ą ż y liś m y
s z c z ę ś liw ie u m k n ą ć , j e d y n i e le k k o r a n n y z o s ta ł W a c h o w s k i.
J u ż le ż ą c b e z p ie c z n ie w z b o ż u n a o d le g ły m i w y s o k o u s y t u ­
o w a n y m m ie js c u , m o g łe m z g ó ry p o p a tr z e ć n a w id o k w io s k i.
O b r a z b y ł p o tw o r n y . W y d a w a ło m i s ię . że p ło n ie c a ł a w ie ś.
M ię d z y s ł u p a m i o g n ia w id a ć b y ło u c ie k a ją c y c h lu d z i. S t r z a ł y
z b r o n i, t r z a s k p a lą c e g o s ię d r z e w a , z a w a l a j ą c y c h s ię d o m ó w
m ie s z a ły s ię z k r z y k ie m , p ła c z e m i l a m e n te m lu d z k im o r a z d o j ­
m u ją c y m w y c ie m b y d ł a . G d y u c ie k a liś m y , m o g ła b y ć g o d z in a
p i e r w s z a tr z y d z ie ś c i w n o c y . d o w io s k i p o w r ó c iłe m o k o ło c z w a r -
te j, k i e d y b a n d a p r z e c h o d z iła k o lo c e r k w i i k ie r o w a ła s ię n a
U h ry ń .
P o s t e r u n k u j u ż n ie b y ło , p a liła s ię s z k o ła i u r z ą d g m in n y .
B a n d y c i m u s ie li m ie ć d ob rą o r ie n t a c j ę w k w e s tii
r o z m i e s z c z e n i a r o d z in p o ls k ic h i łe m k o w s k ic h . R o z b ic i
n a d r o b n e g r u p k i lu b p o j e d y n c z o w p a d a l i d o o k r e ś lo ­

77
nych zab u d ow ań r ó w n o c z e ś n ie w różnych p u n k ta c h
w i o s k i , z r y w a li z e s n u m i e s z k a ń c ó w i d a w a li im p ię ć
m i n u t c z a s u n a u b r a n ie s i ę i w y n i e s i e n i e d o b y t k u . P r a k ­
t y c z n ie n ik t n ic n ie z d ą ż y ł w y n ie ś ć . J e d e n z m ie s z k a ń ­
c ó w Ł a b o w e j , s z w a g i e r W o j t o w ic z a , J ó z e f S z ą s , p o w r ó ­
c ił z p o d w ó r k a d o iz b y z z a m ia r e m w y n i e s i e n i a m a s z y n y
d o s z y c i a . W d r o d z e p o w r o t n e j w p r z e d s io n k u z o s t a ł z a ­
s t r z e l o n y s e r i ą z a u t o m a t u . B a n d y c i p o s p l ą d r o w a n iu
d o m u , z a b r a n iu o d z i e ż y i ż y w n o ś c i r z u c a li d o w n ę t r z a
r o z p a lo n e g ło w n ie . W z n ie c a li p o ż a r t a k ż e p r z y u ż y c iu
k u l z a p a la j ą c y c h . W r a z z z a b u d o w a n ia m i p a liło s i ę b y ­
d ło , k o n i e i t r z o d a c h l e w n a o r a z c a ły d o b y t e k , k t ó r e g o
n i e m o g l i z a b r a ć z e so b ą .
W ie lu s p o ś r ó d m i e s z k a ń c ó w fj a b o w e j z o s t a ło d o t k l i­
w i e , w b r u t a ln y s p o s ó b p o b it y c h p r z e z r o z w ś c ie c z o n y c h
i p o d n ie c o n y c h w ó d k ą b a n d e r o w c ó w . B y l i t a k ż e p o p a ­
r z e n i. J a k o o s t a t n i p o d p a lo n o d o m z p r y w a t n ą g o s p o d ą .
N a n o w o s ą d e c k ie j s z o s ie d o p a la ł s i ę t y m c z a s e m sam o­
c h ó d c ię ż a r o w y , n a l e ż ą c y d o P P „ U z d r o w i s k a ” w K r y ­
n ic y .
O k o ło p ie r w s z e j w n o c y tr z e c h p r a c o w n ik ó w „ U z d r o ­
w i s k ” w r a c a ło z K r a k o w a z m e d y k a m e n t a m i i a r t y k u ­
ł a m i s p o ż y w c z y m i d la le c z ą c y c h s i ę c h o r y c h w k r y n i c ­
k im u z d r o w is k u . S a m o c h o d e m j e c h a l i : k ie r o w c a M ie ­
c z y s ła w K la r , j e g o p o m o c n ik Z y g m u n t P u c h a j d a i z a ­
o p a t r z e n i o w i e c P P U J ó z e f W ia tr . W Ł a b o w e j n a t k n ę l i
s ię n a w y s ta w io n ą c z u jk ę bandy, k tó r a z a t a r a s o w a ła
d r o g ę p n ia m i d r z e w . K l a r p r ó b o w a ł u c ie c , le c z s a m o ­
c h ó d w p a d ł n a p o b o c z e i t y l n y m i k o la m i o s i a d ł w ro­
w i e . K l a r w r a z z W ia t r e m w y s k o c z y l i z w o z u i z a c z ę li
u c ie k a ć . P o s tr z e lo n y w nogę W ia t r u p a d ł, n a t o m ia s t
K la r o w i u d a ło s i ę z b ie c . P u c h a j d a p o z o s t a ł w k a b in ie
s a m o c h o d u ś m ie r t e l n ie t r a f i o n y s e r i ą z e r k a e m u . R a n ­
n e g o W ia t r a b a n d y c i z a b r a li d o p o b li s k i e g o d o m u G a j -
78
d o w e j . A k c j ą n a s z o s i e k ie r o w a ł S t e f a n S m o l iń s k i — l e ­
k a r z z K r y n i c y , s y n p o p a z N o w e j W s i i d z ia ła c z a U k r a ­
i ń s k i e g o D o p o m o g o w e g o K o m it e t u , k t ó r e g o W ia t r d o b r z e
z n a ł. W p ie r w s z e j c h w i l i S m o liń s k i p o le c i ł o p a t r z y ć n o ­
g ę W ia t r o w i, le c z z o r ie n t o w a w s z y s ię , ż e z o s t a ł r o z p o ­
z n a n y , z m i e n i ł d e c y z j ę i w y d a ł r o z k a z d o p r o w a d z e n ia
W ia t r a z p o w r o t e m d o s a m o c h o d u i r o z s t r z e la n ia g o ta m .
Z a o p a t r z e n io w ie c o t r z y m a ł s e r i ę w t y ł g ł o w y , c ia ł o j e g o
r z u c o n o p o d t y l n e k o la c ię ż a r ó w k i. W ó z o b la n o b e n z y n ą
i p o d p a lo n o . Z n a j d u j ą c e s i ę w n im z w ło k i P u c h a j d y
z o s t a ł y z w ę g lo n e , a c i a ł o W ia t r a n a d p a lo n e .
O s z c z e g ó ła c h p o ś c ig u z a b a n d e r o w c a m i, j a k i w t e d y
n a t y c h m i a s t z o r g a n iz o w a n o , d o w ie d z ia ł e m s i ę o d J ó z e f a
D ą b r o w s k ie g o w p a r ę m i e s i ę c y p ó ź n ie j , p o p r z y b y c iu
do N ow ego S ą c z a . D ą b r o w s k i k ie r o w a ł w ty m c z a s ie
R e f e r a t e m d o W a lk i z B a n d a m i w t a m t e j s z y m PUBP.
O n a p a d z ie w Ł a b o w e j P U B P w N ow ym Sączu zo­
s t a ł p o w ia d o m i o n y p r z e z p o r u c z n ik a K o g u t a z w o j s k o ­
w e g o s a n a t o r iu m w K r y n ic y , w y j e ż d ż a j ą c e g o o k o ło 5 r a ­
n o s ł u ż b o w o d o K r a k o w a . P o ś c ig z a b a n d ą z o r g a n iz o ­
w any zo sta ł w s p ó ln ie z ż o łn ie r z a m i sta c jo n u ją c e g o
w N ow ym S ą c z u b a t a l io n u 11 P u łk u P i e c h o t y W P n a
tr z e c h sa m o c h o d a c h . P o p r z y je ź d z ie d o Ł a b o w e j g r u p a
p o ś c ig o w a p o s z ła tr o p e m b a n d e r o w c ó w .
S i a d y b y ł y w y r a ź n e , k o l e i n y p o k o ła c h w o z u , r o z s y ­
p a n a k a s z a , m ą k a , o d c is k i k o p y t k o ń s k ic h . D o s p o t k a n ia
z b a n d e r o w c a m i d o s z ło w p o b liż u n ie w ie lk ie j p o la n y
z a r o s łe j g ę s t ą i w y s o k ą t r a w ą . K i e d y w o j s k o p o d e s z ło
n a j e j s k r a j , n a p o la n i e p a s ł y s i ę p u s z c z o n e lu z e m k o ­
n ie i s ta ł w ó z w y p e łn io n y z r a b o w a n y m i w Ł a b o w e j to ­
w a r a m i. L u d z i n i e b y ł o w id a ć . W l e s i e p a n o w a ła c is z a .
D o w o d z ą c y w o js k ie m o fic e r p o s ta n o w ił o to c z y ć b a n d ę
i z a a t a k o w a ć z n a j b l iż s z e j o d le g ł o ś c i . Z a n im j e d n a k w y ­
d a ł p ie r w s z e r o z k a z y , z z a r o ś li p o p r z e c i w l e g łe j s t r o n ie
79
p o la n y o d e z w a ły s ię s e r ie z erkaem ów . W te j sa m ej
c h w i l i p o o b y d w u s t r o n a c h p o ls k ie j g r u p y , w l e s i e , r o z ­
l e g ł y s i ę k r z y k i z m i e s z a n e z t r z a s k ie m a u t o m a t ó w . T o
b a n d e r o w c y o t a c z a l i w o j s k o . W y w ią z a ła s i ę o s t r a w a lk a .
P r z e c iw n ic y w id z ie li s ię w z a je m n ie , m o g li do s ie b ie
m ie r z y ć , c e ln o ś ć s t r z a ł ó w w z r o s ła . P o c is k i r w a ł y k o r ę
z e ś w i e r k o w y c h p n i, z a k t ó r y m i k r y li s i ę w a lc z ą c y . P r z e ­
w aga banderow ców b y ła je d n a k d u ż a i ś c ig a ją c y z e -
p c h n ę c i z o s t a li d o o b r o n y . Z a c z y n a ło i m b r a k o w a ć a m u ­
n ic j i. P r z e s k a k u j ą c o d d r z e w a d o d r z e w a , f u n k c j o n a r iu ­
J a n W ą c h a ła — „ Ł a z ik ” z e s w o ją
s z e U B i ż o łn i e r z e w y c o f a l i s i ę n a s z o s ę , a b a n d e r o w c y
g ru p ą n a R y n k u w N ow ym S ą­
p o z o s t a li w la s a c h . c z u w d r o d z e d o u j a w n ie n i a
Po p a r u g o d z in a c h w o j s k o o t r z y m a ło p o s iłk i. U d e ­
r z o n o p o w t ó r n ie n a la s . O k a z a ło s i ę , ż e u p o w c y n a d a l
b iw a k u j ą w t y m s a m y m m i e j s c u . W a lk a r o z g o r z a ła od
n o w a . I m p e t , z j a k i m P o l a c y z a a t a k o w a li, z m u s i ł b a n d ę
d o o d w r o tu .
N a g ro b ek o fic e ró w A K , b ra c i
P o ś c i g t r w a ł k il k a n a ś c i e g o d z in i p r z e p ę d z ił b a n d ę S t a n is ła w a i J a n a W ą c h a łó w , n a
n a t e r e n y p o w ia t u g o r lic k ie g o . c m e n t a r z u w K a m ie n ic y . „ Ł a z i -
W w a l c e t e j z g i n ą ł f u n k c j o n a r iu s z K P M O w N o w y m c z e k ” z a m o r d o w a n y w 1944 r o k u
S ą c z u — B r o n is ł a w K r ó l. J e g o c ia ł o z n a le z i o n o d o p ie r o p r z e z o k u p a n t a , „ Ł a z i k " w 1946
r o k u z r o z k a z u „ O g n ia ” z a w y j ­
n a t r z e c i d z ie ń , b y ł o c a l e s i n e o d p o b ic i a i to r t u r . M ia ł
ś c ie z p o d z ie m ia
w y d łu b a n e o c z y i u c i ę t y j ę z y k . K i lk a m i e s i ę c y w cze­
ś n i e j , r ó w n i e ż w p o d o b n y , b e s t ia ls k i s p o s ó b z o s t a ła w y ­
m ordow ana przez ban d erow ców c a ła j e g o r o d z in a n a
w s c h o d n i c h t e r e n a c h P o ls k i.
P o p r z e p ę d z e n iu u p o w c ó w w o j s k o n a t k n ę ł o s i ę n a
z w ł o k i m ę ż c z y z n y , k t ó r e g o n i e u d a ło s i ę w t e d y z i d e n t y ­
f i k o w a ć . D o p ie r o w m a r c u 1 9 4 7 r o k u , p o d c z a s u j a w n i e ­
n ia s ię J ó z e fa J a n c z a k a — „ J a w o r a ” z W o li K r o g u l e c -
k ie j , c z ło n k a t e r r o r y s t y c z n o - r a b u n k o w e j g r u p y „ Z a r a ” ,
u d a ło s i ę u r z ę d o w i r o z w i k ł a ć z a g a d k ę .
O t ó ż w d n iu , w k t ó r y m b a n d e r o w c y z a a t a k o w a li U a-
N a g r o b e k k s . W ła d y s ł a ­
b o w ą , o n i je g o d w a j k o m p a n i: „ B u k o w y " i „ Z a ją c " w a M a g ie r y , z a m o r d o w a ­
neg o p rz e z W . W y godę—
80 „T ra w ę ”
 p r z e c h o d z ili w p o b l i ż u w i o s k i . W r ę c e u p o w c ó w w p a d li,
z a n im j e s z c z e z a c z ę ł a s i ę p a li ć w i e ś . Z a b r a n o ic h . r o ­
z e b r a n o d o n a g a , a p o t e m p o p ę d z o n o d o la s u , g d y ż p o ­
d e j r z e w a n o , ż e s ą n a s ł a n y m i p r z e z n a s w s p ó łp r a c o w n i­
k a m i u r z ę d u . J e s z c z e p r z e d w a lk ą „ Z a j ą c ” i „ B u k o w y ”
u s i ł o w a l i z b ie c . U c ie c z k a u d a ła s i ę j e d y n i e „ B u k o w e ­
m u ” , „ Z a ją c a ” z a b il i n a m i e j s c u i j e g o t o z w ł o k i z o s t a ły
w ó w c z a s p r z e z w o j s k o o d n a le z io n e . P o t y m w ypadku
banderow cy p r z y w ią z a li J a n c z a k a do d rzew a, je d n a k
w c z a s ie w a lk i n a p o la n i e u d a ło m u s i ę o s w o b o d z ić
i u c ie c .
O p r z e b ie g u w ypraw y „ H o r y - ła w a ” k ie r o w n ic t w o
OUN w okręgu 1 o t r z y m a ło d o k ła d n e in f o r m a c j e .
W d n iu 2 8 li p c a 1 9 4 6 r o k u t o w a r z y s z ą c a „ H o r y s ła w o w i"
C z e s ła w H o r a w a , f u n k c jo n a ­ T a d e u s z K o s o w s k i, f u n k c j o n a ­ „ H r y s t ia ” w y s ł a ł a d o o k r ę g o w e g o p r o w id n ik a , J a r o s ł a ­
r i u s z P U B P w L im a n o w e j , z a ­ riu s z P U B P w L im a n o w e j, w a H u k a — „ H r y c h o r a ” s z t a f e t ę *, w k t ó r e j o p is a ła s w ó j
m o r d o w a n y z r o z k a z u „ O g n ia " u p r o w a d z o n y 14 c z e r w c a 1946 pobyt w N o w o s ą d e c k ie m i G o r lic k ie m . P o n iż e j p r z y t a ­
25 c z e r w c a 1945 r o k u r o k u z p o c ią g u w S u c h e j i z a ­ czam p r z e t ł u m a c z o n y z j ę z y k a u k r a iń s k ie g o f r a g m e n t
m o r d o w a n y p r z e z „ O g n ia ”
w s p o m n ia n e j s z t a fe ty d o ty c z ą c y n a p a d ó w n a Ł ab ow ą,
a t a k ż e n a G ł a d y s z ó w w w o j e w ó d z t w i e r z e s z o w s k im :

K o le g o p r o w id n ik u .
Z z a c h o d u p o w r ó c iła m 18 V i l 19113 r . K o le g a „ O s ta p " p o z o ­
s t a ł t a m Je sz c z e i p r a w d o p o d o b n ie s z y b k o n ie w ró c i, g d y ż W P
z a b lo k o w a ło w io s k i. N a w e t s a m M ic h a ls k i p o je c h a ł t a m z e s w o ­
i m b a ta l io n e m . W P z a m ie r z a ło z r o b ić z a s a d z k ę i n a g o n k ę za
„ B o r y s ła w e m " , le c z b o jó w k o m u d a ło s ię w y p r z e d z ić i c h o p a rę
g o d z in . G d y b y m b y ła n i e w y je c h a ła , t o te ż t r u d n o b y ło b y m i
s i ę s t a m t ą d w y d o s ta ć . Z z a c h o d u w y r u s z y ł a m 17 lip c a i m o je
i n f o r m a c j e o w s z y s tk i m , c o z a i s t n i a ł o w V II r e jo n i e , o b e jm ą
o k r e s d o t e g o w ł a ś n i e d n ia .
N a m ie js c e p r z y b y li ś m y 4 lip c a 1946 r o k u . P o d r ó ż z a b r a ła
n a m sześć d n i. O g r o m n ie c ię ż k a i d a le k a d r o g a . S k o n t a k to w a ­
l i ś m y s ię t a m z r e jo n o w y m p r o w o d e m i z k o le g ą W . B y ło to

• P is e m n e m e l d u n k i i r o z k a z y p r z e s y ł a n e p r z e z o r g a n iz a c je
O U N i o d d z ia ły U P A n a z y w a n e b y ły s z ta f e ta m i.
M a r i a n K u l i g ( z l e w e j) i W ła d y s ł a w T r y b u ś , f u n k c jo n a r iu s z e
U B P , w y r ó ż n i a j ą c y s i ą w w a l k a c h z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m fl B y ł w P o l s c e c z a s . 81
1> ¿ p o ś r e d n io jx> a k c j i n a Ł a b o w ą , w k t ó r e j b i a l i u d z ia ł w sz y sc y , D l a p e łn i e j s z e g o o b r a z u z a g r o ż e n i.» lu d n o ś c i p o ls k ie j
i j . b o jó w k a , c a ły r e jo n o w y p r o w o d i b o jó w k a V I I r e j o n u . S a ­ z e s t r o n y n a c j o n a l i s t ó w u k r a iń s k ic h , ic h o r g a n iz a c j i p o ­
d z ę, ż e c z y ta liś c ie o Ł a b o w e j j u ż w p r a s ie .
l i t y c z n e j (O U N ) i w o j s k o w e j ( U P A ) , w a r t o p r z y p o m n ie ć
P o u p r z e d n i m z lik w id o w a n iu p o s t e r u n k u M O . u r z ę d u g m in ­
k r ó t k o i c h h is t o r i ę , c e l e , z a ło ż e n i a i s t r u k t u r ę . O p is a n e
n e g o i s p ó łd z ie ln i, s p a lo n o c a ł a Ł a b o w a . P o a k c j i w s z y s c y w y ­
c o fa li s ię d o la s u p o m ię d z y K r y n ic ą a N o w y m S ą c z e m . W P p o ­ t u w y d a r z e n i a o r a z w i e l e d a ls z y c h s t a j ą s i ę z r o z u m ia łe
sz ło z a n im i i o k o ło p o łu d n ia z a a ta k o w a ło n a s z y c h . w p e łn i d o p ie r o n a t l e id e o l o g ii i o g ó ln e j s t r a t e g ii n a ­
A t a k b y ł n ie s p o d z ie w a n y , je d n a k n a s i s t r z e l c y p r z e p ę d z ili c j o n a l iz m u u k r a iń s k ie g o .
W P , t a k że c i w c z a s ie u c ie c z k i p o g u b ili c z a p k i i b r o ń . P o te m
O r g a n iz a c j a U k r a iń s k i c h N a c jo n a lis tó w u tw o r z o n a
w s z y s c y j u ż d o w ie c z o r a b y l i w o s t r y m p o g o to w iu . P r z e d w i e ­
c z o re m w ię k s z a ilo ś ć w o js k a z a a ta k o w a ł a p o n o w n ie , le c z a t a k z o s t a ła w 1 9 2 9 r o k u n a k o n g r e s i e w W ie d n iu . D z ia ła l­
z o s ta ł p r z e z n a s z y c h c a łk o w ic ie s p a r a l i ż o w a n y . (K o le g a ..13" n o ś ć j e j o b e j m o w a ł a Z a c h o d n ią U k r a in ę i s k ie r o w a n a
w y s ła ł w t e j s p r a w i e o s o b n y m e ld u n e k .) W ie c z o re m w s z y s c y b y ła p r z e c iw k o P o ls c e i k o m u n iz m o w i. P o w s z e c h n ie
w y c o f a li s ię s t a m t ą d , z o s t a w i a j ą c j e d n a k w s z y s tk o , c o z a b r a li s t o s o w a n y m i f o r m a m i d z ia ła n ia b y ł y s k r y t o b ó j c z e m o r ­
z e s p ó łd z ie ln i. d y p r z e c iw n ik ó w p o lity c z n y c h o r a z a k c je d y w e r s y jn o -
6 lip c a p r z e p r o w a d z o n o a k c j ę n a u r z ą d g m in n y , p o s te r u n e k
- s a b o t a ż o w e . W c z a s i e w o j n y O U N ś c i ś l e w s p ó łp r a c o w a ­
M O i s p ó łd z ie ln ię w G ła d y s z o w ie , w k t ó r e j w z ię liś m y z ..O s ta -
p e m " u d z ia ł. B o jó w k i l ik w id o w a ły M O , a j a z p r a c o w n ik a m i ł a z w ła d z a m i n ie m ie c k i m i.
o ś r o d k a r e jo n o w e g o i d w o m a s tr z e lc a m i, p o u n ie s z k o d liw ie n iu W r o k u 1 9 4 0 o r g a n iz a c j a r o z p a d ła s i ę n a d w a c z ło n y -
k o m e n d a n t a M O m ie s z k a ją c e g o p r y w a t n ie , z a b i e r a ł a m t o w a r y p r z y w ó d c ą j e d n e g o z o s t a ł S t e f a n B a n d e r a , d r u g ie g o —
z e s p ó łd z ie ln i, k t ó r a i t a k n i e b y ła b o g a ta . U d a ło s ię z a b r a ć
A n d r ij M e ln y k .
c z t e r y ty s i ą c e z ło ty c h ( k a s a o g n i o tr w a ł a p o z o s ta ła ), tr z y d z ie ś c i
m e t r ó w d r e l i c h u w o js k o w e g o , t r z y d z ie ś c i m e t r ó w f l a n e li , o k o ło Jako z b r o jn e r a m ię n a c j o n a l is t ó w u k r a iń s k ic h na
p ię ć d z ie s ią t s z t u k k o n s e r w , k a w ę , h e r b a t ę , p ię ć k ilo g r a m ó w c u ­ p r z e ło m ie l a t 1 9 4 0 — 1 9 4 1 u t w o r z o n e z o s t a ł y p r z e z T a r a -
k r u i in n e d r o b n e rz e c z y . C z ę ść k o n s e r w m le c z n y c h u le g ła s p a ­ sa B o r o w c a n a W o ły n i u i P o le s iu p i e r w s z e o d d z ia ł y
l e n iu , g d y ż n ie u d a ło s i ę ic h ju ż z a b r a ć . U k r a iń s k i e j P o w s t a ń c z e j A r m ii. W r o k u n a s t ę p n y m do
D r e lic h i f la n e lę p r z e k a z a ł a m n a d r u g i d z ie ń p o d o d d z ia ło w i
o d d z ia ł ó w t y c h n a p ł y n ę ł o w i e l u c z ło n k ó w O U N , g ł ó w ­
c z o to w e g o ,.K o r p y ” (d o w ó d c a p l u t o n u „ B r o d y c z a " ). K o n s e r w y ,
c u k ie r , k a w ę i h e r b a t ę p r z e k a z a ł a m p r z e z k o l. „ 1 3 ", k t ó r y w r a ­ n i e z g r u p y M e ln y k a .
c a ł z p o w r o t e m n a p u n k t s a n i t a r n y k o l. „ A r p a d a " . „ A r p a d ” W p o c z ą tk a c h 1943 ro k u S te f a n B a n d era u tw o r z y ł
w s z y s tk o o tr z y m a ł. w ł a s n e o d d z ia ły z b r o j n e , n a k t ó r y c h c z e l e s t a n ą ł R o m a n
8 l i p c a ro z e s z liś m y s ię . B o jó w k a o d m a s z e r o w a ła w k i e r u n ­ S zuchew ycz — „T aras C zup ryn k a” . W s ie r p n iu 1943
k u I V r e jo n u , j a n a to m i a s t z p r a c o w n i k a m i r e jo n o w y m i i c zo -
r o k u B a n d e r a s i łą p o d p o r z ą d k o w a ł s o b i e o d d z ia ł y U P A
t ą p o d e s z liś m y n a z a c h ó d w k i e r u n k u R u n i k a . Z a m ie r z a liś m y
z m a g a z y n o w a ć r z e c z y z d o b y te w Ł a b o w e j. N ie m o g liś m y s ię stw o r z o n e p r z e z B o r o w c a i p r z e ją ł ic h n a z w ę .
j e d n a k t a m d o s ta ć , g d y ż R u n ik b y ł j u ż z a b lo k o w a n y p rz e z G łó w n y m z a ło ż e n i e m p o lity c z n y m i w o jsk o w y m
W P . W m ię d z y c z a s ie c z o ta , k t ó r a t u p r z y b y ła p r a w i e b o sa , O U N i U P A b y ło s t w o r z e n ie U k r a i ń s k o j S w o b o d n o j S a -
u m u n d u r o w a ła s ię b a r d z o p o r z ą d n ie , n a w e t e le g a n c k o *. m o stijn o j D zie rża w y , p a ń stw a n a c jo n a lis t y c z n o -fa s z y -
s t o w s k i e g o . D r o g a d o t e g o c e l u p r o w a d z iła p r z e z m o r d o ­
w a n i e p o ls k ie j lu d n o ś c i i d z ia ł a c z y p a ń s t w o w y c h .
• A r c h i w u m K W M O R z e sz ó w .

82 83
 O prócz ty c h dw óch k u r in ó w na te r e n ie o d c in k a
C a ło ś c i ą o d d z ia ł ó w U k r a iń s k ie j P o w sta ń c z e j A r m ii
„ Ł e m k o ” d z ia ł a ły s a m o d z ie ln e s o t n ie „ M y r o n a ” i „ S m y r -
k i e r o w a ł G ł ó w n y S z t a b W o j s k o w y . J e m u z k o le i p o d le ­
n e g o ”.
g a ły c z te r y g r u p y o p e r a c y jn e :
Ł ą c z n ie s i ł y w o j s k o w e g r u p y „ S i a n ” w r a z z b o j ó w ­
— UPA „ W s c h ó d ” , d z ia ł a j ą c a n a t e r e n a c h P o d o la ,
k a m i i s i a t k ą c y w i l n ą O U N l i c z y ł y o k o ło 6 0 0 0 lu d z i.
— U P A „ Z a c h ó d ” , d z ia ła j ą c a n a t e r e n a c h w o j e w ó d z ­
B y ł a to ś w i e t n i e z o r g a n iz o w a n a a r m ia o p ie r a j ą c a s i ę
t w a lw o w s k ie g o i s t a n is ła w o w s k ie g o ,
w w ię k s z o ś c i n a b y ł y c h c z ło n k a c h d y w iz j i S S -„ G a li-
— UPA „ P ó łn o c ” , d z ia ł a j ą c a n a t e r e n a c h W o ły n ia
z i e n ” i p o li c j i u k r a iń s k ie j . W s z y s c y c z ło n k o w ie p e łn i ą c y
i P o le s ia ,
k ie r o w n ic z e f u n k c j e w U P A p r z e s z l i p r z e z h it l e r o w s k i e
— U P A „ P o łu d n i e ” , d z ia ł a j ą c a n a t e r e n a c h U k r a in y
s z k o ły p o li c y j n e i w y w ia d o w c z e . W ie l u szereg o w y ch
Z a k a r p a c k ie j .
c z ło n k ó w U P A , b y ł y c h p o l i c j a n t ó w u k r a iń s k ic h , h i t l e ­
W r a m a c h g r u p y „ Z a c h ó d ” n a t e r e n a c h w s c h o d n ie j
r o w c y s z k o l il i w s p e c j a l n y c h s z k o ł a c h d la U k r a iń c ó w n a
P o ls k i, z w a n y c h p r z e z u k r a iń s k ic h f a s z y s t ó w „ Z a k ie r -
te r e n ie G e n e r a ln e g o G u b e rn a to rstw a . N ie z a le ż n ie od
ż o ń s k im K ra jem ” (o b sz a r y o b e jm u ją c e części w o je ­
U k r a iń c ó w d o U P A n a le ż a ł o w i e l u b y ł y c h e s e s m a n ó w ,
w ó d z t w : lu b e l s k i e g o , r z e s z o w s k i e g o i k r a k o w s k ie g o , p o ­
e k s-fa sz y stó w sło w a c k ic h ( h l in k o w c ó w ) , w ę g ie r s k i c h
ło ż o n e po d r u g ie j s tr o n ie lin ii C u r z o n a ), p o w o ła n o
(z b a n d S z a la s ie g o ) i r u m u ń s k ic h (H o r ii S in y ) .
w o p a r c iu o m i e j s c o w e o r g a n iz a c j e u k r a iń s k ic h n a c j o n a ­
W s t r u k t u r z e o r g a n iz a c y j n e j O U N t e r e n „ Z a k ie r ż o ń -
l i s t ó w o d d z ia ł y w o j s k o w e U P A , n a z w a n e k r y p t o n im e m
s k i e g o K r a j u ” d z i e l i ł s i ę n a 3 o k r ę g i. N o w o s ą d e c c z y z n a
„ S ia n ” . G r u p y „ S ia n ” t w o r z y ł y o k r ę g w o j s k o w y n r V I
n a le ż a ł a d o o k r ę g u I .
U P A . D o w ó d c ą t e g o o k r ę g u , a r ó w n o c z e ś n ie d o w ó d c ą
O k r ę g t e n p o d z ie lo n y z o s ta ł n a 3 n a d r e jo n y , a to :
UPA w P o l s c e b y ł J a r o s ł a w O n y s z k ie w ic z , p s e u d o n i m
„ H o ło d n y j Jar”, „ B e s k id ” oraz „ W erh o w y n a ”, przy
„ O r e s t ” , s z e f e m s z t a b u I w a n S z p o n t a k — „ Ż e le ź n i a k ” .
czym n a d r e jo n „W erhow yna” o b e jm o w a ł te r e n y za­
O k r ę g d z ie lił s ię n a 3 o d c in k i t a k t y c z n e . O d c in e k
m i e s z k a n e p r z e z l u d n o ś ć łe m k o w s k ą a ż p o K r y n ic ę .
k r y p t o n im „ Ł e m k o ” o b e j m o w a ł p o łu d n i o w e r e j o n y w o ­
O i l e d w a p i e r w s z e n a d r e j o n y z d o ła n o u t w o r z y ć i p o ­
je w ó d z tw a r z e s z o w s k ie g o i część p o w ia tu n ow osąd e­
k ry ć s ie c ią O U N i U P A ju ż w r o k u 1945, t o „ W erh o -
c k ie g o .
w y n ę ” u t w o r z o n o d o p ie r o n a p r z e ło m ie l a t 1 9 4 6 — 1 9 4 7 ,
D o w ó d c ą U P A w o d c in k u „ Ł e m k o ” b y ł W a s y l M iz e r ­
p o m im o ż e o d 1 9 4 5 r o k u d z i a ł a ł y j u ż n a t y m t e r e n i e o d ­
n y , p s . „ R e n ” . W s k ła d o d c in k a w c h o d z i ł y d w a k u r in y ,
d z ia ły UPA. W ty m c e lu w 1946 roku na te r e n y
c z y l i b a t a l io n y , d o w o d z o n e p r z e z „ B a j d ę ” i „ R e n a ” , k a ż ­
z a m i e s z k a n e p r z e z Ł e m k ó w p r z y b y li z n a d r e j o n u „ B e ­
d y w s k ł a d z ie 4 s o t n i. S o t n i e l i c z y ł y p o 1 0 0 d o 1 2 0 l u ­
s k i d ” w s p o m n i a n i j u ż c z ło n k o w ie j e g o k ie r o w n ic t w a :
d z i — „ s t r i ł c i w ” i d z i e l i ł y s i ę n a 3 lu b 4 „ c z o t y ” , t j . p lu ­
„ H r y s tia ”, „ S te p o w a ”, „ R o b e r t”, „ O sta p ” o r a z r e fe r e n t
to n y , k a ż d y p o 3 „ r o je ” — d r u ż y n y .
b e z p ie c z e ń s t w a „ H o r y s l a w ” , n a c z e l e p o łą c z o n y c h b o jó ­
D z ia ła j ą c a n a p o g r a n ic z u w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k ie ­
w ek.
g o i r z e s z o w s k i e g o s o t n i a R o m a n a I I r o b e ls k i e g o „ B r o d y -
D o s p o t k a n ia z e „ S m y r n y m ” d o s z ł o w lip c u 1946
cza ” p o d p o r z ą d k o w a n a b y ła k u r in o w i „ R e n a ”.

85
84

roku w k o m p l e k s ie la s ó w M agura n ie d a l e k o G o r lic .
„ H o r y s ła w ” odebrał od n ie g o in fo r m a c ję o sy tu a c ji
w t e r e n i e o r a z p r z e k a z a ł m u p o le c e n i a i in s t r u k c j e . C e ­
l e m u p a m i ę t n ie n i a s w o j e j o b e c n o ś c i w N o w o s ą d e c k i e m
i z a d e m o n s tr o w a n ia n a c jo n a lis ty c z n y c h ro szczeń
w p r z e d d d z ie ń r e f e r e n d u m , d o k o n a ł w s p o m n i a n e g o j u ż
n a p a d u n a w i e ś Ł a b o w ą . P o je j s p a l e n i u w y c o f a ł s i ę n a
t e r e n w o j e w ó d z t w a r z e s z o w s k i e g o , g d z ie , j a k t o w s w o im
m o l d u n k u o p i s a ł a „ H r y s t ia ” , w p o d o b n y s p o s ó b z n is z ­
c z y ł w ie ś G ła d y s z ó w .
O c e n ę s y t u a c j i w z a c h o d n ie j Ł e m k o w s z c z y ź n ie , s t o ­
su n k u lu d n o ś c i d o i d e o l o g ii O U N i o d d z ia ł ó w UPA,
g łó w n ie ze stro n y Ł em ków , o p r a c o w a ła „ H r y s t ia ”
i p r z e k a z a ła d o O k r ę g o w e g o P r o w i d u . O c e n ę t ę p r z y p o ­
m n ia ła p ó ź n ie j w c z a s ie p r z e w o d u s ą d o w e g o :
O i le u a d r e j o n „ H o ło d n y j J a r " i n a d r e j o n „ B e s k id " b y ły c a ł ­
k o w ic ie o p a n o w a n e s ie c ią O U N i U P A , to t e r e n y p o ło ż o n e n a
z a c h ó d o d P r z e łę c z y D u k ie ls k ie j, z a m i e s z k a n e p r z e z lu d n o ś ć
łe m k o w s k ą , s t a n o w i ły d l a o r g a n iz a c j i j e d n ą w i e lk ą n i e w ia d o ­
m ą . K o m p le tn y b r a k o r g a n iz a c ji n a ty m t e r e n ie u n ie m o ż liw ił
o t r z y m y w a n ie s t a m t ą d ja k i c h k o lw ie k , n a w e t d r o b n y c h i n f o r ­
m a c j i, n ie m ó w ią c j u ż o r o z s z e r z e n iu k o n s p i r a c y j n e j r o b o ty
N a p o d s t a w i e i n f o r m a c j i u d z ie lo n y c h p r z e z „ H o r y s ł a w a " i n a
p o d s t a w i e o b s e r w a c ji, t r z e b a b y ło s t w i e r d z i ć s z a lo n y k o n t r a s t
p o d k a ż d y m w z g lę d e m m ię d z y w y ż e j s c h a r a k t e r y z o w a n y m i t e ­
r e n a m i a Ł e m k o w s z c z y z n ą . P r z e d e w s z y s tk i m ż y c ie t u t a j b y ło
u n o r m o w a n e , p o d d a n e k o n t r o li d o b r z e z o r g a n iz o w a n e j a d m i n i ­
s t r a c j i p a ń s t w o w e j , w s z ę d z ie b y ł y j u ż o b s a d z o n e p l a c ó w k i W O P
i M O . R e a k c ja W o js k a P o ls k ie g o n a p o ja w ie n ie s i ę z b r o jn e j
g r u p y b y ła m o m e n t a l n a . P r z y k ł a d o m te g o m o ż e b y ć z a jś c ie
w Ł a b o w e j, g d z ie p o s p a l e n i u p o s < e ru n k u M O i in n y c h b u d y n ­
k ó w p u b lic z n e j u ż y te c z n o ś c i b o j ó w k i w y c o f a ły s ię d o la s ó w n a d
U h r y n ic m m y ś lą c , ż e b ę d z ie t a k , j a k n a W s c h o d z ie , g d z ie m a łe
g r u p y W P c z y M O d o l a s u n ie s z ły , a w ię k s z e o b ł a w y o r g a n iz o ­
w a n o r z a d z ie j . W t y m s ię w ł a ś n i e p r z e lic z o n o , b o p o ś c ig n a ­
s t ą p i ł z a r a z i d o s z ło d o p o ty c z k i, p o k t ó r e j b o jó w k i m u s ia ły s z y b ­
k o o p u s z c z a ć te r e n . [...]
L u d n o ś ć n ie m ia ła n a jm n i e j s z e g o |x > ję cia o O U N i U P A , ic h
c z ło n k a c h i d z ia ła ln o ś c i, c o g o rs z a , n ie c z u ła w s o b ie ż a d n y c h
o r g a n ic z n y c h w ią z ó w z U k r a i ń c a m i , u w a ż a ją c s ie b ie za c o ś o d ­
r ę b n e g o , o b c e g o . [...]
G r u p a „ S m y r n e g o " n ie o d p o w ia d a ła c a łk o w ic ie w y m o g o m
O U N . B r a k i m b y ło p o lity c z n e g o , id e o lo g ic z n e g o i o r g a n iz a c y j ­
n e g o w y r o b ie n ia .
W t e j s y t u a c j i k ie r o w n ic tw o o k r ę g u z a le c iło u tw o r z e n ie n a d -
r e j o n u „ W e r h o w y n a " d o ś w ia d c z o n y m o r g a n iz a to r o m , a t o „ R o ­
b e r to w i" , „ S te p o w e j" , „ O s ta p o w i" o r a z m n ie .*
P r o w i d n ik i e m n o w o u tw o r z o n e g o n a d r e jo n u zo sta ł
„ R o b e r t”, r e fe r e n te m p ro p a g a n d y „ S te p o w a ” , a r e fe r e n ­
t a m i g o s p o d a r c z y m i „ H r y s t ia ” i „ O s t a p ” .
N a d r e j o n z o s t a ł p o d z ie l o n y n a d w a r e j o n y : w p i e r w ­
s z y m r e j o n i e p r o w id n ik i e m z o s t a ł „ S m y r n y ” , w d r u g im
„ S o k i l ” . W p o b li ż e K r y n i c y w y s ł a n o s o t n ię „ B r o d y c z a ” ,
z o g r o m n y m z a p a s e m p r a s y i li t e r a t u r y , c e le m prow a­
d z e n i a j a k n a j s z e r s z e j , m a s o w e j a k c j i a g it a c y j n o - p r o p a -
g a n d o w e j, n ie ty lk o w śr ó d Ł e m k ó w , a le t a k ż e w ś r ó d
r d z e n n i e p o ls k ie j lu d n o ś c i i n a t e r e n a c h C z e c h o s ło w a c j i.
N a c z e l e k il k u d z ie s ię c i o o s o b o w e j g r u p y u p o w c ó w w o k o ­
lic e K r y n ic y s k ie r o w a n y z o s ta ł r ó w n ie ż „ S ia n o w y j”,
p r o w id n ik r e j o n u p ie r w s z e g o w n a d r e j o n i e „ B e s k id ” .
W k r ó tc e z c a łą s w o j ą w a t a h ą u d e r z y ł n a S z c z a w n ik .
Z a n im s k o ń c z y ł r a b o w a ć , k ie r o w n ik p la c ó w k i u r z ę d u
w K r y n i c y , S t a n i s ł a w J a g ie l s k i , n a c z e l e 2 5 p r a c o w n i­
k ó w U B i ż o łn i e r z y W P p r z y d u ż e j p o m o c y m ie j s c o w e j
l u d n o ś c i z a a t a k o w a ł b a n d ę . „ S ia n o w e m u ” u d a ło s i ę j e ­
d n a k w y c o f a ć i u k r y ć w g ó r a c h . A le n i e n a d łu g o . P o
p a r u g o d z in a c h w g ó r n y c h r e j o n a c h l a s u n a d S z c z a w n i-
k ie m b a n d a „ S ia n o w e g o ” z o s t a ła o k r ą ż o n a i z m u s z o n a
d o u c ie c z k i. W c z a s i e w a l k i z g i n ą ł „ S i a n o w y j ” . U ję to
d w ó c h r a n n y c h b a n d y tó w o r a z za b r a n o sp o r ą ilo ś ć b r o ­
* A r c h iw u m K W M O K r a k ó w .
n i i w y p o s a ż e n i a b a n d y . W p o lo w e j t e c z c e „ S i a n o w e g o ” UPA ..B r o d y c z a ” o r a z „ S m y r n e g o ” g r a s u j ą c y c h w po­
z n a le z io n o r a p o r t y z p r o w a d z o n y c h c o d z ie n n i e w y w i a ­ w i a t a c h s ą d e c k i m i g o r lic k im . N o s i ł a m u n d u r w o j s k o w y
d ó w . O k a z a ło s ię , ż e in f o r m a c j e t o p o c h o d z ił y o d w s p ó ł­ i b r o ń , a w c z a s i e w a l k z w o j s k i e m b r a ła w n i c h c z y n n y
p r a c u j ą c y c h z b a n d ą : „ P a r a s k i” , „ Z o ń k i” i „ M a r u s z k i” . u d z ia ł.
W ę d r o w a ły one po K r y n ic y i o k o li c z n y c h w io s k a c h J a k j u ż w s p o m n i a łe m , je d n ą z n a j o k r u t n ie j s z y c h
w c h a r a k t e r z e h a n d la r e k , o b s e r w o w a ł y t e r e n , p r ó b o w a ­ z w s z y s t k i c h b a n d d z ia ł a j ą c y c h w N o w o s ą d e c k i e m b y ła
ł y z b l i ż y ć s i ę d o ż o łn ie r z y W P , z d o b y ć in f o r m a c j e d la g ru p a pod d o w ó d z tw e m M ic h a ła F e d a k a — „Sm yrne­
s w o i c h p r z e ło ż o n y c h . go”.
R o z p r o s z o n e n ie d o b i t k i g r u p y „ S ia n o w e g o " , u n o s z ą c „ S m y rn y ”, s y n u k r a iń s k ie g o c h ło p a z p o w i a t u s a ­
r e s z t k i b r o n i i s p r z ę t u , z m u s z o n e z o s t a ły d o s z u k a n ia n o c k ie g o , w o k r e s i e o k u p a c j i u c z ę s z c z a ł d o U k r a iń s k ie g o
s c h r o n i e n ia w s o t n i „ B r o d y c z a ” . S e m i n a r iu m N a u c z y c i e l s k i e g o w K r y n i c y , g d z i e z ło ż y ł
N ie d łu g o c ie s z y ł s ię t e ż s w o ją w ła d z ą „ R o b e r t”, n o ­ e g z a m in d o j r z a ło ś c i. W y c h o w a n y w d u c h u n a c j o n a liz m u
wo m ia n o w a n y p r o w id n ik n a d r e jo n u „W erhow yna" u k r a iń s k ie g o i n i e n a w i ś c i d o n a r o d u p o ls k ie g o z g ło s ił
W lu ty m 1947 ro k u n a tk n ą ł s ię o n n a g r u p ę o p e r a c y jn ą s w ó j a k c e s d o O r g a n iz a c j i N a c j o n a li s t ó w U k r a iń s k ic h .
W o j s k a P o ls k i e g o i z g in ą ł w c z a s i e p o t y c z k i k o ł o m i e j ­ Z o s ta ł s k ie r o w a n y d o n a d r e jo n u „ B e s k id ”, g d z ie p r z e z
s c o w o ś c i Ś w i ą t k o w a w p o w i e c i e g o r lic k im . W r a z z n im c a ły 1 9 4 4 r o k p e ł n i ł f u n k c j ę z a s t ę p c y p r o w id n ik a I I r e ­
ś m ie r ć p o n io s ła r ó w n i e ż „ S t e p o w a ” . j o n u , M ic h a ła F i l a — „ P u c h a c z a ”. W te d y te ż p r z y ją ł
O d t ą d n a p o le c e n i e O k r ę g o w e g o P r o w i d u n a d r e j o n e m p s e u d o n im „ S m y r n y ”.
k i e r o w a ł a „ H r y s t ia ” — I r e n a T y m o c z k o , k o b ie t a o d u ­ W c z e s n ą w i o s n ą 1 9 4 5 r o k u z p o le c e n i a k ie r o w n ic t w a
ż y m d o ś w ia d c z e n i u k o n s p i r a c y j n y m i w y r o b i e n i u i d e o ­ „ B e s k id u ” p r z e s z e d ł n a t e r e n y G o r l ic i N o w e g o S ą c z a
w ym . z z a d a n ie m u tw o r z e n ia p o d o d d z ia łu U P A , w o p a r c iu
T y m o c z k o b y ła c ó r k ą u k r a iń s k ie g o c h ło p a z p o w ia t u o u k r a iń s k ic h s z o w i n i s t ó w z n a n y c h m u z o k r e s u n a u k i
p r z e m y s k ie g o . W 1 9 4 2 r o k u p o z d a n iu e g z a m i n u d o j r z a ­ w K r y n i c y . D o o d d z ia ł u w s t ą p i ł o w i e l u b y ł y c h c z ło n ­
ło ś c i o t r z y m a ła p o s a d ę n a u c z y c i e l k i w s z k o l e p o d s t a w o ­ ków d y w iz ji S S -„ G a liz ie n ” * i s łu c h a c z y p o lic y j n e j
w e j w r o d z in n e j w s i , w J a k s m a n ic a c h . W s i e r p n i u t e g o ż
r o k u w s t ą p i ł a d o O U N . W s t y c z n i u 1 9 4 4 r o k u o p u ś c iła • U k r a i ń s k a D y w iz ja S S - ,.G a liz ie n - H a ly c z y n a u tw o r z o n a z o ­
dom i sz k o lę i p o ś w ię c i ła s ię c a łk o w ic ie d z ia ł a ln o ś c i s t a ł a w e L w o w ie w c z e r w c u 1943 r o k u prz.cz w ła d z e n ie m ie c k ie
i d z ia ła c z y O U N z o d ł a m u A n d r i j a M e ln y k a . D y w iz ja d o w o d z ił
w o r g a n iz a c j i. P o c z ą t k o w o p e ł n i ł a o b o w ią z k i p o w ia t o ­ N ie m ie c Ś S - O b e r f u h r e r F r e i ta g . W lip c u 1914 r o k u w z ię ła o n a
w ej p r o w id n ic z k i U k r a iń s k i e g o C zerw onego K rzyża, u d z ia ł w w a l k a c h n a f r o n c ie w s c h o d n im , g d z ie z o s t a ł a r o z b ita .
N ie d o b itk i d y w iz ji p r z e s z ł y p o d r o z k a z y U P A .
a o d w r z e ś n i a 19415 r o k u b y ł a r e f e r e n t e m g o s p o d a r c z y m W s k ł a d D y w iz ji S S -..G a liz .ie n " w c h o d z ił m .i n . U k r a i ń s k i
w n a d r e jo n ie „ B e s k id ”, s k ą d w ła ś n ie p r z e r z u c o n o j ą do L e g io n S a m o o b r o n y u tw o r z o n y w 1913 r o k u . S k ła d a ł s i ę z (} s o l ­
n i. k a ż d a p o 130 ¿40 lu d z i. L e g io n t e n w c ie lo n y z o s ta ł d o a r m i i
n a d r e jo n u „ W e r h o w y n a ”. n ie m ie c k ie j j a k o B a ta lio n N r 31 i b y ł p r z e z n a c z o n y d o p r z e p r o ­
P o ś m ie r c i „ R o b e r t a ” I r e n a T y m o c z k o , j u ż j a k o n a d - w a d z a n i a o p e r a c ji k a r n y c h w y m i e r z a n y c h p r z e c iw k o lu d n o ś c i
p o ls k ie j. Z z e z n a ń c z ło n k ó w te g o le g io n u . T e o d o r a D a k a i W a ­
re jo n o w y p r o w id n ik , s t a le p r z e b y w a ła w o d d z ia ł a c h s y l a M a ła ź c ń s k ie g o , z ło ż o n y c h p r z e d w ł a d z a m i ś le d c z y m i p o i-

89
s z k o ł y u k r a iń s k ie j z o k r e s u o k u p a c j i, a t a k ż e d z ia ła c z y o k r e s i e c h a r a k t e r y z o w a ła s i ę n a p a d a m i r a b u n k o w y m i n a
b y łe g o U k r a iń s k i e g o D op om ogow ego K o m it e t u , k tó r y p o j e d y n c z e g o s p o d a r s t w a c h ło p s k ie , a l e j u ż w i o s n ą 1 9 4 6
w la t a c h w o j n y d z ia ła ł w K r y n i c y j a k o p o w i a t o w y o d p o ­ r o k u b a n d e r o w c y n a p a d a li i g r a b il i c a ł e w s i e . N a p a d y
w i e d n i k U k r a iń s k i e g o C e n t r a ln e g o K o m it e t u , m a j ą c e g o o d b y w a ły s i ę z w y k l e n o c ą , z a b ie r a n o c h ło p o m o d z ie ż ,
s i e d z i b ę w K r a k o w ie . D e c y z j a o u t w o r z e n i u w K r y n i c y ży w n o ść, a n ie r z a d k o i in w e n t a r z żyw y i m a rtw y .
UDK p o d y k to w a n a z o s t a ła dużą il o ś c i ą U k r a iń c ó w „Sm yrny” m ia ł o p a r c ie w śró d lu d n o ś c i u k r a iń s k ie j
i Ł em ków z a m i e s z k a ły c h w m i e ś c i e i o k o l i c y . M ię d z y i c z ę ś c io w o Ł e m k ó w , k tó r z y ja k k o lw ie k p o d w z g lę d e m
in n y m i w e r b o w a n o s t ą d o c h o t n i k ó w d o o s ł a w i o n e j d y ­ e t n i c z n y m n i c w s p ó l n e g o z U k r a iń c a m i n i e m i e li , to j e ­
w iz ji S S -„ G a liz ie n ”. d n a k n a s k u t e k p r o w a d z o n e j p r z e z d z ia ł a c z y n a c j o n a l i­
W roku 1 9 4 3 n a p o le c e n i e o k u p a n t a w i s t n i e j ą c y m sty czn y ch propagandy o „ s a m o d z ie ln e j , n ie z a w is łe j
w K r y n i c y U k r a iń s k i m S e m i n a r iu m N a u c z y c i e l s k i m n a U k r a in ie ” o r a z s z o w i n i s t y c z n e j w r o g ie j n a g o n k i p r z e c i w
o s t a t n im k u r s i e p r z y s p i e s z o n o e g z a m i n y o d w a m i e s ią c e n a r o d o w i p o ls k ie m u u le g a l i c z ę ś c i o w o i c h w p ł y w o m . Ci
i w s z y s tk ic h m ężczyzn w y s ła n o na p r z e s z k o l e n ie do z a ś z Ł e m k ó w , k t ó r z y n i e p o d d a li s i ę w p ł y w o m p r o p a ­
o śr o d k a S S w m ie js c o w o śc i N a u k a m c r n a te r e n ie N ie ­ g a n d o w y m , z m u s z a n i b y l i d o „ u k r a iń s k ie j " p r a w o m y ś l -
m ie c . n o ś c i p r z y p o m o c y te r r o r u .
W c z a sie w y c o fy w a n ia s ię N ie m c ó w w ię k s z o ś ć N ic w ię c d z iw n e g o , ż e „ S m y r n y ” s z y b k o p o w ię k s z y ł
a k ty w n y c h d z ia ł a c z y UDK u c ie k ł a w raz z n im i, a le s w ą g r u p ę o Ł e m k ó w z e w s i n o w o s ą d e c k ic h . W p o ło w ie
c z ę ść z b ie g ła r ó w n ie ż n a w sc h ó d , w s tę p u ją c d o U P A . r o k u 1 9 4 6 j e g o o d d z i a ł l i c z y ł j u ż k il k u d z ie s ię c i u lu d z i.
T a k w i ę c m i ę d z y in n y m i w o p a r c iu o b y ł y c h d z ia ł a c z y W e w s ia c h łe m k o w s k ic h b a n d e r o w c y u z y s k i w a l i r ó w n i e ż
U D K i b y ł y c h s ł u c h a c z y U k r a iń s k i e g o S e m i n a r iu m N a ­ p o m o c w z b ie r a n i u r ó ż n y c h p o t r z e b n y c h i m in f o r m a c j i
u c z y c ie ls k i e g o w K r y n i c y p o w s t a ł y n ie k t ó r e s o t n i e U P A . a ta k że w ia d o m o ś c i o k o n tr a k c ja c h p o d e jm o w a n y c h
C z ę ś ć lu d z i z b a n d y „ S m y r n e g o ” r ó w n i e ż p r z e s z ła ta k ą p r z e z n a s z e o r g a n a . W w i e l u w y p a d k a c h o r g a n iz o w a n e
drogę. p r z e z n a s z a s a d z k i o r a z a k c j e n i e u d a w a ły s i ę n a w e t
D z ia ła ln o ś ć „ S m y r n e g o " i j e g o lu d z i w p i e r w s z y m w ó w c z a s , g d y d o k ła d n i e w i e d z i a n o o m i e j s c u s t a c j o n o ­
w a n i a b a n d y . Z w y k l e n a k il k a n a ś c i e m i n u t p r z e d p r z y ­

s k im i i r a d z i e c k i m i , w y n i k a , ż e w p o ło w ie 1944 r o k u le g io n zo ­
s t a ł p r z e n ie s io n y d o w o je w ó d z tw a k r a k o w s k ie g o i z a k w a t e r o ­
w a n y w m ie js c o w o ś c i K ła j (p o w . b o c h e ń s k i) , g d z ie p r z e s z e d ł
s p e c ja li s ty c z n e p r z e s z k o le n ie d o w a l k i z o d d z ia ła m i p o ls k ie j
p a r t y z a n t k i , a n a s t ę p n i e p r z e k w a t e r o w a n y d o W oli B u k o w s k ie j
(p o w . m ie c h o w s k i). W c z a s ie p o w s ta n i a w a r s z a w s k ie g o le g io n
b r a ł u d z ia ł w k r w a w y c h r e p r e s j a c h p r z e c iw k o lu d n o ś c i c y w il­
n e j. P o d k o n ie c w r z e ś n ia le g io n s k i e r o w a n o p o n o w n ie d o W oli
B u k o w s k ie j, g d z ie s t a c j o n o w a ł d o g r u d n i a 1944 r o k u , b io r ą c a k ­
t y w n y u d z ia ł w a k c j a c h , p rz e c iw k o o d d z ia ło m p a r ty z a n c k i m
i w ł a p a n k a c h lu d z i d o k o p a n ia r o w ó w 1 b u n k r ó w o b r o n n y c h
d l a a r m i i n i e m i e c k ie j . N a p r z e ło m ie 1944 i 1915 r o k u le g io n zo ­
s t a ł p r z e n ie s io n y d o C z e c h o s ło w a c ji, a n a s t ę p n i e d o J u g o s ła w ii.
b y c i e m p o ls k ic h g r u p p o ś c i g o w y c h u p o w c y , o s t r z e g a n i
p o p r z e z in f o r m a t o r ó w i sy m p a ty k ó w r o z m ie sz c z o n y c h
w e w s i a c h łe m k o w s k i c h , l i k w i d o w a l i o b ó z i z n ik a li w l a ­
sa ch .
P o c z ą t k o w o d z ia ła n ia p r z e c i w k o U P A , p o d e j m o w a ­
n e p r z e z U r z ą d B e z p ie c z e ń s t w a , M il ic j ę O b y w a t e l s k ą ,
O R M O i W o j s k o P o l s k i e , d a w a ły n a d e r s k r o m n e r e z u l­
t a t y . B a n d e r o w c y d z ia ł a li b o w i e m n a t e r e n a c h n i e z w y ­
k l e t r u d n y c h , g ó r z y s t y c h , m o c n o z a le s io n y c h , p r z y t y m

91
90
c z ę s t o i s z y b k o z m i e n ia l i m i e j s c e p o b y t u , k r y li s i ę w l a ­ w a n o w t e d y r ó w n i e ż k ilk u z w ią z a n y c h z b a n d ą m i e s z ­
s a c h , g d z i e p o s ia d a li p o d z ie m n e l e g o w i s k a , m o g ą c e p o ­ k a ń c ó w s ą d e c k i c h w io s e k .
m i e ś c i ć d z ie s ią t k i lu d z i. Z a c h o w y w a l i p r z y t y m o s t r o ż ­ S t r a t y b y ł y j e d n a k i p o s t r o n ie p o ls k ie j . W t r z e c h
n o ś ć — d z ie ń i n o c w m i e j s c a c h b i w a k o w a n ia w y s t a w i a ­ k o le j n y c h a k c j a c h p r z e c i w k o b a n d y t o m n a t e r e n i e F lo -
l i d a le k o d o p r z o d u w y s u n i ę t e c z u j k i. r y n k i. I z b i M o c h n a c z k i z g in ę ł o k il k u ż o łn i e r z y . C i, k t ó ­
D l a z a b e z p ie c z e n ia t e g o r e j o n u i z w a lc z a n ia u p o w - r z y d o s t a li s i ę w r ę c e b a n d y t ó w , z o s t a li w b e s t ia ls k i
s k i c h b a n d o d s i e r p n i a 194G r o k u w K r y n i c y - W s i s t a c j o ­ s p o s ó b z m a s a k r o w a n i, a n a s t ę p n i e z a m o r d o w a n i.
n o w a ł stu o so b o w y p o d o d d z ia ł 14 P u łk u P ie c h o ty WP B a n d e r o w c y s t a w a l i s i ę c o r a z b a r d z ie j b e z w z g lę d n i,
p o d d o w ó d z t w e m p o r . Ż e m p o lu c h a . W s k ła d p o d o d d z ia łu m ś c i w i i b r u t a l n i. M ię d z y in n y m i w T y l i c z u p o b it o d o
w c h o d z iło tr z e c h f u n k c j o n a r iu s z y U B , d la k t ó r y c h — n ie p r z y t o m n o ś c i m i e j s c o w e g o c h ło p a o n a z w i s k u K w o k a ,
ja k z a w sz e w te g o r o d z a ju w y p a d k a c h — p o d sta w o w y m w w y n i k u c z e g o z m a r ł o n w d w a d n i p ó ź n ie j . W M o c h -
z a d a n ie m b y ło p r o w a d z e n ie r o z p o z n a n ia c e le m u z y s k a ­ n a c z c c t o r t u r o w a n o a ż d o ś m ie r c i m i e j s c o w e g o o b y w a t e ­
n ia in f o r m a c j i o p r z e c i w n ik u . D o p ie r o n a p o d sta w ie la .
o tr z y m a n y c h w te n sp o só b s z c z e g ó ło w y c h in f o r m a c j i S t o s o w a l i o n i i i n n e ś r o d k i te r r o r u . W g r u d n iu 1946
m o g ły b y ć p o d e jm o w a n e a k c je w o js k o w e . r o k u d o k ie r o w n ik a s z k o ł y w C z y r n e j p r z y s z ła g r u p a
W z o r e m K r y n i c y p o d o b n e p la c ó w k i u t w o r z o n o r ó w ­ u p o w c ć w i z a ż ą d a ła , b y n a u k a w s z k o l e o r a z m o d l it w a
n ie ż w G r y b o w ie i F lo r y n c e . W ic h s k ł a d w c h o d z iły p r o w a d z o n e b y ł y w j ę z y k u u k r a iń s k im . Z a g r o ż o n y n a ­
k o m p a n ie 1 4 P u ł k u P i e c h o t y o r a z p o k ilk u f u n k c j o n a ­ u c z y c ie l z w r ó c ił s i ę d o I n s p e k t o r a t u O ś w i a t y o p r z e n ie ­
r iu s z y U B . W o k r e s i e p ó ź n ie j s z y m , w z a le ż n o ś c i o d p o ­ s ie n ie g o z ta m te g o te r e n u .
t r z e b , p la c ó w k i l e w z m a c n i a n e b y ł y d a l s z y m i p o d o d ­ J e ś li ch o d zi o Ł em k ó w , to te r r o r y z o w a n i b y li p rzed e
d z ia ł a m i w o j s k o w y m i , g ł ó w n i e z K B W . O k r e s o w o t e ż w s z y s t k i m c i z n i c h , k t ó r z y lo j a ln i e p o s t ę p o w a l i w s t o ­
t w o r z o n o p la c ó w k i n o w e , m . in . w T y lic z u , I z b a c h i Ł o ­ s u n k u d o P o la k ó w i p o ls k ic h w ła d z . N i e n a le ż a ł y t e ż d o
s ia c h . r z a d k o śc i w y p a d k i n ie s ie n ia n a m p r z e z Ł e m k ó w p o m o ­
O d t e j c h w i l i u p o w c y m n i e j s w o b o d n i e i b e z k a r n ie c y w ś c i g a n iu z b r o j n y c h b a n d . B y l i w ś r ó d n i c h i c z ło n ­
m o g li o p e r o w a ć w p o b li s k i c h m i e j s c o w o ś c i a c h . Z o r g a ­ k o w ie O R M O . W m e ld u n k u d o O k r ę g o w e g o P r o w id u
n iz o w a n o s z e r e g a k c ji p o ś c ig o w y c h i z a sa d z e k , w w y n i­ I r e n a T y m o c z k o — „ I lr y s tia ” o p is a ła je d e n z ta k ic h w y ­
k u k t ó r y c h z a s t r z e lo n o i s c h w y t a n o k il k u d a ls z y c h b a n ­ p a d k ó w . A o to tr e ś ć fr a g m e n tu te g o m e ld u n k u w tłu m a ­
d e r o w c ó w o r a z ic h w s p ó łp r a c o w n ik ó w . M ię d z y in n y m i c z e n i u z j ę z y k a u k r a iń s k ie g o :
PUBP w N ow ym S ą c z u a r e s z t o w a ł łą c z n ic z k i „ S m y r -
nego” — O l g ę M ic h n i c w i c z i A le k s a n d r ę K i s i e le w s k ą , T u p r z e d s t a w i ę je d e n b a r d z o c h a r a k te r y s t y c z n y e p iz o d : P r z y ­
s z liś m y n a k o l a c j ę d o je d n e R o g o s p o d a r z a . J e m y p o w o li, n ic
o d k tó r y c h u z y s k a n o s z e r e g in f o r m a c j i o „ S m y r n y m ” ,
s p ie s z y m y się . G o s p o d a rz sie d z i /. n a m i p r z e z c a ły c z a s, a w r e s z ­
w s p ó łp r a c o w n ik a c h j e g o g r u p y i m ie j s c a c h b iw a k o w a ­
c ie z a c z y n a s ię n ie c ie r p liw ić i m ó w i: — M o ż e je d lib y ś c ie s z y b ­
n ia . W ia d o m o ś c i tc w y k o r z y sta n o do p r z y g o t o w a n ia c ie j i p o s z li s o b ie , b o s p ó ź n ię s ię n a m ilic ję , ż e b y z a m e ld o w a ć ,
i p r z e p r o w a d z e n ia k il k u o p e r a c j i w o j s k o w y c h . A r e s z t o ­ ż e b y liś c ie u m n ie . — W s z y s c y a ż p o d s k o c z y liś m y : — Z a to

02 02
c ie b ie p o w ie s im y . — A on n a to s p o U u ju ie : — W y m n ie n ie p o ­ s k i e g o . J e s i o n ią 1 9 4 6 r o k u p r z y g o t o w a ł w la s a c h m i ę d z y
w ie s ic ie , bo w y je s te ś c i e s w o i lu d s i c , a l e g d y j u t r o r a n o z a m e l­ B o g u s z ą a K a m io n k ą b u n k r y d la c a łe j s w e j s o t n i. Z n a ­
d u j e o ty m s ą s i a d , t o w te d y p o w ie s i m n ie m ilic ja .*
s t a n ie m z im y z a m e l in o w a ł t a m o d d z ia ł, w s t r z y m a ł a ta k i
n a p o ls k ie w s i e , p r o w a d z ił j e d y n i e s z e r o k i e r o z p o z n a n ie
W t y m w y p a d k u m ą d r y c h ło p p o s t a w i ł w s z y s t k o n a
n i e w i e l k i m i g r u p a m i.
j e d n ą k a r tę , z a s z a r ż o w a ł i z a b e z p ie c z y ł s ię p r z e d z e m s tą
W p r z e d d z ie ń n o w e g o , 1 9 4 7 r o k u , t e l e f o n ic z n ie z ło ż y ł
b a n d e r o w c ó w . L e c z p r z y p a d k i, k ie d y p u s z c z a n o w o ln o
„ ż y c z e n ia n o w o r o c z n e ” k i e r o w n ik o w i p la c ó w k i P U B P
lu d z i p o d e jr z a n y c h o k o n t a k t z o r g a n a m i w ła d z p a ń ­
w K r y n ic y , S t a n i s ł a w o w i J a g ie l s k i e m u , z a p o w ia d a j ą c , ż e
s t w o w y c h . z d a r z a ły s i ę n i e z m i e r n i e r z a d k o . Ł e m k o w ie
o s o b i ś c ie s i ę z n i m r o z p r a w i.
n i e m i e li ła t w e g o b y t u i c z ę s t o p ł a c i l i z a s w ą p o s t a w ę
T r a g ic z n e w y d a r z e n ia n a t e r e n i e w o j e w ó d z t w a r z e ­
c e n ę n a j w y ż s z ą — c e n ę ż y c ia .
s z o w s k ie g o w m ie s ią c u m a rcu 1947 r o k u m ia ły d e c y d u ­
O to j e d n a z t a k i c h t r a g i c z n y c h h is t o r ii . N a p o c z ą t k u
j ą c y w p ł y w n a d a l s z y p r z e b ie g w a l k z b a n d a m i: 2 8 m a r ­
1947 r o k u z o s ta ł n ie lu d z k o z b it y i z m a ltr e to w a n y , a n a ­
ca 1947 ro k u z rąk b a n d y tó w so tn i „ H r y n ia ” z g in ą ł
s t ę p n ie p o w ie s z o n y n a sz n u r z e p o d d a c h e m w ła s n e g o d o ­
w ic e m in is t e r o b r o n y narodow ej g e n e r a ł K a r o l Ś w ie r ­
mu Ł em ko — s o łty s w s p o m n ia n e j ju ż w si C zyrna
c z e w s k i, d o k o n u ją c y in s p e k c ji je d n o ste k w a lc z ą c y c h
w g m i n i e T y l i c z — M ik o ła j L a s z . W n o c y k i l k u d z ie s ię ­
z b a n d e r o w c a m i. W 1 r z y d n i p ó ź n ie j w z a s a d z k ę tej
c iu u z b r o jo n y c h lu d z i w y w l e k ł o go z d om u n a dw ór
s a m e j s o t n i w p a d ł o d d z ia ł 4 M a n e w r o w e j G r u p y W O P
i t o r t u r u j ą c z m u s z a ło d o w s k a z a n ia Ł e m k ó w , k tó r z y
li c z ą c y 3 4 lu d z i. P i ę c i u o f i c e r ó w i 16 s z e r e g o w y c h z g i­
s p r z y j a j ą w ła d z o m p o ls k im . N i e w s k a z a ł n ik o g o i z o s t a ł
n ę ł o , 11 ż o łn i e r z y u p r o w a d z o n o i z a m o r d o w a n o w b i e ­
p o w ie s z o n y . Z o s t a w io n o p r z y n im k a r t e c z k ę z n a p is e m
s z c z a d z k ic h la s a c h .
w j ę z y k u u k r a iń s k im : „ Z d r a j c a n a r o d u u k r a iń s k ie g o ” .
W te j s y tu a c ji rzą d z d e c y d o w a ł się n a p r z e p r o w a d z e ­
W t e j s y t u a c j i n a s t r a s z o n a lu d n o ś ć łe m k o w s k a w o l a ­
n ie o s ta te c z n e j a k c ji p r z e c iw k o U P A . O p e r a c ja o z n a c z o ­
ł a n i e r y z y k o w a ć i p o s ł u s z n ie s p e ł n i a ł a w s z e l k i e p o l e c e ­
n a k r y p t o n i m e m „ W is ła ” m i a ła z a d a n ie :
n i a b a n d e r o w c ó w , z w ła s z c z a ż e b y l i o n i u p a r c i i z a ­
— z n is z c z y ć f a s z y s t o w s k i e b a n d y U P A w p a sie p r z y ­
w z i ę c i . N a p r z y k ła d w W ie r c h o m li k o ł o P i w n ic z n e j d o k o ­
g r a n ic z n y m w p o łu d n i o w o - w s c h o d n i e j c z ę ś c i k r a ju ,
n a l i a ż t r z e c h n a p a d ó w n a d o m S t e f a n a M ie j s k ie g o , z n a ­
;— p o m ó c P a ń stw o w e m u U rzędow i R e p a t r ia c y j n e m u
n e g o w o k o l i c y d z ia ła c z a s p o ł e c z n e g o . C h c ie li d o s t a ć g o
w p r z e s i e d le n i u lu d n o ś c i u k r a iń s k ie j z t y c h o b s z a r ó w
w s w o j e r ę c e , a l e M ie j s k ie m u u d a w a ło s i ę z a w s z e s z c z ę ­
d o p ó łn o c n o - z a c h o d n ie j c z ę ś c i P o ls k i .
ś l i w i e u k r y ć . K a ż d o r a z o w o r a b o w a li w i ę c c o r a z s k r o m ­
S k u t e c z n o ś ć t e j a k c j i z a le ż a ła g ł ó w n i e o d p o z b a w ie ­
n ie js z y d o b y te k M ie j s k ie g o . Na k ońcu w y p r o w a d z i li
n ia o d d z ia ł ó w U P A b a z o p e r a c y j n y c h , k t ó r y m i b y ł y w s i e
z o b o r y b y d ło .
i m ia s t e c z k a z a m i e s z k a n e p r z e z lu d n o ś ć u k r a iń s k ą , n i e ­
N a s t r o j e Ł e m k ó w w y k o r z y s t a ł „ B r o d a c z ” , d z ia ł a j ą c y
s t e t y u le g a j ą c ą w c z ę ś c i w p ł y w o m U P A .
n a p o g r a n ic z u w o j e w ó d z t w a r z e s z o w s k ie g o i k r a k o w ­
O b j ę c ie p r z e z e m n i e n o w o s ą d e c k ie j p la c ó w k i P U B P
z b ie g ł o s i ę w c z a s ie z p r z y g o to w y w a n ie m n a ta m te j-
* A rc h iw u m K W M O R zeszó w .

94 95
szy m t e r e n i e d z ia ł a ń z w ią z a n y c h z r e a li z a c j ą o p e r a c j i
„ W is ła ” .
P o d sta w o w y m p r z e d s ię w z ię c ie m te j o p e r a c ji b y ło
p r z e s ie d le n ie n a Z ie m ie O d z y s k a n e lu d n o ś c i ł e m k o w ­
s k i e j z a m i e s z k u j ą c e j t e r e n p o w ia t u n o w o s ą d e c k ie g o .
R o z p o c z ę t o j ą p o z a k o ń c z e n iu t a k ie j sa r n e j o p e r a c j i
w p o w ie c ie g o r lic k im . A k c j ą o b ję to g łó w n ie g m in y :
G r y b ó w , Ł a b o w ą , T y l i c z , K r y n ic ę W ie ś , M u s z y n ę , P i w ­
n ic z n ą W ie ś i N a w o j o w ą , g d z i e b y ł y n a j l i c z n i e j s z e s k u ­
p is k a lu d n o ś c i łe m k o w s k ie j . Z o s t a ły u r u c h o m i o n e c z t e ­
r y p u n k t y z a ła d o w c z e n a s t a c j a c h k o l e j o w y c h w G ry­
b o w i e , N o w y m .S ą c z u , P i w n i c z n e j i Ż e g i e s t o w i e , z k t ó ­
r y c h o d j e ż d ż a ł y t r a n s p o r t y k o le j o w e .
P r z e s ie d le n i m o g li za b r a ć z c s o b ą w s z y s t k o z w y ­
j ą t k ie m za b u d o w a ń g o sp o d a rczy ch . D o p u n k tó w z a ła ­ D o m F r a n c is z k a C a b a ł y w P r z y s z o w e j, p rz y k t ó r y m z a m o r d o ­
dow czych b y li odw ożeni sa m o ch o d a m i w o js k o w y m i. w a n o c z t e r n a s t o l e t n i ą c ó r k ę g o s p o d a rz a
W o j s k o p o m a g a ło i m w e w s z y s t k i m , a ż d o u m ie s z c z e n i a
w w a g o n a c h z a b ie r a n e g o z s o b ą d o b y t k u .
Są w h is t o r ii k a ż d e g o n a r o d u w y d a r z e n ia , k t ó r y c h
n i e m o ż n a w p e łn i u s p r a w ie d l iw ić , j e ś l i s t o s u j e s i ę k r y ­
te r ia sz e r o k o p o ję te g o h u m a n ita r y z m u , k tó r e je d n a k po
w n i k l i w e j a n a li z ie z p e r s p e k t y w y c z a s u z y s k u j ą z r o z u ­
m i e n ie p o t o m n y c h i p o z y t y w n ą o c e n ę h is t o r ii . U w a ż a m ,
ż e n a le ż y d o n ic h r ó w n ie ż p r z e r z u c e n ie n a Z ie m ie O d ­
z y s k a n e lu d n o ś c i u k r a iń s k ie j i ł e m k o w s k i e j z t e r e n ó w
o b ję ty c h d z ia ł a ln o ś c ią b a n d U P A . P r z e s ie d le n ie m ob­
j ę t o w s z y s t k i c h Ł e m k ó w m i e s z k a j ą c y c h n a S ą d e c c z y ź n ic .
I t y c h , k t ó r z y s p r z y j a l i b a n d o m , j a k i t y c h , k t ó r z y b y li
lo j a ln i w o b e c p o ls k ic h w ł a d z i u c z u c io w o z w ią z a n i z z i e ­
m ią s ą d e c k ą . W t e d y n ie b y ł o j e d n a k c z a s u n a d ł u g o ­
t r w a łą s e l e k c j ę , b a n d y tr z e b a b y ło p o z b a w ić o p a r c ia
i p la n „ W is ła ” d o p r o w a d z ić d o k o ń c a . W r e z u lt a c ie z p o ­
w i a t u n o w o s ą d e c k ie g o p r z e n ie s io n o n a z i e m i e p ó łn o c ­
n o - z a c h o d n i e o k o ło 10 t y s i ę c y o s ó b , k t ó r e n a n o w y c h t c -

C z ło n k o w ie g r u p y „ O j c a Ś m ig i"
 r e n a c h o t r z y m a ł y p e ł n y e k w i w a l e n t m a t e r ia l n y w p o­
O ddział Aypaiowy A.K. Funkcja s t a c i z ie m i, b u d y n k ó w , m ie s z k a ń , in w e n t a r z a i t p .
-3 r °* - e ii 4 ' . / „ a . 'i. a . S p e c j a l n e k o m i s j e O c e n ia ły p o łe m k o w s k ie g o s p o d a r ­
S to p ie ń '■
L S j I TYMAOJ A N r . _ . . . /0 < / 4 s t w a i b u d y n k i, d z ie l ą c j e n a t r z y g r u p y : n a d a j ą c e s i ę
D a ta w s t ą p i e n i a
d o z a m i e s z k a n ia i z a g o s p o d a r o w a n ia , p r z e z n a c z o n e d o
f S C fc Dowódca v d d z i a ł u r o z b ió r k i i p r z e n i e s i e n i a n a i n n e t e r e n y o r a z o d d a w a n e
ł® ; ./
p o r o z b ió r c e n a o p a ł, a g r u n t y n a z e l e s i e n i e . P o t e m n a ­
Óówoića’ B a t a i i o n u s t ą p i ł o k r e s z a s i e d la n i a o p u s z c z o n y c h w i o s e k S ą d e c c z y z ­
n y b ie d o t ą c h ło p s k ą z L im a n o w s k i e g o i N o w o t a r s k ie g o .
D w ie tr z e c ie u ż y tk o w a n y c h g r u n tó w przekazano pod
■ ■ jH H D a ta w y s ta w ie n ia
«•■: J * i 8^0 . — * j* ; f W * p la n o w e z a le s ie n i e , a 1 0 t y s i ę c y h e k t a r ó w , w w i ę k s z y c h
j u ż z e s p o ł a c h g o s p o d a r c z y c h , p r z y d z ie l o n o r o ln ik o m .
ł.ię ...........r . i ' . .......... L e g i t v a a c j a ’ upow ażnia
U x? v\tk , d0 n o s z e n ia b ro m D o N o w e g o S ą c z a p r z y b y łe m w p i e r w s z y c h d n ia c h
D - t'- u r o d z e n i a . l . . ‘ w s z e l k i e z o r o d z a j* :.
k w ie tn ia 1 9 4 7 r o k u . P r z e z b lis k o d w a t y g o d n i e n a t e ­
r e n i e p o w ia t u n i e p o j a w i ł a s i ę a n i j e d n a b o j ó w k a l i p o w ­
L e g ity m a c ja J u lia n a L e ś n ia k a — „ B y s t r e g o ” , c z ło n k a g ru p y s k a . W y d a w a ło s i ę , ż c r z e c z y w i ś c i e j u ż p i e r w s z e p r z e ­
„ O k r z e i” s i e d l e n i a w y t r ą c i ł y b a n d e r o w c o m g r u n t s p o d n ó g i n ie
p o k a ż ą s i ę o n i t u n i g d y w ię c e j .
A le o t o 1 5 k w i e t n i a o t r z y m a łe m w a ż n ą in f o r m a c j ę ,
iU . 9 ¿ f i że d z ie ń w c z e ś n i e j o k o ło s t u o s o b o w a s o t n ia U P A , p o
k i l k u g o d z in n e j w a lc e sto c z o n e j n a te r e n ie C z e c h o s ło ­

F U tJj. O\ w a c j i z o d d z ia ła m i w o j s k o w y m i , w y c o f a ł a s i ę w k ie r u n ­
k u N o w eg o S ącza.
sO ą t& tk ¡ y ií/t- O b ecn ość banderow ców o d c z u liś m y n a t y c h m ia s t .
M ie j s c o w o ś c i o b j ę t e a k c ją p r z e s i e d le ń c z ą z o s t a ł y z a r z u ­
c o n e d u ż ą il o ś c i ą u l o t e k i o d e z w o t r e ś c i o s t r z e g a w c z e j ,
0. p ! p h . li. s k ie r o w a n y c h d o ż o łn i e r z y u c z e s t n ic z ą c y c h w o p e r a c ji
,.W is ła ” . B a n d e r o w c y n i e o d w a ż y li s i ę j e d n a k n a o t w a r ­
t e a ta k o w a n ie t y c h m ie js c o w o ś c i, w k tó r y c h k w a te r o ­
£ * ^ ? 0 r /\ w a ł y o d d z ia ł y W P .
W d e k a d o w y m s p r a w o z d a n iu , j a k i e 2 3 k w i e t n i a 1 9 4 7
fc - U i. k r r o k u w y s ła łe m do W U B P w K r a k o w ie , o d n o t o w a łe m
w ó w c z a s je d y n ie d w a in c y d e n ty .

£ t>L M e ld u n e k „ Ś m ig i ” o 97
7 D y l w P o ls c e c z a s ...
/ r o z b r o j e n iu p o s t e r u n -
/ ku MO
 ...w d n i u 22 k w i e t n i a 1947 r o k u o k o ło g o d z in y 23.00 d w u ­ A k c j a „ W is ła " s p o w o d o w a ł a r ó w n i e ż i t o , ż e u p o w c y
d z ie s t u b a n d e r o w c ó w d o k o n a ło n a p a d u n a d o m g a jo w e g o J a m
p o z b a w ie n i z o s t a li ź r ó d e ł in f o r m a c j i , a t y m s a m y m z m u ­
U f z a m ie s z k a łe g o w g r o m a d z ie Z eg ie.stó w . B a n d y c i z r a b o w a li
m u n d u r s łu ż b o w y o r a z ż y w n o ś ć . U b r a n i b y l i w m u n d u r y W P s z e n i z o s t a li d o a t a k o w a n ia d u ż y m i s i ł a m i , p r z y u ż y c iu
i u z b r o je n i w b ro ń a u to m a ty c z n ą ... n ie m a l w s z y s t k i c h s w y c h ś r o d k ó w b o j o w y c h .
m J ™ . d n iu , f . k ' v ie ‘ n ia P ię c iu u p o w c ó w d o k o n a ło n a p a d u n a Z k o le i n a s z e p r z e c i w d z i a ła n ia , a z w ła s z c z a r o z b u d o ­
o s a d n i k a p o .skicgo w m ie js c o w o ś c i B r u n a r y w g m in i e G ry b ó w . wa p u n k tó w s y g n a liz u ją c y c h o r u c h a c h b a n d , z a c z ę ły
t o r e m u z r a b o w a n o j e d n ą ś w in ię . B a n d y c i z o s t a w il i p o k w ito w a ­ p r z y n o s ić p i e r w s z e r e z u lt a t y .
n i e z p o d p is e m : „ U k r a i ń s k a P o w s t a ń c z a A r m i a ” . U z b r o je n i b y li
w b r o n a u to m a ty c z n ą i u b r a n i w m u n d u r y w o js k o w e *. N a p o c z ą t k u m a j a 1 9 4 7 r o k u p r z y g o t o w a li ś m y w ie l­
ką a k c ję p r z e c iw k o upow com . B anda s t a c j o n o w a ła
w o k o li c a c h F lo r y n k i. W c i ą g u k ilk u g o d z in n e j w a l k i z e ­
w d n i p ó ź n i°J- n0C i*> P r z y b y ło d o W ie r c h o m li
W ie lk ie j k o lo P iw n i c z n e j o k o ło 2 0 u p o w c ó w , z a b r a li z e s p o l o n e s i ł y b e z p ie c z e ń s t w a , KBW i MO z a d a ły je j
z n a c z n e str a ty .
w s i d z ie s ię c iu Ł em k ó w , k tó r y c h „ B r o d a c z ” w c ie lił d o
s w e g o o d d z ia łu . W k r ó tc e p o t e m k il k u z n i c h z b i e g ł o z l a ­ W czerw cu u s t a liliś m y k o le j n y b iw a k upow ców

su U d a ło s i ę n a m n a w ią z a ć z n i m i b l i ż s z y k o n t a k t . O k a ­ w la s a c h n i e d a l e k o P iw n ic z n e j . T y m r a z e m w r a z z n a m i
p o s z ły p o d o d d z ia ły 1 4 P P , 1 6 P P , 18 P P o r a z K B W
z a ło s i ę w ó w c z a s , ż e o d d z ia ł y u p o w s k i e w n a d r e jo n ie
B a n d e r o w c y z o s t a li o t o c z e n i . W k o t l e z n a la z ła s i ę c a la
„W e r h o w y n a ” n i e m i a ł y j a s n y c h i j e d n o z n a c z n y c h w y ­
s o t n ia z p e łn y m w y p o s a ż e n i e m b o j o w y m i ta b o r a m i. P o ­
ty c z n y c h , ja k n a le ż y p o s t ę p o w a ć w o k r e s ie p r z e p r o w a ­
la c y a t a k o w a li j e d n a k b e z d o k ła d n e j z n a j o m o ś c i te r e n u ,
d z a n ia p r z e z w ł a d z e p a ń s t w o w e a k c j i „ W is ła ” . O b r a k u
sta n o w isk a b o jo w e p r z y g o to w y w a n o d o r a ź n ie , o g ie ń
t a k i c h r o z k a z ó w w s p o m i n a ła r ó w n i e ż „ H r y s li a ” w s w o ­
z e r k a e m ó w n ie m ó g ł w ię c b y ć c e ln y i sk u te c z n y . P o ­
i c h p ó ź n ie j s z y c h z e z n a n ia c h . J a k o n a d r e j o n o w y p r o w i -
f a ł d o w a n y t e r e n , g ę s t o z a le s io n y , p o p r z e c in a n y b y ł z a ­
d m k u s i ło w a ła o n a w ó w c z a s s k o n t a k t o w a ć s i ę z e s w y ­
r o ś n i ę t y m i p r z e z c h a s z c z e g łę b o k i m i p a r o w a m i, n i e z a ­
m i p r z e ło ż o n y m i w c e lu u z y s k a n i a o d n i c h w s k a z ó w e k ,
w s z e d o str z e g a n y m i p r z e z a ta k u ją c y c h .
a l e z e w z g l ę d u n a d u ż e i l o ś c i W o j s k a P o ls k i e g o w t e r e -
W a łk a t r w a ła pół d n ia . B a n d z ie u d a ło s ię w y jść
m e o b j ę t y m a k c j ą „ W is ła ” d z ia ła ln o ś ć łą c z n i k ó w U P A
z o s t a ł a p o w a ż n ie s p a r a liż o w a n a . z o k r ą ż e n ia . N a p o b o j o w is k u z o s t a ło p ię ć t r u p ó w b a n ­

W m ia r ę w y s i e d l a n i a r o d z in łe m k o w s k ic h b a n d e r o w ­ d e r o w c ó w , k o n ie i ta b o r y .

c y c o r a z d o t k l iw ie j o d c z u w a li b r a k ż y w n o ś c i i o d z ie ż y . P o te j b i t w i e p r z e b y w a j ą c w n a d r e j o n i e „ W e r h o w y -
n a " o d d z ia ł y u p o w s k ie p o łą c z y ł y s w o j e s i ł y p r z e c h o d z ą c
P r z e b y w a l i s t a l e w l e s i e , k r y j ą c s i ę w z ie m ia n k a c h i s z a ­
ła s a c h . P o z b a w ie n i pom ocy zc stro n y r o d z in , k tó r e pod rozkazy „B rodycza". B y ła ta m m ię d z y in n y m i
„ H r y s t i a ” , j a k o k ie r o w n ik p o l i t y c z n y n a d r e j o n u , „ S m y r ­
w w i ę k s z o ś c i z n a j d o w a ły s i ę j u ż n a p r z e c i w l e g ł y m k r a ń ­
c u P o ls k i , ż y l i w b r u d z ie , z a w s z e n i i ż y w i l i s i ę w y ł ą c z ­ n y " z e s w y m i s t r z e lc a m i , s a n i t a r iu s z k a „ O k s a n a " , m a ­
n i e t y m , c o p r z y g o d n i e z r a b o w a li. s z y n i s t k a „ S m y m e g o ” , „ T a n ia " , „ H r i z n y j ” — kom en­
dant łą c z n i k ó w w n a d r e jo n ie , „ Z o n ia " , s a n it a r iu s z k a
• A r c h i w u m K W M O w K r a k o w ie . z r e j o n u „ S o k iła " i j e g o s z e ś c i u ł ą c z n i k ó w o r a z „ M y ­

93
co
r o s z k a ” — łą c z n ic z k a „ H r y s t ii” . W s o t n i z n a la z ło s c h r o ­
n i e n i e r ó w n i e ż w i e l u c z ło n k ó w c y w i l n y c h O U N z n a d -
r e jó n u .
S y t u a c j a , w j a k ie j z n a le ź l i s i ę u p o w c y , p o g a r s z a ła s i ę
z d n i a n a d z ie ń . W e w s z y s t k i c h w s i a c h łe m k o w s k ic h
s t a c j o n o w a ł y o d d z ia ł y W o j s k a P o ls k i e g o , o b s a d z o n e z o ­
s t a ły s t a c j e k o l e j o w e 1 d r o g i, w i ę k s z e s k u p i s k a le ś n e
n ie m a l b e z p r z e r w y b y ł y p r z e c z e s y w a n e .
T o c i ę ż k i e p o ło ż e n i e o d d z ia ł ó w z m u s iło k ie r o w n ic t w o
„ W e r h o w y n y " d o s z u k a n ia d r ó g w y j ś c i a . Z o k r ę g o w e g o
p r o w id u n i e o t r z y m y w a n o w d a ls z y m c i ą g u in s t r u k c j i.
W ó w c z a s „ I ł r y s t i a ” , „ B r o d y c z ” i „ S m y r n y ” p o s t a n o w i li
p r z e b ić s i ę p r z e z g r a n ic ę p a ń s t w o w ą i z n a le ź ć t y m c z a ­
s o w e s c h r o n ie n ie n a te r e n a c h C SR .
W n o c y z 18 n a 1 9 c z e r w c a 1 9 4 7 r o k u w o k o li c a c h
P i w n i c z n e j „ B r o d y c z ” p r z e p r o w a d z ił s o t n i ę p r z e z g r a ­
n i c ę i z a m e l in o w a ł w la s a c h n i e d a l e k o S t a r e j L u b o w n i.
1 9 c z e r w c a b y ł s p o k ó j i s o t n i a b iw a k o w a ła n a d a l
w t y m s a m y m m i e j s c u . N a s t ę p n e g o d n i a o k o ło g o d z in y
1 0 w y s u n i ę t e n a s k r a j la s u p a t r o l e d o s t r z e g ły p o d o d ­
d z ia ł w o j s k a c z e c h o s ł o w a c k i e g o , k t ó r y w s z y k u b o j o w y m
z m i e r z a ł w k ie r u n k u l e g o w i s k b a n d y . „ B r o d y c z ” p o s t a ­
n o w i ł p r z y j ą ć w a lk ę . U p o w c y z a j ę li s t a n o w i s k a n a s k r a ­
j u la s u . P r z e d n i m i , w p o lu , p r z y g o t o w y w a ł o s i ę d o a t a ­
k u w o j s k o . P r z e w a g a li c z e b n a , a t y m s a m y m i o g n io w a
b y ł y p o s t r o n i e u p o w c ó w . Ż o łn i e r z e r u s z y l i d o a ta k u ,
l e c z li n i e o b r o n n e b a n d e r o w c ó w o k a z a ły s i ę n i e d o p r z e ­
b y c ia . S i ł a o g n i a z e s t r o n y w o j s k a s ła b ła z k a ż d ą c h w ilą .
P o k ilk u n a s tu m in u ta c h w o js k o w y c o f a ło s ię . P o str o ­
n i e b a n d y b y ł j e d e n z a b it y . S z y b k o p o c h o w a n o g o t a m ,
g d z i e p a d ł, p o c z y m s o t n ia p r z e s z ł a l a s e m k il k a k ilo ­
m e t r ó w i r o z ło ż y ła o b ó z n a z a le s io n y m w z g ó r z u . W t e d y
z a p a d ła d e c y z j a w y c o f a n i a s i ę z p o w r o t e m w S ą d e c k ie .
N o c ą o d d z ia ł p r z e s u n ą ł s i ę w s t r o n ę g r a n ic y , n a z a c h ó d
100
o d P iw n ic z n e j . T e r e n b y ł b e z l e ś n y , d u ż a g r u p a b a n d e ­
r o w c ó w z ła t w o ś c ią m o g ła zo sta ć w y ś le d z o n a . U p o w c y
z a le g l i n a t r a w i a s t y m w z g ó r z u , s k ą d „ B r o d y c z ” w y s ł a ł
w k ie r u n k u g r a n ic y p a t r o l w c e l u p r z e s z u k a n i a t e r e n u
i r o z p o z n a n ia b e z p ie c z n y c h p r z e j ś ć n a s t r o n ę p o ls k ą . P o
k w a d r a n s ie z l e j o n u , g d z i e m ia l o p e r o w a ć p o d o d d z ia ł
p a t r o l o w y , u s ł y s z a n o s t r z a ły . G d y r o z w id n iło s i ę , u p o w ­
c y z o b a c z y li p r z e d s o b ą s l u p y g r a n ic z n e i d u ż y o d d z ia ł
W o j s k a P o l s k i e g o o k o p u j ą c e g o s i ę n a d g r a n ic ą . „ B r o ­
d y c z ” z a r z ą d z ił p o n o w n ą z m i a n ę m i e j s c a p o s t o j u . M a ­
s z e r o w a li w z d ł u ż g r a n ic y , a b y w każdej c h w ili, g d y
o d e r w ą s ię o d w o jsk a , m ó c ją p r z e k r o c z y ć .
O g o d z in i e 10 r o z e s ł a n e p r z e z „ B r o d y c z a ” c z u j k i d o ­
n i o s ł y , ż e s o t n ia ś c i g a n a j e s t p r z e z d u ż y o d d z ia ł w o j s k
c z e c h o s ł o w a c k i c h . W o j s k o n a d c h o d z ił o z g ł ę b i t e r y t o ­
r iu m C z e c h o s ło w a c j i i p r z y p ie r a ł o u p o w c ó w d o g r a n ic y .
P o d r u g ie j s t r o n i c z n a j d o w a ły s i ę p o ls k ie p o d o d d z ia ły ,
k t ó r e , j a k s i ę o k a z a ło , p r z e z c a ły c z a s m a s z e r o w a ły r ó w ­
n o l e g l e z s o t n ią i t e r a z o c z e k i w a ł y n a n i ą w p e ł n y m p o ­
g o t o w i u b o j o w y m . C z e c h o s lo w a c y z a a t a k o w a li z m a r s z u ,
a le b a n d e r o w c y w y tr z y m a li p ie r w s z e u d e r z e n ie i z m u ­
s i l i C z c c h o s ło w a k ó w d o z a j ę c i a s t a n o w i s k w n ie r ó w n o ­
ś c i a c h t e r e n o w y c h . P o k w a d r a n s ie u d e r z y li P o la c y . B ó j
tr w a ł p rzi s z l o g o d z in ę . B ruk j e d n o lite g o d o w ó d z tw a
u a t a k u j ą c y c h P o la k ó w i C z e c h o s ło w a k ó w s p o w o d o w a ł,
ż e n i e u d a ło s i ę z a m k n ą ć s o t n i w p ie r ś c ie n i u . „ B r o d y c z ”
z n a la z ł lu k ę w li n ii w o j s k a , w y p r o w a d z i ł s w o i c h z o k r ą ­
ż e n i a i s k i e r o w a ł s i ę w g łą b C z e c h o s ło w a c j i.
W p o śc ig u z a b a n d e r o w c a m i s z ły o b ie g r u p y w o j­
s k o w e : c z e c h o s ł o w a c k a i p o ls k a . P o k i l k u n a s t u k il o m e ­
t r a c h u c ie c z k i b a n d e r o w c y d o t a r li d o la s u , g d z i e s c h w y ­
ta li tr z e c h u z b r o j o n y c h s t r a ż n ik ó w l e ś n y c h . O d e b r a n o
i m b r o ń i n a t y c h m i a s t p r z e s łu c h a n o . U p o w c o m c h o d z iło
o u z y s k a n i e in f o r m a c j i o le ś n y c h p r z e j ś c ia c h i t r u d n o
101
d o stę p n y c h g ę s tw in a c h , k tó r e u ła t w iły b y im u c ie c z k ę . liś m y n ie r a z z a g r o ż o n y p r z e z b a n d e r o w c ó w te r e n , w i­
P r z e s ł u c h i w a l i j e s z c z e le ś n ik ó w , g d y n a s t ą p i ł o k o le j n e d z ia łe m , j a k m i e s z k a ń c y z a g u b io n y c h w g ó r a c h w io s e k ,
u d e r z e n ie w o j s k a . T y m r a z e m d z ia ła n ia w o j s k b y ł y j u ż g d y z a p a d a ł z m ie r z c h , z a b ie r a li s w ó j d o b y t e k i f u r m a n ­
s k o o r d y n o w a n e i d o b r z e p r z y g o to w a n e . P o la c y i C z e - k a m i w y j e ż d ż a li d o m i e j s c o w o ś c i , w k tó r y c h sta c jo n o ­
c h o s ł o w a c y u d e r z y li n a s o t n i ę w j e d n y m c z a s i e z d w ó c h w a ł o w o j s k o , a b y p r z e c z e k a ć n o c . Z t r w o g ą s p o g lą d a li
str o n . B a n d e r o w c y n ie w y tr z y m a li te g o a ta k u . „ B r o - p o t e m n a n o c n e n ie b o , c z y n i e r o z b ły ś n ie p o ż o g ą p a lą ­
d y c z ” r o z d z ie lił s o t n i ę n a d w i e g r u p y i k a ż d a m u s i a ł a c y c h s i ę ic h d o m o s t w . O ś w i c i e w r a c a li d o s w y c h o b e j ś ć
p r z e b ij a ć s i ę w s t r o n ę g r a n ic y n a w ł a s n ą r ę k ę . D o w ó d z ­ i p o m im o z m ę c z e n i a z a b ie r a li s i ę d o c o d z ie n n e j p r a c y .
t w o n a d je d n ą g r u p ą p o w ie r z y ł c z o to w e m u „ K o r p ie ”, n a T a k m i j a ł d z ie ń z a d n ie m . N o c w n o c s t r z e lc y „ B r o -
c z e l e d r u g ie j s t a n ą ł s a m . dycza" w p a d a li do W ie r c h o m li, R o z to k i R y le r s k i e j ,
P o d n ie u s ta ją c y m o g n ie m p r o w a d z o n y m p r z e z w o j­ Ł o m n ic y , S k ła d z i s t e g o , N a w o j o w e j . K o n c lo w e j c z y R y t -
s k o „ K o r p a ” p r z e b ił s i ę p r z e z o k r ą ż a j ą c y g o p ie r ś c ie ń r a , m i e j s c o w o ś c i p o ło ż o n y c h n a s z la k a c h i c h p r z e m a r ­
i w n o c y z 21 n a 2 2 c z e r w c a p r z e s z e d ł w S ą d e c k ie . szów . R a b o w a li ż y w n o ś ć , o d z ie ż , n a c z y n ia k u chenne,
„ B r o d y c z ” n a t o m ia s t z a s z y ł s i ę w la s a c h k o ł o W y ż ­ p ie n i ą d z e , b y d ło .
n y c h R u ż b a c h ó w . D o w o d z o n a p r z e z n i e g o g r u p a , p a tr o ­ B y ły to napady ż y w io ło w e , n ie podporządkow ane
lu j ą c d z ie ń i n o c o k o li c ę , o b o z o w a ła t a m p rzez c z te r y o g ó ln e j li n ii d z ia ła n ia O U N i U P A , g d y ż n a d r e j o n n a d a l
d n i. W n o c y z 2 4 n a 2 5 c z e r w c a z w i n ą ł o b ó z i p o p r o w a ­ n i e p o s ia d a ł k o n t a k t u z okręgow ym p r o w id e m . M ia ły
d z ił s w y c h s t r z e lc ó w d o W y ż n y c h R u ż b a c h ó w , g d z i e r o z ­ j e d y n i e n a c e l u z d o b y c i e ż y w n o ś c i i o d z ie ż y i o b li c z o n e
k a z a ł z r a b o w a ć ż y w n o ś ć i o d z ie ż . P o t e m n a c z e l e g r u p y b y ły n a p r z e t r w a n i e n a j t r u d n ie j s z e g o o k r e s u . W od­
p o m a s z e r o w a ł w p o b li ż e g r a n i c y i w o k o li c a c h S z c z a w ­ r ó ż n i e n i u o d n a d r e j o n ó w „ H o l o d n e g o J a r u ” i „ B e s k i­
n ic y p r z e s z e d ł n a t e r e n p o w i a t u n o w o t a r s k i e g o . W k r ó t­ d u " . g d z ie z a p a s y ż y w n o ś c i b y ły p r z y g o to w a n e n a o k r e s
c e u d a ł s i ę w S ą d e c k ie c e le m p o łą c z e n ia s i ę z w y s ł a n ą t r z e c h la t , w „ W e r h o w y n ie " u p o w c y n i e m i e li ż a d n y c h
ta m w c z e ś n i e j g r u p ą „ K o r p y ” . z a s o b ó w ż y w n o ś c io w y c h .
Z n o w u b y li w ię c u n a s. A le te r a z , g d y a k c ja p r z e ­ „ l l r y s t i a ” , b ę d ą c o d p o w ie d z ia l n ą z a d a ls z e lo s y O U N
s i e d le ń c z a z o s t a ła j u ż c a ł k o w i c i e z a k o ń c z o n a , w z m o g ła i U P A w G o r lic k ie m i N o w o s ą d e c k i e m , g o r ą c z k o w o s z u ­
s i ę ic h a k t y w n o ś ć z a o p a t r z e n i o w a . P o z b a w i e n i o p a r c ia k a ła s p o s o b ó w s k o n t a k t o w a n i a s i ę z o k r ę g ie m .
u lu d n o ś c i ł e m k o w s k ie j m u s i e l i g r a b ić , b y ż y ć . N i e b y ło 7 lip e a 1 9 4 7 r o k u w r a z z e s w ą łą c z n ic z k ą , „ M y r o s z -
n o c y , a b y d o u r z ę d u n i e n a p ł y w a ł y a la r m u j ą c e w i e ś c i k ą " w y j e c h a ł a w o k o l i c e P r z e m y ś la . T a m , w la s a c h k a r -
o n a p a d a c h u p o w c ó w n a w io s k i , o r a b u n k a c h i g w a ł ­ m a n ic k ic h , w t r z y d n i p ó ź n ie j o d b y ło s i ę j e j s p o t k a n ie
ta c h . z okręgow ym p r o w id n ik i e m „ I lr y c h o r e m ” . O d n ie g o
N ie je d e n r a z b y łe m ś w ia d k i e m z d a r z e ń , k t ó r e d la o t r z y m a ła o c e n ę s y t u a c j i o r a z w y t y c z n e d a ls z e g o p o s t ę ­
w i e l u n i e p a m i ę t a j ą c y c h j u ż d z iś t y c h l a t s t a j ą s i ę p o p o w a n ia . „ H r y c h o r ” p o w ie d z ia ł w ó w c z a s , ż e a k c j a p r z e ­
p r o s t u n ie z r o z u m ia łe . s i e d le ń c z a s p o w o d o w a ł a z a ła m a n ie s i ę d z ia ł a ln o ś c i O U N
K ie d y z to w a r z y sz a m i z u r z ę d u i m ilic ji p a tr o lo w a ­ i U P A , a a k c j e w o j s k o w e , p r o w a d z o n e z w ła s z c z a p r z e ­

102 103
c iw k o o d d z ia ło m U P A , p o w a ż n ie s p a r a l iż o w a ły i o g r a ­
n i c z y ł y ic h r u c h li w o ś ć , Z e r w a n e z o s t a ł y k o n t a k t y m i ę ­
d z y o r g a n iz a c j a m i i o d d z ia ł a m i b o j o w y m i .
W t e j s y t u a c j i o r g a n iz a c j a z m u s z o n a z o s t a ła d o z a ­
w i e s z e n i a s w e j d z ia ła ln o ś c i, z l i k w i d o w a n i a s i e c i t e r e n o ­
w e j i o g n i w o r g a n iz a c y j n y c h . C z ło n k o w ie O U N d z ia ł a j ą ­
c y n i e l e g a l n i e m i e ii s t a r a ć s i ę o d o k u m e n t y le g a l i z a c y j ­
n e w P o l s c e lu b C z e c h o s ło w a c j i.
O s o b n e z a r z ą d z e n ia o t r z y m a ł y r ó w n i e ż s o t n i e i g r u ­
p y u p o w s k ie . S o t n i a „ B r o d y c z a " m i a ła o d e j ś ć n a t e r e n
N i e m i e c d o a m e r y k a ń s k ie j s t r e f y o k u p a c y j n e j .
S z c z e g ó ło w e w sk a zó w k i w te j s p r a w ie „ H r y c h o r ”
p r z e k a z a ł p i s e m n i e d o w ó d c y k u r in a , „ R e n o w i ” , k tó r y
w t y m c z a s ie z e w s c h o d n i c h r e j o n ó w R z c s z o w s z c z y z n y
p r z e s z e d ł w G o r l ic k i e i N o w o s ą d e c k i e . „ R e n ” m ia ł p r z y ­
g o to w a ć s o t n ię „ B r o d y c z a ”, k tó r a b y ła n a js iln ie js z y m
o d d z ia ł e m U P A d z ia ł a j ą c y m n a n a s z y m t e r e n i e , d o w y ­
m arszu z P o ls k i . „ S z ta fe tę ” t ę „ H r y s t ia ” p r z e k a z a ła
„ R e n o w i ” d o p ie r o p o 2 0 lip c a , g d y ż d o t e g o c z a s u p r z e ­
b y w a ła w o k o li c a c h P r z e m y ś la r a z e m z „H rychorem ”
o m a w ia j ą c z n i m s p r a w y o r g a n iz a c j i.
W e d łu g r o z k a z u o k r ę g o w e g o p r o w id u o d d z ia ł p o w i ­
n ie n o d e jś ć d o N ie m ie c w c a ło ś c i w z g l ę d n i e w m n ie j­
szy ch grupach. O ile s o t n ia m a s z e r o w a ła b y r o z c z ło n ­
k o w a n a , d o k a ż d e j g r u p y w i n i e n b y ć p r z y d z ie l o n y s t r z e ­
l e c , k t ó r y b y ł p o p r z e d n io w N i e m c z e c h . W s z y s t k ie g r u ­
p y p o w in n y m ie ć p o d a n e z g ó r y p u n k ty k o n ta k to w e n a
t e r e n i e N i e m i e c i p o p r z y b y c i u ta m m u s z ą n a t y c h m i a s t
n a w ią z a ć z e s o b ą k o n ta k t .
D o w ó d c y g r u p z o b o w ią z a n i z o s t a li d o z a p e w n ie n ia
p row adzonym p r z e z s i e b i e s t r z e lc o m c a łk o w it e g o
p ie c z e ń s t w a .
P o p r z y b y c iu d o N i e m i e c s o t n ia w c a ło ś c i m i a ła z a ­
ch ow ać broń i p o d p o rzą d k o w a ć s ię d z ia ł a j ą c y m
o śr o d k o m O U N . W w y p a d k u , g d y b y w ła d z e a m e r y k a ń ­
sk ie u s iło w a ły r o z b r o ić banderow ców , aby n a s t ę p n ie
p r z e k a z a ć ic h w ła d z o m r a d z ie c k im , s o t n ia m i a ła s t o c z y ć
w a l k ę i z g in ą ć .
Z e s t a n o w i s k i e m k ie r o w n ic t w a o k r ę g u n ie c h c ia ł s ię
p o g o d z ić „ S m y r n y ” . O d ł ą c z y ł s i ę o d s o t n i „ B r o d y c z a ”
i d o m a g a ł s i ę w d a ls z y m c i ą g u k o n t a k t u z o r g a n iz a c j ą ,
k t ó r e g o w t e d y „ H r y s t ia ” n i e m o g ła m u z a p e w n ić .
P o m im o p r z y g o t o w a ń d o w y m a r s z u w s z y s t k i e u p o w ­
s k i e g r u p y w d a ls z y m c ią g u p r z e s i a d y w a ł y w n a s z y c h
la s a c h i łu p iły p o l s k i e w io s k i . I c h n a p a d y o d n o to w a ­
łe m w d e k a d o w y c h s p r a w o z d a n ia c h d o W U B P w K r a ­
k o w ie . O d d w u d z i e s t u p ię c i u la l. p o ż ó łk łe i z a t a r t e m e l ­
d u n k i te sp o c z y w a ją w a r c h iw u m w o je w ó d z k im MO
i O b e c n ie ic h t r e ś ć p r z y t a c z a m n i e b e z w z r u s z e n ia :
S p r a w o z d a n i e z d n i a 8 s i e r p n i a 1947 r o k u
W d n i u 30 lip c a 1947 ¡ o k u w g o d z in a c h w ie c z o r n y c h b o jó w ­
k a U P A w lic z b ie 4 lu d z i u z b r o jo n y c h w b r o ń a u to m a ty c z n i!
n a p a d ł a n a d o m C z e s ła w a R u s z k ie w ic z a , z a m ie s z k a łe g o w K r ó ­
lo w e j P o l s k i e j, k t ó r e m u z r a b o w a n o t o w a r z e s k le p u .
31 lip c a 1947 r o k u m ię d z y g o d z in y 20 a 21 b a n d a U P A w s ile
o k o ło 100 lu d z i u b r a n y c h w m u n d u r y W P i W e h r m a c h t u , u z b r o ­
jo n y c h w e r k a e m y , b r o ń a u to m a ty c z n ą i k b o r a z g r a n a t y , w t a r g ­
n ę ł a d o w s i B o g u sz e w g m in i e G r y b ó w . O b r a b o w a n o k ilk a n a ś c ie
g o s p o d a r s tw , z a b i e r a j ą c ż y w n o ś ć , o d z ie ż , p ie n ią d z e , b y d ło . S o l ­
i k o w i g r o m a d y M ic h a ło w i S e n iu k o w i z a g ro ż o n o , ż e o i l e n ie
o; w cl połem kow k iego g o s p o d a r s tw a , z o s ta n ie p o w ie sz o n y .
W d n i u 3 s i e r p n i a 1947 r o k u w n o c y b a n d a U P A w s ile 40
lu d z i d o k o n a ła n a p a d u n a w i e ś H o m r z y s k a w g m in ie N a w o jo w a .
Z r a b o w a n o b y d ło i o d z ie ż . P o n a p a d z ie b a n d a o d e s z ła w k i e ­
r u n k u H a li Ł a b o w s k ie j.
W n o c y z 4 n a 5 s i e r p n ia b a n d a U P A w s ile 40 lu d z i d o k o ­
bez­ n a ł a n a p a d u n a g r o m a d ę W ie r c h o m la W ie lk a . Z r a b o w a n o 50
o w ie c n a s z k o d ę A n to n ie g o Z r a l k i . B a n d y c i u b r a n i b y l i w m u n ­
d u r y W P i W e h r m a c h t u . P o n a p a d z ie b a n d a u d a ła s ię w k i e ­
r u n k u H a li Ł a b o w s k i e j . Z o r g a n iz o w a n y p r z e z u r z ą d i K B W p o ­
la m
ś c ig n ie d a ł r e z u l t a t u .

104 105
 5 s i e r p n i a 1947 r o k u o k o ło g o d z in y 22 b a n d a U P A w s iło 30 i b r o ń a u to m a ty c z n ą , n a p a d ł a n a d o m J ó z e f a L e i i ty , k tó r e g o
lu d z i n a p a d ł a n a w ie ś W o la K r o g u le c k a . Z r a b o w a n o ż y w n o ść p o b i to i o b r a b o w a n o .
i o d z ie ż . B a n d y c i u z b r o je n i b y li w d w a e r k a e m y , a u to m a ty
S p r a w o z d a n i e z d n i a 8 w r z e ś n i a 1947 r o k u .
i g ia n a ty .
31 s i e r p n ia 1947 r o k u o g o d z in ie 2 w n o c y k ilk u d z ie s ię c io ­
S p r a w o z d a n i e z dnia 18 s i e r p n i a 1947 r o k u .
o s o b o w a b a n d a U P A n a p a d ł a n a w ie ś H o m r z y s k a w g m in i e N a ­
8 s i e r p n ia 1947 r o k u b a n d a U P A n a p a d ł a n a g r o m a d ę C z y rn ą . w o jo w a . Z r a b o w a n o ż y w n o ś ć i n a c z y n ia k u c h e n n e .
B a n d y c i b y li u z b r o je n i w a u t o m a t y i k b , u b r a n i w m u n d u r y 31 s i e r p n ia 1947 r o k u w n o c y b a n d a U P A u z b r o jo n a w b r o ń
W P , p o s łu g iw a li s i ę j ę z y k ie m u k r a iń s k im . R a b u n k ó w d o k o n a n o m a s z y n o w ą , w m u n d u r a c h p o ls k ic h i n i e m ie c k ic h , n a p a d ł a n a
w g o s p o d a r s tw ie s o łty s a g r o m a d y W ła d y s ła w a B a fii, k tó r e m u w i e ś Z e le ż n ik o w ą . Z r a b o w a n o ż y w n o ść , o d z ie ż i p ie n ią d z e .
z a g r o ż o n o ś m i e r c i ą w w y p a d k u p o w ia d o m ie n ia w ła d z o n a p a ­ 3 w r z e ś n ia 1917 r o k u o g o d z in ie 23 b a n d a U P A o n ie u s t a lo ­
d z ie . R a b u n k u d o k o n a n o r ó w n ie ż w g o s p o d a r s tw ie A d a m a n e j s i l e d o k o n a ła n a p a d u n a m ie js c o w o ś ć R y t r o w g m in i e P i w ­
D ra b a. n ic z n a . Z r a b o w a n o t o w a r y z e s k le p ó w : s p ó łd z ie lc z e g o i p r y w a t ­
9 s i e r p n ia b a n d a w lic z b ie 15 l u d z i p o w t ó r n i e n a p a d ł a n a n e g o , o r a z b y d ło u k i lk u g o s p o d a rz y . B a n d y c i u b r a n i b y li w m u n ­
d o m W ła d y s ła w a B a fii, k t ó r y z d ą ż y ł s ię u k r y ć . U p o w c y o d c z y ­ d u r y W P o r a z u b r a n ia c y w iln e . J e d e n z b a n d y tó w b y ł w r a n ­
t a l i p r z e d r o d z in ą w y d a n y p r z e z b a n d ę n a n ie g o w y r o k ś m ie rc i. d z e p lu to n o w e g o . D w ó c h w g u m o w y c h p ła s z c z a c h w y d a w a ło
T e j s a m e j n o c y o k o ło g o d z in y 3 n a d r a n e m ta s a m a b a n d a p o ­ ro z k a z y .
n o w n ie p o d e s z ła p o d d o m B a f ii, p r z e s z u k a n o je s z c z e r a z c a łe
g o s p o d a r s tw o , a l e B a fii n ie z n a le z io n o .
N a t y m k o ń c z y s i ę w m o ic h ó w c z e s n y c h s p r a w o z d a ­
W n o c y z 13 n a 14 s i e r p n ia 1947 r o k u b a n d a U P A n a p a d ł a
n ia c h r e je s tr u p o w s k ic h w yczyn ów . N apad n a R y tr o
n a b u d y n e k l e ś n ic t w a w W ie r c h o m li, g d z ie z r a b o w a n o o d z ie ż
i ż y w n o ść . b y ł b o w ie m o s t a t n i m n a t a k ą s k a l ę a k t e m g w a ł t u i t e r ­
S p r a w o z d a n i e z d n i a 28 s i e r p n i a 1947 r o k u . r o r u , k t ó r e g o b a n d e r o w c y d o k o n a li n a t e r e n i e p o w ia t u
19 s i e r p n ia 1947 r o k u o g o d z in ie 21 d w u n a s t u u z b r o jo n y c h n o w o s ą d e c k ie g o . Z a n a p a d t e n p r z y s z ł o i m z a p ła c ić w y ­
w b r o ń a u to m a ty c z n ą b a n d y tó w U P A w m u n d u r a c h p o ls k ic h s o k ą c e n ę , g d y ż w ty m c z a s ie b y liś m y ju ż d o b r z e p r z y ­
i n ie m i e c k ic h d o k o n a ło n a p a d u n a w io s k ę P i e r u n k a w g m in ie
g o t o w a n i clo p o d j ę c i a s z y b k i c h i sk u te c z n y c h d z ia ła ń
T y lic z . O b r a b o w a n o k i l k u n a s t u g o s p o d a r z y . P o n a p a d z ie b a n d a
z c h w i l ą p o j a w ie n i a s i ę b a n d y .
o d e s z ła w k i e r u n k u la s u K rz y ż ó w k i.
I lu s t r a c j ą ty c h s łó w m oże być fa k t n a stę p u ją c y .
19 s i e r p n i a 1947 r o k u o k o ło g o d z in y 3.30 b a n d a U P A o n ie
u s t a l o n e j lic z b ie , u z b r o jo n a w b r o ń a u to m a ty c z n ą , w d a r ł a s ię d o W c z a s ie , g d y u p o w c y r a b o w a li m i e s z k a ń c ó w R y tr a , z a ­
w s i H o m r z y s k a w g m in i e N a w o jo w a , r a b u j ą c ż y w n o ś ć i o d z ie ż . a la r m o w a n e z o s ta ły u r z ą d , m i li c j a , j e d n o s t k i W o js k a
19 s i e r p n i a 1947 r o k u p ię c iu u p o w c ó w d o k o n a ło n a p a d u n a P o l s k i e g o i K B W . D o w s i p r z y b y l i ś m y w c h w i l i , k ie d y
g o s p o d a r s t w o J ó z e f a J a n u s z a w m ie js c o w o ś c i G r y b ó w . Z r a b o ­ n a p a s t n ic y w y c o f a l i s i ę i u k r y li w p o b li s k i c h g ó r a c h .
w a n o ż y w n o ś ć i o d z ie ż .
W o j s k o o b s t a w i ł o s t o k i g ó r s k ie , p r z e j ś c i a i d r o g i.
21 s i e r p n i a 1947 r o k u p r z e d p ó łn o c ą d z ie s ię c iu b a n d e r o w c ó w W c ią g u d n ia p r z e s łu c h a n o s c h w y t a n e g o n a d r a n e m
w m u n d u r a c h W P i W e h r m a c h t u , u z b r o jo n y c h w j e d e n e r k a e m ,
W ła d y s ła w a B uczka z R y tr a . Z e z n a ł, że b r a ł u d z ia ł
a u t o m a t y i k b , d o k o n a ło r a b u n k u s k l e p u W o jc ie c h a B a r a n a z a ­
m ie s z k a łe g o w F r y c o w e j w g m in i e N a w o jo w a . w n a p a d z ie n a R y t r o i r a b o w a n iu j e g o m ie s z k a ń c ó w .
22 s i e r p n i a 1947 r o k u o k o ło g o d z in y 23 b a n d a U P A u b r a n a O d n ie g o t e ż d o w i e d z i e l i ś m y s i ę o s z c z e g ó ł a c h g r a b ie ż y .
w m u n d u r y p o ls k ie i n ie m ie c k ie , u z b r o jo n a w j e d e n e r k a e m B anda p r z y b y ła w r e jo n R y tr a późnym w ie c z o r e m

106 107
3 w r z e ś n i a i z a m e l in o w a ła s i ę w d o m u g a jo w e g o T o­ P o p a r u g o d z in a c h u p o w c y , o b ła d o w a n i łu p e m , z n a ­
m a s z a B u c z k a , o j c a s c h w y t a n e g o p r z e z n a s u c z e s t n ik a le ź li s ię w m ie js c u z w a n y m P a ń s k ą P o la n ą . T a m W ła ­
n a p a d u . L ic z y ł a o k o ło 3 0 lu d z i u z b r o j o n y c h w e r k a e m y , d y s ł a w B u c z e k , z a p o m o c u d z ie lo n ą p r z y r a b u n k u , o t r z y ­
a u t o m a t y , k b i g r a n a t y . P o r o z u m ie w a l i s i ę w ję z y k u m a ł s w ą d o lę : c z t e r y l i t r y w ó d k i, s p o d n i e , p a p ie r o s y ,
p o l s k i m i u k r a iń s k im . N o s i l i n a s o b i e m u n d u r y W o j s k a j e d n ą p a r ę b u t ó w i j e d n ą k o s z u lę .
P o ls k i e g o , W e h r m a c h t u i c y w i l n e u b r a n ia . N a m u n d u ­ Z a o d c h o d z ą c y m i r a b u s ia m i ś w i e ż y m ś la d e m p o d ą ż a ­
r a c h n ie m ie c k i c h i p o ls k ic h m i e li n a s z y w k i i d y s t y n k c j e ły o d d z ia ł y w o jsk a , k tó r e z a a t a k o w a ły bandę w go­
o d p o w ia d a j ą c e ic h s t o p n io m w o j s k o w y m w a r m ii u k r a ­ d z in a c h p o p o łu d n i o w y c h . N ic u d a ło s i ę j e d n a k r o z g r o ­
iń s k ie j . m i ć u p o w c ó w . B y ł o j e d y n i e k il k u r a n n y c h , k t ó r y c h b a n ­
B andą d o w o d z iła k o b ie t a w s t o p n iu p o r u c z n ik a . d e r o w c y z d ą ż y li z a b r a ć z p o la w a lk i.
U b r a n a b y ł a w o f i c e r s k i m u n d u r W o j s k a P o ls k i e g o , b u ­ P r z e z c a łą n o c z 4 n a 5 w r z e ś n i a b a n d e r o w c y u s i ł o ­
t y z c h o le w a m i , n a g ł o w i e m i a ł a n i e m i e c k ą c z a p k ę o d w a l i w y c o f a ć s i ę z o k o li c R y tr a . Z n a s t a n ie m ś w i t u u d e ­
m u n d u r u p o lo w e g o , s p o d k t ó r e j w y m y k a ł y s i ę k r ó tk o r z y l i ś m y n a n i c h p o r a z d r u g i. P a d li z a b ic i, a r e s z t o w a ­
p r z y s t r z y ż o n e c ie m n o b lo n d w ł o s y . P r z y p a s i e m i a ła p i ­ n o k ilk u r a n n y c h .
s t o l e t . n a r a m i e n iu z a w i e s z o n y p i s t o l e t m a s z y n o w y . K o - G ł ó w n e s i ł y b a n d y p r z e b iły s i ę j e d n a k p r z e z o t a c z a ­
b i e l a - d o w ó d c a p o s ł u g iw a ła s i ę p s e u d o n i m e m „ W r ó b e l” . j ą c y j e p ie r ś c ie ń n a s z y c h w o j s k i w y c o f a ł y s i ę w G o r ­
N ie p o t r z e b o w a ła w i e l e c z a s u , a b y n a m ó w i ć B u c z k a li c k ie .
d o u d z ia łu w n a p a d z ie . U l e g ł d o ś ć ł a t w o . Z p r o c e d e r e m W S ą d e c k ie m p o z o s t a li n i e l i c z n i r o z b it k o w i e b a n d
z ło d z i e j s k i m zetk n ą ł s ię z r e s z tą ju ż w c z e ś n ie j . P r z e d U P A . P rz e z , j a k i ś c z a s j e s z c z e d z ia ł a ła t u p o n a d d w u ­
d w o m a m ie s ią c a m i w r ó c i ł b o w i e m z w i ę z i e n i a w W iś n i­ d z ie s t o o s o b o w a g r u p a , k t ó r e j u d a ło s i ę w y r w a ć z o k r ą ­
c z u , g d z ie o d s ia d y w a ł k a r ę za n a p a d y r a b u n k o w e z b r o ­ ż e n i a n a t e r e n i e C z e c h o s ło w a c j i i p r z e j ś ć z p o w r o t e m n a
n ią w rę k u . stro n ę p o ls k ą . G r u p a ta d o k o n a ła k il k u n a p a d ó w ra­
G d y z a p a d ła noc, „ W r ó b e l” p o d z ie l ił a o d d z i a ł n a b u n k o w y c h — w S z la c h t o w e j , Ż e le ź n i k o w e j i P i w n i c z ­
c z t e r y g r u p y . J e d n ą p o z o s t a w i ła w g a j ó w c e n a u b e z p ie ­ n e j . D z i a ł a n i a n a s z e z m u s z a ły j e d n a k b a n d ę d o c ią g łe j
c z e n iu , t r z y z e s z ł y d o w s i. B a n d e r o w c y r a b o w a l i m i e s z ­ u c ie c z k i. W k r ó t c e u j ę t o t r z e c h j e j c z ło n k ó w . Z e z n a li o n i,
k a ń có w w sk a za n y ch p rz e z B u czk a. W d om u T ad eu sza że banda p la n u je ponow ne p r z e j ś c ie przez P oprad
C zadera zrab ow an o b ie l i z n ę , p a lt o m ę s k ie , ży w n o ść i s c h r o n i e n i e s i ę n a t e r e n i e C z e c h o s ło w a c j i . P r z e p r o w a ­
i p ie n ią d z e . G a j o w e m u W o j c i e c h o w i R o m a n o w s k ie m u d z o n a w s p ó ln ie z c z e c h o s ło w a c k im i o r g a n a m i b e z p ie ­
zabrano d w ie pary o b u w ia o r a z m u n d u r . K o le jn y m i c zeń stw a a k c ja d o p r o w a d z iła do z u p e łn e g o r o z b ic ia
o b ie k t a m i r a b u n k u w s k a z a n y m i p r z e z B u c z k a b y ł y z a ­ bandy. Z g in ę ło w ów czas 9 upow ców , a p o z o s t a ły c h
g r o d y J a d w i g i P a w l i k o w e j i J a n a P a w l ik a , s k ą d b a n ­ u ję to .
d e r o w c y u p r o w a d z ili b y d ło . N a t e r e n a c h C z e c h o s ło w a c j i r o z e g r a ł y s i ę t e ż d a ls z e
W t y m s a m y m c z a s i e p o z o s t a łe d w i e g r u p y r a b o w a ły e p iz o d y k r w a w y c h z m a g a ń z u k r a iń s k im i n a c j o n a l is t a ­
s k l e p y : s p ó ł d z ie l c z y i p r y w a t n y . m i . C i, k t ó r z y n i e z g in ę l i, z o s t a li p o s t a w i e n i p r z e d c z c -

108 109
 c h o s ł o w a c k i m i 3 p o ls k im i s ą d a m i. N i e w i e l k i e t y l k o g r u ­ i T y m k o J a c e n ik . K o r z y s t a li z u p o w s k ic h b u n k r ó w , k t ó ­
p y m i a ł y s z c z ę ś c ie p r z e d o s t a ć s i ę n a t e r e n N i e m i e c Z a ­ r y c h n i e u d a ło s i ę n a m w y k r y ć i z n is z c z y ć .
c h o d n ic h . N apady, ja k ie o r g a n iz o w a li B arn ow sk i i J a c e n ik ,
„ H r y s li a ” — I r e n a T y m o c z k o . n a d r e j o n o w y p r o w id - m ia ły c h a r a k t e r r a b u n k o w y . K r a d li g ł ó w n i e ż y w n o ś ć ,
n ik n i e i s t n ie j ą c e g o j u ż w t e d y n a d r e j o n u „ W e r h o w y - o d z ie ż , p ie n ią d z e . P r z e d n a d e j ś c ie m m rozów c z ę s t o t li­
n a " . o p u ś c i ł a n a s z t e r e n i w y j e c h a ła d o P r z e m y ś l a . T a m w o ś ć r a b u n k ó w w z r o s ła . W y c ią g n ę l iś m y z le g o w n io ­
o ś r o d e k n a c j o n a l i s t y c z n y r ó w n i e ż b y ł j u ż r o z b it y . N ie s e k , ż e l u d z i e c i b ę d ą z im o w a ć w la s a c h , ż e m u s z ą m i e ć
z a s t a ła j u ż „ H r y c h o r a ” , a s p o t k a ła s i ę t y l k o z k ilk o m a ta m w y g o d n y i o b s z e r n y b u n k ie r i g d y ś n i e g z a s y p i e
p o z o s t a w i o n y m i p r z e z n i e g o łą c z n ik a m i. P o s t a n o w i ł a z a ­ p r z e j ś c ia , n i e b ę d ą s c h o d z ić d o w s i.
l e g a l i z o w a ć s w ó j p o b y t . W y n a j ę ł a m i e s z k a n ie , p r ó b o w a ­ P o m im o w ie lu tz w . „ c z y n n o śc i o p e r a c y jn y c h " n ie
ł a r o z p o c z ą ć ż y c i e o d n o w a . P o s ia d a ł a w y r o b io n o r o k u d a ło n a m s i ę w te d y z lo k a liz o w a ć s i e d z i b y u p o w c ó w .
w c z e ś n i e j d o k u m e n t y o s o b i s t e n a n a z w is k a : I r e n a Z ie ­ B e z sk u te c z n e o k a z a ły s ię też o r g a n iz o w a n e w s p ó ln ie
li ń s k a , M a r ia K o w a lc z y k i I r e n a K a m iń s k a z w o j s k i e m o b ł a w y i p r z e s z u k i w a n i e l a s ó w i z a r o ś li.
W d n iu 15 lis to p a d a 1947 r o k u z o s ta ła z a tr z y m a n a T a k j a k p r z e w id z ie liś m y , w ś r o d k u z im y d z ia ła ln o ś ć
przypadkow o w b r a m i e d o m u łą c z n ic z k i O U N . P r ó b o ­ p o s z u k iw a n y c h z a m a r ła . D o p ie r o w p o ło w ie m arca
w a ł a u c ie k a ć , l e c z s c h w y t a n o j ą . W t e d y d o p ie r o , p o w y ­ o t r z y m a łe m k o n k r e t n ą in f o r m a c j ę , g d z i e z im u j e „ K r u k " .
l e g i t y m o w a n i u , o k a z a ło s i ę k im j e s t *. B u n k ie r m i a ł z n a j d o w a ć s i ę w la s a c h n ie d a l e k o w s i
P rzez ja k iś c z a s je s z c z e lik w id o w a liś m y p o je d y n ­ S z c z a w n ik . O b ła w ę p r z y g o t o w a łe m w s p ó ln ie z w o j­
c z y c h u p o w c ó w , k t ó r z y b ą d ź t o u k r y w a li s i ę z b r o n ią s k i e m . O t o c z y li ś m y w s k a z a n y r e j o n g ę s t e g o la s u . O s tr o ż ­
w la s a c h n o w o s ą d e c k ic h , b ą d ź p o r z u c iw s z y b a n d y c k ie n i e , k r o k z a k r o k ie m ś c i e ś n i a l i ś m y p ie r ś c ie ń , b a d a ją c d o ­
r z e m io s ło , p r ó b o w a li p o d z m i e n i o n y m i n a z w is k a m i k r y ć k ł a d n i e p o d ło ż e . K t ó r y ś z ż o łn i e r z y d o s t r z e g ł n a ś n i e g u
s i ę w ś r ó d s p o ł e c z e ń s t w a , a b y u n ik n ą ć k a r y . B y l i i t a c y , ś la d y nóg. Z a c z y n a ły się n a brzegu p r z e p ły w a j ą c e g o
k t ó r z y w y j e ż d ż a l i n a Z i e m i e O d z y s k a n e i ta m , w ś r ó d p r z e z l a s s t r u m y k a , p r o w a d z iły d o u c z ę s z c z a n e j p r z e z
p r z e s i e d le ń c ó w , s z u k a l i s c h r o n ie n ia . lu d z i d r o g i i t a m g i n ę ł y . N ie b y ł o w ą t p l i w o ś c i . W p o b li­
W k r ó t c e p o p r z e p ę d z e n iu g ł ó w n y c h s i ł U P A , a w ś r ó d żu m u s ia ł b y ć b u n k ie r . T e n s p o s ó b m a s k o w a n i a d o jś ć
n i c h i „ S m y r n e g o ” , d o u r z ę d u n a p ł y n ę ł y in f o r m a c j e , ż e d o k r y j ó w e k z i e m n y c h i b u n k r ó w z n a łe m z c z a s ó w o k u ­
w la s a c h , w o k o lic a c h M ilik a i P iw n ic z n e j u k r y w a s i ę p a c ji.
tr ó jk a je g o d a w n y c h p o d k o m e n d n y c h : „ K ru k " — Iw a n Z a o s t r z y l iś m y c z u j n o ś ć , ż o łn ie r z e u b e z p ie c z a l i j e d e n
B a r n o w s k i, j e g o n a r z e c z o n a O lg a W il ia k — „O k san a”, d r u g ie g o . P o k il k u d z ie s ię c i u m e t r a c h m a r s z u p o k a m i e ­
n is ty m d n ie s t r u m ie n ia n a tr a f iliś m y na p o k r y tą ze­
* „ I l r y s t i a " — I r e n a T y m o c z k o s t a n ę ł a p r z e d W o js k o w y m s c h n ię ty m i g a łę z i a m i ja m ę w ykopaną pod u r w is t y m
S ą d e m R e jo n o w y m w R z e s z o w ie i z a c z y n n y u d z ia ł w O r g a n i ­
z a c ji N a c jo n a lis tó w U k r a iń s k ic h o t r z y m a ł a k a r ę 15 l a t w ię z ie ­ w t y m m i e j s c u b r z e g ie m . W ś r o d k u n i e b y ł o n ik o g o . P o d
n i a . P o o d b y c iu c z ę śc i k a r y . 15 l is t o p a d a 1955 r o k u o p u ś c iła w ię ­ j e d n ą z e ś c i a n s t a ło w y r k o , o k r y t e c u c h n ą c y m i ła c h m a ­
z ie n ie . O b e c n ie m ie s z k a w z a c h o d n ic h r e jo n a c h k r a j u p o d p r z y ­
b r a n y m n a z w is k ie m . n a m i, w r o g u s t a ł ż e l a z n y p ie c y k , n a d e s c e s ł u ż ą c e j za

110 lll
s t ó ł le ż a ł y k a r t y d o g r y i a u to m a t p ep esza z b ęb n em
//' Ą fy
p e łn y m n a b o i. A w i ę c „ K r u k ” n i c s p o d z i e w a ł s i ę n a s z e j
* o m ia ja «*¿£>*0 i*ł,*onu*c,*u /* *
w i z y t y . P o s t a n o w i l i ś m y n ic z e g o n i e r u s z a ć i p r z y j ś ć p o ­
~ r .p ,16 .
n o w n i e z a p a r ę d n i.
T ym r a z e m b a n d y ta o k a z a ł s ię c h y lr z e js z y o d n a s,
a m o ż e m i a ł s z c z ę ś c i e i ocl k o g o ś d o w ie d z ia ł s i ę , ż e
w o k o l i c y j e g o s i e d z ib y b y ł o U B . G d y p o r a z d r u g i p r z y ­
s z liś m y do je g o k r y j ó w k i, w s z y s t k o b y ło ta k ja k za
p ie r w s z y m r a z e m . Z a b r a li ś m y w i ę c b r o ń , p o t e m w rzu­ * V 1/ ’ •
c iliś m y do bunkra p a rę g r a n a tó w . S tr o p z a p a d ł s ie , P o t a l e r o a a * o d b li ó in ...................................

o s i a d ł g łę b i e j . / 8 lOJT\l9 / . . .....................................................................................................................
P o k il k u t y g o d n i a c h , p ó ź n y m w ie c z o r e m , o t r z y m a ­
oU P a n a : ..........................
łe m t e l e f o n o d J ó z e f a D ą b r o w s k i e g o , k t ó r y w r a z z J e ­
no k o n to o d d a . P a r tia .
rzym S m u le m przebyw ał słu ż b o w o na p o steru n k u
w M u s z y n ie . M e ld o w a ł m i, ż e n a p o s t e r u n e k p r z y b y ł
j e d e n z n a s z y c h lu d z i z in f o r m a c j ą , iż „ K r u k ” i „ O k s a - * * ‘ " i l k j -
J m i o . ' . . . ! : . .'i 9 4 6 r .
n a " s ą w M ilik u .
W s z y s tk ie t e s z c z e g ó ły p a m ię ta m ż y w o , g d y ż n a d ru ­
g i d z ie ń m i a łe m z a w r z e ć z w i ą z e k m a ł ż e ń s k i i n o c tę
c h c i a ł e m s p ę d z i ć z n a j b l iż s z y m i p r z y j a c i ó łm i i k o le g a m i.
A le z a m i a s t u s ią ś ć d o s t o łu w e s e ln e g o , t r z e b a b y ł o w z i ą ć
d o rę k i b r o ń i je c h a ć d o m ie js c a , w k tó r y m p o ja w ił s ię
* i
b a n d y t a . Z a b r a łe m w i ę c z e s o b ą k il k u f u n k c j o n a r iu s z y
i n a ty c h m ia s t p o je c h a łe m d o M u szyn y. T am d o łą c z y l i
d o m n ie D ą b r o w s k i i S m u l o r a z p a r u ż o łn ie r z y W O P
i m i li c j a n t ó w . O ś w i c i e u d a li ś m y s i ę d o M ilik a .
W s i j e s z c z e n i e b y ło w i d a ć , g d y w y s i e d l i ś m y z s a ­
m o c h o d u . Z a c z y n a ło s z a r z e ć . P o d e s z li ś m y k u p ie r w s z y m
z a b u d o w a n io m . P o j e d n e j i d r u g ie j s t r o n ie d r o g i ś w i e ­
c i ł y p u s t k ą p l a c e n a le ż ą c e k i e d y ś d o Ł e m k ó w .
D om , w k tó r y m p r z e b y w a ł „ K r u k ” , n i e r ó ż n ił s i ę K w i t p o z o s ta w io n y p r z e z „ O g n ia " p o z r a b o w a n i u p ie n ię d z y
o d in n y c h . O k n a z a s ło n ię te fir a n k a m i ś w ia d c z y ły , ż e je ­
g o m i e s z k a ń c y ś p ią . Z e w z g l ę d u n a b e z p i e c z e ń s t w o r o ­
d z i n y g o s p o d a r z a , k t ó r a o n i c z y m n i c w ie d z i a ł a , p o s t a n o -

112
 A r» i* r.r«Jo«a
2 te. w iliś m y
b r o n i.
w ezw ać „K ruka” do p o d d a n ia s i ę i z ło ż e n ia

a o s I b I*. »»aybno « ju o ii ** o ł *.
P o m im o p a r o k r o tn y c h okrzyków z n aszej stro n y
....... w d o m u p a n o w a ła c is z a . Z a s t a n a w ia ł e m s ię , c o r o b ić .
N r flT it » . W i S K A ! J . N a g le w m i e s z k a n iu r o z le g ła s i ę s e r i a z a u t o m a t u , a le
t o n i e d o n a s s t r z e la n o . C z e k a liś m y w n a p ię c i u P o c h w i ­
M n le js a y ir k w itu je K o n f iB k f c te to - s w io * * i l * U o . » e , l l i w m i e s z k a n i u k r z y k n ę ła k o b ie t a . S ł y s z a ł e m k a ż d e je j
l / * o d k l 2 o 1 . " 2 /m y o ifc 14 - t t . 3 / * a p * / k i 9 o i-u o . s ł o w o , g d y ż p o w t a r z a ła j e p a r o k r o t n ie :
4 / p » 8 t « 2 3 p a u . 5 / b * t e r l i 13 s z t . 6 ’/ 8 » l e c * k l 14 d z t .
— „ K r u k ” , clo b ij m n i e ! K r u k ” , d o b ij m n ie !
.'ic a* y 1 7 p * o z . ó / o y < o r i i ¿ 1 s z t . 9 / p l e p r z u 9 » -o z .
i s J / s z o z o t e k 9 s z t . l l / B z n u r o M U l ¿ o p * r . l 2/ 4r z a b i e n i S k o c z y liś m y d o d r z w i. W t y m m o m e n c ie t r z a s n ę ła
o d z t.l,3 / n lo l b i b / .3 s z p .H /p r z e o z y ¿ J « o t.
1 3 / I u 8 t e r 4 b 6 B z t . l o / b i b u ł e k p a p ie r o a o * y c n l> p - o z . d r u g a s e r ia , a z a r a z p o t e m tr z e c ia . N a ś r o d k u iz b y w k a ­
1 7 / p « p l « r o a o * 2 JO s z t . l b / o y f i u r n l o z e i i 1 0 s z t . ł u ż y k r w i l e ż e li m a r t w i „ O k s a n a ” i „ K r u k ” . J a k w y k a ­
1 9 /k o p c rfi 30 s z t.2 0 /c u ic le r x o * 3 z l 6 .
z a ła p o t e m s e k c j a z w ł o k — „ O k s a n a ” b y ł a w c ią ż y .
G o sp o d a rz w y ja ś n ił, ż e w c h w ili g d y „ K r u k ” i „O k ­
F o * y z 8 * 8 s z o a f l s k o tłu n o n * r z e c z A r r a il K r a j n e j .
s a n a ” z o r ie n t o w a l i s i ę , ż e s ą o t o c z e n i , p o s t a n o w i li p o ­
p e łn i ć s a m o b ó j s t w o . „ K r u k ” s t r z e li ł d o „ O k s a n y ” d w u ­
2 p o le c e n i* a j r . 0 * n l t k r o t n ie , a p o t e m c h w y c i ł z ę b a m i k o n ie c l u f y a u t o m a t u
i p o c ią g n ą ł z a s p u s t .
• « / . . . . . . . . ^ 2 . . V. . „ K r u k ” c z y li I w a n B a r n o w s k i w c z a s ie o k u p a c ji s łu ­
X 1 9 4 6 r. /-S a l* * -/ ż y ł w o d d z ia ł a c h S S - „ G a l i z i e n ” . P o w y z w o l e n i u w s t ą ­
p i ! d o o d d z ia ł u „ S m y r n e g o ” , w k tó r e g o sz e r e g a c h b ra ł
u d z ia ł w w ie lu n a p a d a ch , m o r d e r stw a c h i ra b u n k a ch .
W ie d z ia ł, ż e z c h w i l ą g d y d o s t a n i e s i ę w r ę c e w ła d z ,
b ę d z ie m u s ia ł o d p o w ie d z ie ć z a p o p e łn io n e p r z e c iw k o
« n a r o d o w i p o ls k ie m u z b r o d n ie . K a r ę w i ę c w y m i e r z y ł s o ­
b ie sa m .
W ie r n a m u d o o s t a t k a „ O k s a n a ” , k tó r a z łą c z y ła z n im
s w ó j lo s , m o g ł a ż y ć . B y ł a t y l k o s a n it a r iu s z k ą , u d z ia łu
w n a p a d a c h n i e b r a ła .
P o ś m ie r c i „ O k s a n y ” i „K ruka” T ym ko J a c e n ik
P o k w it o w a n i e p o z r a b o w a n i u t o w a r ó w w P ią tk o w e j u k r y w a ł s i ę j a k i ś c z a s w o k o li c a c h S z c z a w n ik a , p o t e m
u c ie k ł d o C z e c h o s ło w a c j i. S c h w y t a n o g o d o p ie r o p o p i ę ­
c i u la t a c h i z a s ą d z o n o n a k a r ę d w u n a s t u l a t w ię z ie n i a .
O d d z ia ły U k r a iń s k i e j P o w s t a ń c z e j A r m ii n a t e r e n a c h

8 B y ł w P o lsc e czas..,
 p o w i a t u n o w o s ą d e c k ie g o z o s t a ł y r o z b it e , a b a n d e r o w c y
p r z e p ę d z e n i. C a łe s p o ł e c z e ń s t w o d łu g o m u s ia ło le c z y ć
z a d a n e p r z e z n ic h ra n y . P r z e z w ie le je s z c z e m ie s ię c y
„Ż A N D A R M E R IA ”
o d k r y w a liś m y i n is z c z y liś m y p o z o s t a w i o n e p r z e z n ic h
śla d y w p o s t a c i b iw a k ó w , b u n k r ó w , s z a ł a s ó w , s k ł a d ó w
b r o n i.
P r o b le m u k r a iń s k ie g o n a c j o n a l iz m u w w y n i k u k o n ­
s e k w e n tn ie przeprow adzonego p la n u „ W is ła ” p rzesta ł
r a z n a z a w s z e is t n ie ć . Z p e r s p e k t y w y ć w i e r ć w i e c z a w i ­
d a ć , ż e b y ł o to r o z w ią z a n ie s ł u s z n e i u s p r a w ie d l iw io n e .
D e fin ity w n e p r z e r w a n ie d a ls z e g o r o z le w u krw i na
w s c h o d n ic h i p o łu d n io w y c h r u b ie ż a c h P o ls k i le ż a ło
w i n t e r e s i e i n a s z y m , i n ie p o t r z e b n ie p o n o s z ą c e j o f ia r y W li s t o p a d z i e 1 9 4 7 r o k u n a k o r y t a r z u G im n a z j u m
lu d n o ś c i łe m k o w s k ie j , k t ó r ą u k r a iń s c y n a c j o n a l iś c i u s i ­ H a n d l o w e g o w N o w y m S ą c z u d w o j e m ł o d y c h lu d z i p r o ­
ło w a l i r z u c ić d o w a l k i p r z e c i w n a m . w a d z iło p r z y c is z o n ą r o z m o w ę .
— J estem c z ło n k i e m ta jn e j o r g a n iz a c j i — m ó w ił
M ie c z y s ła w R e m b ia r z d o I r e n y M a s t a ls k ic j , k o le ż a n k i
z j e g o k la s y . — J e s t n a s w i e l u , u c z n i ó w i s t u d e n t ó w .
S ą t e ż i s t a r s i. Z o s t a ł e m u p o w a ż n io n y d o p r z e p r o w a ­
d z e n ia z t o b ą p o w a ż n e j r o z m o w y . C z y j e s t e ś z d e c y d o ­
w a n a w s t ą p i ć d o p o d z ie m n e j o r g a n iz a c j i?
— C o t o z a o r g a n iz a c j a ? — z a p y t a ł a s z e p t e m I r e n a
M a s t a ls k a .
— W a lc z y o P o l s k ę b e z k o m u n i s t ó w — o d p a r ł R e m ­
b ia r z . T y m c z a s e m t y l e m o g ę c i t y l k o p o w ie d z ie ć . K o n ­
s p ir a c j a . Z ło ż y s z p r z y s i ę g ę , d o w i e s z s i ę w ię c e j .
I r e n a M a s t a ls k a d u m n a b y ł a z p r o p o z y c j i R e m b ia -
r z a . Z d e c y d o w a ł a s i ę n a t y c h m i a s t , a l e o d p o w ie d ź p o ­
s t a n o w i ł a d a ć p o l e k c j a c h . G d y o s t a t n i d z w o n e k o z n a j m ił
k o n ie c z a j ę ć , z a t r z y m a ła s i ę w k l a s i e w r a z z R e m b ia -
rzem .
— Z g a d z a m s i ę — p o w ie d z ia ła .
Z a p r o w a d z ił j ą p o d ś c i a n ę , n a k t ó r e j w i s i a ł k r z y ż ,
i ta m z ł o ż y ł a p r z y s i ę g ę :

115
 P r z y s ię g a m n a z b a w ie n ie m e j d u s z y , ż e b ę d ę w i e r n ą P o lk ą ncj o r g a n iz a c j i P o ls k i e j P o d z ie m n e j A r m ii N ie p o d le g ­
i k a to lic z k ą , b ę d ę w a łc z y ć z k o m u n iz m e m i s u m i e n n i e w y k o n y ­ ł o ś c io w e j . M a s t a ls k a o t r z y m a ła w a ż n ą f u n k c j ę ł ą c z n i c z ­
w a ć r o z k a z y p r z e ło ż o n y c h . P r z y s i ę g a m z a c h o w a ć t a j e m n i c ę o r ­ ki p o m ię d z y „ O r l ik i e m ” a szefem o r g a n iz a c j i „ E m i­
g a n iz a c ji.
r e m ” i z le c o n e j e j z a d a n ia w y k o n y w a ł a z p r z e j ę c ie m

R e m b ia r z o z n a j m ił j e j , ż e w o r g a n iz a c j i n o s i p s e u ­ i o d d a n ie m . N a le ż a ła d o n a ja k ty w n ie jsz y c h c z ło n k ó w
d o n im „ O r lik ’ i t y l k o te g o p s e u d o n i m u w o l n o u ż y w a ć o r g a n iz a c j i, z w e r b o w a ł a d o n ie j now ych u c z e s t n ik ó w ,
p o w o łu j ą c s i ę n a n ie g o . M a s t a ls k a p r z y b r a ła s o b i e p s e u ­ z o r g a n iz o w a ła p arę p la c ó w e k te r e n o w y c h . P a m ię t a ła
d o n im „ S z a r o t k a ” i o d t ą d s t a ł a s i ę c z ło n k i e m o r g a n iz a ­ te ż o b r o n i, k t ó r e j k il k a sztu k p r z y s p o r z y ła o r g a n i­
c j i l i c z ą c e j k il k a d z ie s ią t o s ó b i n o s z ą c e j n a z w ę — P o ls k a z a c ji.

P o d z ie m n a A r m ia N ie p o d le g ł o ś c i o w a . Jej o r g a n iz a t o ­ T ym czasem o r g a n iz a c y j n e p l a n y „ E m ir a ” p r z y b ie ­
r e m b y ł S t a n i s ł a w P ió r o — „ E m ir ” , g a j o w y z e w s i N a ­ r a ły c o r a z b a r d z ie j r e a ln e k s z t a łt y . C y w i l n y c z ło n P P A N

w o j o w a , b y ł y ż o łn i e r z I P u łk u S t r z e l c ó w P o d h a la ń s k ic h r o z r a s t a ł s i ę , p o w s t a ł y p la c ó w k i n a c z e l e z k o m e n d a n t a ­
A K . P o c h o d z ił z c h ło p s k ie j n o w o s ą d e c k ie j r o d z in y . B ę ­ m i, l i c z ą c e o d k ilk u d o k i l k u n a s t u lu d z i. W c ią g a n o ic h
d ą c z n a tu r y sw o je j d o ść b y str y m , w ie ie s ię n a u c z y ł różnym i m e t o d a m i: propagandą, p lo t k ą , o b ie t n ic a m i,

w s z e r e g a c h a n t y h i t l e r o w s k i e j k o n s p ir a c j i. K i e d y o k u ­ s z a n t a ż e m , t e r r o r e m . W s z e l k im i d o s t ę p n y m i s p o s o b a m i,

p a n t z o s t a ł p o k o n a n y , a d a w n i ż o łn i e r z e k o n s p i r a c y j ­ w z a le ż n o ś c i o d o s o b o w o ś c i i p r z e k o n a ń k a n d y d a t a b u ­
n y c h u g r u p o w a ń z łą c z e n i d o t ą d w s p ó ln ą w a lk ą z h i t l e ­ d o w a ł „ E m ir ” o r g a n iz a c j ę d o w a l k i z w ł a d z ą lu d o w ą .

r o w c a m i w w i ę k s z o ś c i w ł ą c z y l i s i ę d o o d b u d o w y k r a ju , K a ż d y z u p a tr z o n y c h k a n d y d a tó w s k ła d a ł p r z y s ię g ę n a
P ió r o n i e z n a la z ł s i ę w ic h s z e r e g a c h . W d r u g ie j p o ło w ie w ie r n o ś ć . T e k s t p r z y s i ę g i d e l i k w e n t o s o b i ś c ie o d c z y t y ­

1 9 4 7 r o k u p o d j ą ł d z ia ł a ln o ś ć s k i e r o w a n ą p r z e c i w k o l u ­ w a ł z k a r t k i. P o o d c z y t a n i u k a r t k ę p a lo n o m u n a d ło n i.
d o w e m u p a ń s t w u i w ła d z y . A k t t e n s y m b o l i z o w a ł „ p r ó b ę o g n i a ” i m i a ł b y ć n ie j a k o

N a t e r e n i e p o w i a t u n o w o s ą d e c k ie g o , a c z ę ś c i o w o t e ż s p r a w d z ia n e m w a r to ś c i m o r a ln y c h k a n d y d a ta , g w a r a n ­
c ją , ż e n i e z d r a d z i o r g a n iz a c j i n a w e t w p r z y p a d k u f i z y c z ­
b r z o z o w s k ie g o , g o r li c k ie g o i k r o ś n ie ń s k ie g o , z a ło ż y ł
n y c h c ie r p ie ń .
w s p o m n i a n ą P o ls k ą P o d z ie m n ą A r m ię N ie p o d l e g ł o ś c i o ­
I n f o r m a c j e o i s t n i e n i u o r g a n iz a c j i u z y s k a ł e m z k o ń ­
w ą . J e g o p l a n y p r z e w i d y w a ł y , ż e P P A N b ę d z ie s i ę s k ł a ­
c e m 1 9 4 7 r o k u o d J ó z e f a S z e w c z y k a — p r a c o w n ik a n a ­
d a ła z dw óch c z ło n ó w — w o jsk o w e g o i c y w iln e g o .
s z e g o u r z ę d u . C h o c ia ż o k a z a ły s i ę o n e c e n n e , n ie m o g ł y
P i e r w s z y c z ł o n s t a n o w i ć m i a ła n i e z b y t li c z n a k a d r o w o
g r u p a u k r y w a ją c a s ię w la s a c h , d r u g i z a ś s k ła d a ć s i ę je d n a k s ta n o w ić p o d sta w y do r o z p o c z ę c ia lik w id a c j i
p o d z ie m n e j g r u p y . T r z e b a b y ł o k il k u m i e s ię c z n e j w y t ę ­
m ia ł z c y w iln y c h c z ło n k ó w p r z e b y w a ją c y c h w s w o ic h
ż o n e j i s y s t e m a t y c z n e j p r a c y w ię k s z e g o k o l e k t y w u p r a ­
m ie js c a c h z a m ie s z k a n ia . C e le m ic h d z ia ł a ln o ś c i m ia ła
b y ć z m i a n a u s t r o j u P o l s k i L u d o w e j s i ł ą , m . in . d r o g ą c o w n ik ó w , z a s t o s o w a n i a w i e l u ś r o d k ó w o p e r a c y j n y c h ,
żeb y m ó c la t e m 1 9 4 8 r o k u p o d j ą ć d e c y z j ę p r z y s t ą p ie ­
m o r d o w a n ia d z ia ł a c z y d e m o k r a t y c z n y c h .
n i a d o o s t a t e c z n e g o r o z b ic ia P P A N - u .
N a p r z y k ła d z i e I r e n y M u s ia ls k ie j p o z n a li ś m y , ja k
M ię d z y i n n y m i , p o d p o z o r e m ć w ic z e ń , z a r z ą d z o n y c h
n a s tę p o w a ło w e r b o w a n ie n o w y c h c z ło n k ó w d o c y w il­

na 117
r z e k o m o p r z e z p r z y w ó d c ó w o r g a n iz a c j i, w y ł a w i a n o je j p o c z y m w S t a r e j W si p r z y w d z ia ł z a k o n n e s z a t y . W c z a ­
c z ło n k ó w i p r z y w o ż o n o d o P U B P w N o w y m S ą c z u . sie w o jn y , w 1942 roku, u z y s k a ł ś w ię c e n ia k a p ła ń ­
W te n p r o s t y s p o s ó b , b e z n ie p o t r z e b n e g o r o z le w u sk ie .

krw i z a t r z y m a li ś m y k il k u d z i e s i ę c i u c z ło n k ó w PPAN, P o t o c z y ł a s i ę d ł u g a r o z m o w a . „ E m ir ” u t w ie r d z i ł s i e
li k w i d u j ą c z a p le c z e „ Ż a n d a r m e r ii’1 N a s z c z ę ś c i e w i e l u w p r z e k o n a n iu , ż e t o , c o s i ę te r a z w P o ls c e d z ie j e , s k a ­
z ty c h o b a ła r r iu c ó n y c h lu d z i n i e z d ą ż y ło dokonać po­ z a n e j e s t n a z a g ła d ę p r z e z m a j ą c ą w k r ó t c e w y b u c h n ą ć
w a ż n ie js z y c h p r z e s tę p s tw , m o ż n a w ię c b y ło p o tr a k to w a ć t r z e c i ą w o j n ę ś w ia t o w ą . N im j e d n a k t o s i ę s t a n i e , n a ­
sto su n k o w o ła g o d n i e p r z y n a le ż n o ś ć do n ie l e g a l n e g o l e ż y p r z y s t ą p ić d o r o b ie n ia p o r z ą d k ó w n a w ł a s n ą r ę k ę .
z w ią z k u . J e d y n i e n i e l i c z n y c h p o c ią g n i ę t o d o o d p o w i e ­ K s ią d z G u r g a c z r o z w ia ł w ą t p l i w o ś c i „ E m ir a ” i u m o c ­
d z ia l n o ś c i k a r n e j. n i ł w p o s t a n o w i e n i u w a lk i. W k il k a d n i p ó ź n ie j „ E m ir ”

B y ł t o j u ż r o k 1 9 4 8 , k i e d y w c a łe j P o l s c e p r z e w a g a w y r u s z y ł z n a j b l iż s z y m s w o im w s p ó łp r a c o w n ik i e m do
W r ó b lik a K r ó l e w s k ie g o w p o w ie c ie b r z o z o w s k im . Z a ­
w ł a d z y lu d o w e j z a z n a c z y ł a s i ę w y r a ź n i e i j u ż m a ło k to
m ie r z a li w c ią g n ą ć d o o d d z ia łu J a n a M a te j a k a , p o w o j ­
l i c z y ł s i ę z e z w y c i ę s t w e m r e a k c j i.
n i e c z ło n k a r e a k c y j n e j g r u p y „ B r z e s z c z a ” . T o j e g o a d r e s
I n a c z e j j e d n a k m i a ła s i ę s p r a w a z w o j s k o w y m c z ło ­
o t r z y m a ł „ E m ir ” o d k s i ę d z a G u r g a c z a . B e z d łu ż s z y c h
nem o r g a n iz a c j i, „ Ż a n d a r m e r ią " , s f o r m o w a n y m przez
w s t ę p ó w , p o w o łu j ą c s i ę n a z n a j o m o ś ć z k s ię d z e m , z a ­
„ E m ir a ” w w y b r a n y c h i n a j b a r d z ie j o d d a n y c h m u c z ł o n ­
p r o p o n o w a li M a t e j a k o w i p r z y s t ą p ie n ie d o ic h grupy.
k ó w P P A N -u ju ż w p o c z ą tk a c h 1948 roku.
T en n i e o d m ó w ił . Z ło ż y ł p r z y s i ę g ę , p r z e s z e d ł „ p r ó b ę
J e j c z ło n k o w ie p r z e b y w a li n a r a z ie w d o m u , a l e j u ż
o g n ia " i p r z y j ą ł p s e u d o n im „ B r z e s k i”. P o d s u n ą ł p r z y
W io s n ą p o r z u c il i l e g a l n y tr y b ż y c ia i p o s z l i d o la s u .
ty m m y ś l w c i ą g n i ę c i a d o o r g a n iz a c j i s w o j e g o p r z y ja ­
P o s t a n o w i e n i e t o „ E m ir ” p o w z ią ł p o w i e l u w a h a n ia c h .
c ie l a , S t a n i s ł a w a S z a j n y . N ie z w le k a j ą c , p o s z li d o S z a j ­
P r z e r a ż a ła g o p o t r o s z e r o la , j a k ą s o b i e s a m w y z n a c z y ł .
n y i z w e r b o w a l i g o b e z t m d u . P o o d e b r a n iu p r z y s i ę g i
P o t r z e b o w a ł p o m o c y i r a d y . K t ó r e g o ś d n ia d o n ie s io n o
now y c z ło n e k o d d z ia ł u przybrał so b ie p s e u d o n im
m u , ż e w K r y n i c y p r z e b y w a m ł o d y k s ią d z j e z u i t a , k t ó ­ „ O r z e ł” .
ry w p ło m ie n n y c h k a z a n ia c h n a w o łu je do w a lk i
W ty m c z a s ie „ Ż a n d a r m e r ia ” lic z y ła ju ż o ś m iu
„ w o b r o n ie w i a r y k a t o lic k ie j p r z e ś la d o w a n e j p r z e z k o ­
c z ło n k ó w . U n ik a li sp o tk a ń z lu d ź m i, a s z c z e g ó l n ie
m u n i s t ó w ” . U n i e g o s p o d z i e w a ł s i ę z n a le ź ć o d p o w ie d ź
z f u n k c j o n a r iu s z a m i m i l i c j i i p a t r o la m i w o j s k o w y m i.
i w y j a ś n i e n i e w ł a s n y c h w ą t p li w o ś c i.
D o d o m ó w p r z y c h o d z il i n ie p o s t r z e ż e n i e . N i e c i e r p l i w i l i
U d a ł s i ę t e d y d o d o m u s i ó s t r s ł u ż e b n ic z e k w K r y n i ­ s i ę , c h c i e l i d z ia ła ć , a l e „ E m ir ” o c i ą g a ł s i ę z w y d a n i e m
c y i p o p r o s ił f u r t ia n k ę o w i d z e n i e s i ę z k s i ę d z e m . E n e r ­ r o z k a z u . D w u k r o tn ie ju ż w y s y ła ł d o K r y n ic y „ B r z e s ­
g ic z n y , m a ją c y n ie w ie le p o n a d 30 la t k s ią d z G u r g a c z k i e g o ” i „ O r ła ” z p r o ś b ą , b y k s ią d z G u r g a c z z o s t a ł k a ­
p r z e b y w a ł n a r e k o n w a le s c e n c ji p o o p e r a c ji w r z o d u d w u ­ p e la n e m o d d z ia łu i j e g o d o r a d c ą . W r a c a li z o d m o w ą .
n a s t n i c y i p e łn i ł tu t a j f u n k c j ę k a p e la n a . P o c h o d z ił z p o ­ J e d n a k ż e w m a ju G u r g a c z z ja w ił s ię w le s ie i o z n a j­
w i a t u b r z o z o w s k ie g o . S z k o ł ę ś r e d n ią s k o ń c z y ł w P iń s k u , m i ł „ E m ir o w i" , ż e z o s t a j e z n im i. B y ł t o n a t e r e n i e w o ­

118 119
j e w ó d z t w a k r a k o w s k ie g o j e d y n y w y p a d e k u d z ia ł u k s i ę ­
d z a z a k o n n e g o w k o n t r r e w o lu c y j n e j b a n d z ie . O b j ą ł f u n ­
k c j ę k a p e la n a p o lo w e g o . „ E m ir " m i a n o w a ł g o k a p it a n e m ,
a s a m z a d o w o l i ł s i ę s t o p n ie m p o r u c z n ik a . K a p e l a n o b r a ł
s o b i e p s e u d o n i m „ S e m " , a le w „ Ż a n d a r m e r ii" n a z y w a l i
g o „ O j c e m " . W ie r z y li m u i p a t r z y l i w n i e g o j a k w t ę c z ę ,
g d y ż n a p i e r w s z e p o t r z e b y p r z y n ió s ł z e s o b ą 3 0 0 t y s i ę c y
z ł o t y c h i 1 0 0 d o la r ó w . N a j a k i ś c z a s m i e l i w i ę c b y t z a ­
p e w n io n y .
S ie l a n k a n i e t r w a ł a w s z a k ż e d łu g o . O d l i p c a 1943
r o k u m ilic y j n e r e je s tr y z a n o to w a ły g w a łt o w n y w z r o s t
n a p a d ó w r a b u n k o w y c h i in n y c h p r z e s tę p s tw w n o w o ­
s ą d e c k i m i s ą s ie d n ic h p o w ia t a c h . T o „ Ż a n d a r m e r ia ” d a ­
w a ł a z n a ć o s o b ie . W o k r e s i e s w o j e g o i s t n i e n i a o d d z ia ł
t e n d o k o n a ł li c z n y c h z a b ó j s t w i n a p a d ó w t e r r o r y s t y c z ­
n y c h . R a b o w a n o s k l e p y s p ó ł d z ie l c z e , i n s t y t u c j e i u r z ę ­
d y , w k tó r y c h „ ż a n d a r m o w c y ” s p o d z ie w a li s ię z d o b y ć
p i e n i ą d z e lu b broń. N a p a d a n o n a bezb ron n ych lu d z i,
c h ło s t a n o ic h z a t o t y l k o , ż e o p o w i e d z i e l i s i ę p o s t r o n ie
w ł a d z y lu d o w e j .
P o d e jm o w a n e p r z e z U B P w s p ó ln ie z M O i W P p o ­
ś c ig i p o k a ż d y m dokonanym p r z e z n ic h n a p a d z ie l u b
in n y m w r o g im a k c i e n i e d a w a ł y r e z u lt a t ó w . L a s y B e s ­
k id u W y s o k ie g o s t a n o w iły d la n ic h dobre i pew ne
s c h r o n i e n ie . P o n a d t o lu d z ie z w i e j s k i c h p la c ó w e k P P A N
ś l e d z i l i n a s z e r u c h y i d o n o s i li d o o d d z ia łu . F a k t t e n
s p o w o d o w a ł, ż e w s ie r p n iu p o d ję to d e c y z ję o z a tr z y m a ­
n i u z n a n y c h n a m c z ło n k ó w o r g a n iz a c j i. O p e r a c j a t a r z e ­
c z y w i ś c i e o g r a n ic z y ł a i u t r u d n i ła n a j a k i ś c z a s m o ż l i ­
w o ś c i s w o b o d n e g o p o r u s z a n ia s i ę t e r r o r y s t y c z n e g o o d ­
d z ia łu . N i e s t e t y n i e n a d łu g o , g d y ż w i e l u z a t r z y m a n y c h
z w o ln io n o . W r ó c ili d o d o m ó w , a m im o iż w ł a d z e o d s t ą ­
p i ł y o d u k a r a n ia ic h — w i e l u z n i c h n i e z e r w a ło s w y c h
k o n t a k t ó w z „ Ż a n d a r m e r ią " .
120
P o z a t y m o d d z ia ł p o w i ę k s z y ł s i ę , g d y ż p r z y j ę t o k ilk u
n ow ych lu d z i. M ię d z y in n y m i do o d d z ia ł u t r a f ił te ż
„ O r lik " . P o z o s t a w a ł o n n a d a l w b e z p o ś r e d n im k o n t a k c ie
?. „ S z a r o t k ą " , c h o c ia ż i o n a z n ik n ę ł a z N o w e g o S ą c z a .
O k a z a ło s i ę p ó ź n ie j , ż e d z ię k i i n t e r w e n c j i k a p e la n a G u r -
g a c z a z a o p ie k o w a ł s i ę n ią j e g o z n a j o m y z Ż e g ie s t o w a ,
u k t ó r e g o j a k i ś c z a s u k r y w a ła s ię . O p u ś c ił a Ż e g ie s t ó w
z f a ł s z y w y m i d o k u m e n t a m i j a k o D a n u t a S a w ic k a . N u
k il k a d n i z a t r z y m a ła s i ę u s i ó s t r s ł u ż e b n ic z e k w K r y n i ­
c y , a s t a m t ą d w y r u s z y ł a d o P o z n a n ia , g d z i e p r z e ło ż o n a
s io s tr a H e r m in a s k ie r o w a ła j ą do s w o ic h z n a jo m y c h
z o d p o w ie d n ią r e k o m e n d a c j ą . T y m c z a s e m j e d n a k o r g a ­
n o m U B P u d a ło s i ę w p a ś ć n a ś l a d „ S z a r o tk i" i z a t r z y ­
m a n o j ą w P o z n a n iu .
Z e z n a n ia , j a k i e z ł o ż y ł a w ś l e d z t w i e , a w ie d z ia ł a d o ­
s y ć d u ż o , w z b o g a c iły j e s z c z e b a r d z ie j n a s z e w ia d o m o ś c i
o „ Ż a n d a r m e r ii” .
N i e s t e t y , d o p ó k i „ Ż a n d a r m e r ia " s k r y w a ł a s i ę p o la ­
s a c h i z m i e n ia ł a l e g o w is k a , n a d z i e j e n a s c h w y t a n i e c a ­
ł e g o o d d z ia ł u b y ł y n i e w i e l k i e , m o g l i ś m y n a j w y ż e j d o ­
p a ś ć p o j e d y n c z y c h lu d z i w c z a s i e b e z p o ś r e d n ic h p o ś c i­
g ó w p o d e j m o w a n y c h n a t y c h m i a s t p o n a p a d z ie . N ie b y ­
ło t o t a k ie ł a t w e , b o w ie m z w y k l e o w y c z y n i e o d d z ia łu
d o w i a d y w a l i ś m y s i ę p o k ilk u g o d z in a c h , a n ie r a z d o ja z d
d o o d le g ł e g o m i e j s c a p r z e s t ę p s t w a p o c h ła n i a ł w i e l e c z a ­
su .
N i e d a ł n a p r z y k ła d r e z u lt a t u p o ś c i g z a s z e ś c io m a
„ Ź a n d a r m o w c a m i" , k t ó r z y 23 p a ź d z ie r n ik a 1948 rok u
d o k o n a li z u c h w a łe g o n a p a d u w C h a c z o w i e w p o w i e c i e
k r o ś n ie ń s k im . T e g o d n i a o d b y w a ł s i ę t a m s k u p t r z o d y
c h le w n e j i w s z o p i e p r z y p la c u t a r g o w y m p r a c o w n ik
s p ó ł d z i e l n i w y p ł a c a ł r o ln ik o m n a le ż n o ś c i z a d o s t a r c z o ­
n y ż y w i e c . S z o p y s t r z e g ł f u n k c j o n a r iu s z M O , C z e s ła w
W r ó b le w s k i . B y ł o w c z e s n e p o p o łu d n ie , g d y p r z y m i l i ­
121
c j a n c i e z a t r z y m a ło s i ę d w ó c h lu d z i. W r ę c e j e d n e g o p o ­
p o g o ń . B e z tr u d u , j a k o „ w o j s k o ” , d o s t a li s i ę t e r a z d o
ja w ił s ię p is t o le t , a d r u g i s k o c z y ł d o W r ó b le w s k i e g o
d o m u s o ł t y s a i z b i l i g o d o n ie p r z y t o m n o ś c i.
i c h w y c i ł z a k a r a b in . M il ic j a n t b r o n i ł s i ę , a le u g o d z o n y
T e j s a m e j n o c y p o d o b n ie p o b it o a k t y w i s t ę S t r o n n i c ­
p is t o le t e m w g ł o w ę o s u n ą ł s i ę n a z ie m ię . tw a L udow ego, W o j c ie c h a Z a b r z e s k ie g o . W y c ią g n ię t o
T y m c z a s e m d o s z o p y w s k o c z y ło d w ó c h i n n y c h b a n ­
go z dom u i zaprow adzono n a m ie js c o w y cm en ta rz,
d y t ó w i t e r r o r y z u j ą c o b e c n y c h , z a ż ą d a ło o d k a s j e r a p i e ­
g d z i e n a p a s t n ic y p a s t w i l i s i ę n a d n i m i z m u s ili d o z j e ­
n ię d z y . W śró d c z e k a ją c y c h n a w y p ła tę b y ł te ż m ło d y
d z e n ia le g ity m a c ji Z w ią z k u Sam opom ocy C h ło p s k ie j ,
o r m o w ie c , B r o n is ł a w K o c u r , k t ó r y m ia ł z s o b ą a u t o m a t
k t ó r ą z n a le ź l i p r z y n im p o d c z a s r e w iz j i .
p r z e w i e s z o n y p r z e z p l e c y . N ic w a h a ł s i ę a n i c h w i l i . U s i ­
C z ło n k o w ie „ Ż a n d a r m e r ii” p la n o w a li m i ę d z y in n y m i
ł o w a ł z d ją ć b r o ń , a l e z a n i m z d ą ż y ł z r o b ić z n ie j u ż y t e k ,
d o k o n a n ie z a m a c h u n a s e k r e t a r z a K o m i t e t u P o w i a t o w e ­
j e d e n z n a p a s t n ik ó w o d d a ł d o n i e g o k il k a s t r z a łó w .
g o P P R w N o w y m S ą c z u o r a z z o r g a n iz o w a n ie n a p a d u
B a n d y c i z a g a r n ę li k i l k a s e t t y s i ę c y z ł o t y c h i p o b ie g li
n a n o w o s ą d e c k ie w i ę z i e n i e . J e d n a k ż e , n ę k a n i p o ś c ig a ­
d o p o b li s k i e g o la s u , g d z i e o c z e k iw a ło ic h j e s z c z e d w ó c h
m i, n i e z d o ła l i z g r o m a d z i ć w y s t a r c z a j ą c y c h s i l i z a d o ­
lu d z i.
w o l i l i s i ę p o m n i e j s z y m i w y c z y n a m i.
Z b r o d n ia i g r a b ie ż b y ł y c o d z ie n n y m c h le b e m „ Ż a n ­
W c ią g u z im y z a n o to w a n o z m n ie js z e n ie s i ę a k ty w ­
d a r m e r ii” . C h o c ia ż s w e m u r z e m i o s ł u u s iln ie s t a r a li s ię
n o ś c i o d d z ia łu . C z ę ś ć lu d z i „ z a d e k o w a ła s i ę ” w m e li­
nadać c h a r a k te r w a lk i p o li t y c z n e j , coraz w y r a ź n ie j
n a c h u z n a j o m y c h , a c z ę ś ć w le ś n e j z ie m ia n c e . W s z e ­
z i c h c z y n ó w w y z i e r a ł y z w y c z a j n e , k r y m i n a ln e p o b u d ­
r e g i „ Ż a n d a r m e r ii” w k r a d a ć s i ę p o m a łu z a c z ę ł y n i e w i a ­
k i, o s o b i s t a z e m s t a , c h ę ć w z b o g a c e n ia s i ę , u t r z y m a n ia
r a i z n ie c h ę c e n ie . W o j n a , n a k t ó r e j r y c h ł y w y b u c h li­
z a g a r n ię t e g o m a j ą t k u it p . P o p le c z n i c y k o n t r r e w o l u c y j ­
c z o n o , n i e w y b u c h a ła . P r z e c iw n ie , c o r a z w i ę c e j lu d z i
n e j b a n d y w e w s ia c h n ie r a z k o r z y s t a li z je j u s ł u g w r o z ­
w y p o w i a d a ł o s i ę z a p o k o j e m i a n g a ż o w a ło s i ę p o s t r o ­
p r a w ia n iu s i ę z e s w o i m i a d w e r s a r z a m i.
n i e s o c j a liz m u , w i d z ą c w n im r e a ln ą s i ł ę m o g ą c ą p o ­
O p r ó c z p o li t y c z n y c h p r z e s ł a n e k t a k ż e i o s o b i s t a u r a ­
k r z y ż o w a ć p la n y r e a k c y j n y c h s i ł. L u d z i e z „ Ż a n d a r m e ­
z a n i e k t ó i y c h p o p le c z n i k ó w „ Ż a n d a r m e r ii” d o p r z e d s t a ­
r ii” n i e c i e r p l i w i l i s i ę i n i e p o k o i li o s w ó j lo s .
w ic ie li m ie js c o w y c h w ła d z b y ł a n ie r z a d k o p rzyczyną
W ie l u n i e w i d z i a ł o d la s i e b i e w y j ś c i a z te j s y t u a c j i.
s t o s o w a n i a w o b e c n i c h a k t ó w p r z e m o c y i te r r o r u . M ię ­
U i n n y c h r o d z ił a s i ę m y ś l p o r z u c e n ia k o m p a n ó w i u k r y ­
d z y i n n y m i t a w ł a ś n i e o k o li c z n o ś ć z d e c y d o w a ła o b e s ­
c ia s i ę p o d z m i e n io n y m n a z w is k i e m n a Z ie m ia c h O d ­
t i a l s k i m p o b ic i u s o ł t y s a g r o m a d y S z c z a w n ik . S o ł t y s F e r ­
z y sk a n y c h . J e s z c z e in n i z a m ie r z a li z g ło s ić się dobro­
dynand S te lm a c h był c z ło n k i e m p a r t ii. M ie s z k a n ie c
w o l n i e d o w ła d z i o d d a ć s i ę w ic h r ę c e b e z w z g l ę d u n a
S z c z a w n ik a , W il h e lm L ic h o ń , p r z y w ió d ł b a n d y t ó w p o d
k o n s e k w e n c j e . N i e s t e t y , n i e w i e l u t a k u c z y n iło .
d o m so łty s a . U b ra n i b y li w ż o łn i e r s k i e m u n d u r y W P
W k w ie tn iu 19-19 r o k u „ E m ir ” , „ O j c ie c ” , „ O r z e ł” ,
p r z y w i e z i o n e j e s i e n i ą p o p r z e d n ie g o r o k u p r z e z k s . G u r -
„ L ic h o ń ” , „ J a n o s i k ” i ..R o g a c z ” p o lo w a li w la s a c h k o ło
g a c z a z K r a k o w a . D z ię k i ty m m u n d u rom często uda­
H a li P is a n e j .
w a ło im s ię u ś p ić c z u j n o ś ć n a p a d n ię t y c h o r a z z m y lić
T a k ie e s k a p a d y u r z ą d z a li d o s y ć c z ę s t o , z a r ó w n o d la

122 123
z d o b y c i a p o ż y w i e n i a , j a k i d la r o z ła d o w a n ia p r z y k r e g o
n a s t r o j u w o d d z ia le . W o j s k o w e m u n d u r y , w j a k i e b y li
p r z y o d z ia n i , n i e p o z w a la ły d o m y ś la ć się , k im są na­
praw dę.
W p e w n e j c h w ili je d e n z n ic h d o s tr z e g ł m ię d z y d r z e ­
w a m i c z ło w ie k a . Z a t r z y m a ł g o i p r z y w o ł a ł k o le g ó w . Z a ­
t r z y m a n y m o k a z a ł s i ę m ie s z k a n ie c P iw n ic z n e j , G a r d o ń .
D a ł s i ę z w i e ś ć p o z o r o m . B y ł p e w n y , ż e r o z m a w ia z ż o ł­
n ie r z a m i W P . W z a u f a n i u z w i e r z y ł s i ę im , ż e t r o p i „ la ­
sow y c h ”.
W y s ł u c h a li g o i s p o j r z e li n a s i e b i e p o r o z u m i e w a w c z o .
..E m ir " i „ O j c ie c ” o d e s z l i n a b o k . C h w i l ę o c z y m ś r o z ­
m a w i a l i , a g d y z b l i ż y l i s i ę , „ E m ir ” o z n a j m ił:
— T y s z u b r a w c u ! C h c e s z d o n o s ić n a p a r t y z a n t ó w ?
J u ż n i g d y t e g o n ie z r o b is z , b o z a r a z z g in ie s z .
N a p o le c e n i e „ E m ir a ” s k r ę p o w a n o G a r d o n io w i r ę c e
p a s k ie m , a „ O r z e ł” i „ R o g a c z ” o d p r o w a d z ili g o d o n a j ­
b liż s z e j g ę s t w i n y . C ia ło z a b it e g o p o g r z e b a li n a m i e j s c u
z b r o d n i i u z g o d n il i, ż e z a b ó j s t w a G a r d o n ia n i c u j a w n ią
p r z e d p o z o s t a ły m i c z ło n k a m i o d d z ia łu .
T r u d n ie j s z e z d n i a n a d z ie ń sta w a ły s ię w arunki
e g z y s t e n c j i „ Ż a n d a r m e r ii” . Z m n ie j s z a ła s i ę c o r a z b a r ­
d z ie j li c z b a p o p le c z n i k ó w . W ie l u s a m o r z u t n ie z r e z y g n o ­
w a ł o z te j r o li, i n n y c h a r e s z t o w a ł y w ł a d z e . P o n a d t o n a ­
g l e p o ś c i g i i z a s a d z k i n ę k a j ą c e o d d z ia ł z m u s i ł y „ E m ir a ”
d o d o k o n a n ia z m i a n o r g a n iz a c y j n y c h . W p o r o z u m ie n iu
z „ O j c o m ” i n a j b l iż s z y m i k o m p a n a m i d o k o n a ł o n p o ­
d z ia łu „ Ż a n d a r m e r ii” n a t r z y g r u p y . P ie r w s z a , k t ó r ą
d o w o d z i ł o s o b iś c ie , l i c z y ł a d z i e w i ę c i u lu d z i. D r u g a m ia ­
ła s i e d m i u , z „ O r lik ie m ” n a c z e l e , a t r z e c ia s k ł a d a ła s ię
z p ię c i u l u d z i i d o w o d z o n a b y ł a p r z e z . . B y l i n ę ” .
W te j o s t a t n i e j g r u p i e z n a la z ł s i ę k s . G u r g a c z . M ia ł
o n z a r a z e m p r z y w ile j i o b o w i ą z e k p r z e b y w a n ia w k a ż ­
d e j g r u p i e cłla u t r z y m a n ia m i ę d z y n im i łą c z n o ś c i o r a z
1 21
w c e l u i d e o w e g o i d u s z p a s t e r s k i e g o o d d z ia ł y w a n i a n a
lu d z i.
N a d c a ło ś c ią n a d a l s p r a w o w a ł w ł a d z ę „ E m ir ” .
D w a t y g o d n i e p ó ź n ie j w la s a c h J a w o r z y n y „ O r lik ”
n a t k n ą ł s i ę n a z a s a d z k ę . N a w e z w a n i e d o z a t r z y m a n ia
s i ę — o d p o w ie d z ia ł o g n i e m i s k o c z y ł w le ś n ą g ę s t w i n ę .
B y ła to je g o o s t a tn ia w a lk a . P a d ł p o d c z a s w y m ia n y
o g n ia . P r o f e s j ę p o n i m o b j ą ł t e r a z „ S z a m a n ” — K a z i­
m ie r z M ąk a.
G r u p y „ Ż a n d a r m e r ii” p o d z i e l i ł y m i ę d z y s i e b i e r ó w ­
n i e ż r e j o n y d z ia ła n ia : „ E m ir ” g r a s o w a ł w r e jo n ie N a ­
w o jo w e j i P iw n ic z e j , „ S z a m a n ” w o k o li c a c h N ow ego
S ą c z a , „ B y li n a ” z a ś u l o k o w a ł s i ę w r o d z i n n y c h s t r o n a c h
k s i ę d z a G u r g a c z a , w p o w i e c i e b r z o z o w s k im .
K a p e l a n w y s z u k a ł m e l i n ę u s w o ic h k r e w n y c h . N i e ­
c h ę tn y m o k ie m p a t r z o n o n a n ic h , b o j e ś ć tr z e b a b y ł o
d a w a ć, a p o ż y tk u z n ic h w g o s p o d a r s tw ie ż a d n e g o . N ie
p o k a z y w a l i s i ę l u d z i o m n a o c z y , g d y ż c i c o r a z c z ę ś c ie j
i lic z n ie j w p o c z u c iu o b y w a t e l s k i e g o o b o w ią z k u in f o r ­
m o w a l i w ł a d z e o s w o ic h s p o s t r z e ż e n ia c h .
P o m im o to n i c z a m i e r z a li s i e d z ie ć b e z c z y n n ie , t o l e ż
„ O j c ie c ” n ie r a z p r z e m y ś liw a ł nad ty m , ja k ru szy ć
z m a r tw e g o p u n k tu . W r e s z c ie w y d a ło m u s ię , ż e w p a d ł
n a s z c z ę ś l i w y p o m y s ł. M ia ł p r z e c ie ż w K r a k o w ie d o b r e ­
g o z n a jo m e g o z c z a s ó w w s p ó ln e g o p o b y tu u je z u itó w
w S t a r e j W s i. B y ł to M ic h a ł Ż a k , k t ó r y k o ń c z y ł w t e d y
s t u d i a t e o l o g i c z n e . „ O j c ie c ” w y j e c h a ł w i ę c d o K r a k o w a ,
o d s z u k a ł k le r y k a i z a p r o p o n o w a ł m u r o z e j r z e n i e s i ę z a
m o ż l iw o ś c ia m i z d o b y c ia p ie n i ę d z y w K r a k o w ie . M ic h a ł
Ż a k z g o d z ił s i ę p o m ó c i o b i e c a ł z a w ia d o m i ć G u r g a c z a
l i s t o w n i e , j e ś l i z n a j d z i e c o ś o d p o w ie d n ie g o .
N ie b a w e m n a d s z e d ł o c z e k iw a n y li s t i w c z e r w c u 1949
r o k u k ilk u o s o b o w a g r u p a „ Ż a n d a r m e r ii” w y j e c h a ł a d o
K r a k o w a . N a s t ę p n e g o d n ia p o p r z y b y c i u w a r o w a l i j u ż
125
p o d b u d y n k ie m N a r o d o w e g o B a n k u P o l s k i e g o p r z y u li c y
j ą c y c h s i ę n a p a s t n ik ó w . N ie c h c i e l i s i ę p o d d a ć . D o p ie r o
B a s z t o w e j . S t ą d c o d z ie n n i e , w e d ł u g r o z p o z n a n ia M ic h a ­
p o j a k i m ś c z a s ie , g d y z r o z u m ie li b e z n a d z ie j n o ś ć s w o j e j
ł a Ż a k a , d w ó c h p r a c o w n ik ó w b a n k u s z ło z p ie n i ę d z m i n a
s y t u a c j i — s k a p i t u lo w a li .
u li c ę S z p it a ln ą . T y m r a z e m j e d n a k n ic n i e w y s z ł o z ic h
J a k s i ę p ó ź n ie j o k a z a ło — m i e l i w t y m s w ó j c e l. J e ­
p la n ó w , g d y ż lu d z i e z p ie n i ę d z m i n i e s p o d z i e w a n i e o d j e ­
d e n z n i c h m ia ł r z u c ić w i ą z k ę g r a n a t ó w w f u n k c j o n a r iu ­
c h a l i t a k s ó w k ą . W r ó c ili w i ę c d o J a b lo n n i c y P o ls k i e j , b y
s z y id ą c y c h d o n i c h n a p o d d a s z e . O d b e z p i e c z y ł j u ż n a ­
p o d k o n ie c c z e r w c a z n o w u p r z y b y ć d o K r a k o w a . I t y m
w e t g r a n a ty , a le w o s t a tn ie j c h w ili n e r w y o d m ó w iły m u
r a z e m u z n a li , ż e n i e m a s p r z y j a j ą c y c h w a r u n k ó w .
p o s łu s z e ń s tw a . O d d a ją c s ię w ręce f u n k c j o n a r iu s z y
D o p ie r o 2 li p c a n a p a d d o s z e d ł d o s k u t k u . P r z e z d w i e
o s t r z e g ł, ż e t r z y m a o d b e z p ie c z o n e g r a n a t y . B y ł y t o n a ­
g o d z in y n ie c i e r p l i w i e , a le w y t r w a le o c z e k iw a li przed
p r a w d ę d r a m a t y c z n e c h w ile , k i e d y j e d e n z ż o łn i e r z y W P
b a n k ie m p rzy u lic y B a s z t o w e j . W r e s z c ie g d z i e ś o k o ło
z a t y k a ł z a w le c z k i.
p o łu d n i a d o s t r z e g li u m ó w i o n y s y g n a ł . Z a w y c h o d z ą c y ­
P r a w i e c o d z i e n n i e t r o p i li ś m y r e a k c y j n e o d d z ia ły n a
m i z b a n k u d w o m a s t a r s z y m i lu d ź m i, n i o s ą c y m i s o l id n i e
t e r e n i e c a łe g o w o j e w ó d z t w a , a l e z b r o j n e j a k c j i w sa ­
w y ł a d o w a n e p i e n i ę d z m i t e c z k i, p o j a w ił s i ę ic h o b s e r w a ­
m y m c e n t r u m m i a s t a o d d a w n a n i e b y ło . B y ł e m z a s k o ­
t o r i o t a r ł, j a k b y ł o u m ó w i o n e , c h u s t e c z k ą t w a r z .
c z o n y . N ie u m i a łe m s o b i e p o c z ą t k o w o w y j a ś n i ć , k t o d o ­
P o d ą ż y l i z a n im i, w y p a t r u j ą c d o g o d n e j s y t u a c j i . P a ­
k o n a ł t a k z u c h w a ł e g o n a p a d u ? K im b y l i c i l u d z i e ? D o
n u j ą c y r u c h u t r u d n i a ł z a a t a k o w a n ie lu d z i z t e c z k a m i.
j a k ie j o r g a n iz a c j i n a l e ż e l i ? K t o n i m i d o w o d z ił? D o p ie r o
O n i t y m c z a s e m p r z e s z l i u li c a m i F lo r ia ń s k ą , S w . M a r k a
s c h w y t a n i c z t e r e j u c z e s t n ic y n a p a d u w y j a ś n i l i w s z y s t k o .
i s k r ę c i li w S z p it a ln ą , g d z i e m i e ś c i ł s i ę B a n k S p ó łe k
Z n ó w p o w r ó c iłe m m y ś l ą cło S ą c z a , d o t e r e n ó w t a k d o b ­
Z a r o b k o w y c h , w k t ó r y m p r a c o w a li. D o b a n k u m i e l i j u z
r z e m i z n a n y c h z p o p r z e d n ie j m o j e j p r a c y , g d z i e w ł a ­
n i e d a l e k o i b a n d y c i d łu ż e j n i e m o g l i z w le k a ć . S k o c z y li
ś n i e t e r a z d o ś ć c z ę s t o d o j e ż d ż a łe m , g d y ż o s o b i ś c i e z a j m o ­
d o n i o s ą c y c h t e c z k i, w y r w a l i j e z i c h r ą k i r z u c il i s i ę d o
w a ł e m s i ę w t e d y p e w n y m p o m y s łe m , k t ó r e g o c e le m b y ­
u c ie c z k i. ło w y p r o w a d z e n ie „ Ż a n d a r m e r ii” do C z e c h o s ło w a c j i
N a p a d n ię c i p o d n ie ś li a la r m . W śró d p r z e c h o d n ió w
i w y ł a p a n i e j e j c z ł o n k ó w n a t e r y t o r iu m b r a t n ie g o k r a ju .
z n a l e ź l i s i ę f u n k c j o n a r iu s z e M O . P o d j ę t o n a t y c h m i a s t o ­
Z ło ż o n e p r z e z n a p a s t n ik ó w z e z n a n ia o k a z a ły s i ę c e n ­
w y p o ś c i g z a o s t r z e l i w u j ą c y m i s i ę r a b u s ia m i. K t o ś p o ­ n ie js z y m i, n iż m o g liś m y s ię p o c z ą tk o w o sp o d z ie w a ć .
w i a d o m i ł U B P i K W M O . C i, k t ó r y c h w ia d o m o ś ć ta z a ­
D o w ie d z ie liś m y s ię , ż e w K r a k o w ie j e s t z n i m i k s i ą d z
s ta ła w b iu r z e , n a t y c h m i a s t u d a li s i ę n a m i e j s c e a k c ji.
G u r g a c z , a p o m o c y u d z i e l a ł i m k l e r y k s e m in a r iu m M i­
R e j o n b u d y n k ó w w d z i e l n i c y G r z e g ó r z k i, w k t ó r y m z n a ­ c h a ł Ż a k . W s z y s t k ie a d r e s y w K r a k o w ie , z n a n e a r e s z t o ­
l e ź l i s i ę u c ie k a j ą c y , z o s t a ł o t o c z o n y k o r d o n e m f u n k c j o ­ w anym , n a ty c h m ia s t z a b e z p ie c z y łe m , w y s y ła ją c ta m
n a r iu s z y . g r u p y f u n k c j o n a r iu s z y W y d z ia ł u II I . P o s u n i ę c i e o k a z a ło
Z te g o p ie r ś c ie n i a naw et p r z y sło w io w a m ysz me s i ę tr a f n e .
m o g ł a s i ę w y m k n ą ć . P r z y u l. S w . Ł a z a r z a w d w ó c h s ą ­
„ O jc ie c " o s o b i ś c ie n i e b r a l u d z ia ł u w d o k o n a n iu n a ­
s i a d u j ą c y c h z e s o b ą k a m i e n ic a c h o s a c z o n o o s t r z e l i w u -
p a d u . W b e z p ie c z n e j o d le g ł o ś c i p o d ą ż a ł z a s w o i m i „ p o d o -

126 127
p i e c z n y m i ” i o b s e r w o w a ł b ie g w y p a d k ó w . N i e p r z e w i ­
d z ia n y i n i e k o r z y s t n y ic h r o z w ó j z a o s t r z y ł j e g o c z u j n o ś ć .
P o s ta n o w ił j a k n a j s z y b c ie j „ u lo t n ić s i ę ” z K rakow a.
P o p r z e d n ie g o d n ia z a t r z y m a ł s i ę w jed n y m z p r y w a t­
n y c h lo k a l i n o c l e g o w y c h p r z y u l. K r ó t k ie j . W ła ś c ic ie lk a ,
u k tó r e j z o s t a w ił w a liz k ę z o s o b is ty m i r z e c z a m i, k a ż d e ­
m u c h ę t n i e u d z ie l a ła n o c le g u . Z b li ż a ł s i ę w ie c z ó r . K s .
G u r g a c z p o s t a n o w i ł n a t y c h m i a s t o d e b r a ć w a liz k ę .
A l e w „ h o t e l u ” j u ż o d k il k u g o d z in c z e k a ło c i e r p l i ­
w i e n a „ O j c a ” d w ó c h f u n k c j o n a r iu s z y , p p o r . W it o ld J a -
n i g a i c h o r . A lo j z y G a ł u s z k a z m o j e g o w y d z i a ł u . D o t r z y ­
m y w a ł o im t o w a r z y s t w a k il k a o s ó b , k t ó r e p r z y b y ł y t u
p r z y p a d k o w o i k t ó r y m n i e p o z w o lo n o o p u ś c i ć m i e s z k a ­
n i a a ż d o c z a s u z a k o ń c z e n ia a k c j i. P ó ź n y m w ie c z o r e m
z j a w ił s i ę o c z e k iw a n y g o ść . G o s p o d y n i o tw o r z y ła m u ,
a g d y t y l k o z n a la z ł s i ę w e w n ą t r z , z o s t a ł o b e z w ła d n io n y
i o b s z u k a n y . Z a p a s e m „ O j c a ” f u n k c j o n a r iu s z e z n a le ź li
p i s t o l e t v is . S ie d z ib a U k r a i ń s k i e g o D o p o m o g o w e g o K o m i te t u w K r y n i c y —
A t m o s f e r a w ś r ó d o b e c n y c h s t a ła s i ę s w o b o d n ie j s z a , w i l l a „ P o d J a b ł o n k i"
a p o d a d r e s e m k s i ę d z a p a d ło k il k a n i e p r z y c h y l n y c h s ł ó w .
T e g o s a m e g o w i e c z o r u u j ę t o r ó w n i e ż k le r y k a .
A r e s z to w a n i u ja w n ili w ś le d z t w ie n ie m a ło fa k tó w
z w i ą z a n y c h z d z ia ł a ln o ś c ią c a łe g o o d d z ia ł u , p o d a li s z c z e ­
g ó ł y i o k o li c z n o ś c i , k t ó r e m o g ł y m i e ć w a ż k i e z n a c z e n ie
w o s t a t e c z n y m r o z g r o m ie n iu i u j ę c i u p o z o s t a ły c h c z ło n ­
k ó w „ Ż a n d a r m e r ii” . W y k o r z y s t a n o j e s z y b k o . Z a ło ż o n o
w ie le p u n k tó w in f o r m a c y j n y c h w m ie js c o w o ś c ia c h ,
w k t ó r y c h „ Ż a n d a r m e r ia ” m i a ła j e s z c z e s w o i c h p o p le c z ­
n ik ó w . W s z y s t k im je d n o stk o m m i li c j i, r e fe r e n to m
U B P , o d d z ia ł o m K B W w s p ó łd z i a ła j ą c y m z n a m i p r z e k a ­
z a n o n a z w is k a i r y s o p i s y „ Ż a n d a r m o w c ó w ” . U r z ą d z o n o
r ó w n i e ż k ilk a z a s a d z e k .
R e z u lta ty t y c h p r z e d s ię w z ię ć s t a ły s ię w k r ó tc e w i ­
doczne. W c ią g u n ie s p e łn a dw óch ty g o d n i po u j ę c iu
D e f ila d a n a c j o n a l i s t ó w u k r a i ń s k i c h w K r y n i c y p o d c z a s r e k r u t a ­
c ji d o d y w iz ji S S - „ G a liz ie n "
128
 s p r a w c ó w n a p a d u w K r a k o w ie P o w i a t o w y U r z ą d B e z ­
p ie c z e ń s t w a P u b lic z n e g o w N ow ym Sączu o tr z y m a ł
cenną in f o r m a c j ę . Jeden z n aszych lu d z i d o n o s ił, ż e
w s t o d o le w K u n o w ie k w a t e r u j e k ilk u lu d z i z „ Ż a n d a r ­
m e r ii" .
U r z ą d p r z y g o t o w a n y b y ł n a t e g o r o d z a j u w ia d o m o ś ć
i d o K u n o w a w y r u s z y ła b e z w lo c z n ie g r u p a o p e r a c y jn o -
- p o ś c ig o w a . S k ła d a ł a s i ę o n a z ż o łn i e r z y K B W , f u n k c j o ­
n a r iu s z y M O i U B . G r u p ą k i e r o w a ł s z e f P U B P w N o ­
w y m S ą c z u — k p t. S t a n i s ł a w K r o c h , w s p ó l n i e z k i e r o w ­
n ik i e m R e f e r a t u d o W a lk i z B a n d a m i — por. J ó z e fe m
D ą b r o w s k im . Z d a w a li s o b i e o n i s p r a w ę z le g o , ż e od
s z y b k o ś c i p r z y b y c ia n a m i e j s c e w d u ż e j m ie r z e z a le ż y
p o w o d z e n ie a k c ji, i n ie p o k o i ła ic h m y ś l, c z y z a s t a n ą
j e s z c z e „ Ż a n d a r m e r ię ” w s t o d o le .
Z a t r z y m a li s i ę p r z e d w s i ą i p ie r ś c ie ń t y r a l i e r y z a ­
c z ą ł s i ę p o w o li z a c ie ś n ia ć . O s t a t n i e i n f o r m a c j e p o t w ie r ­
d z a ły o b ecn ość u z b r o jo n y c h lu d z i w s t o d o le . Jeden
z p r a c o w n ik ó w U B p o d c z o lg a l s i ę d o s t u d n i d a ją c e j m u
o s ł o n ę p r z e d p o c is k a m i.
— P o d d a j c ie s i ę — z a w o ła ł — j e s t e ś c i e o t o c z e n i!
Z e s t o d o ł y n ik t n i e o d p o w ie d z ia ł , a l e ż ą c y z a c e m ­
b r o w in ą f u n k c j o n a r iu s z u sły sz a ł ty lk o ja k iś ruch
i s z c z ę k b r o n i. P o c h w i l i z e s t o d o ł y p o s y p a ł y s i ę s t r z a ły .
P o c is k i o d s k a k i w a ł y n a b o k i r a z e m z g r u d k a m i o d łu p a ­
n e g o b e to n u . K ie d y s t r z e la n in a u c ic h ła , f u n k c j o n a r iu s z
p o n o w i ł w e z w a n i e . Z n o w u o d p o w ie d z ia ł y m u s t r z a ły . P o
r a z t r z e c i w e z w a ł „ Ż a n d a r m e r ię ” d o p o d d a n ia s i ę s z e f
u r z ę d u . W j e g o s t r o n ę t a k ż e p o s y p a ł y s i ę p o c is k i. P o d ­
k o m e n d n i o t r z y m a li t e r a z r o z k a z o t w a r c ia o g n ia . W y ­
w ią z a ła s i ę o b u s t r o n n a s t r z e la n in a . P r z e w a g a o g n ia b y ła
p o n a s z e j s t r o n ie . S t r z a ł y b r o n ią c y c h s i ę p a d a ły co r a z
r z a d z ie j , a ż c a ł k o w i c i e u m ilk ły . W u c h y l o n y c h w r o ta c h
s t o d o ły p o j a w i ł s i ę k a w a łe k b ia łe j s z m a t y . P r z e r w a n o

a U y l w P o l s c e c z a s.
o g i e ń i p r z e d s t o d o łę w y s z e d ł c z ło w ie k w y m a c h u j ą c b ia ­
t e ż z o b o w ią z a n o d o z e r w a n ia z b a n d y t a m i. C ią g le n ę k a ­
łą s z m a t ą z a t k n i ę t ą n a g r a b ia c h .
j ą c e „ Ż a n d a r m e r ię ” i j e j p o m o c n ik ó w a k c j e p e n e t r a c y j -
— G d z ie r e s z t a ? — z a w o ła ł k t o ś w j e g o k ie r u n k u .
n o - p o ś c i g o w e w y t w o r z y ł y a t m o s f e r ę s t a ł e g o z a g r o ż e n ia
— Z a b ic i.
i w y r o b i ł y w ś r ó d c z ło n k ó w o d d z ia łu p r z e k o n a n ie , ż e n ie
Z a c h o w u j ą c o d p o w ie d n ią o s t r o ż n o ś ć , f u n k c j o n a r iu s z e
is tn ie j ą ju ż m o ż l iw o ś c i d a ls z e j w a lk i. B y ło to je d n o
w k r o c z y l i d o s t o d o ły . Z n a le ź l i t u t r z e c h z a b it y c h . S t o d o ­
z z a ło ż e ń n a s z e g o o g ó ln i e j s z e g o p la n u z m i e r z a j ą c e g o d o
ła p o s t r z e la n a b y ł a j a k s it o . A ż d z i w b r a ł, ż e k t o ś w y ­
l i k w i d a c j i „ Ż a n d a r m e r ii” .
s z e d ł c a ło s p o d ta k ie j n a w a ł y o g n io w e j .
M o ż liw o ś c i u n ie s z k o d li w i e n ia „ E m ir a ” i j e g o o d d z ia ­
Po c z ę śc io w y m r o z b ic iu dw u grup „ Ż a n d a r m e r ii”
ł u z a r y s o w a ł y s i ę j u ż z u p e łn i e w y r a ź n ie , g d y k t ó r e g o ś
w ł a d z ę n a d c a ło ś c ią o d d z ia ł u p o n o w n i e o b j ą ł „ E m ir ” .
z m a r c o w y c h d n i s p o t k a łe m w N o w y m S ą c z u C z e s ła w a
K o n tr r e w o lu c y jn y o d d z ia ł z o s t a ł p o w a ż n ie o s ł a b io n y ,
K o w a l e w s k i e g o , m o j e g o p r z y j a c ie la i w s p ó łt o w a r z y s z a
w c a le je d n a k n ie p r z e sta ł b y ć g r o ź n y . P o z o s ta ło je s z c z e
p r a c y w C h r z a n o w i e w p ie r w s z y c h la t a c h p o w y z w o l e ­
k ilk u n a s tu u z b r o jo n y c h drabów zd ecyd ow an ych w a l­
n iu M ie s z k u ! te r a z w N ow ym Sączu i pracow ał
c z y ć d o o sta tk a .
w Z w ią z k u S a m o p o m o c y C h ło p s k ie j . S p o t y k a l iś m y s ię
W s w o i m g a b in e c i e m ia łe m , p o d o b n ie j a k t o n ie k i e d y
t e ż o d c z a s u d o c z a s u w w o l n y c h o d c o d z ie n n y c h o b o ­
p o k a z u j ą n a k r y m i n a ln y c h film a c h , r ó ż n o b a r w n ą m a p ę
w i ą z k ó w c h w ila c h .
z n a n ie s io n y m i znakam i in fo r m u ją c y m i w s k r ó c ie
o w s z y s t k i c h n a p a d a c h o d d z ia łu , m i e j s c a c h j e g o p o b y t u , P o d c z a s j e d n e j z ta k ic h , ja k z a w s z e s e r d e c z n y c h r o z ­
k o n t a k t a c h , m e l in a c h , bunkrach it p . N a w i o s n ę 1949 m ó w w s p o m n i a łe m K o w a le w s k i e m u o z b r o j n e j g r u p ie
r o k u k o lo r o w y c h z n a k ó w n a m a p i e z a c z ę ło g w a ł t o w n i e k ie r o w a n e j p r z e z S t a n i s ł a w a P ió r ę , g r a s u j ą c e j w o k o li­
przybyw ać, gdyż „ Ż a n d a r m e r ia ” r a p t o w n ie o ż y w iła c a c h N o w e g o S ą c z a . O z n a j m ił m i w t e d y , ż e z n a P ió r ę
s w o j ą d z ia ła ln o ś ć . Z d o p in g o w a ło to ta k ż e i n a s d o p r / e i g o t ó w j e s t p o m ó c m i w j e g o u n ie s z k o d li w i e n iu .
c iw d z ia ł a n ia . W z r o s ła p r z e d e w s z y s t k i m i l o ś ć p e n c tr a c j T a ś m ia ła p r o p o z y c j a p r z y j e m n ie m n i e z a s k o c z y ła .
dokonyw anych p r z e z o d d z ia ł y K B W i M O . K ie r o w a ł K o w a le w s k i n i e s t r a c i ł n i c z e s w e j o d w a g i w y k a z a n e j
n i m i f u n k c j o n a r iu s z e U B P , w k t ó r y c h r ę k a c h k o n c e n t r o w w a l c e /, n ie m ie c k i m o k u p a n t e m . N i e m o g ł e m j e d n a k
w a ł y s i ę w ia d o m o ś c i i in f o r m a c j e o „ Ż a n d a r m e r ii” i jej t u k <xł r a z u , b e z p r z e m y ś le n ia , z d e c y d o w a ć s i ę n a u d z ia ł
ruchach. p r z y j a c i e la w te j n ie b e z p i e c z n e j g r z e .
P o s z c z e g ó l n e w s i e i o k r e ś l o n e r e j o n y l a s ó w B e s k id u K o w a l e w s k i i P ió r o z n a li s i ę z o k r e s u o k u p a c j i. D u ­
W y s o k ie g o p r a w ie c o d z ie n n i e p rzeczesyw an e b y ły ż o t e ż w i e d z i e l i o s o b i e i s w e j k o n s p ir a c y j n e j d z ia ła l­
p r z e z p o d o d d z ia ły w o j s k o w e . T e r r o r y ś c i n ie m o g l i n i­ n o ś c i, c o s t w a r z a ł o n a t u r a ln ą i m o c n ą p ła s z c z y z n ę , n a
g d z i e d łu ż e j z a g r z a ć m i e j s c a . N ie j e d n o le g o w i s k o w l e - k t ó r e j m o ż n a b y ł o r o z w in ą ć o s t a t e c z n ą g r ę z „ E m ir e m ” .
s ie i n ie j e d n a m e lin a n a w s i z o s t a ły w y k r y te i z lik w i­ N ie b e z z n a c z e n ia b y ł t a k ż e d la „ E m ir a ” k o n t a k t
d o w a n e . M e lin ia r z y i p o p le c z n i k ó w u d z ie l a j ą c y c h „ Ż a n ­ z c z ł o w i e k i e m z m i a s t a p o w ia t o w e g o .
d a r m e r ii” p o m o c y i s c h r o n i e n ia b ą d ź a r e s z t o w a n o , b ą d ź
J e d n a z k o l e j n y c h r o z m ó w z p r z y j a c i e l e m p r z y n io s ła

130
131
d e c y z j ę . D la m n i e p o z o s la ł C z e ś k ie m , d la i n n y c h zaś
s ia l s ię „ K o cze sem ”.
N a w i ą z a n i e k o n t a k t u z „ E m ir e m ” n ie p r z y s z ło ł a t ­
w o i „ K o c z e s ” s t r a c ił n a to k ilk a t y g o d n i .
W m i e j s c o w o ś c i K o k u s z k a , w o k o li c a c h P iw n ic z n e j ,
g d z i e . . E m i r ’ m ia ł z a u f a n y c h m e l in i a r z y . o r g a n iz o w a n y
b y ł sk le p S a m o p o m o cy C h ło p s k ie j . T a m l e ż , z a m o ją
in s p ir a c j ą , s k i e r o w a n y z o s t a ł d o p r a c y „ K o c z e s ” . W ie le
r o z m a w ia ł z m ie s z k a ń c a m i w io s k i o s w o j e j d z ia ła ln o ś c i
k o n s p ir a c y j n e j i z n a j o m o ś c i z „ E m ir e m ” . R o b ił to c e l o ­
w o . b o j e ż e l i n i e w s z y s t k o , to p i z v n a j m n ie j c z ę ś ć t e g o ,
o c z y m m ó w i ł , z p e w n o ś c ią t r a f ia ła d o „ E m ir a ’ .
P o tr z e c h m i e s ią c a c h r y b k a p o łk n ę ł a h a c z y k .
K tó reg o ś z m a rco w y ch d n i d o „ K o c z e s a ” p o d e s z ła
m ło d a d z ie w c z y n a , c ó r k a j e d n e g o z t a m t e j s z y c h g o s p o ­
d a r z y , i p o d a ła m u z ło ż o n ą w k ilk o r o k a r tk ę z k r ó tk im
odręcznym te k ste m . K a rtk a b y ła od „ E m ir a ” , k tó r y
w z y w a ł „ K o c z e sa ” n a s p o tk a n ie i r o z m o w ę .
„ K o c z e s ” p o s z e d ł z a d z ie w c z y n ą , k tó r a p o p r o w a d z iła
g o p o z a w i e ś , d o la s u . N a p o la n ie , w m i e j s c u z e w s z ą d
w id o c z n y m , k a z a ła m u c z e k a ć , a s a m a o d e s z ła . P o c h w i l i
n a d s z e d ł „ E m ir ” . N i e w i e l e z m i e n ił s i ę o d c z a s u w o j n y .
K r ę p y , s iln ie z b u d o w a n y , u b r a n y b y ł w m undur W P
7. d y s t y n k c j a m i p o r u c z n ik a . P r z e z p l e c y p r z e w ie s z o n ą
m i a ł p e p e s z ę , z a p a s e m t k w i ł p is t o le t i g r a n a t y . P r z y w i ­
t a l i s i ę j a k s t a r z y , d o b r z y z n a j o m i. W k r ó t c e d o n i c h
p o d s z e d ł c y w i l w w ie k u t r z y d z i e s t u p a r u l a t i w o j s k o w y
w s t o p n iu p o d o f ic e r s k im . J a k s i ę p ó ź n ie j o k a z a ło , c y w i ­
le m t y m b y ł k s ią d z G U r g a c z .
„ E m ir ” z a p r o s ił „ K o c z e s a ” d o d o m u . g d z i e m i a ł s w o ­
j ą m e l in ę . G o s p o d a r z b y ł o j c e m d z i e w c z y n y , k t ó r a p o ­
ś r e d n i c z y ła w n a w ią z a n iu m i ę d z y n im i k o n ta k tu .
P o d c z a s g o d z in n e j r o z m o w y „ E m ir ” , u z n a w s z y ..K o ­
c z e s a " z a c z ło w ie k a g o d n e g o z a u f a n ia , z a p r o p o n o w a ł m u
132
z o r g a n iz o w a n ie p o d z ie m ia . P r o p o z y c j ę t ę p o p a r ł r ó w ­
n i e ż b a r d z ie j w y m o w n y G u r g a c z .
— N ie w i e m , c z y j e s t s e n s r o b ić t e r a z c o ś t a k i e g o —
o d p a r ł n ie z d e c y d o w a n ie „ K o c z e s”.
N i e m ó g ł in a c z e j o d p o w ie d z ie ć , b o m i a ł w y r a ź n y n a ­
k a z h a m o w a ć t e g o r o d z a j u z a m i a r y „ E m ir a ” . N i e w o ln o
m u t e ż b y ło zra ża ć d o s ie b ie b a n d y .
„ E m ir " n i e n a le g a ł . W y z n a c z y ł j e d y n i e k o le j n e s p o t ­
k a n ie .
P o u p ł y w i e p a r u d n i w b iu r z e s p ó ł d z ie l n i z j a w i ł a s i ę
z n a n a j u ż „ K o c z e s o w i” d z ie w c z y n a . T y m r a z e m p o s z li
bezp ośred n io d o d o m u j e j o jc a .
W pew nym m o m e n c ie „ K o c z e s ” d o s t r z e g ł, ż e j e s t
o b s e r w o w a n y . K i lk a d z i e s i ą t m e t r ó w z b o k u , k r y j ą c s i ę
m i ę d z y d o m a m i i w ś r ó d z a r o ś li, r ó w n o l e g l e z n im , s z ło
d w ó c h w o jsk o w y c h .
— N ie d o w ie r z a j ą m i — p o m y ś la ł.
W d o m u o c z e k iw a ł g o j u ż „ E m ir ” w t o w a r z y s t w i e
t y c h s a m y c h o s ó b . A t m o s f e r a s p o t k a n ia b y ł a s w o b o d ­
n ie j s z a . O k a z a ło s i ę , ż e d o w ó d c ę b a n d y i j e g o p o d w ła d ­
n y c h n u r t o w a ł w s p ó l n y n ie p o k ó j . W o b l i c z u d o k o n y w u -
j ą c y c h s i ę z m ia n „ E m ir ” tr a c ił n a d z i e j ę n a r y c h ł y w y ­
b u c h t r z e c ie j w o j n y ś w i a t o w e j i o b a l e n i e „ b o ls z e w ic k ic h
r z ą d ó w ” . C z u ł, ż e o n i j e g o lu d z i e n ie d ł u g o j u ż c ie s z y ć
b ę d ą w o ln o ś c i ą , a m o ż e n a w e t ż y c ie m .
N a jb a r d z ie j d o k u c z l i w e — m ó w i ł d o „ K o c z e s a ” —
.są t e c h o le r n e c z e s a n k i . J e ż e l i b y ś c o ś z a u w a ż y ł, l o daj
znać.
— M o ż e sz n a m n ie lic z y ć — od p a rł „ K oczes”, pa­
tr zą c m u w o czy .
O d te j p o r y s p o l k a n i a z „ E m ir e m ” s t a ł y s i ę c z ę s t e
i s y s t e m a t y c z n e . M ie l iś m y m o ż n o ś ć p o z n a ć b liż e j ż y c ie
b a n d y i s t o s u n k i w n ie j p a n u ją c e .
„ E m ir ” s k r u p u l a t n ie p r z e s t r z e g a ł f o r m w o j s k o w y c h .
133
Do każdego zw racał się s łu ż b o w o , podkom endni te ż ż y c ie o c e n io n e , a w k r a j u j u ż n i e w i d z i a ł d la s i e b i e m o ż ­
w p o s ta w ie n a b a c z n o ść m e ld o w a li m u o w y k o n a n iu r o z ­ liw o ś c i d z ia ła n ia .
kazów . D w a d n i p ó ź n ie j o m ó w ił e m z „ K o c z e s e m ” d a ls z y p la n
W ię k s z o ś ć z n i c h b y ł a l u d ź m i o b a la m u c o n y m i, n ie d z ia ła n ia . M ia ł o n z a k o m u n i k o w a ć „ E m ir o w i” , ż e p o ­
z d a ją c y m i so b ie w p e łn i s p r a w y z t e g o , c o r o b ią . J a k przez sw eg o s ło w a c k ie g o łą c z n ik a z a p y ta ł „ośrod ek ”
m ó w ił „ K o c z e s” c h ę t n i e w y c o f a l i b y s i ę , l e c z p o k ilk u o m o ż l iw o ś c i u c ie c z k i z k r a j u g r u p y k i l k u n a s t u lu d z i.
n a p a d a c h n i e w i d z i e l i d la s i e b i e m o ż l iw o ś c i o d w r o tu . P o w i a d o m io n o g o , ż e n i e s t e t y o u c i e c z c e n i e m o ż e b y ć
O b a w ia li s i ę r ó w n ie ż „ E m ir a ” , k t ó r y w t a k ic h w y p a d ­ m o w y . Z d a n ie m „ o ś r o d k a ” b y ła b y to d e z e r c j a . W r a ­
k a c h b y ł b e z w z g lę d n y . c h u b ę w c h o d z ić m o ż e j e d y n i e p o m o c w z o r g a n iz o w a n iu
W z w ią z k u z n ie p e w n ą s y t u a c j ą „ E m ir ” s k ł o n n y b y ł p r z e r z u tu do N i e m i e c , o d p o w ie d n ie p r z e s z k o l e n ie do
p r z e n ie ś ć s i ę w in n ą o k o li c ę , o c z y m n i e o m i e s z k a ł p o in ­ d z ia ła ń w o j s k o w o - d y w e r s y j n y c h i p o n o w n e w y s ł a n i e d o
f o r m o w a ć „ K o c z e s a ” . N a s t r o j e „ E m ir a ” s p r z y j a ł y p la ­ P o ls k i.
n o m , k tó r e ju ż w c z e ś n ie j z o s ta ły p r z e z n a s o p r a c o w a n e . „ E m ir " z g o d z ił s i ę n a t a k i e r o z w ią z a n ie i, c h o c ia ż
A t m o s f e r a w „ Ż a n d a r m e r ii” d o j r z a ł a d o t e g o , a ż e b y je j z o p o r a m i, p r z y s t a ł n a w a r u n k i, j a k i e s t a w i a ł „ o ś r o d e k ” .
h e r s z t o w i p o d s u n ą ć w y j ś c i e , k t ó r e u z n a łb y z a k o r z y s t n e N i e b y ł y o n e z b y t u c ią ż l iw e . A b y u ś p i ć c z u j n o ś ć w ła d z ,
d la s i e b i e , a k tó r e j e d n o c z e ś n i e b y ło b y s k u t e c z n ą p u ła p ­ „ Ż a n d a r m e r ia " m i a ła o d r a z u z a p r z e s t a ć d z ia ła ln o ś c i,
ką. a p ie n i ą d z e n a u t r z y m a n i e o d d z ia ł u z o b o w ią z a ł s i ę d o ­
„ K o c z e s ” u d a ł s i ę n a k o le j n e s p o t k a n i e z „ E m ir e m ” s t a r c z y ć „ o ś r o d e k ” p o p r z e z „ K o c z e s a ” . K a ż d y c z ło n e k
j u ż z o k r e ś l o n y m p la n e m . Z z a n a d r z a w y c i ą g n ą ł p a p ie r o d d z ia ł u p r z e s z e d ł b y n a ż o łd w d o la r a c h , z k t ó r e g o c z ę ś ć
i p o d a ł g o „ E m ir o w i” . B y ł t o e g z e m p la r z l o n d y ń s k ie g o o t r z y m y w a l i b y w k r a j u w z ło t y c h , r e s z t a z a ś c z e k a ć n a
„ O r la B ia łe g o ” . n i c h m ia ła w N i e m c z e c h . P o n a d t o „ o ś r o d e k ” c h c ia ł m ie ć
— S k ą d to m a s z ? — s p y t a ł „ E m ir ” . d o k ła d n e s p r a w o z d a n ie z d o ty c h c z a so w e j d z ia ła ln o ś c i
— M a m s w o j e ź r ó d ła — o d r z e k ł „ K o c z e s ” ta j e m n ic z o . o d d z ia ł u z p o d a n ie m d a t i w s z e l k i c h s z c z e g ó ł ó w z t y m ,
W t r a k c i e d a ls z e j r o z m o w y „ K o c z e s ” o ś w ia d c z y ł , że z e w s z y s t k o to m i a ło b y ć o p is a n e d o s t a r c z o n y m s z y f r e m ,
o d d łu ż s z e g o c z a s u w s p ó ł d z i a ł a z z a g r a n ic z n y m o ś r o d ­ a n a z w is k a z a s t ą p io n e p s e u d o n im a m i.
k ie m w a m e r y k a ń s k ie j s t r e fie na te r e n ie N ie m i e c J e d y n y w a r u n e k , j a k i „ E m ir ” p o s t a w i ł i z k tó r e g o
i u t r z y m u j e z n im k o n t a k t p r z e z k o g o ś z e S ło w a c j i . n i e c h c ia ł z r e z y g n o w a ć , p o le g a ł n a t y m , ż e p r z e d w y ­
— P o w ie m c i sz c z e r z e — m ó w ił „ K o cze s" — ż e o t o ­ r u s z e n ie m w d a le k ą d r o g ę c h c ia ł o s o b i ś c i e p o z n a ć s ł o ­
b i e i t w o j e j g r u p ie A m e r y k a n i e j u ż w s z y s t k o w ie d z ą . J a w a c k ie g o łą c z n ik a , k t ó r y m i a ł s i ę z a j ą ć p r z e r z u t e m o d ­
t u , c h ło p i e , p r a c u ję ! d z i a ł u p r z e z C z e c h o s ło w a c j ę . „ K o c z e s o w i” n i e p o z o s t a ło
Z a a f e r o w a n y „ E m ir ” p r z e d ło ż y ł w ó w c z a s p r o p o z y c ję , n i c in n e g o , j a k z g o d z ić s i ę z t y m w a r u n k ie m „ E m ir a ” , b y
k tó r a w y c h o d z i ł a n a p r z e c iw n a s z y m p la n o m ; c h c i a ł s i ę n i e r o z b u d z ić u n i e g o p o d e j r z e ń . U m ó w i l i s i ę w i ę c , ż e
w r a z z c a ł y m o d d z ia ł e m p r z e d o s t a ć p o p r z e z C z e c h o s ło ­ o c z a s ie i m i e j s c u s p o t k a n ia „ E m ir ” z o s t a n i e p o w ia d o ­
w a c j ę d o N ie m i e c . L ic z y ł , ż e j e g o z a s ł u g i z o s t a n ą n a le ­ m io n y .

134 135
 S p o t k a n i e t a k ie tr z e b a b y ł o t e d y z a a r a n ż o w a ć . T y m ­
c z a s e m z a ś „ K o c z e s ” o c lb y l j e s z c z e k il k a r o z m ó w z „ E m i­
r e m '’ i s t o p n io w o przekazyw ał m u p ie n ią d z e , sz y fr y
i m a t e r i a ł y p r o p a g a n d o w e . W ie d z ia ł d o b r z e , c o n a le ż a ło
r o b ić , b y j a k n a j l e p ie j r o z p o z n a ć o d d z ia ł, a r ó w n o c z e ś n ie
u m o c n ić j e s z c z e b a r d z ie j z a u f a n i e h e r s z t a i j e g o lu d z i d o
s i e b ie . P r z e k a z a ł t e ż „ E m ir o w i” z a s z y f r o w a n ą in s t r u k ­
c j ę z „ o ś r o d k a ” , p o le c a j ą c ą w o k r e ś l o n y m t e r m in ie s p o ­
r z ą d z ić z e s t a w i e n i e s i a t k i c z ło n k ó w PPAN w t e r e n ie
w r a z z k r ó tk im i c h a r a k te r y s ty k a m i t y c h lu d z i. W sz y stk o
t o b y ł o n a m n a r ę k ę , b o „ E m ir ” m o z o lił s i ę n a d u ł o ż e ­
n ie m t e k s t u s p r a w o z d a n ia i z a s z y f r o w a n i e m g o , a to o d ­
w r a c a ło j e g o u w a g ę o d d z ia ł a ln o ś c i z b r o j n e j i p r o j e k t ó w
napadów .
N apad na bank w K r a k o w ie d o k o n a n y z o s t a ł b e z
j e g o w i e d z y , a g r u p a „ B y l i n y ” , m e l in u j ą c a s i ę w p o w i e ­
c i e b r z o z o w s k im , n i e m i a ł a j e s z c z e r o z k a z u z a p r z e s t a n ia
„ s k o k ó w ” , g d y ż „ E m ir ” n i e u j a w n i ł d o t ą d p r z e d n im i
p e r tr a k ta c ji z „ K o c z e se m ” i „ K o c z e s” m ia ł o k a z ję do
w y g a r n i ę c i a h e r s z t o w i k ilk u p o u c z e ń , z k t ó r y m i t e n p o ­
k o r n ie s i ę z g o d z ił. O d t e j p o r y r o z k a z „ o ś r o d k a ” b y ł
s k r u p u l a t n ie p r z e s t r z e g a n y i w n aszych re je str a c h na
k o n c ie „ Ż a n d a r m e r ii” n ic p r z y b y w a ło n o w y c h p o z y c ji.
W c z a s i e k ie d y „ K o c z e s ” p e r t r a k t o w a ł z „ E m ir e m ” ,
r o b ią c m u c o r a z r e a l n i e j s z e n a d z ie j e n a p r z e d o s t a n ie s i ę
d o a m e r y k a ń s k ie j s t r e f y w N ie m c z e c h , w y j e c h a ł e m d o
n a s z y c h c z e c h o s ło w a c k ic h p r z y ja c ió ł d o P r e sz o w a .
P r z y j ę t o m n i e b a r d z o ż y c z l i w i e i z z a in t e r e s o w a n ie m
w y s łu c h a n o m o jej p r o p o z y c j i. B a n d y c k ie p r o b le m y ,
s z c z e g ó ln ie s p o d z n a k u „ T r ó jz ę b a ”, n ie b y ły o b c e s ł o ­
w a c k im w ła d z o m b e z p ie c z e ń s t w a . M y ś l e li , ż e s p r o w a ­
d z a m n i e d o n i c h s p r a w a j a k i e j ś b a n d e r o w s k ie j g r u p y
u k r a iń s k ie j . W y p r o w a d z iłe m ic h z b łę d u , r e f e r u j ą c n a ­
c z e l n i k o w i P a ń s t w o w e j S łu ż b y B e z p ie c z e ń s t w a w P re-
13r,
s z o w i e c h a r a k t e r „ Ż a n d a r m e r ii” , je j d z ia ł a ln o ś ć i li c z e b ­
n o ść.
N a c z e ln ik i e m P a ń s t w o w e j S ł u ż b y B e z p ie c z e ń s t w a b y ł
w ó w c z a s n a d p o r u c z n ik M ic h a ł J a n k o w ic z . Z a p a m ię t a łe m
j e g o s t o p ie ń n a d p o r u c z n ik a g ł ó w n i e z e w z g l ę d u n a n o ­
m e n k l a t u r ę s ł u ż b o w ą n i e is t n i e j ą c ą w P o ls c e . N a z w is k o
w y l e c i a ł o m i z p a m ię c i, a l e s ł o w a c c y p r z y j a c i e le p r z y ­
p o m n i e li m i j e b e z tr u d u , g d y m z n im i, p r z y s t ę p u j ą c d o
p is a n ia t e g o r o z d z ia łu , r e k o n s t r u o w a ł i u ś c i ś la ł z a is t n ia ł e
p r z e d d w u d z ie s t u l a t y w y d a r z e n ia .
N a d p o r u c z n ik M ic h a ł J a n k o w ic z s ł u c h a ł u w a ż n ie , g d y
p r z e d s t a w i łe m p la n w s p ó l n e g o d z ia ła n ia , m a j ą c y n a c e lu
u j ę c i e b a n d y . O d p o w ie d z i n a p y t a n i a c z e c h o s ło w a c k ic h
t o w a r z y s z y u z u p e ł n i ł y d o r e s z t y o b r a z s y t u a c j i , w j a k ie j
m i e l i ś m y w s p ó łd z ia ła ć z e s o b ą . T e g o r o d z a j u a k c j a l i k w i ­
d a c j i r e a k c y j n e j g r u p y p r z y w y p r o w a d z e n i u je j w t y m
c e l u z a g r a n ic ę b y ł a p ie r w s z ą w n a s z y m w o j e w ó d z t w i e ,
a m o ż e i w k r a ju .
C a ło ś c ią a k c j i p o s t r o n i e s ł o w a c k i e j k ie r o w a ł t o w a ­
r z y s z M ic h a ł J a n k o w i c z w r a z z z a s t ę p c ą k o m e n d a n t a
m i l i c j i w P r e s z o w ie , k a p it a n e m s z t a b o w y m J a n e m B o r -
g u l ą . D l a z a c h o w a n ia ś c i s ł e j t a j e m n i c y w s z e l k i e k r o k i
o r g a n iz a c y j n e p o d e jm o w a n o na w y s o k im s z c z e b lu
i w w ą s k im g r o n ie , d o k tó r e g o n a le ż e l i t o w a r z y s z e : M a r -
li n B c n c z e k , O n d r c j D o w i n a i J u r a j W a lo c k i.
N a j w a ż n ie j s z ą s p r a w ą , j a k ą n a le ż a ło r o z w ią z a ć , b y ­
ł o d o b r a n ie o d p o w ie d n ie g o c z ło w ie k a , k t ó r y p o t r a f iłb y
b e z b łę d n i e z a g r a ć r o lę s ł o w a c k i e g o łą c z n i k a . T ę s p r a w ę
z e z r o z u m ia ły c h p o w o d ó w p o z o s t a w i łe m ju ż to w a r z y ­
szo m s ło w a c k im i n i e z a b ie r a łe m g ło s u , g d y d y s k u t o ­
w a l i p o s z c z e g ó ln e k a n d y d a t u r y . W ie d z i e li , r ó w n i e d o ­
b r z e ja k ja , ż e m u s i to b y ć c z ło w ie k o d z n a c z a ją c y się
dużą o d w a g ą , in t e lig e n c ją i z im n ą k r w ią , g d y ż n a j­
d r o b n ie j s z y n a w e t b łą d w w y k o n y w a n i u p r z e k a z a n e g o
137
 m u z a d a n ia m ó g ł k o s z t o w a ć ż y c i e n i e t y l k o j o g o , a le w o k o lic a c h S ta r e j L u b o w n i. G r a n ic ę p r z e k r o c z y li
i „ K o c z e s a ” i z n iw e c z y ć w s z y s t k ie n a s z e d o ty c h c z a s o w e w t r z e c h : „ E m ir ” , j e g o z a s t ę p c a i „ K o c z e s ” . N a m i e j s c e
w y s iłk i. s p o t k a n ia , g d z ie m i a l o c z e k iw a ć łą c z n ik , „ E m ir ” w y s ł a ł
W y b ó r p a d ł n a p o d c h o r ą ż e g o J a n a G a w u lę , fu n k c jo ­ n a j p i e r w „ K o c z e s a ” , p o t e m s w e g o z a s t ę p c ę i d o p ie r o p o
n a r iu s z a o r g a n ó w b e z p ie c z e ń s t w a w H um ennym . B y ł u p e w n ie n iu s i ę , ż e n i e m a z a s a d z k i, p r z y s z e d ł s a m .
p r a c o w n ik ie m d o ś w ia d c z o n y m , z n a ł t r o c h ę j ę z y k p o l­ „ K o c z e s ” p r z e d s t a w i ł „ K a r o lo w i” „ E m ir a ” j a k o z n a ­
s k i , c o d a w a ło m u s z a n s ę ł a t w i e j s z e g o p o r o z u m i e n ia s i ę n e g o d o w ó d c ę b o jo w e j g r u p y p a r ty z a n c k ie j i n ib y t o m i
z c z ło n k a m i „ Ż a n d a r m e r ii” . m o c h o d e m z a p y t a ł o o s t a t n i p r z e r z u t.
T o w a r z y s z G a w u la , c z y l i p ó ź n i e j s z y „ K a r o l” , d o P r e - — K a n a ł j e s t p e w n y , s a m i z o b a c z y c ie — o d p a r ł r z e ­
szow a z o sta ł sp r o w a d z o n y przez za stęp cę N a c z e ln ik a k o m y łą c z n ik .
S łu ż b y B e z p i e c z e ń s t w a w P r e s z o w ie , p o r . Ł u k a s z a J a ­ O k a z a ł n a s t ę p n i e P o la k o m n i e w y p e ł n i o n e b la n k ie ­
n ic z k a , i t o w . M a r t in a B e n c z k a . ty d o k u m e n tó w , w ja k ie — w e d łu g m o ic h w c z e ś n ie j­
P r z e z k ilk a d n i p r z e b y w a ł e m w P r e s z o w i e k o r z y s t a ­ szy ch u s t a le ń z to w a r z y sz a m i sło w a c k im i w szy scy
j ą c z s e r d e c z n e j g o ś c i n n o ś c i n a s z y c h p r z y j a c i ó ł. M ie s z ­ c z ło n k o w ie „ Ż a n d a r m e r ii” m i e li b y ć z a o p a t r z e n i p r z e d
k a łe m w m ie js c o w y m h o te lu i w za jm o w a n y m przeze w y ja z d e m z P o ls k i . Z a ż ą d a ł o d „ E m ir a ” , a b y w n a j­
m n i e p o k o j u n ie r a z p e ł n i ł e m o b o w ią z k i g o s p o d a r z a , c z ę ­ b li ż s z y c h d n ia c h p r z e k a z a ł m u p r z e z „ K o c z e s a ” z d ję c ia
s t u j ą c s w o ic h s ł o w a c k i c h k o l e g ó w n a s z ą m o n o p o ló w k ą c z ło n k ó w g r u p y o r a z u s t a l i ł f i k c y j n e im io n a i n a z w i ­
i s w o j s k ą , p o d h a la ń s k ą k ie łb a s ą . O d w z a j e m n ia li s i ę p a ­ s k a , k tó r e o n w p i s z e d o d o k u m e n t ó w . P o s t a w i ł j e d n a k
m ią tk a m i i zab aw k am i d la m o jeg o t r z y m ie s i ę c z n e g o w a r u n e k , ż e k a ż d e im i ę i n a z w is k o m u s i z a c z y n a ć s ię
Z d z i s i a i r o d z in y . n a l i t e r y o d p o w ia d a j ą c e li t e r o m p r a w d z iw e g o im ie n ia
N a s p o tk a n ie z „ K a r o le m ”, r z e k o m y m s ło w a c k im w y ­ i n a z w is k a .
s ł a n n i k i e m z a c h o d n ie g o o ś r o d k a , „ K o c z e s ” z o s t a ł p r z e z e P r z e r z u t w y z n a c z o n o z a 3 — 4 t y g o d n i e , w n ie d z ie lę ,
m n i e o d p o w ie d n io p r z y g o t o w a n y . k ie d y n a d r o g a c h p a n u j e z m n i e j s z o n y r u c h .
N i e m i e li t r u d n o ś c i z d o g a d a n ie m s i ę , g d y ż — ja k P r z e b ie g s p o t k a n ia k o r z y s tn ie zask oczył „ E m ir a ” .
j u ż w s p o m n i a łe m — „ K a r o l” z n a ł t r o c h ę j ę z y k p o ls k i, Z a im p o n o w a ły m u p o c z y n a n ia „ K o c z e s a ” .
a „ K o c z e s " n ie ź l e p o s ł u g i w a ł s i ę s ło w a c k i m . P o p o w r o c ie d o k r a j u „ K o c z e s ” n a t y c h m i a s t p r z e ­
C h o d z iło p r z e d e w s z y s t k i m o to , a b y o b a j le p i e j z e k a z a ł m i r e la c j ę z w y p r a w y . Z le g o , c o m ó w ił , z r o z u ­
s o b ą s i ę p o z n a li, z a p r z y j a ź n ili, a c o n a j w a ż n ie j s z e , z a ­ m ia łe m , ż e ta k o n , j a k i „ K a r o l” p r z y g o t o w a n e d la n ic h
u f a li s o b i e w z a j e m n i e . r o l e o d e g r a li z n a k o m i c ie . „ E m ir ” i j e g o z a s t ę p c a b y li
S p o t y k a l i s i ę k ilk a k r o t n ie , a w j e d n y m z t a k i c h s p o t ­ p r z e k o n a n i, ż e r o z m a w ia l i z p r a w d z i w y m łą c z n ik ie m z a ­
k a ń u c z e s t n ic z y ł t a k ż e „ E m ir ” . c h o d n ie g o o ś r o d k a .
W n a s z y c h p la n a c h s p o t k a n ie „ E m ir a ” z „ K a r o l e m ” B y łe m z a d o w o lo n y , „ ż e „ E m ir ” p r z y j ą ł n a s z ą p r o p o -
w o b e c n o ś c i „ K o c z e s a ” m i a ło p ie r w s z o r z ę d n e p s y c h o l o ­ z y c j ę p r z e r z u t u z a 3 — 4 t y g o d n i e , p o n ie w a ż b y 1 to w y ­
g ic z n e z n a c z e n ie . O d b y ło się na te r e n ie S ło w a c j i , s ta r c z a ją c y o k r e s c z a s u n a p r z y g o to w a n ie a k c ji lik w i­

138 139
d a c y j n e j . J a k ie ż b y ł o m o j e z d z iw ie n i e , g d y j u ż p o tr z e c h W r e s z c ie n a d s z e d ł d e c y d u j ą c y d z ie ń , s o b o t a 13 s i e r ­
d n ia c h „ E m ir ” zaaran żow ał s p o l k a n ie z „ K oczesem ” p n ia 1 9 4 9 r o k u . „ Ż a n d a r m e r ia ” z „ K o c z e s e m ” s p o t k a ła
i w p r o s t n a p ie r a ł, a b y ja k n a j s z y b c i e j d o p r o w a d z ić d o s i ę o z m r o k u n a h a la c h , n ie d a l e k o P iw n ic z e j . R o z d z ie ­
w y j a z d u z P o ls k i. W t e j s y t u a c j i n a le ż a ł o n a t y c h m i a s t l e n i n a m a łe g r u p y p o s z l i w k ie r u n k u P o p r a d u .
p r z y s t ą p ić d o d z ia ła n ia . N i e z w y k ł y to b y ł w id o k , g d y u k r y c i i z a m a s k o w a n i
N a s z p la n w z a s a d z ie n ie b y ł s k o m p lik o w a n y i g w a ­ o b s e r w o w a liś m y r o z e b r a n y c h d o n a g a k a n d y d a tó w na
r a n t o w a ł n ie m a l s t o p r o c e n t s u k c e s u . U ło ż o n o , ż e „ E m ir ” z a g r a n ic z n ą w ypraw ę p r z e p r a w ia j ą c y c h s ię p o je d y n ­
i je g o p o d k o m e n d n i p r z e k r o c z ą g r a n ic ę n a P o p r a d z ie c z o i o s t r o ż n ie p r z e z r w ą c y P o p r a d . N a d g ło w a m i t r z y ­
w o k o li c a c h P iw n ic z n e j . S k o r z y s t a ć m i e l i z e z n a n y c h m a li w ęzeł z u b r a n ia m i, p ep esze, r e w o lw e r y i gra­
p r z e m y t n ik o m p r z e j ś ć i d o t r z e ć d o n a j b liż s z e j m i e j s c o ­ n a ty .
w o ś c i, z k t ó r e j k u r s u j ą a u t o b u s y . T a m o c z e k iw a ć m ia ł B ę d ą c j u ż n a s ł o w a c k i e j z ie m i, c i e s z y l i s i ę , ż e u d a ło
n a n i c h s p e c j a l n y a u t o b u s C S A D , p o z o r u j ą c y n o r m a ln y im s ię ła t w o i b e z p ie c z n ie p r z e j ś ć p r z e z g r a n ic ę . N ie
k u r s w e d ł u g r o z k ła d u j a z d y . w ie d z ie l i, il e w t y m b y ł o n a s z e j p o m o c y .
P o s t r o n i e c z e c h o s ł o w a c k i e j p r z y g o t o w a n ia n a p r z y ­
N o c p r z e s i e d z ie l i u s ł o w a c k i e g o c h ło p a , u b e z p ie c z a ­
j ę c i e l u d z i „ E m ir a ” s z ł y p e ł n ą p a r ą . W y p i s y w a n o d la
ni p r z e z d w a p o s t e r u n k i. O ś w i c i e 14 s ie r p n ia , p r z e d
n i c h d o w o d y o s o b i s t e , w k l e j a n o z d j ę c ia , w y p e ł n i a n o s k i e ­
w y m a rszem w k ie r u n k u S t a r e j L u b o w n i, n a w y r a ź n e
r o w a n ia d o p r a c y , o r g a n iz o w a n o p o k o j e w h o t e la c h , ś r o d ­
ż ą d a n ie „ K o c z e s a ” u k r y li d łu g ą b r o ń w z a b u d o w a n ia c h
k i n a se n n e , a u to b u s C S A D .
g o s p o d a r s k ic h . Z „ K a r o l e m ” s p o t k a li s i ę w u m ó w io n y m
Z e sło w a c k im i to w a r z y s z a m i b y liś m y w n ie u s ta n ­
m ie js c u .
nym k o n t a k c ie i s p o t y k a l i ś m y s i ę w i e l o k r o t n i e w róż­
— N i k t w a s n i e w id z ia ł ? — u p e w n i ł s i ę „ K a r o l” .
n y c h m i e j s c a c h : n a g r a n ic y w C z ir c z i, w W y ż n ic h R u ż -
— N ik t , n a w e t ż y w e j d u s z y n i c s p o t k a liś m y — o d ­
bachach, w S t a r e j L u b o w n i, w P r e s z o w ie , w K r y n ic y .
p o w ie d z ia ł „ K o c z c s ” .
K a ż d y s z c z e g ó ł n a le ż a ł o u z g o d n ić , k a ż d ą s y t u a c j ę o m ó ­
w i ć s t a r a n n ie . O n i la k s a m o j a k i m y w y k a z y w a l i in i ­ „ K a r o l” r o z d a ł n a s t ę p n ie k a ż d e m u d o k u m e n t y i p o ­

c j a t y w ę i w i e l e tr o s k i o s z y b k i e i p o m y ś ln e z a k o ń c z e n ie w ie d z ia ł :
p r z y g o t o w y w a n e j a k c ji. P r o p o z y c j e ic h z b i e g ł y s i ę z n a ­ — A t e r a z p r o s z ę d o m ia s t a , z j e m y w r e sta u r a c ji
szym i p la n a m i, a d o ś w ia d c z e n i e z d o b y te w w a lk a c h ś n ia d a n ie .
z b a n d e r o w c a m i p o d p o w ie d z ia ł o w i e l e ś m i a ł y c h r o z w ią ­ — T o n i e m a s e n s u — o d p a r ł „ E m ir ” . — Za dużo
za ń . ¡nas j e s t i to m o g ł o b y w z b u d z ić p o d e j r z e n ia . Z r e s z t ą ś n i a ­
P r z y g o t o w a n ia d o l i k w i d a c j i „ Ż a n d a r m e r ii” , t a k z n a ­ d a n ie ju ż je d liś m y .
s z e j j a k i z ic h s t r o n y , w y m a g a ł y o lb r z y m ie g o n a k ła d u O d p a d ł w ię c p ie r w s z y w a r ia n t u n ic e s tw ie n ia „ Ż a n ­
p r a c y i w y s i ł k u lu d z i, n ie j e d n e j n ie p rzesp a n ej n o c y , d a r m e r ii” , m im o ż e w r e s t a u r a c j i n a p r z y j ę c i e je j c z ło n ­
n i e u s t a n n e j c z u j n o ś c i i n a p ię c i a . P o j e d n e j i d r u g ie j s t r o ­ k ó w w s z y s t k o b y ł o p r z y g o t o w a n e : ś n i a d a n ie i p r o s z o w ­
n i e b r a t n i e g o k o r d o n u d z ia ł a ł w r ó g w ł a d z y lu d o w e j , s k i e p iw o „ w z m o c n io n e ” w b r o w a r z e śr o d k ie m n a s e n ­

MO 141
nym p r z e z „ K a r o la ” . B y l i ś m y j e d n a k p r z y g o t o w a n i n a
w a r i a n t d r u g i, b a r d z ie j r y z y k o w n y i n ie b e z p ie c z n y .
O o z n a c z o n e j g o d z i n i e b a n d y c i p r z y b y li n a p r z y s t a ­
nek a u to b u so w y w S ta r e j L u b o w n i. P r z y c h o d z il i p o
d w ó c h , t r z e c h . Z g o d n ie z r o z k ła d e m ja z d y n a d je c h a ł
a u t o b u s C S A D i w y p a d k i p o t o c z y ł y s i ę w e d ł u g u ło ż o n e g o
w c z e ś n i e j s c e n a r iu s z a .
T r z y n a s t u lu d z i z a j ę ło m i e j s c a w a u t o b u s ie , a p r ó c z
n i c h z n a la z ł o s i ę t a k ż e k il k u in n y c h p a s a ż e r ó w .
„ K a r o l” w y k u p i ł d la w s z y s t k i c h b i l e t y i u s ia d ł p r z y
k ie r o w c y . R o z m a w i a li c h w i l ę ze so b ą i s ą d z ić m o żn a
b y ł o , ż e w id z ą s i ę i r o z m a w ia j ą p o r a z p i e r w s z y . „ K o -
c z e s ” s i e d z ia ł o b o k „ E m ir a ” .
N a p r z y s t a n k a c h w s i a d a l i i w y s ia d a l i m ę ż c z y ź n i i k o ­
b i e t y — f u n k c j o n a r iu s z e P a ń s t w o w e j S łu ż b y B e z p ie c z e ń ­
s t w a , p o z o r u ją c n o r m a ln y r u c h p a sa ż e r sk i i c z u w a ją c n a
w y p a d e k n ie p r z e w id z i a n y c h w y d a r z e ń .
P o p ó łg o d z i n n e j j e ź d z i e „ K o c z e s ” z o r ie n t o w a ł s i ę , ż e
są s a m i. T r z y n a stu u z b r o jo n y c h lu d z i o r a z „ K a r o l” ,
k o n d u k t o r , k ie r o w c a W ła d y s ła w ’ W e r t a l i j e s z c z e j e d e n
f u n k c j o n a r iu s z . C z u ł, ż e z a c z y n a s i ę d e n e r w o w a ć . A le
„ E m ir ” n ic z e g o s i ę n i e d o m y ś la ł. R ó w n i e ż ż a d e n z j e g o
p o d k o m e n d n y c h n i e z a u w a ż y ł, ż e s y t u a c j a j e s t t r o c h ę
d z iw n a .
A u t o b u s w s p i n a ł s i ę p o s e r p e n t y n a c h d o ś ć o c ię ż a le .
„ K a r o l” c o c h w i l a s p o g l ą d a ł n i e c i e r p l i w i e n a z e g a r e k
i o c z a m i p o n a g la ł k ie r o w c ę .
W ó z s z a r p a ł, a le j e c h a ł d a le j , a ż d o m i e j s c a , g d z ie
p r z y g o to w a n a b y ła z a sa d z k a . P r z y p r z y d r o ż n y m k a m ie ­
n i u o z n a c z a j ą c y m k il o m e t r y s t a ł c z ł o w i e k i z a w ią z y w a ł
s z n u r o w a d ła . W t e d y s t a r y s a m o c h ó d z a t r z y m a ł s i ę . K i e ­
row ca w y s i a d ł i k ln ą c z a c z ą ł g r z e b a ć w m o to rze. P o
c h w i l i z a w o ła ł „ K a r o la ” i g ł o ś n o p o le c i ł m u w z i ą ć j e s z ­
c z e k o g o ś d o p o m o c y i p o d ło ż y ć k a m i e n ie p o d t y l n e k o ła
142
s a m o c h o d u . „ K a r o l” p r z y w o ła ł „ K o c z e s a ” i r a z e m p o s z li
p o s z u k a ć o d p o w ie d n ic h k a m ie n i.
W ty m m ie js c u o d d a ję g ło s k a p ita n o w i J a n o w i B o r-
g u li, o r g a n iz a to r o w i z a s a d z k i p o s tr o n ie s ło w a c k ie j. W e
w s p o m n ie n ia c h s p is a n y c h o b e c n ie n a m o ją p ro śb ę ó w ­
c z e s n y z a s tę p c a k o m e n d a n ta m ilic ji ta k p is z e :
...M ie jsc e d o l i k w i d a c j i w y b r a łe m n ie d a le k o k ą p ie l is k a R u ż -
b a c h y , n a s t o k u w z g ó r z a , w t e r e n ie o t w a r ty m . P o o b y d w u s t r o ­
n a c h d r o g i b y ły p o s a d z o n e z ie m n ia k i, w k t ó r y c h m o ż n a było
d o b r z e s i ę u k r y ć . O m o im p o s ta n o w ie n iu p o i n f o r m o w a łe m o r ­
g a n a P a ń s t w o w e j S łu ż b y B e z p ie c z e ń s tw a w P r e s s o w ie i p o ls k ie
o r g a n a b e z p ie c z e ń s tw a . W s t o s u n k u d o m o ic h p r o p o z y c ji n i k t
n ie m ia ł ż a d n y c h z a s tr z e ż e ń .
N a a k c j ę w y b r a ł e m tr z y d z ie s t u o c h o tn ik ó w r e k r u t u j ą c y c h
s ię z f u n k c jo n a r iu s z y P a ń s tw o w e j S ł u ż b y B e z p ie c z e ń s tw a . Do
a k c j i z g ło siło s ię z n a c z n ie w ię c e j f u n k c jo n a r iu s z y , w y b r a n i j e d ­
n a k z o s ta li ci n a jl e p s i . J e s t k o n ie c z n o ś c ią z a z n a c z y ć , że m o i f u n k ­
c jo n a r iu s z e n ie w ie d z ie li, o j a k ą a k c j ę id z ie , w ie d z ie li ty lk o , że
j e s t o n a w y s o c e n ie b e z p ie c z n a . O c z e k a ją c y m z a d a n iu p o i n f o r ­
m o w a łe m i c h d o p i e r o n a m ie js c u .
J e d n e g o p r a c o w n i k a z o s ta w iłe m n a d ro d z e , a b y p rz y p rz e -
je ź d z ie a u to b u s u z b a n d y ta m i d a ł u m ó w io n y z n a k — m ia ł s ię
s c h y lić i p o p r a w ić s o b ie s z n u r ó w k i p r z y b u c ie . T o w a rz y s z te n
n a z y w a ł s ię R id z ik i z e s w e g o z a d a n i a w y w ią z a ł s i ę b a rd z o
d o b rz e.
D o m ie js c a l ik w id a c ji d o s ta łe m s ię r a n o . je s z c z e o ś w ic ie .
A u to b u s z b a n d y ta m i m ia ł p r z y je c h a ć z k i e r u n k u S t a r a L u -
b o w n iu — R u ż b a c h y , n a to m i a s t m y p r z y je c h a l iś m y n a m ie js c e
a k c j i d ro g ą z k i e r u n k u R u ż b a c h y — S t a r a L u b o w n ia . F u n k c j o ­
n a r iu s z e b y li w c y w iln y c h u b r a n ia c h . P o w y j ś c i u z a u to b u s u
r o z m ie ś c iłe m lu d z i p o o b y d w u s t r o n a c h d r o g i i r o z k a z a łe m im
z a le g n ą ć w z ie m n ia k a c h . B e z m o je g o z e z w o le n ia a n i je d e n
f u n k c jo n a r iu s z n ie ś m i a ł s ię p o d n ie ś ć z e s w e g o s ta n o w is k a .
M ó j r o z k a z z o s ta ł w y k o n a n y t a k d o k ła d n ie , że n a w e t m ie j ­
s c o w i lu d z ie , k t ó r z y p rz e c h o d z ili o b s t a w i o n ą p r z e z n a s d ro g ą ,
n ic z e g o n i e z a u w a ż y li.
F u n k c j o n a r i u s z e b y l i u z b r o je n i w a u t o m a ty , w d w a le k k ie
k a r a b i n y m a s z y n o w e i w rę c z n e g r a n a t y . J a o s o b iś c ie m ia łe m
a u t o m a t i r ę c z n y g r a n a t . W z ie m n ia k a c h le ż e liś m y o k o ło c z te -
143
r e c h g o d z in , c o w y m a g a ło o d n a s d u ż e g o sa m o w i p a r c i a , p o n ie ­
w a ż z ie m ia b y ła m o k r a i z im n a .
O k o ło g o d z in y 8 n a p a s t w i s k u , n i e d a l e k o P o p r a d u , z a u w a ­
ż y łe m k r o w ę , k t ó r a s p o k o jn ie z a c z ę ła s i ę p a ś ć . P o m y ś la łe m , że
z a r a z n a d c ią g n ą in n e k r o w y , a z a n i m i p a s t e r z e , t a k s i ę j e d ­
n a k , n a sz c z ę śc ie , n ie s t a ło . N a sz c z ę śc ie , p o n ie w a ż ta k ro w a ,
k t ó r a s i ę n ie b a c z n ie z n a l a z ł a k o ło n a s z y c h s ta n o w i s k , z o s ta ła
w c z a s ie b i t w y z a s tr z e lo n a .
P u n k t u a l n i e o t e j g o d z in ie u j r z a łe m n a d je ż d ż a ją c y z d u ż ą
s z y b k o ś c ią a u t o b u s O S A D -u . W m ie j s c u w y z n a c z o n y m n a z a ­
s a d z k ę z m n ie js z y ł s z y b k o ś ć . Z a u w a ż y łe m , j a k to w . R id z ik s c h y lił
s ię i n a k a m ie n iu z a c z ą ł p o p r a w i a ć s z n u r ó w k ę . A u t o b u s p r z y ­
s t a n ą ł t u ż k o ło n ie g o . W ie d z ia łe m , ż e z a u to b u s u m a j ą n a j ­
p i e r w w y s ią ś ć c z te r y o s o b y , a p o te m d o p i e r o m ia ł o b y ć d a n e
h a s ł o d o a ta k u .
Z a u w a ż y łe m k ie r o w c ę , k o n d u k t o r a , to w . C .a w u lę c z y li „ K a ­
r o l a " i p o ls k ie g o w s p ó łp r a c o w n ik a , „ K o c z e s a ” . T o j u ż b y ły r a ­
z e m 4 o s o b y , a u m ó w io n e h a s ło n ie z o s ta ło d a n e . IJ o k o ła a u t o ­
b u s u p a n o w a ł j a k i ś d z iw n y r u c h . N ie w ie d z ia łe m , c o j e s t teg o
p r z y c z y n ą . D o p ie ro p ó ź n ie j w y j a ś n i ło s ię . że o p r ó c z c z te r e c h
Ż o łn ie r z e K B W w c z a s ie a k c j i p r z e c iw l ip o w s k ie j s o t n i „ S m y r -
w y z n a c z o n y c h f u n k c jo n a r iu s z y , w ty m k ie r o w c y i p o lsk ie g o
nego”
a g e n t a , d o a u to b u s u z a p l ą t a ł s ię je s z c z e j e d e n n a s z f u n k c jo n a ­
riu s z . N ie w y s ia d ł n a w ła ś c iw y m p r z y s t a n k u . S t a d t o z a m ie ­
s z a n ie . g d y ż t r z e b a b y ło g o z a u t »busu p o d j a k i m ś p r e te k s t e m
w y w o ła ć . W k o ń c u s ię to u d a ło i w t e d y u s ły s z a łe m o k r z y k : —
G o to w e ! N a t o d a łe m r o z k a z : — N a p rz ó d ! i s t r z e l a j ą c w p o ­
w ie tr z e r u s z y liś m y b ie g ie m w k i e r u n k u a u to b u s u . Z a le d w ie
j e d n a k z r o b il i ś m y p a r ę k r o k ó w , a j u ż z a u to b u s u w n a s z y m
k i e r u n k u o tw o rz o n o o g ie ń . Z a c z ę liś m y s t r z e l a ć w o k n a , a b y
z m u s ić b a n d y tó w d o p o ło ż e n ia s i ę n a p o d ło d z e .
N ic z w a ż a ją c n a k u le d w a j b a n d y c i w y b ie g li z a u to b u s u I z a ­
c z ę li u c ie k a ć w d ó ł, w k i e r u n k u P o p r a d u , k t ó r y w t y m c z a s ie
b y ł s z e ro k o r o z la n y . O b u u c ie k a ją c y c h z a u w a ż y ł t o w . K u c h a r
i z a a ta k o w a ł ic h w e s p ó ł z e m n ą . R u s z y liś m y w p o ś c ig 1 to w .
K u c h a r w c h w ilę p ó ź n ie j z lik w id o w a ł j e d n e g o z u c ie k a ją c y c h .
R z u c iłe m s ię z a d r u g im , p r z y c z y m s t r z e l a l i ś m y d o s ie b ie
w b ie g u . B a n d y ta o s i ą g n ą ł P o p r a d , r z u c i ł s i ę d o r z e k i i z a c z ą ł
p ły n ą ć n a d r u g i b rz e g , g d z ie b y ł la s . K ie d y d o b ie g łe m d o r z e k i,
n ie m ia łe m ju ż w a u to m a c i e ż a d n e g o n a b o ju , a w k ie s z e n i j e ­
d y n i e g r a n a t . W y c ią g n ą łe m g o , o d b e z p ie c z y łe m i r z u c iłe m z a
o d p ły w a ją c y m .

144 S c h w y t a n i c z ło n k o w ie U P A
 G r a n a t , k t ó r y s p a d ł c a łk ie m b lis k o b a n d y ty , n ie e k s p lo d o ­
w a ł. A le w c h w ilę p ó ź n ie j p o j a w il i s i ę m o i f u n k c jo n a r iu s z e i j e ­
d e n z n ic h z l e k k ie g o k a r a b i n u m a s z y n o w e g o z a c z ą ł s t r z e l a ć za
u c ie k a ją c y m . O g ie ń p r o w a d z o n y z p o z y c ji m a r s z o w e j b y ł n i e ­
c e ln y . Z a b r a łe m m u k a r a b i n , p o ło ż y łe m s i ę i o d d a łe m d w ie
s e r i e . D r u g a b y ł a s k u te c z n a : b a n d y ta p o z o s ta ł n a s k a le , ja k i e ś
p ię ć m e t r ó w o d b r z e g u .
P o z lik w id o w a n iu te g o b a r .d y ty w r ó c i łe m d o a u to b u s u , g d z ie
m o i lu d z ie k o ń c z y li r o z b r a j a n i e p o z o s ta ły c h c z ło n k ó w b a n d y .
W s z y s c y b y li r a n n i, a ic h p rz y w ó d c a , „ E m i r ” , n ie c h c ą c d o s ta ć
s ię d o n ie w o li, z a s t r z e l i ł się.
J e ń c y z o s ta li n a k r ó t k o p r z e w ie z ie n i d o F r e s z o w a . O p a tr z o ­
n o i c h w s z p i ta l u , a p o te m o d tr a n s p o r to w a n o d o P o ls k i *.

W K r a k o w ie , j u ż n i e p a m i ę t a m k to , z w r ó c i ł m i u w a ­
g ę , ż<* t r z y n a s t u c z ło n k ó w t e r r o r y s t y c z n e j g r u p y „ E m i­
r a ” z a k o ń c z y ło s w ą d z ia ła ln o ś ć 13 s i e r p n i a 1 9 4 9 r o k u ,
o p u s z c z a j ą c w t y m d n i u t e r y t o r iu m P o l s k i . T r z y n a s t k a
o k a z a ła s i ę w i ę c d la n i c h f e r a ln a . N ie d la w s z y s t k i c h
je d n a k . „ F e r e n c ” i „ L w o w ia k ” , u f a j ą c p r z e p o w ie d n io m
w r ó ż k i, d o k t ó r e j s i ę w y b r a li, z r e z y g n o w a l i z „ p o d r ó ż y ”
z a g r a n ic z n e j . S c h w y t a n i z o s t a li n ie d ł u g o p o t e m , z a c o
n i e m o ż n a w i n i ć w r ó ż k i, j a k o ż c n a t e m a t ic h p ó ź n ie j ­
s z y c h l o s ó w n i e w y p o w i a d a ł a s ię .

L e g i t y m a c j a Z y g m u n t a P u c h a jd y , p r a c o w n i k a P P „ U z d r o w is k a ” ,
z a m o r d o w a n e g o i s p a l o n e g o w c z a s ie n a p a d u U P A n a Ł a b o w ą

' T łu m a c z e n ie z e s ło w a c k ie g o , z o b . S . W a ła c h A k c ie proti
b a n a n o m , B r a t y s ł a w a 1971, s. 100—102.

JO B y ł w P o l s c e c z a s ...

„O G IE Ń ”
•G iy p r z e b y w a łe m n a z i e m i li m a n o w s k ie j , l o s z e t k n ą ł
m n ie z n a jw ię k s z y m w P o ls c e p o łu d n io w e j k o n tr r e w o ­
l u c y j n y m o d d z ia łe m „ O g n ia ” — J ó z e f a K u r a s ia . W la ­
t a c h 1 9 4 5 — 1 9 4 7 „ O g i e ń ” d z ia ł a ł n a t e r e n a c h N o w o t a r -
6 z c z y z n y , a l e w i e l e p o d p o r z ą d k o w a n y c h m u o d d z ia ł ó w
z a p u s z c z a ło s i ę w g ł ą b s ą s ie d n ic h p o w ia t ó w , a k o m p a n ie
pod d o w ó d z tw e m „ S k a ły ” c z y „ R o c h a ” p r z e z p e w ie n
o k r e s c z a s u d z i a ł a ł y w y ł ą c z n i e n a t e r e n a c h p o w ia t u l i ­
m a n o w s k i e g o . G r u p a „ S i e k i e r y ” n a t o m ia s t g r a s o w a ła a ż
w K r a k o w ie i w o k o li c a c h M ie c h o w a . Z k o le i k o m p a n ia
„ P o w i c h r a ” c z ę s t o z a p u s z c z a ła s i ę n a t e r e n y C z e c h o s ło ­
w a c j i.
C h o c ia ż o d t y c h k r w a w y c h i b o l e s n y c h l a t u p ły n ę ł o
j u ż ć w i e r ć w i e k u , n i e r a z w r a c a łe m m y ś la m i d o te g o
o k r e s u i z a d a w a łe m s o b i e p y t a n ie , j a k to s i ę s t a ło , że
t e n G ó r a l z g o r c z a ń s k i e j w s i W a k s m u n d p o t r a f ił z e b r a ć
w o k ó ł s i e b i e t y l u m ł o d y c h lu d z i, k t ó r z y u w i e r z y l i w j e ­
g o s ł o w a i s t a n ę l i p r z y n i m d o w a l k i z w ła d z ą lu d o w ą .
J ó z e f K u r a ś p o j a w ił s i ę w la t a c h o k u p a c j i j a k o d o ­
w ó d c a o d d z ia ł u p a r ty z a n c k ie g o K o n fe d e r a c ji T a tr z a ń ­
s k i e j , a p o j e j r o z b ic iu w 1 9 4 2 r o k u d z ia ł a ł s a m o d z ie l­
n i e . P o s łu g i w a ł s i ę p s e u d o n i m e m „ O r z e ł”, i z m i e n i ł g o
145
d o p ie r o p o k r w a w e j p a c y f ik a c j i W a k s m u n d u , d o k o n a ­
n e j p r z e z g e s t a p o 2 9 c z e r w c a 1 9 4 3 r o k u , k ie d y to N ie m ­
c y r o z s t r z e la l i j e g o o j c a , ż o n ę i s y n a , a n a s t ę p n i e s p a ­
l i l i z a g r o d ę . O d t e g o m o m e n t u d z ia ł a ł j u ż j a k o „ O g ie ń ” .
D o w o d z ą c n ie w ie lk ą g r u p ą , ź le i p r y m ity w n ie u zb ro ­
j o n ą , n i e m ó g ł w i e l e z d z ia ła ć . P o d p o r z ą d k o w a ł s i ę A K ,
le c z je g o tr u d n y c h a r a k te r i w y g ó r o w a n e a m b ic je sta ­
n ę ł y n a p r z e s z k o d z ie w z a c i e ś n i e n i u w s p ó łd z i a ła n i a j e g o
g r u p y z A r m ią K r a j o w ą . N ie b e z w i n y b y ł t u „ Z a w i s z a ” ,
d o w ó d c a o d d z ia ł u A K , k t ó r y n i e p o t r a f ił u t r z y m a ć w ś r ó d
p a r t y z a n t ó w j e d n o l it e j d y s c y p l i n y d la w s z y s t k i c h , a „ O g ­
n ia c h c ia ł p o z b a w ić w p ł y w u n a d o w o d z o n ą p r z e z n ie g o
d o t y c h c z a s g r u p ę G ó r a li.
D o c a łk o w it e g o z e r w a n ia z A r m ią K r a j o w ą d o s z ło
w g r u d n iu 1 9 4 3 r o k u . W o k r e s i e n a d c h o d z ą c y c h ś w ią t
„ Z a w is z a ” z w o ln ił w ię k s z o ś ć p a r ty z a n tó w na u r lo p ,
a s a m p r z e n i ó s ł s i ę n a L u b o ń , g d z i e k w a t e r o w a ł J u li a n
Z a p a ła — „ L a m p a r t ” . W o b o z ie p o d C z e r w o n y m G ro­
m e m p o z o s t a ł j e d y n i e „ O g ie ń ” z e s w o j ą g r u p ą .
2 6 g r u d n ia „ O g i e ń ” z e z w o l i ł le k k o m y ś l n i e k ilk u p a r ­
t y z a n t o m n a z e j ś c i e z g ó r i w z i ę c i e u d z ia łu w z a b a w ie
w O c h o t n ic y G ó r n e j , s k ą d w r ó c ili d o p ie r o w d n iu n a ­
s t ę p n y m . O d n a l e z ie n i e na ś n ie g u ś la d ó w ic h m arszu
n ie s t a n o w i ł o d la N ie m c ó w ż a d n y c h t r u d n o ś c i. 2 8 g r u d ­
n ia w g o d z in a c h r a n n y c h o t o c z y l i b u n k i e r „ O g n ia ” . O d -
f l z ia ł o w i u d a ło s i ę w p r a w d z i e w y r w a ć z o k r ą ż e n ia , a le
w w a lc e p a d ło d w ó c h p a r t y z a n t ó w i z n is z c z o n y z o s t a ł
obóz.
D o w ó d z t w o o k r ę g u A K w K r a k o w ie w y d a ł o n a „ O g ­
n i a ” w y r o k ś m ie r c i , le c z o n , u n ik a j ą c d a ls z y c h k o n ta k ­
tó w z ^ a k o w c a m i, p rzeszed ł pod rozkazy „R ocha” *
* S t r o n n i c t w o L u d o w e „ R o c h ” w c h o d z iło w s k ła d 4 s t r o n ­
n ic tw o b o z u lo n d y ń s k ie g o . Z o r g a n iz o w a ło w ł a s n e o d d z ia ły z b r o j ­
n e p o d n a z w ą B a ta lio n y C h ło p s k ie . N a p r z e ło m ie la t 1913— 1944
*<• s t r o n n i c t w a w y ło n iła s ię g r u p a le w ic o w a S L — „ W o la L u -
147
 p o w ia t o w y m , s i e d z i b ę s w ą m i a ł p o c z ą t k o w o w Z a k o p a ­
w N o w y m T a r g u , w k t ó r e g o k i e r o w n i c t w i e b y ł m ię d z y
n e m , g d z i e m i e j s c o w i p r z e d s t a w i c ie l e l e w i c o w y c h i p o ­
i n n y m i p ó ź n ie j s z y d z ia ła c z P S L i s ta r o s ta n o w o ta r sk i
s tę p o w y c h u g r u p o w a ń j u ż 30 s t y c z n ia 1945 r o k u p o w o ­
S t a n i s ł a w S k ib i ń s k i — „ S n o p ”. W ram ach te g o u gru ­
ła li d o ż y c ia w ła d z e m ie js k ie . W N ow ym T a r g u b y ła
p o w a n ia p o li t y c z n e g o „ O g ie ń ” d z ia ł a ł ju ż do końca
j e d y n i e p l a c ó w k a u r z ę d u . P o d o b n ą p la c ó w k ę z o r g a n iz o ­
o k u p a c j i.
w a n o r ó w n ie ż w R a b ce.
P r a w d ą je st, ż e w c z a s ie , g d y n a t e r e n i e P o d h a la
W k r ó t c e p o w s t a ł y t e ż i n n e o r g a n a w ła d z a d m i n is t r a ­
z n a la z ł y s i ę o d d z ia ł y A r m ii L u d o w e j i p a r t y z a n t k i r a ­
c y j n y c h . W p i e r w s z e j p o ło w ie l u t e g o p o w o ła n o M ie j s k ą
d z ie c k i e j , n a w i ą z a ł z n i m i k o n t a k t , a l e p r a w d ą t e ż j e s t , R a d ę N a r o d o w ą , a w d n iu 17 m a r c a 1 9 4 5 r o k u o d b y ło
ż e w te d y g d y je d n ą ręk ę p o d a w a ł d o w ó d c y p a r ty z a n tó w s i ę p i e r w s z e p o s i e d z e n ie P o w i a t o w e j R a d y N a r o d o w e j ,
r a d z ie c k i c h p łk . I w a n o w i Z o ło t a r o w i, d r u g ą p o t r a f ił z a ­
w k t ó r e j s k ła d w e s z ł o m i ę d z y i n n y m i p o p ię c iu p r z e d ­
s t r z e l i ć d w ó c h r a d z ie c k i c h p a r t y z a n t ó w .
s t a w i c ie li P P R . P P S i S L .
W d n iu 30 s t y c z n ia 1945 r o k u z sz e d ł z g ó r , p r z y p r o ­ T a k w p r z y b li ż e n iu w p o w i e c i e n o w o t a r s k i m p r z e d ­
w a d z a j ą c d o N o w e g o T a r g u c a ł y s w ó j o d d z ia ł. B y l i to s t a w ia ła s ię sy tu a c ja p o li t y c z n a i a d m i n is t r a c y j n a
m ło d z i G ó r a le z o k o li c z n y c h w io s e k , k tó r z y n ie w ie le
w c z a s ie , g d y o s i a d ł t a m „ O g ie ń ” .
d o t ą d w id z ie l i i n i e w i e l e w i e d z i e l i o ś w i e c i e i z a c h o d z ą ­
Ż ą d n y w ła d z y , n i e u z n a w a ł ż a d n y c h a u t o r y t e t ó w , n ic
cych z m ia n a c h . Ich p o ję c ie o P o ls c e k s z t a łt o w a ł u z n a w a ł i n i e z a m ie r z a ł u z n a w a ć le g a l n ie p o w o ła n y c h
„ O g ie ń ”, a b s o lw e n t p ią t e j k la s y g im n a z j u m n o w o ta r ­
u rzęd ó w . B y ł p rzek o n a n y , że je d y n ie o n m o że sp r a w o ­
s k ie g o i p o d o fic e r z o k resu sw ej s łu ż b y w o jsk o w e j
w a ć w ła d z ę n a t y m te r e n ie , a p r a w o d o te g o d a je m u
w p r z e d w o je n n e j P o ls c e . W ie l u z n ic h z a c ią g n ę ł o s i ę
j e g o g ó r a ls k ie p o c h o d z e n ie .
zaraz do tw o rzą cej s ię M ilic j i O b y w a t e l s k ie j , k tó r e j
N ie p r z y n ió s ł t e ż z e so b ą w s z y s tk ie j b r o n i, z o s t a ­
p i e r w s z y m k o m e n d a n t e m p o w ia t o w y m w N o w y m T a r ­
w i a j ą c w g ó r a c h c z ę ś ć u z b r o j e n ia o d d z ia łu . D la c z e g o ta k
g u b y ł A le k s a n d e r K a r a ś , c z ło n e k ta k z w a n e j r z e s z o w ­
z r o b ił? P r z e d n i k i m n ie z w ie r z a ł s i ę z e s w o ic h p o s t ę p ­
sk ie j g r u p y o p e r a c y j n e j , p o w o ła n e j d o o r g a n iz o w a n ia
ków .
ż y c i a p o li t y c z n e g o i a d m i n is t r a c y j n e g o n a w y z w o l o n y c h
W m a r c u p r z y j ę ł y z o s t a ł d o p r a c y W U r z ę d z ie B e z ­
t e r e n a c h p o s t y c z n i o w e j o f e n s y w i e A r m ii R a d z ie c k ie j .
p ie c z e ń s t w a . M ia ł p r a c o w a ć w N o w y m T a r g u n a s t a n o ­
N a s z e f a P o w ia to w e g o U r z ę d u B e z p ie c z e ń s tw a P u ­ w i s k u k ie r o w n ik a U B , le c z p r a c y n i e p o d ją ł, g d y ż , ja k
b li c z n e g o p r z y j e c h a ł w ó w c z a s d o N o w e g o T a r g u c z ło ­ s a m p is z e w s w y m o s o b i s t y m d z i e n n i k u *, o d 1 (5 m a r c a
nek tej sa m ej g r u p y o p e r a c y jn e j, S ta n is ła w S tr z a łk a ,
l e ż a ł z ło ż o n y c h o r o b ą . Z a ś p o d d a l ą 11 k w i e t n i a 194;)
k o m u n is ta , k tó r y w sa n a cy jn y ch w i ę z i e n i a c h , łą c z n i e r o k u n a p is a ł: „ u c ie c z k a d o g ó r ” . P r z e d k im i d la c z e g o
z B e r e z ą K a r t u s k ą , p r z e s i e d z ia ł w s u m i e o s i e m l a t . P o ­ u c ie k a ł? N ie z n a la z ł e m żad n ych m a t e r ia ł ó w , k tó r e
m im o ż e u r z ą d , n a k t ó r e g o c z e l e s t a n ą ł, b y ł u r z ę d e m
d u ” . P o z o s ta ła g r u p a S L „ R o c h ” p o w y z w o le n iu P o ls k i i u t w o ­ • P e ł n y t e k s t d z ie n n i k a ..O g n ia ” o r a z d o k u m e n tó w z w i ą z a ­
r z e n iu T y m c za so w eg o R z ą d u Je d n o śc i N a ro d o w e j z o sta ła z a le ­ n y c h z j e g o d z ia ła ln o ś c ią z n a j d u j e s i ę w a n e k s ie n a k o ń c u
g a liz o w a n a , a w s i e r p n iu 1945 r o k u p r z e m ia n o w a n a n a P o ls k ie k s ią ż k i, s. -147.
S tro n n ic tw o L u d o w e,
149
143
 w s k a z y w a ły b y n a ja k ie k o lw ie k p o w o d y z m u s z a ją c e go D o p ie r w s z e g o a t a k u r u s z y ł n o c ą 1 7 k w ie t n i a 1 9 4 5
d o le g o kroku. r o k u . W r a z z g r u p ą o k o ło d w u d z i e s t u u z b r o j o n y c h l u ­
R o z m a w i a łe m z w i e l o m a lu d ź m i z j e g o n a j b l iż s z e g o d z i, w ś r ó d k t ó r y c h b y ł m i ę d z y in n y m i j e g o p ó ź n ie j s z y
o t o c z e n i a , n ik t j e d n a k n ie p o t r a f ił m i d a ć j e d n o z n a c z ­ a n t a g o n is t a , b . c z ło n e k A K — J ó z e f K s ią ż e k p s . „ J a ­
nego w y tłu m a c z e n ia te g o fa k tu . Z a w a ż y ł t u zapew ne strzą b ”, u derzył na n i e l ic z n i e o b sa d zo n ą p la c ó w k ę
i w s p o m n i a n y j u ż t r u d n y c h a r a k t e r K u r a s ia , t r a g i c z n y P U B P w N o w y m T a r g u . P o la ł a s i ę k r e w . W b u d y n k u
l o s j e g o n a j b l iż s z y c h , n ie u z n a w a n ie ż a d n e g o a u t o r y t e t u , u r z ę d u z g in ą ł z a s t ę p c a k ie r o w n ik a P U B P , J a n G a d o w -
j e g o r e a k c y j n e p o g l ą d y p o li t y c z n e , a n t y s e m i t y z m i a n - s k i, oraz f u n k c j o n a r iu s z e : W ła d y s ła w R e ic h e l i Jan
t y k o m u n iz m , p ij a ń s t w o , s a m o w o l a , g ó r a ls k a „ h y r n o ś ć ” , K o s z t y la . U p r o w a d z o n y i z a s t r z e lo n y z o s t a ł J u l i a n B u ­
z a n ik p o c z u c ia o b y w a t e l s k i e g o — t y l e m o ż n a s i ę b ą d ź r z y ń s k i. W c z a s ie napadu z d e m o lo w a n o d o s z c z ę t n ie
d o w ie d z ie ć , bądź ty lk o d o m y ś lić z n i e k t ó r y c h a u te n ­ b iu r a p la c ó w k i, z n is z c z o n o i s p a lo n o a k ta , z r a b o w a n o
ty c z n y c h d o k u m e n t ó w , m . in . z j e d y n e g o zach ow an ego b roń .
l i s t u „ O g n ia ” a d r e s o w a n e g o d o S t a n i s ł a w a S t r z a łk i, k ie ­ Do „ O g n i o w c ó w ” d o łą c z y ł o s i e d m i u w a r t o w n i k ó w ,
r o w n ik a P U B P w N o w y m T a r g u * , c z y t e ż z e z d o b y t e ­ k tó r z y p e łn i li w t e d y s ł u ż b ę i k t ó r y c h z a d a n ie m b y ł a
go p r z e z n a s je g o d z ie n n i k a , z k tó r e g o w y g lą d a ty p o c h r o n a b u d y n k u . T a n o c d a ła p o c z ą t e k c a ł e m u ła ń c u ­
w ła d c z e g o s t r a c e ń c a , m e t o d y c z n e g o o k r u t n i k a o k a le c z o ­ c h o w i z b r o d n i.
n e g o w s w o im c z ło w ie c z e ń s tw ie p r z e z n ie n a w iś ć , u ra zy W c i ą g u t y lk o p a r u le t n ic h m i e s i ę c y 1 9 4 5 r o k u w r e ­
m e g a lo m a n ię . j o n i e d z ia ła n ia „ O g n ia ” z g i n ę ł o w i e l u c z ło n k ó w p a r tii,
N a d z ie ń 11 k w ie t n i a w la s a c h n a K o w a ń c u w y ­ ż o łn i e r z y i p r a c o w n ik ó w a p a r a t u p a ń s t w o w e g o .
z n a c z y ł ..O g i e ń ” z b ió r k ę s w o ic h d a w n y c h p o d k o m e n d ­ P o w i a t o w y U r z ą d B e z p i e c z e ń s t w a P u b lic z n e g o i K o ­
nych. Z j a w ili s i ę n i e m a l w s z y s c y . P r z y n i e ś l i z e s o b ą m e n d a P o w ia to w a M O w N ow ym T a r g u b y ły w ty m
b r o ń , t ę . k t ó r a b y ł a ic h w ł a s n o ś c i ą w c z a s i e o k u p a c j i, c z a s i e z b y t s ła b e , a b y m ó c s k u t e c z n i e p r z e c i w s t a w i ć s i ę
i tę , k t ó r ą p r z y d z ie l ił a i m j u ż n o w a w ła d z a . U s t a w i e n i z b r o j n i e „ O g n i o w i” . A le p o m im o t o o g r o m n y m n a k ł a ­
w d w u sz e r e g u p rzed w e jśc ie m d o s t a r e j b a c ó w k i, w y ­ d e m p r a c y i o s o b i s t e g o p o ś w ię c e n i a s i ę f u n k c j o n a r iu s z y
s ł u c h a l i k r ó t k ie g o p r z e m ó w ie n i a „ O g n ia ” , w k t ó r y m t e n o r g a n iz o w a n o d o p ł y w in f o r m a c j i z r e j o n ó w s t a c j o n o w a ­
p o in f o r m o w a ł ic h , ż c w a l k i j e s z c z e n i e z a k o ń c z y ł. n ia d e z e r t e r ó w . W k r ó t c e z a c z ę ł y n a p ł y w a ć p i e r w s z e m e l ­
— P a r ty z a n tk ę r o z p o c z y n a m y od n o w a — p o w ie ­ d u n k i.
d z ia ł. — T e r a z b ę d z ie m y s i ę b ić o P o l s k ę b e z k o m u ­ C h o c ia ż in f o r m a c j e t e n i e m o g ł y d a ć p o z y t y w n y c h
n is t ó w . r e z u lt a t ó w w p o s t a c i l i k w i d a c j i „ O g n ia ” , p r z y n o s i ł y j e d ­
W ie r z y l i m u . N i e w i e l u b y ło t a k i c h , k t ó r z y o d m ó w i ­ n a k o g r o m n y k a p it a ł w ia d o m o ś c i o z a s i ę g u j e g o d z ia ­
l i b y u d z ia ł u w d a ls z e j , t e r a z j u ż b r a to b ó j c z e j w a lc e . ła n ia , u z b r o j e n iu , k ie r u n k a c h p r z e m a r s z ó w p o d le g ł y c h
* L is t te n , j e d y n y a u te n t y c z n y l i s t „ O g n ia " , j a k i z a c h o w a ł m u g r u p , a n ie j e d n o k r o t n ie o s y t u a c j i w dow odzonym
s ię w a k ta c h , p is a n y ła d n y m c h a r a k t e r e m p is m a , o łó w k ie m , n a p r z e z n i e g o o d d z ia le .
w y r w a n y c h /. z e s z y tu k a r tk a c h , c y tu j ę n a s . 154, a f r a g m e n t
je g o r e p r o d u k c j i z n a j d u j e s ię p r z y s. 272. Po s z c z e g ó ło w e j a n a li z ie c a ło k s z t a łt u zebranych

150 151
w ia d o m o ś c i o „ O g n iu ” i o c e n i e m o ż l iw o ś c i u r z ę d u k i e ­ W te j s y t u a c j i z d e c y d o w a n o s i ę n a przeprow adze­
r o w n ik PUBP w N ow ym T argu, S ta n is ła w S tr z a łk a , n i e p a r u p o u f n y c h r o z m ó w z r e s t a u r a t o r e m . D łu g o z a ­
p o s t a n o w i ł n a w ią z a ć z „ O g n ie m ” d ia lo g c e le m s k ło ­ p r z e c z a ł, n i e p r z y z n a w a ł s i ę d o n ic z e g o , a le t e ż n i e u j a w ­
n i e n i a g o d o z e j ś c ia z g ó r i z ło ż e n i a b r o n i. P r z e d o d ­ n ia ł przed n ik i m sp o tk a ń z f u n k c j o n a r iu s z a m i U B P ,
p o w ie d z ia l n o ś c i ą k a r n ą b r o n iła b a n d y t ę u s t a w a a m n e ­ g d y ż w r e s t a u r a c j i n ic s i ę n i e z m i e n i ł o i n a d a l b y w a li
sty jn a . w n ie j c i s a m i lu d z i e . B y ł t o d o b r y z n a k . P o t y g o d n i u
L is t 7, k o n k r e tn ą p r o p o z y c ją p r z e s ia n o „ O g n i o w i” r e s t a u r a t o r d a ł p o z y t y w n ą o d p o w ie d ź i z o b o w ią z a ł s ię
p r z e z p o c z t ę n a a d r e s r o d z in y c z ło n k a j e g o o d d z ia łu . p o m ó c w n a w ią z a n iu k o n ta k tu z „ O g n ie m ”.
P o p a r u d n ia c h , n a b iu r k u S t r z a ł k i z n a la z ła s i ę o d p o ­ W k r ó tc e u z g o d n io n y z o s t a ł t e r m in i m i e j s c e s p o t k a ­
w ie d ź . „ O g ie ń ” n ic o d r z u c a ł w p r a w d z ie p r o p o z y c ji n ia . F u n k c j o n a r iu s z i w a ta ż k a m ie li się sp o tk a ć pod
u r z ę d u , le c z z a s t r z e g ł s i ę , ż e z e j d z i e z g ó r , g d y u z n a s y ­ r e g la m i, p r z y d r o d z e d o D o l i n y S t r ą ż y s k ie j . R i n g e r n ie
t u a c j ę w N o w o t a r s k ie m z a w y j a ś n io n ą . m ó g ł lic z y ć n a ja k ie k o lw ie k z a b e z p ie c z e n ie z e s t r o n y
S t r z a łk a n i e r e z y g n o w a ł. J e g o k o l e j n y l i s t b y ł k r ó t­ u r z ę d u . P o le g a ł j e d y n i e n a s ł o w i e r e s t a u r a to r a .
k i : ż ą d a ł o d „ O g n ia ” o d p o w ie d z i j a s n e j , b e z n ie d o m ó ­ „ O g ie ń ” n a s p o t k a n ie n i e p r z y s z e d ł . W j e g o im ie n iu
w i e ń , o r a z p o n o w ił z a p e w n i e n i e o d a r o w a n iu m u k a r y , z j a w il i s i ę „ J a s tr z ą b " i „ W ilk ” , d o w ó d c y p o d p o r z ą d k o ­
j e ż e l i z ło ż y b r o ń . A le K u r a ś m ilc z a ł. w a n y c h m u k il k u d z ie s ię c i o o s o b o w y c h g r u p . „ J a s t r z ą b ”
P o o d c z e k a n iu k i l k u n a s t u d n i S t r z a ł k a p o r o z u m ia ł b y ł s t a r s z y o d „ O g n ia ” , m i a ł p o n a d c z t e r d z i e ś c i la t i o d ­
s i ę z ó w c z e s n y m k ie r o w n ik i e m M ie j s k ie g o U r z ę d u B e z ­ p o w ie d n io w i ę c e j r o z s ą d k u . „ O g i e ń ” , w y s y ł a j ą c n a p o ­
p ie c z e ń s tw a P u b li c z n e g o w Z a k o p a n e m , S t a n i s ła w e m w a ż n e r o z m o w y d w ó c h s w o ic h k o m p a n ó w , n i e p r z e k a ­
R in g e r e m , c z ło w ie k i e m m ie js c o w y m , z n a n y m w o k o li­ z a ł i m j a s n y c h i j e d n o z n a c z n y c h in s t r u k c j i . M ie li j e d y ­
c y , i o b a j p o s t a n o w i li, ż c j e s z c z e r a z n a w i ą ż ą k o n ta k t n i e w y s ł u c h a ć n a s z y c h p r o p o z y c j i. S p o t k a n i e n i e p r z y ­
z „ O g n ie m ” . T e r a z j e d n a k c h c ie l i d o p r o w a d z ić j u ż d o n io s ło k o n k r e tn y c h r o z w ią z a ń , c h o c ia ż „ J a strzą b ”
b e z p o ś r e d n ie j r o z m o w y z t y m c z ło w ie k i e m , a p r z y n a j ­ i „ W ilk ” p o w a ż n ie z a in t e r e s o w a li s i ę o f e r t ą u r z ę d u . N a
m n i e j z k im ś , k to b lis k o j e s t z n im z w ią z a n y . R o z m o w ę r a z ie o b a j „ O g n i o w c y " o d e s z l i w g ó r y . K o n t a k t z o s t a ł
t ę m ia ł p r z e p r o w a d z ić R in g e r . j e d n a k n a w ią z a n y , c h o ć w a lk a n i e u s t a la a n i n a m o ­
W Z a k o p a n e m p r o w a d z ił w ó w c z a s n i e w i e l k ą r e s t a u ­ m e n t.
r a c j ę j e d e n z d a w n y c h p o d k o m e n d n y c h „ O g n ia ” , c z ło ­ W c ią g u p a r u p i e r w s z y c h d n i w r z e ś n i a „ o g n i o w c y ”
w i e k o d o ś ć r o z le g ły c h z n a j o m o ś c ia c h . K i lk u n a s t o d n io - u p r o w a d z ili, a n a s t ę p n i e z a m o r d o w a li f u n k c j o n a r iu s z a
w a o b s e r w a c j a j e g o lo k a l u u m o c n iła u r z ą d w p r z e k o n a ­ P U B P z N o w e g o T a r g u , E d w a r d a M u s ia ła , k t ó r y w y ­
n iu , ż e n i e z e r w a ł o n s w y c h d a w n y c h k o n s p ir a c y j n y c h k o n u j ą c z a d a n ia s ł u ż b o w e z n a la z ł s i ę w e w s i L e ś n ic a ,
k o n t a k t ó w , a w j e g o r e s t a u r a c j i c o r a z c z ę ś c ie j p r z e s i a ­ a w d z ie ń p ó ź n ie j w O d r o w ą ż u z a b it o m i li c j a n t a J ó z e f a
d u j ą lu d z ie , k t ó r y c h w y g l ą d i z a c h o w a n ie s i ę ś w i a d c z y ­ G a la . Pod k o n ie c m i e s ią c a we w si O str o w sk o k ilk u
ły aż n a d to w y r a ź n ie , że z tu r y sty k ą n ie m a ją n ie u z b r o j o n y c h l u d z i o s t r z e la ło z b r o n i m a s z y n o w e j p a t r o l
w s p ó ln e g o . W o j s k a P o ls k i e g o , z a b ij a j ą c d w ó c h ż o łn i e r z y .

152 153
 W p o ł o w i e p a ź d z ie r n i k a d o w a r t o w n i k a p e łn i ą c e g o m n ie b a n d y tą — r a b u s i e m ! J e ś l i n i m je s te m , l o o d p o w ie m za
s w o je c z y n y , a l e n ie p r z e d W a m i. N ie d o r o ś liś c ie d o te g o , a b y ś ­
s łu ż b ę pod b ram ą PUBP w N ow ym T argu p o d e s z li
c ie m o g li s ą d z ić O g n ia . P r a w d z i w i b a n d y c i s ie d z ą s p o k o jn ie
„ J a s t r z ą b ” i „ W ilk " . P r z y n i e ś l i z e s o b ą b r o ń , z d a li ją
w d o m u i r a b u j ą n a w ł a s n ą r ę k ę , a n a c u d z ą f i r m ę . D la cz eg o
i w o b e c n o ś c i k ie r o w n i k a u r z ę d u p o d p is a li d o k u m e n t y te g o n ie d o p iln u je c ie ? Z d r u g i e j s t r o n y n ie m a s ię c o d z iw ić ,
o n a s t ę p u j ą c y m b r z m ie n iu : b o W a s i lu d z ie t a k s a m o p o s tę p u ją , d a j ą c t y m s a m y m w z ó r
i n n y m . S p r a w a J a s t r z ę b i a i W ilk a . W p ie r w s z y m r z ę d z ie u w a ­
O ś w ia d c z a m , ż e n ie b ę d ę b r a ł u d z ia łu w d z ia ła ln o ś c i s k i e r o ­ ż a m i c h z a z d r a jc ó w , p o n ie w a ż z ło ż y li b r o ń b e z ro z k a z u . J a ­
w a n e j p rz e c iw R z ą d o w i J e d n o ś c i N a r o d o w e j i P o ls c e D e m o k r a ­ s t r z ą b w y d a ł o m n ie o p in ię n ie m o ż liw ą , z a c o o t r z y m a p ię k n ą
ty c z n e j. z a p ła tę . P o d s tę p y z je g o s t r o n y d a r e m n e . W ię k sz e g o b a n d y ty ,
j a k o n , w p o w ie c ie n ie b y ło . O s ta t n ia j e g o p r a c a w N o w e j B i a ­
ł e j : z r a b o w a ł o s ie m k o n i, w o z y , ś w in ie , lu d z i n ie w in n y c h p o t u r ­
K t ó r y ś z p r a c o w n ik ó w z o r ie n t o w a ł s i ę , ż e z ło ż o n y
b o w a ł. W s z y s tk ie r a b u n k i n a S ło w a c ji to je g o s p r a w k i . N ie
p r z e z „ J a s t r z ę b ia " p i s t o l e t n a le ż a ł p o p r z e d n io d o z a m o r ­ J e s te m je g o o s k a r ż y c ie le m , ty lk o c h o d z i o p r a w d ę , a ty m b a r ­
dow anego w k w i e t n i u f u n k c j o n a r iu s z a J a n a K o s z t y ł y . d z ie j u p o m in a łe m go k i l k a k r o t n ie , a b y z a p r z e s ta ł r a b u n k ó w ,
D la j e g o k o le g ó w b y ł y to t r u d n e c h w i l e . K t o p r z e ż y w a ł a o n n a w ł a s n ą r ę k ę g r a s o w a ł j a k z w y k ły r a b u ś . P ie n ią d z e
z a k o n ie i I n n e r z e c z y z a b r a ł d la s ie b .e i W ilk a , a lu d z io m n ie
p o d o b n e s y t u a c je n ie p o tr a fi ic h z a p o m n ie ć d o k o ń c a
d a ł a n i g ro s z a . N a p a d n a B e z p ie k ę d n i a 17 IV -15 r . J a s t r z ą b
ż y c ia .
u r z ą d z ił n a w ł a s n ą r ę k ę . Z lik w id o w a n ie 3 lu d z i z B e z p ie k i n a
„ W il k ” i „ J a s t r z ą b ” w y j e c h a l i z N o w e g o T a r g u i z a ­ L e ś n ic y , c z y j a r o b o t a — J a s t r z ę b i a i W ilk a , a j a m u s ia łe m za
m i e s z k a li w j e d n y m z z a c h o d n ic h w o j e w ó d z t w P o ls k i. w s z y s tk o c ie r p ie ć . Z d r a j c a , r a b u ś — b a n d y t a . N a t y c h m i a s t z a ­
Z d a w a ło s ię . ż e j u ż w k r ó t c e n a P o d h a lu z a p a n u j e m k n ą ć o b y d w ó c h i o d d a ć p o d s ą d . J e s t to t y p s t a r e g o z ło d z ie ja .
Z a z n a c z a m , ż e o d d n ia 16 X 45 g r u p a O g n ia u l o t n i ł a s ię n a
s p o k ó j. P r a c o w n ic y u r z ę d u l i c z y li , ż e w ś la d za „Ja­
in n e t e r e n y , a z a w i t a j ą d o W a s n o w i n i e z n a n i g o śc ie . Z a c z n ie
s t r z ę b ie m ” w N o w y m T a r g u p o ja w i s ię „ O g ie ń ”.
s i ę p r a c a w e s o ło . B ą d ź c ie o s tro ż n i, a b y ś c ie n ie w p a d li w p o ­
— J e s t o s t r o ż n y — m y ś la n o — i w o li p r z y j ś ć d r u g i. k u s ę . Z e g n a m W u s, r o d a c y k o m u n iś c i, z a s y ła ją c p o z d ro w ie n ia
A le te n n ie m ia ł z a m ia r u p r z y c h o d z ić ani ja k o d l a B o ro w ic z a , P a r y , N ie m c z y k a , J ą k a ł y , F r y ż le w ic z a i w ie lu
p ie r w s z y , a n i d r u g i. P r z y s ł a ł z a l o l i s t , w k t ó r y m j a s n o in n y c h , k t ó r z y z a m ie n ią s i ę w s z t a n d a r y , p o w i e w a j ą c e n a s u ­
o k r e ś l i ł s w o j e z a m ia r y . P is a ł: c h y m d r z e w ie . D ru g i lis t d o W a s n a p is z ę z z a g r a n ic y . C z o łe m .
O g ie ń por.*
15 X 45
P a n i c K ie r o w n ik u .
S t u la s i ę j a s n e , ż e z „ O g n ie m ” z a b a w y n i e b ę d z ie .
S p r a w a z ło ż e n ia b r o n i : j a k o P o l a k i s t a r y p a r t y z a n t o ś w ia d ­
c z a m : w y trw a m do k o ń c a n a sw y m s ta n o w is k u „ T a k m i d o p o ­ N a le ż a ło s i ę p r z y g o t o w a ć d o d łu g i e j i c ię ż k i e j w a lk i.
m ó ż B ó g " . Z d r a j c ą n i e b y łe m i n ic b ę d ę . P r a c y n i g d y n ie z a ­ O d z a k o ń c z e n ia w o j n y u p ły n ę ł o j u ż k il k a m i e s i ę c y .
b r a k n ie . Ś w ia t s z e ro k i. D a r e m n e W a s z e t r u d y , m o z o ły i n a j r o z ­ T y m , k t ó r z y p r z e p ę d z a li h it le r o w s k ie g o o k u p a n t a z o j ­
m a i t s z e p o d s tę p y . G w a r a n c j e w o ln o ś c i w y d a j e c ie w ię ź n io m , k t ó ­
c z y s t e j z ie m i, n i e b y ł o d a n e j e d n a k o d ło ż y ć b r o n i. P o ­
r y c h k a t u j e c i e j a k b a r b a r z y ń c y . W s ty d h a ń b a . S w o im p o s tę p o ­
w r ó c i w s z y z f r o n t u , s t a n ę l i o k o w o k o z r e a k c j ą i jej
w a n i e m d o p r o w a d z ic ie d o z g u b y s a m y c h s ie b ie . N ie z a d łu g o
t r z e b a b ę d z ie s t a n ą ć r a m ię w r a m i ę p r z e c iw k o k o m u n ie , k t ó r a z b r o j n y m p o d z ie m ie m .
p r z e p a d n ie n a w ie k i. K t o o d p o w ie z a W a s z e c z y n y ? Z r o b iliś c ie * A rc h iw u m K W M O K ra k ó w .

154 155
 N a g o r ą c y n o w o ta r s k i te r e n w y m a s z e r o w a ły p o d o d ­
ś m ie r c i, „ r o z lic z a ł" s i ę — j a k to z a p o w ie d z ia ł w s w y m
d z ia ł y K B W , o b s a d z a j ą c s w o i m i z a ło g a m i w s z y s t k i e w i ę ­
l i ś c i e — z e s c h w y t a n y m i p r a c o w n ik a m i U B i M O .
k s z e m i e j s c o w o ś c i . W y r u s z y l iś m y „ O g n i o w i” n a p r z e c iw
B y l t o l e ż o k r e s , k ie d y d o o d d z ia ł u n a p ły n ę ł o n a j ­
i n a j e g o z b r o j n e a t a k i o d p o w ia d a li ś m y t r u d n ą i s k o m p li­
w i ę c e j lu d z i z b a ła m u c o n y c h r z e k o m ą s i łą „ O g n ia ” i r o z ­
k o w a n ą p ra cą o p e r a c y jn o -r o z p o z n a w c z ą , p o p a r tą te r a z
s i e w a n y m i p lo t k a m i o r y c h le j t r z e c ie j w o j n i e ś w ia t o w e j
o g n ie m k a r a b in ó w i g r a n a t ó w .
i z a g ła d z ie k o m u n iz m u .
P r z e d e w s z y s t k i m n a le ż a ło r o z p o z n a ć w p e łn i z a p l e ­
U tr z y m a n ie k il k u s e t lu d z io m z a p e w n ia ły rabunki
c z e r e a k c y j n e g o o d d z ia łu , j e g o w s p ó łp r a c o w n ik ó w , i n ­
u s p o ł e c z n io n y c h s k l e p ó w i w y s o k i e k o n t r y b u c j e n a k ła ­
fo r m a to r ó w i łą c z n ik ó w , m e l in i a r z y — b ez k tó r y c h
d a n e n a in d y w id u a l n y c h g o s p o d a r z y , a n a w e t n a c a łe
t r u d n o b y ło „ O g n i o w i” p o r u s z a ć s i ę p o t e r e n i e .
w s i e . N ie w y p ła c a ln y m „ O g ie ń ” p u s z c z a ł z d y m e m z a b u ­
P r a c a k o n c e n t r o w a ła s i ę w W o j e w ó d z k im U r z ę d z ie
d o w a n ia g o s p o d a r c z e .
B e z p ie c z e ń s tw a P u b li c z n e g o w K r a k o w ie , w PUBP
N iosła się p r z e d n im p r z e z u k r y t e w ś r ó d g ó r w io s k i
w N o w y m T a r g u i w s z y s t k i c h s ą s ia d u j ą c y c h z N o w y m
sła w a b ez w zg lęd n eg o w a t a ż k i, u t r w a la n a k r w a w y m i
T a r g ie m p o w ia t a c h . S ł o w e m — w s z ę d z ie ta m , g d z ie
w y r o k a m i n a t y c h , k t ó r z y n i e p o d z ie la li j e g o p r z e k o ­
s i ę g a ł „ O g ie ń ” .
nań. S tr a c h przed o k r u tn ą ś m ie r c i ą zam ykał u sta
Z a n o t o w a n o p i e r w s z e r e z u lt a t y . R o z b it o n a T u r b a ­
o g r o m n e j w ię k s z o ś c i m i e s z k a ń c ó w t y c h o k o lic . B a n o s i ę
c z u k ilk a b u n k r ó w , z l i k w i d o w a n o s k ł a d y b r o n i m a s z y ­
u j a w n ić m i e j s c e p o b y t u K u r a s ia , b a n o s i ę w s k a z a ć u k r y ­
n o w e j , a w la s a c h w o k o l i c y O s t r o w s k a z n a le z i o n o d o ­
ty w l e s i e b u n k ie r c z y g ó r a ls k i s z a ła s , s ł u ż ą c e m u z a
s ł o w n i e c a ły a r s e n a ł : 3 d z ia łk a p r z e c i w p a n c e r n e , 1 m o ź ­
m e lin ę .
d z ie r z , 11 e r k a e m ó w , 7 4 k a r a b in y , 10 g r a n a t ó w , 1 0 m in
J a k u p i ó r p r z e b ie g a ł t e r a z n a c z e l e z b r o j n e j w a t a h y
i 6 0 0 0 s z t u k a m u n ic j i. W c z a s i e p o t y c z e k z p o s z c z e g ó l­
z a le s io n e szczy ty G orców i r o z le g le k o tlin y P o d h a la ;
n y m i g r u p a m i z g i n ę ł o k ik u „ O g n i o w c ó w ” . a k ilk u n a s t u
p ło n ę ły d a c h y g ó r a ls k ic h c h a t , łz y i n i e s z c z ę ś c i a z n a ­
u j ę t o . W r o z r z u c o n y c h w o k ó ł T u r b a c z a w io s k a c h a r e s z ­
c z y ł y s z l a k i j e g o w ę d r ó w e k . Ś c i g a n y , z a p a d a ł w g łę b o ­
t o w a n o 3 6 w s p ó łp r a c o w n ik ó w . B y ł y to j e d n a k s u k c e s y
k ic h r o z to k a c h , c z a ił s i ę , a b y z n o w u , g d y m i n i e n ie b e z ­
m n i e j n i ż p o ło w ic z n e , p o p r o s t u z n ik o m e , z w a ż y w s z y ,
p i e c z e ń s t w o — z a b ij a ć , r a b o w a ć , s i a ć n ie p o k ó j i n i e p e w ­
ż e c a ł y o d d z ia ł s k ł a d a ł s i ę z 5 k o m p a n ii, a k a ż d a k o m ­
n o ść ju tr a .
p a n ia l i c z y ł a p o k il k u d z i e s i ę c i u d o b r z e u z b r o j o n y c h lu d z i,
W o k o li c a c h N o w e g o T a r g u m i e s z k a ła w o w y m c z a ­
n i e m ó w ią c o w s p ó łp r a c o w n ik a c h , k t ó r y c h li c z b a s z ła
s i e „ W a n d a ” . P o c h o d z ił a w p r a w d z i e z i n n y c h o k o li c , a le
w s e t k i.
k il k a n a ś c i e l a t ż y c i a w ś r ó d G ó r a li s p r a w ił o , ż e n i e t y l k o
„ O g ie ń ” d z ia ła ł d a le j i n a r a z ie n i c n i e z a p o w ia d a ło
o n a s a m a c z u ł a s i ę G ó r a lk ą , a l e i w n i e j w id z ia n o „ s w o ­
r y c h ł e g o k o ń c a j e g o p a n o w a n iu n a P o d h a lu .
j ą ” . P o d c z a s o k u p a c j i b y ła w A K , a p ó ź n ie j w BCh,
R o z z u c h w a lo n y p o c z ą tk o w y m i n ie p o w o d z e n ia m i
z n a ła „ O g n ia ” i p o m a g a ła m u . Z a k r o p io n a n ie j e d n ą p ó ł -
u r z ę d u , z j a w ia ł s i ę ta m , g d z i e g o s i ę n a j m n ie j s p o d z ie ­
lit r ó w k ą p r z y j a ź ń b y ła m o c n a i n ie w z r u s z o n a .
w ano, w ykonyw ał w ydaw ane przez s ie b ie w yroki
C h o c ia ż d o o d d z ia ł u n i e n a le ż a ła , d o ś ć c z ę s t o o d w i e ­

156 157
d z a ła W ak sm u n d , O str o w sk o czy O c h o t n ic ę , m i e j s c o ­ C z y ż b y n ik t n i e d o s t r z e g ł z b r o d n i? A m o ż e lu d z ie n ie
w o ś c i , w k t ó r y c h p o p a s a ł r u d o b r o d y „ O g ie ń ” . c h c ą z o b a c z y ć t e g o , c o s i ę s t a ło , d o p ó k i w e w s i s ie d z i
W c z a s i e j e d n e j z li c z n y c h l i b a c j i n a c z e ś ć w a t a ż k i „ O g ie ń ” ? U t k w i ł a oczy w k o ły s z ą c e s ię b e z w ła d n ie
w O str o w sk u , w d o m u je g o s z w a g r a , p o d e r w a ł n a g le c ia ł o k o b ie t y , w je j op u szczo n e w z d łu ż c ia ła ręce
„ O g ie ń ” s w o j e t o w a r z y s t w o , i p r z e k r z y w io n ą g ł o w ę , z k t ó r e j z d a r to k o lo r o w ą c h u s t ­
— Z aczekaj t u , „ W a n d a ” . W r ó c im y z a p ó ł g o d z i- k ę i r z u c o n o n a ś n ie g . G ó r a lk a . N i e z n a ła j e j , c h o c ia ż
n y — p o w ie d z ia ł s z y b k o i w y b i e g ł n a d w ó r . w ie d z ia ła , ż e j e s t t u t e j s z a . W id y w a ła j ą p r z e d t e m . P o ­
P a t r z a ła p rzez okna na n ik n ą c ą w śró d śn ie ż n y c h d e s z ł a j e s z c z e b li ż e j . P o w i e s z o n a b y ł a w c ią ż y . D o k a f ­
zasp w y n io s łą p o sta ć G ó r a la . Za kw adrans p r z y b ie g ł ta n a m i a ł a p r z y p ię t ą k a r tk ę . W yrok. Za w s p ó łp r a c ę
z d y sz a n y k tó r y ś z je g o p rzy b o czn y ch . z w ła d z a m i.
— M a s z , „ W a n d a ” , a g r a fk ę ? „ O g i e ń ” z a w s z e ta k r o b ił, ż e b y m u n ik t n i e z a r z u ­
— N a c ó ż c i a g r a f k a , c o z n o w u b ę d z ie s z s p in a ł? c ił, /.<• z a b ij a b e z p o w o d u . P r z y j r z a ła s i ę i z d r ę t w ia ł a —
— P o r u c z n ik m n i e p r z y s ła ł. D a w a j z a r a z . k a r t k a p r z y p ię t a b y ła je j a g r a fk ą . W id z ia ła „ O g n ia ”
O d p ię ła o d sw e tr a a g r a fk ę i p o d a ła c z e k a j ą c e m u . s t r z e la j ą c e g o do lu d z i, z a b ij a j ą c e g o , a l e t o , co z r o b ił
W y b ie g ł n a t y c h m ia s t . P o d z ie s ię c iu m in u ta c h w r ó c ili te r a z , b y ł o s t r a s z n e i o k r u tn e .
w szy scy . N ie w r ó c i ł a j u ż t e g o d n ia d o n i e g o . P o s z ła p r z e z z a ­
— „ W a n d a ” ... w ó d k i... le j , n ie ż a łu j ... — krzyczał s y p a n e ś n ie g ie m g ó r s k ie d r o g i w str o n ę N o w e g o T a rg u .
„ O g i e ń ” i r o z s ia d ł s i ę n a ła w ie . C h c ia ła j a k n a j s z y b c i e j o d d a li ć s i ę z t e g o m ie j s c a .
— P o c o c i b y ł a p o t r z e b n a a g r a f k a ? — z a p y t a ła . P o t y m w y p a d k u o g r a n ic z y ł a s w o j e w y j a z d y w G o r ­
N a la ła p e łn ą s z k l a n k ę . W y p ił, z a g r y z ł k ie łb a s ą . c e . N ie d o w ie r z a ła t e r a z n ik o m u . J u ż s a m a n i e w i e ­
— J a k ż e ś c ie k a w a , t o id ź i p o p a tr z . W is i t u , n i e ­ d z ia ła , k to j e s t w b a n d z ie , a k to n i e j e s t .
d a le k o — p o w ie d z ia ł z e s p o k o j e m , a l e o c z y b ły s z c z a ły P o d k o n ie c l i s t o p a d a z a p r o s z o n o j ą n a w e s e l e . N ie
m u j a k u r o z j u s z o n e g o z w ie r z a . w y p a d a ło o d m a w ia ć . P o j e c h a ła . W środ k u nocy dom
— C o z r o b iłe ś ? — s p y t a ł a z e s t r a c h e m . o to c z y ło w o jsk o . N im z o r ie n t o w a ł a s i ę , o co c h o d z i,
— I d ż i p o p a tr z . k t ó r y ś /. g o ś c i o t w o r z y ł o k n o i u c i e k ł z m ie s z k a n ia . Z a
N a r z u c iła p ła s z c z , p c h n ę ła d r z w i i w y b i e g ł a n a d r o ­ o k n a m i t r /a s k a ły ja k ić c z a s se r ie z a u to m a tó w , a p o
gę. S z ła p o s p ie s z n ie p r z e z w ie ś . M u s i s p r a w d z ić , b o c h w ili do iz b y w e s z ło k il k u w o j s k o w y c h . Z r e w id o w a li
j e ż e l i t o m o r d e r s t w o , t r z e b a z a w c z a s u u c ie k a ć . L e k k o ­ w s z y s t k i c h , a le b r o n i n i k t n i e m i a ł. P o d s t o łe m le ż a ły
m y ś ln o ś c i ą b y ło b y z o s t a ć , a w g ó r y iś ć n i e m i a ła n a j ­ d w a p o r z u c o n e p is t o le t y , l e c z n i k t z u c z e s t n ik ó w w e ­
m n i e j s z e g o z a m ia r u , n a w e t d ła „ O g n ia ” . P o d n i o s ł a g ło ­ s e l a n i e p r z y z n a ł s i ę j e d n a k d o n ic h .
w ę, s p o j r z a ła w y ż e j . D w a d z i e ś c ia p ię ć m e t r ó w przed K ie d y w p a rę d n i p o te m d o w ie d z ia ł a s ię je szcze
n ią , o b o k d r o g i, n a s ł u p i e t e l e g r a f i c z n y m w is ia ła k o ­ ż e „ O g i e ń ” z k ilk u n a s t o m a lu d ź m i r o z b r o ił p o s t e r u n e k
b ie t a . P o d „ W a n d ą ” u g ię ły s i ę n o g i. P r z y s t a n ę ł a . N ie M O w Ł o p u s z n e j , p o s t a n o w iła , ż e w G o r c e w ię c e j n i e
w ie d z ia ł a : p o d e j ś ć c z y u c ie k a ć . W o k o ło n i e b y ł o n ik o g o . p ó jd z ie .

158 159
 „ O g ie ń ” h u la ł d a le j . W nocy z 11 n a 12 g r u d n ia
1 9 4 5 r o k u w y s ł a ł d o R a b k i j e d n ą z e s w o ic h g r u p . P o d
d r z w i p la c ó w k i P U B P p o d j e c h a li s a n k a m i. W a r t o w n ik
M a r ia n W a r z e c h a n ie r e a g o w a ł. M o ż e d la t e g o , ż e p r z y ­
je z d n i b y li w m undurach w o jsk o w y c h i n ic z y m n ie
r ó ż n ili s i c o d ż o łn i e r z y z p o d o d d z ia łó w r o z m i e s z c z o n y c h
w o k o li c z n y c h g a r n iz o n a c h . S z y b k o r o z b r o ili g o i k a ­
z a li s i e p r o w a d z ić n a j p i e r w d o k a n c e la r ii, g d z i e z n is z ­
c z y l i t e l e f o n i s k ą d z a b r a li b r o ń o r a z d o k u m e n t y , a p o ­
tem d o m i e s z k a n ia k ie r o w n ik a p la c ó w k i, M ie c z y s ła w a
S t r a m k i, k t ó r y s p a ł n a p ię t r z e . „ O g n i o w i e c ” z a p u k a ł
i k ie d y S t r a m k a z a p y t a ł, k to id z i e , w o d p o w ie d z i u s ł y ­
sz a ł g ło s W a rzech y :
— W p iln e j s p r a w ie , k ie r o w n ik u .
W s t a ł, z a p a lił ś w i a t ł o , p od szed ł d o drzw i i prze­ J ó z e f W ó jto w ic z , j e d e n z o c a ­ W ła d y s ła w O g o rz a łe k , b e s t ia l ­
k r ę c ił k lu c z . Z a n im z d ą ż y ł n a c is n ą ć k la m k ę , p c h n ię t e l a ły c h o b r o ń c ó w |> o s te ru n k u sk o z am o rd o w a n y z ro zk azu
z z e w n ą t r z d r z w i o d s k o c z y ł y i n a p r o g u s t a n ą ł „ O g n io ­ MO w Ł abow ej ..O k rz e i"

w i e c ” z p is t o le t e m w r ę c e . S tr a m k a p is to le t m ia ł pod
p o d u s z k ą . O d w r ó c ił s i ę s z y b k o , ż e b y g o w y d o s t a ć i w t e ­
d y p a d ł s t r z a ł. S t r a m k a p r z e w r ó c ił s i ę , a le ż y ł j e s z c z e ,
c z o łg a ł się w stro n ę łó ż k a . „ O g n i o w i e c ” p o c h y lił s ię
i s t r z e li ! j e s z c z e d w a r a z y . O d c z e k a ł c h w i l ę i g d y l e ­
żący z n ie r u c h o m ia ł, w y s z e d ł, p o p y c h a ją c przed so b ą
W arzechę.
I n n y c h f u n k c j o n a r iu s z y , k t ó r z y s p a l i w d a ls z y c h p o ­
k o j a c h , „ O g n i o w c y ” j u ż n i e s z u k a li, a z a b r a li z e s o b ą
j e s z c z e t y l k o J ó z e f a J a b ło ń s k ie g o , k t ó r y te j n o c y p e ł ­
n i ł s ł u ż b ę j a k o p o d o f i c e r in s p e k c y j n y .
Z R a b k i g r u p a n a p a s t n ik ó w p o j e c h a ł a w k ie r u n k u
K l ik u s z o w e j , a s t a m t ą d w str o n ę O str o w sk a . N ie do­
j e ż d ż a j ą c d o w s i, w y ł a d o w a n o z s a n e k z r a b o w a n ą b r o ń
i w s z y s c y u d a li s i ę p ie c h o t ą d o o b o z u s k ł a d a j ą c e g o s i ę
w ów czas z k ilk u p r y m ity w n y c h s z a ła só w u k r y ty c h
w la s a c h T u r b a c z a . J ó z e f D ą b r o w s k i, f u n k c j o n a ­ J ó z e f D y s k o . z a s tę p c a sz e fa
riu s z P U B P w N o w y m S ączu, P U B P w N ow ym T arg u , ucze­
160 u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y jn y m s t n i k w a l k z r e a k c y jn y m p o d ­
¡« » d z ie m ie m z ie m ie m
 O ś w ic ie „ O g ie ń " p r z y s t ą p ił d o p r z e s łu c h a ń . Do
D
U /f . . . , 2
0 ’3 * .Z » i í .A .X . s z a ła s u , w k tó r y m m ia ły s ię o n e o d b y ć , w p r o w a d z o n o
n a j p i e r w W a r z e c h ę . T e n , n ie z n a j ą c z w y c z a j ó w w b a n ­
Kr*'
d z ie . n i e w i e d z i a ł , j a k m a p o s t ą p ić . S t a n ą ł p r z y d r z w ia c h
i m i lc z ą c w p a t r y w a ł s i ę w c z ło w ie k a , o d k tó r e g o z a l e ­
i* ■u - *. . —
ż a ło te r a z w s z y s tk o . M ógł w k a żd ej c h w ili k a z a ć g o
^ -« « * á n i l K - .j c .j . 7
z a s t r z e lić a lb o w s p a n ia ło m y ś ln ie darow ać mu ż y c ie ,
p r z y j m u j ą c d o s w e g o o d d z ia łu . B y ł y t o z r e s z t ą j e d y n e
d r o g i w y j ś c i a z s y t u a c j i.
«o A r x l t K -
„ O g ie ń ” s i e d z ia ł n a n is k im , r ó w n o u c ię t y m p ie ń k u
O- . Z t> -*»-ior!• . i p r z e g lą d a ł p r z y n ie s io n e z n a p a d u p a p ie r y U B . O b o k ,
n u Mol«*, /.b it y m /. n ie h e b lo w a n y c h d e s e k , le ż a ł a je g o
p ep e i/ii
P o p r z e c z y ta n iu k t ó r e j ś z k o le i k a r t k i, n i e p o d n o ­
P o k w it o w a n i e „ Ż a n d a r m e r i i ” p o z o s ta w io n e p o n a p a d z ie szą c g ło w y , r z u c ił s e r i ę k r ó t k ic h , uryw anych p y ta ń :
N a z w i s k o ? S k ą d p o c h o d z is z ? K ie d y w s t ą p i ł e ś d o s ł u ż ­
by w P B i ja k ą p e łn iłe ś ta m f u n k c j ę ? I l u lu d z i lic z y
z a ło g a p la c ó w k i, a i l u p r a c u j e w P U B P w N o w y m T a r ­
Z u c h w a ły n a p a d b a n d e r o w c ó w g u ? G d z ie j e s t w o j s k o ? K t o w s p ó łp r a c u j e z U B ?
n a w ie ś w N o w o s q d e c k t m P y t a n ia m n o ż y ł y s i ę w n ie s k o ń c z o n o ś ć . O d p o w ie d z i
W d i .o w n o iŁ iłłł» o 9 0 i1 .n l* 3 f« d t« arm M»! W a r z e c h y b y ły p e łn e i p r a w d z iw e . Z d a w a ł s o b i e b o ­
>*ndi « ik tl'A ik ic fc b » n d fro -(6 w d o k o n il* » •
i«p»d- M »'tl UW«« po* Nmryn w ie m s p r a w ę , ż e „ O g ie ń ” w ie d z ia ł w i e l e i k a ż d e , n a w e t
J• !k.ry » ^ ir v d r o b n e k ła m s t w o , p o g r z e b ie j e g o sz a n se n a u tr z y m a ­
1f ~ * — .N C M ., n ie Mię p r / y ż y c iu .
" k i * 9 _ ff W i r . z e i e „ O g ie ń ” w sta ł, z b liż y ł s ię d o W arzechy,
k tó r y s t o j ą c w p o s t a w i e z a s a d n ic z e j w y j ą k a ł:
^ S o u r o s a d e c K a ^ ^ ^ — P a n i e p o r u c z n ik u ! C h c ia łb y m s ł u ż y ć w p a r ty ­
z a n t c e , u w a s , u p a n a p o r u c z n ik a .
„ O g ie ń ” p r z y j r z a ł m u s i ę c h w i l ę i r z e k ł:
— Z obaczę!

b io io w a m o g iła o fla r b a » J ł* Sp^ cl> [ r Po p r z e s ł u c h a n iu obaj uprow adzeni p o z o s t a li

u „ O g n ia ” . P r z e z d w a t y g o d n i e b y l i p o d s t a l ą o b s e r ­
w . b M » ł - — rr«*. - >— «* «■-
•» c fc A
s ■.g -,r £ j s :i ^ ,r J r .? y .x ą g a u
w a c j ą . N ie w o l n o i m s i ę b y ło o d d a la ć z o b o z u , n i e w y ­
zn a cza n o ic h n a n a p a d y .
D o n ie s ie n ia p r a s y c o d z ie n n e j o n a p a d a c h i m o r d e r s tw a c h
11 B y ł w P o l s c e c z a s ... 161
 D o p ie r o w t r z e c im t y g o d n i u „ O g ie ń ’' z a in s c e n iz o w a ł za m o rd o w a ł k o m en d a n ta Ign acego P a w la k a , z n is z c z y ł
u r o c z y s t e p r z y j ę c i e i c h n a c z ło n k ó w s w o j e g o u grupo­ k a n c e la r ię i z a b r a ł b r o ń . W N o w y m T a r g u r o z s t r z e la ł
w a n ia . W o b e c n o śc i w s z y s tk ic h s w y c h p o d k o m e n d n y c h w ł a ś c i c i e l a m ł y n a , a w L e ś n ic y A n i e l ę O t r ę b ę , o k tó r e j
o d e b r a ł o d n ic h p r z y s i ę g ę , n a d a ł im p s e u d o n i m y i w r ę ­ d o n ie s io n o m u , ż e k o n t a k t u j e s i ę z U B .
c z y ł b ro ń . U s t a m o r d e r s t w j e s t d łu g a . O n s a m z a ś o d n o to w a ł j c
U r o c z y s t o ś c i t a k i e o r g a n iz o w a ł z r e s z t ą c z ę s t o , p r z y w d z i e n n i k u w n a s t ę p u j ą c y sp o s ó b :
k a ż d e j n a d a r z a ją c e j s i ę o k a z j i . C i, k t ó r z y s ł u c h a l i g o
28 s ty c z n ia . R u d o l f O ż a r o w s k i, W a k s m u n d , m ły n , w y k o n a ł
i p a t r z e l i n a n ie g o , n i e z d a w a li s o b i e s p r a w y , ż e s ą t o „ Z e m s ta ” .
t y l k o p o z o r y , o b li c z o n e n a u t r z y m a n ie i c h p r z y s o b ie , 2 lu te g o . F r a n c is z e k K o ło d z ie js k i, p r e z e s P P R , K ro ś c ie n k o .
n a p o d z iw ia n i e g o . I m p o n o w a ł a i m a tm o sfe r a w o jsk o ­ 2 lutego. S tan isław Bochniak, PPR . K luszkowce.
w a i k o n s p ir a c y j n a s t w a r z a n a p r z e z „ O g n ia ” . 2 lu te g o . J a n I j i c h , P P R .

R ok 1946 r o z p o c z ą ł s ię k o le j n y m a t a k ie m p r z e c iw 10 l n l . g o . S t. s l t r ł . M u r ía n K o z io ł, U B , N o w y T a r g , V I I
Selfej*.
„ O g n i o w i” . W s y l w e s t r o w ą n o c w y r u s z y ł a w g ó r y o b ­
li) lu te g o 1'. w i d G r a s g r l n , w ó j t g m in y ż y d o w s k ie j.
ła w a z ło ż o n a z p r a c o w n ik ó w UB i KBW . O ś w ic i e
1 s t y c z n i a o t o c z o n o t r z y w s i e : W a k s m u n d , O s tr o w s k o R ó w n o c z e ś n ie w y d a ł r o z k a z r o z b r o j e n ia p o steru n ­
i G r o n k ó w . K o n t r o lo w a n o s z c z e g ó ł o w o z a g r o d ę p o z a ­ ku w K r o ś c ie n k u P o s z ło ic h k ilk u n a s tu u z b r o jo n y c h
g r o d z ie , dom po dom u. A le „ O g ie ń ” ja k b y s ię pod w dw a erkaem y i a u to m a ty . W p o b li ż u p o steru n k u
z i e m i ę z a p a d ł: n i k t g o n i e w id z ia ł , n i k t o n i m n i e s ł y ­ r o z s t a w ili s i ę ta k , aby w każdej c h w i l i m o ż n a b y ło
s z a ł . D o p ie r o o k o ło g o d z i n y 13 w p o łu d n i e d o g r u p , r o z p o c z ą ć o s t r z a ł b u d y n k u . D o ś r o d k a n a r a z ie p o s z e d ł
k tó r e p r z e c z e s y w a ły W a k sm u n d i G r o n k ó w , p r z y b y li t y l k o j e d e n , z o s t a w i w s z y k o m p a n o w i a u to m a t.
łą c z n i c y z O str o w sk a . We w s i tr w a ła w a lk a Pom oc S ta n ą ł c h w ilę w k o r y ta r z u , p o te m z d ją ł c z a p k ę i z a ­
n a d e s z ł a , j e d n a k z b y t p ó ź n o . „ O g ie ń ” , z n a j ą c y d o s k o ­ p u k a ł n i e ś m i a ł o d o d r z w i k a n c e la r ii. Z a p r o s z o n y g r o m ­
n a l e t e r e n , p o t r a f ił j u ż w y p r o w a d z i ć z o k r ą ż e n ia s w y c h k im : „ w e j ś ć ” — u c h y l i ł d r z w i i p r z e s t ą p ił p r ó g . P r z y
lu d z i. W o j s k o s z ł o j a k i ś c z a s ic h t r o p e m , a l e w o k o li­ b iu r k u s i e d z ia ł ty lk o je d e n m i li c j a n t , A dam B ia ła s .
cach H a r k lo w e j n a tk n ę ło się na za sa d zk ę i z o s t a ło P iz y b y ly p r z e d s t a w i ł s i ę i p o p r o s ił o n a p is a n ie p o d a ­
o s t r z e la n e z broni m a s z y n o w e j . Z a n im w śró d g łę b o ­ n i u . K i e d y m i l i c j a n t u j ą ł p ió r o i p o c h y l i ł s i ę n a d k a r t ­
k ic h z a s p ś n i e ż n y c h z m ę c z o n e p o d o d d z ia ły z d ą ż y ł y r o z ­ k ą p a p ie r u , n a g l e u s ł y s z a ł n a d g ł o w ą : „ R ę c e d o g ó r y ! ” ,
p o z n a ć te r e n i p r z y g o to w a ć s ię d o w a lk i, „ O g ie ń ’ p r z e ­ R z e k o m y G ó r a l s t a ł, n i c z y m k o w b o j, z d w o m a p is to ­
p ad ł w górach. le t a m i w r ę k a c h , m i e r z ą c w B ia ła s a .
W c ią g u s t y c z n ia i lu te g o s z ły w góry n a stęp n e — W sta ć! Pod śc ia n ę ! — p a d ły d a ls z e rozkazy,
w ypraw y, o b sa d zo n o w o js k ie m z n a n e p r z e j ś c ia l e ś n e , n p o t e m r o z le g ł s i ę e s t r y , p r z e c i ą g ły g w iz d .
d r o g i, m o s t y , l e c z „ O g n ia ” n i e u d a ło s i ę o s a c z y ć . A o n P o ste r u n e k z a r o ił s i ę od „ O g n io w c ó w ” . Z a b ie r a li
r o b ił sw o je . w sz y stk o : b roń , m undury, d o k u m en ty . G dy o p u ś c ili
19 s t y c z n ia n a p a d ł n a p o s te r u n e k M O w N ie d z ic y , k a n c e la r ię , B ia ł a s r z u c ił s i ę d o t e l e f o n u , ż e b y p o w ia d o ­

162 163
m ić o n a p a d z ie K om endę P o w ia to w ą . N ie z a u w a ż y ł, b y ł n ie ty lk o p r o b le m b a n d y ty z m u , n ap ad ów i m or­
ż e j e d e n z n a p a s t n ik ó w z a w r ó c ił. B i a ł a s o t r z y m a ł c io s d erstw , a le coś w ię c e j — m ocne i o stre n a r z ę d z ie
W g ło w ę , p o k tó r y m z w a lił s i ę n a p o d ło g ę . K i e d y s i ę w w a l c e p o li t y c z n e j z r o d z ą c ą s i ę n o w ą r z e c z y w is t o ś c ią .
o c k n ą ł, w p o s t e r u n k u n i e b y ło ju ż n ik o g o , a o b o k , n a L ic z o n o n a „ O g n ia ” i s t r a s z o n o „ O g n ie m ” . Z k o le i o n
p o d ło d z e , l e ż a ł r o z t r z a s k a n y a p a r a t t e l e f o n i c z n y . w s w o im f a n a t y z m ie a n ty s o c ja lis ty c z n y m lic z y ł n a p o ­
p a r c ie r e a k c j i. T e d w i e s i ł y u z u p e łn i a ły s i ę i w s p ie ­
S ła n i a j ą c s i ę , w y s z e d ł z b u d y n k u i u d a ł s i ę n a p o c z ­
r a ły w z a j e m n i e .
tę . N a r y n k u n a t k n ą ł s i ę n a z w ło k i k o m e n d a n t a p o s t e ­
W s z y s t k o to s p r a w ił o , ż e z a k r o j o n a n a s z e r o k ą s k a ­
r u n k u , M a r ia n a M a k u c h a , z a b it e g o p r z e d k il k u n a s t o m a
lę d z ia ła ln o ś ć w y j a ś n i a j ą c a , j a k ą p r z e d s i ę w z i ę ły w ła ­
m in u t a m i.
d z e p o l i t y c z n e p o w ia t u , o r g a n iz o w a n ie w i e c ó w i s p o t ­
N ie d łu g o p o te m r o z b i t e z o s t a ły d w a d a ls z e p o s t e ­
k a ń /. lu d n o ś c ią , r o z m o w y i n d y w i d u a l n e — n ie p rzy ­
r u n k i: w P o d w ilk u o r a z w R a b ie W y ż n e j , g d z i e za­
n o s i ły w i e l e k o r z y ś c i.
m o r d o w a n o d w ó c h p r a c o w n ik ó w U B , S t a n i s ł a w a G r o ­
I'..d k o n ie c lu t e g o „ O g ie ń ” p r z y s t ą p ił d o t w o r z e n ia
c h o w s k i e g o i W ło d z i m i e r z a M is t e c k ie g o .
.s /e r o k ic j s i e c i w y w i a d o w c z e j , p o s t a n a w ia j ą c w c ią g n ą ć
Ż n iw o ś m ie r c i o k a z a ło s i ę s t r a s z n e . N a j g o r s z e j e d ­ d o le g o p rzed e w s z y s tk im m ł o d z ie ż . Z g ó r y le ż w y­
n a k b y ł o t o , ż e w a t a ż k a a n i n a m o m e n t n i e o s ł a b ił s w e j z n a c z y ł k il k u m ło d y c h lu d z i, u c z n i ó w s z k ó ł ś r e d n ic h ,
a k ty w n o śc i i w c z a s ie s z a le ń c z y c h w y p r a w d o w io s e k i g r o ż ą c ś m ie r c ią , p o le c i ł k a ż d e m u z n ic h z o r g a n iz o ­
k o n s e k w e n t n i e w y p e ł n i a ! s w ą k r w a w ą z a p o w ie d ź . w a ć d z ie s ię c i o o s o b o w ą g r u p ę w y w i a d o w c z ą .
U w a ż a ł, ż e n i e m a w w o j e w ó d z t w i e s i ł y z d o ln e j d o W k r ó tc e w N o w y m T a r g u a r e sz to w a n o je d n ą z t a ­
z d ła w ie n i a j e g o o p o r u i u n i c e s t w i e n i a g o . P o d c z a s c z ę ­ k ic h g r u p , n a k t ó r e j c z e l e s t a ł s y n „ W a n d y ” , b lis k ie j
s t y c h z b ió r e k w s z y s t k i c h o d d z ia ł ó w s z e r o k o r o z p o w ia ­ „ O g n io w i” k o b ie t y . J ą a r e s z t o w a n o r ó w n ie ż . B y ł a p r z e ­
d a ł o s w o ic h r z e k o m y c h k o n t a k t a c h z A n d e r s e m , o d o ­ s łu c h iw a n a k ilk a k r o tn ie i u ja w n iła c z ę ś c io w o sw o je
la r a c h , p r z y s y ła n y c h mu z z a g r a n ic y na u t r z y m a n ie k o n t a k t y z „ O g n ie m ” . O r z e c z y n a j w a ż n i e j s z e j — r o z ­
b a n d y . Z a p o w ia d a ł z r z u t y b r o n i, l e k a r s t w i a m u n ic j i. m ie s z c z e n iu m e l in „ O g n ia ” , k t ó r y c h u j a w n ie n i e b y ło
P a r o k r o t n ie k a z a ł n o c ą r o z p a la ć n a p o la n a c h o g n is k a s y ­ p o d sta w o w y m w a r u n k ie m s z y b k i e g o u j ę c ia s z e f a b a n ­
g n a li z a c y j n e , a gdy s a m o lo ty n ie n a d la t y w a ły , b a ja ł dy - n ie d o w ie d z ie l iś m y s i ę z je j u s t . N ie c h c ia ła , ja k
o t r u d n o ś c ia c h n a w i g a c y j n y c h w g ó r a c h . to s ię m ó w i, s y p a ć . P o s t a n o w i o n o w ię c w y k o r z y sta ć
O p o w ie ś c i te d o ść szy b k o r o z c h o d z ił y s ię w śró d j e j k o n ta k ty W in n y sp o só b .
m ie s z k a ń c ó w P o d h a la . R o z n o s il i j e p r z e d e w s z y s tk im W W o j e w ó d z k im U r z ę d z ie B e z p i e c z e ń s t w a P u b l i c z ­
c z ło n k o w ie p o d p o r z ą d k o w a n y c h m u g r u p w c z a sie od ­ nego w K r a k o w ie d o jr z e w a ł k o le j n y p la n rozm ów
w ie d z in r o d z in n y c h d o m ó w , łą c z n i c y , m e l in i a r z e , s ł o ­ z „ O g n ie m ” d a j ą c y m u o s t a t n ią j u ż s z a n s ę u r a t o w a n ia
w em , w szy scy , k tó r z y m ie li j a k i k o lw ie k z w ią z e k ż y c ia w ie lu s w o ic h p o d w ła d n y c h i sw eg o oraz sp r o ­
z „ O g n ie m ”. w a d z e n ia s p o k o j u n a c a łe P o d h a le .
O p o w ie ś c i t e r o z n o s i l i i c i , d la k t ó r y c h „ O g i e ń ” to P o s t a n o w io n o j e s z c z e r a z p o k a z a ć m u b e z s e n s t e g o .

164
165
c o r o b i, p r z e k o n a ć g o , j a k b a r d z o s z k o d l i w e j e s t j e g o w a l „ g ó r ę ” . W p r z e c iw n y m w y p a d k u r o z m ó w n ie p o ­
d z i a ł a n i e d la c a ł e g o s p o ł e c z e ń s t w a P o d h a la . d e j m ie .
N i e b y ł a to b y n a j m n ie j p r ó b a p o d d a n ia s i ę , p r o s z e ­ O d p o w ie d ź „ O g n ia ” r o z w a ż o n o n a t y c h m i a s t w g r o ­

n i a „ O g n ia ” . N i k t n i e z a p r z e c z y , ż e w w a l c e b e z p a r d o ­ n ie n a jb a r d z ie j z a in t e r e s o w a n y c h s p r a w ą o f i c e r ó w b e z ­
n o w e j, ja k ą p r o w a d z ili ś m y z „ O g n ie m ” , t r z e b a b y ło p ie c z e ń s t w a , z a c h o w u j ą c j a k n a j d a le j id ą c ą t a j e m n ic ę .
l i c z y ć s i ę z o f i a r a m i p o o b y d w u s t r o n a c h , a t e g o c h c ie ­ N a jw a ż n ie js z y m p y ta n ie m , ja k ie s o b ie w ó w c z a s p o sta ­

l i ś m y u n ik n ą ć z a w s z e l k ą c e n ę , w y k o r z y stu ją c każdą, w i o n o , b y ł o : c z y „ O g n i o w i” m o ż n a z a u f a ć ? A le t e ż n ik t
n a w e t n ik ł ą n a d z ie j ę n a p r z e r w a n ie w a lk i. W n a s z y c h n ie b y ł w s t a n i e n a t o o d p o w ie d z ie ć j e d n o z n a c z n ie . N ic
r ę k a c h b y ła k o b ie t a , k t ó r ą „ O g ie ń ” z n a ł i u f a ł j e j . w ydano w ię c n ik o m u rozk azu . P o s t a n o w io n o , że
P r z e d s t a w io n e j so b ie p r o p o z y c ji p o ś r e d n ic z e n ia p o je d z ie o c h o tn ik n a w ła s n e r y z y k o i że b ę d z ie m u ­

w s p o t k a n iu „ W a n d a ” n i e o d r z u c iła , a l e t e ż p r z y ję ła s i a ł z a u f a ć i „ W a n d z ie ” , i „ O g n i o w i” .
j ą b e z e n t u z j a z m u . W ie d z ia ła , ż e g r a j e s t n ie b e z p i e c z n a . Z ijło .ił n f ic c r ś l e d c z y , d a w n y p a r t y z a n t A L , W ła ­
B y ł a z b y t d o ś w ia d c z o n ą w d z ia ł a ln o ś c i k o n s p ir a c y j n e j , d y sła w C zyż
a b y n i e z d a w a ć s o b i e s p r a w y z t e g o , ż e z a r ó w n o d la — 1 'ry .cm y sl d o b r z e , W ła d e k , z a s t a n ó w s i ę — m ó w i o ­
n i e j , j a k i d la o f i c e r a b e z p ie c z e ń s t w a , k t ó r e g o z a p r o ­ n o m u.
w adzi w g ó r y , d r o g a d o „ O g n ia ” m oże b y ć o s t a t n ią -- P o ja d ę .
w ż y c i u . N i e z n a la z ła w p a m i ę c i a n i j e d n e g o p r z y k ła ­ D łu g o p o t e m r o z m a w ia ł z „ W a n d ą ” o „ O g n iu ” . I n -
du, aby f u n k c j o n a r iu s z o w i b e z p ie c z e ń s t w a czy kom u­ I.‘lo s o w a ł o go w sz y stk o . Do m is ji, k tó r e j się p o d ją ł,

k o lw ie k z w ią z a n e m u w ja k iś sp o s ó b z ty m urzędem c h c ia ł b y ć p r z y g o t o w a n y j a k n a j l e p ie j .
D o s p o t k a n ia te g o p r z y g o t o w y w a ł s i ę t e ż „ O g i e ń ” .
u d a ło s i ę w y j ś ć c a ło z r ą k „ O g n ia ” . Z d e c y d o w a ł a s i ę
j e d n a k p o ś r e d n ic z y ć , lic z ą c n a to , ż e b y ła „ O g n i o w i” ..lo o t y m d o w i e d z i e l i ś m y s i ę d o p ie r o d o s ł o w n i e n a p a r ę
w ie r n a o d l a t i n i g d y g o n i e z a w io d ła , n i e p o w in ie n g o d z in p r z e d m a j ą c y m n a s t ą p ić w y j a z d e m C z y ż a w g ó ­

w i ę c j e j p o t r a k t o w a ć t a k b e z w z g lę d n ie , j a k in n y c h . ry-
O k o ło p ó łn o c y z 2 3 n a 24 m a rca b y ły p r a c o w n ik
K t ó r e g o ś d n i a p o s z ł a w g ó r y . Z a ż ą d a ła j e d y n i e , a b y ,
n iW w N ow ym T argu Jan W a c ła w e k , z w o ln io n y
w c z a s i e g d y b ę d z i e u „ O g n ia ” , n i e o r g a n iz o w a n o o b ­
ł a w . W r ó c iła p o d w ó c h d n ia c h s p o k o j n a i z a d o w o lo n a . . p i.« v w z w ią z k u z p o d e j r z e n ia m i w s k a z u j ą c y m i n a j e ­

M ia ła z c s o b ą w ła s n o r ę c z n ie n a p is a n y p r z e z „ O g n ia ” n o p o w ią z a n ie z „ O g n ie m ” , w y k o r z y s t u j ą c s w e d a w n e

lis t , w k tó r y m te n z g a d z a ł s ię n a s p o tk a n ie z o fic e r e m k o n t a k t y , p r z e d o s t a ł s i ę p o d s t ę p n ie d o a r e s z t u i w y p u ś c i ł

b e z p ie c z e ń s t w a . „ O g i e ń ” p is a ł:
P r o s z ę s ię z g ło s ić 24 m a r c a 1946 r o k u n a g o d z in ę 12. Sj>okóJ
z a p e w n io n y . S ło w o p a r ty z a n c k ie . „ O g ie ń ’.
p r z e b y w a j ą c ą t a m o d p a r u d n i C z e s ła w ę P o la c z y k ó w n ę .
D z ie w c z y n a t a , c ó r k a m i e j s c o w e g o r e s t a u r a t o r a , k t ó r y
u „ O g n ia ” n o s i ł p s e u d o n i m „ D z ia d e k ” , o d d łu ż s z e g o c z a ­
s u u t r z y m y w a ł a b li s k i k o n t a k t z w a t a ż k ą , s p e ł n ia j ą c r o ­

W r ę c z a j ą c „ W a n d z ie ” l i s t d o d a ł j e s z c z e , a b y o f i c e r le n i e t y l k o łą c z n i c z k i. C z y ż z n a l ją , r o z m a w ia ł z n ią

b e z p ie c z e ń s t w a , k t ó r y d o n i e g o p r z y j d z ie , r e p r e z e n t o - i b y ł obecny p rzy jej p r z e s łu c h a n iu . N i e u le g a ło zaś

107
166
 w ą t p li w o ś c i, ż e u c i e k i n i e r z y p o s z l i b e z p o ś r e d n io d o o b o - s c h w y t a ć . B y ł p r z e k o n a n y , ż e to , c z e g o s i ę p o d ją ł, b ę ­
z u ..O g n ia '’ i C z y ż , j a k o j e d e n z p r z e s ł u c h u j ą c y c h , m ó g ł d z ie b a r d z o t r u d n e . S z e d ł n a r o z m o w y , a l e w k ie s z e n i
b y ć r o z p o z n a n y i z z e m s t y z a b i t y . M im o t y c h n ie p o ­ j e g o p ła s z c z a s p o c z y w a ł n i e w i e l k i p i s t o l e t w a lt e r , k tó r y
m y ś l n y c h o k o li c z n o ś c i i n i e w e s o ł e j p e r s p e k t y w y n ie z a ­ z a b r a ł n a p o le c e n i e p r z e ło ż o n y c h . D o o s t a t k a n i e b y ł
w a h a ł s i ę i p o s t a n o w i ł w y p e ł n i ć z a d a n ie . p e w ie n , c z y r o b i d o b rze, a le r o z k a z z a stę p c y W U B P ,
P r z e d sa m y m w y ja z d e m w G o rce z a m k n ą ł s ię w p o ­ J ó z e fa Ś w ia tły , b y ł w y r a ź n y .
k o j u i n a p is a ł l i s t d o ż o n y m i e s z k a j ą c e j w B ie l s k u . S p o ­ „W anda” o c z e k iw a ła C zyża w s w o im m i e s z k a n iu .
d z i e w a ł a s i ę ic h p ie r w s z e g o d z ie c k a . Ż e g n a ł s i ę z n ią , U b r a n a i g o to w a d o d r o g i o d d łu ż s z e g o j u ż c z a s u k r ą ż y ­
d a w a ł r a d y , p o c ie s z a ł. L is t . p ie n i ą d z e , d o k u m e n t y , s ł o ­ ła n ie s p o k o j n ie p o p o k o ju , s t a w a ł a p r z e d o k n e m , o b s e r ­
w e m w s z y s t k o , c o p o s i a d a ł, z o s t a w i ł k o le d z e z p r o ś b ą , w o w a ł a u li c e m i a s t e c z k a . C h c ia ła w ie d z ie ć , c z y K u r a ś je j
a b y w w y p a d k u ś m i e r c i p r z e k a z a n o ż o n ie . w i e r z y , c z y b ę d z i e la k , j a k o b ie c a ł — ż e j e g o lu d z ie p o ­
W p ię k n e s ł o n e c z n e p r z e d p o łu d n i e 2 4 m a r c a 1 9 4 6 r o ­ zostan ą w górach
k u w w o j s k o w y m m u n d u r z e z d y s t y n k c j a m i p o r u c z n ik a , P o d o b n ir j a k n ic d o w ie r z a ła K u r a s io w i, n i e d o w ic -
w n a r z u c o n y m n a w ie r z c h c y w iln y m p ła s z c z u W ła d y ­ r /u ł a i dnuiU M s t r o n ie . K a ż d e p o j a w ie n i e s i ę n a u li c y
s ła w C z y ż o p u ś c ił b u d y n e k u r z ę d u w N ow ym T argu. ż o łn ie r z a , k a ż d y p r z e j e ż d ż a j ą c y s a m o c h ó d p r z y k u w a ły
W ie d z ia ł, ż c z r o b io n o w s z y s t k o , a b y z a p e w n ić m u m a k ­ je j uw agę. Z a d a w a ła so b ie p y ta n ie : — G d z ie ja d ą ?
s im u m b e z p ie c z e ń s t w a : w k o s z a r a c h z a t r z y m a n o w s z y ­ A m o ż e l o o b ła w a ? P o d s t ę p U B ?
s t k ie je d n o s tk i K B W , a z te r e n u w y c o fa n o w s z y s tk ic h O d e t c h n ę ła , g d y w d r z w ia c h s t a n ą ł C z y ż . J e g o s p o ­
f u n k c j o n a r iu s z y urzędu i K om endy P o w ia to w e j MO. k ó j i o p a n o w a n ie p r z y w r ó c ił y j e j r ó w n o w a g ę . P r z y n i o ­
N ie m ó g ł je d n a k o p ę d z ić s i ę m y ś l i : j a k p r z y jm ie go s ł a b u t e l k ę w ó d k i i n a la ł a d w a k ie lis z k i.
„ O g ie ń ” ? S z e d ł p r z e c i e ż n a s p o t k a n ie z c z ł o w i e k i e m , d la — N a s z c z ę ś c ie , p o r u c z n ik u — p o w ie d z ia ł a , u n o s z ą c
k t ó r e g o l i s t w r ę c z o n y ..W a n d z ie ” m ó g ł b y ć t y l k o k a p r y ­ s w ó j k ie lis z e k .
s e m . z a b a w ą , n i e m a j ą c ą w i ę k s z e g o z n a c z e n ia . — N a s z c z ę ś c ie , p a n i „ W a n d o ” .
„ O g n ia ” n i e w i d z i a ł j e s z c z e n ig d y , n i e z n a ł s p o s o b u W k r ó tc e je d n o k o n n ą g ó r a ls k ą dorożką w y j e c h a li
j e g o m ó w ie n ia , z a c h o w a n ia s ią . W ie d z ia ł o n im j e d y n i e o b o y /. N o w e g o T a r g u w s t r o n ę K o w a ń c a . P o g o d z in ie
to , c o z d o ła n o u z y s k a ć o d p r z e s ł u c h iw a n y c h w u r z ę d z ie j u . d s d o r o ż k a r z z a t r z y m a ł k o n ia . D a le j n ic d a ło s i ę j e ­
c z ło n k ó w j e g o z b r o j n e j g r u p y , w c z a s i e r o z m ó w z m i e j ­ c h a ć . P o s z li t e r a z p ie c h o t ą g łę b o k i m j a r e m o s ł o n ię t y m
s c o w y m i G ó r a la m i i o d „ W a n d y ” . A w r e la c j a c h t y c h z d w ó c h s t r o n z a l e s i o n y m i z b o c z a m i. P o p r z e j ś c iu o k o ło
lu d z i „ O g ie ń " p o j a w i a ł s i ę z a w s z e j a k o k t o ś , k o g o n ie j e d n e g o k il o m e t r a u s ł y s z e l i p o j e d y n c z e s t r z a ły . D o c h o ­
s p o s ó b w y p r o w a d z i ć w p o le , p o d e j ś ć s p r y t e m , k o g o n i e d z i ł y z d a le k a , g d z i e ś z w i e r z c h o ł k a g ó r y , i n a j p r a w d o ­
d a s i ę z w a lc z y ć ż a d n y m z e z n a n y c h u r z ę d o w i s p o s o b ó w . p o d o b n ie j b y ł t o s y g n a ł p la c ó w k i o b s e r w a c y j n e j w y s t a ­
I c h o ć d a le k i b y ł o d t e g o , ż e b y w i e r z y ć w e w s z y s t k i e te w io n e j p r z e z „ O g n ia ” .
o p o w i e ś c i , b y l r e a lis t ą . Z n a ł d o t y c h c z a s o w e a k c j e „ O g ­ P o w y j ś c i u z w ą w o z u z n a le ź li s i ę n a z a ś n ie ż o n e j p o ­
n ia ” , j a k r ó w n i e ż w y s i ł k i , j a k i e p r z e d s ię b r a n o , a b y g o la n i e . Z b o k u , n ie d a l e k o d r o g i, s t a ł a s a m o t n a d r e w n ia n a

m 169
 c h a łu p a i w t y m k ie r u n k u „ W a n d a ” p o p r o w a d z iła C z y ż a . — C h c ia łe m z p a n e m p o r o z m a w ia ć b e z ś w ia d k ó w —
W ła ś c ic i e le m o b e j ś c ia b y ł G ó r a l B u la . W o k ó ł d o m u k r ę ­ p o w ie d z ia ł C zyż.
c i ł o s i ę k ilk u u m u n d u r o w a n y c h o s o b n i k ó w w s t o p n ia c h — P roszę b ardzo. Z e m n ą p o z o s t a n ie j e d n a k m ój
p o d o f i c e r s k ic h i u z b r o jo n y c h w broń a u to m a ty c z n ą . a d iu t a n t.
D o w o d z i ł n im i „ Ś m ig ły " , k t ó r y p i e r w s z y p r z y w i t a ł s i ę „ O g ie ń ” o d p r a w ił p o z o s t a ły c h , p o c z y m u s i e d li n a
z C z y ż e m . „ W a n d a ” z a c h o w y w a ł a s i ę b ie r n ie . N a s t ę p n ie z g a r n ię t e j p o d ś c i a n ą s ło m ie .
„ Ś m i g ł y ” z a p r o w a d z ił o b y d w o j e d o i z b y , p r o s z ą c , a b y — P r o s z ę ... — „ O g ie ń ” p o d s u n ą ł C z y ż o m p a p ie r o ś ­
z a c z e k a li. Z a p y t a ł p r z y t y m C z y ż a , c z y m a b r o ń . n ic ę .
— T a k , w a lt e r a . Z a p a lili.
— P r z e c h o w a m g o n a c z a s s p o t k a n ia . P r o s z ę m i g o — A m o ż e n a p i j e s i ę p a n w ó d k i, p o r u c z n ik u ?
oddać. — D z ię k u j ę . O m ó w im y s p r a w y n a tr z e ź w o .
C z y ż w r ę c z y ł p i s t o l e t „ Ś m ig łe m u " , k t ó r y w y s z e d ł , D obrze W o b e c le g o s łu c h a m . Z j a k im i w a r u n k a ­
z o s ta w ia ją c g o s a m n a sa m z „ W a n d ą ”. P o u p ły w ie p ó ł m i p .in p r z y c h o d z i?
g o d z i n y w r ó c i ł i p o p r o s ił ic h z e s o b ą . P o s z li j e s z c z e o k o ło W arunki n a stę p u ją c e : p ie r w s z y — w y jś c ie
p i ę ć s e t m e t r ó w w g ó r ę i z n ó w k a z a n o i m c z e k a ć k il k a ­ / drugi - c a ł k o w i t e z d a n ie b r e n i, t r z e c i — n i e ­
n a ś c ie m in u t w baców ce, w k t ó r e j n i e b y ło n ic , p o z a z w ło c z n e z a p r z e s t a n ie z b r o j n e j w a lk i.
r e s z t k a m i s t a r e j , s t ę c h łe j s ło m y . — T o w sz y stk o ?
Z j a w ił s i ę w r e s z c ie J ó z e f K u r a ś — „ O g i e ń ” . W y s o k i, — T ak.
b a rczy sty , w w o jsk o w e j cza p ce, ta k zw anej p o łó w c e , •— P a n i e p o r u c z n ik u — „ O g ie ń ” m ó w ił p o w o li,
sp od k tó r e j w y m y k a ły się k o sm y k i ja sn y c h w ło s ó w . z n a m y s łe m — p ie r w s z y c h d w ó c h p u n k t ó w n a r a z ie n ie
M ia ł o p a lo n ą tw a r z , o k o lo n ą j a s n ą , r y ż a w ą b r o d ą , n o s o r ­ m o g ę p r z y j ą ć . J e ż e l i n a t o m ia s t c h o d z i o p u n k t t r z e c i, to
li, m u n d u r z d y s t y n k c j a m i p o r u c z n ik a , m o c n o o p in a j ą c y m o g ę z a r ę c z y ć , ż o z a p r z e s t a n ę z a b ij a ć f u n k c j o n a r iu s z y
s z e r o k i to r s , z a p a s e m g r a n a t i p is t o le t , n a p le c a c h p e ­ b e z p ie c z e ń s t w a . D o r a b u n k ó w , j a k i e m a j ą m i e j s c e w p o ­
p e s z ę . P o p a t r z y ł c h w i l ę n a C z y ż a , u ś m ie c h n ą ł s i ę le k k o w ie c ie n o w o ta r s k im , n ie p r z y z n a ję s ię D o k o n u j ą ic h
i w y c i ą g n ą ł r ę k ę n a p o w it a n ie . b a n d y . M o je o d d z ia ły p a r t y z a n c k i e n i e m a j ą z t y m n ic
— D z ie ń d o b r y , p o r u c z n ik u . C ó ż t o p a n t a k z b la d ł? w s p ó ln e g o . P r o s z ę m i d a ć w o ln ą r ę k ę , a r o z p r a w ię s ię
— M y ś lę , ż e r o z u m i e p a n s y t u a c j ę , w j a k ie j s i ę z n a ­ z k a żd ą z ty c h b an d . T o ty le , c o d o p a ń s k ic h w a r u n k ó w .
la z łe m — o d p a r ł C zy ż. P r o sz ę te r a z w y s łu c h a ć m o ic h : p ie r w s z y — u s u n i ę c ie
— G w a r a n t o w a łe m p a n u b e z p ie c z e ń s t w o . A o t o m ó j z p o w ia t u n o w o ta r s k ie g o w s z y s tk ic h w o jsk KBW do
a d iu t a n t . d n ia 27 m a r c a 1946 ro k u ; d r u g i — z w o ln ie n ie z w ię z ie ­
Z z a p l e c ó w „ O g n ia ” w y s u n ą ł s i ę w y s o k i m ł o d y m ę ż ­ n ia k il k u m o ic h ż o łn ie r z y (w y m ie n ił s z e ś ć n a z w is k ) :
c z y z n a w c y w i l n y m u b r a n iu b e z b r o n i. tr z e c i — u s u n ię c ie z p o w ia tu d o d n ia 27 m a r c a 1 9 4 6 r o ­
— „ H e r k u le s ” je ste m — p o w ie d z ia ł i p od ał ręk ę ku w s z y s tk ic h p r a c o w n ik ó w U rzędu B e z p ie c z e ń s t w a
C z y ż o w i. p r z y b y ł y c h z K r a k o w a ; c z w a r t y — n a t y c h m ia s t o w e w y ­

170 171
s ie d le n ie z N o w e g o T a rg u w s z y s tk ic h Ż y d ó w , w prze­
— J e ż e l i b ę d z ie p a n u w a ż a ł z a k o n ie c z n e s p o t k a ć
c i w n y m r a z ie w y t ę p i ę ic h b e z lit o ś n ie .
s ię ze m ną p o n o w n ie — p o w ie d z ia ł n a z a k o ń c z e n ie
M ilc z e li c h w ilę .
„ O g i e ń ” — to p r o p o n u j ę t e n s a m s p o s ó b — p r z e z „ W a n ­
— N ie c h s i ę p a n z a s t a n o w i — p o d j ą ł C z y ż . — N ie
d ę”.
ż ą d a m o d p o w ie d z i n a t y c h m ia s t .
W y p r o w a d z ił p o t e m C z y ż a z s z a ł a s u i z l e c ił „ Ś m i g łe ­
— To m o je o s ta tn ie sło w o — rzekł tw a r d o
m u ”, żeby razem ze sw o ją grupą o d p r o w a d z ił j e g o
„ O g i e ń ” . — N i e p o d e j m ie c ie d y s k u s j i, t o w a s z a s p r a w a .
i „ W a n d ę ” w p o b liż e N o w e g o T a r g u .
N ie c h p a n p a m ię t a , ż e w o j n a w y b u c h n i e la d a m o m e n t ,
„ Ś m i g ł y ” , id ą c s a m n a s a m z C z y ż e m , s z e p t e m p y ­
a w t e d y w a s , k o m u n i s t ó w , g ła d k o w y k o ń c z y m y .
t a ł o w a r u n k i u j a w n i e n i a s ię . T e n s y n b o g a t e g o h a n d la ­
M ilc z a ł c h w i l ę , w p a t r z o n y w z b u tw ia łą ś c ia n ę b a ­
rza k o ń m i o p ły w a ł k ie d y ś w e w s z y s tk o . S k o ń c z y ł g i­
c ó w k i.
m n a z j u m , b y ł p r z e z k ilk a m i e s ię c y e l e w e m s z k o ł y o f i -
— F a n , p o r u c z n ik u , w i e , ż e w c z o r a j r o z b iłe m w a s z
n - r .k i r j w W o r . / i i w l e , a l e n a p a d ł n a w y k ł a d o w c ę i m u -
a r e sz t w N o w y m T a r g u i u w o ln iłe m s w o j ą łą c z n ic z k ę .
•,m l u c ie k a ć . S p r ó b o w a ł w i ę c c h l e b a b a n d y c k ie g o , l e c z
N i e w i e m , c z y j ą p a n z n a , c z y n ie , a l e p r o s z ę p o w ie d z ie ć
n i e /.l a m a k o w a ł w n im .
t e m u s k ...s y n o w i ś l e d c z e m u , k t ó r y j ą p r z e s ł u c h iw a ł, ż e
— „ O g ie ń " nas te r r o r y z u je , je ste śm y w c ią g ł y m
n i e d ł u g o p o ż y j e . A t e n , c o z n ią p r z y s z e d ł , to w a s z ? C o ?
s l r a c h u , z a w s z e n i, b e z ż a d n y c h p e r s p e k t y w — m ó w ił
O c z y w i ś c i e p a n m i t e g o n ic p o w ie . P o d o b a ły m u s i ę g ó ­
z p r z e j ę c ie m .
r y , w i ę c g o w n i c h z o s t a w i łe m . J e ż e l i c h c e c i e m o ż e c i e
g o s o b i e z a b r a ć . J e s t n a S t a r y c h W ie r c h a c h , z a k a p lic z k ą . C z y ż b y ł u w a ż n y . N i e w ie d z ia ł , c z y „ Ś m i g ł y ” m ó w i

N i e z a k o p y w a liś m y g łę b o k o , s z k o d a b y ł o c z a s u . s z c z e r z e , c z y p r o w o k u j e . O d p a r ł w i ę c o g lę d n ie :

C zyżem w s t r z ą s n ą ł d r e s z c z . W y s t a r c z y ło , ż e b y ko­
b ie t a ta t e r a z w e s z ł a i z o b a c z y ła g o . N a s z c z ę ś c ie „ O -
g ie ń ” n ie z a u w a ż y ł z d e n e r w o w a n ia , a j e ś li n a w e t co ś
s p o s t r z e g ł, to z ł o ż y ł to n a k a r b n ie c o d z i e n n e g o s p o t k a ­
n ia .
Z a p a d a ł m r o k , g d y s i ę p o ż e g n a li.
— P r o s z ę , p o r u c z n ik u , z o s t a w i ć m i s w o j e g o w a lt e r a .
N a p a m ią t k ę ... — d o d a ł z ło ś li w i e .
— J e ż e l i s o b i e p a n ż y c z y i p o d o b a s i ę p a n u , to p r o s z ę
b ard zo.
— J e s z c z e j e d n o — „ O g i e ń ” w c ią ż t r z y m a ł w s w o ­
je j w ie l k i e j d ło n i r ę k ę C z y ż a — N ie c h p a n s o b i e z a p a ­
m i ę t a , ż e d o m n i e n i e p r z y c h o d z i s i ę z b r o n ią .
P u ś c i ł d ło ń C z y ż a i z a ło ż y ł r ę c e z a s i e b ie .
— W ie p a n , g d z i e j e s t u r z ą d , p r o s z ę p r z y j ś ć i u j a w ­
n ić s ię .
O ty m , ż e „ Ś m ig ły ” m ó w i p r a w d ę , p r z e k o n a ł s ię d o ­
p ie r o p ó ź n ie j , g d y t e n p r z y j e c h a ł d o u r z ę d u w r a z z c a łą
s w o ją g r u p ą i z ło ż y ł b ro ń .
F o p o w r o c ie d o N o w e g o T a r g u C z y ż n ie z w ło c z n i e
w y j e c h a ł d o W U B P w K r a k o w ie , g d z i e z ło ż y ł n a j p ie r w
u s t n ą , p ó ź n ie j z a ś p is e m n ą r e la c j ę s z e f o w i u r z ę d u , m a ­
j o r o w i J a n o w i B ie l e c k ie m u , i j e g o z a stę p c y , m a jo ro w i
J ó z e f o w i Ś w i a t ł e . P o i n f o r m o w a ł ic h o t y m , ja k „ O g i e ń ”
p r z y j ą ł n a s z e w a r u n k i, j a k i e m i a ł z a s t r z e ż e n ia o r a z j a ­
k ie w y s u n ą ł ż ą d a n ia z e s w e j s t r o n y .
T r u d n o m i d z iś s t w i e r d z i ć , j a k ó w c z e s n e k ie r o w n i­
c t w o W U B P p r z y j ę ł o i o c e n ił o t ę w y p r a w ę i r o z m o w y

172 173
z „ O g n ie m " . P r a w d ą j e s t , ż e w p r z e s z ł o ś c i „ O g ie ń " o d ­ n i e t y l e b e z s e n s o w n e , c o ś m ie s z n e . Z a p y t a n o g o p o p r o ­
c in a ł s ię o d k o n ta k tó w z u r z ę d e m , le c z te r a z sk ło n n y stu :
b y ł k o n t a k t y t e p o d t r z y m a ć i w y k a z a ł c h ę ć d o d a ls z y c h — J a k t o s i ę s t a ło , ż e w r ó c i l i ś c i e ż y w y i c a ł y ? D l a ­
rozm ów . c z e g o d o b r o w o ln ie p r z e k a z a li ś c i e b r o ń „ O g n io w i" ?
D ia lo g j e d n a k p r z e r w a n o . D la c z e g o ? B y ć m o ż e w p ł y ­ C z y ż , ja d ą c w g ó r y , b y n a j m n ie j n i e m i a ł z a m ia r u z a ­
n ą ł n a to d a ls z y r o z w ó j w y p a d k ó w , a z w ła s z c z a a r e s z t o ­ b ie r a ć z e s o b ą b r o n i, a l e z r o b ił t o n a w y r a ź n e p o le c e n i e
w a n ie je d n e g o z c z ło n k ó w o d d z ia ł u „ O g n ia ” , S ta ­ Ś w ia t ł y .
n is ła w a Z a w isz y , k tó r y znał lo k a l iz a c j ę g łó w n e g o — G dy z o b a c z y c ie , to w a r z y sz u , „ O g n ia ” , przy
bunkra i z o b o w ią z a ł się p o d p r o w a d z ić w te n r e jo n p ie r w s z e j o k a z j i s t r z e l c i e m u w ł e b — d o r a d z a ł w t e d y
w o jsk o . C zyżow i p ó ź n ie js z y z d r a jc a P o ls k i, p r a w d o p o d o b n ie
P o s ia d a j ą c w ię c m o ż l iw o ś c i u z y s k a n ia n ie z w y k le j u ż w ó w c z a s z w ią z a n y o r g a n iz a c y j n ie lu b p r z y n a j m n ie j
cennych in f o r m a c j i , m j r B i e l e c k i l i c z y ł n a j p r a w d o p o ­ u< / u c i o w o /, m i« ,id z y n a r o d o w y m s y j o n iz m e m .
d o b n ie j n a t o , ż e „ O g ie ń ” n i e p o t r a f i m u s i ę j u ż w y ­
C /.y /, [K iz b a w io n y b r o n i, n i e m ó g ł s t r z e lić . P r z e s i e ­
m knąć. Z a p o m n ia ł je d n a k o je d n y m , a m i a n o w i c ie
d z ia ł / a to s z e ś ć m i e s i ę c y w a r e s z c i e j a k p r z e s t ę p c a , z o -
o ty m , że w a t a ż k a le p i e j zn a ł te r e n n iż k to k o lw ie k
s i u w i w s z y ż o n ę z m a l e ń k im d z ie c k i e m b e z ś r o d k ó w d o
w W U B P i P U B P , u m ia ł w a lc z y ć w g ó r a c h i j u ż n ie ­
ż y c ia .
je d e n raz b y ł w o k r ą ż e n iu . P o z a t y m z im a i g łę b o k i e
W ła d y s ła w C z y ż , p o m im o w i e l u u p o k o r z e ń , p o z o s ta ł
ś n i e g i p o w a ż n ie u t r u d n i a ły p r z e m a r s z e w o j s k a .
w u r z ę d z ie i p o la t a c h c ię ż k i e j , n is z c z ą c e j z d r o w ie p r a ­
W d n iu , w k t ó r y m m ia ł d a ć o d p o w ie d ź „ O g n i o w i” ,
c y (K lszed ł n a r e n t ę w s t o p n iu m a j o r a . O b e c n ie m i e s z k a
o s o b i ś c i e p o p r o w a d z ił w g ó r y k i l k u s e t o s o b o w ą o b ła w ę .
W W a r s z a w ie .
P o d w ó c h d n ia c h b łą d z e n i a w ś r ó d g łę b o k i c h z a s p w o j ­
Ś w i a t ł o s z y k a n o w a ł i in n y c h o d d a n y c h p r a c o w n ik ó w
s k o w r ó c iło d o N o w e g o T a r g u z n ic z y m . P o d c z a s t e g o
m a r s z u Z a w is z a w i d z ą c z m ę c z e n i e p o d o d d z ia łó w , p c h n ą ł b e z p ie c z e ń s t w a , b y ł y c h a lo w c ó w i k a p e p o w c ó w . P o d o b n y

p il n u j ą c e g o g o ż o łn ie r z a i r z u c ił s i ę d o u c ie c z k i. T r a f io n y lo s , j a k C z y z a , s p o t k a ł S t a n i s ł a w a R in g e r a , k t ó r y p r z e z

s e r i ą z a u t o m a t u , z m a r ł p o p r z e w i e z i e n i u g o d o s z p it a la . k r ó t k i c / a s p e łn i ł o b o w ią z k i s z e f a P U B P w N o w y m T a r -
T a d e c y z j a m a j o r a B i e l e c k i e g o p r z e s ą d z iła o d a ls z y c h k>i, 0 1 , 1/. j e d n e g o /. g ł ó w n y c h a u t o r ó w „ r o z p r a c o w a n ia ”

l o s a c h r o z m ó w z „ O g n ie m ” . „ O g n ia " , A d a m a P o d s t a w s k i e g o .
Z n a m z w ła s n e g o d o ś w ia d c z e n i a w y p a d k i , k ie d y r o z ­ B ę d ą c w o w y m c z a s i e s z e f e m U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a
m o w y t a k i e p r z y n o s i ły p o ż ą d a n e e f e k t y i d o p r o w a d z a ły w L im a n o w e j , s i l ą r z e c z y m u s ia łe m k o n t a k t o w a ć s i ę z e
d o u j a w n ie n i a s i ę b a n d y i z a p r z e s t a n ia n a p a d ó w . W w y ­ Ś w ia tłą bardzo c z ę sto . S p o ty k a łe m g o n a odpraw ach,
p a d k u „ O g n ia ” z b y t w c z e ś n i e z r e z y g n o w a n o z te j s z a n ­ r o z m a w ia ł e m z n i m t e l e f o n i c z n i e i j u ż w ó w c z a s c z u lc m ,
s y , a w o b e c C z y ż a w y s u n ię t o z a r z u t, ja k o b y s w o ją w y ­ ż e j e s t to k t o ś z u p e ł n i e i n n y n iż m y , k t ó r z y p r z y s z l iś m y
p raw ę do „ O g n ia ” w y k o r z y s t a ł d o n a w ią z a n ia z n im d o u r z ę d u z p o b u d e k p a t r i o t y c z n y c h i id e o w y c h , j a k o
b li ż s z y c h , p o z a s ł u ż b o w y c h k o n t a k t ó w . U z a s a d n ie n i e b y ło ż o łn i e r z e A L .

174 175
 Ś w i a t ł o u m i a ł p i ę k n i e i in t e r e s u j ą c o m ó w ić , m i a ł t u ­
p e t i lu b i ł l u d z i u s ł u ż n y c h , o g ię t k im g r z b ie c ie .“
P o ty m w y d a r z e n iu n a le ż a ł o s i ę s p o d z i e w a ć , ż e „ O -
g i e ń ” w z m o ż e s w o j e a k c j e t e r r o r y s t y c z n e . I ta k s i ę t e ż
s t a ło . N ie b y ł o t e r a z d n ia , ż e b y n i e s p o w o d o w a ł r o z le w u
k r w i lu b n ie d o k o n a ł n a p a d u r a b u n k o w e g o . N ie b a c z y ł
n a n ic , n i e l i c z y ł s i ę n a w e t z im m u n it e t e m d y p lo m a t y c z ­
n y m . B e z ż a d n y c h s k r u p u ł ó w z a t r z y m a ł n a s z o s ie z a ­
k o p ia ń s k ie j w d n i u 1 8 k w ie t n i a s a m o c h ó d a m b a s a d o r a
S z w e c j i i z r a b o w a ł m u r z e c z y o s o b is t e .
N a p a d a ł n a k a s y k o le j o w e i a m b u la n s e p o c z to w e , n a
in s t y t u c j e p a ń stw o w e i n a o so b y p r y w a tn e . R a b o w a ł
w s z y s t k o : o d p i e n i ę d z y i g a r d e r o b y p o b y d ło i k o n ie .
2 0 k w i e t n i a w g o d z in a c h p r z e d p o łu d n i o w y c h , n a c z e ­ J a n (invulH —„Karol" C z e s ła w K o w a le w s k i— „K o-
l e k i l k u d z ie s ię c i u z b r o j n y c h lu d z i, z j a w i ł s i ę w p o b liż u czes”

N o w e g o T a rg u . D o m ia s ta b a ł s i ę w e jś ć . J e g o p o d k o m e n ­
dni z a ję li sta n o w isk a w z d łu ż drogi prow adzącej do
W a k s m u n d u i K r o ś c ie n k a . Z a t r z y m y w a l i i le g i t y m o w a li
W s z y s t k ic h . P o k i l k u n a s t u m i n u t a c h w ic h r ę c e w p a d ł
f u n k c j o n a r iu s z P U B P , Z y g m u n t B y c z e k , k t ó r e g o z a r a z
z a s t r z e lili. W ty m sa m y m c z a s ie „G roźny” sc h w y ta ł

* T r u d n o n ie w s p o m n ie ć t u p o k r ó tc e , j a k p o to c z y ły s ię d a ls z e
lo s y ty c h lu d z i.
J ó z e f Ś w ia tło o p u ś c ił K r a k ó w w 1918 r o k u . W y je c h a ł do
W a r s z a w y i t a m o b j ą ł s ta n o w is k o w i c e d y r e k to r a X D e p a r t a ­
m e n t u w ó w c z e s n y m M in is te r s tw ie B e z p ie c z e ń s tw a P u b lic z n e g o .
W r o k u 1954 p o p r z e z B e r l i n Z a c h o d n i p r z e s z e d ł d o N R F .
O z d r a d z ie Ś w i a t ł y u s ły s z a łe m n a n a r a d z i e w W a rs z a w ie ,
w k t ó r e j w z ią łe m u d z ia ł ja k o k i e r o w n ik W o je w ó d z k ie g o U rz ę d u
d o S p r a w B e z p ie c z e ń s tw a w K ie lc a c h . W r ó c iłe m w ó w c z a s m y ­
ś la m i d o K r a k o w a , d o m o ic h w ł a s n y c h s p o s tr z e ż e ń s p r z e d k i l ­
k u l a t , i t e r a z d o p ie r o m o g łe m z ro z u m ie ć , że o b c o ś ć t e g o c z ło ­
w ie k a s p r a w o m p o ls k im j u ż w ó w c z a s b y ła w y r a ź n a .
P rz e ło ż o n y Ś w ia tły , J a n B ie le c k i, w d r u g i e j p o ło w ie 1946 r o ­
k u z o s ta ł o d w o ła n y z K r a k o w a p r z e z m in i s t r a R a d k ie w ic z a .
W d z ie s ię ć l a t p ó ź n ie j, j u ż j a k o P r e y - B ie le c k i, w s t o p n i u g e n e ­
r a ł a b y ł d o w ó d c ą l o tn i c tw a p o lsk ie g o .
J a n K u c h a r — u c z e s t n ik a k c j i J u r a j V a l e c k i — u c z e s t n ik a k ­
176 p r z e c iw k o „ Ż a n d a r m e r ii " c ji p r z e c iw „ Ż a n d a r m e r ii "

B r a t y s ł a w a 1970 — sp o tk an ie u c z e s t n ik ó w l i k w i d a c j i „ Ż a n d a r ­
m e r i i ” . O d l e w e j : J a n B o r g u la , M a r t in B e n f e k , a u t o r k s ią ż k i,
A n d r e j D o v in a , J a n K u c h a r . J a n G a v u la
r ó w n ie ż S te fa n a O s ta s z e w s k ie g o , z d e m o b i li z o w a n e g o
o f i c e r a W P . T e m u „ O g i e ń ” d a r o w a ł ż y c ie . P o l e c i ł j e d y ­
n ie z a tr z y m a ć g o i za b ra ć d o o b o zu .
P o ty c h w y p a d k a ch od str o n y N o w e g o T argu n a d je ­
c h a ło a u t o o s o b o w e . J e d e n z n a p a s t n ik ó w d a ł z n a k . ż e b y
k ie r o w c a s t a n ą ł, a !e a u t o p ę d z i ł o d a le j . S ie d z ą c y w p r z o -
d z ie p a s a ż e r o p u ś c i ł s z y b ę i o d d a l k ilk a s t r z a łó w z p is t o ­
le t u . „ O g n i o w c y ” m o m e n t a l n i e o d p o w ie d z ie l i s t r z a ła m i
z b r o p i m a s z y n o w e j , p o d z iu r a w il i o p o n y i a u t o s t a n ę ło .
W c h w ilę p o te m n a d r o g ę w y c ią g n ię t o p a sa ż e r ó w : c z te -
n e h m ę / c / y / n i j e d n ą k o b ie t ę . W s z y s c y b y li p o c h o d z e n ia
/ '. • n i w . k u .m . / i i a z ti ■/ „ Ż b ik " Ic h r o z s t r z e la ł, a p o le m
/d n i In . K .i.. !•r n u <|. | • i>1; : /.r a b o w a n o U krytC W b łe liŹ -
ni«' d .ku \ i b i- u li i u; *. P o t y m z b io r o w y m m o r d e r s t w ie
h a n la w y c o f a ł a s i ę w g ó r y .
B y ł to p i e r w s z y w y p a d e k t a k m a n i f e s t a c y j n e g o p o ­
d e j ś c i a „ O g n ia ” p o d m ia s t o . N i e u m ia n o s o b i e n a r a z ie
w y j a ś n i ć , d la c z e g o to z r o b ił. S z u k a n o g o w p o b liż u N o -
w e g o T a r g u , r o z s y ła n o p a t r o le w p r z y le g ł e d o m ia s t a
li r e n y , le c z b e z s k u t e c z n ie .
On ty m cza sem p o p ę d z ił z c a ły m o d d z ia ł e m do
O s t r o w s k a 111 k w i e l m a w g o d z in a c h p r z e d p o łu d n io w y c h
o l ł . t a w i l c a łą w u . nu d r o g a c h i w m ie jsc a c h , s k ą d s p o -
( 1/ «>\vii| mu,, iiia k o . w \ ii a w i l p a t r o le u z b r o j o n e w e r k a e ­
m y . N ik o n m /. m i e s z k a ń c ó w n i e w o l n o b y ł o o p u ś c ić w i o -
l.i i ) gi ul / 11111' M z s z e d ł z g ó r w t o w a r z y s t w i e C z e s ła ­
wy 1 'o l iu z y k ó w n y i n a j b l iż s z y c h kom panów . W m ie j-
• 1*0 r o k u 1945 w P o ls c e d z ia ł a ł a n i e l e g a l n a o r g a n iz a c ja ż y ­
d o w s k u |.o<l n a z w ą C e n t r a l n y K o m ite t E m ig r a c y jn y . C e le m te j
n iu m i i /n e j i b y ło p r z y g o to w a n ie b e z p ie c z n e g o p r z e r z u tu p o ls k ic h
Ż ydów d o p a ń s t w z a c h o d n ic h . P o d k o n ie c 1947 r o k u C K E z m ie ­
n i ł n a z w ą n a A g e n c ją Ż y d o w s k ą d la P a l e s t y n y z s ie d z ib ą w W a r -
■ /.uw io. D ro g i p r z e r z u tu z P o lsk i p r o w a d z iły p rz e z C S R , ó w c z e s n ą
n id /.ieek ą s t r e f ą o k u p a c y j n ą w N ie m c z e c h i ś r o d k a m i t r a n s p o r tu
im i k ie g o . G r u p a Ż y d ó w , o k t ó r e j w s p o m in a m , b y ła je d n ą z ty c h .
k tóre p r z e z C z e c h o s ło w a c ją u s iło w a ły p r z e d o s ta ć s :.q d o A u s tr ii.
u m i w P o l s c e c z a s ... 177
s c o w y m k o ś c i e le c z e k a ł j u ż n a n i e g o s p r o w a d z o n y w c z e ś ­
n ie j k s ią d z . G d y „ O g i e ń ” z n a la z ł s i ę w e w n ą t r z , c z ę ś ć j e ­
g o lu d z i z a m k n ę ł a w e j ś c i e d o k o ś c io ła . C e r e m o n ia z a ś lu ­
b in t r w a ła k r ó t k o , z a l e d w i e k il k a n a ś c i e m i n u t , p o c z y m
c a ła b a n d a p o s z ła w la s y .
N a s t ę p n e g o d n ia , z d a l a o d lu d z k i c h s i e d z ib , u r z ą d z ił
„ l e ś n e w e s e l e ” . M ia ł c z y m c z ę s t o w a ć . M a g a z y n y o b o z o ­
w e w y p e ł n i o n e b y ł y w ó d k ą i w ę d lin a m i, k t ó r e z r a b o w a ­
no w s k le p a c h i w c z a s i e ic h t r a n s p o r t u . P o u c z c ie
„ O g i e ń ” r o z e s ł a ł p o s z c z e g ó l n e g r u p y d o ic h m e lin , a sa m
z e s w o im s z ta b e m p o s z e d ł d o b u n k ra . O d tą d ż o n a je g o
p r z e b y w a ła j a k i ś c z a s w la s a c h , p o t e m j e d n a k w y s ł a ł ją
w o k o li c e B o c h n i, g d z i e u r o d z iła s y n a .
P o p r z y b y c iu d o b u n k r a „ O g ie ń ” n a t y c h m i a s t p r z e ­
s ł u c h a ł z a g a r n ię t e g o p o d N o w y m T a r g ie m O s t a s z e w s k i e ­
g o i p o d ł u ż s z y m n a m y ś l e z a p r o p o n o w a ł m u p o z o s t a n ie
w l e s i e , d a j ą c m u z r e s z t ą w y r a ź n ie d o z r o z u m ie n ia , ż e
i n n e g o w y j ś c i a n i e m a.
O s t a s z e w s k i p o z o s t a ł w i ę c p r z y „ O g n iu ” i p o k il k u ­
n a s t u d n ia c h , j u ż j a k o „ R y s ie k ” , o t r z y m a ł w d o w o d z e ­
n i e n i e w i e l k ą g r u p ę , k tó r e j z a d a n ie m b y ł o w y k o n a n ie
k ilk u w y r o k ó w ś m ie r c i.
W k r ó t c e z n a l a z ł s i ę t e ż w R a b c e , g d z i e z a m e l in o w a ­
na b y ła k il k u n a s t o o s o b o w a banda pod d o w ó d z tw e m
„ W ic h r a ” , k t ó r y p o r z u c ił „ O g n ia ” i d z ia ła ł n a w ła s n ą
r ę k ę . S z y b k o o d sz u k a n o m e lin ę k o n k u r e n tó w i w y p r o ­
w a d z o n o ic h n a s k r a j la s u . C z t e r e c h r o z s t r z e la n o , p o z o ­
s t a li n ie z w ło c z n i e p o d p o r z ą d k o w a li s i ę „ O g n io w i" .
W a t a ż k a n i e t y l k o w t e g o r o d z a ju w y p a d k a c h b y ł ta k
b e z w z g l ę d n y . M o r d o w a ł n a w e t c z ło n k ó w w ł a s n y c h o d ­
d z ia ł ó w . N ie t o l e r o w a ł n a j d r o b n i e j s z e g o s p r z e c i w u c z y
s a m o w o l i . J e ż e l i k t o k o l w i e k o ś m ie li ł s i ę d o k o n a ć n a p a d u
r a b u n k o w e g o b e z j e g o w i e d z y lu b t e ż w y z n a c z o n y p r z e z
n i e g o n a d o w ó d c ę a k c j i c z ło w ie k n i e p r z e s ła ł d o o b o z u
178
ś c i ś l e o k r e ś lo n e j c z ę ś c i z r a b o w a n e g o m i e n ia , s z e d ł n a
g a łą ź lu b o d p r o w a d z a n o g o d o n a j b l iż s z e g o j a r u . g d z ie
p o z o sta w a ł n a z a w s z e . T a k z w a n y są d p o ło w y b y ł je d y ­
n i e f o r m a ln o ś c ią . L ic z y ł a s i ę w o l a „ O g n ia ” .
Z g in ę l i w te n s p o s ó b m ię d z y in n y m i d o w ó d c y k o m ­
p a n ii „ R o m a n ” i „ Ł o ś ” , z a w i s ł n a g a łę z i j o d ł y n a S t a ­
r y c h W ie r c h a c h „ M u r z y n ” z a s a m o w o l n e o d d a le n i e s i ę
z o d d z ia łu . P a d ł z r o z łu p a n ą g ł o w ą „ L e w ” — J a n G o ­
le n i o w s k i z Ł o p u s z n e j , z a to , ż e o d m ó w i! u d z ia łu w m o r ­
d e r s t w i e , c h o ć s t r z e la n ie d o lu d z i n i e b y ł o d la n ie g o
n o w o ś c ią . „ O g ie ń ” n ic m ó g ł m u d a r o w a ć r ó w n ie ż s a -
m o w o ln i i s p r z e d a ż y k o n i. k t ó r e z r a b o w a ł n a t e r e n a c h
S ło w a c j i .
N o c ą z 2 n a ¡1 m a ja w y s ł a ł w r e j o n K r o ś c ie n k a k i l ­
k u n a sto o so b o w ą grupę pod d o w ó d z tw e m „ Ś m i g łe g o ” .
C z ę ść „ O g n io w c ó w ” m e lin o w a ła s i ę w z a b u d o w a n ia c h
je d n e g o ze s w o ic h w s p ó łp r a c o w n ik ó w , p o z o s t a li bez
p r z e r w y p e n e t r o w a li o k o lic ę . P o p ó łn o c y z a tr z y m a n o
c i ę ż a r o w e a u to , k t ó r y m g r u p a 2 5 o b y w a t e l i p o ls k ic h n a ­
r o d o w o ś c i ż y d o w s k ie j u d a w a ła s i ę w k ie r u n k u g r a n ic y
c z e c h o s ło w a c k ie j. „ Ś m ig ły ” n a k a z a ł w s z y s tk im w y s ią ś ć
i s t a n ą ć n a s k r a j u d r o g i. P o p r z e c i w n e j s t r o n i e „ L e ń ”
u s ta w ił e r k a e m i k ie d y w szy scy z e b r a li s i ę w c ia s n ą
g r u p k ę , n a c is n ą ł s p u s t .
Z g in ę ło lii o s ó b , s i e d e m z o s t a ło c i ę ż k o r a n n y c h , r e s z ­
c ie u d a ło s i ę z b ie c i u k r y ć w g ó r a c h .
P o d o b n ie j a k z a p i e r w s z y m r a z e m , p o m o r d e r s t w i e
„ O g n i o w c y ” d o k o n a li r a b u n k u , p o z o s t a w i a j ą c z a b it y c h
i r a n n y c h j e d y n i e w b ie liź n ie .
K i lk a n a ś c ie g o d z in p ó ź n ie j „ O g i e ń ” d o k o n a ł k o le j n e j
m a s a k r y . Z o r g a n iz o w a ł w O s t r o w s k u z a s a d z k ę n a p r z e ­
j e ż d ż a j ą c y c h ż o łn i e r z y K B W . P o d z m a s o w a n y m o g n ie m
k a r a b in ó w m a s z y n o w y c h z g i n ę ł o j e d e n a s t u d w u d z i e s t o ­
le t n ic h c h ło p c ó w z r ó ż n y c h z a k ą t k ó w k r a ju , k t ó r z y p a r ę
179
 n ie r z y p r z e j e ż d ż a ł p r z e z R a b k ę . G d y p o c ią g z a tr z y m a ł
m i e s i ę c y w c z e ś n i e j p r z y w d z ia li m u n d u r y W o j s k a P o l ­ s i ę n a s t a c j i, f u n k c j c n a r iu s z t e n w t o w a r z y s t w ie o f i c e ­
s k ie g o , p o w o ła n i d o o d b y c ia c z y n n e j s ł u ż b y w o j s k o w e j . r a K B W , C z e s ła w a B ie r n a t a , w y s z e d ł do p o b lis k ie g o
P r z y w a l o n e k a m ie n ia m i i ś w i e r e z y n ą , o d a r t e z m u n d u ­ b u f e t u . Z a n im z d ą ż y l i c o k o lw ie k k u p ić , z a p le c a m i ic h
r ó w c i a ł a z a b it y c h z n a le z i o n o d o p ie r o d z i e s i ę ć d n i p ó ź ­ s t a ła j u ż g r u p a n a p a s t n ik ó w . Z a b r a n o ic h i in n y m i ju ż
n ie j na sto k a ch T u rb a cza , /.g in ę li ta k ż e w te d y tr z e j d r z w ia m i w y p r o w a d z o n o n a p o le P o t e m w y p a d k i t o c z y ­
f u n k c j o n a r iu s z e PU B P: W ła d y s ła w R o sa , K arol K liś ł y s i ę w e d ł u g z n a n e g o n a m s c e n a r i u s z a : o d p r o w a d z e n ie
i J e r z y O c h li. C ię ż k o r a n n y z o s t a ł ż o łn i e r z M a r ia n B a - d o „ O g n ia " , p r z e s ł u c h a n ie i r o z s t r z e la n ie .
r a d z ie j . W p o s z u k iw a n iu f u n k c j o n a r iu s z y „ O g ie ń " coraz
N i e w i e l e d n i w c z e ś n i e j o k o ło t r z y d z i e s t u n a p a s t n i­ c z ę ś c ie j napadał na p rz e je ż d ż a ją c e a u to b u sy PK S.
ków o s t r z e la ło z broni m a szy n o w ej s i e r o c i n i e c d z ie c i Z w y k h - w y g lą d a ło to n a s t ę p u j ą c o : „ O g n i o w c y ” , g r o ż ą c
ż y d o w s k i c h w R a b c e . Z a b ito j e d n o k i l k u l e t n i e d z ie c k o . u / y r l e m bi»»ni. z m u s z a li k i e r o w c ę d o z a t r z y m a n ia p o j a z ­
D w o j e c ię ż k o r a n n y c h — p o o d e j ś c iu b a n d y — prze­ du Pi » In n k ilk u z. n ic h w s k a k iw a ło d o ś r o d k a i l e g i t y ­
w i e z i o n o d o s z p it a la . m o w a ł.» w s z y s tk ic h p a s a ż e r ó w . R e s z t a b a n d y o t a c z a ła
12 m a ja tr z y o so b o w a z a ło g a p o steru n k u MO w ty m c z a s ie a u to b u s ze w s z y s tk ic h stro n . K a ż d y n a ­
w S z c z a w n i c y p r z e z d w i e g o d z i n y o d p ie r a ł a a t a k i 25 p o tk a n y w ów czas m i li c j a n t , ż o łn ie r z czy fu n k c jo n a ­
„ O g n i o w c ó w ” , k tó r z y , m a j ą c d w ó c h r a n n y c h , z m u s z e n i r iu s z UB był n a t y c h m ia s t z a b ie r a n y i uprow adzany
z o s t a li d o o d s t ą p ie n ia o d a t a k o w a n e g o o b ie k t u . w góry.
T o o d w a ż n e i z d e c y d o w a n e p r z e c i w s t a w i e n ie s i ę z a ­ K tó r e g o ś z m a jo w y c h d n i p o w r a c a ł d o P o w ia to w e j
ło g i m i li c y j n e j p r z e w a ż a j ą c e j s i l e n a p a s t n ik ó w i z m u s z e ­ K om endy w N ow ym T argu m ilic ja n t Jan N a b ia le k .
n i e ic h d o o d w r o t u d o d a ło p o s t e r u n k o m , t y m n a jd a le j t u ż z a K r o ś c ie n k i e m „ O g n io w c y " o t o c z y l i a u t o b u s . Z a ­
w t e r e n w y s u n i ę t y m n a s z y m p la c ó w k o m , o d w a g i i p e w ­ raz też d o s t r z e g li um undurow anego f u n k c j o n a r iu s z a .
n o ś c i s ie b ie . W y p r o w a d z ili go, p a s tw ili się n a d n im d łu ż s z y c z a s .
N a d a l te ż p r o w a d zo n o sz e r o k o z a k r o jo n e a k c je w o j­ a p o to m , s ł a n ia j ą c e g o s i ę n a n o g a c h , p o w le k li w g ó r y
sk o w e, zm u sz a ją c „ O g n ia 1' d o c ią g łe g o p r z e m ie s z c z a - 1 z a itiz e llll.
n i a s i ę z m i e j s c a n a m i e j s c e , n i e d a j ą c m u m o ż l iw o ś c i A l.- n a * z a w s z e ta k m u s ia ło b y ć . C z a s e m , g d y n a p a -
z b u d o w a n ia t r w a łe j b a z y w y p a d o w e j . C h o ć s t a le u c ie ­ . ln ic y a t a k o w a li m n ie js z ą g r u p ą , j a d ą c y w a u t o b u s ie
k a ł i b a ł s i ę s t a w i ć c z o ł a w o t w a r t e j w a lc e , k ą s a ł c o r a z f u n k c j o n a r iu s z e o r g a n iz o w a li o b r o n ę .
d o t k l iw ie j z u k r y c ia , za sk a k u ją c z n ie n a c k a p o je d y n ­ W S z c z a w n ic y p ię c iu lu d z i z a t r z y m a ło a u to b u s .
czych ż o łn i e r z y i f u n k c j o n a r iu s z y . C o d z ie n n e w y s y ł a ł T r z e c h w e s z ł o d o ś r o d k a i r o z p o c z ę ło n o r m a ln y c e r e m o ­
d o o k o li c z n y c h w io s e k s w o j e g r u p y , k t ó r y c h z a d a n ie m n ia ł — le g i t y m o w a n ie . L u d z ie p o k a z y w a li d o k u m e n t y ,
b y ło w y s z u k iw a n ie p r z y je ż d ż a ją c y c h ta m n a s z y c h p ra­ u ś m ie c h a li s i ę n i e p e w n i e , a l e k a ż d y z n i c h o c z e k iw a ł ja k
c o w n ik ó w . n a j s z y b s z e g o z a k o ń c z e n ia t e g o p r z y m u s o w e g o p o s t o ju .
S c h w y ta ł w t e n s p o s ó b m i ę d z y in n y m i p r a c o w n ik a W środ k u a u to b u su w u b r a n ia c h c y w iln y c h s i e d z ie l i
W U B P w K r a k o w ie , S t e f a n a S o k o la , k t ó r y z g r u p ą ż e ł -
181
180
 dw aj m i lic j a n c i — B o le s ła w W r o ń s k i i J ó z e f W a je r s .
W p e w n e j c h w i l i j e d e n z n a p a s t n ik ó w d o s t r z e g ł W r o ń ­
s k ie g o i p o zn a ł go:
— A , je ste ś! — p o w ie d z ia ł . — N o, w y ch o d ź, w y ­
c h o d ź p r ę d z e j . T e r a z j u ż c i ę n ie o m i n i e k u lk a .
W r o ń s k i z r o b ił r u c h , j a k b y c h c ia ł w s t a ć i r u s z y ć d o
w y j ś c i a , a l e w j e d n e j c h w i l i w y c i ą g n ą ł p i s t o l e t i s t r z e lił
d o n a p a s t n ik a r a n ią c g o ś m ie r t e l n ie . W t y m s a m y m c z a ­
s i e n a d g ł o w ą d r u g ie g o z n a p a s t n ik ó w p r z e s z ł y d w a d a l­
s z e p o c is k i i u t k w i ł y w b la s z a n e j k a r o s e r ii a u t o b u s u . T o
s t r z e l a ł W a je r s . P r z e r a ż e n ie p o d e r w a ło p a sa ż e r ó w , r z u ­
c i l i s i ę d o d r z w i, w y s k a k i w a l i p r z e z o k n a .
W ro ń sk i i W a je r s w y b ie g li r a z e m z in n y m i i k o lo
a u to b u su w y w ią z a ła s ię k r ó tk a , o s t r a w a lk a . P o c is k
p r z e s z y ł W r o ń s k ie m u n o g ę . M il ic j a n t u t y k a ł , l e c z m ó g ł
j e s z c z e iś ć . O s t r z e l iw u j ą c s i ę , o b a j f u n k c j o n a r iu s z e w y ­
c o f a l i s i ę w k ie r u n k u p o s t e r u n k u M O .
S t r z a ł y z w a b iły p o z o s t a j ą c z ę ś ć „ O g n i o w c ó w ” , k t ó r z y
w y p o c z y w a li w e w s i.
G d y p r z y b y li n a m i e j s c e w a lk i, m i li c j a n c i z d o ła li s i ę
j u ż u k r y ć , a w a u t o b u s ie , z a k r w a w i o n y i p o d e p t a n y b u ­
t a m i u c ie k a j ą c y c h p a s a ż e r ó w d o g o r y w a ł t e n , k t ó r y j e s z ­
c z e n i e ta k d a w n o p r z e p o w ia d a ł ś m ie r ć W r o ń s k ie m u .
In n y m r e jo n e m c z ę s ty c h n a p a d ó w n a a u to b u sy , s a ­
m o c h o d y c ię ż a r o w e i o s o b o w e b y ł a g ó r a O b id o w a , p r z e z
k tó r e j s z c z y t p r z e c h o d z i sz o sa p r o w a d z ą c a z K r a k o w a d o
Z a k o p a n e g o . B li s k o ś ć la s ó w , d o c h o d z ą c y c h n ie o m a l d o
s a m e j d r o g i, u m o ż l iw ia ł a o d d z ia ło m „ O g n ia '’ ł a t w e p o ­
d e j ś c ie d o s z o s y , a p ó ź n ie j , p o m o r d e r s t w i e c z y n a p a ­
d z ie r a b u n k o w y m , s z y b k i o d s k o k w r e j o n y b a r d z ie j n i e ­
d o s t ę p n e . T ę d y t e ż n a j c z ę ś c ie j p r z e j e ż d ż a li p r a c o w n ic y
P U B P z N o w e g o T a r g u , c h c ą c y d o s t a ć s i ę d o C h a b ó w k i,
R a b k i czy K rakow a.
L a te m 1946 roku ó w czesn y za stęp ca szefa PUBP
182
A dam P o d s t a w s k i * w r a z z tr z e m a f u n k c j o n a r iu s z a m i:
K a z im ie r z e m J a w o r s k im , W it o ld e m G u r d k ie m i K a z i­
m ie r z e m D o m a r a c k im , w y je c h a li do M y ś le n ic c e le m
s k o n f r o n t o w a n i a u j ę t e g o c z ło n k a b a n d y J ó z e f a M a k u ­
ły — „ T y g r y s a ” z a r e s z to w a n y m i p r z e z ta m te js z y u rząd
„ O g n i o w c a m i” . P o n ie w a ż P o d s t a w s k i z m u s z o n y b y ł p o ­
z o s t a ć w M y ś l e n ic a c h d łu ż e j , t o w a r z y s z ą c y m u p r a c o w ­
n ic y p o s t a n o w i l i w r ó c ić d o P U B P p r z y g o d n i e n a p o t k a ­
n y m i s a m o c h o d a m i.
P i e r w s z y p o j e c h a ł D o m a r a c k i, g d y ż w N o w y m T a r g u
o c z e k iw a ł a g o żo n a . P r z e n ie s io n y s łu ż b o w o p r z e d p a r o ­
m a i M - n d n i a m i n a t e n t e r e n , n ic z d ą ż y ł j e s z c z e z a ła t w ić
w i v .11 ku li s p r a w z w ią z a n y c h /, w y n a j ę c i e m m ie s z k a n ia
I u p ro w a d z e n io m r o d z in y . M ie li to z a ł a t w i ć w t y m d n iu
O b o je.
N a O b id o w e j , w p o b liż u d r e w n ia n e g o k o ś c ió łk a , n a
ś r o d k u d r o g i s t a ł s a m o t n y c z ło w ie k . B r o n i n i e b y ł o p r z y
n im w i d a ć . W y g lą d a ł n a m i e j s c o w e g o . K ie r o w c a z w o l ­
n i ł i w t e d y z z a k a m ie n n e g o o g r o d z e n ia , o k a la j ą c e g o k o ­
ś c i ó ł, w y b ie g ło k il k u d z i e s i ę c i u n a p a s t n ik ó w z b r o n ią
s k i e r o w a n ą w a u to . O t o c z y li je k o łe m i w y c i ą g n ę l i p a s a ­
ż e r ó w . G d y t y l k o z o r ie n t o w a l i s i ę , k im j e s t D o m a r a c k i,
o d p r o w a d z ili g o z a k o ś c ió ł, k a z a li m u s i ę r o z e b r a ć i u s t a ­
w ili p o d m u r k ie m . E r k a e m is la n i e o p ie r a ł n a w e t b r o n i
n a z i e m i , s l r / . e l a l p r o s t o z r ę k i. W s z y s t k o to o d b y ło s i ę
b a r d /u s /.y b k o . K i e d y a u t o o d j e c h a ło , „ O g n i o w c y ” z n o ­
wu u k r y li s ię w z a k a m a r k a c h o g r o d z e n ia k o ś c ie ln e g o .
P o p ię t n a s t u m i n u t a c h z a t r z y m a n o z k o le i a u t o c i ę ­
ż a r o w e . T e r a z j e d n a k s p o d p la n d e k i o d e z w a ły s i ę s t r z a ­
ły . T o G r u d e k z J a w o r s k im , w id z ą c , ż e s ą o t o c z e n i , p o ­
s t a n o w i l i s i ę b r o n ić . Z e s k o c z y li n a j e z d n i ę , p r z y w a r li
* A dam P od staw sk i został później szefem P U B P w N ow ym
T argu i k ierow ał w ięk sz o ścią a k cji, jak ie organizow ane były
w czasie lik w id a cji „Ognia".
183
clo k ó ł, a le o g i e ń z e s t r o n y n a p a s t n ik ó w , p r o w a d z o n y l a n e g o . R o z m a w ia ł c h w i l ę z o f i c e r e m , p y t a ł g o , s k ą d
z b lis k ie j o d le g ło ś c i, b y ł b a r d z o s i l n y . P o c is k i d z iu r a ­ je st. w ia k ie j j e d n o s t c e s ł u ż y , u k o g o t u b y ł, a p o t e m
w iły d e s k i p r z y c z e p y , z a k t ó r y m i u k r y w a li s i ę lu d z i e k a z a ł s o b i e p o d a ć j e g o p is t o le t . T r z y m a ! g o w s w o ic h
c y w i l n i , n i e m a j ą c y z u r z ę d e m n i c w s p ó ln e g o . S ły c h a ć w ie lk i c h ła p a c h , b a w i ł s i ę n i m i k i e d y w s z y s c y c z e k a li
b y ł o r o z p a c z l iw e k r z y k i i ję k i. n a t o , c o z w y k l e w t a k ic h r a z a c h n a s t ę p o w a ł o , „ O g ie ń "
J a w o r s k i, w i d z ą c , ż e tu , n a s z o s ie , n i e m a j u ż ż a d ­ n ie s p o d z ie w a n ie p o d a ł o f i c e r o w i p is t o le t i r z e k ł.
n y c h s z a n s o b r o n y , s k o c z y ł w d ó l i p o b ie g ł k u la s o w i . — P r o s z ę ! Z w a l n ia m p a n a .
M ia ł s z c z ę ś c ie , j a k i e ty lk o chyba raz w ż y c iu m oże O f ic e r u ją ł b roń, b ły s k a w i c z n i e z a r e p e lo w a ł, w y ­
m ie ć c z ło w ie k . A ni je d e n p o c is k z ty c h , k tó r e s z ły m i e r z y ł w „ O g n ia " i n a c is n ą ł s p u s t . A le z a m ia s t s t r z a ­
w j e g o k ie r u n k u , n i e b y ł c e l n y . ł u u s ł y s z a ł j e d y n i e s t u k . Z o r ie n t o w a ł s i ę . ż e z p is t o le t u
R anny G urdek o s t r z e li w a ł s ię ty lk o p arę m in u t . w y j ę t o m a g a z y n e k z n a b o j a m i. O p u ś c ił r ę k ę z r e z y g n o ­
Z g in ą ł r o z s z a r p a n y s e r ia m i z a u to m a tó w , m ie r z ą c d o w a n y . „ O g ie ń " r o z e ś m ia ł s i ę n a c a le g a r d ło .
o s t a t k a z e s w e g o p i s t o l e t u d o p o d c h o d z ą c y c h c o r a z b li­ A In s i ę d a łe ś n a b r a ć , t y k o m u n is t o — m ó w ił
ż e j „ O g n io w c ó w ” . h a m u j ą c ś m ie c h . — W szy scy je s te śc ie je d n a c y : UB,
W k r ó tc e n a m i e j s c e z b r o d n i p r z y j e c h a ł o w o j s k o , le c z w o j s k o , p e p e r o w c y , K B W ... Z a r a z z o b a c z y s z , c o j a z t a ­
n a p a s t n ic y u s z li w la s y , p o z o s t a w i a j ą c d w ó c h z a m o r d o ­ k im i r o b ię .
w a n y c h i c z te r e c h r a n n y c h . — „ G r o ź n y " — z w r ó c ił s i ę d o s t o j ą c e g o n a u b o c z u
D o s ło w n ie w' d w a d n i p o t e m , n o c ą , n a t e j s a m e j c z ło w ie k a . — W e ź n o g o p o d s w o j ą o p ie k ę
s z o s i e z n a la z ł s i ę o fic e r W P . N ie n a le ż a ł d o ż a d n e g o Z a s t r z e l il i g o z a r a z z a o g r o d z e n ie m , p r a w ic w t y m
z p o d o d d z ia ł ó w sta c jo n u ją c y c h w tej o k o li c y . M a ją c s a m y m m i e j s c u , g d z i e z g i n ą ł D o m a r a c k i.
u r lo p , o d w ie d z ił je d y n ie zn a jo m y c h m ie s z k a j ą c y c h Z w y k le , k la s y c z n e m eto d y w a lk i z „ O g n ie m ” j u ż
w p o b lis k ie j w io s c e i te r a z s z e d ł s a m o t n ie w stro n ę n ie w y sta r c z a ły . G orączkow o szu k an o now ych fo r m
dw orca k o le j o w e g o w C h a b ó w ce. G d y z b liż y ł s ię do i s p o s o b ó w r o z p r a w ie n ia s i ę z g r o ź n y m p r z e c iw n ik ie m .
k o ś c ió łk a , d o s t r z e g ł p r z e d s o b ą d w ó c h m ę ż c z y z n , k t ó ­ J e d n a z l i c z n y c h in i c j a t y w W U B P p r z e w i d y w a ł a u t w o ­
r z y s z l i w o ln o w je g o k ie r u n k u t ą s a m ą s t r o n ą d r o g i. r z e n ie n i e w i e l k i c h g r u p p e n e t r a c y j n y c h , k tó r y c h z a d a ­
S ły s z a ł w p r a w d z ie o r e a k c y jn e j b a n d z ie , o „ O g n iu " n ie m b y ło b y w y ś l e d z e n i e k r y j ó w e k „ O g n ia " . N a c z e l e
i o r g a n iz o w a n y c h p r z e z n ie g o n a p a d a c h , le c z c z y to j e d n e j z t a k i c h g r u p p r z y s z ło m i s t a n ą ć . B y ł e m o d p a r u
w y p ity a lk o h o l, c z y s p o c z y w a j ą c y w k i e s z e n i p is t o le t m i e s ię c y s z e f e m P o w ia to w e g o U rzędu B e z p ie c z e ń s t w a
p o d z ia ł a ły n a n i e g o t a k u s p o k a j a j ą c o , ż e n i e s t a r a ł s i ę P u b lic z n e g o w L im a n o w e j , g d y w ł a ś n i e w t e j s p r a w ie
z a w r ó c ić lu b c h o c ia ż b y ic h o b e j ś ć . K i e d y c i d w a j z r ó w ­ z o s t a łe m w ezw any do szefa W UBP w K r a k o w ie —
n a li s i ę z n im , n a g l e c h w y c i l i g o z a r ę c e , o b e z w ła d n il i m j r . J a n a B ie l e c k ie g o .
i o d e b r a li b r o ń . N a w ią z u ją c do m o ic h o k u p a c y jn y c h d o ś w ia d c z e ń ,
T y m r a z e m n a O b id o w e j g r u p ą w y p a d o w ą o s o b i ś c ie z n a j o m o ś c i p r z e z e m n i e z a s a d i p r a w id e ł w a lk i p a r t y ­
d o w o d z ił „ O g ie ń " i d o n ie g o przyprow ad zon o sch w y - z a n c k ie j , m jr B ie le c k i z a p r o p o n o w a ł m i b e z p o ś r e d n ie

184 385
w ł ą c z e n i e s i ę n a p e w i e n o k r e s d o r o z p r a c o w a n ia b a n ­ a z a p a s y w o d y d o p ic i a u z u p e łn i a ć w g ó r s k ic h s t r u m y ­
d y „ O g n ia ” n a t e r e n a c h p o w ia t u n o w o t a r s k i e g o . P r o ­ kach.
p o z y c ję p r z y j ą łe m , t y m b a r d z ie j ż e p o w ia t lim a n o w ­ P r z e d s ię w z i ę c ie w y m a g a ło o d p o w ie d n ie g o p r z y g o t o ­

sk i był w z a s ię g u d z ia ł a n ia „ O g n ia ” i m o je zaan­ w a n ia . P o n i e w a ż s p r a w ę s k ł a d u o s o b o w e g o g r u p y p o ­
g a ż o w a n i e s i ę w w a l k ę z j e g o w a t a h ą w y n i k a ł o n ie j a ­ z o s t a w i o n o m n i e , d o b ie r a łe m w ię c p r a c o w n ik ó w zna­
ko z o g ó ln e g o p la n u ro zp ra w y z r e a k c y jn y m p o d z ie ­ nych mi n ie ty lk o z p racy w u r z ę d z ie , a le p rzed e
m ie m . w s z y s tk im t a k i c h , k tó r z y , p o d o b n ie j a k j a , b y l i d a w ­
Z a d a n ie , j a k i e m i p o w ie r z o n o , j u ż w s w o im z a ło ż e ­ nym i ż o łn i e r z a m i AL. Z a p r o p o n o w a łe m w ię c u d z ia ł
n i u b y ł o n i e t y l e t r u d n e , c o n ie b e z p i e c z n e , i w z a s a d ­ w a k c j i m i ę d z y i n n y m i F r a n c is z k o w i O s t a f i n o w i , S t a n i ­
n ic z y s p o s ó b r ó ż n iło s ię o d sto so w a n y ch p o w s z e c h n ie s ła w o w i M o n io w s k ie m u , T ad eu szow i P ę d z ia ł k o w i ,
p r z e d s i ę w z i ę ć . W e d łu g k o n c e p c ji k ie r o w n ic t w a W o je ­ M a u r y c e m u G r z e s ia k o w i i K a z i m i e r z o w i C h e łm e c k i e -
w ó d z k ie g o U r z ę d u m i a łe m z o r g a n iz o w a ć k ilk u o s o b o w ą rnu C h o c ia ż b y ł a to ty lk o p r o p o z y c ja , ż a d e n z n ic h
g r u p ę d o ś w ia d c z o n y c h i o d w a ż n y c h p r a c o w n ik ó w i ja ­ n ic o d m ó w ił D o g r u p y , k tó r ą w y p o s a ż o n o w b r o ń a u -
k o je j d ow ó d ca u d ać s ię w r e jo n T u rb a cza , g d z ie n a t o m n t y e /n ą i g r a n a t y , d o k o o p t o w a n o j e s z c z e t r z e c h ż o ł ­
j e g o z a le s io n y c h i t r u d n o d o s t ę p n y c h s t o k a c h m i a ł s w o ­ n ie r z y K B W z r a d io s t a c j ą w c e l u u t r z y m y w a n i a s y s t e ­
je le ż e „ O g ie ń ” . S z c z u p ło ś ć g r u p y n ie p o z w a la ła n a m a ty czn ej łą c z n o ś c i z P o w i a t o w y m U rzędem B e z p ie ­
p o d ję c ie b e z p o ś r e d n ie j w a lk i z k tó r y m ś z o d d z ia łó w c z e ń s t w a w N o w y m T a r g u . Z a o p a t r z y łe m s i ę n a s t ę p n i e
„ O g n ia ” c z y z j e g o k il k u d z ie s ię c i o o s o b o w y m szta b em , w m a p y s z t a b o w e o b e j m u j ą c e t e r e n y a k c ji, n a k t ó r y c h
i n i e to b y ł o c e le m w y m a r s z u . D o z a d a ń m o i c h n a le ż a ­ w y z n a c z y łe m i z a k r e ś l ił e m r e j o n y p e n e t r a c j i n a k a ż d ą
ł o r o z p o z n a n ie c a ł e g o m a s y w u g ó r s k i e g o T u r b a c z a i n a ­ n oc.
n ie s ie n ie n a m a p ę w s z y s tk ic h m ie js c , w k tó r y c h s tw ie r ­ T a k p r z y g o to w a n i w y je c h a liś m y d o N o w e g o T argu ,
d z i l i b y ś m y p o b y t b a n d y . M ia ły to b y ć s k a l n e p ie c z a r y , sk ąd te g o sa m e g o je s z c z e d n ia w r a z z z a p a d n ię c ie m
b a c ó w k i, s z a ł a s y , b u n k r y , a n a w e t o b o z o w i s k a n a o t­ z m r o k u s k i e r o w a l iś m y s i ę w s t r o n ę m o s t u n a D u n a j c u .
w a r t e j p r z e s t r z e n i. Z a d a n ia t e — j a k o k r e ś lo n o w za­ S z l i ś m y w z u p e łn y m m i lc z e n i u , j e d e n z a d r u g im , m n i e j
ło ż e n iu — w y k o n y w a ć m ie liś m y w y łą c z n ie n o c ą , w z u ­ o ś w ie t lo n y m i u lic z k a m i, o m i j a j ą c i ta k r z a d k ic h ju ż
p e łn e j c is z y i p rzy z a c h o w a n iu ja k n a jd a le j id ą c e j o te j p o r z e p r z e c h o d n ió w , g d y ż n ik t n i e m ó g ł n a m z a ­
o s t r o ż n o ś c i. L ic z o n o s i ę b o w ie m , ż c w ł a ś n i e n o c ą c z u j ­ r ę c z y ć , c z y n a p o t k a n y p r z y p a d k o w o m ie s z k a n ie c m i a ­
n o ś ć u k r y te j w śród g ó r b a n d y s ł a b n ie . N o c ą t e ż ł a t ­ s t a n i e j e s t w s p ó łp r a c o w n ik i e m „ O g n ia ” . Z d e k o n s p ir o -
w i e j b y ło b y d o s t r z e c p a l o n e o g n is k a c z y p o s ł y s z e ć o d ­ w a n ie w y m a r s z u m o g ło z a k o ń c z y ć a k c j ę j u ż p ie r w s z e g o
g ł o s y b i w a k o w a n ia w i ę k s z e j g r u p y lu d z i. d n ia i n a j p r a w d o p o d o b n ie j n i k t z n a s n i e w r ó c iłb y n i g ­
D n i — o d w c z e s n e g o ś w itu aż d o z m r o k u — prze­ d y d o dom u.
c z e k iw a ć m ie liś m y za szy ci w g ę s tw in a c h . D o w s i n ic J e s z c z e t e j s a m e j n o c y p r z e s z u k a l iś m y w y z n a c z o n y
w o ln o n a m b y ło s c h o d z ić . P r z e z c a ły c z a s p o b y tu w g ó ­ o d c i n e k la s u , a d z i e ń p r z e s p a l iś m y u k r y c i w z a r o ś la c h .
r a c h m i e l i ś m y s i ę ż y w i ć w y ł ą c z n i e s u c h y m p r o w ia n t e m , W ie c z o r e m z a t a r l iś m y z a s o b ą ś l a d y w ł a s n e g o b iw a k u

186 187
i w y r u s z y liś m y d a le j . W te n sp o só b m ija ł d z ie ń za
N ie u d a ło s i ę j e d n a k . O w c e d o j r z a ły lu d z i i b e c z ą c
d n ie m , l e c z n a ś l a d y „ O g n ia " n i e u d a ło s i ę n a m t r a f ić .
g ło ś n o , r o z p ie r z c h ły s i ę n a w s z y s t k i e s t r o n y w p o p ło ­
Po ty g o d n iu w r ó c iliś m y do K rakow a. P o in f o r m o ­
c h u . P o c h w i l i w ś r ó d ś w i e r k ó w d o s t r z e g liś m y b a c ę . Z a ­
w a ł e m s z e f a o s w o i c h s p o s t r z e ż e n ia c h i p r z e k a z a łe m n a
u w a ż y ł n a s . S i a l c h w ilę , p a t r z y ł n a n a s z z a c ie k a w ie ­
p i ś m i e r e z u lt a t y n a s z e j a k c ji. P o n a r a d z ie p o s t a n o w i o ­
n ie m , a p o t e m w o l n o o d d a li ł s i ę w s t r o n ę la s u .
n o , ż e g ru p a z ty m sam ym z a d a n ie m p o n o w n i e w y j e -
O z m ia n ie m ie js c a p o s to ju n ie m o ż n a b y ło m y ś le ć .
d z ie w góry.
P o s ta n o w iliś m y w y s ta w ić je s z c z e je d e n p o steru n ek
P o j e c h a łe m d o L im a n o w e j , z a ł a t w i ł e m n a j p i ln i e j s z e
i c z e k a ć d o w ie c z o r a .
s p r a w y i p o p a r u d n ia c h z n o w u z n a la z ł e m s i ę w N o w y m
N ie m in ą ł k w a d r a n s, g d y z a g a j n i k ie m w s tr z ą s n ę ły
T a r g u . S k ła d g r u p y p r a w ic n i e u le g ł z m i a n ie . P o d j e c h a ­
o k r z y k i:
liś m y s a n ita r k ą w o k o lic e W a k sm u n d u , sk ą d r o z p o c z ę ­
R ę c e d o g ó r y ! P o d d a ć s i ę ! R z u c ić b r o ń !
liś m y n a s tę p n y o k r e s n a s z y c h w ę d r ó w e k w p o s z u k iw a ­
/• ■ r w a liś m y m <; na r ó w n e n o g i. Z a u w a ż y łe m ic h .
n i u „ O g n ia ” i j e g o k o m p a n ó w .
W y s o c y , o p a le n i, r o z e b r a n i d o p a s a , z a u t o m a t a m i w r ę ­
R a n k ie m p i e r w s z e g o d n i a w y b r a l i ś m y n a s w o j ą k r y ­
k a c h p ę d z ili n a n a s z w r z a s k ie m . N i e s t r z e la l i. T o w y ­
jó w k ę n ie w ie lk i g ęsty z a g a jn ik na z a c h o d n im sto k u
s t a r c z y ło , ż e b y c h w y c i ć z a b r o ń i o d p o w ie d z ie ć o g n ie m .
T urbacza. Z je d n e j stro n y r o z le g ła h a la o p a d a ła ła ­
Z a r y li s i ę w ś c i ó łk ę i b il i t e r a z c a ły m i s e r ia m i w n a s z ą
g o d n ie k u p o łu d n i o w i , z d r u g ie j r ó s ł p o t ę ż n y l a s , p r z e ­
stro n ę.
r z e d z o n y t u i ó w d z i e n i e w i e l k i m i p o r ę b a m i. Z m ę c z e n i
.S p o s t r z e g łe m , ż e d o łe m b i e g l i in n i i b r a li n a s w k l e ­
c a ło n o c n y m m arszem , r o z ło ż y liś m y s ię w y g o d n ie .
s z c z e . O o p o r z e n i e b y ł o m o w y . T r z e b a b y ło n a j z w y ­
D w óch w a r t o w m ik ó w c z u w a ło , l e ż ą c w śró d ś w ie r k ó w
c z a j n ie j w ś w i e c i e w ia ć .
n ie d a l e k o n a s . S ł o ń c e s z ło w g ó r ę i p r z y p ie k a ł o c o r a z
— W y c o f a ć s i ę ! ... N a la s ! — k r z y k n ą łe m n a j g ło ś n ie j ,
m o c n i e j . Z j e d li ś m y ś n i a d a n ie , w y t r z ą s n ę l i ś m y z b u t e l e k
j a k m o g łe m .
o s t a t n i e k r o p le w o d y . R a d z iś c i u s t a w i l i r a d io s t a c j ę , r o z ­
N ic w i e m , c z y k t o k o l w i e k u s ł y s z a ł m n i e w t y m p i e ­
c i ą g n ę l i n i s k o n a d z ie m ią a n t e n ę i n a w i ą z a l i łą c z n o ś ć
k le . W c z y m k to b y ł — b o s o , b e z m a r y n a r k i — k a ż d y
z N o w y m T a r g ie m . N a w y r w a n e j z n o t e s u k a r t c e p r z y ­
g n a ł n a o ś le p , b y n i e z o s t a ć w k o t le . S t r z e l ił e m d o r a ­
g o t o w a łe m m e l d u n e k , o k r e ś l ił e m m ie js c e n a sz e g o po­
d io s t a c j i , k t ó r e j n i e u d a ło s i ę z a b r a ć , i w k ilk a n a ś c ie
s t o j u i k a r t k ę p o d a łe m r a d z iś c ie .
sek u n d d o p a d łe m la s u . P o u p ł y w i e n i e p e ł n e j g o d z in y
L e ż a łe m w c i e n i u , b łą d z ą c m y ś la m i w o k ó ł s p r a w
b y ł e m j u ż w N o w y m T a r g u . N ic n i e w ie d z ia ł e m , c o s ię
p o z o s ta w io n y c h r.a s w o im w ła s n y m p o steru n k u w L i­
s t a ł o z lu d ź m i. D o p o p o łu d n ia w r ó c i l i j e d n a k w s z y s c y .
m a n o w e j, g d y z d o łu d o b ie g ł y m yw ane p o b e k iw a n ia .
N ik t. n i e b y ł n a w e t r a n n y . J e d y n i e G r z e s ia k o w i p o c is k
P r z e z h a lę , p o d z w a n ia j ą c d e li k a t n i e , s z ł y o w c e . Z m a r ­
p r z e s z y ł n a w y lo t ... cza p k ę.
t w i a ł e m . C a ły k i e r d e l p a r ł p r o s t o n a n a s .
N a ty c h m ia s t s k o n ta k to w a łe m s ię z d o w ó d cą g ru p y
Z c b y s i ę t y l k o n ik t n ie p o r u s z y ł , to p r z e j d ą ... — p o ­
K B W , l e c z p o ś c ig n i e z a s t a ł j u ż „ O g n ia ” n a w s k a z a n y m
m y ś la łe m .
p r z e z n a s m ie js c u . T r z y sk le c o n e z d e s e k sz a ła s y z r o z ­

188
189
r z u c o n y m i w n i e ł a d z i e b a r ło g a m i i b a t e r i ą b u t e l e k p o — „ H a r n a ś ” , b ie r z w o j s k o ! B r a ć ic h żyw ych! Z a­
w ó d c e s l a l y o k o ło 3 0 0 m e t r ó w o d z a g a j n i k a , g d z i e b i ­ ta ń c z ą , su k in s y n y , p r z e d e m n ą !
w a k o w a l iś m y . B y ł t o w ł a ś n i e r e j o n , k t ó r y m i e l i ś m y p e ­ R z u c ili s i ę n a n a s k u p ą , b e z ła d n ie , z w r z a s k ie m , n ie
n e tr o w a ć n a stę p n e j n o cy . z d ą ż y w s z y o t o c z y ć , d z ię k i t e m u m o g l i ś m y u jś ć c a ło .
T eraz d o p ie r o m o g łe m s p o k o j n ie o b e jr z e ć m ie js c e G d y n i e u d a w a ło s i ę o s a c z y ć „ O g n ia ” n a p o d s t a w i e
n a p a d u . J a k t o s i ę s t a ło , ż e w y s z l i ś m y c a ło ? S z c z ę ś c i e ? in f o r m a c j i , ja k ie z d o b y w a liś m y od a reszto w a n y ch
M ie li n a s p r z e c ie ż j a k r y b y w s a k u . N ie u m i a łe m so­ c z ło n k ó w j e g o o d d z ia łu , s i ę g n i ę t o p o b r o ń n a j g r o ź n i e j ­
b ie n a r a z ie n a t o p y t a n i e o d p o w ie d z ie ć . s z ą , p o le g a j ą c ą n a w p r o w a d z e n i u d o b a n d y n a s z y c h ł u ­
J e c h a łe m d o K r a k o w a w n ie w e s o ły m n a str o ju . J a k d z i, p r a c o w n ik ó w w z g l ę d n i e w s p ó łp r a c o w n ik ó w n a s z e ­
s i ę B ie l e c k i u s t o s u n k u j e d o m n i e ? C z u łe m s i ę w i n n y , że g o a p a r a tu .
d a łe m s i ę p r z e g o n ić „ O g n i o w i” , ż e s t r a c iłe m r a d io s ta c ję , U ż y c ie te j b r o n i w y m a g a ł o o d lu d z i, k t ó r z y a k c j a ­
a r o z k a z b y l p r z e c i e ż w y r a ź n y : p ie r w s z a r z e c z to o c h r o ­ m i t y m i k ie r o w a li , p r e c y z y j n e g o p r z e m y ś le n ia w s z y s t ­
n a a p a r a t u r y . S t r z e l a l i ś m y w p r a w d z i e d o n i e j , a le c z y k ic h m o ż l iw y c h d o p r z e w id z e n ia s p r a w , z j a k im i k ie r o ­
z e s k u t k ie m ? w a n y d o b a n d y c z ło w ie k m o ż e s i ę z e t k n ą ć . O d t y c h n a ­
U B ie l e c k ie g o , g d y w s z e d łe m d o g a b in e t u , b y l w ł a ­ t o m ia s t , k t ó r z y z a d a n ia t e m i e l i b e z p o ś r e d n i o w y k o n y ­
ś n i e k t o ś z W a r s z a w y . P o in f o r m o w a ł e m i c h o b u o c a ­ w ać, w ym agano r o z w a g i, z im n e j k r w i, u m ie ję tn o ś c i
łe j a k c j i i o t e j n ie s z c z ę s n e j u c ie c z c e . G o ś ć z m i n i s t e r ­ d o s to s o w a n ia s ię do s y t u a c ji, w ja k ie j będą m u s ie li
s t w a w d o ść m o c n y c h s ło w a c h w m o je j o b e c n o ś c i z w r ó ­ d z ia ła ć . Ta fo r m a w a lk i d a w a ła n aszem u a p a r a to w i
c i ł u w a g ę B ie l e c k ie m u , ż c t e g o r o d z a j u a k c j e r ó w n a j ą ogrom ną szan sę z w y c ię s t w a , a le pod w a r u n k ie m , że
s ię p o s y ła n iu p r a c o w n ik ó w na pew ną n ie m a l ś m ie r ć . w s z y s c y b io r ą c y w n ie j u d z ia ł b ę d ą s u m i e n n i e w y k o ­
Z a s k o c z o n y B ie l e c k i, k t ó r y s z y k o w a ł s i ę d o o b r u g a n ia n y w a ć s w e z a d a n ia .
m n i e , n i e w ie d z ia ł , c o p o w ie d z ie ć . L a te m 1946 roku na te r e n n o w o ta r s k i w y je c h a ło
P o d c z a s a k c j i u j a w n ia n i a s i ę r e a k c y j n e g o p o d z ie m ia z W arsza w y d w o je lu d z i: o n , p o s i a d a j ą c y d o k u m e n t y
w 1 9 4 7 r o k u z w ła s n e j c ie k a w o ś c i z a in t e r e s o w a łe m s ię . o s o b i s t e n a n a z w is k o C e b u ls k i, i j e g o t o w a r z y s z k a , k t ó ­
c z y k t o ś z te j g r u p y , k tó r a n a s w ó w c z a s z a a t a k o w a ła , r e j n a z w i s k o K r a s n o d ę b s k a , a c z k o lw ie k n i e g ó r a ls k ie ,
z ł o ż y ł b r o ń . B y l i t a c y , a w ś r ó d n ic h „ H a r n a ś ” , c z ło n e k b r z m ia ło s w o j s k o .
s z t a b u „ O g n ia ” , k t ó r y n a p o le c e n i e s w e g o h e r s z t a k ie ­ D la m ie s z k a ń c ó w N o w o la r s z c z y z n y b y li p arą w s p ó l­
r o w a ł n a p a d e m . O k a z a ło s i ę , ż e m i e l i ś m y w t e d y s z c z ę ­ n ik ó w , z a j m u j ą c ą s i ę d o s t a r c z a n ie m d o p r y w a t n y c h r e ­
ś c ie . „ O g ie ń ” z c a ł y m s w o i m s z t a b e m p ił j u ż o d ran a. s t a u r a c j i, w sp o só b n ie le g a ln y , k o n serw rybnych
Ich b o jo w o ść i o d w a g a b y ły w t e d y d u ż e , a le r o z u m u i szp ro tó w . N a m i e j s c u n a t o m i a s t w y k u p y w a l i g ó r a l­
m i e l i o d p o w ie d n io d o w y p i t e j w ó d k i m n ie j . T o t e ż g d y s k i e w y r o b y s k ó r z a n e . T a k o p r a c o w a n a le g e n d a d a w a ła
w p a d ł b a c a i k r z y k n ą ł, ż e w „ la s k u j e s t U B ” , „ O g i e ń ” im m o ż liw o ś ć sw o b o d n e g o p o r u s z a n ia się po c a ły m
n i e b y ł z d o ln y d o b e z b łę d n e g o p o k ie r o w a n ia a k c ją . Z a ­ P o d h a lu i n a w ią z y w a n ia s z e r o k ic h z n a j o m o ś c i. C e b u l­
czą ł w rzeszczeć: s k i z w ie r z a ł s i ę c z a s e m , z w ła s z c z a b a r d z ie j z a u f a n y m ,

191
ż e j e s t p o s z u k iw a n y p r z e z U B . O n te ż z a jm o w a ł s ię
s p r z e d a ż ą i k u p n e m t o w a r ó w , a K r a s n o d ę b s k a i c h tr a n s ­
p o r te m d o K ra k o w a i W a rsza w y .
N ie b a w e m C e b u ls k i z a p r z y j a ź n i ł s ię z k ilk o m a
m ie s z k a ń c a m i R a t u lo w a , w io s k i p o ło ż o n e j n ie d a l e k o Z a ­
k o p a n e g o , i ta m z a m ie s z k a ł. C o p a r ę d n i s p o t y k a ł t e ­
r a z p r z e c h o d z ą c e n o c ą p r z e z w ie ś w ie lo o s o b o w e g r u p y
z o d d z ia ł u „ O g n ia ” , o p o w ia d a n o m u o d o k o n y w a n y c h
p r z e z n ie n a p a d a ch . O w s z y s tk im m e ld o w a ł m jr . B ie ­
le c k i e m u , w y s y ła j ą c sz c z e g ó ło w e r a p o r ty przez sw ą
w s p ó ln i c z k ę . P o n i e w a ż p r a k t y k o w a n y s p o s ó b p r z e s y ł a ­
n i a in f o r m a c j i w y m a g a ł d o ś ć d łu g i e g o c z a s u , m j r B i e ­
le c k i p r z e k a z a ł C e b u ls k i e m u p r z e z łą c z n ic z k ę k o n ta k t
w Z a k o p a n em , sk ąd m ógł on b e z p o ś r e d n io łą c z y ć s ię
z n im t e l e f o n ic z n ie .
K tó r e g o ś d n ia d o w io s k i p r z y b y ło w o j s k o . G ó r a le
n a t y c h m i a s t z a w ia d o m i li o ty m C e b u ls k ie g o i u k r y li
g o . T o n n i e w i e l e z d a w a ło b y s i ę z n a c z ą c y fa k t z b li ż y ł
K s . W ła d y s ł a w G u r g a c z z c z ło n k a m i „ Ż a n d a r m e r i i ”
j e s z c z e b a r d z ie j n a s z e g o c z ł o w i e k a d o m i e s z k a ń c ó w R a ­
t u l o w a . N a b r a li d o n i e g o z a u fa n ia .
P o p a r u d n ia c h s t a ło s i ę to , n a c o o c z e k iw a n o o d p o ­
c z ą t k u . U C e b u ls k ie g o z j a w i ł s i ę z n a n y m u d o b r z e G ó ­
r a l, c z ło n e k P S L , i p o w ie d z ia ł , ż e w n o c y o d b ę d z ie s i ę
we w s i z e b r a n ie te j o r g a n iz a c j i. N a p e w n o p r z y j d z i e
k t o ś o d „ O g n ia ” , a m o ż e i o n s a m b ę d z ie . J e ż e l i w i ę c
C e b u ls k i c h c e , m o ż e p r z y j ś ć . W te j s y t u a c j i n a le ż a ł o
n a t y c h m i a s t p o r o z u m ie ć s i ę z m j r . B i e l e c k i m i u z y s k a ć
o d n i e g o w s k a z ó w k i . C e b u ls k i z g ło s ił s i ę p o d w s k a z a n y
a d r e s w Z a k o p a n e m i t a m s p o t k a ła g o p ie r w s z a n ie s p o ­
d z ia n k a : c z ł o w i e k , k t ó r y m ia ł p r z y j ą ć w ia d o m o ś ć i p r z e -
t e l e f o n o w a ć d o K r a k o w a , o n i c z y m n i e w ie d z ia ł.
N ie p o s z e d ł w i ę c n a z e b r a n ie , a z m jr . B ie le c k im
u d a ło m u się u zysk ać k o n t a k t d o p ie r o w n a stęp n y m
d n iu .
M ie js c e l i k w i d a c j i „ Ż a n d a r m e r i i ” n a S ł o w a c ji . K r z y ż y k ie m
o z n a c z o n o m ie j s c e , w k t ó r y m z a t r z y m a n y z o s ta ł a u to b u s
192
 D l a o d r o b ie n i a s t r a c o n y c h m o ż l iw o ś c i ła t w e g o , a z a ­
r a z e m n a t u r a ln e g o w e j ś c i a d o b a n d y p o s t a n o w io n o w y ­
s ł a ć d o „ O g n ia " l i s t . C e b u ls k i o p i s a ł w n i m s w o j ą s y ­
t u a c j ę i p r o s ił o w y z n a c z e n i e m u s p o t k a n ia . P r o ś b ę j e ­
g o p op arł p rezes m ie jsc o w e g o P SL .
„ O g ie ń " o d p is a ł p o d w ó c h t y g o d n i a c h . S p o t k a n i e o d ­
b y ło s ię 18 li p c a 1946 roku w la s a c h na K ic z o r z e .
..O g ie ń " n i e p o z o s t a w i ł C e b u ls k ie g o w l e s i c a le w y z n a ­
c z y ł m u f u n k c j e o f i c e r a w y w i a d u i p o le c i ł p r z e b y w a ć
n a d a l w ś r ó d m i e j s c o w e g o s p o ł e c z e ń s t w a . T e r a z C e b u l­
s k i m ó g ł j u ż b e z o b a w in t e r e s o w a ć s i ę s p r a w a m i „ O g ­
n ia ' i lu d ź m i u d z ie l a j ą c y m i m u p o m o c y .
W k r ó t c r z d a r z y ło s i ę o ś. co k a z a ło C e b u ls k ie m u
b y ć s z c z e g ó ln ie o s t r o ż n y m . B ę d ą c w O s t r o w s k u , w m ie ­
s z k a n iu łą c z n ik a „ O g n ia ” , t y m sa m y m , w k tó r y m le n
S ta n is ła w S t r z a ł k a , p ie r w s z y S t a n i s ł a w R in g e r , k i e r o w n ik s p o t y k a ł s i ę k i e d y ś z „ W a n d ą " , u s ł y s z a ł:
k ie r o w n ik PU B P w N ow ym U B P w Z akopanem
— W ie p a n , ż e U B w p r o w a d z iło d o o d d z ia ł u tr z e c h
T arg u
s w o i c h łu d z i ?
C ia r k i p r z e s z ł y m u p o p le c a c h , n i e u m i a ł w p ie r w ­
szej c h w i l i z d o b y ć s i ę n a j a k ą k o l w i e k o d p o w ie d ź . B y ł
p r z e k o n a n y , ż e z O s t r o w s k a j u ż n i c w y j o d z ie . Ł ą c z n ik
m ó w i ł j e d n a k d a le j :
— Józek dw óch ju ż w y k r y ł, c h c ie li go kropnąć.
P r z y z n a li s i ę d o w s z y s t k i e g o , a le n i e z n a li le g o t r z e ­
ch go. M u si pan uw ażać n a s ie b ie i dopóki on ż y je ,
n ie e h p a n b ę d z ie o s t r o ż n y i w d z ie ń t u n ie p r z y c h o ­
d z i — r a d z ił z w i d o c z n y m n ie p o k o j e m .
C e b u ls k i n i e w ie d z ia ł , c z y t y m t r z e c im j e s t o n , c z y
t e ż k t o ś in n y . J e s z c z e r a z w s z y s t k o p r z e m y ś la ł i p o ­
s t a n o w i ł p o z o s t a ć n a P o d h a lu .
W k r ó tc e przekazał m jr . B ie le c k ie m u w ia d o m o ś ć
o k o n c e n t r a c j i k ilk u g r u p w c h o d z ą c y c h w s k ła d o d d z ia ­
ł u „ O g n ia " , o k r e ś l i ł d o k ła d n ie t e r m in i m i e j s c e i c h b i ­
F u n k c jo n a riu s z e PU BP w a k o w a n ia . B a n d a o c z e k iw a ła n a n i e g o p r z e z j e d e n a -
w N o w y m T a rg u — ro k
1945 l i B y ł w P o lsc o c z a s.
193
śc ic g o d z in , le c z o b ła w a p o s z ła w góry d o p ie r o po p e łn ie n ia s w o ic h ś w ię ty c h ż o łn ie rs k ic h o b o w ią z k ó w . O b e c n ie
u p ł y w i e p e łn e j d o b y i z e z r o z u m i a ły c h w z g l ę d ó w n i e n a d s z e d ł c z a s p o k o j u i t r z e b a p r a c o w a ć d la d o b r a p a ń s t w a nic
d a ła ż a d n y c h r e z u lt a t ó w . W ś r ó d ż o ł n i e r z y b y ł r ó w n ie ż z b r o n i ą w r ę k u , a l e n a r o li l u b p r z y w a r s z ta t a c h , b u d u ją c
C e b u ls k i i p o m im o ż e w ł o ż y ł n a s i e b i e m u n d u r w o j ­ d z ie ń p o d n i u le p s z ą p rz y s z ło ś ć . W a s z e z a s łu g i d la O jc z y z n y
n ic z o s ta n ą z a p o m n ia n e . P o ls k a p o t r z e b u je W a s . N i e s t e t y z n a ­
s k o w y , z o s t a ł r o z p o z n a n y p r z e z lu d n o ś ć .
le ź li s i ę lu d z ie , k t ó r z y p o d s z y w a ją s ię d z iś p o d m ia n o p a r t y z a n ­
T a k z a k o ń c z y ła s i ę a k c j a , r o k u j ą c a d u ż e n a d z i e j e n a tó w i w a lc z ą z w ł a s n ą O jc z y z n ą . K o le d z y O g n io w c y ! P r z e z c a ły
li k w i d a c j ę „ O g n ia ” . c z a s o k u p a c j i w ie r z y liś c ie m i, i j a j e s t e m g łę b o k o p r z e k o n a n y ,
Na te r e n ie w o je w ó d z tw a k r a k o w s k ie g o , w o k o li­ że u w i e r z y c ie m i i t e r a z . N ic w a lc z y c ie j u ż z n ie m ie c k im o k u ­
c a c h L im a n o w e j , z a m i e s z k iw a ł b y ł y c z ło n e k A K i d o ­ p a n te m , a l e z w ła s n y m i b r a ć m i. Z w a s z y c h r ą k z g in ę li ż o łn ie ­
r z e p o d c z a s n a p a d u n a s t a c j ę k o le jo w ą w H o k ic in a c h , z w a ­
w ó d c a b a t a l io n u I P u ł k u S t r z e l c ó w P o d h a la ń s k ic h J u ­
szych r ą k z g in ę ło w ie lu P o la k ó w , s p o k o jn y c h o b y w a te li
li a n Z a p a ła — „ L a m p a r t ” . i u r z ę d n i k ó w p a ń s tw o w y c h .
T a k s i ę z ło ż y ło , ż e w ie lu z ty c h , k tó r z y p o w y z w o ­ W ii v i r d o b rz e o ty m , że o d d z ia ł w a s z ż y je w y łą c z n ie z k r z y w -
l e n i u n i e o d ł o ż y l i b r o n i, a l e n a o b ł ą k a ń c z y r o z k a z „ O g ­ •I l u ń /l n‘j , i.i b u j ą c u c h ło p ó w b y d ło , t o w a r y w s p ó łd z ie l­
n ia ” s k ie r o w a li ją p r z e c iw w ła d z y lu d o w e j , s łu ż y ło n ia . h j i o d u k l y i a r t y k u ł y p ie r w s z e j p o tr z e b y p r z e z n a c z o n e d la
lu d n o ś c i. I...]
w la ta c h o k u p a c ji w o d d z ia ł a c h p a r t y z a n c k ic h dow o­
Ż o łn ie rz e ! W z y w a m w a s w s z y s tk ic h d o u j a w n ie n i a s ię i z d a ­
d z o n y c h w ł a ś n i e p r z e z n ie g o . n ia b r o n i n a jb l i ż s z y m o d d z ia ło m w o js k o w y m . O s łu s z n o ś c i teg o
B y ł c z a s , ż e i „ L a m p a r t” n i e d o w ie r z a ł n o w e j w ł a ­ k r o k u n ie c h w a s p r z e k o n a f a k t m o je g o u j a w n ie n i a się.
d z y . G d y w s t y c z n iu 1945 r o k u r o z w ią z y w a ł s w ó j o d ­ „ L a m p a r t ” m jr.
d z ia ł, n i e z ł o ż y ł w s z y s t k i e j b r o n i, l e c z u k r y ł j ą w g ó r a c h ,
N i e w i e l e e g z e m p l a r z y o d e z w y d o t a r ło d o o b o z u „ O g ­
z c z e g o c z ę ś ć p o d j ą ł p ó ź n ie j „ O g ie ń ” . B o la ł o g o j e d n a k ,
n i a ” . R o d z in y t y c h , d o k t ó r y c h z w r a c a ł s i ę „ L a m p a r t” ,
gdy sły s z a ł te r a z o c o r a z lic z n ie j s z y c h m o r d e r stw a c h
z o b a w y o ż y c i e s w o i c h b lis k ic h , a n ie k i e d y i w ła s n e ,
dokonyw anych p r z e z s w o ic h daw nych ż o łn i e r z y , k t ó ­
n i e p r z y z n a w a ł y s i ę d o le g o , ż e z n a j ą j e j tr e ś ć .
r y m i d o w o d z ił w w a lc e z h it le r o w c a m i . P o s t a n o w i ł s i ę
„ O g ie ń ” z n a ł n a s tr o je w s w o i c h o d d z ia ł a c h i w ie ­
z n im i p o r o z u m ie ć i p o w ie d z ie ć i m , ż c ź l e r o b ią , ż e
d z ia ł, ż e s ł o w a c z ł o w i e k a z n a n e g o m o g ą w y w o ł a ć u j e m ­
ic h m i e j s c e n i e j e s t w l a s a c h . P r z y b y ł k t ó r e g o ś d n ia
n y w p ł y w n a s p o i s t o ś ć p o d z ie m n y c h g r u p . D la t e g o n a ­
cło P U B P , p r z y n i ó s ł z s o b ą o d r ę c z n ie n a p is a n ą o d e z w ę
t y c h m ia s t z a g r o z ił, ż e k a ż d a r o z m o w a o u j a w n i e n i u s i ę
i p r o s ił, ż e b y m u to p r z e p is a n o n a m a s z y n i e i z e z w o lo n o
b ę d z ie s u r o w o k a r a n a , a z ł o ż e n i e b r o n i r ó w n o z n a c z n e
p r z e s ła ć d o w i o s e k , z k t ó r y c h n a j l ic z n i e j w y w o d z i l i s ię
j e s t z p o d p is a n ie m n a s i e b i e w y r o k u ś m ie r c i.
p o d k o m e n d n i „ O g n ia ” . P is a ł m i ę d z y in n y m i:
W c e lu w z m o c n ie n ia s w e g o a u to r y te tu z e b r a ł c a łą
K o le d z y O g n io w c y ! W o k r e s i e o k u p a c j i h i tl e r o w s k i e j w a l ­ b a n d ę n a S t a r y c h W ie r c h a c h i o z n a j m ił, ż e w y ż s z e d o ­
c z y liś c ie p o d m o im d o w ó d z tw e m , w y k a z y w a l i ś c ie s z c z e rą c h ę ć w ó d z t w o a w a n s o w a ł o g o d o s t o p n ia m a j o r a . Z a r a z t e ż
s ł u ż e n i a O jc z y ź n ie , n a r a ż a j ą c ż y c ie w ł a s n e i ro d z in y . W y k a z a ­ sa m n a d a ł k ilk u s w o im p o d k o m e n d n y m n iż s z e s t o p n ie
l iś c ie , ż e je s te ś c i e d o b r y m i s y n a m i O jc z y z n y . o f i c e r s k ie , p r z y b y ł o r ó w n ie ż k ilk u k a p r a li, p lu t o n o w y c h
P e ł n i p a tr i o t y z m u w a lc z y liś c ie n ic d la n a g r o d y , le c z d la w y ­
i s ie r ż a n tó w .

194
m
 ..O g ie ń n ie r a z przekonyw ał s ię , że u t r z y m a n ie
w b a n d z ie o d p o w ie d n ie g o r y g o r u i p o s ł u c h u j e s t r z e ­
c z ą t r u d n ą . C o r a z c z ę ś c ie j z d a r z a ły s i ę w y p a d k i n i e w y ­
k o n y w a n i a j e g o p o le c e ń . S t r z e l a ł w t e d y o s o b i ś c i e . W ie ­
d z ia ł, ż e s ą p r z y n im , b o s i ę g o b o j ą , a l e to n ie u c h r o n ­
n i e p r o w a d z i d o n i e n a w i ś c i . N ie z e z w a l a ł w i ę c n a w e t n a
k r ó t k i o d p o c z y n e k . C o d z ie n n ie s c h o d z i ły z g ó r u z b r o ­
j o n e g r u p y i g r a s o w a ły w o k o li c z n y c h m i e j s c o w o ś c i a c h .
D l a z o b r a z o w a n ia c z ę s t o t l i w o ś c i n a p a d ó w i d o k o n y ­
w anych m o r d e r stw p o słu ż ę s ię p e łn y m ic h z e sta w ie ­
n ie m z a j e d e n t y l k o m i e s i ą c s i e r p i e ń 19-16 r o k u :
2 .s ie rp n ia . R o z b r o jo n o i z n is z c z o n o p o s t e r u n e k M O w L u d ź ­
m ie r z u .
4 s i e r p n ia . B a n d a o s t r z e l a ł a z b r o n i m a s z y n o w e j w a g o n k o ­
l e j k i lin o w e j n a G u b a łó w c e . Z g in ę li: J ó z e f S e r w in ,
sz e f M U B P w Z a k o p a n e m , T a d e u sz K o z d rą, k o m e n ­
d a n t M O w Z a k o p a n e m , f u n k c jo n a r iu s z J u l i a n M a l­
c z y k o r a z d w ó c h o f ic e r ó w K B W — T a d e u s z D u d a
i A m b r o z ia k . P ię c io r o r a n n y c h , a w ty m je d n o
d z ie c k o , o d w ie z io n o d o s z p ita la .
5 s i e r p n ia . N a p a d n a k a s ę k o le jo w ą w S ie n ia w ie . Z r a b o w a n o
d w a t y s i ą c e p ię ć s e t z ło ty c h .
5 s i e r p n ia . W e w s i F r y d m a n , p o w ia t N o w y T a r g , z r a b o w a n o
m ie js c o w y m r o ln ik o m d w i e k r o w y , j e d n e g o k o n ia ,
w ó z i j e d n ą ś w in ię .
5 s i e r p n ia . Z a s tr z e lo n o S t e f a n a Ś liw iń s k ie g o , n ie z w ią z a n e g o
z UB.
6 s i e r p n ia . G r u p a p o d d o w ó d z tw e m „ G r o ź n e g o ” z r a b o w a ła
w H a r k l o w e j .3 k o n ie . 3 w o z y i 3 k r o w y n a s z k o d ę
M a r i a n a K o s y i M a r i a n a B ie la k a .
7 s i e r p n ia . Z g in ą ł S t a n i s ł a w D y d a /. T y lk a , r o z s t r z e la n y p rz e z
g r u p ę p o d d o w ó d z tw e m ..Ś m ig łe g o ” .
9 s i e r p n ia . N a S t a r y c h W ie r c h a c h z a b i t y z o s t a ł S t a n i s ł a w B ie l­
s k i z a to , ź e o d m ó w ił z a p ła c e n ia n a ło ż o n e j n a n ie g o
p r z e z „ O g n ia ” k o n tr y b u c ji.
9 s i e r p n ia . W p o b liż u N o w e g o T a r g u z a m o r d o w a n o d w ó c h
m ie s z k a ń c ó w K a to w ic : E d w a r d a S c h m id t a , f u n k c jo *
196
n a r i u s z a U r z ę d u B e z p ie c z e ń s tw a , i d r . E d w a r d a P i e ­
k a rz a .
12 s i e r p n ia . W m ie js c o w o ś c i L u b o ń w p o w ie c ie m y ś le n ic k im
d o k o n a n o r a b u n k u w z a b u d o w a n ia c h g o s p o d a r s k ic h
n a le ż ą c y c h d o J a n a T o m a n y i J ó z e f a J a n ic k ie g o
13 s i e r p n ia . K ilk u d z ie s ię c io o s o b o w a g r u p a b a n d y tó w , w ś ró d
k t ó r y c h b y li m .ir i. „ R o c h ”, „ T u r ’ i „ K o w b o j” , z a ­
a ta k o w a ła s t o j ą c y n a s t a c j i w R a b ie N iż n e j p o c ią g ,
z k tó r e g o u p ro w a d zo n o f u n k c jo n a r iu s z a PU BP
w L im a n o w e j. S t e f a n a L ik u s a , i ż o łn ie rz a W P ,
F r a n c is z k a W ło c h a . U p r o w a d z o n y c h ro z s trz e la n o .
15 s i e r p n ia . Z g in ę li: W ła d y s ł a w F i l ip i a k , f u n k c jo n a r iu s z W U liP
w K r a k o w ie , i S t a n i s ł a w W a s z k ie w ic z , k ie r o w c a
p o ż a r n e j z R a b k i. O b a j z o s t a l i r o z s tr z e la n i
pr.*iv. tń w . K o m is ję S z y b k o W y k o n a w c z ą .
16 • i i n . U p ro w a d z o n o w g ó r y i z a s tr z e lo n o H e n r y k a J u r a s a ,
in o z v .ią z a ń e g o z w o js k ie m i u r z ę d a m i p a ń s t w o w y ­
m i.
17 s i e r p n ia . ..R o b e rt" , ..O rz e ł" i „ L is ” n a s t a c j i k o le jo w e j w P o ­
r o n i n i e z a b ili F r a n c is z k a G u t a . M o r d e r s t w a d o k o ­
n a n o n a o c z a c h ż o n y i d z ie c k a .
13 s i e r p n ia . R o z s tr z e la n o t r z e c h m ie s z k a ń c ó w N o w e g o T a r g u :
J ó z e f a W ą s ik a . A n d r z e j a W ą s ik a i J a n a C u d z ic h a .
19 s i e r p n ia . „ O g ie ń ” r o z b ił m a g a z y n y d o m u w y p o c z y n k o w e g o
w R a b c e . Z r a b o w a n o 200 k g m ą k i, 50 k g c u k r u , 40
k g f a s o l i, r a d io i 7 ty s ię c y z ło ty c h .
20 s i e r p n ia . D o k o n a n o k o le jn e g o n a p a d u r a b u n k o w e g o n a d o m
w y p o c z y n k o w y . .G r a n i t ” w R a b c e . Z r a b o w a n o 10
w m -liów m ik i. 30 p u s z e k k o n s e r w , 2 w o r k i c u k r u .
50 p r z e ś c ie r a d e ł, m a s z y n ę d o p is a n ia .
20 s i e r p n ia . W y k o n a n o n a ło ż o n e w c z e ś n ie j w y r o k i ś m ie r c i n a
M a r ii P r u s a k , z a m ie s z k a łe j w Z a k o p a n e m , i K a z i­
m ie r z u C h o w a ń c u z P o r o n in a .
21 s i e r p n ia . N a s z o s ie K r a k ó w — Z a k o p a n e , w m ie js c o w o ś c i
O b id o w a , z a t r z y m a n o i o b r a b o w a n o s a m o c h ó d P S S .
S k r a d z io n o d w ie ś c ie ty s i ę c y p a p ie r o s ó w , s to k i lo ­
g ra m ó w m a rm o la d y i in n e a r ty k u ły sp o ży w cze.
Z r a b o w a n e t o w a r y p r z e w ie z io n o n a s t ę p n i e d o o b o ­
zu n a T u rb a c z u .
22 s i e r p n ia . W m agazynach S p ó łd z ie ln i R o ln ic z o - H a n d lo w e j
197
 w R a b c e z r a b o w a n o 150 k g c u k r u , 80 l i t r ó w w ó d k i, o tr z y m y w a li w y p is a n y n a m a s z y n ie n a k a z d o sta rcze­
50 l i t r ó w s p i r y t u s u , 200 k g m ą k i.
n ia b a n d z ie p i e n i ę d z y w z g l ę d n i e ż y w n o ś c i. D l a p r z y ­
23 s i e r p n ia . W ła m a n o s i ę d o U b e z p ie c z a ln i S p o łe c z n e j w R a b c e ,
k ła d u p r z y to c z ę tr eść dw óch ta k ic h nakazów , ja k ie
s k ą d z r a b o w a n o d w ie ś c ie ty s ię c y z ło ty c h .
24 s i e r p n ia . S c h w y t a n o i u p ro w a d z o n o , a n a s t ę p n i e r o z s t r z e la ­ o t r z y m a ły g r o m a d y C z a m a G ó r a i K r e m p a c h y :
n o d w ó c h p o d c h o rą ż y c h W P o n i e u s t a lo n y c h n a ­
z w is k a c h , k t ó r z y p r z e b y w a li w R a b c e j a k o t u r y ś c i. Do w s z y s tk ic h m ie s z k a ń c ó w g r o m a d y Czar­
26 s i e r p n ia . W g ó r a c h , n i e d a l e k o W a k s m u n d u , z n a le z io n o z w ło ­ na Góra.
k i J a n a T u d z l k a . P r z y z a b ity m p o z o s ta w io n y b y ł N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w p r z e d k ł a d a s ię w s z y s t­
w y r o k ś m ie r c i z p o d p is e m „ O g n ia " . k i m m ie s z k a ń c o m g r o m a d y C z a r n a G ó r a w y r o k s k a z u ją c y
27 s i e r p n ia . G r u p a j>od d o w ó d z tw e m „ Ś m ig łe g o ” r o z s tr z e la ła w s z y s tk ic h m ie s z k a ń c ó w n a z ło ż e n ie d la o d d z ia łu p a r ty z a n c k i e ­
J a n a M a lin o w s k ie g o z a m ie s z k a łe g o w S z c z a w n ic y , go 200 000 z ł (s ło w n ie : d w ie ś c ie ty s ię c y ). T e r m i n z ło ż e n ia d o
k t ó r y n i e n a le ż a ł d o ż a d n e j o r g a n iz a c j i p o lity c z n e j. d r.u i 2 s i e r p n i a 1946 r o k u d o g o d z in y 14 p o p o ł u d n iu w O s tr ó w ­
28 s i e r p n ia . W e w s i D o b r a w p o w ie c ie lim a n o w s k im z rozkH zu k u n a n o u- W r a z ie n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i
„ O g n ia " b a n d a d o w o d z o n a p r z e z „ S k a łę " r o z b iła '.v ./ y u 'y n u o z k u ń c y z o -.tau ą p o c ią g n ię c i d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i
p o s t e r u n e k M O o r a z d o k o n a ła r a b u n k ó w w s k l e ­ .u iw ) p ;yi z K o m is ję S z y b k o W y k o n a w c z y. D n ia 21 lip c a 1948
p ie K ó łk a R o ln ic z e g o i w m a g a z y n a c h S p ó łd z ie ln i ro k u .
R o ln ic z o - H a n d lo w e j. „ O g ie ń " *
28 s i e r p n ia . W o k o lic a c h K r o ś c ie n k a z a s tr z e l o n y z o s ta ł S t a n i ­
s ł a w P y k a , f u n k c jo n a r iu s z P U I iP w N o w y m T a r g u . Do w s z y s tk i c h m ie sz k a ń c ó w g r o m a d y K re m ­
W ty m s a m y m c z a s ie in n a g r u p a p o z b a w iła ż y cia li a c h y .
C z e s ła w a P r z y b y s i a , z a m ie s z k a łe g o r ó w n i e ż w N o ­ N a p o d s t a w i e w y w i a d u i d o w o d ó w p r z e d k ł a d a s ię w s z y s t­
w y m T arg u . k im m ie s z k a ń c o m g r o m a d y K r e m p a c h y w y r o k s k a z u ją c y
29 s i e r p n ia , Z a m o r d o w a n o m i e s z k a n k ę R a b k i o n a z w i s k u Ś m i e ­ w s z y s tk ic h m ie s z k a ń c ó w n a o d d a n ie d la o d d z ia łu p a r ty z a n c k i e ­
t a n a , k t ó r ą „ O g ie ń ” p o d e jr z e w a ł o k o n t a k t y z U li. g o 100 k g s ło n in y , 100 k g fa s o li, 50 k g g r o c h u , 100 k g C h leb a.
31 s i e r p n ia . R o z s tr z e la n o T a d e u s z a K o w a lc z y k a z a to , ż e n ic 100 m p ł ó t n a n a b ie liz n ę , 2 s z t u k i b y d ła , 300 000 z ło ty c h (sło w ­
p r z y j ą ł d o w ia d o m o ś c i p o l e c e n i a „ O g n ia " d o s t a r ­ n i e : t r z y s t a ty s ię c y ). W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n ­
c z e n ia d o je g o o b o z u k i lk u d z i e s ię c i u ty s ię c y z ło ­ n o ś c i w s z y s c y m ie s z k a ń c y g r o m a d y K r e m p a c h y p o c ią g n ię c i z o ­
t y c h k o n t r y b u c j i *. s t a n ą d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j p r z e z K o m is ję S z y b k o W y k o ­
n a w c z ą T e r m i n z ło ż e n ia d o d n i a 29 l i p c a 1946 r o k u d o g o d z in y
N i e b y ł to j a k i ś s z c z e g ó l n y m i e s ią c . P o d o b n e m i e ­ 14 i i p o ł u d n iu n a p o la n ie K a m o n io w e j n a d O s tr o w s k ie m .
„ O g ie ń ” • •
s ią c e b y ły i p r z e d te m , i p o te m , le c z z k a ż d y m d n ie m
i l o ś ć m o r d e r s t w w z r a s t a ła .
T ak w je d n y m , ja k i w d r u g im w y p a d k u „ O g ie ń ”
W ty m c z a sie w z r o s ła r ó w n i e ż i l o ś ć n a k łu d u n y c h
n ie o t r z y m a ł n ic . B a ł s i ę z a b ie r a ć s i ł ą , p o n ie w a ż w t a ­
k o n t r y b u c j i n a in d y w i d u a l n y c h r o l n i k ó w i n a w io s k i .
k ic h r a z a c h z a w s z e d o w s i p r z y j e ż d ż a ł o w o j s k o i b r a ło
W y g lą d a ło to w te n sp osób , ż e r o ln i k lu b so łty s
lu d n o ś ć w o b r o n ę . M ś c ił s i ę j e d y n i e n a g o s p o d a r z a c h
grom ad y, w w ypadku n a ło ż e n ia k o n tr y b u c ji n a w ie ś ,

* A rc h iw u m K W M O K ra k ó w .
* A rc h iw u m K W M O K ra k ó w . • • A rc h iw u m K W M O K ra k ó w .

198 199
i n d y w id u a l n y c h , g c ly ż w p o j e d y n k ę t r u d n o i m b y ł o s t a ­ N a c z e l e k o m p a n ii tr z e c ie j s t a l „ G r o ź n y ” , a p o je g o
w i ć b a n d z ie c z o ła . ś m ie r c i „ R o c h ” . T a g r u p a d z ia ł a ła w p ó łn o c n y c h r e jo ­
B y w a ły w y p a d k i, że z a stra szen i lu d z ie p is a li do nach N o w o ta r sz c z y z n y , w p o b li ż u R a b k i, C habów ki
„ O g n ia ” p r o ś b y o u m o r z e n ie k o n t r y b u c j i a lb o t e ż z w r a ­ i K l ik u s z o w e j oraz w c z ę śc i p o w ia tó w m y ś le n ic k i e g o
c a li s ię z p ro śb ą o in t e r w e n c j ę do ty c h o s ó b , k tó r e i li m a n o w s k ie g o .
z „ O g n ie m ” u tr z y m y w a ły w p r z e s z ł o ś c i b li ż s z e kon­ W ło d z im ie r z B y str z y c k i — „ D z ie ln y ”, o tr z y m a ł
ta k ty . w d o w o d z e n ie k o m p a n ię c z w a r t ą i p o le c e n i e p r z e n ie ­
S k a z y w a ł t e ż n ie k t ó r y c h m i e s z k a ń c ó w N o w e g o T a r ­ s i e n i a s i ę w z a c h o d n ie r e j o n y p o w ia t u
gu lu b p o d m ie js k ic h w si na o p u s z c z e n ie p r z e z n ic h K o m p a n ię p ią t ą „ O g ie ń ” w y z n a c z y ł d o d z ia ła n ia
m i e j s c ic h z a m i e s z k a n ia . T u n ie b y ł o j u ż o d w o ła n ia , w y łą c z n ie w p o w i e c i e li m a n o w s k im . D o w o d z i ł n i ą p o ­
lu d z i e ci zm u szen i b y li o p u ś c ić dom , g o sp o d a r stw o c z ą t k o w o „ I .o ś ” , a p o t e m „ S k a ła ” .
i p r z e n ie ś ć s i ę g d z i e in d z i e j . D l a t y c h . k t ó r z y u s iło w a li T ' i.« / g d y s y t 'i.ir j;t p o g a r s z a ła s i ę z k a ż d y m d n ie m ,
p o z o s t a ć , „ O g ie ń ” n i e m i a ł lito ś c i. n " ji '.<■/<• b . u d / i e j dbał o to , aby każde je g o
W ty m groźnym o k r e s ie w z m a g a ją c y c h się sza­ p o .u n n .v u « m ia ło opraw ę w o jsk o w ą . N ie ż a ło w a ł p a -
le ń s tw „ O g n ia ” n a g l e o k a z a ło s i ę , ż e n i e j e s t o n ju ż p ió r u n a p is a n ie r ó ż n e g o r o d z a j u r o z k a z ó w . T e g o s a ­
w s t a n i e s a m o d z ie ln i e k ie r o w a ć c a ł y m o d d z ia łe m . A r e ­ m e g o ż ą d a ł r ó w n i e ż o d s w y c h p o d k o m e n d n y c h . A o to
s z t o w a n i m e l in i a r z e , a n a w e t s a m i l e ś n i , g d y d o s t a w a li t e k s t j e d n e g o z t a k i c h r o z k a z ó w , k t ó r y m „ O g ie ń ” m ia ­
s i ę w r ę c e U B , m ó w i l i , ż e „ O g ie ń ” r o z c z ł o n k o w a ł s w ó j n o w a ł „G roźn ego” d ow ód cą bandy.
o d d z ia ł, p r z y s o b i e p o z o s t a w i ł j e d y n i e d w u d z ie s t o p ię c io -
o s o b o w y sz ta b n a jw ie r n ie js z y c h k o m p a n ó w , n a k tó r y c h R ozkaz nr 1. Z d n iem 8 sierp n ia m ian u ją chor. „Groźnego"
m ó g ł j e s z c z e w z u p e łn o ś c i p o le g a ć . dow ódcą 3 kom panii, znajdującej się o b ecn ie n a terenie Rabki
(...) A kcją p row ad zić siln ą , n ie zdradzając m iejsca pobytu. W y­
N ie t r u d n o b y ł o z r o z u m ie ć , ż e t e n k r o k w a t a ż k i to
konać w yroki w ed łu g przesłanych b lan k ietów . D ow ódca odpo­
j u ż n i e a ta k , a l e o b r o n a . P ie r ś c ie ń w o k ó ł n i e g o z a c is k a ł w ied zia ln y jest za każdy czyn popełniony przez strzelców . Roz-
s i ę c o r a z b a r d z ie j i m a n e w r o w a n i e t a k li c z n ą g r u p ą , j a ­ kazy d ow ód cy m u s/ą b y ć w yk on yw an e su m ien n ie. W razie n ie­
k ą b y ł c a ł y o d d z ia ł, s t a ł o s i ę n i e m o ż l i w e . S t w o r z y ł w ię c w yk on an ia rozkazu przez któregoś S t r z e l c a sp isać protokół i roz-
p i ę ć t z w . k o m p a n ii i k a ż d e j z n i c h p r z y d z i e l i ł i n n y t e ­ 11 /.' lać i.a m iejscu . O ile „Tur” w dalszym ciągu b ęd zie n ie­
popraw ny. rozstrzelać. P o syłam czyste b la n k iety . D nia 8 sie r p ­
r e n d z ia ła n ia .
n ia 1910 rok.
K o m p a n ia p ie r w s z a , p o ci d o w ó d z t w e m „ Ś m i g łe g o ” , „O gień” *
d o k o n y w a ła n a p a d ó w w e w s c h o d n ie j c z ę ś c i p o w ia t u n o ­
w o t a r s k i e g o , w o k o li c a c h C z o r s z ty n a , S z c z a w n i c y i K r o ś ­ A w ię c tera z, w d r u g ie j p o ło w ie l a t a 1946 roku,
c ie n k a . „ O g ie ń ” n i e z w r a c a ł s i ę j u ż d o c z ło n k ó w b a n d y sło ­
K o m p a n ią d r u g ą d o w o d z ił „ R y s i e k ” , a je j b a z a w y ­ w a m i, j a k i c h u ż y w a ł d a w n ie j . N a r z ę d z ie m u t r z y m u j ą ­
p a d o w a z n a j d o w a ła s i ę w o k o li c a c h Z a k o p a n e g o , w p o ­
b li ż u w s i K o ś c ie lis k o . * A rc h iw u m K W M O K ra k ó w .

200 20’
 cym p o s łu c h w b a n d z ie s l a l y s i ę p is to le t i w o jsk o w a d ó w , z o b j ę c i e m s p o k o j n y c h d o t ą d t e r e n ó w n ie p o t r z e b ­
tr e su r a . n ą w a lk ą i r o z l e w e m k r w i, a l e t e ż d a w a ło n a m t o m o ż ­
J a k s k u t e c z n e b y ł o l o n a r z ę d z i e i j a k s k r u p u l a t n ie liw o ś ć ła t w ie js z e g o ic h o s a c z a n ia , r o z b ij a n ia p o j e d y n ­
w ykonyw ano w z w ią z k u z ty m w s z y s tk ie p o le c e n i a
czy ch grup, w y r y w a n ia z ic h s z e r e g ó w lu d z i, k tó r z y
„ O g n ia ” , o p o w ie d z ia ł c z ło n e k k o m p a n ii „G roźnego” , n i c z e w s z y s t k i m z g a d z a li s i ę z „ O g n ie m ” .
S ta n is ła w W róbel - „ B im b e r ” , p r z e s ł u c h iw a n y B y ł t o je d n a k p r o c e s p o w o ln y , w y m a g a ją c y c z a s u
w P U B P w N o w y m T a r g u 1» s t y c z n i a 1 9 4 7 r o k u , k t ó ­ i w y s iłk u ze stro n y U B , z w ła s z c z a w o r g a n iz o w a n iu
r e g o s ło w a p iz y ta c z a m p o w p r o w a d z e n iu j e d y n ie d rob ­ n ow ych ź r ó d e ł in f o r m a c j i , b e z c z e g o n ie sp o s ó b b y ło
n y c h , s t y l i s t y c z n y c h z m ia n . p r o w a d z ić j a k i e k o l w i e k d z ia ła n ia
W p a ź d z ie r n i k u 1U46 r o k u w r a z z „G U C ein’’ d o s ta liś m y ,J T y m c z a se m n a n o w e w y c z y n y b a n d y n ie tr z e b a b y ­
„G ro źn e g o " ro z k a z w y k o n a n ia w y ro k u n a „ K u li" i „ K u in iiia - ło d łu g o czekać. Po o t r z y m a n iu rozkazu p r z e j ś c ia
r z u ” . „ G u c ” s t r z e l a ł z p i s t o le t u p a r a b e ll u m i „ K o m in ia r z a ” z a - w o k n liiv Z a k o p ,m g a „ R y s ie k ’' p o p r o w a d z ił s w o ic h
b i ł n a m ie js c u . J a s t r z e l a ł e m z w ę g i e r s k i e j d z ie w i ą t k i , le c z n ie
n a jp ierw W kierunku B u k o w i n y T a t r z a ń s k ie j , a p o t e m
t r a f i ł e m i „ K u l a " r z u c i ł s i ę d o u c ie c z k i. B ę d ą c y w p o b liż u
„ M u c h a " , „ J a n o s i k " , „ G u c " i „ B a c a ” z a c z ę li g o g o n ić i s t r z e ­ w p o b liże K o ś c ie lis k a , g d z i e w la s a c h , p o n a d w s ią , z a ­
la ć d o n ie g o z a u to m a tó w . N ie w i e m , c z y g o z a b ili, c z y też ło ż y ł o b ó z . S t a m t ą d c o p a r ę d n i w y s y ł a ł k il k u o s o b o w e
u d a ło m u s i ę z b ie c , p o n ie w a ż n ie w i d z ia ł e m g o w ię c e j. [.„1 N a p a t r o l e d o o k o li c z n y c h w s i , a n a w e t w p o b li ż e Z a k o ­
O b id o w e j u r z ą d z iliś m y z a s a d z k ę . U ję liś m y d w ó c h z M O : w y ż ­
panego.
s z e g o w u b r a n i u c y w i ln y m i d r u g .c g o w m u n d u r z e . W y ższe g o
W p ie r w s z y c h d n ia c h w r z e ś n ia d z ie s ię c i o o s o b o w a
z a b ił „ T u r " z a r a z z a k o ś c io łe m , d r u g i e g o z a s tr z e l i li „ K o w b o j’-
i „ R o c h " . M u n d u r i b ro n z a b r a ł „ T u r " , a u b r a n i e c y w iln e „ P u - grupa pod w odzą „ R z u tn e g o ” p r z y b y ła cło W it o w a
c u ł a ” . l„.j B r a łe m u d z ia ł w r a b u n k u ż y w n o ś c i p rz e w o ż o n e j do i z a m e l in o w a ła s i ę w d o m u s w e g o łą c z n ik a . P r z e le ż e l i
s p ó łd z ie ln i „ S p o łe m " w N o w y m T a r g u . Z a b r a li ś m y o k u ło s t u w s t o d o le d w a d n i, k a r m ie n i p r z e z g o s p o d a r z a , k t ó r e ­
ty s ię c y p a p ie r o s ó w „ B a ł t y k ” 1 o k o to s t u s k r z y n e k m a r m o la d y . m u z r e s z t ą n ie ź l e p ła c i li . T r z e c ie g o d n ia , j e s z c z e p r z e d
C z ę ść z te g o p r z e k a z a l iś m y d o o b o z u „ O g n ia " , a c z ę ś ć z o s t a w i ­
w s c h o d e m s ł o ń c a , d o s t o d o ły w p a d ł p r z e s t r a s z o n y m c l i -
l iś m y d la s ie b ie . W te d y t e z „ K o w b o j” i „ T u r " z ła p a l i d w ó c h
w o js k o w y c h : s i e r ż a n ta i p lu to n o w e g o , k t ó r y c h z a s t r z e l i l i n i e ­ n ia r z .
d a le k o o b o z u . W r a z z c a łą g r u p ą b y liś m y n a O r a w ie , g d z ie •— W o j-.k o ! C h ło p a k i, w o j s k o p r z y j e c h a ł o — p o w t a ­
z r a b o w a l iś m y p ię ć k r ó w i c z t e r y k o n i e , k t ó r e „ D z ię c io ł” s p r z e ­ r z a ł .-./u r p ią c ś p i ą c y c h b a n d y t ó w .
d a ł w R a b c e . !„.] M ó w ił m l „ L ic h y " , ż e w c z a s ie g d y s ta liś m y
Z e r w a li s i ę n a r ó w n e n o g i. O d ś r o d k a w s i s ł y c h a ć
n a S t a r y c h W ie r c h a c h , w y k o n a ł w y r o k ś m i e r c i n a n ic z n a n y m
b y ło w a r k o t m o t o r u . „ R z u t n y ” w y c h y l i ł g ł o w ę , p o s łu ­
m u c z ło w ie k u , s c h w y t a n y m w g ó r a c h . W p a ź d z ie r n i k u „ K o w ­
b o j ” z a m o r d o w a ł w R a b c c - Z a r y l e m k o b ie tę . Z a s tr z e l i ł j ą w łó ż ­ c h a ł c h w i l ę i z w r a c a j ą c s i ę d o łą c z n i k a r z e k ł:
k u n a o c z a c h m ę ż u i d z ie c i •. — S p r a w d ź , il u ic h j e s t i p o c o p r z y j e c h a li.
— Z o s t a n i e c ie t u ? — G ó r a l s t a ł r o z t r z ę s io n y .
P o r o z c z ł o n k o w a n iu b a n d y n a l e ż a ł o s i ę w p r a w d z ie
— C o , s t r a c h c i ę o b l e c i a ł ? — „ R z u t n y ” z a ś m ia ł s i ę
l i c z y ć z j e s z c z e w i ę k s z y m r o z p r z e s t r z e n ie n i e m s i ę n a p a -
n ie s z c z e r z e . — N o , u c ie k a j j u ż i w r a c a j s z y b k o .
• A rc h iw u m K W M O K ra k ó w . R o z s t a w ił n a s t ę p n i e s w o ic h w ś r ó d z a b u d o w a ń . P o d

202 203
 d a c h e m s t o d o ł y z r o b io n o s t a n o w i s k a d la e r k a e m ó w . P o
cy" z b ie g l i w d ó ł. B y ł o s z e ś c i u z a b i t y c h , w ś r ó d k tó ­
d w ó c h g o d z in a c h n a d s z e d ł ł ą c z n i k i o k a z a ło s i ę , ż e ż o ł­
r y c h le ż a ł „ K u l i k ” le k k o t y l k o d r a ś n i ę t y p r z e z p o c is k .
n ie r z e n ic o r g a n iz u j ą szerszej o b ła w y , a le szu k a ją
M undurów n ie d a ło się zabrać, b y ły p o d z iu r a w io n e
d w ó c h d e z e r te r ó w .
i z a k r w a w i o n e . Z a b r a li j e d y n i e b r o ń , z e g a r k i i d o k u ­
To ic h u s p o k o i ło i p o s t a n o w i li p o zo sta ć. Ł ą c z n ik
m e n t y . S z y b k o w y c o f a l i s i ę , p r z e n o c o w a li w P odczer­
m ia ł je d n a k s t a le c z u w a ć i o b s e r w o w a ć r u c h y w o jsk a .
w onym . a n a stęp n eg o d n ia z a m e l d o w a l i s i ę u „R yś­
W p o ł u d n i e p r z y b ie g ł Z d y s z a n y :
ka" i p r z e k a z a li mu d o k u m en ty z a b it y c h ż o łn ie r z y .
— Z ła p a li n a s z e g o — s z e p t a ł — „ K u lik a " . T r z y m a j ą
„ R y s i e k ” c z y t a ł c h w i l ę n a z w is k a , p r z y d z ia ł s ł u ż b o w y ,
g o n a s a m o c h o d z ie ;
o k r e s s ł u ż b y i n a g l e ś w i a t z a w ir o w a ł m u p r z e d o c z a m i:
„ R z u tn y " w z ią ł na bok „ N i e d ź w ie d z ia ” , n a r a d z a li
z e z d ję c ia w je d n e j z le g ity m a c ji s p o g lą d a ł n a n ie g o
s ię c h w ilę , a p o te m zab rał w s z y s tk ic h i p o p r o w a d z ił
j e g o k o le g a z w o j s k a , p p o r . .Jan Z a j ą c z k o w s k i.
w p o b l i ż e d r o g i m i ę d z y W it o w e m a K o ś c ie l is k i e m . T u
Po ty g o d n iu „ R y s ie k ” w y s ła ł „ L eśn eg o ”, „ P ilo ta ”
k a ż d e m u w y z n a c z y ł s t a n o w i s k o i s u r o w o z a b r o n ił o t w i e ­
i . 1. .k a d i m e l in y w C h o c h o ło w ie p o ż y w n o ś ć , k tó r ą
r a n ia o g n ia , d o p ó k i o n n i e d a z n a k u s t r z a łe m z p is t o ­
d w a d n i w c z e ś n ie j z r a b o w a n o w m ie js c o w y m s k l e p ie .
l e t u . L ic z y ł g ł ó w n i e n a o g i e ń z e r k a e m ó w , p r z y k t ó r y c h
0 z m r o k u z e s z li w d ó ł. z a t r z y m a li j a d ą c ą d r o g ą f u r ­
le ż e li „ W r o n a ” i „ F le g m a t y k " . P i e r w s z y z n ic h m ia l
m a n k ę i k a z a li s i ę w i e ź ć d o w s i . B y ł o j u ż c ie m n o , g d y
s t r z e la ć w s z o f e r k ę , d r u g i w p la t f o r m ę s a m o c h o d u .
z b li ż y li s i ę cio p i e r w s z y c h d o m ó w '. N a d r o d z e n i e b y ło
P o g o d z in i e z o b a c z y li a u t o z w o j s k i e m , k t ó r e d o ś ć
n ik o g o . ..P ilo t " w y c i ą g n ą ł p a p ie r o s y , p o c z ę s t o w a ł w s p ó l ­
w o ln o je c h a ło w k ie r u n k u Z akopanego. Na o d k r y te j
n i k ó w i b ł y s n ą ł z a p a łk ą . M i g o t l i w e ś w i a t e ł k o o ś w i c t l i -
p la t f o r m i e s i e d z ia ł o o k o ło p i ę t n a s t u ż o ł n i e r z y u z b r o j o ­
ło na m o m en t tw a r z e ja d ą c y c h i z w is a j ą c ą na p ie r ­
n y c h w p e p e s z e . G d y s a m o c h ó d z n a la z ł s i ę w o d le g ło ś c i
s i a c h b r o ń . N a g l e z r o b iło s i ę c a ł k i e m j a s n o . S p o d z a ­
t r z y d z i e s t u m e t r ó w o d s t a n o w i s k k a r a b in ó w m a s z y n o ­
b u d o w a ń z j e d n e j i z d r u g ie j s t r o n y d r o g i ś w i e c i ł y la ­
w y c h , r o z le g ł s i ę s t r z a ł, a w s e k u n d ę p o t e m z a g r z m ia ło
t a r k i i s ł y c h a ć b y ł o o k r z y k i:
p o o b y d w ó c h s t r o n a c h d r o g i. A u t o s k r ę c i ł o m o m e n t a l­
- S ta ć ! I h .c e d o g ó r y ! P o d d a ć s i c . J e s t e ś c i e o t o ­
n ie i s ta n ę ło n a d r o w e m . Z o k ie n s z o fe r k i s y p a ło s ię
c z e n i!
s z k ło , w ś r o d k u w i d a ć b y ł o ż o łn ie r z a p o c h y lo n e g o b e z ­
Fm m an r z u c ił le j c e , zesk oczył z w ozu i pognał
w ł a d n i e n a d k ie r o w n ic ą . I n n i z e s k a k i w a l i z p la t f o r m y
w c ie m n o ś ć . „ P ilo t " , k tó r y m ia l w z w y c z a ju n o s ić
i k r y j ą c s i ę z a o p o n a m i p r ó b o w a li s i ę b r o n ić .
za w szé broń n a b it ą , w y p a lił m o m e n ta ln ie w stro n ę,
W a lk a p r z y b ie r a ł a na s i le , „ O g n io w c y " sch o w a n i
s k ą d .ś w ie c o n o la t a r k a m i, i p o s z e d ł w ś l a d z a w o ź n ic ą .
w śród k a m i e n i b y l i n ie w id o c z n i , p o d c z o łg i w a l i s i ę c o ­
Z a n im z e s k o c z y ł „ J a s i e k ” i r ó w n i e ż u c ie k ł . D o o k o ła
r a z b liż e j . „ R z u t n y ” p o d p e łż ł n a o d le g ł o ś ć r z u t u g r a n a ­
g r a ł y p is t o le t y , a l e n o c s p r z y j a ła u c ie k a j ą c y m . N a w o ­
t e m . O d b e z p i e c z y ł j e d e n i r z u c ił w s a m o c h ó d . W c h w i ­
z ie p o zo sta ł „ L e śn y ”. R an n y, n ie m ó g ł s ię p o ru szy ć,
lę p o te m r z u c ił d r u g i. O g i e ń w o jsk o w y c h p r z y c ic h ł,
aby p r ó b o w a ć u c ie c z k i. Z a b r a n o g o z a r a z d o s z p i t a la
w k r ó t c e w y c o f a l i s i ę w k ie r u n k u K o ś c ie l is k a . „ O g n i o w -
1 ju ż po paru d n ia c h był z d o ln y do p r z e s łu c h a ń .

204
W k r ó t c e U B i K B W z a a t a k o w a ły o b ó z b a n d y . ..R y s ie k " u r z ę d u o p r z y b y c iu s y n a i n ie p r z e k a z a ł m u n a s z e g o z a ­
z d ą ż y ł j e d n a k w y p r o w a d z i ć w s z y s t k i c h i p r z e n ie ś ć ic h p e w n i e n i a o d a r o w a n iu m u k a r y z a p o p e łn i o n e d o t y c h ­
g ł ę b i e j w la s y . W p o w i e t r z e w y l e c i a ł y j e d y n i e b u n k r y . c z a s z b r o d n ie p o d w a r u n k ie m u j a w n i e n i a s i ę . „ R y s i e k ”
p i* z y g o t o w y w a n e o d d łu ż s z e g o c z a s u j a k o z im o w e Je­ o c z y w iś c ie s k o r z y s ta ł z o k a z ji i d o b a n d y w ię c e j n ie p o ­
że bandy. w r ó c ił. U k r y w a ł s i ę d o m a r c a 19-17 r o k u i d o p ie r o w ó w ­
W ty m c z a s ie U rząd B e z p ie c z e ń s tw a d o sk o n a le c z a s , j u ż p o ś m ie r c i „ O g n ia ”, z g ło s ił w u r z ę d z ie s w ó j
o r i e n t o w a ł s i ę j u ż , k im j e s t ..R y s ie k ” . S z y b k o u s t a lo n o u d z ia ł w b a n d z ie .
le ż , ż e o j c i e c j e g o p r z e d w o j n ą b y ł g r a n a t o w y m p o li c ­ W r z e s ie ń 1 9 4 6 r o k u p r z y n ió s ł r ó w n i e ż w y j a ś n i e n i e
ja n te m , a te r a z m ie s z k a w W a r s z a w ie p r / y u l. O g iń ­ se r ii n a p a d ó w i m o r d e r stw , ja k ie n a p r z e str z e n i te g o ro­
s k ie g o . R ozm ow a z n im n ie n a s t r ę c z a ła w ię k s z y c h k u m i a ł y m i e j s c e w K r a k o w ie i j e g o o k o li c y . D o t e j p o ­
t r u d n o ś c i. D o ś ć ł a t w o p o j ą ł, j a k bardzo m oże pom óc r y n i k t w W U B P , a t y m b a r d z ie j w N o w y m T a r g u n ie
s y n o w i p r z e z w y d o s t a n i e g o z b a n d y . L ic z o n o — i ta k w i ą z a ł t y c h z b r o d n i w d z ia ła ln o ś c ią „ O g n ia ” .
t o b y ł o u ło ż o n e z o j c e m — ż e „ R y s i e k ” , p o z j a w ie n i u — „ O g i e ń w K r a k o w ie ? T o n ie m o ż li w e !
s ię w W a r s z a w ie , n a t y c h m i a s t s i ę u ja w n i i p rzekaże T a k b y ł o a ż d o j e s i e n i 1 9 4 6 r o k u . A le n i e u p r z e d z a j ­
in f o r m a c j e o „ O g n iu ” i j e g o s z t a b ie . m y fa k tó w .
P rzy g o to w a n o w ię c o d p o w ie d n ią d ep eszę, w k tó ­ R a n k ie m 10 w r z e ś n ia na p o le c e n i e szefa PUBP
r e j R u d o l f O s t a s z e w s k i z a w ia d a m ia ł s y n a o s w e j c i ę ż ­ w N ow ym T a r g u w y je c h a li do C h a b ó w k i a u to b u se m
k ie j c h o r o b ie i p r o s ił o ja k n a j s z y b s z e p r z y b y c ie do PKS dw aj f u n k c j o n a r iu s z e te g o urzędu: K o w a ls k i
W a r s z a w y . D e p e s z ę s k i e r o w a n o n a a d r e s M a r ii F r y d ­ i R e jd y c h . U b r a n i p o c y w iln e m u , u z b r o je n i b y li je d y n ie
rych m ie sz k a ją c e j w Z akopanem . T a po o t r z y m a n iu w b r o ń k r ó t k ą . W a u t o b u s ie z a j ę li m i e j s c a w p r z o d z ie ,
p r z e s y ł k i n i e z w ł o c z n i e p o w ia d o m i ła „ R y ś k a ” o j e j n a ­ a b y m i e ć le p s z ą m o ż l i w o ś ć o b s e r w a c j i s z o s y , a w r a z ie
d e j ś c iu , a n a s t ę p n i e p r z e k a z a ła j ą „ R z u t n e m u ” , k tó r y n a p a d u m ó c ła t w i e j p o r o z u m ie ć s ię z k ie r o w c ą . P o z a
przybył w ty m c e lu d o Z a k o p a n e g o . W d r o d z e p o w r o t­ n i m i n i e j e c h a ł n ik ł , k to p o m ó g ł b y im w w y p a d k u z a ­
n e j „ R z u tn y ” n a tk n ą ł s ię n a p a tr o l w o jsk a . W e z w a n y g r o ż e n ia .
do z a t r z y m a n ia s i ę p r z y s p ie s z y ł k ro k u , a p o te m od­ W ię k s z o ś ć p asażerów s t a n o w ili lu d z ie m i e j s c o w i,
d a w s z y k ilk a s t r z a ł ó w , r z u c ił s i ę d o u c ie c z k i. N i e p o ­ (J ó r a le , z m i e n ia j ą c y s i ę na każdym p rzy sta n k u . C h oć
b i e g ł d a le k o . T r a f io n y c e l n ą s e r ią z a u to m a tu , z o sta ł w i d a ć b y ł o , ż e z a j ę c i s ą s w o i m i s p r a w a m i , n ik t n i e m ó g ł
z a b i t y n a m i e j s c u , a d e p e s z a w r a z z in n y m i j e g o d o ­ zaręczyć, że n ie ma w śró d n ic h w s p ó łp r a c o w n ik ó w
k u m e n t a m i z n a la z ł a s i ę z p o w r o t e m w u r z ę d z ie . „ O g n ia ” . N i k t n i e m ó g ł z a g w a r a n t o w a ć , ż e z a p a s k a m i
P o ty m p r z e z n ik o g o n i c p r z e w id z ia n y m w ydarze­ p o d tr z y m u ją c y m i g ó r a ls k ie , w yszy w a n e p o r tk i n ie
n iu w y s i a n o d r u g ą d e p e s z ę . T y m r a z e m j u ż b e z p r z e ­ d r z e m i ą p is t o le t y .
s z k ó d d o t a r ła o n a d o „ R y ś k a " , k t ó r y p o d w ó c h t y g o d ­ O k o ło g o d z i n y 9 a u t o b u s d o j e ż d ż a ł d o O b id o w e j . T a k
n i a c h z j a w i ł s i ę w W a r s z a w ie . T u o k a z a ło s i ę , ż e o j c i e c K o w a ls k i, j a k i R e j d y c h d o b r z e w i e d z i e l i , ż e w t e j o k o ­
j e g o n i e d o t r z y m a ł d a n e g o n a m s ł o w a . N i e p o w ia d o m i ł l i c y „ O g i e ń ” i j e g o l u d z i e d o k o n a li n a j w i ę c e j n a p a d ó w n a

208 207
p r z e j e ż d ż a j ą c e a u t o b u s y , d la t e g o j e s z c z e b a r d z ie j z a o ­
s t r z y li c z u jn o ś ć . J e d e n b e z p r z e r w y o b s e r w o w a ł m ija n y
t e r e n , d r u g i z a ś z w r a c a ł b a c z n ie j s z ą u w a g ę n a w s p ó łp a ­
s a ż e r ó w . D ł o n i e s a m e z a c i s n ę ł y s i ę n a r ę k o j e ś c ia c h u k r y ­
t y c h w k ie s z e n ia c h i o d b e z p ie c z o n y c h p i s t o l e t ó w . N a g le
z d r ę t w ie l i. W o d l e g ł o ś c i o k o ł o 5 0 m e t r ó w p r z e d a u t o b u ­
s e m , p o l e w e j s t r o n i e s z o s y , n a s k a r p ie , s i e d z ia ł o s z e ś c iu
u z b r o jo n y c h w b roń m a s z y n o w ą lu d z i: tr z e c h w m u n ­
d u ra ch w o js k o w y c h , d w ó c h c y w iló w i je d e n w c z a r n y c h
c y w i l n y c h s p o d n i a c h i w o j s k o w e j b lu z i e . N i e b y ł o w ą t ­
p l i w o ś c i — t o b y ł a b a n cla .
Na u c ie c z k ę b y ło z a p ó ź n o . A u t o b u s j e c h a ł d a le j .
B a n d y c i n i e r u s z a li s i ę j e d n a k , c o w y d a w a ł o s i ę c z y m ś
n ie n a t u r a ln y m . P r z y m ija n iu K o w a ls k i d o s t r z e g ł, ja k
j e d e n z n ic h u n ió s ł r ę k ę d o g ó r y i p o r o z u m i e w a ł s i ę J ó z e f K u r a ś - „ O g i e ń " z e s w y m i p o d k o m e n d n y m i. O d l e w e j : „ P o ­
t r z a s k " , „ O g ie ń " , „ K u l ig " , „ K ę p a "
7. d r u g ą g r u p ą r o z lo k o w a n ą n a s z c z y c i e g ó r y , o b o k d r e w ­
n i a n e g o z a b y t k o w e g o k o ś c ió łk a . B y ł o j a s n e , ż e a u t o b u s
b ę d z ie k o n t r o l o w a n y , a w t e d y . . . le p i e j n i e m y ś le ć .
W c h w i l i g d y a u t o b u s z n a la z ł s i ę m n i e j w ię c e j w p o ­
ło w ie d ro g i m ię d z y j e d n ą a d r u g ą g r u p ą , n a ż ą d a n ie P o l s k a ’Partia Robotni.cza
f u n k c j o n a r iu s z y k ie r o w c a n a c is n ą ł h a m u l e c . K o w a ls k i K O M I T E T C E N T R A L N Y •f
i R e jd y c h w y s k o c z y li n a je z d n ię i p ę d e m p u ś c ili s ię p o
» u -»«**.d n . ł . 1 1 1 . i • r.
z b o c z u w k ie r u n k u la s u . N ie o g lą d a j ą c s i ę z a s i e b i e , b ie ­
g l i w s t r o n ę R a b k i, g d z i e s t a c j o n o w a ł o d d z ia ł K B W .
S p o d ś c i a n k o ś c i ó łk a p o s y p a ł y s i ę s t r z a ł y . B y ł y j e ­
d n a k n i e c e l n e i t o d a w a ł o u c ie k a j ą c y m s z a n s ę o c a le n i a .
' .
SA-1K >«'
K i lk a d z i e s i ą t m i n u t p ó ź n ie j na O b i d o w ą p r z y b y ła ■ło» .. cidłiato* in t /w t r k r t lT -
1
l i t / c« ł*o • er: t* - -o 1
- -;- *
4 0 - o s o b o w a g r u p a ż o łn i e r z y , a l e b a n d y j u ż t a m n i e b y ło . *«r i t 1« j r .« ‘.n i f r l » )!: . V T A / '! '. - •

D o w o d z ą c y w o js k ie m o fic e r p o s ta n o w ił p r z e z p e w ie n
c z a s „ ta k n a w s z e lk i w y p a d e k " k o n tr o lo w a ć p r z e je ż d ż a ­
j ą c e s z o s ą s a m o c h o d y ł l e g i t y m o w a ć p r z e c h o d n ió w .
P o d w ó c h g o d z in a c h z a t r z y m a n o n a s z o s ie t a k s ó w k ę
j a d ą c ą z K r a k o w a w k ie r u n k u N o w e g o T a r g u . J u ż p o ­
b ie ż n a r e w i z j a j a d ą c e g o n a t y l n y m s ie d z e n iu p a sa ż e r a P is m o W y d z ia łu P e r s o n a l n e g o K C P P R d o W y d z ia łu P e r s o n a l ­
n e g o M i n i s t e r s tw a B e z p ie c z e ń s tw a P u b lic z n e g o k i e r u j ą c e J ó z e f a
203 K u ra s ia d o p ra c y
 p r z y n io s ła p i e r w s z e e f e k t y : j e d e n p is t o le t T T z d w o m a
z a p a so w y m i m a g a zy n k a m i n a b o i o ra z d o k u m en ty o so ­
t t t b i s t e z a m o r d o w a n e g o w c z e ś n ie j f u n k c j o n a r iu s z a P U B P
fłt~~ ¡ T: ' l • ' >' ( 'V • V “ ' f'- ■l i ' .
w M ie c h o w ie , Z y g m u n t a M a ły s y . Z a t r z y m a n y , c h o ć w i ­
d z ia ł, ż e n io m a w y j ś c i a , b y ł b u tn y .
— N ie b ę d ę r o z m a w ia ł , d o p ó k i n i e z o b a c z ę p r z e d s o ­
b ą m a j o r a — p o w ie d z ia ł .
W N o w y m T a r g u n i k t s i ę t y m n ie p r z e j ą ł, a l e p o n i e ­
W ła s n o r ę c z n e p o d a n ie J ó z e f a K u r a s i a o p r z y ję c i e g o d o p r a c y
w M i n i s t e r s tw ie B e z p ie c z e ń s tw a P u b lic z n e g o w a ż c z ło w ie k t e n p o c h o d z ił z i n n y c h o k o li c j e s z c z e te g o
s a m e g o c in ia p r z e w ie z i o n o g o d o K r a k o w a . T u w W y d z ia ­
le > lc ih in o c z e k i w a ł j u ż n a n i e g o p p o r . W ła d y s ła w
r l .a i - i. C • R o z p o c z ę ło s i ę p r z e s łu c h a n ie .
J A
Ja ........ but«« /.u t r z y m a n y n a zy w a ł się J a n J a n u s z , m i a ł 2 1 la t ,
«u-nufuiUci .o »..ł Ui) «i-a,: •nil» -iły}, «•- v v y k .v zi.d e.*n;e p o d .la w o w e , z z a w o d u b y ł m a la r z e m p o -
1 | k Pa ,1
1 .f« 4*«/ . 1 - .1 UJ í'.i.lifc'-.'. Mgf 1■ 1f
tI a1 1
..J
•■ Mi” »' »***< 4 aafbat41•
■ m " ••« « k o jo w y m . Jego s t a ły m m ie js c e m z a m i e s z k a n ia był
I,; ' 1 »•. .1 Mlif K r a k ó w , u l. W ie c z y s t a 3 8 0 . O ś w i a d c z y ł, ż e w w o j s k u n ie
■1 .1 •- .«'i-łfcj
s łu ż y ł, le c z jest o fic e r e m w s t o p n iu p o d p o r u c z n ik a
,!»•* • r i l* •' - f< .•
w o d d z ia le p a r ty z a n c k im „ B ły s k a w ic a ” dow odzonym
.... p r z e z m j r . „ O g n ia ” . W c h w i l i a r e s z t o w a n i a d o w o d z ił
/
...u, ........ j e d n ą z j e g o g r u p , k t ó r e j t e r e n e m d z ia ł a n ia b y ł K r a k ó w ,
j e g o o k o li c e i p o w ia t m i e c h o w s k i. W o r g a n iz a c j i p o s ł u g i ­
Z o b o w ią z a n ie J ó z e f a K u r a s i a
w a ł s i ę p s e u d o n i m e m „ S ie k i e r a ” .
P o w y z w o l e n i u nic- p o d j ą ł s t a ł e j p r a c y , l e c z u t r z y ­
m yw ał z d o r y w c z y c h z a ję ć . W m a ju 1946 r o k u o tr z y -
iii u w v /.w a n ie (I i o d b y c i a s ł u ż b y w o j s k o w e j . P o s t a n o w i ł
*f
n ie Jechać.
- W o js k o , o w s z e m — a l e n i e t a k i e — z d e c y d o w a ł
i u d ał się W góry.
W o k o lic a c h N o w e g o T a r g u s p o t k a ł s w e g o k o le g ę ,
k t ó r y b e z b ł ę d n i e p o d p r o w a d z ił g o w m i e j s c e s t a c j o n o ­
w a n ia g r u p y p a tr o lo w e j „ O g n ia ” . J a n u s z , k u s w e m u
S k i e r o w a n ie
Jó z e fa K u­ z d u m i e n iu , s p o t k a ł p ó ź n ie j t e g o k o le g ę w o b o z ie „ O g n ia ”
ra sia d o p ra ­ j a k o p e łn o p r a w n e g o c z ło n k a b a n d y . P o p a r u d n ia c h s a m
cy w PU B P z ło ż y ł p r z y s ię g ę , o tr z y m a ł p s e u d o n im „ S ie k i e r a ” o r a z
w N ow ym
T a rg u l i i i , I w P o l s c e c z a s ... 209
-w r ę c z o n o mu p ep eszę z k ilk u d z ie s ię c i o m a n a b o ja ­ W podobny sp osób przybył do bandy Józef R ak —
m i. „ C za rn y ” , k tó r y ju ż o d w r z e ś n ia 1945 ro k u p r z e b y w a ł
P o c z ą t k o w o n i e r o b ił n ic , a w ł a ś c i w i e m ia ł w y k o n y ­ w w ię z ie n i u z a n a p a d y r a b u n k o w e , s k ą d u d a ło m u s ię
w a ć o b o w ią z k i t a k z w a n e g o in t e n d e n t a , l e c z n i e w i e l e z b ie c . P o z o s t a ł w b a n d z ie W ła d y s ła w D z iu r a — „ B is ”,
s i ę n a t y m z n a ł. C ią g n ę ło g o w t e r e n , d o „ r o b o t y ” . o d b it y p r z e z „ S i e k i e r ę ” z w i ę z i e n i a S w . M ic h a ła w K r a ­
D o p ie r o w l i p c u „ O g i e ń ” u z n a ł, ż e „ S ie k i e r a ” j e s t k o w ie , g d z i e o d b y w a ł k a r ę z a n i e l e g a l n e p o s ia d a n ie b r o ­
p e w n y i m o ż n a m u p o w ie r z y ć s a m o d z i e l n e z a d a n ia . P o ­ n i.
n i e w a ż p o c h o d z ił z K r a k o w a , o t r z y m a ł p o l e c e n i e z o r g a ­ B a n d a p o w i ę k s z a ł a s i ę z d n ia n a d z ie ń . P o d r o z k a z y
n iz o w a n ia k ilk u n a s to o s o b o w e j z b r o jn e j g r u p y w ty m „ S i e k i e r y ” p r z y b y w a l i d a ls i „ b o j o w n i c y o d e m o k r a c j ę ” :
m ie ś c ie , p o d p o r z ą d k o w a n e j b e z p o ś r e d n io „ O g n i o w i” . B o le s ł a w S w i ą t n i c k i — „ L a m p a r t” , M a r ia n Z ie l o n k a —
P rzed w y ja z d e m z T u r b a c z a „ S ie k i e r a ” p o b r a ł o d „ B i l ", H e n r y k K r a w c z y k — „ G r o ź n y ” , Z d z is ł a w L is i k —
„ O g n ia ” k il k a n a ś c i e b l a n k i e t ó w z j e g o o d r ę c z n y m p o d p i­ „ M ś c i c ie l” i in n i.
sem i o d c iś n ię t y m i p ie c z ę c ia m i , k t ó r e m i a ł y m u s ł u ż y ć W k r ó t c e „ S ie k i e r a ” u z n a ł, ż e m o g ą z a c z y n a ć . Z a ra z
d o w y p i s y w a n i a w y r o k ó w ś m ie r c i l u b k w i t o w a n i a z r a ­ t e ż s ł u ż b a m i l i c y j n a o d n o t o w a ła k il k a k o le j n o p o s o b i e
b o w a n e g o m i e n ia . O s w o i c h w y c z y n a c h m ia ł k a ż d o r a z o ­ n a s t ę p u j ą c y c h n a p a d ó w r a b u n k o w y c h . W ła m y w a n o s ię
wo m e l d o w a ć „ O g n i o w i” z a p o ś r e d n i c t w e m łą c z n ic z k i d o m i e s z k a ń lu d z i z n a n y c h w K r a k o w i e z m o ż l iw o ś c i
„ B a ś k i” — A lb in y Z a b o r o w s k ie j , w z g l ę d n i e o s o b iś c ie . p o s ia d a n ia w i ę k s z e j g o t ó w k i i b iż u t e r ii . W s z c z y n a n e k a ż ­
K o ń c o w e d n i lip c a i p o c z ą te k s ie r p n ia 1946 r o k u b y ­ d o r a z o w o ś l e d z t w o n ie z m i e n n i e w y k a z y w a ł o , ż e n a p a ­
ł y o k r e s e m t w o r z e n i a s i ę b a n d y . „ S ie k i e r a ” n i e p r ó ż n o ­ d ó w d o k o n u j ą c i s a m i lu d z ie .
w a ł. W d o b o r z e k a n d y d a tó w w y s iłk i je g o s z ły w d w u T e r a z , g d y b y ł y j u ż p ie n i ą d z e , „ S ie k i e r a ” z a k u p ił k i l ­
k ie r u n k a c h : z j e d n e j s t r o n y s t a r a ł s i ę w c ią g n ą ć d o b a n ­ k a m u n d u r ó w w o j s k o w y c h o r a z p o s t a n o w i ł, ż e a b y „ o d ­
d y t y c h m ł o d y c h , z n a n y c h s o b i e l u d z i , k t ó r z y m i e li t r u d ­ d z ia ł” m ó g ł le p i e j i s p r a w n ie j d z ia ła ć , m u s i p o s i a d a ć s a ­
n o ś c i z d o s t o s o w a n i e m s i ę d o ż y c i a i o k t ó r y c h w ie d z ia ł , m o c h ó d . N ie z w ło c z n ie te ż w e z w a ł n a m e lin ę „ L a m p a r ­
ż e w p r z e s z ł o ś c i im p o n o w a ł a im p a r t y z a n t k a . Z d r u g ie j ta " , k t ó r y z n a l s i ę n a s a m o c h o d a c h , i d o d a w s z y m u d o
s t r o n y n a t o m ia s t s i ę g n ą ł p o t y c h , n a k t ó r y c h m ó g ł n a j ­ p o m o c y „ B il a ” , z l e c ił „ z o r g a n iz o w a n ie ” o d p o w ie d n ie g o
b a r d z ie j p o le g a ć — n a lu d z i k a r a n y c h s ą d o w n i e z a r o z ­ p o ja w i u.
b o j e i r a b u n k i i t r u d n i ą c y c h s i ę a k t u a l n ie z ło d z i e j s t w e m . P o r o z p a t r z e n i u s i ę w K r a k o w ie „ L a m p a r t” i „ B il”
T a k m i ę d z y in n y m i z n a la z ł s i ę w b a n d z ie C z e s ła w d o s z li d o w n io s k u , ż e le p i e j b ę d z ie , j e ż e l i w y j a d ą d o i n ­
P l u c i ń s k i p s . „ W is ła ” . P o w y z w o l e n i u p r ó b o w a ł w p r a w ­ n e g o m i a s t a i ta m p o s t a r a j ą s i ę w y k o n a ć z a d a n ie . W y k u ­
d z ie p r a c o w a ć , l e c z n i g d z i e m i e j s c a n i e z a g r z a ł. P o w o ­ p ili b i l e t y i n a j b l iż s z y m p o c ią g i e m u d a li s i ę d o K a t o w ic .
ła n y d o w o js k a , z d e z c r ic r o w a ł. W m a ju 1946 r o k u w r a z U z b r o j e n i, c z u li s i ę p e w n ie . B łą k a l i s i ę j a k i ś c z a s p o u l i -
z k o le g a m i d o k o n a ł n a p a d u r a b u n k o w e g o n a h o d o w lę c a c li , p o d c h o d z ili d o z a p a r k o w a n y c h s a m o c h o d ó w c ię ż a -
ś w i ń , m i e s z c z ą c ą s i ę w ó w c z a s p r z y u l. R e y m o n t a . P o s z u ­ r o w y c h , le c z w o s ta tn ie j c h w ili z a w s z e k to ś im p r z e sz k o ­
k iw a n y przez MO, p oszed ł pod o p ie k ę „ S ie k ie r y ” . d z ił. W r e s z c ie z n a le ź l i s i ę w p o b li ż u P a ń s t w o w y c h G a ­

210 211
r a ż y S a m o c h o d o w y c h . „ B il” z a j r z a ł d o ś r o d k a . B y ł o t y l ­ z s io s t r ą „ W ie r n e g o ” , k tó r a b y ł a w s p ó ł w ł a ś c i c i e l k ą j e d ­
k o p a r ę o s ó b , k il k a s a m o c h o d ó w c i ę ż a r o w y c h s t a ło p r z y ­ n e j z k r a k o w s k ic h r e s t a u r a c j i. Z w i ę z i e n i a p r z e s ła n o n a ­
g o t o w a n y c h d o d r o g i. Z a w o ł a ł „ L a m p a r t a ” . W y c ią g n ę li s t ę p n i e l i s t i w s k a z a n o , z k im n a l e ż y s i ę s k o n t a k t o w a ć .
b r o ń i z o k r z y k ie m „ r ę c e d o g ó r y ” w p a d li d o ś r o d k a . T a k s i ę z ło ż y ł o , ż e w y m i e n i o n e w l i ś c i e o s o b y b y ł y c z ł o n ­
„ B il” p o d b ie g ł z a r a z d o t e l e f o n u i zerw ał p rzew ody. k a m i g r u p y „ S i e k i e r y ” . P o p a r u d n ia c h , tą s a m ą d r o g ą ,
„ L a m p a r t ” w s k o c z y ł d o s z o f e r k i n a j b l iż e j s t o j ą c e g o s a ­ ja k ą p r z e b y ł li s t , l e c z w o d w r o t n y m k ie r u n k u , p o w ę d r o ­
m o c h o d u . S p o j r z a ł n a d e s k ę r o z d z ie lc z ą , w s z y s t k o b y ło w a ła b roń .
w p o r z ą d k u . N a c i s n ą ł s t a r t e r i r u s z y ł w k ie r u n k u b r a ­ T e r m in p r z e p r o w a d z e n ia a k c j i w y z n a c z o n o n a n i e ­
m y . Z a c h w i l ę w s z o f e r c e z n a la z ł s i ę „ B il" . W y j e c h a l i n a d z ie l ę 18 s i e r p n i a 1 9 4 6 r o k u . W s z y s t k o m i a ło s i ę o d b y ć
u l i c ę i n i e z a t r z y m y w a n i p r z e z n ik o g o s k i e r o w a l i s i ę d o w g o d z in a c h ran n ych , gdy r u c h n a m i e ś c i e n a j m n ie j ­
K rakow a. szy.
„ S ie k i e r a ” p o t y c h a k c j a c h n i e c z e k a j ą c n a łą c z n i c z ­ D o k i.¡d n ie (i g o d z in i e 8.-15 w p o b li ż e w i ę z i e n i a p o d j e ­
k ę u d a ł s i ę s a m n a T u r b a c z i z ł o ż y ł „ O g n i o w i” m e l d u ­ c h a ło dużo c ię /a r o w e a u lo , K ie r o w c a z a tr z y m a ł w ó z
nek. l»i . v k r a w ę ż n ik u i p o z o s t a ł w s z o f e r c e . W t y m s a m y m
— R a b u n k i t o j e s z c z e n i e w s z y s t k o — u s ły s z a ł. c / i i c n a t y ła c h b u d y n k u w i ę z i e n n e g o , n a P la n t a c h , p o -
N ie d o p y t y w a ł s i ę o s z c z e g ó ł y , w i e d z i a ł , o c o c h o d z i. ia w iłu s i ę k ilk u o s o b o w a g r u p a w o j s k o w y c h , u z b r o jo n y c h
N ie d a r m o t e r m in o w a ł p r z e z d w a m i e s ią c e u n ie g o . w b r o ń m a s z y n o w ą . N a p r z y le g ł y c h u li c a c h w id a ć b y ło
P o z o s ta w ie n i w K r a k o w ie kom pani p r z y g o t o w a li s p a c e r u ją c y c h s a m o tn y c h m ę ż c z y z n , u b r a n y c h p o c y w il­
t y m c z a s e m n o w ą r o b o tę . n e m u . T y m c z a se m w w ię z ie n iu „Ik a r” ju ż od w c z e sn y c h
W w i ę z i e n i u S w . M ic h a ła * p r z y u l. P o s e ls k ie j p r z e ­ g o d z in rannych p e ł n i ł d y ż u r p o r z ą d k o w y . W k ie s z e n i
b y w a ł o o k o ło 6 0 a r e s z t o w a n y c h z a z ło d z i e j s t w a , p r z y ­ j e g o s z e r o k ic h , w i ę z i e n n y c h s p o d n i s p o c z y w a ł o d b e z p ie -
n a l e ż n o ś ć d o r e a k c y j n e g o p o d z ie m ia i n ie l e g a l n e p o s ia ­ r /o n y p is t o le t . P u n k tu a ln ie o g o d z in ie 9 p o d sz e d ł do
d a n ie b r o n i. B y li w śród n ic h m ię d z y in n y m i zn an i w a r to w n ik a p e łn i ą c e g o s ł u ż b ę n a k o r y ta r z u i p r z y ło -
w k r ę g a c h r e a k c y j n e g o p o d z ie m ia : B o l e s ł a w P r o n o b is — / w. / v m u b r o ń d o g ł o w y , o d e b r a ł m u k lu c z e i a u t o m a t .
„ I k a r ” , S t e f a n M a łe k — „ W ie r n y ” i w s p o m n i a n y j u ż O d e m k n ą ł n n .-.tęp n ie n a j b liż s z ą c e lę . W k r ó t c e n a k o r y t a ­
w c z e ś n i e j W ła d y s ła w D z i u r a — „ L is ” . C i d o ś w ia d c z e n i r z u / i u l e ź l i s i ę w s z y s c y b ę d ą c y w z m o w ie .
w s w o im fa c h u s p e c j a liś c i p o s t a n o w i l i w y d o s ta ć się T e r r o r y z u j ą c b r o n ią i n n y c h s t r a ż n ik ó w , w y p u s z c z o ­
z w ię z ie n ia . N a w ią z a li w t y m c e lu p o u f n y k o n ta k t z je d ­ n o w i ę ź n i ó w z p o z o s t a ły c h o d d z ia ł ó w . N a o s t a t k u o b e z ­
ną ze s t r a ż n ic z e k w i ę z i e n i a , a z a j e j p o ś r e d n ic t w e m w ła d n io n o w a r t o w n i k a p r z y b r a m ie .
..L is" i k il k u b li ż e j z n a n y c h m u w i ę ź n i ó w r o z b il i m a -
• N a z w a w i ę z i e n i a p o c h o d z i o d i m i e n ia ś w . M ic h a ła , p o d g a /.y n i z a b r a li b r o ń , a p o t e m z n is z c z y l i u r z ą d z e n ia t e l e ­
k t ó r e g o w e z w a n ie m k a r m e li c i b o s i w y b u d o w a li w t y m m ie js c u
w p o c z ą tk a c h X V I I w . k l a s z t o r i k o ś c ió ł. W w ie k u X I X w ła d z e fo n ic z n e .
a u s t r i a c k i e p r z e n io s ły z a k o n n ik ó w p o z a m ia s to , a b u d y n k i p o - „ Ik a r ” z e b r a ł n a p o d w ó r z u w ię z ie n n y m w y p u s z c z o ­
k l a s z t o r n e z a m ie n iły n a w ię z ie n ie . D z iś w b u d y n k a c h t y c h p o ic h
g r u n t o w n e j p r z e b u d o w ie m ie ś c i s ię M u z e u m A rc h e o lo g ic z n e . n y c h w ię ź n ió w i o ś w ia d c z y ł im , ż e z a c h w ilę b r a m a w ię ­

212 213
z ie n ia z o s t a n ie o t w a r t a i b ę d ą w o ln i. J e ż e l i k t o ś m a z a ­ c i ł o z p o w r o t e m w M ie c h o w s k i e , k il k u z a ś r o z p ie r z c h ło
m ia r p ó j ś ć z n im w g ó r y , o n z o b o w ią z u j e s i ę g o d o p r o ­ s i ę w n ie z n a n y c h k ie r u n k a c h .
w a d z ić d o „ O g n ia ” . Z g ło s iło s i ę p o n a d d w u d z ie s t u . W ó w ­ „ S ie k i e r a ” i „ P o w i c h e r ” p o j e d n o d n i o w y m o d p o c z y n ­
c z a s o t w a r t o b r a m ę . Z u li c y w p a d li d o ś r o d k a : „ S i e k i e ­ k u p r z y b y li d o K r a k o w a . „ P o w i c h e r ” p o j e c h a ł d a le j n a
r a ” , „ M ś c i c ie l” , „ L a m p a r t” , „ G r o ź n y ” i in n i . S z y b k o w y ­ T u r b a c z , a „ S ie k i e r a ” w c ią g u p a r u n a s t ę p n y c h d n i z o r ­
n ie s io n o b r o ń i z ło ż o n o n a s a m o c h o d z ie . Z a b r a n o n a s t ę p ­ g a n iz o w a ł k o le j n o t r z y n a p a d y , r a b u ją c m ie n ie o b y ­
n ie t y c h , k t ó r z y z g ło s ili c h ę ć w s t ą p i e n i a d o b a n d y , i o d ­ w a te li p r y w a tn y c h i o b ie k t y p a ń s t w o w e , k il k a s e t t y ­
p r o w a d z o n o ic h d o s a m o c h o d u . „ S ie k i e r a ” p o le c i ł w s i ą ś ć s i ę c y z ło t y c h , k ilk a m a s z y n d o p is a n ia i a p a r a tó w r a d io ­
r ó w n ie ż s w o im , a s a m , w m u n d u r z e o f i c e r a W P , r o z s ia d ł w y c h , b i ż u t e r i ę i o d z ie ż .
s i ę o b o k k ie r o w c y . S a m o c h ó d o p u ś c i ł K r a k ó w i s k i e r o ­ P o p a r u d n ia c h p o j a w ił a s i ę w K r a k o w ie łą c z n ic z k a
w a ł s i ę w o k o li c e M ie c h o w a . W C h a r s z n ic y „ S ie k i e r a ” „ B a ś k a ” . W o z n a c z o n y m d n i u j u ż o d w c z e s n y c h g o d z in
k a za ł z a tr z y m a ć sa m o c h ó d i w y s ią ś ć w s z y s tk im u p ro w a ­ o c z e k iw a ła n a „ S ie k i e r ę ” , s i e d z ą c n a ł a w e c z c e n a P la n ­
d z o n y m , n a d k tó r y m i d o w ó d z tw o p r z e ją ł te r a z „ Ik a r ”. ta ch w p o b liż u f o n t a n n y . M ło d a d z ie w c z y n a , u b r a n ą
„ I k a r ” z a m e l in o w a ł c a łą g r u p ę w p ó łn o c n y c h r e jo n a c h w h a rcerek ! m u n d u r e k z e m b le m a te m K a to w ic n a r ę k a ­
p o w ia t u i c z e k a ł n a d e c y z j ę o d „ O g n ia ” , k t ó r ą m ia ł m u w i c , n i c w z b u d z a ła p o d e jr z e ń .
p r z y n i e ś ć „ S ie k i e r a ” . G d y „ S ie k i e r a ” p o d s z e d ł, p o d a ła m u k a r t k ę , n a k t ó ­
Z a w ia d o m io n y o w yp ad k ach „ O g ie ń ” p r z y s ła ł do rej b y ły w y p is a n e d w a n a z w is k a : E u g e n iu s z K a d r y s
K r a k o w a „ P o w ic h r a " . S p o t k a li s i ę z „ S ie k i e r ą ” w r e ­ i T a d e u s z U lm a ń s k i.
s t a u r a c j i p r z y u l. Z g o d y . P r z y s ą s ie d n im s t o l i k u s i e d z ia ­ — T o n a s i — w y j a ś n i ł a . — S ą r a n n i. Z o s t a li a r e s z ­
ł a s a m o t n ie m ło d a , ła d n a d z ie w c z y n a , I r e n a O ls z e w s k a . t o w a n i w c z a s i e w a l k i z U B . T e r a z z n a j d u j ą s : ę w s z p i­
P o c h o d z ił a z Ł u k o w a , a d o K r a k o w a p r z y b y ła w p o s z u ­ t a l u c h ir u r g i c z n y m p r z y u l. K o p e r n i k a . T r z e b a i c h s t a m ­
k i w a n i u p r a c y . D o n i e j to p o d s z e d ł w y s o k i , p r z y s t o j n y tą d z a b r a ć i p r z e c h o w a ć w b e z p ie c z n y m m i e j s c u , a ż d o
„ P o w i c h e r ” , p r z e d s t a w i ł s i ę i z a p r o s i ł d o s w e g o s t o lik a . z u p e łn e g o w y z d r o w le n ia .
J e s z c z e t e g o s a m e g o d n i a o ś w i a d c z y ł s i ę j e j , a w ie c z o r e m W z ię ła n a s t ę p n i e m e l d u n e k s y t u a c y j n y , ju k i „ S i e k i e ­
w r a z z „ S ie k i e r ą ” o d w i e ź l i j ą w M ie c h o w s k i e d o g r u p y r a ” p r z y g o t o w a ł d la „ O g n ia ” , i p o s z ł a w k ie r u n k u D w o r ­
„ Ik a r a ”, z k tó r y m — j u ż pod p s e u d o n im e m „ H a n k a ” — c u G łó w n e g o .
p o s z ła w g ó r y . P o k il k u d n io w e j w ę d r ó w c e u c ie k i n ie r z y J e s z c z e t e g o s a m e g o d n ia „ S ie k i e r a ” z e b r a ł c z ę ś ć n a j ­
z n a le ź l i s ię w o k o li c a c h N ow ego Sącza. Jadąc nocą b a r d z ie j z a u f a n y c h b a n d y t ó w . C z a s u b y ł o m a ło . N i e w i a ­
w k ie r u n k u N o w e g o T a r g u z r a b o w a n y m p o d r o d z e s a ­ d o m o , j a k d łu g o r a n n i p r z e b y w a li j u ż w s z p i t a lu . P o
m o c h o d e m , n a t k n ę l i s i ę n a z a s a d z k ę z o r g a n iz o w a n ą p r z e z p o d le c z e n i u w k a ż d e j c h w i l i m o g l i b y ć p r z e n ie s ie n i d c
U B i K B W . P o p i e r w s z y c h s t r z a ła c h o s t r z e g a w c z y c h r o z ­ s z p i t a l a w i ę z i e n n e g o p r z y u l. M o n t e lu p ic h . A t a m „ S ie ­
b ie g li się n a w s z y s tk ie stro n y i ty lk o n i e w i e l k a ic h k ie r a ” b ył ju ż b e z s i ln y . Z d a w a ł s o b i e d o b r z e s p r a w ę
część, w k tó r e j b y ł a t e ż „ H a n k a ” z „ I k a r e m ” , d o b r n ę ła z t e g o , ż e M o n t e l u p ic h to n i e S w . M ic h a ł.
n a T u r b a c z i n a w ią z a ła k o n t a k t z „ O g n ie m ” . P a r u w r ó ­ Z araz te ż przeprow adzono o d p o w ie d n i w y w ia d .

215
214
A r e s z to w a n i b y li pod stra żą je d n e g o f u n k c j o n a r iu s z a p o j a w ił s i ę „ M ś c i c ie l” , a w c h w ilę p o te m „ L a m p a r t” ,
U r z ę d u B e z p ie c z e ń s tw a i je d n e g o z MO. „ G r o ź n y ” i „ B il” . „ G r o ź n y ” d o p a d ł d o o s z o ło m io n e g o
2 5 s i e r p n i a 1 9 4 6 r o k u o g o d z in i e 3 n a d r a n e m k ilk a ­ f u n k c j o n a r iu s z a , c h w y c i ł go za m undur i pchnął na
n a ś c i e m e t r ó w o d b r a m y w j a z d o w e j d o s z p i t a la z a t r z y ­ p o d ło g ę . L eżącego k o p a li g d z i e p o p a d ło . P o s a d z ili g o
m a ło s i ę n a k r y t e p la n d e k ą c ię ż a r o w e a u to . P o c h w ili p o t e m n a s t o łk u .
z a u ta z e s k o c z y ło n a je z d n ię d z ie w ię c iu w o js k o w y c h . — D aw aj d o k u m en ty — rozkazał „ S ie k i e r a ” , a le
W s z y s c y p o s ia d a li b r o ń . Z a c h o w u j ą c o s t r o ż n o ś ć , p o j e ­ p o b i t y n i e r e a g o w a ł.
d y n c z o u d a li s i ę w k ie r u n k u b r a m y . P i e r w s z y w s z e d ł B a n d y ta sa m w ię c s ię g n ą ł d o je g o k ie s z e n i i w y ­
„ S ie k i e r a ” , a z a n im „ M ś c ic ie l” . Z a r a z z a b r a m ą , le d v . ie c ią g n ą ł l e g i t y m a c j ę s ł u ż b o w ą .
w id o c z n y w s ła b y m ś w ie tle u lic z n e j la t a r n i s t a l m i li­ — Z y g m u n t M a c h a ls k i — p r z e c z y t a ł g ło ś n o . — P i l ­
c j a n t z p e p e s z ą p r z e w ie s z o n ą p r z e z r a m ię . B y ł o k r o k o d n o w a ć g o ! — d o d a ł. P o s z e d ł n a s t ę p n ie d o p o k o j u , g d z ie
n a d c h o d z ą c e g o o p r y s z k a . Z la p a l z a a u t o m a t , c h c ą c g o w yc g i 'l z ! i iz e n i k a r t k ę i o d c z y t a ł ic h
z d j ą ć z p le c ó w , l e c z d o s t r z e g ł, ż c nadchodzącym je st n a z w is k a . K ari r y s i U lm a ń s k i p o d n ie ś li r ę c e .
o f ic e r , i z a w a h a ł s i ę p r z e z m o m e n t . „ S ie k i e r a ” b ły s k a ­ — Z r o z k a z u m a j o r a „ O g n ia " z o s t a n ie c ie o b a j u w o l­
w i c z n i e w y c ią g n ą ł p i s t o l e t i s y k n ą ł : n ie n i i p r z e w i e z i e n i w b e z p ie c z n e m i e j s c e — w yrecy­
— R ęce d o góry! t o w a ł w c z e ś n i e j p r z y g o t o w a n ą fo r m u łk ę .
W t y m s a m y m m o m e n c ie „ M ś c i c ie l” c h w y c i ł m o c n o P r z y n ie s io n o n o sze i ran n ych u m ie s z c z o n o n a sa ­
p e p e s z ę m i li c j a n t a i o d łą c z y ł m a g a z y n e k z n a b o j a m i. m o c h o d z ie . „ S ie k i e r a ” u b ie r a ł b u ty , gdy na o d d z ia ł
I n n e j b r o n i p r z y n im n i e z n a le z io n o . w p a d ła p ie l ę g n ia r k a B a r b a r a K a w a ła .
B a n d y c i z o s t a w ili g o pod stra żą „ M ło t a ” , a sam i — C o p a n o w ie t u r o b ią , k to w y j e s t e ś c i e , d la c z e g o
u d a li s i ę d o b u d y n k u s z p i t a ln e g o . „ S ie k i e r a ” w s z e d ł n a z a b ie r a c ie c h o r y c h , k t o w a m n a lo z e z w o l i ł ? - pod­
k o r y ta r z . B y ło ja s n o i p u sto . Z d ją ł b u t y i w s k a r p e t­ n i e s i o n y k o b ie c y g ł o s n ió s ł s i ę p o p r z e z s z p i t a l n e s a l e . —
k a c h , z p is t o le t e m g o to w y m do s tr z a łu s z e d ł w z d łu ż P r o s z ę n a t y c h m i a s t p r z y n ie ś ć z p o w r o t e m ty c h d w ó c h
b ia ło m a l o w a n y c h d r z w i, z k t ó r y c h j e d n e b y ł y o t w a r ­ ch orych.
t e . W p o k o j u p a li ło s i ę ś w i a t ł o . Z a jr z a ł d o ś r o d k a . N a „ S / a i i m ” p o d s z e d ł d o p ie l ę g n ia r k i i p r z y s t a w i ł je j
m a ły m s z p i t a ln y m s t o łe c z k u , o p a r t y p le c a m i o ś c ia n ę , p i s t o l e t d o p ie r s i.
s i e d z ia ł u b r a n y p o w o j s k o w e m u f u n k c j o n a r iu s z U r z ę d u — C ic h o , b o r o z w a l ę — z a s y c z a ł.
B e z p ie c z e ń s t w a . Z a ję ty rozm ow ą z s a n i t a r iu s z e m n ie — B a n d y ta ! — k r z y k n ę ła i o d e p c h n ę ła g o o d s i e ­
zw racał uw agi na d r z w i. Jego p ep esza s t a ła o p a r ta b ie .
o łó ż k o . „ S ie k i e r a ” n i e n a m y ś la ł s i ę . J e d n y m s k o k ie m Z z ie l e n ia ł z e z ło ś c i, c h w y c i ł m o c n ą r ę k ą s z a m o c ą c ą
z n a la z ł s i ę p r z y f u n k c j o n a r iu s z u i z o k r z y k ie m „ręce s ię k o b ie t ę i w y p r o w a d z i ł n a p o d w ó r z e . Z a n i ą w y­
d o g ó r y ”, k o p n ą w sz y n o g ą a u to m a t, p r z y s ta w ił n a p a d ­ p r o w a d z o n o M a c h a ls k ie g o . Z a s t r z e lo n o ic h w o g r o d z ie
n ię t e m u p is to le t d o g ło w y . W ty m sa m y m m o m e n c ie s z p i t a l n y m z p is t o le t u .
n a k o r y t a r z u o d e z w a ł y s i ę s z y b k i e k r o k i i w d r z w ia c h „ S ie k i e r a ” w y p is a ł s z y b k o w y r o k i ś m ie r c i n a b la n *

21G
k ie t a c h o t r z y m a n y c h o d „ O g n ia ” i p o z o s t a w i ł j e p r z y k ie g o , z a n im t e n z d ą ż y ł w p r o w a d z ić n a b ó j d o l u f y s w e ­
z w ło k a c h . W k r ó t c e s p o d s z p i t a la o d j e c h a ł o a u to , w i o ­ g o k a r a b in u . O s t r y b ó l w l e w e j n o d z e w y t r ą c i ł z rąk
z ą c n a p a s t n ik ó w i r a n n y c h w k ie r u n k u p e r y f e r y j n y c h f u n k c j o n a r iu s z a b r o ń . P o c z ą ł u c ie k a ć . „ S ie k i e r a ” s t r z e ­
o s i e d li K r a k o w a . la ł j e s z c z e , a l e n ie c e l n ie .
O d d z ia ł p r z e s ie d z ia ł p a r ę d n i w m e l in a c h i po ty ­ P o ty m k o le j n y m m o r d e r s t w i e K r a k ó w s t a ł s i ę d la
g o d n iu dow ódca z a r z ą d z ił k o l e j n y w y ja z d w m ia s t o . „ S ie k ie r y ” i je g o lu d z i m ia s te m j u ż z b y t n ie b e z p i e c z ­
W z a s a d z ie n ie p la n o w a li n ic k o n k r e tn e g o . P o p ro stu n y m . W z b o g a c e n i o 3 k a r a b in y te j s a m e j j e s z c z e n o c y
c h c ie l i s ię g d z ie ś z a b a w ić . „ S ie k i e r a ” d o w ie d z ia ł s i ę p o j e c h a li w M ie c h o w s k i e . W la s a c h z a K s ią ż e m W ie l­
s k ą d ś , ż e w o k o lic a c h P y c h o w i c , d a le k o o d c e n t r u m K r a ­ k im p o z o s t a w i li sam och ód , a sam i z a m e l in o w a li s ię
k o w a , j e s t w e s e l e . P o s t a n o w i l i w i ę c p o j e c h a ć ta m . w z a b u d o w a n ia c h gosp od arczych m ie js c o w y c h r o ln i­
P óźnym w ie c z o r e m , 2 w r z e ś n i a o k o ło g o d z i n y 23, ków , n ie u j a w n ia j ą c sw ej ob ecn o ści p rzed go sp o d a ­
w ie lk ie c ię ż a r o w e a u t o , n i c z y m w id m o , s n u ł o s ię ze r z a m i.
z g a s z o n y m i ś w i a t ł a m i w z d łu ż u l i c y G r a n ic z n e j . „ B il” , U k r y w a l i s i ę w t e n s p o s ó b 5 d n i. Ż y w n o ś ć p r z y n o s i ł
„ S z a t a n ’', „G roźny” i in n i s ie d z ą c y n a s a m o c h o d z ie , c o d z ie n n i e w y z n a c z o n y p r z e z „ S i e k i e r ę ” j e d e n z c z ł o n ­
o d r z u c iw s z y w y s o k o p la n d e k ę , s t a r a li s i ę d o s ł y s z e ć o d ­ k ó w b a n d y , k tó r y o ś w it a n iu o p u s z c z a ł k r y jó w k ę , sz e d ł
g ł o s y m u z y k i i g w a r u w e s e ln e g o . d o je d n e j z o k o li c z n y c h w io s e k i ta m d ok on yw ał za­
W p e w n e j c h w i l i d o s t r z e g li p r z e d s o b ą 3 s y l w e t k i k u p ó w . P o te m d o w ie c z o r a k r y ł s i ę w la s a c h , a p o z a ­
K to ś szed ł w ic h k ie r u n k u . W óz z a tr z y m a ł s ię i na p a d n ię c i u n o c y w r a c a ł d o m e l i n y i r o z d z ie la ł p r z y n ie ­
j e z d n i ę z e s k o c z y l i „ S ie k i e r a ” i „ S z a t a n ” . K ie r u j ą c y p o ­ s i o n e w ik t u a ł y .
j a z d e m „ B il” n i e g a s i ł m o t o r u . D o s a m o c h o d u p o d e s z ło G d y o p u s z c z a l i K s ią ż W ie l k i, b y ł o j u ż s z a r o . W y p o ­
3 m i li c j a n t ó w : J ó z e f S ik o r a , M a r ia n M a lc z y k i J a n K o ­ c z ę c i, s z l i w k ie r u n k u R a c ła w ic . W o k o l i c e w i o s k i p r z y ­
b y łe c k i , w s z y s c y z X K o m is a r i a t u M O w B o r k u F a łę c - b y li p ó ź n ą n o c ą . K r ę c ili s i ę j a k i ś c z a s w ś r ó d d o m ó w ,
k im , p a t r o l u j ą c y , j a k z w y k l e , o k o lic ę . l c e z n ie n a p o t k a li n ik o g o , k t o m ó g ł b y z w r ó c ić ic h u w a g ę .
K o b y ł e c k i z a t r z y m a ł s i ę p r z y k ie r o w c y z z a m ia r e m N a d r o d z e n i e b y ł o ż a d n e g o m i li c j a n t a , ż a d n e g o c z ło n k a
w y l e g i t y m o w a n i a g o , p o z o s t a li p o s z l i n a t y ł s a m o c h o ­ p a r t ii. N a p o s t e r u n k i b a li s i ę n a p a d a ć .
d u . S ik o r a w s p a r t y n a k o le w s p i ą ł s i ę d o g ó r y , c h c ą c T r z e b a s i ę r o z d z ie lić — p o m y ś l a ł „ S ie k i e r a ” — i d o
s p r a w d z ić z a w a r t o ś ć p r z y c z e p y . W k ą c i e p la t f o r m y s i e ­ w s i w c h o d z ić z d w u s t r o n .
d z ia ł o k il k u m ę ż c z y z n , a le z a n im z d ą ż y ł c o k o lw ie k p o ­ G d y z n a le ź l i s i ę n a s k r a j u n i e w i e l k i e j w i o s k i G ó r y
w ie d z i e ć , o t r z y m a ł s e r i ę w t u ł ó w . Z w a l i ł s i ę n a j e z d n i ę M ie c h o w s k i e , p o d z ie l ił bandę na d w ie grupy. Ż eby
i t a k j u ż p o z u s t a ł. W c i ą g u u ła m k a s e k u n d y s t o j ą c y o b o k w c ie m n o ś c ia c h m o g li s i ę r o z p o z n a ć i n ie w y s tr z e la ć
M a lc z y k o t r z y m a ł, z t e g o s a m e g o a u t o m a t u , d r u g ą ś m ie r ­ s ię w z a je m n ie , u s t a lił, ż e h a s łe m b ę d z ie s ł o w o „ L a s ” ,
te ln ą s e r ię . odzew — „ O g ie ń ” . P ie r w s z y t e ż n a c z e l e k il k u p o d ­
„ S ie k i e r a ” , k t ó r y s t a ł p r z e d m a s k ą s a m o c h o d u , s ł y ­ k o m e n d n y c h w k r o c z y ł d o w s i, a l e i t u n i e n a p o t k a n o
s z ą c s t r z a ły , w y c i ą g n ą ł p is t o le t i w y p a l i ł d o K o b y ł e c ­ n ik o g o . P o s t a n o w i ł z a c z e k a ć n a d r u g ą g r u p ę . B a n d y c i

218 210
r o z s i e d li s i ę w p o b lis k im o g r o d z ie n a m o k r e j c d ro sy K o m is ja S z y b k o W y k o n a w c z a A rm ii K r a jo w e j NJr 44 W y ro k
t r a w ie . ś m ie rc i. N a p o d s ta w ie d o w o d ó w i w y w ia d u p r z e d k ł a d a s ię p a n u
P o p ó łg o d z i n n y m o c z e k iw a n iu n a d r o d z e , o d s ilo ­ w y r o k ś m ie r c i z a z d r a d ą s t a n u . D n ia 8 w r z e ś n ia 1946 r o k u .

n y , s k ą d m i a ł a n a d e j ś ć d r u g a g r u p a , d o s t r z e g li z b li ż a ­
ją c y c h s i ę lu d z i . P r z e k o n a n i, ż e s ą t o s w o i , p o d n ie ś li
s ię i w y s z li n a d ro g ę. W te d y je d e n z nadchod zących
z a w o ła ł:
— S t ó j . K t o id z ie ?
„ S ie k ie r a '* o d k r z y k n ą ł: „ L a s ” i w t y m m o m e n c ie d o
u sz u jo g o d o b ie g ł tr z a s k r e p e to w a n e j b r o n i i o k r z y k :
— M ilic j a ! R ę c e d o g ó r y !
B a n d y c i n i c c z e k a li . T a k j a k s t a li, w s z y s c y o tw o ­
r z y l i o g ie ń z e s w o i c h a u t o m a t ó w . O k a z a ło s ię . ż e ta m ­
t y c h j e s t t y l k o t r z e c h i s t r z e la j ą p o j e d y n c z y m o g n ie m
W y m ia n a s t r z a łó w n i e t r w a ła d łu g o .
P o p a ru m in u ta c h p r z y b y ła d r u g a g r u p a b a n d y tó w
i w z i ę t o m i li c j a n t ó w w k le s z c z e .
C i n i e p o d d a w a li s i ę . s t r z e la l i, p r ó b o w a li s i ę b r o n ić ,
a le o g ie ń z ic h k a r a b in ó w s t a w a ł s i ę c o r a z r z a d s z y , a ż
u s t a ł z u p e łn i e .
T e r a z p o z o s t a ło im j u ż t y l k o j e d n o w y j ś c i e — u c ie c z ­
k a . P o b i e g l i m i ę d z y o p l o i k i , a l e n a p a s t n i c y b y l i w s z ę d z ie .
Z a r a z t e ż s c h w y t a li d w ó c h : S ta n is ła w a J a n g r o d a i Z e ­
nona K o w a ls k ie g o . D op row adzono ic h do „ S ie k ie r y ”.
O k a z a ło s i ę , ż e to n i e m i li c j a n c i, l e c z o r m o w c y , m i e j s c o w i
r o ln i c y .
D l a „ S ie k i e r y ” , b e z w z g lę d n e g o o p r y s z k a , n i e m i a ło t o
ż a d n e g o z n a c z e n ia . Z w r ó c i ł s i ę d o n a j b l iż e j s t o j ą c e g o
d r a b a i z r o b ił w y m o w n y r u c h r ę k ą .
T e n p o p c h n ą ł o r m o w c ó w n a s k r a j d r o g i, w y c ią g n ą ł
zza p a sa p is to le t i s t r z e lił w g ło w ę n a jp ie r w J a n g r o d o -
w i, a p ó ź n ie j K o w a ls k ie m u .
„ S ie k ie r a " i t y m r a z e m p r z y g o t o w a ł p i s e m n y w y r o k ,
k t ó r y b r z m ia ł n a s t ę p u j ą c o :
„Ogień" *
W y ro k te n „ S ie k i e r a ” w ł o ż y ł n a s t ę p n i e d o p o r t f e la
j e d n e j z o f ia r .
N a d r a n e m c a ła b a n d a z n a la z ła s i ę w p o b li ż u w s i
D z ie w ię c io ły . D o p o łu d n ia s ie d z ie li w le s ie , d r z e m ią c n a
z m ia n ę p o n i e p r z e s p a n e j n o c y .
B y ła druga po p o łu d n iu , k i e d y w y g ło d n ia l i p o s z li
d o w s i. N ie d a le k o s t a ł d o m W a w r z y ń c a F il ip o w s k ie g o ,
a w o k o ło k r ę c i ł o s i ę p a r ę o s ó b o d ś w i ę t n i e ubranych
/ . m i e s z k a n i a s ł y c h a ć b y ł o d ź w ię k i a k o r d e o n u .
— C o ś d la n a s — w y k r z y k n ą ł w e s o ł o „ B il” i p ie r w ­
s z y p o p ę d z ił k u d o m o w i.
Z r e w i d o w a ł z a s k o c z o n y c h n a g ł y m n a j ś c ie m c h ło p ó w
i w p ę d z i ł ic h d o m ie s z k a n ia . P r z y r e w i z j i d o w ie d z ia ł
s ię , ż e F i l i p o w s k i p o t r z e c im d o p ie r o o ż e n k u d o c z e k a ł
s ię p o to m k a i z te j o k a z ji z a p r o s ił z n a jo m y c h i p r z y ja ­
c ió ł. W ś r ó d z a p r o s z o n y c h m a b y ć p r a c o w n ik U r z ę d u B e z ­
p ie c z e ń s t w a , Z ygm unt M a ty s a , p r z y ja c ie l g o sp o d a r z a .
Z n im r a z e m p r z y j d z i e jt'g ‘> k o le g a , S t e f a n W is ła , k t ó r y
t e ż j e s t fu n k c j o n a r iu s z o m .
— Z a c h w i l ę p o w in n i b y ć , b o W a w r z y n ie c p o j e c h a ł
p o n ic h b r y c z k ą - w y j a ś n i ł a k t ó r a ś z k o b ie t , n i c z e g o
j e s z c z e n ie p o d e j r z e w a j ą c , g d y ż n a p a s t n ic y , j a k z a w s z e ,
b y li w m u n d u r a c h W o j s k a P o ls k ie g o .
N i e p o z w o lo n o t e r a z n ik o m u w y d a l a ć s i ę z m i e s z ­
k a n ia . „ S ie k i e r a ” , „ S z a t a n ” , „ M ś c i c ie l” i „ G r o ź n y ” u k r y li
s i ę p r z y d r o d z e , s k ą d m ia ł n a d j e c h a ć F i l i p o w s k i w io z ą c
g o ś c i. N ie c z e k a li d łu g o . G d y F il i p o w s k i ś c ią g a ł k o n io m
w o d z e , c h c ą c z w o l n i ć p r z e d b r a m ą s w e g o o b e j ś c ia , zz a
d r z e w a w y s k o c z y ł „ S z a t a n ” i z o k r z y k ie m :
• A rc h iw u m K W M O K ra k ó w .

220
221
 — S t ó j ! .S tó j! — c h w y c i ł z a u p r z ą ż , u w i e s i ł s i ę k o ­ s ia d ł z sa m o c h o d u , a p o d k o m e n d n y m k a za ł je c h a ć do
n io m u p y s k ó w i z a tr z y m a ł fu r m a n k ę . P u s z c z y N ie p o ło m ic k i e j i ta m czek a ć n a je g o p o w r ó t.
S i e d z ą c y n a p r z e d n im s i e d z e n iu W is ła w y j ą ł p is t o ­ S a m z a ś, p o je d n o d n io w y m p r z e s p a n i u s i ę w m e l in i e ,
l e t , le c z „ B i l ” j u ż s t r z e la ł z e s w e j p e p e s z y i ś m ie r t e l­ p o j e c h a ł t a k s ó w k ą d o „ O g n ia ” , a le , j a k to j u ż w y j a ś n i­
n a s e r i a r o z p ła t a ła g ł o w ę W iś le i s i e d z ą c e m u o b o k F i­ łe m , p o d r ó ż j e g o s k o ń c z y ła s ię w m i e j s c o w o ś c i O b i­
l i p o w s k ie m u . Z w o z u ś c i ą g n i ę t o t e r a z M a ł y s ę i w p r o ­ dow a.
w a d z o n o d o iz b y . T u d o a k c j i w k r o c z y ł „ S ie k i e r a ” . D o k o ń c a w r z e ś n ia a r e s z t o w a n o p r a w i e w s z y s t k i c h
— S ia d a j — r o z k a z a ł M a ły s ie , a g d y t e n c h c i a ł u s ią ś ć c z ł o n k ó w o d d z ia ł u „ S ie k i e r y ” , c h o c ia ż W ła d y s ła w D z iu ­
n a ł a w i e , w a r k n ą ł: r a z d ą ż y ł j e s z c z e d o k o n a ć w o k o li c a c h W ie l ic z k i n a p a ­
— N a p o d ło d z e s i a d a j , t y z d r a jc o ! d u r a b u n k o w e g o n a p r z e j e ż d ż a j ą c y c h f u r m a n k ą lu d z i,
W iz b ie b y ło c ic h o , p r z e r a ż e n ie z a m k n ę ło u sta z a b ij a j ą c J ó z e f a J a lo c h ę , k t ó r y n i e c h c ia ł w y d a ć s w y c h
w s z y s t k i m . Z p o la s ł y c h a ć b y ł o g ł o ś n y p ła c z ż o n y F i­ p ie n i ę d z y .
li p o w s k ie g o , k t ó r a k l ę c z ą c n a d t r u p e m s w e g o m ę ż a , p r z e ­ D l a „ O g n ia ” b y ł y t o c i o s y b a r d z o d o t k l i w e i d o p r o ­
k li n a ła n a p a s t n ik ó w . w a d z a ł y g o d o n ie p o h a m o w a n e g o g n i e w u . W id z ia ł, ż e
— K to t u p a r ty jn y ? — „ S ie k i e r a ” k o n s e k w e n t n i e n a s k u t e k n a s z e j z w ie lo k r o t n io n e j d z ia ł a ln o ś c i s z c z ę ś c ie
b r n ą ł d o f in a łu . o d w r ó c i ł o s i ę t e r a z o d n ie g o . 2 0 w r z e ś n i a z g i n ą ł w p o ­
— J a — z k ą t a o d e z w a ł s i ę W in c e n t y W ło s e k . ty c z c e „ D łu g i” , p ię ć d n i p ó ź n ie j w p a d ło w za sa d zk ę
— C h o d ź tu . s i e d m i u d a ls z y c h j e g o lu d z i. N a t e r e n i e p o w ia t u l i m a ­
P c h n i ę t y , s t a n ą ł o b o k M a ly s y , k t ó r e g o p o d e r w a n o d o n o w s k i e g o , t r o p i ą c g r u p ę „ S k a ł y ” , s c h w y t a l i ś m y tr z e c h
g ó r y k o p n ia k a m i i k a z a n o p o ż e g n a ć s i ę z ż o n ą . je j c z ło n k ó w : „ B r z y t w ę ”, „P odkow ę” i „ S zy m k a ”,
Z a p ła k a n a k o b ie t a , p r z e c z u w a ją c tr a g e d ię , u k lę k ła a w d n iu 25 w r z e ś n i a p o d c z a s k il k u g o d z in n e j w a lk i
p r z e d „ S ie k i e r ą ” , p r ó b o w a ła c a ło w a ć g o p o r ę k a c h , p r o ­ r o z b il iś m y je j o b ó z w o k o li c a c h S z c z a w y . W t y m sa­
s i ł a o d a r o w a n ie ż y c i a m ę ż o w i. A l e t e n o d e p c h n ą ł j ą m ym c z a s i e z g in ą ł r ó w n ie ż „ G r o ź n y ” , d o w ó d c a j e d n e j
b u te m i k a z a ł w y p r o w a d z i ć o b y d w ó c h . P o s z li d o la s u . z t a k z w a n y c h k o m p a n ii, i j e g o p o d k o m e n d n y — „ B r a ­
Tam „ S z a ta n ” z a s t r z e li ł ic h , a p o te m zdarł b u ty te k ” . U ję to „ S il n e g o ” , „ P o m s t ę ” i „ M u ch ę”, z d o b y to
z nóg M a ly s y . „ S ie k i e r a ” z a ś z a b r a ł j e g o d o k u m en ty je d e n c e k a e m , p i ę ć a u t o m a t ó w , p ię ć k a r a b in ó w i d w a
o s o b is te . p is t o le t y .
Z la s u w r a c a li p r z e z t ę s a m ą w i e ś . „ S ie k i e r a ” p r z y ­ „ O g ie ń ” z a w s z e lk ą c e n ę sta ra s ię t e r a z z a p o b ie c
sta n ą ł c h w ilę nad tr u p e m F il ip o w s k ie g o , w y c ią g n ą ł l i k w i d a c j i s w o i c h o d d z ia ł ó w . N a m i e j s c e „ R y ś k a ” w y ­
p o r t f e l, w y j ą ł z n i e g o p li k p ie n ię d z y i r z u c ił n a p o ­ s y ł a n a j b l iż s z e g o k u m p l a — „ P o w ic h r a ” — J a n a K o ­
k r w a w i o n ą p ie r ś z a b it e g o . l a s ę . P o „ G r o ź n y m ” d o w ó d c ą g r u p y z o s t a j e „ R o c h ” , c z ło ­
— B ę d z ie c i e m i e ć n a p o g r z e b — p o w ie d z ia ł d o s z lo ­ w i e k b e z j a k i c h k o l w i e k z a s a d m o r a l n y c h , b e z w z g lę d n y
c h a ją c e j w d o w y . i o k r u tn y . Sam „ O g ie ń ” r ó w n ie ż sz a le je , m o rd u je
N o c ą o d d z ia ł p o w r ó c i ł d o K r a k o w a . „ S i e k i e r a ” w y ­ i g r a b i.

222 223
 1 p a ź d z ie r n i k a z m u s z o n y d o p r z e m i e s z c z e n i a s w e g o r
o d d z ia łu , zw anego szta b em , z n a la z ł s ię w N ie d z ic y . J3
O s o b iś c i e p o d p r o w a d z ił s w o ic h pod dom J ó z e f a S z le - ‘ * 'A * _ A I t l t l 3 i| J | < ! 8 i l. n i
g ie r a , p r a c o w n ik a m ie js c o w e j s p ó ł d z ie l n i, w y ła m a ł ;..........
d r z w i i sp a k o w a ł d o s ło w n ie w s z y s tk ie to w a ry . W y p r o ­ > 1 » I* * r* # ' i- I» « * r * J r.l s * < r - d '. » n i ’» l* - - . f-M

w adzono n a s t ę p n ie z ob ory d w ie krow y c e le m ich —- » I t t i p r r : i t . ł ^ r * T .•* J. c 0 11- ' i?." • •

Jn lł « . 'i n -j.l tra e.-» i V t- ’ « » la l • ;r* w a \* l ' tr-i
s p r z e d a ż y w s ą s i e d n i e j w io s c e . O d s z u k a n o r ó w n i e ż d o m
^ 1 n ‘ « J.ł^ « U B T o * rt*- ■»: J-.
c z ło n k a P P R , J ó z e f a IM oren go. k t ó r e m u n a w e t n i e p o ­
5"t» I< I*4f- rc*« V”-'—:' b**"-'*- *. ' >.
z w o lo n o s i ę u b r a ć . S k r ę p o w a n o m u r ę c e d r u t e m i b iją c
n /p * !1,0 ir: •*
z a w le c z o n o w p o la . T u „ O g ie ń " o s o b i ś c ie p o f a t y g o w a ł
!*n* --•*
s i ę d o s k a z a ń c a . K a z a ł m u s i ę o d w r ó c ić , a p o t e m s t r z e li ł
w t y ł g ło w y .
W n ie c a łe d w a t y g o d n ie p o te m n a p a d ł n a p o ste r u ­
n e k M O w P o r o n i n i e i u p r o w a d z ił d w ó c h m i li c j a n t ó w :
M ie c z y s ła w a D ą b r o w s k i e g o i J a n a K u c h a r s k ie g o . P o d o ­
p r o w a d z e n iu i c h d o o b o z u k a z a n o im s i ą ś ć n a z ie m i,
z r ę k a m i z a ło ż o n y m i n a k a r k . „ O g ie ń ” z a p is a ł w n o t a t ­
n ik u ic h p e r s o n a l ia i z a p o w ie d z ia ł n a t y c h m ia s t o w e
p r z e s ł u c h a n ie . W m o m e n c ie g d y K u r a ś o d w r ó c ił s ię ,
a b y w y d a ć w z w i ą z k u z t y m o d p o w i e d n i e z a r z ą d z e n ia ,
j e d e n z m i l i c j a n t ó w z e r w a ł s i ę d o u c ie c z k i. N ie z d ą ż y ł
p r z e b ie c n a w e t d z i e s i ę c i u m e t r ó w , g d y k ilk u n a j b liż e j
s t o j ą c y c h i p r z y g lą d a j ą c y c h s i ę im b a n d y t ó w w y p a lił o
z e s w o i c h a u t o m a t ó w . M il ic j a n t u p a d ł, l e c z ż y ł, ję c z a ł
i w ił s ię z b ó lu , p r ó b o w a ł s i ę c z o łg a ć . W te d y je d e n i
z „ O g n i o w c ó w ” p o d s z e d ł b liż e j , n a c ią g n ą ł s p r ę ż y n ę p e ­
p e s z y , a l e „ O g ie ń ” n i c p o z w o lił r a n n e g o d o b ić . S t a ł , p a ­
t r z a ł r a z e m z i n n y m i i c z e k a ł, a ż s k o n a . Z a k o p a n o g o *
p o t e m o k o ło t r z y s t u m e t r ó w o d o b o z u .
O ś w i c i e n a s t ę p n e g o d n i a z a p r o w a d z o n o d o la s u d r u ­
g ie g o m ilic j a n t a . T a m k a z a n o m u w y k o p a ć d la s i e b ie
g r ó b , a p o t e m s p r o w a d z o n o g o z p o w r o t e m d o s z a ła s u
W y ro k ś m ie r c i w y d a n y p r z e z „ O g n i a ” n a c z ło n k a je g o o d d z ia łu
i r o z p o c z ę ło s i ę p r z e s łu c h a n ie . B ili g o ta k d łu g o , a ż u p a d ł
i n ie był w s ta n ie u tr z y m a ć się na nogach. W te d y

221
 I . <!•**«- „ O g ie ń ” k a z a ł z a c ią g n ą ć g o w p o b li ż e d o łu . N ie d a ł n i ­
i. ¿ . 1« n o » « r S t - '* n » r .I ? .1/
> * I r r t i u * y
k o m u w y k o n a ć w y r o k u . S t r z e l a ł sa m .
' ..fp » łłc » > J » n / » r l p - i e / /
i.B r r o o * y , i ; . W k r ó tc e na d rodze w p o b li ż u O s tr o w sk a p a tr o l
.:*! pojo.««, - i .- « i * i ?.».!»««.
K ?5 • n» » * '• * ' w ~ rl*B la n k U lta rtr« d n i« Ift .I . w o j s k o w y n a t k n ą ł s i ę n a z a b it e g o j e s z c z e j e d n e g o m i ­
? n ” ń t? - i P * !« * * 1 k c n h a k a tt lic ja n ta » F e l i k s a H a m e r s k ie g o z L im a n o w e j , k t ó r y , j a ­
d ą c d o s a n a t o r iu m w S z c z a w n ic y , u p r o w a d z o n y z o s t a ł
/ - / 0 .-la*
z a u to b u s u .
N a krw aw ej li ś c i e „ O g n ia ” z n a j d o w a ło s i ę t e ż n a ­
z w is k o in s t r u k t o r a p r z y s p o s o b ie n ia w o j s k o w e g o i w y ­
c h o w a n i a f i z y c z n e g o — J a n a M is ia k a z R a b k i. T y m r a ­
z e m h e r s z t w y s ł a ł s w e g o a d iu t a n t a , d z ie w i ę t n a s t o l e t n i e ­
go „ H e r k u le sa ” — B o g u s ła w a S z o k a l s k i e g o , k t ó r e m u
d o d a ł c z t e r e c h i n n y c h lu d z i. P o d d o m p o d e s z l i w n o c y ,
w y w a ż y l i d r z w i i w y c i ą g n ę l i z łó ż k a M is ia k a , S z o k a l-
s k i b y ł l e n i w y i n i e c h c ia ł o m u s i ę w y p r o w a d z a ć s w e j
o f i a r y d o la s u c z y w p o la . Z a s t r z e l il i g o w d o m u , n a
o c z a c h r o z p a c z a ją c e j ż o n y .
„U pom nienia" w y d a n e p rzez „Ognia" i „G roźnego" W p o c z ą t k a c h l i s t o p a d a „ P o w i c h e r ” , k t ó r y z a s t ą p ił
„ R y ś k a ” , o t r z y m a ł o d s w y c h in f o r m a t o r ó w w ia d o m o ś ć ,
ż e w s z p ita lu w Z a k o p a n e m l e c z e n i s ą d w a j ż o łn ie r z e
K B W , k t ó r z y z o s t a l i r a n n i w c z a s i e w a l k z p o d z ie m ie m .
N a ty c h m ia s t w ezw ał do s ie b ie „ A b u s ia ” — Jerzego
L aurm ana i p o le c ił z lik w id o w a ć w o js k o w y c h Do po­
m o c y w y / n a r / y l m u „ G r o b lę " , „ P o d b ip i ę t ę ” , „ Z n ic z a ” ,
r * ■ v n a - • • « a - »
..H a ln e g o " , „ M o n g o ła " , „ L o tn e g o ” i „ C z a p lę ” . P rzed
-o'o. /.p iln le m „ H a l n y ” w y m i e n i ł s w ó j k a r a b in n a p e p e s z ę
i w r a z z e „ Z n ic z e m ” w s z e d ł d o ś r o d k a . R e s z t a b a n d y
* a k - u„ I ł . a . , ^ - o . . . . r . u . , . ^ .rr^ rw * ...a a -ro a -» * « .a .i
- - , i — / > • • bp . n * r " n - u - t - - , j » ł o . L o tfl-» e. c z u w a ł a n a z e w n ą t r z . S t r z a ł ó w n i e b y ło s ł y c h a ć P o d o ­
t a n a ... -a ra o ta u l- .a - ona -•» u n i i f ■ - « t,
■ .jo n o .,f ki -n- - w i > a na.», '»n i k o n a n iu m o r d e r s t w a c a ła g r u p a w r ó c i ł a d o o b o z u z n a j ­
¿ata* - a .» .{e» .M <» »ro.,ły d u ją c e g o s ię w ów czas w D o lin ie S t a r o r o b o c ia ń s k ie j .
n -a a y o :, ¡ j c - a i ł . . - r 'C i - . - . r * r a n a ? V ^ a -l-i-io ia -\%4,
ju iu te * * m a . A ra ' n » a o tu a • m o s , . W d r o d z e p o w r o t n e j „ A b u ś ” r o z m in ą ł s i ę z „ N i e d ź w i e ­
I wnaa.ni.»
d z ie m ” , k tó r y w yprow adzał z la s u k o le j n ą w a ta h ę
i w i ó d ł j ą d o w s i K a c w in .
N a m i e j s c u z n a le ź l i s i ę o k o ło g o d z i n y 2 1 . O d c z e k a li

1S B y ł w 1’o lsc e czas... 225

w p o la c h , a ż w i e ś z a ś n i e , i p o d z ie l e n i n a d w i e g r u p y r iu m p a ń s t w a c z e c h o s ł o w a c k i e g o z b r o j n e g r u p y . K r a d li
w k r o c z y li m i ę d z y z a b u d o w a n ia . C z ę ś ć , z „ W r o n ą ” n u w sz y stk o — o d z ie ż , ży w n o ść, p a p ie r o s y , p ie n ią d z e .
c z o le , p o d e s z ł a p o d d o m m i e j s c o w e g o n a u c z y c ie l a F r a n ­ W k r ó t c e w y s p e c j a l i z o w a l i s i ę w r a b u n k a c h b y d ła i k o ­
c is z k a M a d e ja . Ż o n a n a u c z y c ie l a r o z p o z n a ła w ś r ó d b a n ­ n i, k t ó r y c h sp rzed a ż w P o ls c e p r z y n o s i ła n a j w ię k s z e
d y t ó w W in c e n t e g o S o b o le w s k i e g o . W ie d z i a ła , c z y m s ię z y s k i.
t r u d n i, p r z e c z u w a ła n a j g o r s z e . G d y M a d e j u b ie r a ł s ię , T r z y d z ie s te g o li s t o p a d a d o k o n a li r a b u n k u u p ię c iu
b a n d a p lą d r o w a ła m i e s z k a n ie , z a b ie r a j ą c g ł ó w n i e g a r ­ S ło w a k ó w , k tó r y m s k r a d li p ię ć krów i trzy k o n ie .
d e r o b ę . P o t e m w y p r o w a d z o n o g o n a d r o g ę , g d z i e o c z e k i­ W t r z y d n i p ó ź n ie j g r a n ic ę p r z e k r o c z y ł o j u ż t r z y n a ś c ie
w a ł a d r u g a g r u p a . .Ju ż n a p i e r w s z y r z u t o k a w i d a ć b y ło ,
k r ó w i o s i e m k o n i.
ż e c i m a j ą w i ę k s z y łu p . N a d r o d z e s t a ł w ó z z a p r z ę ż o n y
J a k g r o ź n e b y ł y t o a k c j e i c z e g o n a le ż a ł o s i ę s p o ­
w d w a k o n i e i w y p e ł n i o n y p o b r z e g i t o b o ła m i z b ie liz n ą ,
d z ie w a ć , w y j a ś n i a j ą m e l d u n k i „ N ie w o ln ik a " i „ Ż b ik a " ,
z t y ł u u w i ą z a n y b y ł c h ło p — M ic h a ł K u ż m a .
dow ódców grup p o d le g ł y c h „ P o w ic h r o w i”. A o t o ic h
N a u c z y c ie l a d o p r o w a d z o n o d o o b o z u . P o d z ie s ię c i u
tr e ś ć :
m i n u t a c h z a w le k li g o w z a r o ś la , k a z a li m u z d ją ć z s i e ­
b i e k u r t k ę i s t r z e l i l i m u w g ło w ę . Z u k o p a li g o w t y m
C h o c h o łó w , d n ia 4 lis to p a d a 1946 r o k u .
s a m y m m ie j s c u . P a n i e p o r u c z n ik u , m e l d u j ą , ż e b y liś m y n a S ło w a c ji w c z t e ­
K o n i e i w ó z n a t o m ia s t z a c h o w a n o w m e l i n i e , a p o ­ r e c h i t a n i , g d z ie m ie s z k a t e n Ż y d , t o z n a c z y w T r s t e n i e , n ic
t e m s p r z e d a n o . C h ło p a , k t ó r y d o o s t a t k a b r o n ił s w e g o , u d a ło s i ę n a m , g d y ż j e s t t a m b a r d z o d u ż o w o js k a , a d o te g o
n i e d o p r o w a d z o n o j u ż d o o b o z u . Z a b ili g o p r z y d r o d z e , p r z y k u r z y ł je s z c z e ś n ie g . R o b iliś m y j e d n a k w in n e j w io sc e ,
g d z ie z a b r a li ś m y 11 000 k o r o n , z c z e g o p o s y ła m w a m 5000.
k t ó r ą s z l i, a z w ł o k i w r z u c ili d o r o w u .
R e sZ tę z o s ta w iliś m y d la sieb ie. B y liś m y te ż ta m w s p ó łd z ie ln i
W t y c h s a m y c h d n ia c h i n n a g r u p a b a n d y p r z e k r o ­ i z r a b o w a l iś m y c y g a r ó w i p a p ie r o s ó w 45 p u d e łe k p o 2 0 s z t u k
c z y ł a g r a n ic ę p o ls k o - c z e c h o s ł o w a c k ą i u d e r z y ła n a b u ­ l 5 p o 100 s z tu k , t o w a m tro c h ę w y s y ła m , r e s z t ę s o b ie z o s ta w i­
dynek c z e c h o s ło w a c k ie j s łu ż b y g r a n ic z n e j . Z a s k o c z e n i liś m y . T o , c o p a n p o r u c z n ik p r o s i ł „ M o ty k i” , ż e b y p a n u p o ru c z ­
w a r t o w n i c y n i e s t a w i a l i o p o r u . K a ż d a p r ó b a u c ie c z k i c z y n ik o w i p r z y n ió s ł. t o te g o n ic b y ło , a l e s i ę c ie s z y m y , ż e ż y je m y
•m m i. to j> /.< z e z r o b im y w ię c e j p ie n ię d z y . M e ld u n e k n ie s ie
t e ż s i ę g n i ę c i a p o b r o ń z a k o ń c z y ła b y s i ę t r a g i c z n ie .
..K n o r , to p a n u p o ru c z n ik o w i w s z y s tk o o p o w ie , b o j e s t je s z c z e
B a n d y ci szyb k o u w in ę li s ię z r a b u n k ie m . Z a b r a li b a r d / o d u ż o d o r o b o t y i je s z c z e j e d e n k o n f i d e n t b ę d z ie w y ­
m u n d u r y , b r o ń , ż y w n o ś ć , z n i s z c z y l i k a n c e la r ię , d o k u ­ k r y t y i o ile s ię d o b r z e d o w ie m y , t o g o b e z r o z k a z u z a s tr z e lim y
m e n t y i p o p r z e n o c o w a n iu w p o l u z a w r ó c il i d o o b o z u . i p a n a p o r u c z n ik a p r o s iłb y m , b y p a n p o r u c z n ik d a ł d l a „ K a ­
„ O g i e ń ” n i e p i e r w s z y r a z w y s y ł a ł s w o i c h b a n d z io ­ r o l a " p is e m n y ro z k a z , ż e m o ż e m y r o b i ć r o b o t y ta k ie , j a k i e p r z y ­
b y ły , c z y t e ż iść d o o b o z u . C z o łe m .
r ó w d o s ł o w a c k i c h w s i. I m i ę j e g o z n a n e t a m b y ło d o ­
b r z e . M ia n u j ą c „ P o w ic h r a ” d o w ó d c ą b a n d y w T a tr a c h ,
p o s t a w i ł p r z e d n i m z a d a n ie z a o p a t r y w a n ia c a łe j b a n d y
M e ld u n e k d o p a n a p o r . „ P o w i c h r a ” .
w ż y w n o ś ć i p ie n ią d z e . P a n ie p o r u c z n ik u , p o d a ję d o w ia d o m o ś c i, ż e u m n ie n a
S ła ł w ię c te r a z „ P o w ic h e r ” c o p a rę d n i n a te r y to ­ r a z ie w p o r z ą d k u j e s t z e w s z y s tk im . D o o b o z u p r z e s y ła m n a ­

226 227
 s t ę p u j ą c e r z e c z y a p r o w lz a c y jn e , k t ó r y m i m o ż e m y n a r a z i e d y s ­ 7 g r u d n ia o 6 r a n o s z e ś ć d z ie s i ę c io o s o b o w a g r u p a z ł o ­
p o n o w a ć . D w ie k o łd r y , j e d e n m e t r c u k r u , 40 s z t u k m y d ła , 31 ż o n a z ż o łn i e r z y K B W i f u n k c j o n a r iu s z y U B p o d e s z ła
p u d e łe k p a p ie r o s ó w (p o 20 s z tu k ) . 20 ty s i ę c y z ło ty c h . Z a d w a
p o d o b ó z o d d z ia ł u n a o d le g ł o ś ć s t u m e t r ó w i z a m k n ę ła
ty g o d n ie n a d e j d z i e je s z c z e 40 ty s ię c y z ło ty c h . N a r a z ie , p a n ie
p o r u c z n i k u , p r z e s y ł a m ty lk o ty le , a d a le j z o b a c z ę , j a k B o z ia d a . c a ły r e jo n sz c z e ln y m p i e r ś c ie n i e m . Ż o łn ie r z e , ukryci
C z o łe m . w g ł ę b o k i c h z a s p a c h ś n i e ż n y c h , z a c ie ś n ia l i k r ą g c o r a z
„ Ż b ik " . b a r d z ie j . W środ k u te g o p ie r ś c ie n i a s t a ła b aców ka,
O b r a c a m y s i ę w r e j o n i e M a r u s z y n y , . .J a w o r ” . „ N ie d ź w ie d ź " p r z y s y p a n a ś n i e g i e m p r a w i e p o s a m d a c h . L u d z ie „ P o -
i „ N e g u s " d o łą c z y li d o in n ie , u t a k w s z y s tk o j e s t w p o r z ą d k u .
w ic h r a ” n a j w id o c z n i e j n ie s p o d z ie w a li s ię a ta k u , bo
„ Ż b i k " *.
z b a c ó w k i s ł y c h a ć b y ło g ło ś n ie j w y p o w i a d a n e s ł o w a , ja ­
N i e s ą t o j e d y n e d o k u m e n t y , j a k i e u d a ło s i ę p ó ź n ie j k i e ś p r z e k le ń s t w a i ś m ie c h . N a g le d r z w i o t w o r z y ł y s i ę
z a b e z p ie c z y ć p r z e z u r z ą d . T r e ś ć w s z y s t k i c h j e s t p o d o b ­ i sta n ą ł w n ic h u b r a n y w k o ż u c h c z ło w ie k . D o s t r z e g ł
n a i d o ty c z y je d n e g o — r a b u n k ó w i m o r d e r stw , k tó r e c i e m n e p o s t a c i e ż o łn i e r z y , k t ó r z y r o z g a r n ia j ą c r ę k a m i
p o w t a r z a ł y s i ę z d u ż ą r e g u la r n o ś c ią , d o s ł o w n i e c o k i l ­ ś n ie g p a r li d o p r z o d u . K r z y k n ą ł, o d w r ó c i ł s i ę , w p a d ł
k a n a ś c ie g o d z in . „ P o w ic h e r ” w ie d z ia ł, że b ezk arn ość d o b a c ó w k i i z a m o m e n t b ił j u ż z e r k a e m u d o ż o łn ie ­
n i g d y n i e i d z i e w p a r z e z e z b r o d n ią , i j a k b y p r z e c z u w a ł, r z y . W j e d n e j c h w i l i w o k ó ł b a c ó w k i r o z s z a la ła s i ę b u ­
¿ e j e g o s z a l e ń s t w a n i e m o g ą t r w a ć d łu g o . S a m z r e s z t ą r z a o g n ia . P o d k o m e n d n i „ P o w i c h r a ” n i e m o g li j e d n a k
o b o z u n i e o p u s z c z a ł, a d o t r z y m y w a ł t o w a r z y s t w a „ H a n ­ r o z w in ą ć l i n i i o b r o n y . P r ó b o w a l i u c ie k a ć , w y ł a m y w a l i
c e " , k t ó r a t e r a z u c h o d z ił a j u ż z a n a r z e c z o n ą „ p a n a p o ­ w ś c i a n a c h d e s k i, l e c z ż a d n e m u n i e u d a ło s i ę p r z e b ie c
r u c z n ik a ” . w ię c e j n i ż k il k a n a ś c i e m e t r ó w . F o d z ie s ię c i u m i n u t a c h
5 g r u d n ia 1 9 4 6 r o k u w y s ł a ł d o P o d w i lk a p a r u s w o ­ b y ł o j u ż p o w a lc e . Z z a p o d z iu r a w io n y c h ś c ia n w y ł a n i a l i
ic h v / c e l u d o k o n a n ia r a b u n k u w s k l e p i e t a m t e j s z e j s p ó ł­ s i ę z r ę k a m i w g ó r z e c i. k t ó r y m l o s d a r o w a ł ż y c ie . U j ę t o
d z ie l n i. Z a n im n a p a s t n ic y z d ą ż y li u p o r a ć s i ę z t o w a r e m w ó w c z a s d w u n a s tu „ O g n io w c ó w ”, a d z ie w ię c iu b y ło z a ­
i z a p a k o w a ć g o d o p le c a k ó w , d o w s i p r z y b y ło w o j s k o b it y c h .
p o d d o w ó d z tw e m k p t . D w o r a k o w s k ie g o . R o z p o c z ą ł s i ę W b a c ó w c e ż n ln ie r /e z n a le ź li j e s z c z e d w ó c h m ło ­
w ie lo k ilo m e tr o w y p o ś c i g p o g ó r a c h . Ż o łn ie r z e n i e p o ­ d y c h c h ło p c ó w : A n d r z e j a R u t k o w s k ie g o i J a n a K i e li s z ­
z w a l a l i o d d a li ć s i ę „ O g n i o w c o m ” n a b e z p ie c z n ą o d le g ło ś ć , k a • T .> :n as o w a M a z o w ie c k ie g o . P r z y b y l i d z ie ń w c z e ś ­
s t a le u tr z y m y w a li z n im i k o n ta k t b o jo w y . P o p a r u g o ­ n ie j d o K o ś c ie l is k a , z a m i e s z k a li u r o d z in y j e d n e g o z n ic h
d z in a c h z a p ę d z il i i c h d o w s i D łu g o p o le i t a m o s a c z y l i i w y b r a li s i ę n a w y c i e c z k ę w g ó r y . S c h w y t a n i p r z e z p o ­
z e w s z y s t k i c h s t r o n . W a lk a t r w a ł a t y l k o k il k a n a ś c i e m i ­ ste r u n k i „ P o w ic h r a ”, doprow adzeni z o s t a li do obozu
n u t . O k r ą ż e n i o d r z u c i l i b r o ń i z p o d n ie s io n y m i r ę k a m i i t a m p o d d a n i t a k z w a n e m u p r z e s ł u c h a n iu , p r z y c z y m
o p u ś c i li k r y j ó w k i. p r z e s ł u c h iw a ł i c h k a ż d y , k t o c h c ia ł. O b a j b y l i c z ło n k a m i
Z e z n a n ia ic h b y ł y n i e z w y k l e c e n n e . Z w i ą z k u W a lk i M ło d y c h i t o w y s t a r c z y ł o , ż e b y w y d a ć
n a n i c h w y r o k ś m ie r c i, k t ó r y m i a ł b y ć w y k o n a n y s i ó d ­
" A rc h iw u m K W M O K ra k ó w . m e g o g r u d n ia . P o b ic i, z m a s a k r o w a n i i p o w ią z a n i d r u t e m ,

228 229
 b e z c ie p l e j s z e g o o k r y c ia , o c z e k iw a li n a ś m ie r ć p r z e z d y c i p r u li d łu g i m i s e r i a m i w ś n ie g . T e r a z i w o j s k o o t w o ­
c a łą n o c .
r z y ł o s i l n i e j s z y o g ie ń .
„ P o w i c h e r ” m i a ł j e d n a k s z c z ę ś c ie . W c z a s i e g d y w o ­ W k r ó tc e z w n ę tr z a b u d y n k u p r z e z w y b ite o k n a i p o ­
k ó ł b a c ó w k i t o c z y ł a s i ę w a lk a , o n z „ H a n k ą ” i s z e ś c io m a
t r z a s k a n e d r z w i z a c z ą ł w y d o s t a w a ć s i ę d y m g ę s t n ie j ą c y
lu d ź m i z n a j d o w a ł s i ę w i n n e j b a c ó w c e , o d d a lo n e j o k o ło z k a ż d ą s e k u n d ą , z a s ła n ia j ą c ż o łn i e r z o m w i d o k n a d o m ,
tr z y stu m etró w o tl m i e j s c a a k c j i. S ł y s z ą c s t r z a ł y , n i e z k t ó r e g o n a d a l s t r z e la n o .
p r z y s z e d ł z p o m o c ą s w o im . C z m y c h n ą ł w g ó r y i u d a ł s i ę Ż o łn i e r z e ś c i e ś n i l i s i ę , d o b u d y n k u w r z u c o n o j e s z c z e
d o „ O g n ia ” .
j e d e n g r a n a t , p o k t ó r y m d r e w n ia n e , w y s c h n i ę t e ś c i a n y
C io s y n a s z e b y ł y c o r a z c e l n i e j s z e . J e d e n a s t e g o l u ­ z a c z ę ł y p ło n ą ć . N a r a z w d r z w ia c h , w ś r ó d k ł ę b ó w d y m u
t e g o P o d s t a w s k i o d e b r a ł k r ó t k ą t e l e f o n i c z n ą in f o r m a ­ i o g n ia , u j r z a n o k o b ie t ę . Z a s ła n i a j ą c u s t a r ę k ą z e s k o ­
c ję : c z y ł a z c s c h o d ó w , b ie g ł a n i e p r z y t o m n ie p r z e z p o d w ó ­
— W „ Ś m ie c h ó w c e ” o d d w ó c h d n i s ie d z i „ M a m y ” .
rze, p o tk n ę ła s ię , u p a d la w z a s p y , k a s z la ła i d y s z a ła
N i e u p ły n ą ł k w a d r a n s , g d y w y ła d o w a n y w o js k ie m
c ię ż k o .
s a m o c h ó d p ę d z i ł w k ie r u n k u D o l i n y K o ś c ie l is k i e j . A k ­ T ym czasem p ło m ie n ie o g a r n ę ły ju ż c a ły budynek,
c ją k ie r o w a ł f u n k c j o n a r iu s z UB, E u g e n iu s z Z aw ada. s t r z a ły u m i l k ł y , l e c z n i k t w i ę c e j z n i e g o n i e w y s z e d ł .
O g o d z i n i e d z ie s ią t e j ż o łn i e r z e o t o c z y l i w i l l ę i z b li ż y li
W p o g o r z e li s k u z n a le z i o n o p o t e m s z e ś ć z w ę g lo n y c h
s i ę d o n i e j n a o d le g ł o ś ć 3 0 — 4 0 m e t r ó w . O k r ą ż e n i n ie
tr u p ó w , d w a e r k a e m y , s z e ś ć a u t o m a t ó w i s z e ś ć p is t o ­
s t r z e l a l i . Z d a w a ł o s i ę , ż e w o j s k o b ę d z ie m o g ło d o p a ś ć
le t ó w .
ś c i a n b u d y n k u i z a a t a k o w a ć b a n d ę z b li s k i e j o d l e g ł o ­ K o b ie t a , k t ó r e j u d a ło s i ę w y d o s t a ć z p ł o n ą c e g o d o ­
ś c i. N ie u d a ło s i ę j e d n a k . N a g le z o k i e n p o s y p a ł o s i ę
m u , b y ł a s i o s t r ą ż o n y „ O g n ia ” — J a n in ą P o łą c z y k ó w -
s z k ł o i n a d g ło w a m i ż o ł n i e r z y ś w i s n ę ł y p i e r w s z e p o c is k i.
n ą , „ S to k r o t k ą " .
„ M a m y ” u m ia ł w a lc z y ć w o k r ą ż e n iu . C a łą s i ł ą o g n ia
W o j s k o z m i e j s c a w a lk i o d j e c h a ł o o g o d z in i e 14 w i o ­
p r z y g w o ź d z ił ż o łn i e r z y d o z ie m i, k t ó r z y , z a k o p a n i w ś n i e ­
z ą c z e s o b ą c ia ł a d w ó c h z a b it y c h ż o łn i e r z y i d w ó c h c ię ż k o
g u , p o ś p i e s z n i e p r z y g o t o w y w a l i s o b i e .s t a n o w is k a b o j o ­
rannych.
w e . O d f r o n t u p o d c ią g n i ę t o e r k a e m , a m u n i c y j n y m o r ­
W c ią g u p a r u d n i o r g a n a n a s z e a r e s z to w a ły w K o-
d o w a ł s ię z ta śm ą . Z aw ada d o strzeg ł w p r o s t o k ą c ie
ś c io li k u i W a k s m u n d z ie k o le j n e grupy p o d z ie m n e ,
o k ie n k a p iw n ic y ręce p r ó b u j ą c e o d b e z p ie c z y ć g r a n a t.
a w PU B P w N ow ym T a r g u z ł o ż y ł o b r o ń k ilk u n a s t u
E r k a e m iś c i l e ż e l i n a j b l iż e j . U n i ó s ł s i ę s z y b k o i s k o c z y ł k u
„ O g n i o w c ó w ” , k t ó r z y u j a w n i l i lo k a l iz a c j ę p a r u m a g a z y ­
ś c ia n ie . P r z y lg n ą ł d o p o d m u r ó w k i, p o d c z o lg a ł s i ę do
n ó w b r o n i n a le ż ą c e j d o b a n d y .
o t w o r u , o d b e z p ie c z y ł s z y b k o g r a n a t i w r z u c i ł d o ś r o d k a .
W r o z b it y c h g r u p a c h , w ś r ó d ś c i g a n y c h i z a b it y c h n ie
Ś c i a n y z a t r z ę s ł y s i ę , z o k ie n k a b u c h n ą ł n i e b i e s k i d y m .
b y ł o j e d n a k „ O g n ia ” .
w b u d y n k u p r z y c i c h ł y n a c h w i l ę s t r z a ł y , a l e n i k t z n ie g o
M ie s z k a ń c y W a k s m u n d u , O s t r o w s k a c z y O c h o t n ic y ,
n i e w y c h o d z ił. Z a w a d a o d s k o c z y ł i ż o łn i e r z e r u s z y l i d o
z k tó r y m i u d a ło s ię urzędow i n a w ią z a ć ś c i ś le j s z y
p r z o d u . W o k n a c h r o z s z a l a ły s i ę z n o w u a u t o m a t y . B a n ­
k o n t a k t , o r a z p r z e s ł u c h iw a n i „ O g n i o w c y ” o p o w ia d a li , ż e

230 231
 w a t a ż k a n a d a l p r z e b y w a w G o r c a c h , l e c z n i k t n ie z n a l 1 3 lu t e g o , g d y P o d s t a w s k i p r z y b y ł r a n o d o u r z ę d u ,
m ie js c a , g d z ie je st je g o b u n k ie r . P ew na b y ła ty lk o n a w a r t o w n i c z e k a ł j u ż G ó r a l.
j e d n a w ia d o m o ś ć : z „ O g n i e m ” j e s t d w u d z i e s t u p ię c i u — P a n ie p o r u c z n ik u , c h c ia ł b y m z panem porozm a­
lu d z i, z d e c y d o w a n y c h n a w s z y s t k o n a j b l iż s z y c h m u k o m ­ w ia ć — m ó w ił z d e jm u ją c z g ło w y cza p k ę.
panów . — W ie m , w i e m — P o d s t a w s k i m a c h n ą ł r ę k ą . — B r a ­
W te j s y t u a c j i o d p o w ie d z ia l n i z a l i k w i d a c j ę b a n d y c i a w a s i j u t r o z o s t a n ą p r z e w ie z i e n i d o K r a k o w a — d o d a ł
m a j o r B r o n is ł a w W r ó b le w s k i i s z e f PUBP p o r u c z n ik i r u s z y ł d o b iu r a .
A dam P o d s t a w s k i n i c m i e l i j u ż z łu d z e ń , b y „ O g n ia ” W t e d y G ó r a l p o d b ie g i, c h w y c i ł P o d s t a w s k i e g o z a r ę k ę
m o ż n a b y ł o z a s k o c z y ć i z l i k w i d o w a ć w w a lc e . P o t r z e b n a i p a t r z ą c m u w o c z y r z e k ł:
b y ł a in f o r m a c j a j a s n a , k o n k r e t n a , d o k ła d n ie o b r a z u ją c a — P a n ie p o r u c z n ik u , j a p o w i e m , w s z y s t k o p o w ie m ,
m i e j s c e p o b y t u p r z y w ó d c y , s p o s ó b z a b e z p ie c z e n ia o b o z u , a le ... a le ... j a k ic h p a n w y p u ś c i.
u z b r o j e n ia , d r o g i p o d e j ś c ia w o j s k a . W k r ó tc e z a o b y d w o m a z a m k n ę ł y s i ę c i ę ż k i e , o b it e
P r z e s ł u c h i w a n i c z ło n k o w ie b a n d y i j e j w s p ó łp r a c o w ­ d r z w i. R o z m o w a t r w a ła p o n a d g o d z in ę . G ó r a l z n a ł s ię
n ic y z n a li b u n k i e r t y l k o z o p o w ia d a ń in n y c h , a l e n a d o b r z e z „ O g n ie m ” , w i d y w a l i s i ę z a w s z e , g d y t e n z j a ­
t e g o r o d z a j u in f o r m a c j a c h n i e m o ż n a b y ł o b u d o w a ć p la ­ w i a ł s i ę w e w s i. Z n a l p r a w i e w s z y s t k i c h j e g o łą c z n i k ó w
n ó w w ię k s z y c h o p e r a c ji w o js k o w y c h . i w s p ó ł p r a c o w n i k ó w z t y c h o k o lic . A l e t e g o , g d z i e j e s t
2 l u t e g o n a w a r t o w n i P U B P z j a w i ł s i ę G ó r a l, c z ł o ­ b u n k ie r — n i e w ie d z ia ł .
w ie k m ło d y , m i e s z k a n i e c j e d n e j z g o r c z a ń s k ic h w io ­ — T e g o n ie w ie m — m ó w ił — a le m o g ę p a n a sk o n ­
se k . T r z y d n i w c z e ś n ie j P o d sta w sk i a r e sz to w a ł d w ó c h t a k t o w a ć z k im ś , k t o b y w a t e r a z u „ O g n ia ” i w i e , g d z ie
je g o b r a c i p o d e j r z a n y c h o k o n t a k t y z „ O g n ie m ” . G ó ­ j e s t b u n k ie r .
ral p rzy szed ł p r o s ić o p o z w o le n ie na w id z e n ie się — P r z y z n a s ię ?
z b r a ć m i i p o d a n ie i m ż y w n o ś c i . Z a p e w n i a ł, ż e b r a c ia — T o m ó j z n a j o m y , a n a w e t k o le g a . M a j u ż d o ś ć
j e g o s ą n i e w i n n i , z „ O g n ie m ” n i e m i e li n i c w s p ó l n e g o ła ż e n i a p o g ó r a c h I n i c t y l k o o n . a l e s i ę b o ją , b o K u r a ś
i n ie w ie d z ą o n im n ic w ię c e j p o n a d t o , c o w i e c a ła b y ic h w y s t r z e l a ł O n n i e m a d la n ik o g o lito ś c i.
m i e j s c o w a lu d n o ś ć . P r ó b y r o z w i n i ę c i a z n im r o z m o w y A ja k mc; n i e u d a , to c o b ę d z ie z e m n ą ? — po
n i e u d a w a ły s i ę , p y t a n i a z b y w a ł p ó łs łó w k a m i, T w ie r d z ił, c h w ili z a p y l a ł n ie s p o d z ie w a n ie .
ż c o n t e ż n ic n i e w i e , ż e c h c e ż y ć s p o k o j n i e i n i e m i e s z a ć M a c ie z a p e w n io n ą d y s k r e c j ę , t o r a z . A p o d r u g ie ,
s ię d o sp ra w u rzędu. g d y b y c o ś s i ę s t a ł o n i e t a k , j a k z a p la n u j e m y , p r z e w i e ­
W n a s t ę p n y m d n i u G ó r a l p r z y b y ł z n o w u , a le i t y m z ie m y w a s n a z a c h ó d , n a p r z y k ła d w e W r o c ła w s k ie . D o ­
razem n ie w y d o b y t o z n i e g o ż a d n y c h in f o r m a c j i . W ię ­ s t a n i e c i e t a m g o s p o d a r s t w o , b ę d z i e w a m j e s z c z e le p ie j
c e j t y l k o n iż p o p r z e d n io p y t a ł o l o s b r a c i, k t ó r z y m i e li n iż tu .
b y ć p r z e w ie z i e n i d o K r a k o w a . P o n i e w a ż w i z y t y G ó r a ­ — A b r a c ia ?
l a n ie o d m ie n n i e k o ń c z y ł y s i ę p r o ś b ą o z w o l n i e n i e b r a c i, — Z o s t a n ą n a r a z ie w a r e s z c ie .
p r z e s t a n o s i ę n i m in t e r e s o w a ć . — I n i e w y ś l e ic h p a n d o K r a k o w a ?

232 233
 — N ie . u tr a c ił t y m r a z e m s w o j ą b r a w u r ę . T o j u ż n i e b y ł te n
Jeszcze te g o sam ego d n ia w ie c z o r e m , w N ow ym g r o ź n y i p e łe n e n e r g ii w a ta ż k a , k tó r y p r z e z ty le m ie ­
T argu, w m ie s z k a n iu p o ło ż o n y m z d a la od u rzędu, s i ę c y p o t r a f i ł g o n i ć n ie z m o r d o w a n i e p o g ó r a c h . K u la ­
o d b y ła się druga rozm ow a. R o z m a w ia ją c y c h b y ło w y, z a r o ś n ię ty i brudny, n ie p r z e d s ta w ia ł ju ż so b ą
trzech . m ę ż c z y z n y , j a k i e g o z a p a m i ę t a ł C z y ż , g d y p r z e d r o k ie m
B y ł a j u ż p ó ź n a n o c , g d y d w a j z n ic h o p u ś c i li m ia s t o s t a r a ł s i ę s p r o w a d z ić g o z g ó r . C h o c ia ż b y ł te r a z w l e p ­
i p o s z li w g ó r y . s z e j s y t u a c j i , w o l a ł j e d n a k w y c o f a ć s i ę . Z g in ą ł o d p o ­
P o d s t a w s k i n ie m ia ł z a m ia r u iś ć s p a ć . U d a ł s i ę d o w ie d z ia ln y za sp ra w y a p r o w iz a c y j n e „ S m a k ” , d o s t a ły
u r z ę d u i je s z c z e raz za c z ą ł c z y ta ć sp o rzą d zo n ą p od czas s ię w n a s z e r ę c e w z b u d z a ją c e p r z e r a ż e n ie r o z k a z y „ O g ­
s p o t k a n ia n o t a t k ę : n ia ” , k t ó r y c h n i e z d ą ż y ł j u ż r o z e s ł a ć d o g r u p u k r y w a ­
j ą c y c h s i ę p o z a T u r b a c z e m . K a ż d y r o z k a z z a c z y n a ł s ię
O b ó z „ O g n ia ” z n a j d u j e s i ę w g ó r a c h , z a T u r b a c z e m . N a z w y
s ł o w a m i: „w ykonać n a stę p u ją c e e g z e k u c je ”, p o czym
s z c z y tu , p o d k t ó r y m z b u d o w a n a j e s t z ie m ia n k a — n ie z n a m ,
le c z m o g ę w s k a z a ć . O d w s c h o d u i p ó łn o c y b u n k i e r o s ło n ię ty w y p i s a n e b y ł y n a z w i s k a t y c h , k t ó r z y w z a le ż n o ś c i o d
j e s t t r u d n ą d o p r z e b y c ia s t r o m ą g ó r ą , p o k r y t ą g ę s t y m lasem. w o li b a n d y t y m i e l i b y ć p o w i e s z e n i ł u b r o z s t r z e la n i, o r a z
P o z o s ta ły t e r e n w id a ć z b u n k r a j a k n a d ło n i. G d y w b u n k r z e w j a k i e j k o le j n o ś c i.
g o t u j ą , z J a w o r z y n y w id a ć d y m . B a n d a m a c z t e r y e r k a e m y , B y ły też rozkazy, w k tó r y c h w a ta ż k a w s p o m in a ł
k i l k a k a r a b i n ó w i a u to m a ty . N a k a ż d e g o c z ło n k a s z t a b u p r z y ­
s a m o k r y t y c z n io o „ c ię ż k im p o ł o ż e n i u z p o w o d u r o z b i­
p a d a |>o d w a g r a n a t y i p i ę ć s e t s z t u k a m u n i c j i . W a r t y w y s t a ­
w io n e s ą w g o d z in a c h o d c z w a r t e j r a n o d o d w u d z ie s te j d r u ­ c i a p r z e z U B w i e l u o d d z ia ł ó w ” , w z w ią z k u z c z y m p o ­
g i e j n a o d le g ło ś ć d w u s tu m e t r ó w o d o b o z u . le c a ł:

W ia d o m o ś ć b y ł a p e w n a . W P U B P z a r z ą d z o n o o s t r e W s z y s tk ie k o m p a n ie z n a j d u j ą c e s ię w t e r e n i e o d 20 s t y c z ­
p o g o t o w ie . W s z y s c y f u n k c j o n a r iu s z e z o s t a li s k o s z a r o w a n i n i a 1917 r o k u w in n y p r z e s y ł a ć d o d o w ó d z tw a c z te r d z ie ś c i p r o ­
c e n t p ie n ię d z y z a k c j i k o r z y s tn y c h . D o w ó d c a d r u g i e j k o m p a n ii
i u z b r o je n i w d o d a tk o w ą b ro ń . O str e p o g o to w ie z a r z ą ­
p r z e ś l e p ię ć z ie lo n y c h k o c ó w *.
d z o n o r ó w n i e ż w p o d o d d z ia ła c h K B W . W g a r a ż a c h s t a ły
p r z y g o to w a n e sa m o ch o d y .
I).» r o z b it e g o g r a n a t a m i b u n k r a n i e m i a ł j u ż „ O g ie ń ”
S ie d e m n a s te g o lu te g o o g o d z in ie 19 w y r u s z y ła w g ó r y
po co w racać.
s t u o s o b o w a g r u p a p r a c o w n ik ó w U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a ,
U m knął w g ó iy o s t r o w s k i e , p r z e s i e d z ia ł d w a dni
MO i ż o łn i e r z y KBW . Z a sp y , n a w is y ś n ie ż n e , g ęste
w b a c ó w c e n a p o la n i e O r a w c o w e j , p o t e m r o z c z ło n k o w a ł
z a r o ś la i b ra k z n a jo m o śc i te r e n u s p r a w iły , ż e m arsz
sw ój sz ta b na k il k a p o m n ie jsz y c h grup i u m ie ś c ił
t r w a ł c a łą n o c . N a o d le g ł o ś ć t r z y s t u m e t r ó w o d b u n k r a
w m e l in a c h w o k o li c z n y c h w io s k a c h . S a m zszed ł do
d o t a r ło t y l k o o k o ło s z e ś ć d z i e s i ę c i u lu d z i. R e s z t a u g r z ę z ła
O str o w sk a i w d o m u J ó z e fa Z a g a ty , w to w a r z y s tw ie
w zasp ach .
„ H a n k i” , „ H a r n a s ia ” , „ Z im n e g o ” , „ P o w i e h r a ” , „ K r u k a ”
D o c h o d z iła d z ie s ią t a r a n o n a s t ę p n e g o d n ia , g d y p a d ­
ły p i e r w s z e s t r z a ły . „ O g ie ń " n i e p o d j ą ł j e d n a k w a lk i, • A rc h iw u m K W M O K ra k ó w .

234
 i „ S z p a k a ” z a le w a ł w ó d k ą g o r y c z je s z c z e je d n e j po­
g o z t a k i m t r u d e m d o r a b ia li ś m y s ię z m ę ż e m p r z e z w ie le l a t n a
r a ż k i. d w u h e k t a r o w y m g o s p o d a r s tw ie .
A n n a Z a g a lo w a ta k w s p o m i n a ła p o t e m t ę p e łn ą g r o ­
z y n o c i t r a g i c z n y r a n e k 21 lu t e g o : W okół dom u Z a g a ły t r w a ła w a lk a . P ię ć d z i e s ię c i u
f u n k c j o n a r iu s z y U B , M O i ż o łn i e r z y K B W o t o c z y ł o z e
w s z y s t k i c h s t r o n p e łn ą o g n ia g ó r a ls k ą z a g r o d ę . W ś r ó d
R y ło j u ż p ó i n o , o k o ło g o d z in y 23 p o ło ż y liś m y s i ę s p a ć , g d y
z a o k n a m i ro z le g ły s ię k r o k i, a p o te m z a c z ę li s ię d o b ija ć do n i c h z n a j d o w a li s i ę m . in . m j r B r o n i s ł a w W r ó b le w s k i
o k ie n i d r z w i. M ą ż w s ta ł, u c h y li ł f i r a n k ę i s p y t a ł się . k t o je s t z M in i s t e r s t w a B e z p ie c z e ń s t w a P u b li c z n e g o , s z e f P U B P
i c z e g o c h c e . O d p o w ie d z ie li, ż e b y s ię n ie b a ł i n a t y c h m i a s t o tw o ­ p o r . A d a m P o d s t a w s k i , k o m e n d a n t p o w i a t o w y M O p or.
rz y ł, O d e m k n ą ł w ię c d r z w i i d o m ie s z k a n ia w e s z ło s i e d e m o só b . H e n r y k S ła b c z y k , z a s t ę p c a s z e f a p o r u c z n ik J ó z e f D y s k o
K a z a li z a s ło n ić o k n a i d o p i e r o p o te m z a p a lili la m p ę . P o z n a ła m
o r a z S t a n i s ł a w Z a j ą c i J ó z e f M ie le c k i. W o j s k ie m d o w o ­
z a r a z J ó z e f a K u r a s i a z W a k s m u n d u , k tó r e g o p a m i ę ta ła m je s z c z e
s p r z e d w o jn y , g d y p r z y c h o d z ił d o O s tr o w s k a . B y ł z n i m S t a n is ła w d ź . 1 k a p it a n F r a n c is z e k D w o r a k o w s k i.
L u d z i a , J a n K o la s a , F r a n c is z e k D r o ż d ż i je s z c z e t r o j e — k o b ie ta „ O g ie ń " n i e m i a ł n a j m n ie j s z e g o z a m ia r u p o d d a ć s ię .
i d w ó c h m ę ż c z y z n , k t ó r y c h j u ż n ie z n a ł a m . W s z y s c y b y l i u z b r o je ­ — C h ło p a k i — p o w ie d z ia ł — ż e b y m i s i ę a n i j e d e n
n i w a u t o m a t y i d w a e r k a e m y . M ą ż p r o s ił ic h , ż e b y n i e s ie d z ie li n ie p o d d a ł. J a k g i n i e m y , to r a z e m .
u n a s d łu g o i ż e b y s o b ie p o s z li g d z ie in d z i e j, a le o n i n a w e t n ie
P o m im o p ło m ie n i b r o n ił s i ę z a w z i ę c i e , b ił s e r ia m i d o
s łu c h a li. R o z s ie d li s ię , w y j ę l i s ło n in ę i w ó d k ę , k a z a li p o d a ć s o ­
b ie c h lc b i z je d li k o l a c j ę . K u r a ś p o w ie d z ia ł p o te m , że z o s ta n ą le ż ą c y c h w ś n i e g u ż o łn i e r z y . Z p o la w a l k i w y n ie s i o n o
n a n o c . i z a b r o n i ł n m n w y c h o d z ić z d o m u . P r z y n i e ś li ze s t o ­ r a n n e g o ś m i e r t e l n i e ż o łn ie r z a K B W J ó z e f a M ik o ła j c z y ­
d o ły p u r ę s n o p k ó w s ło m y , r o z ś c ie lili j ą n a ś r o d k u iz b y , z g a s ili k a . W k r ó t c e p a d ł d r u g i ż o łn i e r z — E d w a r d O ls z e w s k i,
l a m p ę i p o ło ż y li s ię s p a ć . J e d e n z n ic h z a w s z e s i e d z i a ł p r z y k tó r y n ie b a czą c n a b u c h a ją c y żar, p r z e d o sta ł s ię p rzez
o k n ie i w y g l ą d a ł n a d r o g ę . W id z ia ła m , j a k z m ie n ia li s i ę c o j a ­
o g r o d z e n ie z z a m ia r e m z a a t a k o w a n ia b a n d y z b lis k a .
k i ś c z a s. N i e m o g ła m z a s n ą ć , b a ła m s ię , b o m i s i ę z d a w a ło ,
że z a r a z p o d je d z ie w o js k o i z a c z n ie s ię s t r z e l a n i n a . N a jb a r d z ie j N a d w s i ą z a w is ł o n ie b e z p i e c z e ń s t w o — z a c z y n a ły s ię
b a ła m s ię o d z ie c i, m ia ł a m ic h t r o j e , s p a ł y i n i e z d a w a ł y s o b ie t l i ć d a c h y s ą s ie d n ic h z a b u d o w a ń .
je s z c z e s p r a w y z n ie b e z p ie c z e ń s tw a . M e n o c p r z e s z ła s p o k o jn ie . W śró d d y m u i sz a le ją c y c h p ło m ie n i p r z y c i c h ł y n a
R a n o la s o w i w s t a l i , u m y l i s i ę i j e d e n p o s z e d ł p o w ó d k ę . Z a ­
c h w i l ę s t r z a ły . P r z e d p ło n ą c y m sto se m , k tó r y d o n ie ­
c z ę li z n o w u p ić . M ą ż c h c i a ł iś ć d o p r a c y — n i e p o z w o lili. Z a ­
c z ą ł i c h je s z c z e r a z p r o s ić , ż e b y p o s z li, o b ie c a li, ż c z a r a z p ó jd ą , daw na b ył dom em Z a g a ty , le ż a ł p orzucony a u to m a t
le c z n a ty m s ię s k o ń c z y ło . D e n e r w o w a ła m s i ę c o r a z b a r d z ie j, „ O g n ia " , j e g o p o ło w a to r b a z p ie c z ę c ia m i i d z ie n n ik ie m
s a m a j u ż n ie w ie d z ia ła m , c o ro b ić , w y g l ą d a ł a m p r z e z o k n o , w e o r a z k u r tk a .
w s i b y ło j e d n a k s p o k o jn ie . O d z ie s i ą t e j K u r a ś w y s ła ł p o w t ó r ­
N a g le sp o z a sto ją c e j o so b n o , z e s n u te j d y m e m s to d o ­
n i e D r o ż d ż a p o w ó d k ę , a l e t e n p r z y b ie g ł z a r a z z p o w r o te m
i p o w ie d z ia ł, żc d o m n a s z o k r ą ż a w o js k o i n ie m a g d z ie u c ie ­ ł y z a c z y n a t e r k o t a ć k a r a b in m a s z y n o w y . W c h w i l ę p o ­
k a ć . Z ła p a ł a m d z ie c i, w y b ie g ła m z d o m u i s c h r o n i ła m s ię u s ą ­ te m p ię ć s k u l o n y c h p o s t a c i b i e g n i e w stro n ę m u ro w a ­
s ia d ó w . S ł y s z a ła m s t r z a ł y i w id z ia ła m , j u k z a p a li ł s ię d o m , o b o ry n e g o d o m u M a r ii P a c h o w e j . D w o j e d o p a d a b u d y n k u ,
i s to d o ła . S p ło n ę ło w s z y s tk o : t r z y k r o w y , c z te r n a ś c ie o w ie c , k o ń , p o z o s t a li z a t r z y m u j ą s i ę w s t o d o le . A le i c i c h c ą s i ę w y ­
n a r z ę d z i a r o ln ic z e . P a t r z y ł a m p r z e z łz y , j a k o g ie ń t r a w i ł to , cze ­
r w a ć z a w s z e l k ą c e n ę . M ij a c h w i l a i d w a j b a n d y c i w y -

236
237
s ta tk u ją - z e s t o d o ł y i p ę d z ą w p r o s t n a le ż ą c e g o w r o w ie
ż o łn ie r z a .
— S e r ią w n ie g o ! — k r z y c z y p ie r w s z y i w a li z p e -
e m u . Ż o łn i e r z n ie r u c h o m ie j e w g łę b o k i m ś n ie g u .
— P op raw m u!
P o s z li w p o lo , a l e z n ie r u c h o m ia ł y d o t ą d ż o łn i e r z p o d ­
r y w a s i ę i w y g a r n ia w b a n d y t ó w c a ły m a g a z y n e k . T e ­
raz o n i w a lą s ię w ś n ie g . P o z o s ta ł je s z c z e „H arn aś"
u k r y t y w s t o d o le . T e n m a , n i e s t e t y , s z c z ę ś c ie . Ż o łn ie r z
o d w r ó c o n y p le c a m i n i e w id z i, j a k t a m t e n w y b i e g a z e r ­
k a e m e m w r ę k a c h w p r o s t n a n ie g o S t r z a ł w z g i ę t e p l e ­
c y ż o łn ie r z a i d r o g a d o la s u o t w a r t a . M ij a ś m ie r t e l n ie
r a n n y c h k o m p a n ó w , j e g o s y l w e t k a j e s t c o r a z m n ie j s z a ,
w r e s z c ie s t a p ia s ię z la s e m . W p r z e c iw n ą s t r o n ę p o m k n ę ­
li, k o r z y s t a j ą c z z a m i e s z a n ia , „ P o w i c h e r " i „ S z p a k ” .
G d z i e „ O g ie ń ” ? U c ie k ł? N i k t n i e w id z ia ł . C o r o b ić ?
G d z ie s z u k a ć ? Z d e n e r w o w a n y P o d s ta w s k i d o s ły s z a ł n a ­
g l e w o ła n ie :
— T a m u c ie k ł ! T a m ! U w a g a , j e s t w c h a łu p i e !
Ż e la z n y p ie r ś c ie ń w o k ó ł d o m u P a c h o w e j z a m k n ą ł s ię
d e f i n i t y w n i e . S t r z e l a n i n a u s t a ła .
P a r u f u n k c j o n a r iu s z y z b li ż y ło s i ę d o d o m u . W r ó b le w ­
sk i k r z y k n ą ł g ło ś n o :
— P o d d a j s ię , K u r a ś ! Z e jd ź z e s tr y c h u ! J u tr o a m ­
n e s t ia !
„ O g i e ń ” i „ H a n k a ” z a s z y c i w s i a n o n a s t r y c h u n ie
o d p o w ia d a j ą . I d z ie t e r a z d w ó c h n a s z y c h , d a w n y c h k o ­
l e g ó w i z n a j o m y c h „ O g n ia ” .
— P o d d a j s i ę , J ó z e k ... — m ó w ią . — N i e m a s z s z a n s .
T y l e n ie s z c z ę ś ć p r z e z c ie b i e . Z e j d ź n a d ó ł...
— D o b r z e . I d ź c ie ...
M ij a d łu g a c h w i l a i w d r z w ia c h u k a z u j e s i ę „ H a n k a ” .
W b i a ł y m s w e t r z e i g r a n a t o w y c h n a r c ia r s k ic h s p o d n ia c h
s t o i c h w i l ę z p o d n ie s io n y m i r ę k a m i.
238
— M a jo r z a r a z z e j d z ie ... — m ó w i.
O d p r o w a d z a ją ją do sa m o c h o d u . T e r a z w s z y s tk ie
s p o j r z e n ia k ie r u j ą s i ę w d r z w i c h a łu p y . M ij a ją s e k u n d y
n i e z w y k ł e g o n a p ię c i a , a l e d r z w i n a d a l t r w a j ą w b e z r u ­
c h u , j a k b y z a t r z y m a n e lu d z k im i s p o j r z e n ia m i . N a g le n a
stry ch u c h a łu p y r o z le g a s i ę s t r z a ł S y p i ą s i ę k a w a łk i
r o z b it e j d a c h ó w k i.
— Z a b ił s i ę ! — w o ł a w p ie r w s z y m o d r u c h u k ilk u
ż o łn i e r z y . A le z a r a z p r z y c h o d z i r e f le k s j a . A m o ż e to
j e s z c z e j e d e n p o d s t ę p , ż e b y r o z w a l i ć g ł o w ę p ie r w s z e m u ,
k tó r y s p r ó b u j e w e j ś ć ? I z n ó w p o w o l i m ij a j ą d ł u g i e s e ­
k u n d y o c z e k iw a n ia .
— K to p ó j d z ie ? — p r z e r y w a c i s z ę d o w ó d c a .
— J a —- s i e r ż a n t M a r ia n B a r a d z ie j , a lo w ie c , c h ło p ­
s k i s y n s p o d M ie c h o w a , p r ę ż y s i ę s l u ż b iś c i e . Z w o l n io n y
d o c y w i l a p r z e d t y g o d n i e m , p o z o s t a ł w j e d n o s t c e . C h c ia ł
b y ć ś w i a d k i e m k lę s k i „ O g n ia ” . P o s z e d ł.
T ym razem p r z e c e n io n o c h y t r o ś ć K u r a s ia . „ O g ie ń ”
s t r z e li ł s o b i e w g ło w ę , a l e ż y ł. N a t y c h m i a s t p r z e w ie z i o ­
n o g o d<> s z p i t a la w N o w y m T a r g u . Z K r a k o w a p r z y j e ­
c h a ł c h ir u r g i p ó ź n y m w ie c z o r e m p r z y s t ą p io n o d o o p e ­
r a c ji. D w a d z i e ś c ia m i n u t p o p ó ł n o c y 2 2 l u t e g o 1 9 4 7 r o k u
„ O g ie ń ” z m a r ł. Z a k ilk a n a ś c ie g o d z in S e j m R zeczypo­
s p o l it e j u c h w a lił k o le j n ą a m n e s t ię .
„ O g i e ń ” n i e ż y ł , l e c z k ilk a n i e ź l e u z b r o j o n y c h g r u p
p r z e b y w a ło n a d a l w le s ie . N a w o ln o ś c i z o s ta ł „ P o w i­
c h e r ” , z a s t ę p c a „ O g n ia ” , o k t ó r y m w ie d z ia n o , ż e z c h w i ­
lą ś m ie r c i K u r a s ia p r z e j m ie p o n i m d o w ó d z tw o nad
bandą.
W ręk a c h u r z ę d u b y ła „H an k a” , n a r zeczo n a „ P o w i-
c h r a ” , d z i e w c z y n a m ło d a , l e c z j a k w y k a z a ły p r z e s łu c h a ­
n ia , r o z u m n a i m y ś lą c a . W k r ó tc e n a m o c y a m n e s t ii m i a ­
ł a o p u ś c ić a r e s z t . P l a n o w a ł a w y j a z d z P o d h a la , g d z ie
z n a la z ła s i ę z u p e ł n i e p r z y p a d k o w o .
239
 W c z a s i e d łu g ic h r o z m ó w z n ią , w j a k i e p r z e r o d z iły
s i ę p r z e s łu c h a n ia , „ H a n k a " p o w ie d z ia ł a k t ó r e g o ś d n ia d o
W r ó b le w s k ie g o :
— P a n i e m a j o r z e , w ie r z ę , ż e u d a m i s i ę n a k ło n ić
„ P o w i c h r a ” d o z ło ż e n i a b r o n i. P r z y p r o w a d z ę g o t u —
d o d a ła z p r z e k o n a n ie m .
Z w o l n io n o j ą . W r ó c iła p o d z i e s i ę c i u d n ia c h . D z ie ń
p ó ź n ie j „ P o w i c h e r ” z ł o ż y ł b r o ń . T e n f a k t s p o w o d o w a ł,
ż c p o d z ie m ie s t w o r z o n e p r z e z „ O g n ia ” p r z e s t a ło is t n ie ć .
W c ią g u j e d y n i e d w ó c h m i e s i ę c y o d d a t y o g ło s z e n ia a m ­
n e s t ii u ja w n iło s ię p o n a d p ię c iu s e t c z ło n k ó w je g o o r g a ­
n iz a c j i. B y l i w ś r ó d n ic h d o w ó d c y k o m p a n ii: J a n B u t ­
k i e w i c z — „ Ś m i a ł y ” , J a n Z d y b a ls k i — „ T o m ” , W ło d z i­
m ie r z B y s tr z y c k i — „ D z i e l n y ” . R ó w n o c z e ś n i e t e ż z li­
k w i d o w a n o o k o ło d w u s t u m e l in r o z s ia n y c h po c a ły m
P o d h a lu . O d e t c h n ę li lu d z ie , s p o k o j n ie j s z y m w z r o k ie m
s p o j r z e li n a ś w i a t . T e n i ó w z „ O g n i o w c ó w ” w r ó c i ł d o
c h a łu p y i w z ią ł s ię z a o p u s z c z o n ą g o sp o d a r k ę . N ie k tó ­
r z y w y j e c h a l i , g d y ż w s t y d im b y ł o p r z e d s w o im i.
W ś r ó d u j a w n io n y c h z n a la z ł s i ę r ó w n i e ż „ H a r n a ś ” .
Z e t k n ą łe m s i ę w t e d y z n im o s o b i ś c i e i d o w ie d z ia ł e m s ię ,
ż e t o o n w ł a ś n i e o t r z y m a ł o d p ij a n e g o „ O g n ia ” p o l e c e ­
n ie u ję c ia n a s ż y w c e m n a T u rb a czu . P r z y z n a ł s a m o k r y -
t y c z n i e , ż e g d y b y „ O g i e ń ” o s o b i ś c i e p o k ie r o w a ł tą a k c ją ,
n i e s p a r t a c z y łb y j e j t a k j a k o n , „ H a r n a ś ” . P r z y j r z a łe m
s i ę w t e d y d o b r z e „ H a r n a s io w i” , z a p a m i ę t a łe m j e g o s y l ­
w e tk ę , u t r w a li łe m w p a m ię c i p e r s o n a lia — ja k b y m
p r z e c z u w a ł, ż e w s z y s t k o to j e s z c z e m i s i ę p r z y d a .

S z t a b „ O g n i a ” i g r u p a o c h r o n n a s z t a b u w la s a c h n a K ic z o rz e —
lip ie c 1946 r o k ( p ie r w s z y z p r a w e j „ O g ie ń " )
 «>—' • i .- *r»»
K’ ;»•- ifV• . . .
:< r ,:r j.
O* f*n t R e f« 1 ! ■ Js -i
* JvM •ir,'*«n.
S P A D K O B IE R C Y „O G N IA ”

c,,,r,i,,t * •« ’ «•. la£iv*;-x, . ” T t*m *m

a?u ’ ,,r t6 ł " u ‘6* / - / cm,;

W VI, i v u j a w n i o n y c h „ O g n io w c ó w " n i e b y ł y k o m -
l»lciiu> i ic y u m d n / a lo s i ę s p o d z i e w a ć . N ik t z n a s n i e
W y r o k n a mieszkankę W a k s m u n d u s k a z u j ą c y Ją n a „banicję”
| i i / v ) » u s / c / ; i l n a w e t , ż o w s z y s c y c i lu d z i e , k t ó r z y p r z e z
m m .d ą c c i l a t a t r u d n i li s i ę d y w e r s j ą , r a b u n k a m i i m o r ­
d e r s t w a m i , p o ś m ie r c i h e r s z t a w c ią g u je d n e j c h w ili
o d ło ż ą b r o ń i z a c z n ą u c z c iw ie p r a c o w a ć .
N a p o t w i e r d z e n i e t y c h p r z y p u s z c z e ń n ic t r z e b a b y ło
„•-!» *-* ••-■
’ '!*** «*■!*'■- fu. " d łu g o c z e k a ć .
* - . t . 1.
P r a c o w a łe m je sz c z e w L im a n o w e j , g d y w p o ło w ic
O- la n a L t.1 1 L »cna
I * NcVTn farrn. m a r c a 1 0 4 7 r o k u j t x le n z m o i c h p r a c o w n ik ó w p o p o -
w r o c ie d o u r z ę d u z o b j a z d u p o d g ó r s k ic h w i o s e k p r z e d ­
„i n . i s > i * <_ i
łu ż y ł m i n o t a t k ę s t w i e r d z a j ą c ą , ż e o d d z ia ł „ R o c h a ” , c z y ­
aa sta n u . li i i v i i . i k o m p a n ia w u g r u p o w a n iu „ O g n ia ” , k t ó r a g r a -
/ - / L a ■ l r .a
'W .iia n u t e r e n i e p o w ia t u li m a n o w s k ie g o , n ie u j a w n ił a
s i ę w c a ło ś c i. W l e s i e p o z o s t a ł „ R o c h ” — A n t o n i W ą s o ­
OX aA AC w ic z , „ P u c u ła ” — J ó z e f Ś w id e r , „ T u r ” — L u d w i k B a ­
l i ń s k i o r a z k i l k u i n n y c h l u d z i o n i c u s t a lo n y c h j e s z c z e
p s e u d o n im a c h i n a z w is k a c h .
T ę w a ż n ą in f o r m a c j ę p r z e k a z a łe m n a ty c h m ia s t d o
A . i* . K r a k o w a i N o w e g o T a r g u . N a s w o i m t e r e n i e n a t o m ia s t
z a r z ą d z iłe m s z c z e g ó ł o w ą o b s e r w a c j ę w s z y s t k i c h z n a n y c h
n a m lu d z i, k t ó r z y w p r z e s z ło ś c i k o n t a k t o w a l i s i ę z „ R o ­
W y r o k ś m ie r c i w y d a n y n a m ie s z k a ń c a N ow ego T a rg u p rz e z
„ L a w i n ę " , p o d le g łe g o „ O g n io w i”
»•» D yl w P o ls c e c m s ... 241
c h e m ” , a w d n iu 2 9 m a r c a 1 9 1 7 r o k u z a t w ie r d z i łe m p o ­ D o o b o z u n i c w r ó c i l i , a p o o g ł o s z e n i u a m n e s t ii z a m i e s z ­
s t a n o w ie n ie o w s z c z ę c iu r o z p r a c o w a n ia n ie d o b itk ó w k a li w N o w y m T a r g u . T e r a z „ R o c h ” k t ó r e g o ś w io s e n n e ­
z t r z e c ie j k o m p a n ii *. g o w ie c z o r u w r a z z „ T u r e m ” z ło ż y ł „ B a ś c e ” w iz y t ę . O d ­
„ R o c h a ” z n a le m d o b r z e z j e g o w y c z y n ó w i w i e d z i a ­ c z y ta n ie w y r o k u b y ł o t y l k o f o r m a ln o ś c ią . S t r z e l i ł jej
łe m , c z e g o n a l e ż y s i ę p o n i m s p o d z i e w a ć . 7 . w s z y s t k i c h p r o s to w t w a r z z o d le g ł o ś c i j e d n e g o m e t r a . Z a r a z p oterr.
dow ódców o d d z ia ł ó w „ O g n ia ” a n ty lu d o w y d orobek p a d ł z p o s z a r p a n ą k u la m i k la t k ą p ie r s io w ą „ H e r k u l e s ” ,
„ R o c h a ” b y ł n a j w ię k s z y . P o d e z e r c j i z W o j s k a P o l s k i e ­ a le m ło d y , z d r o w y o r g a n iz m n i e d a ł s i ę ś m ie r c i.
g o p r z e / , m i e s i ą c p r z e b y w a ł w o d d z ia l e „ Z a d o r y " w w o ­ „ R o c h ” n i e o b a w i a ł s i ę , ż e z o s t a n ie s a m . M o r d e r s t w a
j e w ó d z t w i e p o z n a ń s k im , a p o t e m w o j o w a ł u „ R a d o s ła ­ i k ilk a k o l e j n y c h n a p a d ó w /.u m k n ę ły d l a p o z o s t a ły c h j e ­
w a ”, g r a su ją ceg o w o k o lic a c h M iń s k a M a z o w ie c k ie g o . g o k o m p a n ó w d r o g ę o d w r o tu . P r z y s z e d ł te r a z c z a s n a
U j a w n i ł s i ę 21 w r z e ś n i a 1 9 4 5 r o k u , a l e t y l k o p o to , b y u i . ' < v.yw.sLniiMiit.» o d d a w n a p ie lę g n o w a n e g o z a m y s łu .
p r z e n ie ś ć s i ę n a P o d h a l e d o „ O g n ia ” . T e r a z , p o r o z b ic iu /. w y p c h a n y m p ie n i ę d z m i p o r t f e le m , z k o s z t o w n o ś c i a m i
„ O g n ia ” , n i e z a m i e r z a ł u j a w n i ć s i ę p o w t ó r n ie . K t o — w k io * /)-!!., w t o w a r z y s t w i e A d a m a D o m a lik a i E d w a r d a
m y ś la ł — u w ie r z y w j e g o in t e n c j e ? M ia ł z r e s z t ą in n e S u p r r g a ii a w y r u ./.y l „ R o c h ” n a z a c h ó d . N ie z a s z e d ł d a ­
p la n y , o k t ó r y c h w o l a ł t y m c z a s e m n i e m ó w ić . Z a t r z y ­ le k o . 1 2 m a j a 1 9 4 7 r o k u a u s t r ia c k a p o lic j a z a a r e s z t o w a ła
m a ł w ię c p r z y s o b ie ty c h , k tó r y m d o n ie d a w n a p r z e w o ­ w s z y s tk ic h tr z e c h u c i e k i n i e r ó w i p r z e k a z a ła w ła d z o m
d z ił. p o ls k im . W y r o k i b y ł y b a r d z o s u r o w e .
— Z ło ż e n i e b r o n i to z d r a d a O j c z y z n y . A z a z d r a d ę N a d p o z o s t a łą w k r a j u g r u p ą n i e d o b i t k ó w „ O g n ia ”
O j c z y z n y k u ł a w ł e b — p o w ie d z ia ł. d o w ó d z tw o p r z e jm u je Józef Ś w id e r . D o ty c h c z a so w y
N ie b y ł g o ło s ło w n y . W n ie d a l e k im N ow ym T argu p s e u d o n im „ P u c u ła ” z m i e n i a n a „ „ M ś c i c ie l” , a rozbu­
m i e s z k a ła „B aśk a" — A lb in a Z b orow sk a, narzeczon a d o w a n e m u d o s z e s n a s t u o s ó b o d d z ia ł o w i n a d a j e n a z w ę
„ H e r k u l e s a ” , B o g u s ł a w a S z o k a ls k ie g o . O b o j e m i e li ju ż T r z e c ia K o m p a n ia A K — „ W ia r u s y ” . O d d z ia ł w y s t ę ­
d o ś ć b r a t o b ó j c z e j w a lk i. C h c ie li s i ę p o b r a ć i ż y c i e z a ­ p u je te ż pod nazw ą „R uch O p o r u A r m ii K r a jo w e j”
cząć od now a. i n a z w ą tą — w s k r ó c i e R O A K * — f i r m o w a n o p r a w ie
— N ic z t e g o n i e b ę d z ie — p o w ie d z ia ł „ R o c h ” . M ia ł w s z y s t k i e p ó ź n ie j s z e n a p a d y .
j e s z c z e w p a m i ę c i s c e n ę n i e z w y k ł e j w ś c ie k ł o ś c i „ O g n ia ” , W r a c a r ó w n i e ż d o la s u „ H a r n a ś ” — S t a n i s ł a w L u -
gdy te n d o w ie d z ia ł s i ę , ż e „ B a śk a ” z „ H e r k u le s e m ” d z ia z O s t r o w s k a . P r z y c h o d z i t e ż k il k u n o w y c h , a w ś r ó d
w g r u d n iu 194B r. z b ie g l i z o b o z u i w y j e c h a l i w o k o li c e n i c h T a d e u s z D y m e l. U r o d z o n y w N ie m c z e c h , w c z a s ie
W r o c ła w ia . „ O g ie ń ” n i e m ó w i ł w y r a ź n ie , c o b y ł o p o w o ­ o k u p a c ji m ie s z k a ł w N o w y m S ą c z u i t u p r z e z w s z y s tk ie
d e m te j u c ie c z k i, a l e w i e l u c z ło n k ó w o d d z ia ł u p r z y p u s z ­ l a t a w o j n y w s p ó łp r a c o w a ł z o k u p a n t e m . P o w y z w o l e n i u
c z a ło , ż e w a t a ż k a z l e c ił i m z a ł a t w i e n i e j a k i e j ś s p r a w y , u c ie k ł na Z ie m ie Z a c h o d n ie , przeb yw ał ja k iś czas
p r z e w i e z i e n i e c z e g o ś , a o n i s k o r z y s t a l i z o k a z j i i u c ie k li.
• R O A K — R u c h O p o r u A rm ii K r a j o w e j . N i e le g a l n a o r g a ­
* S p r a w a „ R o c h a ’’ i j e g o k o m p a n ó w o t r z y m a ł a k r y p to n im n iz a c ja d z ia ła ją c a w w o je w ó d z tw ie k r a k o w s k i m w l a t a c h 1045—
„ E k s p a n s ja " . 10-19. K ie r o w n ic y R O A K ś c iś le w s p ó łp r a c o w a l i z W iN i N S Z .

242 243
w o k o li c a c h W r o c ła w ia , l e c z p o u p ł y w i e d w ó c h l a t w r ó ­ s k i e g o n i e b y ło w d o m u , p o j e c h a ł m o t o c y k le m d o Ł ą c ­
c ił w N o w o s ą d e c k ie . Z o s ta ł je d n a k r o z p o z n a n y i a r e sz ­ k a n a p iw o . P o s t a n o w i l i z a c z e k a ć . U s i e d l i w y g o d n i e n a
to w a n y . P r o w a d z o n y z a r e sz tu n a sa lę ro zp ra w , w y r w a ł s k a r p i e p r z y s z o s ie i c z e k a li, a ż u s ł y s z e l i w a r k o t m oU yru.
s ię m ilic ja n to w i i z b ie g i. W ty m sa m y m c z a s ie żo n a — Z a t r z y m a j g o , „ G r z m o t ” — p o le c i ł „ M ś c i c ie l” .
D y m l a i j e g o s z w a g i e r , E d w a r d S k u r n ó g , z a a t a k o w a li — M o ż e to n i e o n ... — p o w ie d z ia ł k t o ś n ie d b a le .
m ilic ja n ta , u n ie m o ż li w i a j ą c mu pogoń za p rzestęp cą . — W sz y stk o je d n o . W y k o n a ć ro zk a z!
W k r ó t c e w s z y s c y t r o j e z a s i l i l i s z e r e g i „ W ia r u s ó w ” . L e n iw y „ G r z m o t” n ie r u s z y ł s ię n a w e t z m ie js c a ,
W y c h o w a n i w ś r ó d g ó r w i e j s c y c h ło p c y s z y b k o z n a j ­ p rzesu n ą ł ty lk o b e z p ie c z n i k a u to m a tu na p o je d y n c z y
d u j ą w s p ó l n y j ę z y k . T e r e n e m i c h d z ia ła n ia j a k d a w n ie j o g i e ń . H u k n ą ł s t r z a ł i m o t o c y k lis t a z w a l i ł s i ę n a z ie m ię
p o z o sta je P o d h a le , G o rce, c z ę ś c io w o p o w ia ty są d eck i r a z e m z m o to r e m .
i li m a n o w s k i. „ G r y f ” p i e r w s z y p o d b ie g ł i n ie o p a t r z n ie p o c h y l i ł s i ę
S p o w o d o w a n y r e o r g a n iz a c j ą c h w i l o w y z a s t ó j w „ r o ­ nad le ż ą c y m . C ię ż k o w s k i. P o z n a li s i ę . Z aprow adzono
b o c i e ” n i e t r w a d łu g o . R e a k c y j n a b a n d a n a g w a ł t p o ­ r a n n e g o d o d o m u . W p o r t f e lu m i a ł t r z y d z i e ś c i o s i e m t y ­
t r z e b u j e p ie n i ę d z y . G d z i e u d e r z y ć ? N a j b e z p ie c z n i e j n a s i ę c y z ło t y c h .
p r y w a tn e g o . „ G r y f” z n a l je s z c z e z c z a s ó w o k u p a c ji ro­ — G d z ie r e sz ta ?
d z in ę F r a n c is z k a S ta n is z a z a m i e s z k a łe g o w Z ab rzeżu — N ie m am .
k o l o Ł ą c k a , w ie d z ia ł , ż e je st o n w ła ś c ic ie le m m ły n a , N i c w i e r z y l i . R z u c ili s i ę d o s z a f i łó ż e k , a l e n i c n ie
a j e g o z ię ć , C ię ż k o w s k i, t e ż n i e b y ł b ie d n y . z n a le ź li.
W n i e d z i e l n y w ie c z ó r 2 4 s i e r p n ia 1 9 4 7 r o k u u z b r o ­ — Z a d w a m i e s ią c e — p o w i e d z i a ł „ M ś c ic ie l” , t r z y ­
j e n i w a u t o m a t y p o s z l i p o p ie n i ą d z e . N a p a d e m o s o b iś c ie m a j ą c C ię ż k o w s k ie g o z a k l a p y m a r y n a r k i — m a t u b y ć
k i e r o w a ł „ M ś c i c ie l” . W e w s i b y ł o s p o k o j n i e i c ic h o , n i e c z te r d z ie ś c i t y s ię c y . N ie b ę d z ie — t o m y s ię j u ż p o r a ­
s p o t k a l i p o d r o d z e n ik o g o . M im o t o s z l i u w a ż n ie , r o z ­ c h u je m y .
d z ie le n i n a d w ie g r u p y . P r z o d e m „ M ś c i c ie l” z „ G r y ­ W y s z li n a s z o s ę . Ś r o d k ie m , n a p r z e c iw n ic h , s z e d ł z e
f e m ” , k t ó r y w s k a z y w a ł d r o g ę , a w o d l e g ł o ś c i p ię ć d z i e ­ ś p i e w e m m ł o d y G ó r a l.
s ię c iu m etró w z ty łu tr z e j p o z o s t a li c z ło n k o w ie w y ­ — S tó j! — w r z a sn ą ł „ B y str y ”.
praw y. — A t y c o ś z a je d e n ?
— S ą w d o m u — „ G r y f” w sk a za ł r ę k ą n a za b u d o ­ — S tó j!
w a n i a C ię ż k o w s k i e g o . G ó r a l m a c h n ą ł r ę k ą n a o d l e w i „ B y s t r y ” z n ik ł w r o ­
N i e w i e l k i e o k n o m i g o t a ł o b la d y m ś w i a t ł e m . Z a t r z y ­ w ie .
m a l i się . — N i e d a r u j ę — z g r z y t n ą ł z ę b a m i i p o s ła ł n ie z n a j o ­
— „ G r y f ” , „ G r z m o t ” i „ W ic h e r ” n a u b e z p ie c z e n ie . m e m u s e r i ę z a u t o m a t u , r a n ią c g o w n o g ę .
N i e w y p u s z c z a ć n ik o g o ! — p a d ł r o z k a z . Z a d w a m i e s ią c e , t a k j a k z a p o w ie d z ie l i, p r z y s z l i p o ­
W c h w i l ę p o t e m t r z a s n ę ły d r z w i i „ M ś c ic ie l” z „ B y ­ n o w n i e . C ię ż k o w s k ie g o n i e b y ło . N i e b y ł o t e ż p ie n ię d z y .
s t r y m ” w e s z l i d o ś r o d k a , a l e s z y b k o w r ó c ili . C ię ż k o w - P o s z li w i ę c d o S t a n is z a .

244 245
 — J e s t e ś m y z A K , p a r t y z a n c i . P i e n i ą d z e m a c ie ?
S ta r s z y c z ło w ie k z e b r a ł s ię n a o d w a g ę i w y p a lił:
— A K b y ło p o d c z a s w o jn y , a p ie n ię d z y n ie m a m .
— M y ś l ic i e p e w n i e , ż e m y b a n d y c i, z ło d z i e j e , c o ?
— J a t a m n i e w i e m — z ła g o d n i a ł S t a n is z .
— S k o c z n o , „ B y s t r y ” , p o k ij.
O b w ią z a l i s t a r e m u g ł o w ę s z m a t a m i, ż e b y n i e z a b ić ,
i w a l i l i , g d z i e p o p a d ło . G d y m d la ł, l a l i w o d ą i z a c z y n a li
o d n o w a . N a o d c h o d n y m z a ż ą d a li p ię ć d z i e s i ę c i u t y s i ę c y
z ło t y c h , k t ó r e S t a n i s z z a p ła c i ł p o d w ó c h t y g o d n ia c h .
T e j s a m e j j e s z c z e n o c y , p r z e c h o d z ą c p r z e z O c h o t n ic ę ,
n a ł o ż y ł „ M ś c ic ie l” k o n t r y b u c j ę w w y s o k o ś c i s t u t y s i ę ­
c y z ł o t y c h n a m ie s z k a ń c a t e j w s i , J ó z e f a K u c a .
D w a d z i e ś c ia c z t e r y g o d z in y p o n a p a d z ie n a C ię ż -
k o w s k i e g o „ M ś c i c ie l” b y ł j u ż w C z o r s z t y n ie . W y ła m a ł
drzw i w w i l l i „ B a ś k a ” , w y c ią g n ą ł z ł ó ż e k k u r a c j u s z y
s k i e r o w a n y c h n a w y p o c z y n e k p r z e z z w ią z k i z a w o d o w e
i w y l e g i t y m o w a ł ic h . S z u k a ł p a r t y j n y c h . Z n a la z ł j e d ­
n e g o — J ó z e f a K o s io r k a z S z e w n a .
— U b ie r a ć s i ę ! — z a k o m e n d e r o w a ł.
J e sz c z e ty lk o f o r m a ln o ś ć — k a sa . U p c h n ą ł w k ie ­
s z e n ia c h p o n a d o s ie m d z ie s ią t t y s ię c y z ło t y c h i w y s z e d ł
w r a z z k o m p a n a m i. K o s io r k a n i c p r o w a d z ili d a le k o . Z o ­
s t a w i l i g o w o d l e g ł o ś c i p ó l k il o m e t r a o d w i l l i z r o z łu p a ­
n ą g ło w ą .
Z b liż a ł s i ę D z ie ń U m a r ły c h . P r z e b y w a l i w ł a ś n i e n a
T u r b a c z u , g d y „ M ś c i c ie l” w e z w a ł d o s i e b i e „ H a r n a s ia ” .
— W e ź m ie s z „ L o tn e g o ” i „ B y str e g o ” , u tn ie c ie
b rzozę, z r o b ic i e k rzyż i w k o p ie c ie g o w O str o w sk u ,
w m ie js c u , g d z ie z g in ą ł „ O g ie ń ”.
W ty m s a m y m c z a s ie , g d y „ H a r n a ś” s z e d ł w str o n ę
O str o w sk a z k r z y ż e m n a p le c a c h , z T u r b a c z a s c h o d z ił
t e ż „ C z a r n y ” . W y z n a c z o n y p r z e z „ M ś c i c ie l a ” n a d o w ó d ­
c ę , p r o w a d z ił s z e ś c i u u z b r o j o n y c h l u d z i w k ie r u n k u o d ­
246
l e g ł e g o z a l e d w i e o c z t e r y k il o m e t r y o d N o w e g o T a r g u
n ie w ie lk ie g o p r z y s ta n k u k o le jo w e g o — L a se k .
Z b liż a ła s i ę p ó łn o c , g d y z n a le ź l i s i ę w o b r ę b ie z a b u ­
d o w a ń s t a c y j n y c h . P u n k t u a ln i e o g o d z in i e 0 .3 0 p i e r w ­
s z e g o l i s t o p a d a 1 9 4 7 r o k u n a s t a c j ę w j e c h a ł p o c ią g o s o ­
b o w y z Z a k o p a n e g o d o K r a k o w a . Z a n im k t o k o l w i e k z d ą ­
ż y ł z o r ie n to w a ć s ię w s y t u a c ji, d o w a g o n ó w z d w ó c h
k o ń c ó w p o c ią g u w s k o c z y l i l u d z i e „ C z a r n e g o ” , p o d z ie l e ­
n i n a d w i e g r u p y . O n s a m p o z o s t a ł n a p e r o n ie , o b s e r ­
w u j ą c p i l n i e s t a c j ę i o k n a p o c ią g u .
D łu ż s z ą c h w i l ę n i e d z ia ło s i ę n ic . K o n d u k t o r p o d ­
n ió s ł d o g ó r y ż ó ł t ą c h o r ą g ie w k ę , w s k o c z y ł n a s t o p i e ń
i p o c ią g z w o ln a r u s z y ł. „ C z a r n y ” b y ł j e d n a k s p o k o j n y ,
w i e d z i a ł , ż e p o c ią g n i e p o j e d z i e d a le j . Z a r a z t e ż z g r z y t ­
n ę ły t w a r d o h a m u l c e , s y p n ę ł o s p o d k ó l p ę k ie m i s k i e r
i p o c ią g z a t r z y m a ł s i ę w m i e j s c u . W c h w i l ę p o t e m „ P i o ­
r u n ” i „ Z e m s t a ” w y p r o w a d z i li n a p e r o n d w ó c h m i li c ­
j a n t ó w . O s z o ło m i e n i n a g ły m p o r w a n ie m f u n k c j o n a r iu ­
s z e n i e s t a w i a l i o p o r u . N ie o d p r o w a d z a n o ic h n a w e t d a ­
le j , o b a j z o s t a li z a b ic i n a m i e j s c u .
L u d z ie „C zarnego” p o p ę d z il i t e r a z do n a stęp n eg o
w a g o n u . W d r z w ia c h z d e r z y l i s i ę z o f i c e r e m M O . „ Z e ­
m s t a ” p o w a l i ł g o n a p e r o n , a „ P io r u n ” p r z y g w o ź d z ił l e ­
ż ą c e g o s e r ią z p ep eszy .
S tr z a ły na p e r o n ie p o d e r w a ł y j a d ą c y c h w in n y c h
w a g o n a c h f u n k c j o n a r iu s z y U B , w o j s k o w y c h i m i li c j a n ­
t ó w . R o z g o r z a ła w a lk a . W y p ę d z e n i z w a g o n ó w n a p a s t n i­
c y o s t r z e l i w a l i t e r a z p o c ią g , n ie b a c z ą c n a p a s a ż e r ó w .
W y c o f y w a l i s i ę p o d o s ł o n ą o g n i a z w ła s n e j b r o n i, z o s t a ­
w i a j ą c n a p e r o n ie „ H u r a g a n a ” i „ W ic h r a ” , k t ó r z y p a d li,
g d y u s i ł o w a l i p o d k r a ś ć s i ę z g r a n a t a m i b liż e j w a g o n u .
„ K a n c ia r z ” i „ K o s ” w y n i e ś l i n a p le c a c h r a n n y c h „ Z e ­
m s t ę ” i „ P io r u n a " . D o p a d li n a j b l iż s z e g o d o m u , z b u d z ili
g o s p o d a r z a , k a z a li za p rzą c w ó z i w ie ź ć s ię w g ó r y .
247
 P o u p ł y w i e k i l k u n a s t u m i n u t , g d y s ł u ż b a k o le j o w a W ła ś c ic i e le m dom u b y ł b ie d n y G ó r a l, n i c m a ją cy
p o w i a d o m i ł a o n a p a d z ie P o w i a t o w y U r z ą d B e z p ie c z e ń ­ z „ W ia r u s a m i” n i c w s p ó ln e g o . W c z a s i e w a l k i z b ie g ł d o
stw a P u b li c z n e g o w N ow ym T a r g u , g r u p a p o ś c ig o w a la s u , w d o m u p o z o s t a ła ż o n a z s z e ś c io r g i e m d z ie c i.
p od d o w ó d z tw e m z a s tę p c y s z e fa P U B P . p or. J ó z e fa D y s ­ G d y D y s k o z j a w i ł s i ę w K r a k o w ie , w e z w a n y p r z e z
k i, n a t y c h m i a s t p r z y s t ą p iła d o r o z p o z n a n ia . J u ż w c z a ­ z a s t ę p c ę s z e f a W U B P , m a j o r a J ó z e f a S w ia t ł ę , d o z ło ż e ­
s i e p ie r w s z y c h r o z m ó w z p r a c o w n ik a m i k o le i i lu d ź m i n ia s p r a w o z d a n ia z p o ś c ig u za bandą i o p o w ie d z ia ł
m i e s z k a j ą c y m i w p o b li ż u p r z y s t a n k u z w r ó c i ł k t o ś u w a ­ o w a l c e n a B u f la k u , Ś w i a t ł o r z u c ił:
g ę n a G ó r a la , k t ó r y n i e d a w n o w r ó c i ł d o d o m u w o z e m . — K o b ie ta a r e sz to w a n a ?
G d y f u n k c j o n a r iu s z e z j a w i l i s i ę w j e g o z a g r o d z ie , z k o ­ — N i e . Z b a n d ą n i e w s p ó łp r a c u j e , s z e ś c io r o m a ły c h
n i a b u c h a ł y j e s z c z e k ł ę b y p a r y , t a k b y ł z g o n io n y . d z i e c i ..
— W ę g ie l w o z iłe m ... — t ł u m a c z y ł s ię . — C o , s e r c e w a m z m i ę k ło ? J e c h a ć i a r e s z t o w a ć j ą !
O g l ę d z in y w o z u n i e p o t w ie r d z a ł y t e g o j e d n a k . Z a ­ N a s t ę p n e g o d n i a D y s k o z g r u p ą f u n k c j o n a r iu s z y p o -
brano G ó r a la d o b u d y n k u s t a c y j n e g o i ta m d o p ie r o , j e c h a ł n a B u f la k . W d o m u , g d z i e m i a n o a r e s z t o w a ć k o ­
w c z a s i e k o le j n e j r o z m o w y , p o w ie d z ia ł: b ie t ę , b y ł g o s p o d a r z , z a b r a n o w i ę c t y l k o j e g o . Ś w i a t ł o
— W o z iłe m „ la s o w y c h " n a B u f la k . b y ł w ś c ie k ły .
W y r u s z o n o w e w s k a z a n y m k ie r u n k u . W ś r ó d g ó r i l a ­ — A r e s z t o w a ć k o b ie t ę !
s ó w n a n ie w ie lk ie j p o la n ie s t a ły d w a d o m y . A r e s z t o w a n o . D z ie ć m i z a o p ie k o w a li s i ę s ą s ie d z i. P o
— T o t a m - - G ó r a l w s k a z a ł b liż e j s t o j ą c y b u d y n e k . d w ó c h d n ia c h n a w n i o s e k P U B P w N o w y m T a r g u p r o ­
O t o c z o n o s z c z e l n i e z a b u d o w a n ia . W d o m u b y ł s a m g o ­ k u r a to r p o w i a t o w y z w o l n i ł w s p o m n i a n ą k o b ie t ę z p o w o ­
sp od arz, n ie c h c ia ł jed n a k n ic m ó w ić . D o p ie r o po d u b ra k u d o w o d ó w w in y .
d łu ż s z e j r o z m o w ie p r z y z n a ł s i ę , ż e „ la s o w i” b y l i u n ie g o , T a k w i ę c p o w a l c e w L a s k u n a T u r b a c z p o w r ó c iło
a l e u k r y l i s i ę w d o m u s t o j ą c y m n a ś r o d k u p o la n y . t y l k o tr z e c h „ W ia r u s ó w ” : „ C z a r n y ” , „ K a n c ia r z ” i „ K o s ” .
G d y f u n k c j o n a r iu s z e z b li ż y li s i ę d o s a m o t n e j c h a t y N a p a d n a p o c ią g w L a s k u p o z b a w ił ż y c i a p ię ć o s ó b .
n a o d le g ł o ś ć o k o ło s t u m e t r ó w , k t o ś w e w n ą t r z w y ł a m a ł Z g in ą ł k o m e n d a n t p o w i a t o w y MO w N ow ym T argu,
n a s t r y c h u d e s k ę i w t e d y g r u c h n ę ły s t r z a ły . S z y b k o o t o ­ W ła d y s ła w W a ń k o w ic z , o r a z d w ó c h m i li c j a n t ó w : F r a n ­
c z o n o d o m . W ś r ó d o g ó ln e j s t r z e la n in y p o d d a c h e m e k s ­ c i s z e k M a m a k i M i e c z y s ł a w A n t k o w i a k . Z g in ę l i r ó w n i e ż
p lo d o w a ł g r a n a t . Z e s t r y c h u p r z e s t a n o s t r z e la ć i a t a k u ­ p a s a ż e r o w ie : M a r ia n W y d r a i M a r ia K o lu ś . S ie d e m o s ó b
j ą c y u s ł y s z e l i ję k i. r a n n y c h o d w i e z i o n o d o s z p i t a l a . B y ł w ś r ó d n i c h m lo d y
O k a z a ło s i ę p ó ź n ie j , ż e b y l i t o d w a j p o z o s ta w ie n i o r m o w ie c , K a z im ie r z K ryszczu k , k tó r y , p o żeg n a w szy
przez kom panów ranni — „ Z e m s t a ” i „ P io r u n ” . B r o ­ w Z ak op an em n arzeczon ą, w ra ca ł do K rakow a. K ry sz-
n ią c s i ę , k t ó r y ś z n i c h u s i ł o w a ł r z u c ić w k ie r u n k u f u n k ­ c z u k z m a r ł w k r ó t c e z o d n i e s i o n y c h ra n .
c j o n a r i u s z y g r a n a t , n i e I r a f ii j e d n a k w s z c z e l in ę , g r a n a t O p i n ia p u b li c z n a b y ł a w s t r z ą ś n i ę t a . S p o łe c z e ń s t w o
o d b i ł s i ę o d d e s k i i u p a d ł w ś r ó d b a n d y t ó w , r a n ią c ic h d o m a g a ło s i ę n a t y c h m i a s t o w e g o u d e r z e n ia n a r e a k c y j n ą

c ię ż k o . Z m a r li w d r o d z e d o s z p it a la . b a n d ę , a l e „ M ś c i c ie l” w i e d z i a ł , ż c w y s t a r c z y w ta k ic h

249
248
w y p a d k a c h z n ik n ą ć p r z e z p i e r w s z e d n i. U k r y ł s i ę w i ę c k o le j n y napad n a sk le p GS w T y lm a n o w e j . „ G r y f ” ,
w K lu s z k o w c a c h w m e l i n i e i c z e k a ł, a ż u s t a n i e s e r ia „ S r e b r n y ”, „ S z a ta n ” i in n i, o b ła d o w a n i z r a b o w a n y m i
o b ła w i p r z e c z e s y w a ń t e r e n u . t o w a r a m i, o d p o c z y w a l i w j e d n e j z m e l i n w e w s i O b i-
N ie p r ó ż n o w a ł je d n a k i p a m ię ta ją c o s w o je j u r o jo n e j d z a . Z a p a r ę g o d z in k o ń c z y ł się sta r y rok — b o g a ty
p o li t y c z n e j m i s j i w y p a t r y w a ł n a s t ę p n y c h o f ia r . w w y d a r z e n ia o k r e s k ilk u z b ó j e c k i c h m i e s i ę c y . M ie li s ię
— C o n o w e g o ? — b a d a ł r n e lin ia r z a . 7. c z e g o c ie s z y ć . T u p o s t a n o w i li w i ę c s p ę d z i ć n o c s y l w e ­

— J e s t t u t a k i je d e n ... s t r o w ą . C ie p ło , p r z y t u l n ie , ż y c z l i w y m e lin ia r z , z a s t a w i o ­
— K to ? n y s tó ł — c z e g ó ż je s z c z e s z u k a ć ? P o s z ły w k ą t a u to m a ­
— P e p e r o w i e c , g r o ź n y . J a k b y m u t a k ... t y , s t r z e l i ł y w g ó r ę k o r k i w y b i t e w p r a w n y m u d e r z e n ie m
— K to ? d ło n i, r o z la n o j e d n ą , d r u g ą , t r z e c ią k o le j k ę . Z k a ż d y m
— B ąk. k ie l i s z k i e m ż y c i e s t a w a ł o s i ę p i ę k n i e j s z e , w e s e l s z e . R o z ­
T o w y s ta r c z y ło . p a r t y n a s t o ik u , c z e r w o n y j a k b u r a k „ G r y f ” r y c z a ł z c a ­
N a g o d z in ę p r z e d p ó łn o c ą r o z p r a w io n o s i ę z J a k u ­ łe j s i ł y :
bem B ą k ie m , sek reta rzem o r g a n iz a c j i p a r ty jn e j — K i e m n a h a l i o w c e p a s o ł...
w K lu s z k o w c a c h . P o te m k to ś z a p u k a ł. N ie od razu go u s ły s z a n o .
W t y d z i e ń p o t e m p o w ie s z o n o w Ł o p u s z n e j n a g a łę z i P ie r w s z y z e r w a ł s i ę o d s t o ł u m e l i n i a r z i p o d b ie g ł d o
p r z e d w ł a s n ą c h a łu p ą J a n a S i u t e g o . W y p r o w a d z ili p o ­ o k n a . W s z y s c y sk o c z y li p o broń.
t e m z iz b y o i c a z a m o r d o w a n e g o . — K t o t a m ? — s p y t a ł p r z e z d r z w i m e lin ia r z .
— P a t r z — p o w i e d z i a ł „ M ś c i c ie l” . — W is ie ć m a tr z y — „ L o t n y ” . O t w ó r z c ie .
d n i. P a m ię t a j , j a k g o z d e j m ie s z , to i t y z a d y n d a s z . O d e ­ P o z n a li g l o s O r k is z a . D o iz b y w s z e d ł „ L o t n y ” , a z a
c h c e s i ę w a m k o n t a k t ó w z b e z p ie k ą . n i m „ G r z m o t ” . P r o w a d z i li z e s o b ą S t a n i s ł a w a Z a c h w i e ­
W j e d n y m i d r u g im w y p a d k u w y r o k i ś m ie r c i p o d ­ j ę z K r o ś c ie n k a . N i e z n a ł g o t y l k o „ S r e b r n y ” . Z p o z o ­
p i s a ł „ M ś c i c ie l” . N a p i e c z ę c i ła t w o m o ż n a b y ł o o d c z y t a ć s t a ł y m i Z a c h w i e j a p r z y j a ź n i ł s i ę o d l a t i w ie d z ia ł o n i c h
n a z w ę o d d z ia łu : „ I I I K o m p a n ia A K ” . w i e l e . N ie s z c z ę ś c ie m m ia ł Z a c h w ie ja w sp a d k u p o ro­
M o r d e r stw a n ie b y ły je d y n ą fo r m ą d z ia ła ln o ś c i d z ic a c h k a w a łe k p o la , k t ó r y m b a r d z o in t e r e s o w a ła s i ę
„ W ia r u s ó w ” . W s z y s c y b e z w y j ą t k u w i e l e u w a g i i w y ­ r o d z in a „ G r y f a ” . L u b i ł p r z y t y m w ó d k ę . A p r z y w ó d c e ,
s iłk u p o ś w ię c a l i n a p a d o m r a b u n k o w y m . W y r ó ż n ia ł s i ę j a k to p r z y w ó d c e . C z a s a m i s i ę c o ś n ie o p a t r z n ie p o w ie
d o w ó d c a . O n w ł a ś n i e d e c y d o w a ł o p o d z ia le ł u p ó w . N ic i p r o b le m g o t o w y . K t o p i e r w s z y p o w ie d z ia ł , ż e Z a c h w i e ­
b y ło ty g o d n ia , w k tó r y m n ie o b r a b o w a n o b y s k le p u j a w s p ó łp r a c u j e z U B , n i e w i e d z ia n o . N i k t s i ę z r e s z t ą
G m in n e j S p ó łd z i e ln i w k t ó r e j ś z o k o li c z n y c h w s i . N i k ­ nad ty m n ie z a s t a n a w i a ł, n ik t n ie szu k a ł żadnych
n ę ł y u p y c h a n e w w o r k a c h t o w a r y z p ó łe k G S w S z c z a w ­ p o t w ie r d z e ń , a n i n i e zw racał u w agi n a je g o zap rze­
n ic y , C zarnym D u n a jc u , K a m ie n ic y czy G r o n k o w ie c z e n ia .
S e t k i t y s i ę c y z ł o t y c h p o s z ł y d o k i e s z e n i „ W ia r u s ó w ” . — D o n o si n a U B — p r z e d s ta w io n o Z a c h w ie ję n a j­
W o s t a t n ic h d n ia c h g r u d n ia 1 9 4 7 r o k u m i a ł m ie jsc c - s ta r s z e m u w ie k ie m „ S r e b r n e m u ”.

251
250
 T e n b y ł y k o n f i d e n t s ą d e c k i e g o g e s t a p o — t a k d a le ­ p ie r w s z y . W d o m u lu d o w y m w s z y s t k i e o k n a j a r z y ł y s ię
c e b r z y d z ił s i ę d o n o s i c ic l s t w e m , ż e p o s t a n o w i ł p r z e r w a ć j a s n y m ś w ia t łe m . P o d e s z li b li ż e j . Z a b a w a .
z a b a w ę i n a ty c h m ia s t s p r a w ę w y ja ś n ić . Z a p r o w a d z o n o — I d z ie m y , c h ło p a k i — p o w ie d z ia ł „ M ś c ic ie l” . —
Z a c h w i e j ę w g ó r y . W s a m o t n ie s t o j ą c e j b a c ó w c e d o s t a ł „ O r lik ” , „ G r z m o t ” i „ K a n c ia r z ” — o b sta w a , r e sz ta za
k ij e m r a z i d r u g i. N i e p r z y z n a ł s ię , a le „ G r y f ” t w i e r ­ m ną!
d z ił , ż e to p r a w d a . Z d ją ł 7 . p le c ó w a u to m a t i p o d sz e d ł d o w e jś c ia . O d sk o ­
— R o z b ie r a j s i ę ... — r o z k a z a ł „ S r e b r n y ” . c z y ła k o p n ię t a p o ł o w a d r z w i, b u c h n ę ło ś w i a t ł e m , d y ­
Z a c h w i e j a z r a z u n i e r u s z a ł s i ę , a l e j u ż p o k ilk u u d e ­ m e m p a p ie r o s o w y m i m u z y k ą . R o z t r ą c ił b liż e j s t o j ą c y c h
r z e n ia c h d r e w n ia n y m k o łk ie m p o w o li z d j ą ł z s ie b ie i w p a d ł m ię d z y w ir u ją c e p ary.
k u r tk ę , m a r y n a r k ę , b u ty i s p o d n ie . P o p ę d z il i g o po — S i a ć ! R ę c e cło g ó r y !
z m a r z n ię ty m ś n ie g u w la s . P rzy p ie r w s z y m n a w is i e M u z y k a n c i u r w a li w p ó ł t a k t u i ś r o d e k s a li o p u s t o ­
ś n ie ż n y m „ S r e b r n y ” w y p a lił d o n ie g o z t y ł u i z e p c h n ą ł s z a ł . Z p e p e s z ą w r ę c e , w w o j s k o w y m p ła s z c z u i w c z a r ­
c ia ł o w g ł ę b o k i ja r . n y m b e r e c i e z o r z e ł k i e m „ M ś c ic ie l” s t a l p o ś r ó d u c z e s t ­
P o tr z e c h g o d z in a c h o b a j z n o w u z a s i e d l i d o b i e s i a d ­ n i k ó w z a b a w y . Z p r z y j e m n o ś c ią p a t r z a ł, ja k p r z e p y c h a ­
n e g o s t o łu . R o z d z ie lo n o m i ę d z y s i e b i e u b r a n ie Z a c h w i e i l i s i ę w y s t r a s z e n i lu d z i e , j a k k r y li s i ę j e d e n z a d r u g ie g o .
i b a w io n o s i ę d a le j . K a ż d y c h c ia ł b y ć j a k n a j d a l e j . W o t w a r t y c h d r z w ia c h
W c i ą g u p a r u d n i p r z e h u la li w s z y s t k o . S z y b k o p r z y ­ w a r o w a li „ H a rn a ś” i „S reb rn y" .
g o t o w a li n o w y n a p a d . N a p i e r w s z y o g i e ń p o s z e d ł s k le p — B e z p ie k a i m i li c j a w y s t ą p !
G S w B i a ł c e . P i e n i ę d z y n i e b y ł o w i e l e , b r a li w i ę c t o w a r : N i e r u s z y ł s i ę n ik t.
w ó d k ę , k u p o n y u b r a n io w e , p a p ie r o s y . W ó d k ę w y p i l i o d — L e g i t y m o w a ć ic h .
ra zu . Z a m ó w ili p o te m fu r m a n k ę i sk ie r o w a li s ię do O b o k a k o r d e o n is t y s t a ł m i l i c j a n t S t a n i s ł a w K u k : e la .
s k l e p u G S w G r o n k o w ie . T u d o k o n a li k o le j n e g o r a b u n ­ N i e m i a ł p r z y s o b i e b r o n i. „ M ś c i c ie l” d o j r z a ł g o , p o d ­
k u , z a b ie r a j ą c p i ę ć s e t k i l o g r a m ó w c u k r u , p ię ć s e t k i l o ­ b ie g ł i w y c i ą g n ą ł n a ś r o d e k .
g r a m ó w m a k a r o n u , p i ę t n a ś c i e l i t r ó w w ó d k i, k il k a n a ś c i e — T y s u k in s y n u , d em o k ra to , p e p e r o w c u ! — s y c z a ł
b u t e l e k p iw a , k u p o n y u b r a n io w e , h e r b a t ę . P o o d p r a w ie ­ 7. n ie n a w iś c ią .
n iu fu r m a n a c z ę ś ć r z e c z y u k r y li w m ie js c o w y c h m e li­ K o p a ł i b i ł s ł a n ia j ą c e g o s i ę m i li c j a n t a , a p o t e m p a s t ­
n a c h , c z ę ś ć z a b r a li z s o b ą w l a s y h a r k lo W s k ie . w i ł s i ę d a le j n a d le ż ą c y m . W c h w i l ę p ó ź n ie j c i z o b s t a ­
Z l e ś n e g o b u n k r a w y s z l i d o p ie r o 2 lu t e g o 1 9 4 3 r o k u . w y w e p c h n ę l i d o s a l i j e s z c z e d w ó c h m i li c j a n t ó w , T a ­
Z n o w u z a c z ę ł o im b r a k o w a ć ż y w n o ś c i . P o p r o w a d z i ł ic h d e u s z a B a r t o s ik a i S t e f a n a R o ja , s c h w y t a n y c h n a d r o ­
t e r a z „ M ś c ic ie l” w s t r o n ę ta r t a k u w R a b ie W y ż n e j , a b y d z e . „ M ś c i c ie l” b y ł w s w o i m ż y w i o l e . P o w a l i ł i c h o b u
z r a b o w a ć s k ó r z a n y p a s t r a n s m is y j n y . P a s y t r a n s m i s y j ­ na p o d ło g ę obok K u k i e ły . O d w r ó c ił m a ltr e to w a n y c h
n e b y ł y w ó w c z a s w i e l c e p o s z u k i w a n y m t o w a r e m . S z li k o p n ia k a m i t w a r z ą do góry. W r a p o r t ó w c e B a r t o s ik a
w o l n o b i e g n ą c ą w z d ł u ż w s i d r o g ą , p r z y g lą d a j ą c s i ę c i e ­ z n a la z ł z e s z y t .
k a w ie m ija n y m zagrod om , ja k b y w id z ie li je po raz — N o - t a t - n i k r e - f e - r e n - t a . .. — p r z e s y l a b iz o w a ł.

252 253
 R e fe r e n t. T o b y ło c o ś . R ó w n ie d o b r z e m ó g ł t o b y ć b ie g i t e r a z ku je g o d o m o w i. D r z w i b y ł y z a m k n ię t e ,
r e fe r e n t p o d a tk o w y . P o s t ą p i łb y o c z y w iś c ie ta k sa m o . w i ę c c o f n ą ł s i ę , r o z p ę d z ił i u d e r z y ł c a ł y m c ia łe m . W p a d ł
S z y b k o n a c ią g n ą ł s p r ę ż y n ę p e p e s z y i d łu g ą s e r i ą r o z ­ d o ś r o d k a , p r z y ś w i e c i ł la t a r k ą . W łó ż k u le ż a ł m ę ż c z y ­
t r z a s k a ł B a r t o s ik o w i g ło w ę . „ S r e b r n y '’ p o p r a w i ł z e s w e ­ z n a . „ M ś c i c ie l” n i e p y t a ł o n ic . N a c is n ą ł s p u s t p e p e s z y .
go b ergm ana. G d y w y s z e d ł , o k a z a ło s i ę , ż e z a t r z y m a n i n a z a b a w i e m i­
M o r d e r s t w o p o d n ie c i ło ic h . li c j a n c i z b ie g l i. S t r z e l a ł z a n i m i „ C z a m y ” , a l e b e z s k u ­
— O r k ie s t r a , g r a ć ! — w r z a sn ą ł „ S r e b r n y ” , sta ją c t e c z n ie .
p r z e d a k o r d e o n is t ą , k t ó r y n i e m ó g ł z e s t r a c h u n a m a c a ć P o m k n ę l i t e r a z p r z e z g ó r y , g d y ż la d a c h w ila m o g ło
k l a w i s z y . — J e s z c z e P o l s k a n i e z g i n ę ł a . G r a j , b o c i łe b n a d e jść w o jsk o . N a w ypoczynek r o z ło ż y li s i ę d o p ie r o
r o z w a lę ! w W y s o k i e j . P o t r z e c h d n ia c h s k o k n a n o w ą k r y j ó w k ę ,
R o z b r z m ia ła m e l o d i a h y m n u . d w a d n i l e ż e n i a i w y m a r s z d a le j . N i g d z i e n i e s i e d z ie l i
— Ś p ie w a ć ! W s z y s c y ! d łu ż e j n iż d w a , t r z y d n i.
Z a c z ą ł t e n i ó w n i e p e w n ie . I z n o w u p r z e z z a w ia n e ś n ie g ie m b ezd ro ża , p ó ź n ą n o ­
— G ło ś n ie j ... cą 12 lu te g o p o w i ó d ł „ M ś c ic ie l” s w o i c h „ W ia r u s ó w ” .
Ś p i e w a l i , p a t r z ą c s t r u c h la ły m i o c z a m i n a z a b ó j c ó w . S z l i k u p ó łn o c y , w M y ś le n ic k ie . P r z e d p a r o m a m i e s i ą ­
„ H a r n a ś ” i „ S z a t a n ” u g a n ia l i s i ę p o s a l i z a c z a p k ą z a b i­ c a m i o s o b i ś c i e n a k ła d a ł n a t a m t e j s z y c h c h ł o p ó w k o n t r y ­
te g o m i li c j a n t a , k o p ią c ją z a w z ię c ie n ic z y m p iłk ę , b u c j ę . N a d s z e d ł w i ę c c z a s r o z lic z e ń .
a „ C z a m y ” r ż n ą ł z e r k a e m u s e r ia m i w s u f it j a k o p ę ta n y . O k o ło c z w a r t e j r a n o n a s t ę p n e g o d n ia z a s t u k a ł d o d o ­
S k o ń c z y ł a s i ę z w r o t k a i u c ic h ł ś p i e w . m u J ó z e f a S p y r k i w L u b n iu . G o s p o d a r z n i m o d e m k n ą ł,
— N ie c h ż y j e ! — k r z y k n ą ł „ M ś c i c ie l” , u n o s z ą c w g ó ­ u c h y l i ł o s t r o ż n ie f ir a n k ę . U s p o k o i ł s i ę . P r z e d dom em
r ę a u to m a t. b y ł o w o j s k o . W c h w i l ę p o t e m w e s z l i d o iz b y . B y ło ic h
C isz a . d w u n a s t u . M u n d u r y o k r y w a ł b i a ł y s t r ó j o c h r o n n y . S ia ­
— N i e u m i e c ie w o ła ć ? C o o o ? N a u c z y ć w a s ? — w r z a ­ d a li . g d z i e b y ł o m o ż n a , n a ł a w i c , n a b r z e g u łó ż k a , n a
s n ą ł i w y w a l i ł p ó ł m a g a z y n k a w ś c i a n ę n a d g ło w a m i l u ­ p o d ło d z e , p o d ś c ia n ą . O d d y c h a li c ię ż k o , c o r a z t o k tó r y ś
d z i. o c ie r a ł m o k r e c z o ło . B y l i z m ę c z e n i , n i e r o z b ie r a li s i ę
— N i e c h ż y j e ! — p o d n ió s ł s i ę g ł u c h y o k r z y k . jed n a k , n ie o d k ła d a l i b r o n i. Z a c h o w y w a li s ię c ic h c
„ M ś c i c ie l” b y ł t e r a z z a d o w o lo n y . P o d s z e d ł d o l e ż ą ­ i o s t r o ż n ie .
c y c h m i li c j a n t ó w . G o d z in ę p ó ź n ie j d o iz b y w s z e d ł n a j m ło d s z y s y n g o ­
— Z d e jm o w a ć b u ty ! s p o d a r z a , J ó z e k . S p o j r z a ł b a c z n ie n a s ie d z ą c y c h . Z a s t a ­
P ę d z ą c p r z e d s o b ą d w ó c h b o s y c h m i l i c j a n t ó w u d a li n o w i ł o g o t o w o j s k o , b o w L u b n iu b y ł p o d o d d z ia ł K B W
s i ę p r o s t o n a p o s t e r u n e k . Z a b r a li w s z y s t k ą b r o ń i a m u ­ i w i e l u ż o łn i e r z y z n a l z w id z e n ia , a l e t y c h w i d z i a ł p c
n ic j ę , p o ła m a li m e b l e i z n is z c z y li , c o t y l k o s i ę d a ło . r a z p i e r w s z y . P o d e j r z e n i e j e g o w z r o s ło , g d y d o w o d z ą c y
N ie d a le k o m ie s z k a ł je s z c z e je d e n f u n k c j o n a r iu s z , g r u p ą z a b r o n ił d o m o w n ik o m o p u s z c z a n ia d o m u . W te d y
W ła d y s ła w K a n ia . „ M ś c i c ie l” b y ł n ie z m o r d o w a n y . P o - p o s t a n o w i ł w y d o s t a ć s i ę i d a ć z n a ć d o K B W o d z iw n e j

254 25S
g r u p ie . W s z e d ł o s t r o ż n ie d o s ą s i e d n i e j iz b y , w y s k o c z y ł
o k n e m i p o b ie g ł d o m i e j s c a z a k w a t e r o w a n i a w o js k a .
W a lk a t r w a ł a k il k a n a ś c i e m i n u t . „ W ia r u s y ” b r o n ili
1 . fy k o n a ó n a * tp p u j* e e e k z e k u c js i
s i ę z a j a d le . D o s k o n a le u z b r o j e n i, n i e d o p u s z c z a li w o j s k a
b li ż e j n i ż n a s i o m e t r ó w . N i e w i d z ą c i n n e g o s p o s o b u n a
w y d o s t a n i e s i ę z o k r ą ż e n ia , u d e r z y li c a łą g r u p ą w j e d n o 1. / U a rd u ł« . A n d rz e j p o w ie s ić
■ o s tr z e la ć

m i e j s c e . N i e ż a ł o w a l i a m u n i c j i. G n a li w s t r o n ę w ą w o z u , t / ' f t . O
C
lC IŁ
y rła
4. / D ro ż n a K a rio
B u k o w in » /w ie l o t / , , .
5. / b e z re k i
s t r z e l a j ą c b e z p r z e r w y w o k o ło . „ M ś c i c ie l” z d a w a ł s o b i? ftiręj Jr»r t y
Z a k o p a n e U -Z y w r .ta r .a /U «
P a rc e l# u rz ę d n ic z e
7. / f i l i i
s p r a w ę , ż e w o js k o w k a ż d e j c h w ili m o ż e o tr z y m a ć po­
m o c i w z m o c n i p ie r ś c ie ń . B ie g ł n a c z e l e s w o ic h lu d z i, K o n t r y b u c j •

w y d a w a ł r o z k a z y , w s k a z y w a ł c e le . N ie z a u w a ż y ł je d n a k , I, K a la ła - M u rz a s ic h le /e ta r a /d o o d e b ra n ia 2.000 i ł .
l. Pa
P a rr aa PP rr aa nr icot iaazr ea kk *• . . •\ • • . 3 0 .0 0 0 ił.

ż e n a w p r o s t n ie g o , w t u l o n y w ś n i e g i z a s ł o n i ę t y p r z e z 1: M :!:! SS:ł?:ii!i:8rr:ffi
p i e ń d r z e w a , l e ż a ł ż o łn ie r z , S t a n i s ł a w K r o p iń s k i. J e d e n
* <? i > O j r a n r » U r y #o ] c i # c J a rz e g D ,s z e w c 2 0 0 .0 0 0 ll,Z a k o p a n e U a łe
p r z e c i w d w u n a s t u . N ie w y c o f a ł s i ę . C z e k a ł, a ż s i ę z b l i ­ Ż r w c z a /a k ie .P o o tr z y m a n iu p ie n ię d z y w y s ie d lić .
2. K rz e p to w s k a .k tó r e j z o a ta ł o d d a n y * o n lC O .O C O z ł .
żą . J e s z c z e p ię ć d z ie s ią t m e tr ó w , c z te r d z ie ś c i, tr z y d z ie śc i 3 . P o la j - Z ak o p an e -B y s tre /ż o n ie - 2000C O z ł . /

m e t r ó w . M ie r z y d o p ie r w s z e g o , n i e w i c , ż e t o d o w ó d c a . Z a z n a ć la m ,łe p ie rw s z e g o tr z e b a « lik w ić c w e ć U a rd u łę A n d rz e ja a p ó in l«
r e a z tę .U f i l l i n c e r a -c a łk o w ita k o n f ia ^ a U .te r d u łą " ę le n a - o y r.a
N a c i s n ą ł s p u s t . T e r a z d o p ie r o d o s t r z e g li g o , b ij ą w tę 50 p u n k tu * . R a a z te k o n tr y b u c ji w y s ła ć ^w edłu g r .a k a z o w .f y z n a ę x v ó d l a
łs tk ic h ta rm in .B y d b ę n i .K o n f is k a ta k a n g m in n y c h i S p o łe m
s t r o n ę . Ś m i e r t e l n i e r a n n y ż o łn i e r z w y p u ś c i ł z r ą k a u t o ­ o r ó ń in ,C h o c h o łó w ,K o a c ie lis k a , B ia ły D u n a je c , S z a f la r y ,C z a -
n y C unai e c . f i z ę d iie z o s ta w ić b la n iu e t .I C z arn y m c
a d ru g » * } e a t * ko-
m a t . A l e j e s t j u ż z a p ó ź n o . „ M ś c i c ie l” z g i ą ł s i ę r a p t o w ­ f y b i c n a m a sz y n ie
c n a jw ię k s z ą i l o a c , ab y d o s z ły d o k a z d e l» z a k o n tk a .
n ie , z w o l n i ł , z a c h w ia ł s i ę r a z , d r u g i. C h w y c i ło g o d w ó c h e ik a z s u s i b y ś ic ló le w ykonany w ja k n a jk ró ts z y ® c z a s ie .Z K o n fz sk a -
ty k a s a c ln n y c h S p o łe m i k o n t r y b u c j i d - c a 2 k o m p .w y ś le d o d - w a
n a j b l iż s z y c h p o d r a m io n a , k t o ś z t y ł u z a b r a ł a u t o m a t . w je d n y m d n iu 7 » . f r a z ie © iy o y k to * n io p o s ia d a ł g o t-w a i sk o n f» -
sk ew ać b y d ło , k o r .ie , t o i n i e i s p r z e d a ć .’
J e s z c z e b ie g i , l e c z n o g i w y r a ź n i e o d m a w i a ł y m u p o s ł u ­ O s trz e g a m a b y n ie b y ło k o n to * •> n a ty c h m ia s t są d p o ,o s y .

s z e ń s t w a . W r e s z c ie p o k i l k u n a s t u m e t r a c h z w is ł bez­
w ła d n ie . P o d b ie g ł „ S r e b r n y ” — p r z y jr z a ł m u s ię u w a ż ­ 12. I I . 1947. r . / - / O p le rt

n ie .
I ra p o rc ie po d ać d o k ła d n e d a r.o .iin e n a z w is k o ,d a ta -B n e je c o w o ś ć .
— N i e ż y j e . Z o s t a w c ie g o ! — r o z k a z a ł.
O d p ię li p a s z p is t o le t e m s w e g o n ie ż y j ą c e g o d o w ó d ­
R o z k a z „ O g n ia " d o ty c z ą c y w y k o n a n i a s i e d m i u e g z e k u c ji i n a ­
cy i p o p ę d z ili w z a ś n i e ż o n e p o la . S z e ś ć d n i k lu c z y li
k ł a d a j ą c y k o n t r y b u c j ę n a m ie s z k a ń c ó w P o d h a la
w ś r ó d l e ś n y c h o s t ę p ó w , g u b ią c ś la d , n i m d o t a r li d o b u n ­
k r a w la s a c h n ie d a l e k o H a r k l o w e j . Z g o n ie n i d o o s t a t n ic h
g r a n ic , p o ło ż y l i s i ę s p a ć o p ią t e j r a n o . U b e z p ie c z e n ia
n i e b y ło .
O je d e n a ste j przed p o łu d n i e m z a c h w ia ł b u n k r e m
s t r a s z l i w y w y b u c h . S p o m i ę d z y r o z lu ź n i o n y c h b e le k s y -

256
 p a ła s i ę z ie m ia , a o s t r y s w ą d s p a l o n e g o p r o c h u w w i e r ­
c a ł s i ę n i e p r z y j e m n i e w n o z d r z a . N ie p r z y t o m n i z p r z e ­
r a ż e n ia z e r w a li s i ę w j e d n e j c h w i l i z p r y c z i w ie d z e n i
i n s t y n k t e m p r z y w a r li d o ś c i a n k r y j ó w k i. O t a c z a j ą c y ic h
l a s g r z m i a ł w y s t r z a ł a m i z b r o n i m a s z y n o w e j . S ły s z e li ,
j a k o ł ó w p r z e w ie r c a z m a r z n ię t ą d a r ń i g r z ę ź n i e w g r u ­
b y c h b e lk a c h .
Z e z d u m i e n ie m s p o g l ą d a li p o s o b ie . S ą w s z y s c y , ż y ­
j ą . c o s i ę s t a ło ? K t o ś w y c i ą g n ą ł z b e lk i p o s t r z ę p io n y k a ­
w a ł e k b la c h y . Z r o z u m ie li, ż e m i e li s z a l o n e s z c z ę ś c ie . D o
b u n k r a w r z u c o n o g r a n a t z a c z e p n y , k tó r y r o z e r w a ł s ię
p o n iż e j p r y c z , n a p o d ło d z e T o ic h u r a t o w a ło .
P ie r w s z y o p a n o w a ł s ię „ G r y f ” . P o d b ie g ł d o o k n a
G r u p a „ O g n ia " p o d d o w ó d z tw e m „ Ś m ig łe g o " ( p ie r w s z y z p r a ­ i s p o j r z a ł o s t r o ż n ie n a z e w n ą t r z . B y l i o t o c z e n i. W ś r ó d
w e j „ Ś m ig ły " ) drzew dużym lu k ie m le ż e li lu b s t a li p r z y le p ie n i do
ś w ie r k o w y c h p n i f u n k c j o n a r iu s z e U r z ę d u B e z p ie c z e ń ­
stw a i ż o łn i e r z e KBW . N ie t r u d n o b y ło mu zrozu­
m i e ć , ż e n i e w y t r z y m a j ą t u d łu g o . T r z e b a u c ie k a ć . Z e ­
r w a ł z e s t o j a k a e r k a e m , w y s t a w i ł l u f ę p r z e z o k n o i b il
d ł u g ą s e r i ą w la s , w m i e j s c e , g d z i e p r z e d c h w i l ą w i d z i a ł
p o s t a c ie a t a k u j ą c y c h . C h w y c i ł n a s t ę p n i e a u t o m a t , w ł o ­
ż y ł d o k ie s z e n i z a p a s o w y m a g a z y n e k i k ilk a g r a n a t ó w ,
p c h n ą ł d r z w i i w y p a d ł n a z e w n ą t r z . R z u c ił s i ę w dół
p o z b o c z u , p r z e k o z io ł k o w a ł w śn ie g u i b ły s k a w i c z n ie
z s u n ą ł s i ę z w y s o k i e g o b r z e g u w p o to k . P o p ę d z il i z a n im
„ H a r n a ś ” , „ C z a r n y ” , „ B y s t r y ” i in n i.
U c ie k a li ś r o d k i e m s t r u m ie n i a w k ie r u n k u O c h o t n ic y ,
o s ło n ię c i w y s o k im i z a s p a m i, s p o g l ą d a j ą c n i e s p o k o j n ie
z a s i e b i e , s k ą d w c i ą ż o d z y w a ł y s i ę s t r z a ł y . W y p a d li n a
drogę. T eraz d o p ie r o zauw ażono, że „C zarny" bro­
c z y k r w ią . Z t r w o g ą p a t r z y l i n a w i d o c z n e n a ś n i e g u r ó ­
ż o w e p la m y , k t ó r e z n a c z y ł y d r o g ę ic h u c ie c z k i. R a n a
b y ł a g r o ź n a i „ C z a r n y ” z a c z ą ł s ła b n ą ć . P o m a g a ł m u j a ­
k iś c z a s „ L o tn y ”, d ź w ig a ł g o k ilk a s e t m e tr ó w n a p lc -

Jeden z p o d o d d z ia łó w „ O g n ia " p o d d o w ó d z t w e m „ G ro ź n e g o " 17 D y.ł w 1’c l s c e c z a s . 257

c a c h , a l e n i e m ó g ł w y t r z y m a ć te m p a . P o z o s t a w i ł r a n ­
k ó ł p r z y c z ó łk a . Z a t r z e s z c z a ły s e r i e j e d n a z a d r u g ą O d­
n e g o w O c h o t n ic y n a lo s s z c z ę ś c ia . W k il k a n a ś c i e m in u t
p o w ie d z ie li o g n ie m . U c ie k a li w c ie m n o ś c i, każdy na
p o te m z a b r a li g o p r a c o w n ic y U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a . w ł a s n ą r ę k ę . R a n n y „ W ilc z u r ” z a s z y ł s i ę w w i k l i n i e n a d
P o d w u d n ia c h z m a r ł w s z p it a lu .
s a m ą w o d ą . Z n a le z io n o g o d o p ie r o n a d r a n e m i z a b r a n o
P o n o w n i e r o z b ic i, p o z o s t a li w la s a c h , k r y j ą c s i ę m a ­
d o N o w e g o T argu.
ł y m i g r u p a m i p o o p u s t o s z a ły c h b a c ó w k a c h . C h o c ia ż z i ­
P o te j w a l c e n ie f o r t u n n i m ś c i c i e l e z a w r ó c ili n a T u r ­
m a , g łę b o k i e ś n i e g i i m r ó z n i c s p r z y j a ł y im , „ S r e b r n y ” ,
b a c z i , j a k z w y k l e , o d c z e k iw a li k ilk a d n i. „ S r e b r n y ” n ie
„ O r lik ” , „ S z a t a n " i „ K a n c ia r z ” d o k o n a li w ypadu do r e z y g n o w a ł je d n a k z z a m ie r z o n y c h n a p a d ó w . O b ra b o ­
K r o ś c ie n k a , g d z i e z a s t r z e li li J a n a H u r k a łę , k t ó r y , u j a w ­
w a n o k o le j n o s k l e p G S w K r o ś c ie n k u i S k o m i e l n e j B ia ­
n i o n y w 1 9 4 7 r o k u , o d m ó w i ł u d z ia łu w d a ls z e j d z ia ł a l­ łe j . P o p ę d z i ł t e ż d o L u b n ia i o t o c z y ł d o m J ó z e f a S p y r k i.
n o ś c i p o d z ie m n e j . S z u k a ł n a j m ło d s z e g o s y n a g o s p o d a r z a , ż e b y r o z p r a w ić
D o p ie r o w io s n a , z p o c z ą t k ie m k w ie t n i a , z w o ła ł s i ę 7. n im z a lu t o w ą p o r a ż k ę . P r z e z o r n y c h ło p i e c u k r y ł
„ S r e b r n y ” c a ły o d d z ia ł n a T u rb a cz. O k r z y k n ię ty do­ s i ę j e d n a k p o z a d o m e m . S z c z ę ś l i w y m z b ie g i e m o k o li c z ­
w ó d c ą , z a p la n o w a ł r o b o t ę n a n a j b l iż s z y o k r e s : z a o p a ­ n o śc i n ie b y ło te ż o j c a i sta r sz e g o b r a ta . „ S r e b r n y ”
t r z e n i e w p i e n i ą d z e i z e m s t a z a „ M ś c ic ie la ” n a S p y r c e
c h w y c i ł a u t o m a t z a l u f ę i c a łą s w ą w ś c i e k ł o ś ć w y ł a d o ­
z L u b n ia . w a ł n a sk u lo n e j i p r z e r a ż o n e j m a t c e c h ło p a k a . K a z a ł
W y r u s z y li n o c ą z T u r b a c z a w s t r o n ę O str o w sk a . D ro ­ n a s t ę p n ie w y p r o w a d z i ć z o b o r y b y d ło , u p c h a ł d o w o r ­
g a w io d ła p r z e z m o s t n a D u n a jc u , m i e j s c e c z ę s t y c h z a ­ k ó w g a r d e r o b ę i z a w r ó c ił k u T u r b a c z o w i. K r o w y s p r z e ­
sad zek o r g a n iz o w a n y c h p rzez U rząd B e z p ie c z e ń s t w a d a ł p o t e m w N o w y m T a r g u m e l in i a r z z O s t r o w s k a , g a r ­
i K B W . L e ż e li p r z e z t r z y g o d z in y n ie r u c h o m o w ś r ó d d e r o b ę n a t o m ia s t r o z d z ie lo n o m i ę d z y s ie b ie .
n i e w y s o k i c h k r z e w ó w , z u w a g ą o b s e r w u j ą c le d w o w i ­
W k w ie tn iu w z b o g a c ili s i ę „ W ia r u s y ” o d o ś ć w y ­
d o c z n e w c i e m n o ś c i p r z ę s ł a m o s t u , p o d k t ó r y m s z u m ia ła
m y ś l n e n a r z ę d z ie t o r t u r . B y ła t o s p e c j a ln a p ie c z ą t k a
m o n o t o n n ie r z e k a . z ig i e ł g r a m o f o n o w y c h , k t ó r e u ło ż o n e w l i t e r y P P R w t o ­
— I d z ie m y — z d e c y d o w a ł „ S r e b r n y ” . p io n o w o ło w ia n ą t a b l ic z k ę . P om ysł poddał je s z c z e
„ L o ś ” , „ T y g r y s ” i „ S z a t a n ” z a t r z y m a li s i ę n a u b e z ­
„ M ś c ic ie l" , a l e d łu g o n i e u m ia n o s o b i e z t y m p o r a d z ić
p ie c z e n i u . P o z o s t a l i, z e „ S r e b r n y m " n a c z e l e , z a u t o m a ­ i d o p ie r o t e r a z u d a ło s i ę „ K a n c i a r z o w i” z m a jstr o w a ć
ta m i g o to w y m i do s t r z a łu p r z e c h o d z il i z n a j w ię k s z ą p r z y r z ą d . P i e c z ą t k a s ł u ż y ł a „ W ia r u s o m ” d o o d c is k a n ia
o s t r o ż n o ś c ią n a d r u g ą s t r o n ę . B y l i j u ż p r z y k o ń c u m o s t u
na c z o le c z ło n k o m pai*tii lite r PPR. I g ły zanurzano
i „ H a r n a ś” u s p o k o jo n y p r z e w ie s ił a u to m a t p r z e z p le ­
w t u s z u , a p o t e m w b i j a n o p ie c z ę ć a ż d o k o ś c i.
c y , g d y d o b ie g ł y g o s ł o w a : „ J e s z c z e n i e ! ” Z a t r z y m a ł s ię , L a te m 1 9 4 8 r o k u o d d z ia ł „ W ia r u s ó w ” r o z p a d ł s i ę n a
s ł u c h a ł c h w ilę , a l e c is z a p a n o w a ła n a d a l. d w i e k il k u o s o b o w e g r u p y . J e d n ą g r u p ą w d a ls z y m c i ą ­
P r z e s ł y s z a łe m s i ę — p o m y ś l a ł i r u s z y ł s z y b c i e j , ż e ­ g u d o w o d z i ł „ S r e b r n y ” , n a d g r u p ą d r u g ą n a t o m ia s t d o ­
b y d o g o n ić „ S r e b r n e g o ” . w ó d z t w o o b j ą ł K a j e t a n S a m b o r s k i — „ T e ś c io w a " , p r z y j ­
S c h o d z ił j u ż z m o s t u , g d y r o z is k r z y ło s i ę n a g l e w o ­ m u j ą c d la o d r ó ż n ie n i a n a z w ę — O d d z ia ł P a r t y z a n c k i

258 259

„ Z o r z a " . O b y d w ie g r u p y n ic r ó ż n ił y s i ę j e d n a k w n i­
c z y m . W d a ls z y m c ią g u g r a s o w a ł y w N o w o t a r s z c z y ¿ n ie .
Z a k r e s d z ia ła n ia b y ł t e n s a m , c o d a w n i e j . J e d y n a n o ­
w o ś ć to z w i ę k s z o n a i l o ś ć n a p a d ó w , g d y ż k a ż d y z n ic h
d z ia ła ł t e r a z n a w ł a s n y r a c h u n e k . W c ią g u t y l k o tr z e c h
m i e s i ę c y , t o j e s t o d m a j a d o li p c a 1 9 4 8 r o k u , o b ie g r u p y
d o k o n a ły b lis k o t r z y d z i e s t u n a p a d ó w r a b u n k o w y c h n a
g m i n n e s p ó ł d z ie l n ie i o s o b y p r y w a t n e .
W p o ło w ie s i e r p n ia , m e l in u j ą c w R a b ce, o tr z y m a ł
„ T e ś c io w a ” w ia d o m o ś ć , ż e w ł a ś c i c i e l m i e j s c o w e j r z e ź n i,
o b . L u b a. p r a w ie c o d z ie n n ie w y je ż d ż a w ła s n y m s a m o ­
ch od em d o J a b ło n k i p o t o w a r . O ś w i c i e w y r u s z y l i n a
d rogę. Z a t r z y m y w a li każdy p r z e je ż d ż a ją c y sa m o ch ó d ,
le g i t y m o w a li j a d ą c y c h , a l e L u b y n i e b y ł o . W s z y s t k ie
— M a ch y b a d o ść — p o w ie d z ia ł w r e s z c ie „ O r lik ” .
W y s z l i, z o s t a w i a j ą c n a p o d ło d z e z b it ą k o b ie t ę , o d ­
p r o w a d z a n i p r z e r a ż o n y m w z r o k ie m d z ie c i.
K i l k a s e t m e t r ó w d a le j b y ł a s z k o lą . „ T e ś c io w a ” z a ­
t r z y m a ł s ię .
— W e jd z ie m y ? — w s k a z a ł g ło w ą b u d y n e k . — K ie ­
r o w n ik p a r t y j n ia k , w e ź m i e m y c o z u b r a n ia . M o ż e i ja k i
g r o s z b ę d z ie .
Z g o d z ili s ię . K i e r o w n i k a j e d n a k n i e z a s t a li. Ż o n a .
w i d z ą c w o j s k o w y c h , w y j a ś n i ła :
— M ą ż p o s z e d ł o d p r o w a d z ić k o m e n d a n t a p o s t e r u n ­
k u z T y lm a n o w e j .
P o s z li w s k a z a n ą d r o g ą , t r z y m a j ą c b r o ń w p o g o t o w iu ,
a l e g o ś c i n i e c b y ł p u s t y . O p u s z c z a li j u ż z a b u d o w a n ia , g d y

za tr z y m a n e sa m o ch o d y s ta ły c a ły czas na s z o s ie , id ą c y przodem „ T e ś c io w a ” z a tr z y m a ł s ię n a g le . K t o ś

a „ G r y f ” p iln o w a ł, a b y n ik t z p a s a ż e r ó w n i e u c ie k ł i n ie p r z y ś w i e c i ł m u w o c z y la t a r k ą i k r z y k n ą ł:
d a l z n a ć n a M O . O k o ło d z ie w ią t e j r a n o , k ie d y b e z c e l o ­ — R ęce do góry!
w y m s t a w a ł o s i ę d a ls z e c z e k a n ie , z a b r a li j e d e n z s a m o ­ P ie r w s z y m o d r u c h e m „ T e ś c io w e j ” b y ł o n a c iś n ię c i e

c h o d ó w i u d a li s i ę p o d b u d y n e k G S w S k o m i e ln e j B ia ­ s p u s t u a u t o m a t u . L a ta r k a z g a s ła . Z b o k u s t r z e l a ł z p e ­
ł e j , s k ą d z a b r a li t o w a r w a r t o ś c i k il k u d z i e s i ę c i u t y s i ę c y p e s z y „ G r y f ” . P o d e s z li o s t r o ż n ie , p o ś w i e c i l i la t a r k a m i

z ło t y c h . N a p o b o c z u le ż a ł z a b i t y m i li c j a n t , a l e n i e t e n p o s z u k i­

D w a t y g o d n i e p ó ź n ie j , p r z e c h o d z ą c p r z e z O c h o t n ic ę , w a n y . Z a b r a li z a b it e m u b e r g m a n a z z a p a s o w y m m a g a ­
z y n k ie m , r a p o r t ó w k ę z n o t a t k a m i, a „ O r lik ś c ią g n ą !
p r z y p o m n ia ł s o b i e „ T e ś c io w a ” , ż e w p o b li ż u j e s t d o m ,
o b o k k t ó r e g o z ło ż o n o k i e d y ś „ C z a r n e g o ” , g d y u c ie k a li m u z n ó g ż ó łt e p ó łb u t y . M u n d u r u n ie b r a li. B y ł p o s t r z e ­

p o r o z b ic iu b u n k r a . W e s z li d o ś r o d k a . Z a s t a li s a m ą k o ­ la n y ja k :.<!•>. „ T e ś c io w a ” w y p is a ł n a o p ie c z ę t o w a n e j
b ie t ę . K ilk o r o m a ł y c h d z ie c i k r y ło s i ę p o k ą ta c h . k a r t o - w y r o k ś m ie r c i i p r z y p ią ł d o b l u z y z a b it e g o .
— T o w y w y s ł a l i ś c i e d z ie c i n a m i l i c j ę , g d y p rzy­ T e j n o c y n i c s z u k a l i j u ż d a ls z y c h o b i e k t ó w n a p a d u .

s z e d ł tu d o w a s r a n n y p a r ty z a n t? — z a p y t a ł „ T e ś c io ­ P r z e le ż e l i p a r ę d n i w m e l in a c h i d o p ie r o 2 2 w r z e ś n ia

w a ”. p ó ź n y m w ie c z o r e m p o s z l i cło Ł ą c k a . „ G r y f ” , k t ó r y m i e ­
— P a i .i e , j a t u n i e w id z ia ł a m r a n n e g o p a r t y z a n t a ! — s z k a ł ta m w c z a s i e o k u p a c j i i z n a ł w i e l u m ie s z k a ń c ó w ,
p r o w a d z ił w p r o s t d o d o m u k i e r o w n i k a s k l e p u G S , B a ­
z a s z lo c h a ła k o b ie t a .
— L a ć , c h ło p a k i! z ia k a . A le p i e n i ę d z y i t u n i e b y ło . K a s a s k l e p o w a b y ł a

B i l i b a t e m . K o b i e t a k r z y c z a ła z b ó lu , w y r y w a ł a s ię , te g o d n ia p u sta . W y c o fa ć s ię ? O d ejść? — R z a d k i to

a le n a p a s t n ik t r z y m a ł m o c n o . u n i c h z w y c z a j . „ T e ś c io w a ” b y ł p r a k t y c z n y .

2-30
 — K ie d y d o w o z i s ię to w a r ? — r z u c i ł B a z ia k o w i j e d e n p r z e z d r u g ie g o , s p y c h a j ą c lu f a m i a u t o m a t ó w k i e ­
k r ó t k i e p y t a n ie . r o w c ę i k a s j e r a n a s k r a j d r o g i.
— C o d z ie n n ie . „ G r y f ” w s p i ą ł s i ę p o k o le i z a j r z a ł p o d p la n d e k ę .
— C o t y n a to , „ G r y f ? C z e k a m y ? R z u c iło n im n a g l e d o t y ł u , j a k b y s a m e g o d ia b ł a z o b a ­
— N o p e w n ie . c z y ł.
O s o b iś c i e p o s p r a w d z a ł t e r a z „ T e ś c i o w a ” , c z y w s z y s c y ‘— M ilic j a ! — w r z a s n ą ł p r z e r a ź liw ie .
d o m o w n ic y s ą n a m ie js c u , z a m k n ą ł p o te m d r z w i i z a p o ­ P r z y lg n ą ł n a m o m e n t d o o p o n y . Z g r z y t n ę ła n a c ią ­
w ie d z ia ł , ż e n ik o m u pod żadnym pozorem n i e w o ln o g a n a s p r ę ż y n a p e p e s z y , a l e z a u t a n i e s t r z e la n o . „ O r l i k '
w c i ą g u n o c y w y c h o d z ić . i „ T e ś c io w a ” p o d b ie g l i z p a lc a m i n a s p u s t a c h a u t o m a ­
— T r z e c h ś p i, j e d e n c z u w a . Z m ia n a c o d w i e g o d z i ­ tó w .
ny — r o z k a z a ł n a s tę p n ie s w o im i p ie r w s z y u ło ż y ł s ię — M ilic j a w y c h o d z ić ... N ic w a m n i e b ę d z ie .
n a p o d ło d z e w p u s t e j iz b ie . P a t r z y l i s t ę ż a ł y m z n a p ię c i a w z r o k ie m w n ie r u c h o ­
W s t a li o s z ó s t e j r a n o . Z b u d z il i ż o n ę B a z ia k a i k a z a li m o z w is a j ą c ą z t y l u a u t a p la n d e k ę . D r g n ę ła n a g l e i j a ­
s o b i e p o d a ć ś n i a d a n ie , k t ó r e z a p il i w ó d k ą . N a d a l n i k o ­ k a ś d ło ń o d r z u c ił a j ą w y s o k o .
g o n i e w y p u s z c z a li z d o m u . O s i ó d m e j p r z y s z e d ł p o c o ś — C z t e r e c h — p r z e l i c z y ł s z y b k o „ T e ś c io w a ” .
d o B a z ia k a s ą s ia d G ib a . I j e m u n i e w o l n o b y ł o j u ż t e r a z J e d e n m i l i c j a n t w y c h y l i ł s i ę i z a w i s ł n a u ła m e k s e ­
w y j ś ć . Z o b a c z y ł z n a j o m k a „ G r y f ” . P o d s z e d ł. kundy u c z e p io n y p la t f o r m y . O bok sc h o d z ił d r u g i.
— P a n i e G ib a , p o z n a j e m n i e p a n ? „ G r y f ” p o r u s z y ł s i ę n ie s p o k o j n ie , o w ł a d n ę ł a n i m s t r a s z ­
— U w ażam pana — od p a rł sta ry k w a śn o i o d szed ł l i w a n i e n a w i ś ć d o t y c h lu d z i w m u n d u r a c h M O . N ie
w o l n o w k ą t iz b y . W y tr z y m a ł. S z a r p n ą ł z w ś c i e k ł o ś c i ą s p u s t i b i ł w z a p a ­
„ T e ś c io w a ” s p o j r z a ł n a z e g a r e k . D o c h o d z iła s i ó d m a m i ę t a n i u p o m i li c j a n t a c h i p o s a m o c h o d z ie . P o c is k i g r z e ­
t r z y d z ie ś c i. c h o t a ł y , d z iu r a w ią c z a k u r z o n e d e s k i p la t f o r m y , d z w o n iły
— Id ź , „ G r y f ” . J a k z a u w a ż y s z , ż e j a d ą , z a w o ła j . p o m e t a lo w y c h o k u c ia c h . O b a j m i lic j a n c i r u n ę l i b e z ­
„ G r y f” w y s z e d ł i w o d le g ł o ś c i t r z y d z i e s t u m e t r ó w w ł a d n i e n a z ie m ię . T r z e c i, k o r z y s t a j ą c z z a m ie s z a n ia ,
o d d o m u p o ło ż y ł s i ę w r o w ie . W id z i e li g o z o k n a . P o p r z e c is n ą ł s ię p r z e z w ą s k ą s z p a r ę m ię d z y b o c z n ą b u r tą
d z i e s i ę c i u m i n u t a c h g w i z d n ą ł g ło ś n o . „ T e ś c io w a ” , „ O r ­ s a m o c h o d u a p la n d e k ą i p o g n a ł w p o le . Z a u w a ż y ł g o
l i k ” i „ K a n c ia r z ” w y b i e g l i i w p a d li w r ó w p o d r u g ie j „ T e ś c io w a ”.
s t r o n i e d r o g i. O d ś r o d k a w s i n a d j e ż d ż a ł o c ię ż a r o w e a u l o — M il ic j a n t u c ie k a ! — k r z y k n ą ł d o „ G r y f a ” .
G m in n e j S p ó łd z i e ln i . U n i e ś l i w g ó r ę r ę c e , a l e k ie r o w c a T e n o d w r ó c ił s i ę b ł y s k a w i c z n i e , w z i ą ł g o n a m u s z k ę
n i e z w a ln ia ł . „ G r y f ” w y s k o c z y ł n a ś r o d e k s z o s y . i s t r z e l i ł . M il ic j a n t u p a d ł. „ G r y f ” p a t r z y ł c h w i l ę , c z y
— S ta ć ! — k r z y k n ą ł, m i e r z ą c z p ep eszy w szo­ n i e p o d n ie s ie s ię . a l e s t r z a ł b y ł c e ln y .
fe r k ę . — G d z i e c z w a r t y ? — z a p y t a ł „ O r lik ” .
Z a p is z c z a ł y h a m u lc e i a u to , r y j ą c k o la m i, s t a n ę ło . S p o j r z a ł p o d a u t o . J e s t . P o d r u g ie j s t r o n i e a u t a w i­
— W y s ia d a ć ! ... S z y b k o ... R ę c e d o g ó r y ! — k r z y c z e li d a ć b y ło w y g la n s o w a n e c h o le w y . U ś m ie c h n ą ł s ię z ja d ­

263
262
l i w i e i w y p a l i ł z a u t o m a t u . M il ic j a n t , j ę c z ą c z b ó lu , o s u -
n ą ł s ię n a d ro g ę. P o d sz e d ł d o m e g o „ G r y f”, tr zy m a ją c
n ie d b a l e w o p u s z c z o n e j r ę c e a u t o m a t . P r z y s t a w i ł m u l u ­
f ę d o s a m e j g ł o w y i p o b a w iw s z y s i ę c h w i l ę p r z e r a ż e ­
n ie m r a n n e g o , r o z w a lił m u w k o ń c u c z a s z k ę s t r z e la j ą c
k il k a r a z y .
— Z r e w i d o w a ć ic h i w z ią ć , c o s i ę d a — rozkazał
„ T e ś c io w a ” .
P o s z e d ł „ G r y f” w p o le , d o te g o , k tó r y p r ó b o w a ł p o ­
p r z e d n io u c ie k a ć . M iP c j a n t ż y ł j e s z c z e , h a r c z a ł n i e p r z y ­
t o m n y . H u k n ą ł p o j e d y n c z y s t r z a ł. .G r y f ” o d p ią ł n a s t ę p ­
n i e z r ę k i t r u p a z e g a r e k i w y j ą ł z k ie s z e n i d o k u m e n t y .
Z a b r a ł t e ż sk ó r z a n ą r a p o r tó w k ę , w k tó r e j o b o k n o ta te k
b y ł o k ilk a k r o m e k c h le b a z w ę d l i n ą z a w i n i ę t y c h w b ia ł y
p a p ie r . P r ó b o w a ł ś c i ą g n ą ć m u b u t y , a l e s a m n i e m ó g ł
p o r a d z ić . Z a w o ł a ł p r a c u j ą c e g o w p o l u c h ło p a i k a z a ł m u
t r z y m a ć z a b it e g o , a s a m z d z ie r a ł z n ó g c h o l e w y . D o k u ­
m e n t y o d d a ł d o w ó d c y . O z e g a r k u n i e w s p o m n ia ł.
Po o g r a b ie n i u m i li c j a n t ó w „ T e ś c io w a ” o d e b r a ł o d
k a s j e r a o s i e m d z ie s ią t t y s i ę c y z ło t y c h , w y s t a w i a j ą c p o ­
k w i t o w a n i e z p i e c z ę c i ą „ R O A K ” i w ł a s n y m p o d p is e m .
Z g in ę l i w 'ó w c z a s m i li c j a n c i: A n t o n i D r o ż d ż , L e o n J a ­
n a s, C z e s ła w W il k i Józef K m ie c ik . W s z y s c y c z te r e j
j e c h a l i b e z b r o n i n a o d p r a w ę z w o ła n ą w K o m e n d z ie P o ­
w i a t o w e j M O wr N o w 'y m S ą c z u .
W c h w i l ę p o t y m b e s t ia ls k im m o r d e r s t w i e n a d j e c h a ­
ł o a u t o c ię ż a r o w e z N o w e g o S ą c z a . Z a t r z y m a li j e i k a ­
z a li s i ę w ie ź ć p e łn y m g a z e m d o J a z o w s k a p o d s k le p G S ,
w k t ó r y m z r a b o w a li d w a n a ś c ie t y s i ę c y z ł o t y c h i p a p ie ­
ro sy .
O b a w ia j ą c s i ę p o ś c ig u , r u s z y l i t e r a z s p i e s z n i e w l a ­
s y o b id z k i e . B y ł o p o łu d n i e , g ł ó d d o s k w ie r a ł im coraz
b a r d z ie j , s z l i j e d n a k w y t r w a l e , ż e b y j a k n a j s z y b c ie j z n a ­
l e ź ć s i ę m o ż l i w i e d a le k o o d o s i e d li lu d z k i c h . P o g o d z i­
204
n ie , z z ia j a n i i m o k r z y o d p o t u r z u c ili s i ę w c h ło d n ą t r a ­
w ę . N a t y c h m i a s t t e ż o t w o r z y ł „ G r y f ” z a b r a n e m ilic j a n ­
to m r a p o r t ó w k i i w y j ą ł k a n a p k i. B y ł y a k u r a t c z te r y .
J e d li ł a p c z y w i e , p o p ij a j ą c k a ż d y k ę s w ó d k ą . M ie j s c e
p o s t o j u o k a z a ło s i ę j e d n a k m a ło b e z p ie c z n e . N ie w i e ­
d z ie l i, ż e d o s ł o w n i e k il k a n a ś c i e m i n u t p o ic h w y j ś c i u
z J a z o w s k a p r z y b y ł a t a m g r u p a p r a c o w n ik ó w ' U B . M O
i K B W i t e r a z ś c i g a ic h ś w i e ż y m ś la d e m . „ T e ś c io w a ”
p ie r w s z y z w ie tr z y ł n ie b e z p ie c z e ń s t w 'o . G dy w o js k o w a
d o m y k a l i k o c io ł, c z o łg a j ą c s i ę c ic h o w śró d w y s o k ic h
tr a w , p o d e r w a ł s w o ic h lu d z i.
R u s z y li n a lo b n a s z y j ę s z e r o k im p ó łk o le m , s z u k a j ą c
w y j ś c i a . „ G r y f " z r z u c ił z s i e b i e r a p o r t ó w k i, t o s a m o z r o ­
b i ł „ K a n c ia r z ” z p le c a k i e m , w k t ó r y m p r z e z c a ły c z a s
d ź w ń g a ł b u t y p o z a m o r d o w a n y c h m i li c j a n t a c h . L a s tr z ą s ł
s i ę o d w y s t r z a ł ó w . Z n a le ź l i w r e s z c i e m i e j s c e , g d z i e n ie
s t r z e la n o .
U c ie c z k a t r w a ł a d o w d e c z o r a . P r z e s i e d z ie li w g ó r a c h
dw a dni i gdy u s p o k o i ło s i ę tr o c h ę , z e s z l i d o m e l i n y
w C habów ce.
K a ż d y z n i c h z d a w a ł s o b i e s p r a w ę , ż c te r a z , p o t y l u
n a p a d a c h , k t ó r y c h d o p u ś c i li s i ę w o s t a t n i m o k r e s ie , b ę ­
d z ie im s z ł o c o r a z g o r z e j . T r u d n o ś c i w d u ż y m s t o p n iu
p o t ę g o w a ł j e s z c z e b r a k o d p o w ie d n ic h b u n k r ó w . T e b o ­
w ie m , k tó r e z b u d o w a n e b y ły je s z c z e za c z a só w „O g­
n ia ” i p ó ź n ie j , g d y d o w o d z ił j u ż „ M ś c ic ie l” — r o z b iło
w o j s k o . C o r a z d o k u c z li w i e j d a w a ła t e ż z n a ć o s o b i e j e ­
s i e ń . „ T e ś c io w a ” b y ł n ie s p o k o j n y . P o n i e w a ż z a c z ą ł o b a -
w l a ć s i ę o s w ó j d a l s z y lo s . P r z y p o m n i a ł s o b ie , ż e m ia ł
k i e d y ś w o k o li c a c h B i e l s k a z n a j o m y c h . S łu s z n i e u z n a ł,
ż e t a k a n a g ł a z m i a n a t e r e n u i c h w d lo w e w y c i s z e n i e d z ia ­
ł a l n o ś c i b ę d z i e d la n i c h n i e z w y k l e k o r z y s t n e . P r o j e k t
s p o d o b a ł s i ę w s z y s t k i m , a s z c z e g ó l n ie „ G r y f o w i ” , k t ó r y ,
j a k d o tą d , p o z a P o d h a le m n i e w i e l e w id z ia ł.
265
 Z c z t e r n a s t e g o n a p ię t n a s t e g o p a ź d z ie r n i k a n i e s p a li W p o b liż u s t a li j u ż „ G r y f ” i „ K a n c ia r z " , ś c is k a j ą c
c a łą n o c . S p r a w d z a li, o l i w i l i , o w i j a l i w s t a r e s z m a t y p e ­ w k ie s z e n ia c h p is t o le t y .
p esze, erk aem y i g r a n a ty , a p o te m c i c h o z a k o p a li to — C o p a n w ie z ie ?
w s z y s t k o w s ą s ie k u p o d s ło m ą . N a w e t m e l in i a r z K o ś c i e l ­ — B ie liz n ę .
n i a k n i e o r ie n t o w a ł s i ę d o k ła d n ie , g d z i e s c h o w a li b r o ń , —- P r o s z ę o t w o r z y ć .
b o k a z a li m u iś ć z a r a z z w ie c z o r a . „ O r lik ” s i ę g n ą ł n a p ó łk ę , z d j ą ł w a liz k ę i p o ło ż y ł ją
B y ła je s z c z e n o c, g d y u b r a n i z m ie j s k a , u z b r o j e n i n a ła w c e . T r z a s n ą ł c ic h o z a m e k i w i e c z k o o d s k o c z y ł o d o
ty lk o w b r o ń k r ó t k ą , u d a li s i ę n a d w o r z e c k o le j o w y g ó r y . M ilic j a n t b ły s n ą ł la t a r k ą . N a s a m y m w ie r z c h u , p o ­
w C h a b ó w c e . „ O r lik ” i „ K a n c ia r z ” n i e ś l i z e s o b ą d w ie ł y s k u j ą c m e t a lic z n ie , le ż a ł y c z t e r y g r a n a t y . „ O r lik ” n ie
n i e w i e l k i e w a l i z k i z z a p a s o w ą b ie l iz n ą , p o d k tó r ą s c h o ­ p r z y p u s z c z a ł, ż e w c z a s ie g d y n ió s ł w a liz k ę n a d w o rzec,
w a li p o k ilk a g r a n a t ó w . T a k n a w s z e lk i w y p a d e k , j a k b y w s z y s t k o s i ę w n ie j p o m i e s z a ło i g r a n a t y w y p l ą t a ł y s i ę
s i ę t r a f iło c o d o r o b o t y . S t a li c h w i l ę n a s t a c j i, z d a la o d z b ie liz n y .
j a s n o o ś w i e t l o n e j p o c z e k a ln i , w k t ó r e j p a r ę o s ó b d r z e m a ­ — R ęce do góry! — k r z y k n ą ł m i li c j a n t , ś c ią g a j ą c
ł o n a ła w k a c h . M ó w ili d o s i e b i e s z e p t e m , r o z g lą d a j ą c s ię p o ś p i e s z n ie a u t o m a t z p le c ó w . N i e z d ą ż y ł. „ K a n c ia r z ”
n i e s p o k o j n i e p o p e r o n ie . B y l i n i e c o z d e n e r w o w a n i , b o b y ł s z y b s z y . W y p a li ł mu p ro sto w p ie r ś k il k a razy.
p o c ią g s p ó ź n i a ł s i ę , a l e w k o ń c u d o c z e k a li s ię . W t y m s a m y m m o m e n c ie „ G r y f ” t r z e m a s t r z a ła m i z T T
— D o p ie r w s z e g o — z d e c y d o w a ł „ T e ś c io w a ” . J e d e n p o w a l i ł s o k i s lę .
z a d r u g im w s k o c z y li s z y b k o d o n i e o ś w i e t l o n e g o w a g o ­ N i e b y ł o n a c o c z e k a ć , t y m b a r d z ie j ż e w w a g o n i e
n u . W a liz k i u l o k o w a l i n a p ó lk a c h , k a ż d ą o s o b n o , s a m i p o w s t a ł o s t r a s z l i w e z a m ie s z a n ie . L u d z i e s i e d z ą c y d a le j
z a ś r o z s ie d li s i ę w r ó ż n y c h m ie j s c a c h . N i e m ó w i l i d o w y b i j a l i s z y b y i u c ie k a l i w p o p ło c h u . W y p a d li n a p e ­
s i e b ie , żeby n ie zw racać n ic z y je j u w a g i. „ T e ś c io w a ” ron.
s i e d z i a ł j a k i ś c z a s n ie r u c h o m o , p a t r z ą c w c i e m n e o k n o ,
W a d o w ic e — m i g n ą ł „ G r y f o w i ” n a p is .
p o c ią g w l ó k ł s i ę n ie m r a w o , s t u k a j ą c r y t m i c z n i e n a z łą ­
D o B ie l s k a r u s z y l i te r a z p ie c h o t ą , z o s t a w i a j ą c z a s o ­
czach szy n . M u s ia ł za sn ą ć, bo poderw ał g o d o p ie r o
b ą t r z e c h z a b it y c h : m i li c j a n t a M a r ia n a S k o c z k a i d w ó c h
b la s k la t a r k i i r u c h w p r z e d z ia le . P o c ią g s t a ł. M ię d z y
p a s a ż e r ó w : J a n a T a r g o s z a i T e o f i l a S z y n ik a . C ię ż k o r a n ­
ła w k a m i d o jr z a ł m i li c j a n t a , a t u ż z a n im f u n k c j o n a r iu ­
n e g o s o k i s t ę p r z e w ie z i o n o d o s z p ita la .
sza SO K .
N a n o w e j m e l i n i e b y l i t y l k o d w a d n i. C z u li s i ę t u
— C z y j a to w a liz k a ? — r z u c i! k r ó t k i e p y t a n i e m i­
ź le . N i e clla n i c h b y ł o m ia s t o . C z y m p r ę d z e j w i ę c w r ó ­
lic j a n t .
c i l i w G o r c e . T u n o w a n ie s p o d z ia n k a — m e l in a w C h a ­
N i k t s i ę n i e o d e z w a ł.
b ó w c e r o z b it a , m e l i n i a r z a r e s z t o w a n y , b r o ń z a b r a n a .
— K to j e s t w ła ś c ic ie le m te j w a liz k i? — p o w tó r z y ł
p y t a n i e p o d n ie s io n y m g ł o s e m . Z k o ń c a p r z e d z ia ł u w s t a ł — W g ó r y ! — r z u c a n o w y r o z k a z „ T e ś c io w a ” .
„ O r lik ” . Z now u p n ą s ię po zboczach T urbacza. Po dw óch
— T o m o j a w a liz k a — p o w ie d z ia ł g ło ś n o . d n ia c h n a p o t k a li n a S t a r y c h W ie r c h a c h d r u g ą g r u p ę .

266
 — G d z ie „ S r e b r n y ” ? — p y ta „ T e ś c io w a ” r a n n e g o n a ś ” s ia d a j ą c . W id a ć b y ło , ż e o ś w ia d c z e n i e „ T e ś c io w e j ”
w n o g ę „ H a r n a s ia ” . w y w a r ł o n a n im o g r o m n e w r a ż e n ie . — Z w r ó c is z n a m
— N ie ż y je . O t o c z y li nas w nocy w C habów ce. p o t e m w d o la r a c h - d o d a ł i z a ś m ia ł s i ę n ie s z c z e r z e .
„ S r e b r n y ” m ia ł s i ę ta n i s p o t k a ć z e s w o j ą ż o n ą , a le n ie „ T e ś c io w a ” p o ł o ż y ł s i ę n a t r a w i e z r ę k a m i p o d g ł o ­
p r z y s z ła . P iliś m y p o te m u je d n e g o s z e w c a . B y liś m y ju ż w ą . N ie p o d e j m o w a ł d y s k u s j i. „ H a r n a ś ” b y ł p o d n ie c o n y .
p o d w ó c h lit r a c h i m i e l i ś m y iś ć s p a ć , j a k U B z a c z ę ł o b ić Z n o w u z a c z ą ł.
w o k n a . P ie r w s z y w y s k o c z y ł „ S r e b r n y ” i z o s ta ł z a r a z — M a m y t r o c h ę p i e n i ę d z y — p o w ie d z ia ł i z a w i e s i ł
z a o k n e m . A j a . j a k w id z is z , d o s t a łe m d w a r a z y . „ S z a ­ n a c h w i l ę g ło s , c z e k a j ą c n a r e a k c j ę „ T e ś c io w e j " , a l e t e n
t a n ” n ió s ł m n i e p o t e m n a p le c a c h , a ż d o S ło n e g o . a n i d r g n ą ł. — B y ł a r o b o t a — c i ą g n ą ł d a le j — a t y d z i e ń
— K to j e s t d o w ó d c ą ? t e m u tr a fił s ię n a m t u t a k i j e d e n z L o d z i. M ó w ił, ż e
— A c o , c h c i e l i b y ś c i e p r z y s t a ć ? — „ H a r n a ś ” u n ió s ł je st dow ód cą gru p y i m a p s e u d o n im „ C z a r n y O r z e ł” .
s i ę le k k o n a ło k c iu i p o p a t r z y ł b y s t r o w o c z y „ T e ś c io ­ Z g a d n ij, i l e m ia ł p r z y s o b ie ?
w e j”.
— C zego?
— M ó w o t w a r c ie . K i o d o w o d z i? — P ie n i ę d z y .
— J a — o d p a r ł „ H a r n a ś ” i le d w o w id o c z n y u ś m ie ­ — B o j a w ie m ... — z a s t a n a w i a ł s i ę „ T e ś c io w a ” .
s z e k z a ig r a l n a m o m e n t n a j e g o t w a r z y . — O k r ą g lu t k o d w i e ś c i e t y s i ę c y .
„ T e ś c i o w a ” m i lc z a ł . W id a ć b y ło , ż e c o ś w a ż y , n a d — G d z ie o n j e s t ?
c z y m ś s ię z a s t a n a w i a g łę b o k o . S p o j r z a ł n a w y p o s a ż e ­ — C h o d z ił z n a m i d w a d n i, a l e „ S r e b r n y ” d o w i e ­
n i e „ H a r n a s ia ” : d w a e r k a e m y , a u t o m a t y , g r a n a t y . P o ­ d z ia ł s i ę s k ą d ś , i ż f a c e t j e s t n a s ł a n y p r z e z U B , i z a ła t ­
r ó w n a ł to z w ł a s n y m u z b r o j e n ie m . „ H a r n a ś ” c a ły c z a s w ił go.
p r z y g lą d a ł m u s i ę b a r d z o u w a ż n ie . N ie t r u d n o b y ł o m u — S p r y t n i e z r o b io n e — m r u k n ą ł „ T e ś c io w a ” .
s i ę z o r ie n t o w a ć , c o b y ł o p o w o d e m j e g o n a g łe g o p o w r o ­ N o c s p ę d z i li r a z e m w b a c ó w c e . R a n k ie m „ T e ś c io w a ” ,
t u , t y m b a r d z ie j ż e w i e d z i a ł o r o z b ic iu m e l i n y „ T e ś c io ­ „ G r y f ” , „ O r lik ” i „ K a n c ia r z ” , p o ż e g n a w s z y s i ę z „ H a r ­
w e j ” . P r z e j r z a ł g o n a w y l o t . W ie d z ia ł, c o g o g n ę b i. n a s ie m ” i je g o g ru p ą , w y r u s z y li d o K r a k o w a , a sta m tą d
— J a k ż e t a m b y ło , „ T e ś c io w a ” ? — s p y t a ł z t y m s a ­ n a Ś lą s k . Z a m e li n o w a l i s i ę w N y s i e . M e lin ia r z ż ą d a ł
m y m . t r o c h ę z ł o ś l i w y m u ś m ie s z k ie m . — M i e l i ś c i e j a k ie ś p i e n i ę d z y , z r o b ili w i ę c s k o k n a s k l e p . K i lk a n a ś c ie g o ­
k ło p o t y ? d z i n p o n a p a d z ie u c i e k i n i e r z y p r z e k r o c z y l i g r a n ic ę p o l­
— E e e , d r o b ia z g , n i e m a o c z y m m ó w ić — m a c h n ą ł s k o - c z e c h o s ło w a c k ą . W k r a ju p o zo sta ł ch o ry „ G r y f”.
t e n l e k c e w a ż ą c o r ę k ą . — M a m y w a ż n ie j s z e s p r a w y n a Z t y c h , c o p o s z li, p o w r ó c i ł t y l k o „ O r lik ” . A r e s z t o w a n y
g ło w ie . zo sta ł przez c z e c h o s ło w a c k ie w ła d z e b e z p ie c z e ń s t w a
— Skok? i p r z e k a z a n y s ą d o m p o ls k im . „ T e ś c io w a ” i „ K a n c ia r z ”
— I d z i e m y d o A u s t r i i — p o w ie d z ia ł i s p o j r z a ł z n a ­ z g in ę l i w w a lc e .
c z ą c o n a s w o ic h . W y p r a w a „ T e ś c io w e j ” z c z ę ś c i ą „ W ia r u s ó w ” z a g r a ­
— M oże p o tr z e b u je s z p ie n ię d z y ? — sp y ta ł „ I la r - n ic ę s t a n o w i ł a w p r a w d z i e d o ś ć p o w a ż n e i l o ś c i o w o o s ł a ­

288 2fi9
b i e n i e n i e d o b i t k ó w ..O g n ia ” , je d n a k , c i. c o p o z o s t a li, b y ­ c h ło p . — M ie s z k a , o , t a m . A le g o n i e m a . P o j e c h a ł d o
n a j m n ie j n i e o g r a n ic z a li s w o j e j d z ia ła ln o ś c i. P r o w a d z i li K a m ie n i c y — p o s p i e s z y ł z w y j a ś n i e n ie m .
j ą t a k s a m o j a k w t e d y , g d y b y li w d u ż e j , d a j ą c e j w i ę c e j P o s z li w e w sk azan ym k ie r u n k u . C z te r e c h s t a n ę ło
p e w n o ś c i s i e b i e g r u p ie . N a d a l ś w i e t n i e u z b r o j e n i, b y li w o k ó ł d o m u , a „ H a r n a ś”, „ G r y f” i „ P r u t” w e s z li do
p o stra ch em o k o li c y . N i e m y ś l e l i — b e z o d p o w ie d n ic h m ie s z k a n ia . Z a s t a li ż o n ę z d w o j g i e m k i l k u le t n ic h d z ie c i.
i g w a r a n t u j ą c y c h b e z p ie c z e ń s t w o p r z y g o t o w a ń — b r a ć — G d z ie m ą ż? — „ G r y f” z r ę k a m i w k ie s z e n ia c h
p n / y k ła d u z d w ó c h p o p r z e d n ic h w y p r a w z a g r a n ic z n y c h , i p e p e s z ą z a w i e s z o n ą n a s z y i c h o d z i ł w o l n o p o p o k o ju ,
k t ó r y c h ż a ło s n y f i n a ł „ H a r n a ś ” z n a ł. N ie m i e l i z r e s z t ą z a g lą d a j ą c d o w s z y s t k i c h z a k a m a r k ó w .
n a r a z ie c o d o t e g o ż a d n y c h p la n ó w . — P o szed ł do ta rta k u — p r ó b o w a ła w p r o w a d z ić
Z im ą n a p r z e ło m ie l a t 1 9 4 8 — 1 9 4 9 „ W ia r u s y ” d o k o ­ w b łą d p r z y b y ły c h , g d y ż d o m y ś la ła s i ę , k im m o g ą b y ć .
n u ją k il k u napadów na s k le p y G S , r a b u ją g o tó w k ę — A m y w ie m y , ż e j e s t w K a m ie n i c y . I n i e r a d z ę
i t o w a r y w a r t o ś c i k i l k u s e t t y s i ę c y z ł o t y c h . N a w io s n ę k ła m a ć — p o w i e d z i a ł d o b it n ie „ G r y f ” , p r z y s t a j ą c p r z e d
w r a c a t e ż d o o d d z ia ł u „ G r y f ” , a p ó ź n ie j „ H a r n a ś ” w p r o ­ z a s t r a s z o n ą k o b ie t ą .
w a d z a n o w e g o c z ło n k a , S t a n i s ł a w a J a ń c z e g o z K r o ś c i e n ­ — G d z ie b r o ń ?
k a , k tó r e m u n a d a n o p s e u d o n im „ P r u t”. U k r y w a ł s ię o n — N ie w ie m .
d o t e j p o r y s a m o t n ie p r z e z w i e l e m i e s i ę c y w o k o li c z n y c h — S z u k a ć , c h ło p a k i — r o z k a z a ł „ H a r n a ś ” .
la s a c h , b ę d ą c p o s z u k i w a n y m p r z e z o r g a n a M O z a p r z e ­ S z a r p n ą ł z a d r z w i s z a f y . Z a m k n ię t e . D o c is n ą ł k o la ­
m y t n ic tw o . Ż y w ił s ię m ię s e m s k r a d z io n y c h na h a li n e m , p o d w a ż y ł l u f ą , p u ś c i ł y . W c h w i l ę p o t e m w y c ią g n ą ł
o w i e c , m l e k ie m d o j o n y c h p o k r y j o m u k r ó w , z e r w a n y m i tr z y k a r a b in y i a m u n i c j ę . D o b r a n o s i ę j e s z c z e d o s z u f ­
nocą w o g r o d a c h s u r o w y m i j a r z y n a m i. S o l i n i e m ia ł. l a d y p r z y s t o l e . B y ł y w n ie j d o k u m e n t y p a r t y j n e i o r -
Z im ą , g d y t r u d n o b y ł o o m l e k o , g a s i ł p r a g n ie n i e w o d ą m o w s k i c . Z a b r a n o je .
z p r z e p ły w a j ą c e g o o b o k j e g o z ie m ia n k i s t r u m y k a . W y c h o d z il i j u ż , g d y „ G r y f ” z o b a c z y ł n a ś c i a n ie n i e ­
P o p r z y j ś c iu „ P r u ta " o d d z ia ł l i c z y ł z a l e d w i e s i e d m iu w ie l k i p o r tr e t p i e / y d e n l a B ie r u t a . Z e r w a ł g o .
c z ło n k ó w . B r o n i w y s t a r c z y ł o d la w s z y s t k i c h . W p o ło w ie K i o to j e . r - p m ls u n ą l g o o ś m i o l e t n i e m u s y n ­
m a j a 1 9 4 9 r o k u „ W ia r u s y ” z n a le ź li s i ę w p e łn y m s w o im kow i S w i i t a k a .
s k ł a d z i e w S z c z a w i e k o l o K a m ie n i c y w p o w i e c i e lim a ­ I 'rezydent.
n o w s k im . P r z e c h o d z ą c w ie c z o r e m p r z e z w i e ś , s p o t k a li — Z niszcz to.
p r z y p a d k o w o j e d n e g o z m ie s z k a ń c ó w . D z ie c k o p a t r z y ł o n a m a t k ę , p o t e m n a „ G r y f a " i n a ­
— K to tu je st k o m en d a n tem ORMO? — sp v la ł g l e w y b u c h n ę ło :
„ G r y f” . — N i e z a b ij a j c ie t a t u s ia .
C h o c ia ż o d d z ia łe m d o w o d z ił „ H a rn a ś”, to je d n a k — N ie z a b ij e m y , j a k s i ę w y p i s z e z O R M O . B o ja k
„ G r y f ” , p r z e w y ż s z a j ą c y g o in t e li g e n c j ą , n ie j e d n o k r o t n ie n ie . t o m y t u j e s z c z e p r z y j d z i e m y i w t e d y p o g a d a m y
n a d a w a ł t o n ic h d z ia ła n iu . in a c z e j.
— Ś w is t a k , p a n ie — o d p o w ie d z ia ł w y str a sz o n y I z n o w u k r ę t e ś c i e ż k i p o p r o w a d z iły ic h w N o w o t a r -

270 271
s k i e . Z e s z li d o O c h o t n ic y D o ln e j . „ H a r n a ś ” n i e z a p o ­
m n i a ł o k o n t r y b u c j i, j a k u n a J ó z e f a K u c a n a ł o ż y ł j e s z c z e
„ M ś c i c ie l” . Ż ą d a t e r a z p ie n i ę d z y , a l e K u c n i e p r z y g o t o ­
w a ł g o t ó w k i. W a t a ż k a z a r z ą d z a w i ę c r e w i z j ę i r a b u je ,
c o s i ę da.
P o tr z e c h d n ia c h „ T y g r y s ” p r z y n ió s ł s k ą d ś i n f o r m a ­
c ję :
— W o k o li c y j e s t d w ó c h w s p ó łp r a c o w n ik ó w U B . J e ­
d en — t o F r a n c is z e k K o w a lc z y k , z a m i e s z k a ł y w Sro­
m ow cach W yżnych, k tó r e g o p r z e z y w a ją „ B u la ” , d r u ­
gi — t o m ł o d y c h ło p a k , W ła d y s ła w M r o w ie ć z G r o n ­
k ow a.
P y t a li g o , s k ą d o t y m w ie .
— W ia d o m o ś ć j e s t p e w n a — o d p a r ł — i n i c m a s i ę
tu n a d c z y m z a s t a n a w ia ć .
— J e ż e li ta k — r z e k ł „ H a rn a ś” — to n a je d n y m P o g r z e b f u n k c jo n a r iu s z y U B i ż o łn ie r z y K B W , k t ó r z y w d n iu
4 m a j a 1946 r o k u z o s t a l i u p r o w a d z e n i w g ó ry , a n a s t ę p n i e z a ­
i d r u g im n a le ż y w y k o n a ć w y r o k ś m ie r c i.
m o r d o w a n i p r z e z j e d e n z p o d o d d z ia łó w „ O g n ia ”
Do S r o m o w ie c p o szed ł z n a ją c y K o w a lc z y k a „T y­
g r y s”, a w ra z z n im „G roźny" i „ G r y f”. P rzy p a d ek
z r z ą d z ił, ż e s p o t k a li g o w p o b liż u la s u , g d y r a z e m z r o ­
d z in ą p r a c o w a ł w p o lu .
W s z y s t k o o d b y ło s i ę ta k , j a k to n i e j e d e n r a z j u ż r o ­
b ili. O d r u g ie j w p o łu d n i e w y s k o c z y ł o z z a r o ś li d w ó c h '/. IK., / O. ( « Ci I ¿Ul* t y /‘

z a u t o m a t a m i . Z a b r a li K o w a lc z y k a cło la s u . Z a g a r n ę li v -w .y ! ^ ( k > / . . t. ■ ' (U ó . ^

t e ż j e g o r o d z in ę i p o s a d z i li o b o k . T r z y m a li i c h t a k d o i \ r . . 'To.' j

w ie c z o r a . B a li s i ę z a b ij a ć z a d n ia , b o t r u d n ie j p o t e m b y ­ • a /**-'-tcc ‘ ' ( u i / ^ f n Z c H y , C \
■ ia X v A '- r O j c ./-* .■ <• . ' L c u c f y X iy -
ł o b y u c ie k a ć .
— M ie t e k , z a c o t y m n i e c h c e s z z a b ić ? — p y t a ł K o ­ /s / ly U y d '- , " 1
w a l c z y k „ T y g r y s a ” . — W ie s z p r z e c ie , ż e b y ł e m n a j p ie r w '■ " ¿ f.K tfi J m T à c

u „ O g n ia ” , a p o t e m u k r y w a ł e m s i ę n a z a c h o d z ie . J e s z ­ ¿ U iit ic c i
c z e t y g o d n i a n i e m a , j a k w r ó c iłe m .
A „ T y g r y s” sw o je :
— D o n o s is z .
Ś c i e m n i ł o s i ę . K a z a li k o b ie t o m o d e j ś ć k il k a m e t r ó w .

272
F r a g m e n t l i s t u „ O g n ia ” d o s z e f a P U B P w N o w y m T a r g u
 P o d a li „ G r o ź n e m u ” p is t o le t . W y m i e r z y ł z e sp o k o jem
w g ł o w ę i n a c is n ą ł s p u s t . K o w a lc z y k u p a d ł. D r u g i raz
n i e b y ł o j u ż p o t r z e b y s t r z e la ć .
U c ie k a li w ś r ó d n o c y i m t y l k o z n a n y m i p r z e s ie k a m i,
z ł a t w o ś c i ą p o k o n y w a l i w z n i e s i e n i a i g łę b o k i e j a r y . D ł u ­
g o j e s z c z e e c h o l e ś n e n io s ło z a n i m i p lą c z ż o n y i c ó r k i
z a b it e g o .
W p ię ć d n i p ó ź n ie j p o d o b n ie r o z p r a w io n o s i ę z M r o w ­
com .

W ła d y s ł a w C zy/-, j e d e n z u c z e s t n ik ó w r o z p r a c o w a n ia „ O g n ia "

•*-5 Oczyścić atmosfer; w Nowotarskim

WT «"“ W•'
«£. V sr; s t A A tfc f c ¡s t ^wr - rä" « -» -*
* r 5*' fc?* " V rv - U .p f . H . . J >m U XAŁ N * 4 * k . *nh •*

' Ü fe i,a

° 'f . T ą - , -*— ----- ■

K-. — | -
n a P o d h a lu
S p o W i ^ a n o w M y
..O gn ie”
'«v I .tB ffS -W i Ä*VÄ
S ,c ,0 t 6 t , 3 £ t f »

1 1 S „ O s ie ń “ zm arł C .t
^ Ł i s w s -- 5® - \ j ł - k » ; . • » ■ ¿ J ? « : . '&•-
18
D o n ie s ie n ia p r a s y z o k r e s u w a l k z o d d z ia ła m i „ O g n ia "
 k o m u i s z e r m o w a ł n im i p r z y k a ż d e j n a d a r z a ją c e j s ię
o k a z ji, r o s ły w z a g r o ż o n y c h r e jo n a c h s z e r e g i m ie s z k a ń ­
c ó w , k t ó r z y p o m a g a l i n a m w m i a r ę m o ż l iw o ś c i, in f o r m o ­
R YBY W SA K U
w a l i , w s k a z y w a l i k r y j ó w k i, m e l i n y , p o d a w a li r y s o p i s y .
P o r t r e t o s t a t n i c h s u k c e s o r ó w „ O g n ia ” s t a w a ł s i ę w y r a ź ­
n i e j s z y z d n ia n a d z ie ń , n ie m a l z g o d z i n y n a g o d z in ę .
P ę c z n ia ły teczk i od n a p ły w a ją c y c h in fo r m a c ji, s z ły
z b r o j n e p o ś c i g i, n i o s ł y s i ę p o g ó r a c h e c h a w a lk i. O rga*
n iz o w a n o d z ie s ią t k i r e w iz ji i za sa d zek w m ie jsc a c h
u częszcza n y ch p r z e z „ W ia r u s ó w ” , li k w i d o w a n o m e l in y
i m a g a z y n y b r o n i. 1 c h o c ia ż a k c j e t e o g r a n ic z a ł y p o w a ż ­
n i e z a s i ę g r o z b o j ó w „ H a r n a s ia ” i j e g o g r u p y , n i e s t e t y ,
T en w z b u d z a ją c y p r z e r a ż e n ie , s t a le rosn ący r e je str n i e m o g ł y je j z li k w i d o w a ć . B y ł y t o z b y t t r a d y c y j n e ju ż
z b r o d n ic z y c h w yczynów n ie d o b itk ó w „ O g n ia ” sp ęd zał s p o s o b y w a l k i , s t o s o w a n o j e w n i e z m i e n io n e j f o r m ie o d
s e n z p o w i e k n a m w s z y s t k i m , k t ó r z y b y l i ś m y o d p o w ie ­ la t , j e s z c z e w obec „ O g n ia ” , a „ H a rn a ś” był p r z e c ie z
d z ia l n i p r z e d s p o ł e c z e ń s t w e m z a s p o k ó j , la d i b e z p ie ­ c z ło n k i e m j e g o s z t a b u . M ia ł z a s o b ą n i e j e d n ą p o t y c z k ę ,
c z e ń s t w o o b y w a t e li . n i e j e d e n r a z p r z e b ij a ł s i ę p r z e z o d d z ia ł y K B W okrąża­
W W y d z ia l e d o W a lk i z B a n d a m i, k t ó r y m w ó w c z a s j ą c e b u n k ie r l u b m e l in ę . O n to p r z e c i e ż p o t r a f ił z b ie c
k ie r o w a łe m w W o j e w ó d z k im U r z ę d z ie B e z p i e c z e ń s t w a n i e p o s t r z e ż e n i e w c z a s i e w a l k i w O s t r o w s k u , c z e g o n ie
P u b li c z n e g o w K r a k o w ie , a ta k ż e w P o w i a t o w y m U r z ę ­ u d a ło s i ę d o k o n a ć n a w e t „ O g n io w i
d z i e B e z p i e c z e ń s t w a P u b li c z n e g o w N o w y m T a r g u p r a ­ T o o g r o m n e d o ś w ia d c z e n i e , j a k i e w ó w c z a s z d o b y ł,
c o w a n o z n a j w i ę k s z y m p o ś w ię c e n i e m . N i k t z n a s n i e l i ­ p o t r a f ił w y k o r z y sta ć te r a z w p e łn i . B ył p r z e b ie g ł y
c z y ł s ię z c z a se m i n ie b r a ł p o d u w a g ę p o tr z e b ż y c ia i u m i a ł p r z e w i d y w a ć k ie r u n k i n a s z y c h u d e r z e ń . D y s p o ­
p r y w a t n e g o . N a s z e d z ie c i i n a s z e ż o n y n i e w i e l e w ó w c z a s now ał to ż szero k ą s ie c ią w s p ó łp r a c o w n ik ó w , k tó r z y
m i a ł y z n a s p o c i e c h y . L ik w id a c j a r e a k c y j n y c h u z b r o j o ­ • z a w s /e n a c z a s in f o r m o w a li g o o r u c h a c h w o j s k c z y o p o ­
n y c h g r u p , k t ó r y c h k il k a n a ś c i e g r a s o w a ło j e s z c z e w w o ­ j a w i e n i u s i ę w o k o l i c y n a s z y c h s i l . D o s k o n a le z n a ł p r z y
j e w ó d z t w i e k r a k o w s k im , u j ę c i e m o r d e r c ó w — t o b y ł c e l t y m t e r e n , w k t ó r y m d z ia ła ł, i u k r y c ie s ie d m io o s o b o w e j
z a s a d n i c z y — k t ó r e m u p o d p o r z ą d k o w a liś m y c a l e n a s z e g r u p y n i e n a s t r ę c z a ło m u z b y t d u ż y c h t r u d n o ś c i. „ H a r ­
d z ia ł a n ie . A n i e ł a t w o b y ł o g o o s ią g n ą ć . n a ś” z d a w a ł s o b ie je d n a k sp r a w ę z fa k tu , że p o d sta w o ­
— „ H a r n a ś ” p o d o b n y j e s t d o „ O g n ia ” , t y l k o j e s z c z e w y m w a r u n k ie m ic h e g z y s t e n c j i , b e z p i e c z e ń s t w a i p e ­
s p r y t n ie js z y — p o w ie d z ia ł n a m je d e n z je g o z n a jo ­ w n e j s w o b o d y d z ia ła n ia j e s t s i e ć in f o r m a t o r ó w . S z e r o k a
m y c h . — K a ż d a w i o s k a p r z y j m ie g o b e z s z e m r a n ia , g d y ż i p e w n a . N ie* r o z b u d o w y w a ł j e j j e d n a k b e z m y ś l n i e , n a
w r a z ie c i e n i a z d r a d y s t r a s z y s p a l e n ie m c a łe j w s i! c h y b i ł t r a f ił. P r a c o w a ł d o k ła d n ie , z n a j w ię k s z ą o s t r o ż ­
M im o g r ó ź b i o s t r z e ż e ń , k t ó r y c h h e r s z t n i e s k ą p ił n i­ n o ś c i ą o d c z e k iw a l, s p r a w d z a ł w i e l e r a z y — n im z a u fa ł.
S t a r a ł s i ę iś ć t a k ż e t r o p e m j u ż p r z e t a r t y m . S i ę g a ł w i ę c r a z y n a d z ie ń , c o w o c z a c h n a w e t n a j b l i ż s z y c h i m w s p ó ł ­
d o d a w n y c h k o n t a k t ó w „ O g n ia ” , d o l u d z i z w ią z a n y c h p r a c o w n ik ó w b y ło z b y t r y z y k o w n e i le k k o m y ś ln e . T r z y
z n i m la t a m i w a l k i o k u p a c y j n e j i te j p ó ź n ie j s z e j , k tó r a g o d z in y przed s p o t k a n ie m w e s e li i r o z b a w ie n i p o s z li
n a c z o le k a ż d e g o z n i c h w y p i s a ł a p ię t n o b r a t o b ó j c y . je d n a k w g ó r y , n a d W a k s m u n d , z a k a p lic z k ę , k a ż d y z e
J e s z c z e z a ż y c ia „ S r e b r n e g o ” z a u f a n y łą c z n i k „ H a r ­ s w o j ą d z ie w c z y n ą . G d y o o s i e m n a s t e j „ H a r n a ś ” d o s t r z e g ł
n a s i ó w ” , k t ó r y p o c h o d z ił z W a k s m u n d u , d o t a r ł d o w c ią ż z d a le k a p o d c h o d z ą c ą k u n im „ W a n d ę ” , u k r y li d z i e w ­
m i e s z k a j ą c e j w o k o li c a c h N o w e g o T a r g u „ W a n d y ” . N ie c z ę ta w r o z p a d lin ie s k a ln e j. N ie d o w ie r z a li ż a d n e j,
m i a ł o n , j a k s i ę p ó ź n ie j o k a z a ło , b e z p o ś r e d n i e g o k o n t a k t u a „ W a n d a ” b y ła z b y t c e n n y m k o n t a k t e m , a b y k t o k o l­
z o d d z ia łe m , a z a d a n ia o t r z y m y w a ł o d in n e g o łą c z n ik a , w ie k . p o z a n a jb a r d z ie j z a u f a n y m i, m ó g ł j ą ta m w id z ie ć .
b y n a j m n ie j n i e d la t e g o , ż e b y j e d n e m u w i e r z o n o w ię c e j , S p o tk a n ie p r z e b ie g a ł o w e d łu g sta ry ch , je s z c z e za
a d r u g ie m u m n ie j . W y m a g a ł y t e g o p o d s t a w o w e p r a w id ła c z a s ó w „ O g n ia ” s t o s o w a n y c h w z o r ó w . N i m r o z p o c z ę to
k o n s p ir a c j i i d o p ó k i n i e m i a n o p e w n o ś c i, ż e p r z e d s ię ­ o c z y m k o l w i e k m ó w ić , „ W a n d a ” o p r ó ż n ił a p ę k a t ą t o r ­
w z i ę c i e u d a ło s i ę , s t o s o w a n o t a k i e p o d w ó j n e z a b e z p ie ­ b ę z p ó ł l i t r ó w e k c z y s t e j , k tó r e „ H a r n a ś ” o s t r o ż n ie u s t a ­
c z e n i e o d d z ia łu . w ił w r ó w n y r z ą d e k p o d n ie w y s o k ą ś c ia n ą w y sta ją c e j
T y m r a z e m c h o d z ił o o z a o p a t r z e n i e „ le ś n y c h ” — ja k s k a ł y . W y j ę ł a n a o s t a t k u s p o r y c h r o z m i a r ó w z a w in ią t k o
ic h p o to c z n ie n a z y w a n o w o k o lic y — w śr o d k i o p a tr u n ­ z p o c z w ó r n y m w ie ń c e m k ie łb a s y . Z b li ż a li s i ę , j e d e n za
k o w e , k t ó r y c h b r a k o d c z u w a li b a r d z o d o t k l iw ie . T r y b d r u g im , s i a d a li n a t r a w i e w p a t r z e n i t o w b u t e l k i, to
ż y c ia , j a k i s i l ą r z e c z y p r o w a d z ili c i lu d z i e , s t o k r o ć g o r ­ w k ie łb a s ę , k tó r ą „ H arn aś” c ią ł n a d w u d z ie s to c e n ty ­
s z y o d ż y c ia b e z p a ń s k i c h p s ó w , o g r o m n i e u t r u d n i a ł l e ­ m e t r o w e k a w a łk i.
c z e n i e s c h o r z e ń i r a n p o s t r z a ło w y c h . „ L e ś n i” n i e z a w ie d li „ W a n d a ” d a w n o j u ż n i e b y ł a w t a k i m o b o z ie . Z z a ­
się , „W an d a” w c ią g u k il k u d n i p r z e s ła ła d w i e s p o r e c i e k a w i e n i e m p r z y g lą d a ł a s i ę t e r a z t y m , t a k z a c h w a la ­
p a czu szk i b an d aży n a w sk a za n e a d resy w K r o ś c ie n k u n y m n a d o le „ c h ło p c o m ” . B r u d n i, w y c h u d l i , z a r o ś n ię c i,
i W a k s m u n d z ie . Z a p o w i e d z ia ł a t e ż p r z y j a z d w g ó r y i d o ­ w w y ś w i e c i l i n n y c h i w y p ł o w i a ł y c h u b r a n ia c h lu b w o j ­
s t a r c z e n ie k o le j n e j p a r t ii. „ H a r n a ś ” b y ł u s z c z ę ś l i w i o n y , s k o w y c h m u n d u r a c h z d a r t y c h z z a b it y c h ż o ł n i e r z y i m i ­
w p r o s t d u m n y z s u k c e s u , z w ła s z c z a w o b e c „ S r e b r n e g o ” , li c j a n t ó w , n i e z a im p o n o w a l i j e j . P a m ię t a ła l e p s z e c z a s y .
d o k tó r e g o n ig d y n ie c z u ł s y m p a tii i z a w s z e u w a ż a ł go J e d y n i e u z b r o j e n i e m i e li d o b r e , a n a w e t b a r d z o d o b r e .
z a p r z y b łę d ę . T o t e ż g d y „ S r e b r n y ” z o s t a ł r a n n y p o d c z a s P e p e s z e , b e r g m a n y , e r k a e m y , g r a n a t y . K a ż d y d ź w ig a ł n a
o b ł a w y w C h a b ó w c e i z w r ó c ił s i ę d o n i e g o o p o m o c , o d ­ s o b i e p o k ilk a t a ś m a m u n ic ji d o e r k a e m u , k a ż d y bez
p o w ie d z ia ł m u z j a d l iw ie : w y j ą t k u m ia ł z a p a s e m p o d w a p is t o le t y .
— K a ż d y s ię sa m m u s i r a to w a ć . „ H a r n a ś” w y b ił k o r e k z b u te lk i i n a la ł p e łn ą s z k la n ­
W W a k s m u n d z ie t y m c z a s e m o c h o c z o p r z y g o t o w y w a ­ kę.
n o s i ę d o p r z y j ę c i a „ W a n d y ” . S p o t k a n i e z „ c h ło p c a m i - Z r o w i e d a m y ! — p o w ie d z ia ł . P i ł w o l n o , p r z e c h y ­
z l a s u ” m i a ł o s i ę o d b y ć w n i e d z i e l ę p o p o łu d n iu . „ L e ś n i” l i w s z y g ł o w ę d o t y ł u . S t r z ą s n ą l r e s z t k i k r o p e l, n a p e łn ił
c z e k a l i n a „ W a n d ę ” j u ż o d p ią t k u , p ij ą c r e g u la r n i e tr z y o d n o w a i p o d a ł „ W a n d z ie ” . W y p ił a . N a la ła z k o le i o n a ,

276 277

p o d a ła d a le j . R o z w i ą z a ły s i ę j ę z y k i . W s p o m n ia n o „ O g ­
n ia ” i d a w n e c za sy .
— N o i j a k t u ż y j e c i e , „ H a r n a ś ” ? — r z u c iła „ W a n ­
d a ” p y t a n ie .
— N ie n a r z e k a m y . R o b o ta id z ie n ie ź le — o d p o w ie ­
d z ia ł z a d o w o lo n y „ H a r n a ś ” . — J a k b r a k n ie p ie n ię d z y ,
r o b i m y s p ó ł d z ie l n ię . L e p s z e j e d n a k b y ł o b y j a k i e ś s t a l e
ź r ó d ło d o c h o d u , a l e j a k to z r o b ić ? K o n t a k t ó w z in n y m i
o r g a n iz a c j a m i n i e m a m y , t r u d n o j e n a w ią z a ć , c h o c ia ż
w ty m c e lu s p e c j a l n i e c h o d z il iś m y p o L im a n o w s k ie m
i p o S ą d e c k ie m . D z i a ł a m y s a m i, p o s t a r e m u — „ H a r n a ś ”
p r z e r w a ł, z a m y ś l i ł s i ę . b r u d n a t w a r z ś c i ą g n ę ł a s i ę j a k o ś
d z i w n i e , r y s y w y o s t r z y ł y s i ę d r a p ie ż n i e . — A l e m a m y
s w ó j p la n . P o t r z e b u j e m y t y l k o i n f o r m a c j i o U B i K B W ,
t o m y s i ę j u ż z n i m i b ę d z i e m y k o l e j n o r o z lic z a ć .
N i e w y g l ą d a m i n a b o h a t e r a — p o m y ś la ła „ W a n ­
d a ”. — T o p r o sty , n a jz w y k le js z y w ś w ie c ie b a n d y ta .
T y l e ż e p r z e b ie g ł y . Ż a d n y c h i d e i , ż a d n y c h z a s a d m o ­
r a ln y c h .
O g a r n ia ło j ą c o r a z w i ę k s z e , t r u d n e d o p r z e z w y c i ę ż e ­
n i a o b r z y d z e n ie , j a k a ś o d r a z a d o t e g o t o w a r z y s t w a . I te
m o r d e r s t w a , z a b ij a n ie b e z p o w o d u , o c z y m z t a k ą ła t -
w o ś c i ą , t a k le k k o t e r a z r o z p r a w ia li. B a ła s i ę j e d n a k p o ­
w i e d z i e ć i m o t y m g ło ś n o . Z n a ła „ H a r n a s ia ” i w ie d z ia ła ,
ż e b e z n a jm n ie js z y c h s k r u p u łó w z o s t a w iłb y j ą tu , w g ó ­
rach , n a za w sze.
T rudno — p o m y ś la ła z r e z y g n a c j ą — z a c z ę ła m ,
t r z e b a g r a ć d o k o ń c a . J e d y n e , c o m o ż n a z r o b ić , t o o g r a ­
n i c z a ć t e k o n t a k t y i n i e d a ć s i ę w c ią g n ą ć .
M ia ł i „ S r e b r n y ” s w ó j p l a n w z w i ą z k u z „ W a n d ą ” .
T u ła ł a s i ę p o o k o li c z n y c h w io s k a c h j e g o ż o n a , ś c ig a n a
p r z e z U r z ą d B e z p ie c z e ń s tw a z a w s p ó łp r a c ę z r e a k c y j­
nym p o d z ie m ie m . C h c ia ł je j p o m ó c . N i e d z i e l i ł s i ę d o
t e j p o r y z n ik i m s w o i m i m y ś la m i . Z b l i ż y ł s i ę t e r a z d o
278
„ W a n d y ” , p r z e p il i d o s ie b ie . C m o k n ą ł j ą w r ę k ę P r o s ił
o u k r y c ie ż o n y g d z ie ś w b e z p ie c z n y m m i e j s c u , g d z ie
b e z s t r a c h u m ó g ł b y j ą o d w ie d z a ć . Z g o d z iła s i ę . U sta lili*
ż e z a d w a t y g o d n i e z a w ia d o m i j ą li s t e m . „ W a n d a ” m i a ­
ła p r z y j e c h a ć d o C h a b ó w k i, g d z i e „ S r e b r n y ” z ż o n ą c z e ­
k a łb y o b o k b ia ł e g o d o m u , p o l e w e j s t r o n i e s z o s y z a b u d ­
k ą k o le j o w ą , id ą c w k ie r u n k u R a b k i.
P o t e m „ S r e b r n y ” o p o w ie d z ia ł j e j , ż e n ie d a w n o b y l i
w G r o n k o w ie u A m e r y k a n in a , k t ó r y p r z y j e c h a ł n a tr z y
m i e s ią c e d o r o d z in y . N i e m o g l i s i ę j e d n a k z n im d o g a ­
dać.
— T o ja k iś k o m u n is ta — „ S r e b r n y ” m a c h n ą ł p o g a r­
d liw ie ręk ą.
— A w y n i e w y b i e r a c i e s i ę g d z i e ś ? — p r z e r w a ła .
— N i b y g d z ie ?
— N o , d o A m e r y k i, a m o ż e t u g d z i e b li ż e j . D o N ie ­
m i e c , d o A u s t r i i? L e w e d o k u m e n t y w k ie s z e ń i ja z d a
w ś w i a t — ś m ia ła s ię .
— D o b r e b y to b y ło — w y r w a ł s ię „ G r y f”. M y śl
0 w y je ź d z ie sp o d o b a ła m u s ię b a rd zo .
— N ie w ie s z , p o co ? — z a p y ta ł z p r z e k ą se m „ H a r­
n a ś ”, n ie z w r ó c iw s z y u w a g i n a „ G r y fa ”. — Ż e b y ta m
z ie m n ia k i k o p a ć ? A l e w e d o k u m e n t y m a m o ... t u — w y ­
c ią g n ą ł z z a p a s a n a g a n .
W a ż y ł g o c h w i l ę w r ę c e i s c h o w a ł n a p o w r ó t.
Z r e s z tą , k t o ś m u s i p r z e c i e ż w k r a j u p o z o s t a ć . T u
t e ż j e s t r o b o ta . P o p a tr z , m a m t u n a w e t z d j ę c i e ... c z t e ­
r e c h Ż y d ó w i j e d n a Ż y d ó w k a — m a ł ż e ń s t w o i b r a c ia .
O s o b iś c i e i c h z a ła t w i łe m , c h o c ia ż m i e l i m e t r y k i c h r z t u
1 p a p ie r y k a t o lic k ie . A t ę p ie c z ą t k ę — w y j ą ł z r a p o r t ó w ­
k i z a w i n i ę t ą w g a z e t ę p ie c z ę ć z i g i e ł g r a m o f o n o w y c h —
b i j e m y n a c z o ła c h p a r t y j n y m . N i e m y ś l s o b ie , ż e p r ó ż ­
n u j e m y . P a m ię t a s z „ L a m p a r ta ” ? M u s z ę g o s p ła w ić . Z b y t
c z ę s t o p r z e s i a d u j e z u b o w c a m i.
279
 z n a o s o b i ś c ie „ W a n d ę ” . Z n a t e ż j e j p o w ią z a n ia i p o z y ­
— S ły s z a ła m o ż e p a n i o S te f k o w s k im — d o r o z m o ­
c ję w śród m ie js c o w e g o sp o łe c z e ń s tw a , a s z c z e g ó l n ie
w y w tr ą c ił s ię z n o w u „ S r e b r n y ” . — B y ł k ie d y ś śle d ­
w o k o li c a c h N o w e g o T a r g u , C h a b ó w k i, R a b k i, c o d la n i e ­
czym w N ow ym S ą c z u i n ie d a w n o p r z e n ie s io n o g o d o
g o i j e g o g r u p y j e s t n i e z w y k l e is t o t n e . P o z a t y m k o b ie t a
N o w e g o T a r g u . C h o d z i z a m n ą . N ie s p o c z n ę , d o p ó k i g o
t a o d l a t b y ł a o s o b ą , k t ó r e j u f a n o . U f a n o je j i te r a z ,
n ie d o sta n ę w s w o je r ę c e .
g d y ż w p r z e c i w n y m w y p a d k u „ H a r n a ś ” n i e z a p r o s iłb y
„ W a n d a ” p o d n io s ła s i ę . w y g ł a d z i ł a z m i ę t ą s p ó d n ic ę .
je j d o o b o z u .
S ł o ń c e k r y ło s i ę j u ż z a w ie r z c h o ł k i j o d e ł , c ią g n ę ł o z d o łu
S p r a w a w a r t a b y ł a z a c h o d u i d e c y z j ę o z a in t e r e s o ­
c h ło d e m i w ilg o c ią .
w a n i u s i ę „ W a n d ą ” p o d j ę t o n a t y c h m ia s t . Z a t r a f n o ś c ią
— P r z y j d ę z n o w u , j a k t y l k o b ę d ę m o g ł a — z w r ó c i­
d e c y z j i p r z e m a w ia ł r ó w n i e ż f a k t z a p r o w a d z e n ia p r z e z
ł a s i ę d o „ H a r n a s ia ” .
n ią d o „ O g n ia ” o f ic e r a U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a , W ła d y ­
— B ę d z ie m y s i ę z t o b ą k o n t a k t o w a ć p r z e z „ K a z k a ” .
s ł a w a C z y ż a . M im o r ó ż n y c h u p r z e d z e ń , j a k i e w ó w c z a s
P e w n y , m o żn a m u u fa ć — w sta ł, a p o te m s c h y lił s ię po
p o d j e j a d r e s e m w y s u w a n o — n i e z a w io d ła i o p e r a c j ę
le ż ą c ą o b o k r a p o r t ó w k ę . — M a s z , b ę d z ie s z m i a ła p a ­
c a łą p r z e p r o w a d z iła z d u ż y m w y c z u c ie m i s p r y t e m .
m ią tk ę — p o w ie d z ia ł , p o d a ją c w w y c ią g n ię t e j ręce
B y n a j m n i e j n i e z d z iw ił a s ię , g d y k t ó r e g o ś w ie c z o r u
s r e b r n ą p u d e m ic z k ę .
z o b a c z y ła p r z e d s o b ą d w ó c h o f i c e r ó w b e z p ie c z e ń s t w a .
W z ię ł a , p r z e g lą d n ę ła s i ę , p o p r a w iła w ło s y , p r z y p u ­
— N ie c h p a n o w i e b ę d ą s p o k o j n i, n i e m a m n i c d o
d r o w a ła p r z y p a lo n y s ł o ń c e m n o s . Ż e g n a li j ą u g r z e c z n i e -
u k r y c ia i n ie chcę n ic ukryw ać. T ak n ap raw d ę, to
n i, z w i d o c z n y m s z a c u n k i e m . P o p ę d z ił a w d ó ł d o W a k s ­
u p r z e d z il iś c ie t y l k o m o j ą w i z y t ę u w a s . Z a s t a n a w ia ła m
m u n d u , g d z i e m i a ła z a n o c o w a ć . T a m d o w ie d z ia ł a s ię ,
s i ę j e d y n i e , j a k t o z r o b ić , b o „ H a r n a ś ” m a s w o i c h lu d z i
ż e w c z a s ie g d y b y ła w g ó r z e , d o w s i p r z y je c h a ło w o j­
sk o. P rzy g o to w y w a n o n a j p r a w d o p o d o b n ie j k o le j n ą w s z ę d z ie .
R o z m o w a s z ła g ła d k o , c h o c ia ż „ W a n d a ” b y ł a j a k a ś
o b ła w ę .
z g n ę b io n a , j a k b y p r z y g a s z o n a . B a ła s i ę c h y b a o s w ó j
— A le c h ło p a k i j u ż w ie d z ą . „ K a z e k ” d a ł im j u ż z n a ć.
P e w n e m i n ę l i ś c i e s i ę g d z ie ś w d r o d z e . T y n a d ó ł, o n d o lo s .

g ó r y — u s p o k o j o n o j ą w m e lin ie . — P r o sz ę m i w ie r z y ć — m ó w iła — j a n ie c h c ę m ie ć
z t ą b a n d ą n ic w s p ó ln e g o . P r o s z ę p a n ó w , t o s ą m o r d e r c y ,
I n f o r m a c j a o k o n t a k c i e „ W a n d y ” z b a n d ą t r a f iła d o
t o n i e j e s t ż a d n a o r g a n iz a c j a , to s t r a s z n a , o h y d n a b a n d a
m o j e g o w y d z i a ł u w k il k a d n i p ó ź n ie j .
r a b u s i ó w . P o w i n n i ś c i e z r o b ić w s z y s t k o — m ó w ił a t w a r ­
A w i ę c s i ę g a j ą p o s t a r ą g w a r d i ę — p o m y ś la łe m . —
d o — a b y i c h u ją ć .
W ia d o m o p r z y n a j m n ie j , s k ą d m oże g r o z ić n ie b e z p i e ­
Z d e n e r w o w a n a w s t a ł a z k r z e s ła i c h o d z iła w m i lc z e ­
czeń stw o .
n i u j a k i ś c z a s p o p o k o j u . T a in t e l i g e n t n a z n a t u r y k o ­
N a j p i l n i e j s z y m z a d a n ie m s t a ło s i ę w t e j c h w i l i m o ż ­
b ie t a s t r a c iła w i a r ę w c e l o w o ś ć w a l k i p o d z ie m n e j s k i e ­
l i w i e d o k ła d n e r o z p o z n a n ie „ W a n d y ” i j e j k o n ta k tó w
r o w a n e j p r z e c iw k o P o ls c e L u d o w e j .
z „ W ia r u s a m i” . R o z u m o w a l iś m y n a s t ę p u j ą c o : „ H a r n a ś "
281
280
 — Ż e b y w r e s z c i e o d p o w i e d z i e l i p r z e d s ą d e m — c ią ­
g n ę ł a d a le j w z a m y ś l e n i u — z a w s z y s t k o , c o z r o b ili. T y lu
l u d z i c ie r p i p r z e z n ic h ...
— W ła ś n ie w t y m c e l u p r z y s z l i ś m y d o p a n i.
— J a k t o ? — s t a n ę ł a z d z iw io n a .
— P o p r o s t u , p o m o ż e n a m p a n i i c h u ją ć .
Z b liż a ła s i ę p ó łn o c , a w c i c h y m m i e s z k a n iu „ W a n d y ”
j e s z c z e r o z m a w ia n o . R o z t r z ą s a n o k a ż d ą n a j d r o b n ie j s z ą
n a w e t s p r a w ę , u z g a d n ia n o z a d a n ia , s p o s o b y i c h w y k o ­
n a n ia , z a s a d y k o n s p i r a c j i, c h o c ia ż ta s t r o n a d z ia ła n ia n ie
b y ła je j ob ca.
M ia s t o s p a ł o j u ż , g d y „ W a n d a ” p o ż e g n a ła o f ic e r ó w .
T a o d w a ż n a i n a d w y r a z b y s t r a k o b ie t a s t a n o w i ł a o d tą d
m o c n ą fig u r ę w n a s z e j n ie b e z p i e c z n e j g r z e z „ H a r n a ­
s i e m ” i j e g o n ie d o b it k a m i.
P r a c z d łu ż s z y c z a s r o z p r a c o w a n ie o s t a t n i c h s p a d k o ­
b i e r c ó w „ O g n ia " s z ł o d w o m a t o r a m i. O b o k s t a r y c h i z n a ­
n ych s p o s o b ó w , z k t ó r y c h n a r a z ie n i e r e z y g n o w a n o ,
p o ło ż o n o n a c is k n a k o n ie c z n o ś ć p o n o w n e g o n a w ią z a n ia
k o n t a k t ó w z „ W ia r u s a m i” p r z e z „ W a n d ę ” . Z a r a z t e ż w y ­
s t ą p i ł y p i e r w s z e n i e p r z e w id z ia n e t r u d n o ś c i. W s z y s t k ie
p r ó b y , j a k i e p r z e d s ię b r a n o , ż e b y o s i ą g n ą ć t e n n a j w a ż ­
n i e j s z y w o w e j c h w i l i c e l — z a w o d z iły . A n i s a m „ H a r ­
n a ś ” s i ę n i e z g ła s z a ł, a n i t e ż „ W a n d z ie ” n i e u d a w a ło s i ę
u s t a lić m ie js c a je g o p o b y tu . B y ła t o s y t u a c ja z a sta n a ­
w ia ją c a i m o c n o n ie p o k o j ą c a . D łu g o n i e m o ż n a b y ło
z n a le ź ć p r z y c z y n y t e g o s t a n u , a ż k t ó r e g o ś d n ia , a n a li­
z u j ą c c a ło k s z t a łt s p r a w y „ W ia r u s ó w ” , s t w i e r d z i ł e m , że
w c z a s ie g d y „ W a n d a ” o d w ie d z a ła o b ó z , p o s z ła w g ó r y
o b ł a w a z o r g a n iz o w a n a p r z e z K B W . A w i ę c p r z y p a d e k ,
n a jz w y k le j s z y w ś w i e c i e p e c h o w y p r z y p a d e k o p ó ź n ia ł
ter a z n a sz ą pracę.
Jak n ie w ie le b r a k u je , ż e b y c a ł k o w i c i e p r z e k r e ś lić
282
t a k p o m y ś l n i e z a p o w ia d a j ą c e s i ę p r z e d s i ę w z i ę c i e — p o ­
m y ś la łe m w ó w c z a s.
' P o d k o n ie c li s t o p a d a 1 9 4 8 r o k u u d a ło s i ę j e j j e d n a k
t r a f ić n a ś l a d „ H a r n a s ia ” . D o w i e d z i a ł a s i ę m ia n o w ic ie ,
że po ś m ie r c i „S reb rn eg o ”, u c ie k a j ą c p rzed o b ła w ą ,
p r z e s i e d z ia ł j e d n ą n o c w o b o r z e w W a k s m u n d z ie i c h o ć
r a n n y , o b a w ia j ą c s i ę p o ś c ig u , p o s z e d ł j e d n a k w góry.
G d y „ W a n d a ” p r z y b y ła d o W a k s m u n d u , w e w s i g ło ś n o
b y ł o j u ż o t y m , ż e „ S r e b r n y ” z o s t a ł z a b it y , a n o w y m
d o w ó d c ą j e s t „ H a r n a ś ” . N a r a z ie j e s z c z e b e z s t o p n ia
o f i c e r s k ie g o , a l e w z o r e m s w o i c h p o p r z e d n ik ó w , z k t ó ­
r y c h k a ż d y b y ł p o r u c z n ik ie m , o n r ó w n i e ż b ę d z ie a w a n ­
so w a n y . P r z e z k o g o ? C z y ż b y m ia ł k o n ta k t z ja k ą ś n a d ­
r z ę d n ą o r g a n iz a c j ą ? N i e u m i e li ś m y s o b i e n a r a z ie o d p o ­
w i e d z i e ć n a to p y t a n ie .
P o m im o r o s n ą c y c h t r u d n o ś c i n i e o d r z u c a n o r a z p r z y ­
j ę t e g o k ie r u n k u p r a c y . Z e z r o z u m i a ły c h w z g l ę d ó w a k ­
t y w n o ś ć „ W a n d y ” n a le ż a ł o t e r a z o g r a n ic z y ć , n i e r e z y g ­
n u j ą c j e d n a k z j e j k o n t a k t ó w z e ś r o d o w is k ie m , n a k t ó ­
r y m o p ie r a ł s i ę „ H a r n a ś ” . W ie r z y liś m y , ż e w c z e ś n i e j c z y
p ó ź n ie j p o d e j m ie o n k o n ta k t .
T y m c z a s e m , c h o c ia ż d o l i k w i d a c j i b a n d y b y ł o j e s z c z e
b a r d z o d a le k o i t r u d n o b y ł o p r z e w id z ie ć s z c z e g ó ł y r o z ­
p r a c o w a n ia , w W o j e w ó d z k im U r z ę d z i e B e z p ie c z e ń s t w a
P u b li c z n e g o w K r a k o w ie p r z y g o t o w y w a n o w o g ó ln y c h
z a r y s a c h p l a n n i e z w y k l e o d w a ż n e j , a z a r a z e m n ie b e z ­
p ie c z n e j d l a w y k o n a w c ó w k o m b i n a c j i, k t ó r a w k o n s e k ­
w e n c j i m i a ła d o p r o w a d z ić d o u j ę c i a w s z y s t k i c h „ W ia r u ­
s ó w ” . W y c h o d z il iś m y b o w i e m z z a ło ż e n ia , o p ie r a j ą c s ię
n a d o t y c h c z a s o w y c h d o ś w ia d c z e n i a c h , ż e k a ż d a , n a w e t
d o s k o n a le , z d a w a ło b y s i ę , p r z y g o t o w a n a w o j s k o w o a k c j a
p o z o s t a w ia p e w ie n m a r g in e s m o ż liw o ś c i w y m k n ię c ia s ię
z o b ł a w y c z ę ś c i lu d z i, k t ó r z y n a s t ę p n i e u s a m o d z ie ln i a j ą
s i ę i d z ia ł a j ą n a d a l. B r a n o t u p o d u w a g ę j e s z c z e j e d n ą ,
283
 n a j w a ż n i e j s z ą s p r a w ę — c h ę ć u n ik n i ę c ia r o z l e w u k r w i.
p ł y n ę ł a t a k z w a n a „ b łę k i t n a k r e w ” . C e c h y t e w e d ł u g n a ­
z c z y m z a w s z e n a le ż a ł o s i ę l i c z y ć p r z y p r z e p r o w a d z a n iu
s z e j o c e n y w i n n y b y ł y u ł a t w i ć m u w y k o n a n i e z a d a n ia .
a k c j i t y p u ..k la s y c z n e g o ” .
Z a le ż a ło nam na ty m , żeb y w s z y s tk ie d a n e b y ły do
N i e b y ł y t o j e d y n e p o w o d y , d la k t ó r y c h z t a k o g r o m ­ s p r a w d z e n ia i ż e b y „ W ia r u s y ” , g d y b y c h c ie li, w k a ż d e i
n y m n a k ła d e m p r a c y p r z y g o t o w y w a n o o w ą k o m b in a c j ę , c h w i l i m o g li z b a d a ć ic h p r a w d z iw o ś ć . C z ło w ie k t e n m ia l
l i c z y ł y s i ę t u i i n n e — r ó w n i e w a ż n e . „ W ia r u s y ” t o n ie ż y c io r y s w ła s n y , n ie m u s ia ł s i ę g o u c z y ć n a p a m ię ć ,
t y l k o t y c h s i e d m i u u z b r o j o n y c h lu d z i s i e d z ą c y c h w l e - a w i e r z y t e l n y ż y c io r y s , w ie d z i e l i ś m y to z d o ś w ia d c z e n i a ,
s i e i w m e l in a c h , a le c a l e z a p le c z e , l i c z ą c e d z ie s ią t k i g w a r a n t o w a ł j u ż p o ło w ę s u k c e s u .
w s p ó łp r a c o w n ik ó w i m e l in i a r z y . T ę b a z ę m o g l i u j a w n ić U p a tr z o n y p r z e z n a s kandydat p r o p o z y c ję p r z y ją ł
j e d y n ie s a m i „ le ś n i”, a n a jle p ie j — z n a ją c y w sz y stk o i p r z y r z e k ł, ż e c a łą o p e r a c j ę p o s t a r a s i ę w y k o n a ć do
dow ódca.
k o ń c a , c h o c ia ż z r o z p o c z ę te j g r y m ó g ł s i ę w k a ż d e j c h w i ­
N ie b a g a t e l n ą t e ż s p r a w ą b y ł a k o n ie c z n o ś ć p o k a z a ­ l i w y c o f a ć . N ie b ę d ą c p r a c o w n ik ie m n a s z e g o a p a r a tu ,
n ia c a łe m u s p o ł e c z e ń s t w u , j a k i c h z b r o d n i d o p u s z c z a ła n i e m ó g ł o t r z y m a ć r o z k a z u . Z r e s z t ą w t a k n ie b e z p i e c z ­
s i ę g a r s t k a w y k o l e j o n y c h lu d z i i w i m i ę c z e g o to r o ­ n y c h s y t u a c j a c h , g d y c h o d z iło o z a g r o ż e n ie ż y c i a , z a w ­
b iła , k o n ie c z n o ś ć p o k a z a n ia , k im s ą c i, o k t ó r y c h w o w y m s z e , n a w e t f u n k c j o n a r iu s z o m u r z ę d u p o z o s t a w i a n o w o l ­
c z a s ie m ó w iło s i ę je s z c z e — w w ą s k ic h w p r a w d z ie k r ę ­ n ą r ę k ę p r z y p o d e j m o w a n i u d e c y z j i.
g a c h n a s z e g o s p o ł e c z e ń s t w a — „ c h ło p c y z l a s u ” i b u d o ­ P o n i e w a ż b e z p o ś r e d n ia , a g e n t u r a l n a g r a z „ W ia r u ­
w a ł o w o p a r c iu o i c h d z ia ł a ln o ś ć t e o r i ę „ w y z w o l e n i a n a ­ s a m i” j u ż s i ę r o z p o c z ę ła , z e z r o z u m ia ły c h w z g l ę d ó w n ie
ro d o w eg o ”. m ó g ł o n p o s ł u g iw a ć s i ę w d a ls z y m c ią g u s w o i m w ła s n y m
P r z y g o to w a n a a k c ia p r z e w id y w a ła w p r o w a d z e n ie i m ie n i e m . N a c z a s a k c j i o t r z y m a ł w i ę c p s e u d o n i m „ H e n ­
d o o d d z ia ł u n a s z e g o w s p ó łp r a c o w n ik a , c z ło w ie k a , k tó r y r y k ”, im i ę p o p u la r n e i w kręgach k o n s p ir a c y jn y c h
p o s i a d a łb y u m i e j ę t n o ś ć b e z b łę d n e g o p r z y s w o j e n i a s o b ie m odne.
l a k s k o m p lik o w a n e g o z a d a n ia i k t ó r y p o t r a f iłb y z z im n ą W k r ó t c e p r z y s t ą p io n o d o w s t ę p n y c h p r z y g o t o w a ń , to
k r w i ą p r z e p r o w a d z ić j e g o r e a li z a c j ę . C z ło w ie k t e n m u ­ z n a c z y d o p e łn e g o i s z c z e g ó ł o w e g o z a p o z n a n ia „ H e n r y ­
s i a ł t e ż l e g i t y m o w a ć s i ę j e s z c z e j e d n ą , n i e z w y k l e is t o t n ą k a ” z m a t e r ia ła m i u z y s k a n y m i w c z a s i e d o t y c h c z a s o w e g o
c e c h ą c h a r a k te r u — o d w a g ą . r o z p r a c o w a n ia „ W ia r u s ó w ” . M u sia ł poznać s p e c y f ik ę
bandy i s p e c y fik ę te r e n u P o d h a la , g d y ż s a m p ocho­
P o w i e l u p o s z u k i w a n i a c h z n a le ź l iś m y o d p o w ie d n ie g o
d z i ł z p o w ia t u p r o s z o w ic k i e g o , p o ło ż o n e g o n a p r z e c i w ­
k a n d y d a t a d o le j r o li. B y ł t o s t u d e n t U n i w e r s y t e t u J a ­
g i e l l o ń s k i e g o w K r a k o w ie . le g ły c h k rańcach w o je w ó d z tw a k r a k o w s k ie g o . M u s ia ł
p o z n a ć t e ż k a ż d e g o z „ W ia r u s ó w ” , a s z c z e g ó l n ie „ H a r n a ­
B r a li ś m y pod u w a g ę w ie le c z y n n ik ó w : to , ż e b y ł
s ia ” .
m i o d y i e n e r g ic z n y , ż e m i a ł d o ś w i a d c z e n i e w p r a c y k o n ­
W o b e c o d d z ia ł u m i a ł w y s t ą p i ć w r o li p r z e d s t a w i c ie ­
s p i r a c y j n e j 7. o k r e s u o k u p a c j i i z n a n y b y ł z te j d z ia ła l­
l a n ie l e g a l n e j o r g a n iz a c j i lt O A K , j a k o j e j o f i c e r łą c z n i­
n o ś c i w o k o lic a c h P r o s z o w ic , o r a z t o , ż e w j e g o ż y ła c h
kow y w s t o p n i u p o r u c z n ik a . O s t a t e c z n y c h je d n a k in ­

234
285
f o r m a c j i, k t ó r e p o z w o l i ł y b y s p r e c y z o w a ć s p o s ó b w p r o ­ — P o w ia d o m „ H a r n a s ia ” — p o w ie d z ia ł a p o c h w i l i —
w a d z e n ia , m i a ła d o s t a r c z y ć „ W a n d a " . ż e p r z y j d ę d o n ic h . D a s z m i z n a ć , j a k p r z y j d ą d o W a k s ­
P ew nego w i o s e n n e g o r a n k a z a p u k a ł k t o ś le k k o d o m u n d u . N i e z a p o m n is z ?
jej m i e s z k a n ia i n i e c z e k a j ą c n a z a p r o s z e n i e , n a c is n ą ł
— D o b r a , p o w t ó r z ę ...
k la m k ę . W progu sta ł „K azek” . S p o jr z a ł za s i e b ie ,
W g ó r y p o s z ł a 15 c z e r w c a 1 9 4 9 r o k u . Z a d a n ie , ja k ie
w s z e d ł s z y b k o i z a m k n ą ł o s t r o ż n ie d r z w i.
p r z e k a z a n o je j d o w y k o n a n ia , n i e n a le ż a ł o d o ł a t w y c h
— A l e s i ę b a łe m ... — p o w ie d z ia ł z p r z e j ę c ie m .
i k a ż d y , n a w e t d r o b n y b łą d , s p o w o d o w a ł b y n i e t y l k o
— „ K a z e k ” , c o s i ę z t o b ą d z ia ł o ? W e j d ź ż e b li ż e j . N ik t
p r z e r w a n ie s k o m p lik o w a n e j a k c j i, a l e p r z e d e w s z y s t k i m
c i ę n i e w id z ia ł?
g r o z ił ś m ie r te ln y m n ie b e z p i e c z e ń s t w e m sa m ej „W an­
— C h y b a n ie — p o w i e d z i a ł c ic h o , o g lą d a j ą c s i ę n a
d z ie ” .
d r z w i. P o s t ą p i ł p a r ę k r o k ó w , p o c h y l i ł s i ę n ie z g r a b n ie ,
c h c ia ł „ W a n d ę ” p o c a ło w a ć w r ę k ę , a l e n i e p o z w o liła . P l a n s k ł a d a ł s i ę z d w ó c h c z ę ś c i: p i e r w s z a — t o r o z ­
— S ia d a j , „ K a z e k ” , p r o s z ę c ię , u s ią d ź — p o d s u n ę ła p o z n a n ie , i l u c z ło n k ó w lic z y a k t u a l n i e g r u p a „ H a r n a ­
s i a ” o r a z — c o m i a ło n a j w i ę k s z e z n a c z e n i e — c z y p o ­
m u s t o łe k . — N a p ij e s z s i ę c z e g o ?
— I i i, n i e b a r d z o c h c e m i s i ę p ić — p o w ie d z ia ł n i s i a d a j a k i ś k o n t a k t z in n y m i n i e l e g a l n y m i o r g a n iz a c j a ­
m i.
w p ię ć , n i w d z ie w ię ć .
P o s ta w iła p r z e d n im k i e l i s z e k c z y s t e j . W y p ił , r o z ­ D r u g a c z ę ś ć z a d a n ia n a t o m ia s t u z a le ż n i o n a b y ł a o d
s i a d ł s i ę w y g o d n i e j . T e r a z d o p ie r o s i ę g n ą ł z a k o s z u lę w y n ik ó w r o z p o z n a n ia . Z a k ła d a n o b o w ie m , że je ż e li
i b e z s ł o w a p o d a ł j e j z ło ż o n ą w k ilk o r o b ia ł ą w y r w a n ą „ W a n d a ” d o w ie s i ę n a p o d s t a w i e w y j a ś n i e ń „ H a r n a s ia ”
z z e s z y t u k a r t k ę . R o z w i n ę ł a k a r t k ę i s e r c e z a b iło je j i j e g o k o m p a n ó w , ż e d z ia ła j ą w iz o l a c j i , n a le ż a ł o w ó w ­
m o c n i e j . P o z n a ł a p is m o „ H a r n a s ia ” . c z a s o p o w i e d z i e ć im , ż e w c z a s i e z im y , b ę d ą c p a r o k r o t ­
n ie w K r a k o w ie , z a p o ś r e d n i c t w e m s w o ic h o k u p a c y j ­
S z a n o w n a P a n i — p is a ł w a ta ż k a . — P ro sz ę coś d c n a s n a ­ n y c h z n a j o m y c h z e t k n ę ł a s i ę z e s z t a b e m n ie l e g a ln e j o r ­
p is a ć l u b p r z y je c h a ć n a s p o t k a n ie , z a c o b a r d z o b y łb y m P a n i
g a n iz a c j i w y s t ę p u j ą c e j p o d n a z w ą R O A K i k o n t a k t t e n
w d z ię c z n y . O s p o t k a n iu n i e c h P a n i p o r o z m a w ia z „ K a z k ie m " ,
p o d t r z y m u j e d o te j p o r y . O r g a n iz a c j a t a , k ie r o w a n a i f i ­
p r z e z k t ó r e g o p o s y ła m t e n lis t.
Z jło w a ż a n ie m „ H a r n a ś ” . n a n so w a n a z z a g r a n ic y , k o o r d y n u j e n a t e r e n i e k r a ju
d z ia ł a ln o ś ć p o s z c z e g ó l n y c h g r u p d y w e r s y j n y c h o r a z r o z ­
Z a s t a n a w ia ł a s i ę , j a k ą d a ć o d p o w ie d ź . N a s k o n t a k t o ­ p r o w a d z a u lo t k i i p r a s ę z a c h o d n ią . P o c h w a l i s i ę p r z y
w a n i e s i ę z k im k o lw ie k z u r z ę d u n i e b y ł o c z a s u . O d w le ­ t y m , ż e p r z y w io z ła d o d o m u p a r ę e g z e m p l a r z y z m y ś lą
k a ć te ż n ie b y ło m o żn a . d o s t a r c z e n ia i c h „ W ia r u s o m ” , l e c z n i e m a j ą c z n i m i k o n ­
— N a p ij e s z s i ę j e s z c z e , „ K a z e k ” ? — r z u c iła p y t a n ie , t a k t u , w o b a w i e p r z e d w ła d z a m i, z m u s z o n a b y ł a w s z y s t ­
c h c ą c z y s k a ć n a c z a s ie . k o z n is z c z y ć .
K i w n ą ł t w ie r d z ą c o g ł o w ą . N a la ła m u p o d r z ą d d w a Z a d a n ie p r z e w id y w a ło p o n a d to p r o p o z y c ję d o sta r ­
k ie l is z k i. c z e n ia „ W ia r u s o m ” u lo t e k i p r a s y , k t ó r ą „ W a n d a ” m ia -

286
l a w y s u n ą ć w o b e c „ H a r n a s ia ” , g d y b y o n s a m n i e w y k a ­
z y w a ł w t y m k ie r u n k u i n i c j a t y w y .
W s z y s t k o to , o c z y m „ W a n d a ” m i a ła o p o w ia d a ć „ H a r ­
n a s i o w i ” , b y ło o c z y w i ś c i e j e d n ą w i e l k ą f i k c j ą . N i e m ia ła
żadnego k o n ta k tu z n ie le g a ln ą o r g a n iz a c j ą ROAK
w K r a k o w ie , a m ia s t o to p a m ię t a ła j e d y n i e z c z a s ó w
s z k o ln e j w y c i e c z k i . J e d y n e r e a li a t w o r z y ł a j e j k o n s p i­
r a c y j n a d z ia ła ln o ś ć w c z a s i e w o j n y , o c z y m d o s k o n a l e
w ie d z ia ł „ H a rn a ś” .
O r g a n iz u j ą c y s p o t k a n i e „K azek” ukrył na je d n e j
z m e l in p r z y b y łą do W a k sm u n d u „W andę” , sa m za ś
o c z e k i w a ł k o m p a n ó w s i e d z ą c w p o lu d o p ó łn o c y , g d y ż
„ H a rn a ś” z „ G r a n d z ia r z e m ” z e s z li d o w s i d o p ie r o p o
p a r o g o d z in n e j o b s e r w a c j i p o s z c z e g ó l n y c h d o m ó w . P o d ­
p r o w a d z ił ic h d o sto ją c e j tr o c h ę n a u b o c z u p r z y g o to ­ J ó z e f P a n e c z k o . z a s tę p c a k o ­ S te fa n L ik u s , p r a c o w n ik
w a n e j n a t e n c e l s z o p y , k t ó r ą g r u b o w y m o ś c i ł s ło m ą , m e n d a n ta p o w ia to w e g o MO P U B P w L im a n o w e j, z a b ity
w L im a n o w e j w l a t a c h 1945— w r . 1946 w R a b ie N iż n e j
a s a m p o p ę d z ił p o „ W a n d ę ” .
1948, a k t y w n y u c z e s t n ik w a lk p r z e z p o d o d d z ia ł „ G ro ź n e g o "
W iz b i e b y ł o c ie m n o . Z a p u k a ł d e l i k a t n i e w szy b ę.
z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m z b a n d y „ O g n ia "
W y s z ł a n a t y c h m ia s t , w z i ą ł o d n i e j t o r b ę i r u s z y ł p r z o ­
d e m . P o k ilk u n a s t u m i n u t a c h , j u ż z a w s i ą , z a t r z y m a ł się ,
o d w r ó c i ł i s z e p n ą ł:
— T o tu ... — i p o c h w i l i z a w o ła ł: „ H a rn a ś” !
S t a l i n a s ł u c h u j ą c . W u s z a c h d z w o n i ł a c is z a , z s z o p y
n ie d o c h o d z ił ż a d e n , n a j l ż e j s z y n a w e t s z m e r . C z e k a li
d łu ż s z ą c h w i l ę , n i m tą s a m ą ś c ie ż k ą , k t ó r ą p r z y s z l i, z b l i ­
ż y ł s i ę „ H a r n a ś ” , a t u ż z a n i m „ G r a n d z ia r z ” .
— A le m n ie p r z e s t r a s z y łe ś . C h o d z is z j a k d u c h . M y ­
ś le liś m y , ż e s i e d z is z w sz o p ie — m ó w i ł a n a d m i e r n ie
g ło ś n o , m a s k u j ą c lę k .
— C hodź, c h o d ź — „ H arn aś” s k o c z y ł- d o p rzo d u ,
o tw o r z y ł drzw i szop y i p r z y s ło n iw s z y ręk ą la t a r k ę ,
o ś w ie t lił w e jś c ie . „ K a z k o w i” r o z k a z a ł w r ó c ić d o w s i.
K a z im ie r z G u s n a r , p r a c o w n it- T ad eu sz L ecyn, p r a c o w n ik
— C ó ż t o , d w ó c h w a s t y l k o ? — z a p y t a ł a , s ia d a j ą c n a
P U B P w L im a n o w e j , z a b ity P U B P w L im a n o w e j , p o s t r z e ­
s ło m ie . w r a z z C z e s ła w e m H o r a w a w l o n y p r z e z c z ło n k ó w b a n d y ,
1946 r . n a T u r b a c z u z m a r ł w s z p i ta l u n o w o s ą d e ­
288 c k im

W ła d y s ł a w W a ś k o w ic z , ko­
m e n d a n t p o w i a to w y M O w
N ow ym T a rg u , zam o rd o w a n y
w r . 1947 n a s t a c j i L a s e k . D ziś
je d n a ze szk ó ł w N ow ym T a r­
g u n o s i je g o im ię
S t a n i s ł a w Ł o w ie c , i u n k c j o n a -
r i u s z P U B P w M ie c h o w ie , z g i -
n ą ł w r. 1945
S t a n i s ł a w P t a s i ń s k i , p r a c o w n ik
P U B P w N o w y m T a r g u , z g in ą ł
w r. 1947 w c z a s ie p e łn ie n ia
o b o w ią z k ó w s łu ż b o w y c h
J ó z e f Z ia jk a , p ra c o w n ik P U B P
w K ra k o w ie , z a m o rd o w a n y w
r . 1946 w M n ik o w ie
O d p i ę ła t o r b ę i w y c i ą g n ę ł a w i k t u a ł y . „ H a r n a ś ” u s ia d ł
o b o k , p o d a ł „ G r a n d z ia r z o w i” la t a r k ę , a s a m pom agał
„ W a n d z ie ” w p r z y g o t o w a n iu lib a c j i.
— R e s z t a n a u b e z p ie c z e n i u — o d p o w ie d z ia ł . — N ie
b ó j s i ę . J a k b y c o , t o g ó r y n ie d a le k o .
— S ły s z a ła m , ż e d o w o d z is z ?
— M u s z ę t o w s z y s t k o j a k o ś t r z y m a ć w k u p ie , b o b y
ic h w y ła p a li ja k z a ją c e — m ó w ił z n ie u k r y w a n ą c h e łp ­
liw o ś c ią . W y p ił p o d a n ą s z k la n k ę w ó d k i i z a g r y z ł k ie ł­
b a są .
„W anda” ty m c z a se m p r z e c h o d z iła k ry zy s. S ło w a
w ię z ły je j w g a r d le , j a k i ś p o t w o r n y , n i e p o j ę t y s t r a c h
m ą c i ł m y ś li. P r z e d o c z a m i s t a n ę ł y je j z a k r w a w io n e , p o ­
s z a r p a n e k u la m i g ł o w y lu d z i, k t ó r y c h „ H a r n a ś ” u z n a ł z a
w s p ó łp r a c o w n ik ó w U rzędu B e z p ie c z e ń s t w a . O s t a t k ie m
w o l i o p a n o w a ła s i ę j e d n a k .
— N o , t r z y m a j ,.. J e s z c z e j e d e n — p o d s u w a ła „ H a r ­
n a s i o w i ” k o le j n ą s z k l a n k ę . — T e r a z z a a w a n s ... J a k o
d o w ó d c a z p e w n o ś c ią j e s t e ś j u ż o f i c e r e m ?
— Z t y m j e s t t r o c h ę k ło p o t u — o d p a r ł z a f r a s o w a ­
ny. — N ie m a m y , j a k d o tą d , k o n t a k t u z ż a d n y m do­
w ó d z t w e m . C h o d z im y s a m i. P r ó b o w a l iś m y n a S ło w a c j i ,
b o „ S r e b r n y ” m ia ł ta m z c z a s ó w w o j n y , k i e d y w s p ó ł ­
p r a c o w a ł z N ie m c a m i, k o n t a k t y , a le n i e z n a l e ź l i ś m y n i ­
kogo.
„ W a n d a " s ł u c h a ła z n a j w ię k s z ą u w a g ą w y n u r z e ń w a ­
ta ż k i. S i e d z i a ł a n ie r u c h o m o z p o d k u r c z o n y m i n o g a m i,
o p a r t a p le c a m i o ś c i a n ę s z o p y , k t ó r a t r z e s z c z a ła z a k a ż ­
d y m p o r u s z e n i e m s i ę „ H a r n a s ia ” . S t a r a ła s i ę j e s z c z e ra z
w sz y stk o w m y ś li u p o r z ą d k o w a ć , p r z y p o m n ie ć s o b ie ,
ż e b y n ic z e g o n i e p o m in ą ć . P a t r z a ł a w s t r o n ę , g d z i e s i e ­
d z ia ł, a l e c ie m n o ś ć n ie p o z w a la ła d o j r z e ć j e g o t w a r z y .
— S łu c h a j , „ H a r n a ś " — z a c z ę ła m ó w ić w o ln o , u w a ż ­
n ie , w a ż ą c k a ż d e s ło w o . — N ie p r z y s z ła m t u d o w a s —
19 B y ł w P o l s c e c x a * .„ 289
c ią g n ę ł a — o t, ta k s o b i e , d la w y m i a n y n o w in e k , a le — T o j e s t R O A K — p o w ie d z ia ł a p o w a ż n ie .
c h c i a ł a m z t o b ą p o r o z m a w ia ć p o w a ż n ie . — A h a . W ie m c o ś o t y m .
— O czym ? — M a c ie w i ę c z n i m i k o n t a k t ? — „ W a n d a ” z a n i e ­
— P o c z e k a j, n ie s p ie s z s ię , p o w ie m p o k o le i. G d y p o k o iła s ię .
s t r a c iła m z w a m i k o n ta k t ... — M ó w iłe m c i , ż e n i e m a m y . A l e p o d n a z w ą t ą w y ­
— N ie z n a liś m y tw o je g o a d resu — p rzerw ał je j s t ę p u j e m y d o d z iś . O ... p o p a t r z — w y j ą ł z t o r b y p li k
w p o ło w ie z d a n ia . b ia ły c h k a r t e k , p o ś w i e c i ł la t a r k ą . O g l ą d a ła n i e w i e l k i e
— A t e r a z z n a liś c ie ? — n ie w y tr z y m a ła . r ó w n o u c i ę t e k a r t e c z k i k r a t k o w a n e g o p a p ie r u . N a k a ż ­
N ie o d e z w a ł s i ę . Z a s z e le ś c ił a s ło m a , p o r u s z y ł s i ę n ie ­ d ej w p r a w y m d o ln y m r o g u o d c i ś n i ę t a b y ł a d u ż a n i e ­
s p o k o j n ie . b ie s k a p ie c z ę ć z g o d łe m p a ń s t w o w y m p o ś r o d k u i n a p i ­
— A le j a n ie o t y m — n ie d o p y t y w a ł a s i ę w ię c e j , se m : „R u ch O poru A K ” .
d la c z e g o t a k d ł u g o m i lc z e l i. — J a k s ię k o g o ś s t u k n ie — w y ja ś n ił „ H a r n a ś” r z e ­
— N o? c z o w o — t o n a t a k ie j w ła ś n i e k a r t c e w y p i s u j e m y w y ­
— W z i m i e c z ę s t o b y w a ła m w K r a k o w ie . M a m ta m r o k i p r z y c z e p i a m y z a b it e m u d o u b r a n ia . O c z y w iś c ie
t r o c h ę z n a j o m y c h z p a r t y z a n t k i, j e s z c z e z o k r e s u o k u ­ j e ż e l i s i ę g o w c z e ś n ie j n i e r o z b ie r z e , b o w t a k i m w y­
p a c j i. W id z is z , j a k b y c i t u p o w i e d z i e ć — n a m y ś la ła s ię p a d k u k a r tk ę w k ła d a m u s ię m ię d z y z ę b y .
c h w i l ę — n i e w s z y s c y s i ę u j a w n il i. „ H a r n a ś ” s c h o w a ł k a r tk i.
C z e k a ła w n a p ię c i u , c o n a t o p o w i e „ H a r n a ś ” . — M o ż e b y t a k n a w ią z a ć z n i m i k o n t a k t ? — p o w i e ­
— I c o ? ... M ó w ż e j a ś n ie j ... D z ia ła j ą ? d z ia ł „ G r a n d z ia r z ” .
— D o s t a ł a m o d n i c h p r a s ę lo n d y ń s k ą w j ę z y k u p o l­ — T a k c i s i ę s p i e s z y d o p u d ła ? C h c e s z w i s i e ć ? —
s k i m i u lo t k i. ix > w ie d z ia ł z i r y t o w a n y „ H a r n a ś ” . — T rzeba b y ć p ew ­
— A le d ia b lic a , s ły s z a łe ś , „ G r a n d z ia r z ” ? ... U lo t k i n y m , n a l e ż y z a w s z e p o c z e k a ć , z o b a c z y ć , s p r a w d z ić i w t e ­
m a ... G a z e t y . - C h w y c ił to r b ę „ W a n d y ”, sz u k a ł g o r ą c z ­ d y d o p ie r o ... K i«xly j e d z i e s z d o K r a k o w a ? — z w r ó c ił s i ę
k o w o w ś r o d k u . — G d z ie o n e ? C o ? P r z y s o b i e m a s z ! d o „ W a n d y ”.
— A n i p r z y s o b ie , a n i w t o r b ie . — W y b ie r a n i s i ę na n ie d z ie lę . D o w a s m o g ła b y m
— J a k to ? ... N i e m a s z ? — n i e d o w ie r z a ł. p r z y jś ć w c z w a r te k
— S p a liła m . B a ła m s i ę d łu g o t r z y m a ć . N in li b ę d z ie . Z r e s z t ą d a m y c i o s t a t e c z n i e z n a ć
— C h o le r a — w a r k n ą ł. — A m asz p r z y n a j m n ie j |u /•'/. K azka". N a jw a ż n ie js z e , ż e b y ś n ie z a p o m n ia ła
z n im i k o n ta k t? — „ H a r n a ś” p o d n ie c a ł s ię , m ó w ił c o ­ o u lo t k a c h . R o z r z u c im y p o w s i a c h . T a k a a k c j a p o w a ż n ie
r a z g ło ś n ie j . n o s w z m o c n i. Z o b a c z y s z , c o s i ę b ę d z ie d z ia ło — z a c ie r a ł
— M a m ... M a m ... N i e k r z y c z t a k , b o j e s z c z e k to ś z a d o w o lo n y r ę c e .
u s ły s z y . „ W a n d a ” , w id z ą c , j a k d u ż e w r a ż e n ie w y w a r ła na
— Ja k a to o r g a n iz a c j a ? — „ H a rn a ś” n ie u sta w a ł „ H a r n a s iu ” w ia d o m o ś ć o i s t n i e n i u i n n e j n ie l e g a ln e j o r ­
w p y t a n ia c h . g a n iz a c j i, p o s t a n o w i ła w z m o c n ić e f e k t .

290 . . 291
 — M u s z ę c i p o w ie d z ie ć — r z e k ła — ż e j a m a m k o n ­
t a k t z e s z t a b e m o k r ę g u . T o n i e j e s t j a k a ś t a m gru p a., t u m i e ć w p ł y w y , to t y l k o z a n a s z y m p o ś r e d n ic t w e m .
a le o r g a n iz a c j a o z a s ię g u o g ó ln o k r a j o w y m . P row ad zi A c o d o k o n t a k t u , t o s i ę j e s z c z e z a s t a n o w i ę . N a r a z ie
d z ia ł a ln o ś ć d y w e r sy jn ą , o r g a n iz u j e różne a k c je p o li­ n ie m a o c z y m m ó w ić .
t y c z n e ... P o ż e g n a n ie w y p a d ł o t r o c h ę b la d o . „ W a n d a ” , z m ę ­
,,H a r n a ś ” s ł u c h a ł w s k u p ie n iu . c z o n a n i e p r z e s p a n ą n o c ą , p r a g n ę ła j a k n a j s z y b c ie j z n a ­
— K o n t a k t z e s z t a b e m — p o w ie d z ia ł w r e s z c ie — to l e ź ć s i ę w d o m u . Ś w it a ło . O d p r o w a d z ili j ą z a w i e ś , n a
r z e c z d o b r a . T r u d n o d z ia ł a ć b e z o d p o w ie d n ic h w s k a z ó ­ d r o g ę b ie g n ą c ą w s t r o n ę N o w e g o T a r g u . U c a ło w a li je i
w e k . A p o z a t y m p r z y d a ła b y s i ę n a m a m u n i c j a d o p is t o ­ r ę c e i z a w r ó c ili w s t r o n ę la s u . p o k r y w a j ą c e g o g ó r y n a d
le t ó w . W s z t a b i e z p e w n o ś c ią j e s t j e j p o d d o s t a t k ie m . W ak sm u n d em . T eraz d o p ie r o o d c z u la p r z e jm u ją c y
N i e k t ó r e p e p e s z e n a le ż a ł o b y t e ż d a ć d o p r z e g lą d u ... c h łó d w c z e s n e g o p o r a n k a . R o s a n i e p r z y j e m n ie m o c z y ła
— W ię c c o m a m p o w ie d z ie ć ? — z a p y ta ła r z e c z o w o n o g i. S p o j r z a ła z a s i e b ie . H e n . d a le k o w g ó r z e , s ie d e m
„W an d a”. z m n i e j s z o n y c h o d le g ł o ś c i ą p o s t a c i p o s u w a ło s i ę c ie n i u t ­
„ H a r n a ś ” m i l c z a ł d łu ż s z ą c h w ilę . k im s z n u r e c z k ie m s k r a j e m la s u .
— P o c z e k a j, z a r a z w r ó c ę — p o w ie d z ia ł i w y s z e d ł Z g o d n ie z p la n e m „ W a n d a ” z j a w ił a s i ę w K r a k o w ie
s p ie s z n ie . w n a j b l iż s z ą s o b o t ę w ie c z o r e m . P o w y s ł u c h a n i u je j o p o ­
— C óż to ta k b ie d n i e u w a s ? — z w r ó c ił a s i ę do w ia d a n ia , k i e d y o p is a ła z a c h o w a n ie s i ę h e r s z t a , n i e b y ło
„ G r a n d z ia r z a ” , g d y z o s t a li s a m i. j u ż w ą t p li w o ś c i, ż e g r a z g r u p ą ..H a r n a s ia ” r o z p o c z ę ła
— To ty lk o c h w ilo w o . M a m y w p la n ie je d n ą ro­ się n a d o b r e i w s z y s tk o w s k a z y w a ło n a to , że w y g r a n a
b o tę ... b ę d z ie p o n a s z e j s t r o n ie .
— S k le p ? J e g o o p o r ó w w s p r a w i e n a w ią z a n ia k o n t a k t u z c s z t a ­
— A h a ... — p r z y t a k n ą ł — i t o n ie d a le k o . b e m R O A K n i e t r a k t o w a l iś m y p o w a ż n ie . U z n a liś m y je
B a ł a s i ę z a p y t a ć , n a k t ó r y s k l e p z a m ie r z a j ą d o k o ­ z a z w y k l e z a g r y w k i t a k t y c / n o , n i e p o z b a w io n e p e w n e j
n a ć n a p a d u , a „ G r a n d z ia r z ” n i e u j a w n i a ł ż a d n y c h s z c z e ­ d o z y o s t r o ż n o ś c i, j a k a z r e g u ły c e c h o w a ła w ię k s z o ś ć p o ­
g ó łó w . R o z m o w a n i e k le i ła s ię . C z e k a li t a k o k o ło p ó ł g o ­ c z y n a n „ W ia r u s ó w "
d z in y , p ó k i z a d r z w ia m i n i e u s ł y s z e l i c z y i c h ś k r o k ó w . K o le jn i -'.u la n ie , j a k i e „ W a n d a ” o t r z y m a ła , b y ł o n i e
— „ H a r n a ś ” i d z i e — p o w ie d z ia ł „ G r a n d z ia r z ” z e s p o ­ II.IUI'1 tr n d n e o d le g o , k t ó r e z t a k im p o w o d z e n ie m p o -
k o j e m . Z n a li s i ę j a k n ik t . I r u f i la w y k o n a ć p r z e d p a r u d n ia m i. N ie z m n i e j s z y ł s i ę
„ H a rn a ś” s t a n ą ł w p r o g u i z a m k n ą ł o s t r o ż n ie d r z w i r ó w n ie ż , s t o p i e ń n i e b e z p i e c z e ń s t w a , j a k i e z a w s z e g r o z iło
z a s o b ą . D y s z a ł c ię ż k o . W id a ć b y ło , ż e s i ę s p i e s z y ł. je j z e s t r o n y „ W ia r u s ó w ” . „ H a r n a ś ” z a s t r z e li łb y j ą n a ­
— R a d z iłe m s i ę „ G r y f a ” — w y j a ś n i ł — a l e o n j u ż t y c h m ia s t , g d y b y u d a ło m u s i ę u z y s k a ć in f o r m a c j ę o je j
d z iś j e c h a ł b y d o s z t a b u . W ię c p o s t a n o w i łe m ta k : o p o ­ k o n t a k t a c h z U r z ę d e m B e z p ie c z e ń s t w a . W ż a d n y m w y ­
w i e s z im o n a s i p r z y w i e z i e s z u lo t k i. P o d k r e ś lis z , ż e j e ­ p a d k u w i ę c n i e w o ln o b y ł o o p ó ź n ia ć n a s z e g o d z ia ła n ia .
s t e ś m y j e d y n ą z b r o j n ą g r u p ą n a P o d h a lu . J e ż e l i c h c ą K a ż d y d z ie ń z w ło k i m ó g ł g r o z ić d e k o n s p ir a c j ą s p r a w y .
T y m r a z e m „ W a n d a ” m i a ła p o n o w n i e u d a ć s i ę w g ó ­
292
203
r y w u z g o d n io n y m t e r m i n i e , t z n . w n a j b l iż s z y c z w a r t e k , s z t a b u , o f i c e r łą c z n i k o w y R O A K , n a w i ą ż e z o d d z ia łe m
o r a z p r z e p r o w a d z ić z „ H a r n a s ie m ” d łu ż s z a r o z m o w ę n a b e z p o ś r e d n i k o n t a k t i o s o b i ś c ie o c e n i p r z y d a t n o ś ć g r u p y
te m a t sz ta b u R O A K w K r a k o w ie . S z c z e g ó l n i e w a ż n y m d la s z t a b u , j e j m o ż l iw o ś c i, z a s ię g w t e r e n i e , u z b r o je n ie ,
b y ł o p o d k r e ś le n ie , ż e s z t a b t e n d z ia ła w o p a r c iu o o ś r o ­ u m i e j ę t n o ś c i o r g a n iz a c y j n e d o w ó d c y i b o j o w o ś ć p o z o ­
d e k d y s p o z y c y j n y m i e s z c z ą c y s i ę w a m e r y k a ń s k ie j s t r e ­ s t a ł y c h c z ło n k ó w . „ W a n d a ” m i a ła w s p o m n i e ć p r z y t y m ,
f i e o k u p a c y j n e j w N ie m c z e c h . ż e p u łk o w n ik „ Z y g m u n t ” , z k t ó r y m r o z m a w ia ła , w y r a ­
P r z y p a d e k z r z ą d z ił, ż e p a r ę d n i w c z e ś n i e j k il k u o s o ­ z ił d u ż e z a d o w o l e n i e z fa k t u , ż e „ H a r n a ś ” b y ł k ie d y ś
b o w a b a n d a d o w o d z o n a p r z e z S p ó ł ę *, k t ó r a d z ia ła ła c z ło n k i e m s z t a b u „ O g n ia ” .
w p o w i e c i e w a d o w i c k im , d o k o n a ła w S k o tn ik a c h pod T ak p r z y g o to w a n a , w y je c h a ła „W anda” zaraz n a ­
K r a k o w e m k il k u m o r d e r s t w . W y p a d e k b y ł g ł o ś n y , u k a ­ s t ę p n e g o d n ia d o C h a b ó w k i, w io z ą c w p o d w ó j n y m d n ie
z a ło s i ę w p r a s i e k il k a n o t a t e k , ł a t w o w i ę c i „ H a r n a ś ” lo r b y , /. k tó r ą z w y k l e c h o d z ił a w g ó r y , d w i e lo n d y ń s k ie
m ó g ł s i ę o n im d o w ie d z ie ć . P o s t a n o w i o n o w y g r a ć to , g a z e t y . W b r e w t e m u , c o u z g o d n iła z „ H a r n a s ie m ” , „ K a ­
i „ W a n d a ” m i a ła w s p o m n i e ć , ż e S p ó ł a d z ia ł a w ł a ś n i e z e k ” z j a w i ł s i ę j u ż 21 c z e r w c a w c z e s n y m r a n k ie m .
w r a m a c h o g ó ln e g o p la n u o p r a c o w a n e g o p r z e z s z t a b , D z iś p o p o łu d n iu „ H a r n a ś ” b ę d z ie w le s ie n a d
k t ó r y m k ie r u j e k o m e n d a n t O k r ę g u I I I , p łk „ Z y g m u n t ” . W a k s m u n d e m — p o w ie d z ia ł , g d y u p e w n i ł s ię , ż e w m ie ­
O k r ę g t e n m i a ł o b e j m o w a ł o b s z a r P o l s k i p o łu d n i o w e j , s z k a n i u p o z a n i m i n i e m a n ik o g o .
a t y m s a m y m i t e r e n , n a k t ó r y m d z ia ł a li „ W ia r u s y ” . P o c z ę s t o w a ła „ K a z k a ” ś n i a d a n ie m , w y p c h a ł a t o r b ę ,
A l e c o z r o b ić z u lo t k a m i? „ H a r n a s io w i” w y r a ź n i e n a e /m n a le ż a ł o , a w g o d z in ę p ó ź n ie j p r z e k r o c z y li m o s t n a
n i c h z a le ż a ło . T a k ie j ilo ś c i, ż e b y m ó g ł j e r o z p o w s z e c h ­ C z a r n y m D u n a jc u .
n ia ć , d a ć m u n i e m o g l iś m y . N a p o c z ą t e k p o s t a n o w i liś m y „ W ia r u s y ” c z e k a l i w t y m s a m y m m i e j s c u , c o k ie d y * ,
w ię c przekazać m u p rzez „W andę” d w a e g z e m p la r z e b li s k o r o k te m u , g d y o d w ie d z ił a ic h p o r a z p ie r w s z y .
„ O r ła B ia ł e g o ” i z a p e w n i e n i e , ż e r o z w i n i ę c i e w s p ó łp r a c y B y li w p e łn y m s k l a d / i e , c a łą s ió d e m k ą , i la k j a k w t e ­
m oże n a s t ą p ić je d y n ie , gdy s p e c j a ln y p r z e d s t a w ic ie l dy b r u d n i, w y c h u d li, z a s z c z u c i, j e d y n i e „ H a rn a ś”
p :, l.g riM w .il n ie w ie l k i, j a s n y , k r ó tk o p r z y s t r z y ż o n y w ą ­
* M ie c z y s ła w S p ó ł a . .F e l u ś '' w l a t a c h 19-iG— 1947 b y ł c z ło n ­
k ie m z b r o jn e j g r u p y , k t ó r a p o d d o w ó d z tw e m I g n a c e g o S ik o r y s ik
„ P r a w e g o ” g r a s o w a ła w o k o lic a c h S p y tk o w ic , R y c z o w a i B rz e ź n i­ W m o m e n c ie z j a w i e n i a s i ę „ W a n d y ” w a t a ż k a o d p r a ­
c y w p o w ie c ie k r a k o w s k i m . T a r e a k c y j n a b a n d a w d n i u 31 g r u d ­
n ia 1946 r o k u d o k o n a ła p o tw o r n e g o m o r d u , z a b i j a j ą c w O c h o d z y w ił w s z y s tk ic h z w y ją tk ie m „ G r y f a ” , p e łn ią c e g o o b o ­
s z e ś c iu c z ło n k ó w O R M O . Z g in ę li w ó w c z a s : W o jc ie c h K u c h a r c z y k . w ią z k i J e g o z a s t ę p c y . P i ę c i u lu d z i b e z s ł o w a o d s k o c z y ł o
F r a n c is z e k L e le k , J a n L in k ie w ic z , J ó z e f O p r y c h a ! s y n P i o t r a .
J ó z e f O p r y c h a ! s y n W o jc ie c h a i W o jc ie c h S to k ło s a . S z ó s te g o n a z g ó r y p r z y d z ie lo n o s o b i e p u n k t y o b s e r w a c y j n e , s k ą d
c z e r w c a 1949 r o k u S p ó ła , b ę d ą c j u ż s a m o d z ie ln y m d o w ó d c ą , z a ­ i-o z ta c z a ł s i ę w i d o k n a z n a c z n ą c z ę ś ć t e r e n u o k a la j ą c e g o
m o r d o w a ł w c z a s ie z a b a w y l u d o w e j w S k o t n i k a c h — s e k r e t a ­
r z a P Z P R , J a n a J u r g a ł ę , a k t y w is tę Z M P . C z e s ła w a S ty r y ls k ie g o . m i e j s c e s p o t k a n ia . „ H a r n a ś ” s t a r a ł s i ę być sp o k o jn y ,
i f u n k c jo n a r iu s z a M O , S t e f a n a Z ię b ę . O d c h w ili w s tą p i e n i a do a l e w id a ć b y ło , ż e z t r u d e m p o k o n u j e w s o b i e p a lą c ą
k o n t r r e w o l u c y jn e j b a n d y M ie c z y s ła w S p ó ł a z a m o r d o w a ł o g ó łe m
39 o só b . L ik w id a c ja b a n d y n a s t ą p i ł a w d n i u 16 c z e r w c a 1919 g o c ie k a w o ś ć .
r o k u w p o w ie c ie w a d o w ic k im . — N o i j a k ta m , w K r a k o w ie — z a p y ta ł ja k b y od

294 295
n i e c h c e n i a , b łą d z ą c w z r o k ie m p o z a l e s i o n y c h s z c z y t a c h A „ H a r n a ś ” m ilc z a ł. P a t r z a ł k u o d le g ł y m , z a s n u t y m
G orców . m g ł ą T a tr o m , b łą d z ił w z r o k ie m p o r o z le g ły c h h a la c h ,
— J e s t d u ż o d o m ó w i e n i a — r z e k ła k r ó tk o . p r z y w o ł y w a ł n a p a m ię ć o b r a z y s p r z e d d w u , t r z e c h la t ,
— A u lo t k i p r z y w io z ła ś ? g d y j a k o c z ło n e k s z t a b u „ O g n ia ” m ó g ł n a c o d z ie ń o b ­
— M a s z t u n a r a z ie g a z e t y — w y c ią g n ę ła z to r b y s e r w o w a ć s w o j e g o b y łe g o d o w ó d c ę . C o z r o b iłb y „ O g ie ń ”
p r z y w ie z io n e z K r a k o w a d w a e g z e m p l a r z e „ O r ła B ia ­ w p o d o b n e j s y t u a c j i? O n s i ę n i e b a ł. N a p e w n o n a w ią ­
łe g o ”. z a łb y ta k i k o n t a k t . W s p o m n ia ł j e g o r o z m o w ę z o f i c e ­
„ H a r n a ś” z a tr z y m a ł je d e n e g z e m p la r z , a d r u g i p o ­ r e m U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a , C z y ż e m , w k t ó r e j p o ś r e d ­
d a ł „ G r y f o w i” . W n a p ię c i u p r z e g lą d a li s t r o n ę p o s t r o ­ n ic z y ła s ie d z ą c a o b o k „ W a n d a ”.
n i e , p o k a z y w a l i s o b i e z d j ę c ia , c z y t a l i n a g ło s c ie k a w s z e N ic j e s t e m g o r s z y — m y ś la ł. - Z r e sz tą z a w sz e b ę ­
fr a g m e n ty . D w a sta r e e g z e m p la r z e p r a s y lo n d y ń s k ie j d z ie c / n s w y c o f a ć s ię .
z r o b i ł y n a n i c h o g r o m n e w r a ż e n ie . D obrze — z w r ó c ił s i ę d o „ W a n d y " . — J e d ź d o
— K o ń c z c ie j u ż to c z y t a n i e , b o s z k o d a c z a s u . n i c h i p o w ie d z , ż e z g a d z a m s ię . Ł ą c z n ik a p r z y p r o w a d z is z
P r z y s u n ę li s i ę b liż e j . o s o b iś c ie , a l e w c z e ś n i e j d a s z n a m z n a ć , c z y p r z y jd z ie
— S z t a b z a i n t e r e s o w a ł s i ę t w o j ą g r u p ą . W y r a z ili n a ­ i k ie d y p r z y j d z ie .
w e t z a d o w o le n ie z te g o , ż e t u je s te ś c ie , g d y ż w prze­ W k ilk a d n i p ó ź n ie j „ W a n d a ” i n f o r m o w a ła „ H a r n a ­
c i w n y m w y p a d k u u t w o r z y l i b y n a P o d h a lu w ł a s n y o d ­ sia ” , że łą c z n i k ie m szta b u ROAK b ę d z ie p o r u c z n ik
d z ia ł. „ H e n r y k ” , z k t ó r y m s p o t k a n ie n a s t ą p i w g o d z in a c h p o ­
— J e s z c z e zo b a czą , c o m y w a r c i — p o w ie d z ia ł „ H a r­ p o łu d n i o w y c h 2 7 c z e r w c a 1 9 4 9 r o k u . a w i ę c z a d w a d n i.
n a ś”. O b o w ią z k ie m „ H a r n a s ia ” b y ło w y z n a c z e n ie m ie jsc a
— D la t e g o t e ż c h c ą n a w ią z a ć k o n t a k t z w a m i. s p o t k a n ia i z a p e w n i e n i e b e z p ie c z e ń s t w a ..H e n r y k o w i" .
„ H a rn a ś” w ty m m ie js c u n ie w y k a z a ł s ię ż a d n y m „W anda" p r z y n io s ła t e ż z e s o b ą d w i e a n t y p a ń s t w o w e
e n t u z j a z m e m , a le n i e s p o d z i e w a n i e p r z y s z e d ł je j w s u ­ u lo t k i, k tó r o p r z y g o t o w a n o w n a s z y m U r z ę d z ie B e z p ie ­
kurs „ G r y f”. T e n c ie k a w y ś w ia t a a b s o l w e n t ś r e d n ie j c z e ń s t w u w K r a k o w ie .
s z k o ł y t a k b a r d z o z a in t e r e s o w a ł s i ę m o ż l i w o ś c i ą n a w ią ­ N a r n io js e e s p o t k a n ia w y z n a c z y ł „ H a r n a ś ” o k o li c e
z a n ia k o n t a k t u z e s z t a b e m R O A K , ż e s a m z a c z ą ł n a m a ­ w s i W a k s m u n d , g d z i e g ę s t o z a le s io n e , a d o b r z e m u z n a ­
w i a ć „ H a r n a s ia ” , a b y t e n z g o d z ił s i ę n a p r z y j ę c i e łą c z ­ n e z b o c z a p a n u j ą c e j n a d w i o s k ą g ó r y d a w a ł y p o c z u c ie
n i k a s z ta b u . b e z p ie c z e ń s t w a . N ie z a le ż n ie o d ty c h n a tu r a ln y c h w a ­
— N ie c h z o b a c z ą — m ó w ił — ż e n ie j e s te ś m y żad ­ r u n k ó w , k t ó r e u m ia ł b e z b łę d n i e w y k o r z y s t y w a ć , p r z y ­
n ą b a n d ą , a l e d o b r z e u z b r o j o n y m o d d z ia łe m . P o t r a f i li ś ­ g o t o w a ł n a s z c z y c i e g ó r y z a s a m o t n ie s t o j ą c ą k a p lic z k ą
m y s a m i s i ę u z b r o ić , p o t r a f ili ś m y t o i o w o z r o b ić , m a m y s p e c j a l n y p u n k t o b s e r w a c y j n y , p o z w a la j ą c y n a d o g o d ­
s ię c z y m w yk a za ć. n e ś l e d z e n i e p r z e z lo r n e t k ę o k o li c z n y c h w z g ó r z i d o li­
Ż e b y t o t e n d o w o d z ił — p o m y ś la ła „ W a n d a ” — b y ­ n y W a k sm u n d u . W y k o p a n o w ty m c e l u o d p o w ie d n ic h
ło b y j u ż p o w s z y s tk im . r o z m i a r ó w d ó l, p o d o b n y d o l e j a p o w y b u c h u bom by,

206
k t ó r y z a m a s k o w a n o ś w i e ż ą d a r n ią , t a k ż e n a w e t z n a j ­ d z ie s i ę . P o d a n a s t ę p n i e o c z e k u j ą c e m u p o ło w ę p ię c io ­
b liż s z e j o d le g ł o ś c i t r u d n o b y ł o g o w y p a t r z e ć . z ło t o w e g o b a n k n o tu , k tó r y „ H e n r y k ” p o z o sta w i „H ar­
U s ta lo n e z g ó r y — t e r m in i m i e j s c e s p o t k a n ia — n a s io w i" . D r u g ą p o ł o w ę t e g o s a m e g o b a n k n o t u b ę d z ie
a u t o m a t y c z n ie e l i m i n o w a ł y u d z ia ł „ K a z k a ” w c a łe j o p e ­ m i a ł ł ą c z n i k s z t a b u . D o p ie r o p o u p e w n i e n i u s i ę , ż e o b y ­
r a c j i , a o b o w ią z k ie m j e g o b y ł o c z u w a n i e w e w s i i n a ­ d w i e c z ę ś c i p a s u j ą d o s i e b ie , łą c z n i c y p o d e j m ą r o z m o w ę
t y c h m ia s t o w e in f o r m o w a n ie „ W ia r u s ó w ” o k a ż d y m p o ­ „H en ry k ” w y je c h a ł z K rak ow a do N o w eg o T argu
d e j r z a n y m z j a w is k u . w c z e s n y m r a n k ie m 2 7 c z e r w c a . W ió z ł z e s o b ą j e d e n e g ­
W c z a s ie g d y „ W a n d a ” p r z e k a z y w a ł a „ W ia r u s o m '’ z e m p l a r z „ O r ła B ia ł e g o ” i j e d e n e g z e m p la r z „ D z ie n n ik a
in fo r m a c ję o m a ją cy m n a s t ą p ić s p o t k a n iu , w W UBP Ż o łn ie r z a ” , k t ó r e n a le ż a ł o w r ę c z y ć „ H a r n a s io w i” n a d o ­
w K r a k o w ie p o d k ie r o w n ic t w e m z a s t ę p c y s z e f a c z y n io n o w ó d , ż e R O A K u t r z y m u j e s t a ł ą i s y s t e m a t y c z n ą łą c z n o ś ć
o s t a t n i e p r z y g o t o w a n ia d o k o le j n e g o e t a p u n a s z e j g r y . z e s w o i m o ś r o d k ie m d y s p o z y c y j n y m w N ie m c z e c h . D a ­
k t ó r ą m i a ł j u ż p r o w a d z ić „ H e n r y k ” . t y o b y d w u g a z e t b y ł y o c z y w i ś c i e p ó ź n ie j s z e o d t y c h ,
Z a d a n ie m je g o b y ł o o d e g r a n ie r o li w y ż s z e g o s t o p ­ k t ó r o p r z y n io s ła „ W a n d a " .
n i e m i d o ś w ia d c z o n e g o o f i c e r a s z t a b u R O A K , k t ó r y m ia ł „ W a n d a ” m i a ł a o c z e k iw a ć n a n i e z n a n e g o j e j o s o ­
z a s o b ą k il k u l e t n i s t a ż w N S Z , a p o t e m s z k o lę d y w e r ­ b iś c ie „ H e n r y k a ” w p o b liż u N o w e g o T a r g u , n a m o ś c ie
s y j n ą w N ie m c z e c h . przy d ro d z e sk r ęca ją cej w k ie r u n k u K ow ańca. Z nak
Z a k ła d a liś m y , ż e s p o t k a n ia „ H a r n a s ia ” z „H enry­ r o zp o zn a w czy — g a z e ta w p ra w ej ręce.
k ie m ” b ę d ą s i ę o d b y w a ć w p ią t e k k a ż d e g o ty g o d n ia N a m o ś c ie b y ł a j u ż , z a n im j e s z c z e w y b i ł a d z ie s ią t a .
w g o d z in a c h o d 11 d o 14 n a g ó r z e w p o b li ż u w s i W a k s ­ O b o k p o s t a w i ła w y p c h a n ą j a k z a w s z e t e c z k ę . K t o p r z y j ­
m u n d . B y ł o t o m i e j s c e , g d z i e — j a k i n f o r m o w a ła n a s d z ie ? W ie d z i a ła j e d y n i e , ż e b ę d z ie l o m ę ż c z y z n a . G d y
„ W a n d a ” — „ H a r n a ś ” c z u ł s i ę n a j b e z p i e c z n ie j , n ic m ó g ł u j r z a ła m ł o d e g o , u b r a n e g o z m i e j s k a m ę ż c z y z n ę , p o d ­
w ię c p o d e jr z e w a ć p o d stę p u . n io s ła g a z e tę .
O p r a c o w a n o t e ż s p e c j a ln ie d l a „ H a r n a s ia ” t z w . „ a la r ­ P o d s z e d ł, u k ł o n i ł s i ę . w y m i e n i l i h a s ło .
m o w y sy ste m łą c z n o ś c i” . T y m r a z e m s p o t k a n i a m ia ły — I p a n w t y c h b u t a c h w y b r a ł s i ę w g ó r y ? •— z a ­
s i ę o d b y w a ć w K r a k o w ie w k a ż d y p o n ie d z i a łe k w b a r z e p y ta ła , p a tr z ą c na d z iu r k o w a n e z w ie r z c h u p ó łb u t y
„ Z a c is z e ” p r z y u l . P o t o c k ie g o ( d z i ś W e s t e r p la t t e ) w g o ­ „ H en ry k a ”.
d z in a c h o d 1 4 .3 0 d o 15. — M y ś l a łe m , ż e t o b ę d z ie g d z i e ś t u , n ie d a l e k o —
S p o s ó b r o z p o z n a n ia s i ę o b y d w u łą c z n i k ó w b y l d o ś ć u s p r a w i e d l i w i a ł s ię .
p ro sty , a d la n ie o b y te g o G ó r a la w ręcz a tr a k c y jn y . P r o w a d z i ła g o t r u d n o d o s t ę p n y m i b e z d r o ż a m i w k ie ­
Ł ą c z n ik „ W ia r u s ó w ” m ia ł b o w ie m p o d e jść d o m ę ż c z y ­ r u n k u W a k s m u n d u . W s p in a c z k a t r w a ł a p o n a d p ó łto r e j
z n y , p r z e d k t ó r y m n a s t o lik u b ę d z ie s t a l k u f e l p i w a p o ­ g o d z in y . W u m ó w io n y m m i e j s c u n i c b y ło j e d n a k n i ­
s ta w io n y n a r o z ło ż o n e j g a z e c ie , i z a p y ta ć : „P rzepra­ kogo.
s z a m , n i e z o s t a w i łe m t u m o j e g o p a r a s o la ? ” J e ż e l i w o d ­ — C zyżbym p o b łą d z iła ? — r o z g lą d a ła s i ę z n i e p o ­
p o w ie d z i u s ł y s z y : „ N ie , a l e p r o s z ę s i a d a ć ” — p r z y s ią - k o je m . — N ie c h p a n z a c z e k a , p o s z u k a m i c h — p o w i e ­

298 299
 O d c h o d z ą c /. b a n d y — p is a ł n a z a k o ń c z e n ie — w y d a łe m r o z ­
k a z /.d w o je n ia o s tro ż n o ś c i, z a c h o w a n ia ś c is łe j t a j e m n i c y o r g a n i ­
d z ia ła s p i e s z n i e i p o s t a w i w s z y n a t r a w i e t e c z k ę , z e s z ła
z a c y jn e j i b e z w z g lę d n e g o p o s łu s z e ń s tw a , c o tr z e c h o c z a r o w a n y c h
n iż e j .
b a n d y tó w p r z y ję ło w ¡ » s t a w i e n a b a c z n o ś ć , z r ę k a m i p rz y d a s z ­
P o p a r u m i n u t a c h z z a r o ś li w y s z e d ł „ H a r n a ś ” . S z e d ł k a c h *.
z a u to m a te m w r ę c e , a tu ż z a n im je s z c z e d w ó c h , p o­
d o b n ie u z b r o j o n y c h „ W ia r u s ó w ” . W sp o só b m o ż liw ie w ia r o g o d n y p r z y g o t o w a li ś m y
S p o t k a n i e p r z e b ie g ł o d o k ła d n i e t a k , j a k t o p r z e w i­ t r z y p r o p o z y c j e , k t ó r e „ H e n r y k " m ia ł w k r ó t c e p r z e d ło ­
d y w a ł o p r a c o w a n y p r z e z n a s s c e n a r iu s z . ż y ć „ H a r n a s io w i” . K a ż d a z n i c h w s w o i m k o ń c o w y m z a ­
P o d c z a s r o z m o w y z „ H a r n a s ie m ” „ H e n r y k ” b y ł s p o ­ ło ż e n iu p r z e w id y w a ła w c ią g n ię c ie w s z y s tk ic h „ W ia r u ­
k o j n y i o p a n o w a n y . N ie s p o d z i e w a ł s i ę , ż e w s z y s t k o p ó j ­ só w ” w p u ła p k ę , i t o t a k p r z y g o t o w a n ą , a b y ż a d n e m u
d z i e t a k ł a t w o . Z u p e łn i e n i e o r i e n t o w a ł s i ę , i l e pracy n i e d a ć m o ż l iw o ś c i o b r o n y .
i w y s iłk u k o s z to w a ło s t w o r z e n ie w a r u n k ó w , k tó r e p o ­ W a r ia n t p ie r w s z y p r z e w id y w a ł p o in f o r m o w a n ie
z w o l i ł y m u n a o d e g r a n ie r o li p r z e d s t a w i c ie l a f i k c y j n e g o „ H a r n a s ia ” , j a k o b y w s z t a b ie r o z p a t r y w a n a b y ł a s p r a ­
s z t a b u n ie l e g a ln e j o r g a n iz a c j i. w a z o r g a n iz o w a n ia n a p a d u n a b a n k n a t e r e n i e d u ż e g o
P r z e d p o w r o t e m d o N o w e g o T a r g u z a n o t o w a ł s o b ie , m ia sta . B r a liś m y pod u w a g ę K raków w z g lę d n ie T a r­
j a k ie b y ły p o t r z e b y „ W ia r u s ó w ” : p ie n ią d z e , a m u n ic j a , n ó w , a p o n ie w a ż „ H a r n a ś " p r o s ił „ H e n r y k a " , ż e b y n ie
t r u c i z n a , k s i ą ż e c z k i w o j s k o w e , m a p y . W y p it o o s t a t n ie z a p o m in a ć o n i c h p r z y t e g o r o d z a j u a k c ja c h , „ W ia r u s y ”
z a p a s y w ó d k i, p o ż e g n a n o s i ę i p o d w u g o d z in n y m p o b y ­ b y lib y je d n ą z grup d y w e r sy jn y c h b io r ą c y c h u d z ia ł
c i e w łe s i e r a z e m z „ W a n d ą " z e s z l i n a d ó ł. w r a b u n k u . W d n i u p o p r z e d z a j ą c y m n a p a d p r z e w ie z io ­
S z c z e g ó ło w e s p r a w o z d a n ie z w ykonanego z a d a n ia n o b y ic h z a m a sk o w a n y m i sa m o ch o d a m i do K ra k o w a
„ H e n r y k ” z ło ż y ł z a r a z n a s t ę p n e g o d n ia , n ie m a l b e z p o ­ i t u n a s t ą p iła b y lik w id a c j a .
ś r e d n i o p o p o w r o c ie z N o w e g o T a r g u . B y ł z a d o w o lo n y W a r ia n t d r u g i, c h y b a n a j b a r d z ie j a t r a k c y j n y i p o ­
z w y p r a w y w g ó r y , a j e s z c z e w ię c e j z w y n i k ó w s p o t k a ­ c ią g a ją c y , z k tó r y m w ią z a liś m y n a jw ię k s z e n a d z ie j e —
n ia z „ W ia r u s a m i” . „ H a r n a ś " p r z y j ą ł w s p ó łp r a c ę ze to p r o p o z y c ja p r z e r z u tu „ W ia r u s ó w " do N ie m ie c na
szta b em , z g o d z ił s i ę podporządkow ać je g o rozk azom , k il k u m i e s ię c z n e p r z e s z k o l e n ie d y w e r s y jn o -w y w ia d o w -
a n a łą c z n ik a a la r m o w e g o d o K r a k o w a w y z n a c z y ł z a u ­ c z e . P o u k o ń c z e n iu s z k o ł y o t r z y m a ć m i e li s t o p n i e o f i ­
f a n ą G ó r a lk ę z W a k s m u n d u . M ie j s c e m k o n t a k t o w y m z o ­ c e r ó w w y w i a d u . Ż e b y p r z e k o n a ć ic h , j a k b a r d z o s z t a b o ­
s t a ł b a r „ Z a c is z e " p r z y u l. P o t o c k ie g o . w i z a l e ż y n a n ic h , m i e l i p o d p is a ć z o b o w ią z a n ie , ż e p o
O d te j c h w i l i m o g l iś m y j u ż w dużym s t o p n iu k i e ­ u k o ń c z e n iu p r z e s z k o le n ia w r ó c ą d o P o ls k i w c e l u p o d ­
row ać d z ia ła ln o ś c ią „ W ia r u s ó w " , m o g liś m y p la n o w a ć j ę c i a p r a c y n a t e r e n i e k r a ju .
n a s z e p r z e d s i ę w z i ę c ia , w ie d z ą c , ż e w y k o n a n i e i c h n i e O s t a t n i w a r ia n t , k t ó r e g o w y k o n a n i e m o ż n a b y ł o p o ­
b ę d z ie n a s t r ę c z a ć t y l u t r u d n o ś c i, j a k i e t r z e b a b y ł o p o ­ łą c z y ć z d w o m a p o p r z e d n im i — t o p o w ia d o m i e n ie „ H a r ­
k o n a ć , z a n im u d a ło s i ę p r z e ła m a ć n i e u f n o ś ć „ H a r n a s ia ” .
Z dużą sa ty sfa k c ją c z y t a l iś m y m e ld u n e k „H en­ * A rc h iw u m K W M O K ra k ó w .
ryka".

300
n a s ia ” o o k r e so w e j in s p e k c ji te r e n o w y c h g r u p y d y w e r ­ z w ła s z c z a w K r a k o w ie . A l e w s z y s t k o b y ł o w p o r z ą d k u ,
sy jn y c h , ja k ą w n ie d a l e k ie j p r z y s z ło ś c i p r z e p r o w a d z i łą c z n ic z k a p r o s t o z d w o r c a p o s z ł a d o b a r u „ Z a c is z e ” .
m a j o r „ M a c ie j” z e s z t a b u R O A K . I n s p e k c j a n a s t ą p iła b y P r z y o k a z j i u s t a lil iś m y , ż e łą c z n i c z k ą j e s t „ H a n k a ” ,
w c z a s i e z g r u p o w a n ia k il k u o d d z ia ł ó w d z ia ła j ą c y c h n a s i o s t r a j e d n e g o z „ W ia r u s ó w ” . M ie li d o n i e j b e z g r a n ic z ­
t e r e n i e P o ls k i p o łu d n i o w e j , w k tó r y m w z ię lib y u d z ia ł n e z a u f a n i e . Z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m w s p ó łp r a c o w a ła
„ W ia r u s y ” . W r z e c z y w is t o ś c i zaś ty m i „ in n y m i o d ­ j e s z c z e w c z a s i e , g d y ż y ł „ O g ie ń ” . S ie d z i a ła p o t e m p a ­
d z ia ł a m i” b y ły b y grupy u tw o rzo n e z p r a c o w n ik ó w r ę m i e s i ę c y w w ię z i e n i u , n i e p r z y z n a ła s i ę d o n ic z e g o
W UBP. i t r z e b a j ą b y ło z w o ln ić .
O ty m , p r z y p o m o c y k t ó r e g o , z t r z e c h w y m ie n i o n y c h „ H a n k a ” o t r z y m a ła o d „ H e n r y k a ” p i ę ć t y s i ę c y z ł o ­
s p o s o b ó w b ę d z ie m y l i k w i d o w a ć „ W ia r u s ó w ” , z a d e c y d o ­ ty c h , k tó r e w im ie n iu n ie is tn ie j ą c e g o s z ta b u ROAK
w a ć m i a ł o s o b i ś c i e i c h d o w ó d c a . R o la „ H e n r y k a ” n a t o ­ p r z e z n a c z y l iś m y n a „ u t r z y m a n ie ” o d d z ia łu , c h c ą c t y m
m i a s t o g r a n ic z y ć s i ę m i a ła j e d y n i e d o p r z e d s t a w i e n ia s a m y m z a p o b ie c d a ls z y m n a p a d o m r a b u n k o w y m .
„ H a r n a s io w i” t y c h p r o p o z y c ji i w y ja ś n ie n ia tr u d n ie j­ W je j o b e c n o śc i p r z y g o to w a ł te ż „ H e n r y k ” n a stę ­
s z y c h d o z r o z u m i e n ia p u n k t ó w . p u j ą c e j t r e ś c i r o z k a z p r z e z n a c z o n y d la „ H a r n a s ia ” :
A b y u t r w a li ć w „ H a r n a s iu ” p r z e k o n a n ie , ż e n a w ią ­
z a ł c e n n y i w a ż n y k o n t a k t z p o d z ie m ie m , z d e c y d o w a ­
K p r . „ M a r ia n " , m p . 3 V I I 1949 r. I — k o n t a k t z g r u p ą w e
liś m y s ię n a p r z e p r o w a d z e n ie d w u k o l e j n y c h m i s t y f i ­
c z w a r t e k n a u m ó w io n y m m ie js c u . I n s t r u k c ji , z e w z g lę d u n a t a j ­
k a c ji. n o ść , n ie p r z e s y ła s ię . S p r a w y b a r d z o w a ż n e . W s z y s tk o b ę d z ie
P o p ie r w s z e , p o s t a n o w i liś m y , ż e „ H e n r y k ” w c z a s ie o m ó w io n e u s t n i e w e c z w a r te k . I I — p r z y g o to w a ć s ię d o a k c j i . N ie
n a j b l i ż s z e g o s p o t k a n ia s z e p n i e w t a j e m n ic y „ H a r n a s io ­ z m ie n ia ć t e r e n u . I I I — p o z o s ta łe m a t e r i a ły p r z y s p o tk a n iu . IV —
w i ” , j a k o b y w r e j o n G o r c ó w w c i ą g u n a j b l iż s z y c h t y ­ p r z e s y ła m n a r a z i e p ię ć ty s ię c y z ło ty c h .
„ H e n r y k " , p o r.
g o d n i d o w ó d z t w o o r g a n iz a c j i z m u s z o n e b y ł o p r z e s u n ą ć
s w o j ą r a d io s ta c ję .
R ó w n o c z e ś n ie z a in s c e n iz o w a n o te ż s p o tk a n ie je g o R o z k a z t e n u k r y ł w p a c z u s z c e z b ib u łk a m i d o p a p ie ­
z a u f a n e j łą c z n ic z k i z p r z e d s t a w i c ie l e m s z t a b u w K r a k o ­ r o s ó w , c z y m n ie m a ło z a d z iw ił łą c z n ic z k ę .
w i e i p r z e k a z a n ie p r z e z n i ą d o o d d z ia łu j e d n e g o z r o z ­ P o k a z a ł je j n a s t ę p n i e p r z y g o t o w a n y d z i e ń w c z e ś n i e j
k a z ó w d o w ó d z t w a o r g a n iz a c j i. w w y d z i a l e d o k u m e n t s t w i e r d z a j ą c y , ż e „ Ż o łn i e r z R u ­
N a łą c z n ic z k ę o c z e k i w a l i ś m y w d n iu , k t ó r y w y z n a ­ c h u O p o r u k p r . « M a r ia n » j e s t d o w ó d c ą g r u p y s p e c j a l ­
c z y liś m y „ H a r n a s io w i” s a m i, p r z e k a z u ją c mu p rzez n e j R O A K ” . W l e w y m g ó r n y m r o g u z a ś w ia d c z e n i a w i d ­
„H enryka” sy ste m łą c z n o ś c i, przy pom ocy k tó r e g o n ia ła p o d łu ż n a fio le to w a p ie c z ę ć : „ S z ta b O kręgu III
m i a ł p o r o z u m i e w a ć s i ę z e s z t a b e m . Ł ą c z n ic z k ę o c z y w i ­ R O A K ” . U d o ł u p o d p is — „ K o m e n d a n t O k r ę g u II I , p łk
ś c ie ś le d z iliś m y o d s a m e g o N o w e g o T a rg u , g d y ż p rzy « Z y g m u n t » ” , i d u ż a o k r ą g ła p i e c z ę ć p o d o b n a d o t e j , j a ­
o k a z ji c h c ie liś m y s ię p r z e k o n a ć , c z y „ H a r n a ś” n ie p o ­ k ie j u ż y w a ł o d d z ia ł „ W ia r u s ó w ” . Z a ś w ia d c z e n ie t r a c iło
sia d a ja k ic h ś d o d a tk o w y c h k o n ta k tó w z p o d z ie m ie m , w a ż n o ś ć z d n ie m 1 s i e r p n ia 1 9 4 9 r o k u , „ H e n r y k ” w y ­

302 303
j a ś n i ł p r z y t y m „ H a n c e ” , ż e w s z t a b ie R O A K „ H a r n a ś ”
w y s t ę p u j e p o d p s e u d o n i m e m „ M a r ia n ” i z a ś w ia d c z e n i e
p r z e z n a c z o n e j e s t d la n ie g o . B y ł o t o z a ś w i a d c z e n i e t y m ­
c z a s o w e , g d y ż p o p ie r w s z y m s ie r p n ia 1949 r o k u „ H a r­ « ■ « 1~ •»
Podhalanie!
- . . I W I t M . M M — I M j M l l « M M » > 1— •*» ••0 1 ( « W i U » t
• n u • M m M 1 .I i« " T i .U l » m m » Uh.
» • W M m u M u H U t w i i I l . T i . m l ■ • r I M . ' • U*
n a ś” i j e g o k o m p a n i o t r z y m a ć m i e li k s i ą ż e c z k i w o j ­ - lU M l • » :O M ti
I W W Iai — M nM I « W M IW »« « > ■ ■ — I M W « H U M K
fc ru . u l • U O M M • • * » • H W M I * M t o U S W M U •*• O * .« »"U .

sk o w e. • • ■ • U .I M M M . » W W . » .« • » M t r v u M v . M u H i w m n H U W U łU —
" - W I n m w n i M U W Y. H r « « i u M > i v « M m n l . u l « m w
I -M M » .« M l« U . M n VMM.
P o p r z y s ła n iu d o K r a k o w a łą c z n ic z k i n i e m o g ło b y ć U»»«.»u.Iitnwm...iM l»» «•«■■«.»■•«. - iMvU«w»uMW.IikumwM. •*%4łu
- ■ M m uwi I -Mo.
j u ż w ą t p li w o ś c i, ż e „ H a r n a ś ” u f a k r a k o w s k ie m u s z t a ­
O b o w ią z k ie m w x y h i w c h w ili o b w w j l i t s tw o r z e n ie tu ta j mi
b o w i R O A K . C h w i la l i k w i d a c j i „ W ia r u s ó w ” b y ł a c o r a z
P o d h a lu w a ru n k ó w n o r m a ln e g o iy t le .
b liż s z a .
N a s t ę p n e g o d n i a o p r a c o w a liś m y j u ż o s t a t e c z n ą w e r ­ M u s im y w ¡a h n a jk r ó ts z y m c z o s le s z e r o k o o tw o rz y ć w r o lo d la t y * lic z n y *

r i# w , k tó ra p rzó d ry m tłu m n ie z jo ż d ż o ły do nas d la z d r o w ia , w ypoczynku

s j ę l e g e n d y , k t ó r e j r e a ln o ś ć w a k t u a l n y m u k ła d z i e s t o ­
i tu r y s ty k i, s tw a r z o ja c d la lu d n o ic i m ie js c o w e j w a ru n k i e g z y s t e n c ji i b y tu .
s u n k ó w o d d z ia ł u z o r g a n iz a c j ą R O A K n i e m o g ł a w z b u ­
S ia ć sit* t o m oże tylko w ów czas, gdy lu na P od halu
d z ić u „ H a r n a s ia ” n a j m n ie j s z y c h n a w e t p o d e j r z e ń .
z a p a n u je spokój i b ezp ieczeń stw o.
N a S t a r y c h W ie r c h a c h „ H e n r y k ” z j a w i ł s i ę 7 li c e a
Z d e m o r a liz o w a n e w 0 * 4 i r w y z b e U m i K o n y r t I n ie o d p o w i e d z i a ln y c h J e d n o s te k ,
p u n k t u a l n i e o g o d z in i e 1 2 .3 0 . Z a w ió z ł, j a k z w y k l e , g a ­ r a b u n k ie m I m o rd e m z a k łó c a ły la k b a rd z # p o tr z e b n y u n a s s p o k ó j, u n ic e s tw ia ją c

z e t y , o d e b r a ł m e ld u n e k o s y t u a c ji w g r u p ie , w k tó r e j « t e n s p o s ó b p r z y s p i e s z e n i e n o r m a liz a c ji l i d a n a P o d h a lu .

od czasu r o z p o c z ę c ia n aszej g r y n ic s z c z e g ó ln e g o s ię D z ię k i w y s iłk o m i o f ia m o t d lo łn le r z a k o r p u s u B e z p ie c z e B s iw a W e w n ę trz n e g o

o ra z W ła d i B e z p ie c z e B s iw a . b a n d y t e z o s t a ły p r a w ie w z o p e l n o ł c i z h k w id o w a n e ,
n i e d z ia ło , g d y ż „ W ia r u s y ” z a j ę c i b y li p r z e d e w s z y s t k i m
t y m i s p r a w a m i , k t ó r e i m s y s t e m a t y c z n i e p o d s u w a li ś m y Z lik w id o w a n y został przed tyg o d n ie m „O g ie ń " le s w o im sztabem .
d o w y k o n a n ia . h l . w m u t a • * I i u i H > l l H W . ■ (•■ • v » I V H l . W l l M » I • l - l i . f i u » . « » |U • — i IM . l i m u
» IX ■ r t i r . i l W łlłl m m m - » r u i l - i I . . . I « • l i l i l í I I I « • • • » .«
P r o j e k t w y j a z d u z a g r a n ic ę s p o d o b a ł s i ę w s z y s t k i m .• • I M * I ! • « • • » »M U »».

U s tn w n a m n e s ty jn a , u c h w a lo n a p r z e z S e lm R z tc z y p to s p o lK e l P o ls k ie j
„ W ia r u s o m ” .
g w a r a n t u j ą w s z y s tk im ty m . k ló r z y zechce p rze z u ja w n ie n ie s ie z a b ra ć d o
— P ó j d z i e m y w e t r z e c h . J a , „ G r a n d z ia r z ” i „ S z a ­
u c z c iw e j p J e c y . c a lh o z łK a w o łn o k ¡ b e z p ie c z e ń s tw o . co w ie c e i. W ła d z e
ta n ” — z d e c y d o w a ł „ H a rn a ś” .
P o w ia to w e o d d a ła d a l e k o Id e c e J p o m o c y m a t e r i a l n e j .
A w ię c n ie w s z y s c y . N ie b y ło je d n a k sp o s o b u n a to , r*— — « i t » « ^ s —K V "r J V * f - S n r a ii± " * . i z y s a -
|J r* M i l u M W H r t ł r t » r* .« w V . U + ł i l ' W «
ż e b y h e r s z t z m i e n i ł d e c y z j ę . W y j a z d m i a ł n a s t ą p ić n o ­
c ą z O b id o w e j k a r e t k ą p o g o t o w ia r a t u n k o w e g o z z a g r a ­
P o w ia t o w o Rodo N a ro d o w e
n ic z n y m i znakam i r e je s tr a c y jn y m i. „H enryk” w y tłu ­
w N o w y m Targu
m a c z y ł im , ż e z o s t a n ą p r z e w ie z i e n i d o K r a k o w a ja k o
c h o r z y n a g r u ź l i c ę i p o z a o p a t r z e n i u i c h w o d p o w ie d n ie
d o k u m e n ty le g a liz a c y j n e b ę d ą m o g li w y je c h a ć d o B e r ­ O d e z w a P R N w N o w y m T a r g u w z w i ą z k u z l ik w i d a c j ą „ O g n ia ”
l i n a Z a c h o d n ie g o , g d z i e z a o p ie k u j e s i ę n i m i p r z e d s t a w i­
c ie l o środ k a.

304
 Od te j p o r y w y p a d k i p o t o c z y ł y s i ę b ły s k a w i c z n ie .
T r z e c ie g o d n i a w y j e c h a ł a d o C h a b ó w k i g r u p a p r a c o w ­
n i k ó w W U B P , p o z o r u ją c o b s ł u g ę n ie l e g a ln e j r a d io s ta c ji,
k tó r ą n i ó s ł n a p le c a c h p r z y d z ie l o n y d o n ie j r a d io t e le ­
g r a f i s t a K B W . W s z y s c y u c z e s t n ic y w y p r a w y p o s ia d a li
s t e n y i u b r a n i b y l i w p r z y n is z c z o n e a n d e r s o w s k i e m u n ­
dury.
I a M I Ł C i l O t N lE R U
W y p r a w ą k i e r o w a ł m ó j z a s t ę p c a , L e o n N ik la s , u d a ­
. J Ł D N O H W K B W Z IF M I K R A K O W S K I« j ą c y o f i c e r a s z t a b u R O A K . W y s t ę p o w a ł p o d p s e u d o n i­
n U f it t C H w
W A IC Ł I REAKCYJNYM F O O /il- Y llf m
m e m k p t . „ A n t o n i” . S p o t k a n i e z „ H a r n a s ie m ” n a s t ą p iło
W M .O STRO W SKO W 1 A ÍA C II 1 9 * 6 - 1 9 « K.
n u f . EDWARDA OtSUWSMCGO K fK STANISłAWA (¡(MA w lo s ie w o k o li c a c h R a b k i Z a r y t e . R a z j e s z c z e o m ó w io n o
R SWWStAWA KOZERVMUO KFW.JOlKią M lh O U K U
\ |> o : ; .» b p rz e rz u tu o r a /, p r ó b o w a n o n a k ło n i ć „ W ia r u s ó w ’
« « . B O U S I A W A A K D A N O W S IltC O S I K I . JA N A O R N I I A
S I « . H O R I A N A M I K O I A J C I Y K A . S I U . l A M U W A P O IA K A do w y ja z d u bez. b ro n i, le c z „ H a rn a ś” p ro p o z y c ję t ę od ­
S I « . A N T O N IM O W IS N IO W S M IC O
r z u c ił k a t e g o r y c z n i e . P o m im o t o w y j a z d d o K r a k o w a
w y n a c z o n o n a n o c z 1 5 n a 1 6 lip c a .
Na d z ie ń przed „ p r z e r z u te m ” „H enryk” ponow ­
n ie z n a la z ł s i ę w g ó r a c h , ż e b y o s o b i ś c i e o d p r o w a d z ić
tr z e c h „ W ia r u s ó w ” do m ie js c a , sk ąd m ie li w y r u s z y ć
w ś w ia t .
K a r e t k a p o g o t o w ia z z a g r a n ic z n y m i n u m e r a m i r e j e ­
s t r a c y j n y m i i d u ż y m , d o b r z e w id o c z n y m n a p is e m w j ę ­
z y k u a n g ie l s k i m „ B r y t y j s k a P o m o c d la P o ls k i. O d d z ia ł
w K a to w ic a c h ” w y j e c h a ł a p o n i c h z K r a k o w a 15 li p -
e .i <> g o d . ii »i«• ” 1 to. P row adzący k a r e tk ę k ie r o w c a
I I I . .. i.) I i r fp iiv /.i’á s t w a , L a d y g a , m i a ł n a s o b i e a n g ie l -
i . n m u d u i w o js k o w y . P od k tó r y m o k r y ł n ie w ie lk i p i-
•.«. i l c - t z. d w o m a z a p a s o w y m i m a g a z y n k a m i a m u n ic j i,
/.m il n ie n a jg o r z e j j ę z y k a n g ie l s k i , c o z n a k o m ic ie
p o z w a la ło m u w c z a s i e d r o g i p o s ł u g iw a ć s i ę ła m a n ą p o l­
T a b l i c a p a m i ą tk o w a ku c z c i ż o łn ie rz y KBW z a m o rd o w a n y ch
s z c z y z n ą i z z a d a n ia t e g o ś w i e t n i e s i ę p ó ź n ie j w y w i ą ­
w O s tr o w s k u
z a ł.
O b o k n i e g o , j a k o c z ło n e k sz ta b u R O A K o d p o w ie ­
d z ia l n y za b e z p ie c z n y p r z y ja z d do K rakow a, jech a ł
u zb r o jo n y w d w a p i s t o l e t y i g r a n a t p r a c o w n ik m o j e g o

10 B ył w P o l s c e c z a s ., 305
w y d z i a ł u — J a n G r u n w a ld . W t y l n e j c z ę ś c i s a m o c h o d u K i lk a n a ś c ie m i n u t p o g o d z in i e 2 3 o d e z w a ł s i ę w r e s z ­
s i e d z ia ł o d w ó c h in n y c h p r a c o w n ik ó w w y d z i a ł u : S t e f a n c ie te le fo n :
Z a s t a w n ik i J ó z e f K o p e r e k , k a ż d y z d w o m a p is t o le t a ­ — P u n k t o b se r w a c y jn y w C habów ce — m e ld o w a ł
m i. T y c h z k o le i w y s a d z o n o w m i e j s c o w o ś c i G ło g o c z ó w , d a le k i, p r z y c is z o n y g ło s je d n e g o z p r a c o w n ik ó w . —
g d z i e m i e l i o c z e k iw a ć n a p o w r ó t k a r e t k i i d o s i ą ś ć s i ę D z ie s i ę ć m i n u t t e m u p r z e j e c h a ł a w s t r o n ę K r a k o w a z a ­
j a k o w y z n a c z e n i n a ,.p r z e r z u t ” c z ło n k o w ie i n n e g o o d ­ g r a n ic z n a k a r e tk a .
d z ia łu g r a s u j ą c e g o w o k o li c a c h K r a k o w a . W s a m o c h o ­ P o c z te r d z ie s tu m in u ta c h — n a stęp n y m e ld u n e k .
d z ie le ż a ły p r z y g o t o w a n e b i a ł e le k a r s k i e k it le , k tó r e T y m r a z e m z g ła s z a ł s i ę p u n k t o b s e r w a c y j n y w L u b n iu .
w d ro d ze p o w r o tn e j m ie li w ło ż y ć n a s ie b ie w s z y s c y p a­ D o c h o d z iła p i e r w s z a w n o c y , g d y n a d sz e d ł o sta tn i
s a ż e r o w i e k a r e t k i w ł ą c z n i e z „ W ia r u s a m i” . m e l d u n e k . D o p r z y j a z d u „ W ia r u s ó w ” p o z o s t a ł n ie p e ł n y
W z d łu ż s z o s y z a k o p ia ń s k ie j o d C h a b ó w k i a ż d o p r z e d ­ k w a d ia n s Za k ilk a n a ś c ie m i n u t m i a łe m w ię c p o ra z
m ie ś ć K rakow a r o z m ie s z c z o n o k il k a p u n k tó w ob ser­ d rugi sta n ą ć lw .u /ą w tw a r z z sa m y m „ H a r n a s ie m ” ,
w a c y jn y c h , k tó r y c h z a d a n ie m b y ło m e ld o w a ć d o w y ­ k t ó r y k i e d y ś n a T u r b a c z u w g o r ą c y c z e r w c o w y d z ie ń
d z ia ł u o p r z e j e ż d ż a j ą c e j k a r e tc e . 194(5 r o k u z r o z k a z u „ O g n ia ” p ę d z ił z a m n ą z a u t o m a ­
P o n i e w a ż d o o s t a t n ie j c h w i l i n i e w i e d z i e l i ś m y , c z y t e m n a c z e l e k il k u d z ie s ię c i u p ij a n y c h z b ir ó w , w y j ą c n i ­
u d a s i ę o d e b r a ć „ W ia r u s o m ” b r o ń , o s y t u a c j i m i a ł d a ć c z y m r o z j u s z o n y z w ie r z . B y ł to t e n s a m c z ło w ie k , k t ó r y
z n a ć k ie r o w c a . P o j e d y n c z y s y g n a ł k la k s o n e m p r z y w j e - w k r ó t c e p o ś m ie r c i „ O g n ia ” p u b li c z n ie p r z y r z e k a ł, ż e
ź d z ie w p o d w ó r z e W o j e w ó d z k ie g o U r z ę d u B e z p ie c z e ń ­ p o d z ie m n ą d z ia ł a ln o ś ć p o r z u c i n a z a w s z e . N ie d o t r z y ­
s t w a P u b li c z n e g o w K r a k o w ie o z n a c z a ł, ż e p a s a ż e r o w ie m a ł je d n a k s ło w a , a w y c ią g n ię t ą w je g o str o n ę p o m o c ­
s ą b e z b r o n i, d w a — ż e b r o ń m a j ą p r z y s o b ie . n ą d ło ń — o d r z u c ił. T e r a z d o p ie r o m o g ł e m o g a r n ą ć m y ­
N a p r z y j a z d k a r e t k i o c z e k iw a łe m n a p a r t e r z e w g a ­ ś lą , j a k w i e l e z m i e n ił o s i ę o d t e g o c z a s u , k i e d y s a m i, n i e
b i n e c i e n a c z e ln i k a W y d z i a ł u Ś le d c z e g o , k p i. F r a n c is z k a b a c z ą c n a tr u d y i c z y h a ją c e n a k a ż d y m k r o k u n ie b e z ­
G a łu s z k i. O b o k z n a j d o w a ł s i ę n i e o ś w i e t l o n y p o k ó j, d o p i e c z n i s i w o u t r a t y ż y c ia , p r z e m i e r z a li ś m y g ó r s k i e s z c z y ­
k t ó r e g o p r a c o w n ik , s p e ł n i a j ą c y r o lę g o s p o d a r z a p u n k t u ty w p o h u k i w a n i u „ O g n ia " .
„ p r z e r z u to w e g o ”, m ia ł w p r o w a d z a ć p o j e d y n c z o „ W ia ­ v ¡r. iii ;.i na zegarek . Do p r z y ja z d u „ H a r n a s ia ”
r u s ó w ” , a z a d a n ie m o c z e k u j ą c y c h t a m p r a c o w n ik ó w b y ­ |i.» /« K la ly j u z t y l k o m i n u t y . W y s z e d ł e m d o j e d n e g o z n i e
ł o n a t y c h m ia s t o w e i c h o b e z w ła d n ie n i e . n fiw i.•tl.iiiy c lt p o k o i i u c h y l i ł e m o k n o , ż e b y le p i e j w i -
R a z j e s z c z e w s z y s t k o o s o b i ś c ie s p r a w d z ił e m i p r z y ­ i i«v- P a t r z y łe m w czarną s tu d n ię p odw órza. Są.’.
p o m n i a łe m z a d a n ia . W p o k o ja c h , w k tó r y c h o k n a w y ­ W b r a m ie o d s t r o n y u l i c y J ó z e f i t ó w u k a z a ły s i ę ś w i a ­
c h o d z ił y n a p o d w ó r z e , w y g a s z o n o ś w i a t ł a . G m a c h u r z ę ­ tła s a m o c h o d u i z g a s ł y . C is z ę p r z e c i ę ły d w a k r ó t k ie s y g ­
d u t o n ą ł w g ę s t y m m r o k u . W s z y s c y b io r ą c y u d z i a ł w a k ­ n a ły k la k s o n e m . A w ię c n ie d o b r z e . „ W ia r u s y ” m ie li
c j i p r a c o w n ic y b y l i n a w y z n a c z o n y c h im p o s t e r u n k a c h . b r o ń . C ie m n a p la m a p o s u w a ł a s i ę w o l n o k u ś r o d k o w i
C h o c ia ż o c z e k iw a n i p r z e z n a s g o ś c i e z n a j d o w a li s i ę j e ­ p o d w ó r z a . S a m o c h ó d s t a n ą ł. W c h w i l ę p o t e m za m a ja ­
s z c z e d a le k o , m ó w io n o d o s i e b i e s z e p t e m . c z y ła j a ś n i e j s z a p o s t a ć . K t o ś s t a ł o b o k s a m o c h o d u . D o ­

306 307
 s tr z e g ł w is z ą c e n a ś c ia n ie p o r tr e ty p r z y w ó d c ó w pań­
m y ś l i ł e m s i ę , ż e t o S t a n i s ł a w G ła d y s z , k t ó r y m i a ł p o ­
s t w o w y c h i g o d ło . W j e d n e j c h w i l i z r o z u m ia ł, ż e j e s t
je d y n c z o w p r o w a d z ić p r z y b y ły c h do p r z y g o to w a n e g o
w p u ła p c e , ż e t u , n a p r o g u t e g o o ś w i e t l o n e g o p o k o ju ,
p o k o j u . W y c o f a łe m s i ę s z y b k o d o G a łu s z k i.
k o ń c z y s i ę j e g o w o ln o ś ć . N ic z y m r a n io n y z w i e r z r z u c ił
— Id ą ... — s z e p n ą łe m .
s ię d o ty łu , u s i łu j ą c w y s z a r p n ą ć p is t o le t . S k o c z y li ś m y
D o c is n ą ł e m p o w o l u t k u d r z w i, ż e b y n i e s k r z y p n ę ł y ,
b ły s k a w i c z n ie z M u n ia k i e m i c a łą s i ł ą m i ę ś n i u c h w y c i ­
i s t a n ą ł e m p r z y s a m e j f u t r y n ie . Ł o w i ł e m u c h e m k a ż d y
l i ś m y w p r z e g u b a c h o b y d w i e r ę c e „ H a r n a s ia ” , s t a r a ją c
s z m e r , s ł y s z a ł e m k a ż d e s t ą p n ię c ie u k r y t e g o w k o r y t a r z u
s i ę w y ła m a ć j e d o t y ł u i o b e z w ła d n ić g o . W a ta ż k a b y ł
p r a c o w n ik a , k t ó r y z m ę c z o n y p r z e s t ę p o w a ł z n o g i n a n o ­
je d n a k s z y b s z y . Z d ą ż y ł w y c ią g n ą ć p is t o le t i w y m ie r z y ł
g ę . O k i-o k o d e m n i e s t a ł p r a c o w n ik m o j e g o w y d z i a ł u —
w s ie d z ą c e g o n a p r z e c iw G a łu s z k ę , k tó r y odruchow o
J ó z e f M u n ia k . Z a b iu r k ie m , p o d p a r łs z y r ę k a m i b r o d ę ,
sk ry ł się za b iu r k o . M y t y m c z a s e m n i e p u s z c z a l iś m v
s i e d z ia ł G a łu s z k a .
I l a r n a .li. ’ /. r ą k . C z u łe m n a t w a r z y j e g o p r z y s p ie s z o n y
O d p o d w ó r z a s t u k n ę ł y d r z w i. P r z e z w y c i s z o n e i c i e ­
od-l«'t'h, w id z ia ł e m ż y ły n a b r z m i a łe n i c z y m p o s t r o n k i.
m n e k o r y t a r z e p r z e le c ia ł o d g ło s id ą c y c h o s t r o ż n ie d w u
C e n t y m e t r p o c e n t y m e t r z e lu f a p is t o le t u p r z e s u w a ła s i ę
p a r n ó g . W s t r z y m a li ś m y o d d e c h y . K r o k i z b li ż a ły s>ę,
w d ó ł.
sk r z y p n ę ły r o z e s c h n ię te k le p k i p a r k ie t u . P o w i n n i ju ż
W t e d y „ H a r n a ś ” n a c is n ą ł s p u s t . N a t y c h m i a s t t e ż z e ­
w e j ś ć . D la c z e g o id ą d a le j ? C o s i ę s t a ło ? S p o j r z a ł e m n u
lż a ł o p ó r j e g o r ą k , r o z l u ź n i ł y s i ę p a l c e z a c i ś n i ę t e n a k o l­
M u n ia k a , k t ó r y , p o c h y l o n y k u d r z w io m p o d o b n ie ja k
b ie i p i s t o l e t s t u k n ą ł o p o d ło g ę . K o p n ą ł e m g o n a t y c h ­
j a , s t a r a ł s i ę n a p o d s t a w i e o d g ło s ó w o d t w o r z y ć s y t u ­
m i a s t p o d ś c i a n ę i j e d n o c z e ś n i e z o b a c z y łe m , z e z n o g i
a c ję n a k o r y ta r z u . C o s ię ta m d z ie j e ? K t o ś c h c e o tw o ­
„ H a r n a s ia ” s ą c z y s i ę k r e w .
r z y ć d o n a s d r z w i, s ł y c h a ć , j a k o b m a c u j e d e s k i , s z u k a ­
— A l e ś c i e m n i e m o g l i u r z ą d z ić ! — ■ z a w o ła ł p o d n ie ­
j ą c k la m k i.
c o n y G a łu s z k a , w y d o b y w a j ą c s i ę z z a b iu r k a .
S t a ł o s i ę c o ś , w c o t r u d n o b y ło p o p r o s t u u w ie r z y ć .
Po/.O M uli n a p o d w ó r z u d o s ł y s z e l i s t r z a ł. W y w ią z a ła
D r z w i g a b i n e t u G a ł u s z k i o t w o r z y ł y s i ę s z e r o k o i n a tle
m i; króU< * /.w ię t u w a lk a G d y z a p a lo n o ś w i a t ł a , „ G r a n ­
c z a r n e g o k o r y t a r z a s t a n ą ł... „ H a r n a ś ” . W b ia ły m le k a r ­
it / u i iv. 1 t r a f io n y s o r ią /. a u t o m a t u d o g o r y w a ł. W z a ło m ie
s k im k itlu s t a ł p a r ę s e k u n d w z u p e łn y m z a s k o c z e n iu ,
i m iii u ) c*i il u )••(>!' / y t o m n y „ S z a t a n ” . Z m a r ł w k ilk a n a -
o ś le p io n y ś w ia t łe m p a lą c e j s ię pod s u fite m ż a r ó w k i.
, |r go<l m p o t e m w s z p it a lu .
P r a w ą d ło ń w s u n i ę t ą m i a ł p o d m a r y n a r k ę , g d z i e z a p a s ­
I * i z y c / s n ą t e g o f a t a ln e g o f i n a łu b y ł a p o m y ł k a p o -
k i e m s p o d n i s p o c z y w a ł p is t o le t . Z a s k o c z e n ie b y ło w z a ­
p r tn io n u w c ie m n y m k o r y t a r z u p r z e z p r a c o w n ik a . P o
j e m n e . S t a l i ś m y z M u n ia k ie m w o s ł u p i e n i u , n i e w ie d z ą c
p r o s t u n i e t r a f ił w e w ł a ś c i w e d r z w i! T y lk o p r z y p a d e k
w p ie r w s z e j c h w i l i , c o s i ę s t a ło . N i k t s i ę n i e o d z y w a ł,
s p r a w ił , ż e w p o k o ju , d o k t ó r e g o w p r o w a d z o n o „ H a r n a ­
j e d y n i e z g łę b i k o r y t a r z a s ł y c h a ć b y ł o p r z y s p ie s z o n y
s i a ” , b y ł o n a s k ilk u . W p r z e c i w n y m r a z ie p o m y ł k a z a ­
g ł o s o d d a la j ą c y c h s i ę k r o k ó w . N a s z p r a c o w n ik s z e d ł p o
k o ń c z y ła b y s i ę t r a g e d ią .
d r u g ie g o „ W ia r u s a ” .
B e z p o ś r e d n io p o u j ę c i u „ H a r n a s ia ” p o d j ę l iś m y p r z y ­
G dy oczy „ H a r n a s ia ” o s w o i ł y s i ę z b la s k ie m , d o ­

309
303
g o t o w a n ia d o l i k w i d a c j i p o z o s t a łe j n a T u r b a c z u g r u p y le ż e ń s k ie , p o g a w ę d k i z p o c z ę s t u n k ie m , d o w c ip a m i , a t ­
„ W ia r u s ó w ” . O b a w ia l iś m y s i ę , ż e w ia d o m o ś ć o s t r z e l a n i ­ m o sfe r ą sw o b o d y i w z a je m n e g o z a u f a n ia . J a k ż e ła t w o
n ie n a p o d w ó r z u U r z ę d u B e z p ie c z e ń s tw a a k u r a t w c z a s ie w t a k i e j s y t u a c j i o p r z e j ę z y c z e n i e , z d r a d z e n ie s i ę j a k im ś
p r z y j a z d u d o K r a k o w a c z ę ś c i o d d z ia ł u m o g ł a d o tr z e ć j e d n y m n ie o p a t r z n y m s ł o w e m c z y n ie z r ę c z n y m r u c h e m
n a P o d h a le . N a s a m ą m y ś l, ż e k t ó r y ś z f u n k c j o n a r iu s z y , p r z y z w y c z a ­
P o d w ó c h d n ia c h p o j e c h a ł w g ó r y „ H e n r y k ” . S t w i e r ­ j o n y o d la t d o z w r o tu „ to w a r z y s z u ”, m ó g łb y w f e r w o ­
d z i w s z y , ż e „ W ia r u s y ” n i e w i e d z ą n ic o l o s i e tr z e c h r z e „ k o le ż e ń s k ie j ” r o z m o w y z „ W ia r u s a m i” p o w ie d z ie ć
s w o ic h k o m p a n ó w , k tó r z y w y je c h a li d o K r a k o w a , w y ­ n a p r z y k ła d : „ t o w a r z y s z u « G r y f » ” — c ia r k i p r z e s z ł y m i
d a ł im r o z k a z p r z e j ę c i a p o d o s o b is ta , o c h r o n ę r a d io ­ p o sk ó rze.
sta c ji z n a jd u ją c e j s ię d o ty c h c z a s rzekom o na in n y m Pi*z< / p an * d n i ć w i c z y l i ś m y t e ż w ś w i e t l i c y c h w y t y
te r e n ie . i sp osob y o b e z w ła d n ia n i a p r z e c i w n ik a , ja k o że p la n
W c e l u p r z e k a z a n ia r a d io s t a c j i m i a ła p r z y b y ć w G o r ­ p r z e w id y w a ł u j ę c i e „ W ia r u s ó w " g o ł y m i r ę k a m i. C w i -
c e g r u p a p a rty z a n c k a R O A K z m a jo r e m „ M a c ie j e m ” , c / ą . - y c h 1.)..li d ia b li, Ih> z r e g u ł y p o z o r u j ą c y „ le ś n e g o ”
k a p it a n e m „ A n t o n im ” i in n y m i o f i c e r a m i n a c z e le . p r z e c i w n ik n ie d a w a ł s ię i b y w a ły w y p a d k i, ż e s a m
N a je d n e j z o d p r a w p o ś w ię c o n y c h o m ó w ie n iu fin a ­ k ła d ł n a p o d ło d z e k t ó r e g o ś z „ n a p a s t n ik ó w ” .
ł u a k c j i „ W ia r u s y ” w y b r a ł e m m . in Z a s t a w n ik a , B o - P o k il k u d n i o w y c h p r z y g o t o w a n ia c h g r u p a b y ł a g o ­
d z e n t ę , K o t y n ę , J a n i g ę i J u r ę . M i e l i w y s t ę p o w a ć ja k o l o w a d o a k c j i. K a ż d y z n a ł n a p a m i ę ć s w o j e z a d a n ia . T e ­
g r u p a , k t ó r a d o t e j p o r y o c h r a n ia ła r a d io s t a c j ę R O A K . r a / n ie p o w in n o b y ć p o m y łe k .
S i ł ą r z e c z y m u s i e l i ś m y w i ę c z m i e n ić w y g l ą d . N ie w o l ­ T e r m in a k c j i w y z n a c z o n o n a d z ie ń 2 5 l i p c a 1 9 4 9 r o ­
n o b y ł o m i e ć n a s o b i e n ic , c o w s k a z y w a ł o b y n a j a k i k o l ­ k u . L ik w id a c j a „ W ia r u s ó w ” m i a ł a n a s t ą p ić o ś w i c i e n a
w ie k z w ią z e k z n a s z y m a p a r a te m . T r z e b a b y ło u p o d o b ­ L u b o n iu , g d z i e w ś r ó d la s ó w , n a n i e w i e l k i e j p o la n i e s t a ­
n ić s i ę d o lu d z i ż y ją c y c h w p r y m ity w n y c h , le ś n y c h w a ­ ły t r z y g ó r a l .kii» c h a t y . M ie s z k a li w n i c h G ó r a le o d la t
r u n k a c h . Z k il k u d n io w y m z a r o s t e m n a t w a r z y , w z m i e ­ w sp ó łp ra c u ją c y /. a n t y lu d o w y m p odziem iem .
n io n y c h i p rzybrudzonych u b r a n ia c h b y liś m y w p r o st I’ i «av.n i/.* m p iv . H enryka" „ W ia r u s y ” p r z y b y li
n i e d o p o z n a n ia . • .u , w ie . / o i , n i «Im a p o p r z e d n ie g o . W t y m s a m y m c z a s i e
P rzyczyn te g o n ie z w y k łe g o w y g lą d u n ie m o g łe m iuw 11o n u la n ie m /m r o k u w y r u s z y ły sam och od am i
n i e s t e t y u j a w n ić p r z e d r o d z in ą . P r a w d a b y ła b y d la n ie j t K ra k o w a -lw ie z b r o jn e g r u p y . J a k o p ie r w s z a je c h a ła
z b y t g o rzk a . W p o d o b n e j s y t u a c ji b y ło w ie lu to w a r z y ­ gru p a p iu c o w n ik ó w W y d z ia łu do W a lk i z B a n d a m i,
s z y , z k t ó r y m i w y r u s z a ł e m d o a k c ji. w io /ą c /<* s o b ą s t a r ą p o n ie m ie c k ą r a d io s t a c j ę . W s k ła d
N a jtr u d n ie js z ą je d n a k s p r a w ą b y ło p r z y s w o je n ie s o ­ grupy, obok m n ie , w c h o d z ił r ó w n i e ż za stęp ca szefa
b i e c e c h w ł a ś c i w y c h t y m lu d z io m , n a b y c i e u m i e j ę t n o ś c i W UBP w K r a k o w ie . G r u p a d r u g a , p o d d o w ó d z tw e m
p a n o w a n ia n a d s o b ą , n a d w ł a s n y m i n a w y k a m i, o d r u ­ s z e f a u r z ę d u , z ło ż o n a z k i l k u d z ie s ię c i u ż o łn i e r z y K B W ,
c h a m i s p e c y f i c z n y m i d la p r a c o w n ik ó w b e z p ie c z e ń s t w a . s i a n o w i l a z b r o j n ą o s ł o n ę a k c ji.
P l a n n i e p r z e w i d y w a ł w a l k i , l e c z r o z m o w y , n ie m a l k o ­ W p o b liż e N a p r a w y s a m o c h o d y p o d je c h a ły g d z ie ś

310 311
o k o ł o p ie r w s z e j w n o c y i z a t r z y m a ł y s i ę p o c h y lo n e n a d o p ie r o d o s t r z e g li n a s z ą grupę i u s k o c z y li z a w ę g ły
j e d e n b o k p r z y s k r a j u d r o g i. U k r y t a w ś r ó d d r z e w w i o ­ c h a łu p . „ H e n r y k " poznał nas i u s p o k o ił s ię . W y s z e d ł
s k a s p a ła . N i g d z i e ż y w e j d u s z y . n a p r z e c iw , p r z y w i t a ł s i ę po w o jsk o w e m u . N a d a l grał
— C is z e j , c is z e j . Z a c h o w a ć c is z ę — p o d a w a liś m y s o ­ s w o j ą r o lę o f i c e r a łą c z n i k o w e g o R O A K .
b i e z u s t d o u s t , z e s k a k u j ą c o s t r o ż n ie z p la t f o r m y . P r z e ­ W y w o ła ł „G roźn ego” , k tó r y p e łn ił w z a s t ę p s t w ie
w i e s z o n e p r z e z p ie r ś n a d łu g i c h p a s a c h s t e n y d z w o n iły „ H a r n a s ia ” o b o w ią z k i d o w ó d c y . „ G r o ź n y ” p a t r z a ł j a k iś
le k k o . S t a l iś m y c h w i l ę lu ź n y m i g r u p a m i , ć m ią c u k r y t e c z a s s p o d e łb a , w o d z i ł n i e p e w n y m w z r o k ie m p o g r u p ie
w d ło n ia c h p a p ie r o s y . P r z y p o m n ia n o j e s z c z e z a d a n ia , p r a c o w n ik ó w . P o z o s ta li z „ W ia r u s ó w ” t r z y m a li s ię
p a d ły o s t a t n i e p y t a n i a , o s t a t n i e u w a g i. P o t e m n i e b ę d z ie j e s z c z e z d a la i w y c z e k i w a l i n a d a ls z y r o z w ó j s y t u a c j i.
ju ż n a to czasu . P o p ę d z o n y p r z e z „ H e n r y k a ” , a w c z e ś n ie j p r z y g o t o w a ­
O k il k a d z ie s ią t k r o k ó w o d n a s z a j m o w a ł s t a n o w i s k a n y d o r o li d o w ó d c y , „ G r o ź n y ” , s t o j ą c w p o s ta w ie z a ­
o d d z ia ł K B W . U k r y c i w ś r ó d z a r o ś li ż o łn i e r z e m i e li o c z e ­ sa d n ie /« -j, / ł o ż y ł m e ld u n e k . N i e w i e l e t o p o m o g ło d o r o z ­
k i w a ć t u , u s t ó p L u b o n ia . S y g n a łe m d o a t a k u m o g ł o b y ć ła d o w a n ia d a le k i e j o d s e r d e c z n o ś c i a t m o s f e r y .
j e d y n i e w y r a ź n e w e z w a n i e p r z e z n a s w z g l ę d n i e o d g ło s y fc e b y 1o j a s n a c h o le r a ... C o je st? Skąd ta rezer­
p r o w a d z o n e j n a L u b o n iu w a lk i. wa u ty c h lu d z i ? D la c z e g o s i ę t a k b o c z ą n a n a s ? —
W k ilk a n a ś c ie m i n u t p ó ź n ie j , r o z c ią g n ię c i w k il k u n a ­ m y ś la łe m g o r ą c z k o w o .
sto m e tr o w e g o w ę ż a , r o z p o c z ę liś m y p o d e j ś c ie c ie m n y m P o s t ą p i łe m p arę k rok ów . „G roźny" n ie r u s z a ł s ię .
zb oczem góry. w le p i ł w e m n i e w y b l a k ł e o c z y . P o d a łe m r ę k ę n a p o w i­
D z ie ń w s t a w a ł p o g o d n y , s ło n e c z n y . B y ła za k w a­ t a n ie , u ś m ie c h n ą łe m s ię .
d rans c z w a r ta , g d y z m ę c z e n i k il k u k il o m e t r o w ą d r o g ą — D z ie ń d o b r y , c i e s z ę s i ę . ż e p a n a w id z ę .
s t a n ę l i ś m y n a s k r a j u la s u , u k r y c i w ś r ó d c ię ż k ic h , n a - W y c ią g n ą ł t w a r d ą , ż y l a s t ą d ło ń . D łu g o p o t r z ą s a liś ­
s i ą k ł y c h w ilg o c i ą j o d ł o w y c h g a ł ę z i , k t ó r e p r z y k a ż d y m m y r ę k a m i.
n ie o s t r o ż n y m ruchu p r y s k a ły k r o p la m i w ody. P rzed - „ M a m u ś " p r o s ił p r z e d w y j a z d e m , ż e b y p r z e k a z a ć
n a m i r o z p o ś c ie r a ła s i ę b ły s z c z ą c a o d r o s y p o la n a , a n a panu p o /< li..\v i< m a m ó w ił e m , z n iż y w s z y g lo s . —
n ie j t r z y d r e w n ia n e , s c z e r n i a ł e o d s ł o ń c a i w i c h r ó w z a ­ W « v .ii,ij n a ..« lo k p o t w ie r d z i ł ic h p r z y j a z d d o B e r lin a .
grody. W :./'. .Hm w n ;o u d a ło s i ę s z c z ę ś l i w i e — m r u g n ą ł e m z n a ­
G d z ie banda? G d z ie „ W ia r u s y ” ? — p o p r a w iłe m cząco okiem .
w m y ś l i s a m s i e b ie . — C z y ż b y n i e p r z y s z li? N a l w a r / y „ G r o ź n e g o ” p o j a w ił s i ę n i e w i e l e z n a c z ą ­
M y liłe m s i ę j e d n a k . B y li . C z u w a l i, r o z r z u c e n i w ś r ó d c y g r y m a s , a p o t e m r o z e ś m ia ł s i ę s z e r o k o , u k a z u j ą c d w a
o p ło t k ó w z p a lc a m i na sp u sta c h a u to m a tó w , g o to w i r ó w n e s z e r e g i b ia ł y c h z d r o w y c h z ę b ó w . B ą k a ł c o ś n i e ­
w k ażdej c h w ili do w a lk i lu b u c ie c z k i. Z o b a c z y łe m s k ł a d n ie , n i e o b y t y t o w a r z y s k o — n ie w ie d z ia ł, co o d ­
„ H e n r y k a ” . N i e b y ł o p o t r z e b y k r y ć s i ę d a le j . W y c h o d z i­ rzec. Z e r k n ą łe m w bok. P o z o s ta li c z ło n k o w ie m o jej
l i ś m y w o ln o z z a r o ś l i, t r z y m a j ą c , p o d o b n ie j a k „ W ia r u ­ g r u p y w i t a l i s i ę j u ż z p o z o s t a ły m i „ W ia r u s a m i” : „ G r y ­
s y ”, r ę c e n a z a m k a c h p is to le t ó w m a s z y n o w y c h . T e r a z f e m ” , „ Z ło m e m ” i „ P r u t e m ” . P o t r z ą s a n o r ę k a m i, k a ż d y

312 313
w ita ł s ię z każdym se r d e c z n ie , szerok o, p r z y j a ź n ie . — J e s t e ś m y g o t o w i! — o c e n iłe m .
P i e r w s z e w t a k i c h r a z a c h p y t a n ia : — C o s ły c h a ć ? J a k N a g le u s ł y s z a ł e m k r o k i. K t o ś w s p in a ł s i ę p o d r a b i­
t u ż y j e c i e ? J a k id z i e r o b o t a ? — p r z e r a d z a ł y s i ę s t o p n i o ­ n ie . „ G r y f ” p o d e r w a ł s i ę i c h w y c i ł z a a u t o m a t . W o t w o ­
w o w w e s o ł e p o w ie d z o n k a , k w i t o w a n e c o r a z c z ę s t s z y m i r z e u j r z a łe m z a s t ę p c ę s z e f a W U B P . N ie c z e k a j ą c d łu ż e j
w y b u c h a m i ś m ie c h u , k t ó r y n ic z y m g r z m o t to c z y ł się r z u c i l i ś m y s i ę n a „ G r y f a ” i „ Z ło m a ” , b ł y s k a w i c z n i e r o z ­
p r z e z p o la n ę . b r o il iś m y ic h i o b e z w ła d n ili.
K t o ś s i ę g n ą ł d o p le c a k a . O s t r e p r o m i e n ie w s c h o d z ą ­ Z a k u ty c h w k a jd a n k i s p r o w a d z iliś m y ze stry ch u .
c e g o s ł o ń c a z a ła m a ły s i ę w z a o k r ą g lo n y m s z k l e . P o s ł a ­ Z s ą s ie d n ie j m e lin y w y p r o w a d z o n o p o d o b n ie s k u t y c h
n o w o k o ło j e d n ą , d r u g ą i t r z e c ią p ó łl it r ó w k ę . G r a liś m y d w ó c h p o z o s t a ły c h „ W ia r u s ó w ” . S t a l i w r z ę d z i e p r z e d
s w o j e r o le b e z n a j m n ie j s z y c h p o t k n i ę ć , w p r o s t b e z b łę d ­ c h a łu p ą s w e g o m e l in i a r z a , a s p o d u c h y lo n y c h o s tr o ż ­
n ie . n i e f i r a n e k z e z d u m i e n ie m w o c z a c h p r z y g lą d a ł y s i ę im
L a li w s i e b i e „ W ia r u s y ” w ó d k ę , a m y n i e ż a ło w a li ś ­ d z ie c i. D z i e c i p a t r z y ł y i n i e m o g ł y z r o z u m ie ć . J a k t o s i ę
m y im i z z a d o w o l e n i e m p a t r z y l iś m y w n ie n a t u r a ln i e s t a ło , ż e „ G r y f ” c z y „ G r o ź n y ” , k t ó r y c h w s z y s c y n a o k o ­
s z k l ą c e s i ę o c z y „ G r y f a ” c z y n a c z e r w o n ą j a k w iś n i a ło z a w s z e s i ę b a li , s t o j ą t e r a z z e s p u s z c z o n y m i g ło w a m i,
t w a r z „ P r u t a ” . A l k o h o l r o b i ł s w o j o . „ Z ło m ” o b j ą ł w p ó ł z r ę k a m i z w ią z a n y m i ż e la z e m ?
S t e f a n a i o p o w ia d a ł m u o s w o i c h s u k c e s a c h , a „ G r y f ” S ło ń c e s z ło w górę, p r z y g r z e w a ło coraz m o c n ie j .
t r z y m a ł z a s z y j ę J ó z k a i m l a s k a j ą c g ło ś n o , c a ło w a ł g o T r z e b a b y ło w r a c a ć . J e d e n z m ie js c o w y c h g a z d ó w w y t o ­
w o b a p o lic z k i. c z y ł w ó z d r a b in ia s t y z e s t o d o ł y i z a p r z ą g ł n i e w i e l k i e g o
— M ó w m i H e n i e k — b e łk o t a ł. k o n ia . W ł a d o w a li ś m y „ W ia r u s ó w ” m i ę d z y d r a b in y i w ó z
A t m o s f e r a p o p r a w iła s i ę . z n ik n ę ł a r e z e r w a i c z u j ­ ru szy ł w d ó ł p r z e z la s , d o s z o s y , g d z i e o c z e k iw a ł n a s
n o ś ć . Z z a c i e k a w i e n i e m s p o j r z e li n a r a d io s t a c j ę , g d y t e ­ o d d z ia ł K B W .
le g r a f i s t a p o n ió s ł a p a r a t d o j e d n e j z m e l in . O d d z iś m ia ­ G r a t u lo w a li ś m y so b ie w z a je m n ie . C ie s z y liś m y s ię
ł a b y ć p o d i c h o p ie k ą . C z u li s i ę w a ż n i i p o tr z e b n i. z o d n i e s i o n e g o s u k c e s u w j e s z c z e j e d n e j n ie b e z p ie c z n e j
W y s t a w i o n o w a r t y . P o d z ie l e n i d la r z e k o m e g o b e z ­ g r z e /. w r o g im p o d z ie m ie m . P o w i e l o l e t n i e j w y t ę ż o n e j
p i e c z e ń s t w a n a d w i e g r u p y , u k r y li ś m y s i ę w d w ó c h n i e ­ i n ie b e z p i e c z n e j p r a c y m o g liś m y z dum ą s t w i e r d z ić :
d a le k o s i e b i e s t o j ą c y c h d o m a c h . „ W ia r u s y ” d w o i l i s ię p o d z ie m ie s t w o r z o n e p r z e z „ O g n ia ” p r z e s t a ło is t n ie ć .
i t r o ili. S t a r a l i s i ę , j a k m o g l i n a j l e p ie j , s p e ł n ia ć r o lę g o ­ W s z y s c y u c h w y c e n i , łą c z n i e z w y l e c z o n y m „H arna­
sp o d a rzy . s i e m ” , z o s t a l i s k a z a n i n a k a r y ś m ie r c i — z w y j ą t k i e m
Z n a p ię c i e m s p o g l ą d a łe m p r z e z o d c h y lo n ą d e s k ę n a „ P r u t a ” , k t ó r y o t r z y m a ł 1 5 la t.
dom , w k tó r y m g r u p a p r a c o w n ik ó w z z a s t ę p c ą s z e f a T a k s i ę z ło ż y ł o , ż e z „ H a r n a s ie m ” l o s n i e s p o d z i e w a ­
W o j e w ó d z k ie g o U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a w p o d o b n y s p o ­ n ie z w ią z a ł m n ie n a p r z e c ią g k il k u la t . P o d c z a s p a ­
só b z a b a w ia ła s i ę w g o ści „ G r o ź n e g o ” i „ P r u ta ” . O n i m ię tn e j w y p r a w y n a T u r b a c z , k ie d y t o z o s t a liś m y o d ­
m i e li z a c z ą ć p ie r w s i . S p o j r z a łe m z a s i e b i e . P r z e z s t r y c h kryci w p o b li ż u k r y j ó w k i „ O g n ia ” , w ł a ś n i e „ H a r n a ś ”
c o c h w i l a p r z e w a la ł s i ę s i l n y m ę s k i ś m ie c h . z a a t a k o w a ł n a s z ą g r u p ę i l e d w o w ó w c z a s u s z l iś m y z ż y ­

3M 315
c ie m . O d t e g o c z a s u „ H a r n a ś ” b y ł s t a l e w p o l u m e g o w i ­
d z e n ia i z u w a g ą ś l e d z ił e m je g o n ie u s ta n n e p e r y p e tie
z w ła d z a m i , k t ó r y m w y m y k a ł s i ę p o m i s t r z o w s k u , o d ­ „ A R M IA P O D Z IE M N A ”
g ry w a ją c s ię p rzy ty m w d o tk liw y sp o só b . G d y z o sta ­
łe m n a c z e ln ik ie m W y d z ia łu d o W a lk i z B a n d a m i, m o ­
g łe m o s o b iś c ie w łą c z y ć s ię do o p r a c o w a n ia p u ła p k i.
I o to ja k im ś z r z ą d z e n ie m lo s u „ H a r n a ś ” z o s t a ł w p r o ­
w a d z o n y n i e w t e d r z w i, w k t ó r e n a le ż a ł o , i m u s ia łe m
w r a z z d r u g im , p o d o b n ie j a k i j a z a s k o c z o n y m t o w a r z y ­
s z e m w a l c z y ć o s o b i ś c i e z o s t a t n i m s u k c e s o r e m ..O g n ia ” .
— N ie m i o łe k d o w o s s c y ń ś c i a , m a j o r z e ... — p o w i e ­
d z ia ł m i w ś l e d z t w i e „ H a r n a ś ” . G /y c o k o lw ie k m o ż e u s p r a w i e d l i w i ć m a t k ę p o d p is u ­
j ą c ą w y r o k ś m ie r c i n a s y n a ?
B y łe m b e z p o ś r e d n im ś w ia d k ie m ta m ty c h w y d a r z e ń
i p a m i ę t a m j e d o d z iś d o s k o n a le . M o r d e r s t w o p o p e łn i o n e
na c z t e r n a s t o le t n im W a ld e m a r z e G r a b iń s k im b y ło
j e d n y m z o g n i w w ł a ń c u c h u z b r o d n i, j a k i c h d o p u ś c iła
s ię banda te r r o r y sty c z n o -r a b u n k o w a . I ta m w ła ś n ie ,
p o ś r ó d s p r a w i lu d z i, k t ó r z y ją u t w o r z y l i , n a l e ż y s z u k a ć
o d p o w ie d z i n a p y t a n i e , d la c z e g o z a b it o c z t e r n a s t o le t n ie ­
g o c h ło p c a , d l a c z e g o j e g o m a t k a w y r a z i ł a p is e m n ą z g o ­
d ę n a z a m o r d o w a n ie s y n a
N a d łu g o p r z e d li k w i d a c j ą te j g r u p y g r a s u j ą c e j w l a ­
t a c h 1 9 4 9 — 1 9 5 0 w o k o lic a c h W o lb r o m ia w p o w i e c i e o l ­
k u s k i m i w c z ę ś c i p o w i a t u m i e c h o w s k ie g o , o k t ó r e j w i a ­
d o m o j u ż b y ło , ż e n o s i n a z w ę „ A r m ia P o d z ie m n a ', z a ­
s t a n a w i a ł m n i e je j o r g a n iz a t o r i d o w ó d c a . Z r e s z t ą r o b i­
ł e m t a k z a w s z e , g d y n a t e r e n i e w o j e w ó d z t w a p o j a w ił a
s i ę n o w a p o d z ie m n a g r u p a i t r z e b a b y ł o p r z y s t ę p o w a ć
d o j e j r o z e z n a n ia i li k w i d a c j i . P o z n a n ie d o w ó d c y , k t ó r y
z r e g u ł y s t a n o w i ł p e w n ą in d y w i d u a l n o ś ć , w ogrom ny
s p o s ó b u ła t w i a ło n a s z ą p r a c ę , b o n i k t in n y , t y l k o d o ­
w ó d c a n a d a w a ł b a n d z ie t o n i k ie r u n e k d z ia ła n ia . Z n a j ą c
d o w ó d c ę , m o ż n a j u ż b y ł o w i e l e p r z e w id z ie ć .

317
 O r g a n iz a to r a i dow ódcę „ A r m ii P o d z ie m n e j " — m iu n ie l e g a ln ą o r g a n iz a c j ą R O A K . D o k o n y w a n e a r e s z ­
H e n r y k a A d a m u s a — p o z n a łe m p ó ź n ie j , j u ż p o a r e s z t o ­ t o w a n i a j e j c z ło n k ó w z m u s z a j ą g o d o u c ie c z k i. U k r y w a
w a n i u . J e g o z e w n ę t r z n y w y g l ą d b y n a j m n ie j n i c w s k a ­ s i ę n a j p i e r w w S w i e c i u , a p o t e m w Ż u r o m in ie . T a m te ż ,
z y w a ł , ż e j e s t t o g r o ź n y m o r d e r c a i o r g a n iz a t o r b a n d y . r a z e m z u k r y w a j ą c y m g o L e o n e m C w a j g le m , d o k o n u je
W s z y s c y , k t ó r z y p r a c o w a li w ó w c z a s n a d je j r o z p r a c o w a ­ n a p a d u n a s p ó ł d z ie l n ię . A r e s z t o w a n y , s t a j e p o r a z p ie r w ­
n i e m — s z e f P U B P , A lb in D ą b r o w s k i, o r a z f u n k c j o n a ­ szy w s w o im ż y c iu przed są d em i o tr z y m u j e karę
r iu s z e : M ie c z y s ła w K y ć , A n t o n i W ilk , A n t o n i Ł e b e k , li-z e c h l a t w i ę z i e n i a . A m n e s t i a z 1 9 4 7 r o k u d a j e m u d r u ­
L e o n C m ie l i T a d e u s z S ic d l a r s k i — b y li r ó w n ie ja k g ą o k a z j ę d o r o z p o c z ę c ia u c z c iw e g o ż y c ia . P r z e b y w a j a ­
ja z a s k o c z e n i, że te n s y m p a ty c z n ie p r e z e n tu ją c y się k iś c z a s p i7 .y r o d z ic a c h , u c z y s i ę c h o le w k a r s t w a . A le
m ł o d z ie n i e c okazał s ię tw ó r c ą z b r o d n ic z e j o r g a n i­ w s z y s t k o t o n i e t r w a d łu g o .
z a c j i. A d a m u sem , g d y te n d o ść c z ę s to o d w ie d z ia l s w e g o
B ył p r z y sto jn y m , d w u d z ie s to tr z y le tn im m ło d y m d z ia d k a w W it o w ic a c h , z a in t e r e s o w a ł s i ę j e g o s t a r s z y
c z ł o w i e k i e m i w y o b r a ż e n ie , j a k i e s o b i e o n i m w y r o b iłe m k o m p a n o m o c n o j u ż z a w i ł y m ż y c i o r y s i e , w s p ó ło r g a n i­
n a p o d s ta w ie je g o w y c z y n ó w , n ie b a rd zo d o n ie g o p a so ­ z a to r w c z e ś n ie j d z ia ł a j ą c e g o R O A K , S te fa n M is tr z y k ,
w a ło . M y lą c ą o k a z a ła s i ę g łó w n ie ta o k o li c z n o ś ć , że w r a z z p r z e b y w a j ą c y m u n ie g o n i e z n a n y m b li ż e j p u ł­
w p o ło w ie d z ia ła ln o ś c i s z a j k i A d a m u s p o s z e d ł d o w o j s k a k o w n ik ie m O p o ls k im . L u d z ie c i n i e p o t r z e b o w a li s i ę w ie ­
i d r u g a c z ę ś ć w y c z y n ó w „ A r m ii P o d z ie m n e j ” n o s i ł a j u ż l e w y s i l a ć , ż e b y w m ło d e j g ł o w i e z a k ie łk o w a ła n ie b e z ­
t r o c h ę o d m i e n n y c h a r a k t e r , j a k i n a d a ł je j n o w y p r z y ­ p ie c z n a m y ś l c h w y c e n i a z a b r o ń . W i m i ę c z e g o ? P o c o ?
w ó d c a , S ta n is ła w G a jo s, o so b n ik w y ją tk o w o p r y m ity w ­ „ N a u c z y c ie l e ” m i e li g o l o w ą r e c e p t ę : — T r z e b a w a l c z y ć
n y i o d p y c h a ją c y . o w o l n ą P o ls k ę . W k r ó tc e w y b u c h n i e n o w a , t r z e c ia w o j ­
A d a m u s u r o d z ił s i ę w m i e c h o w s k i e j w s i W it o w i c e n a ś w ia t o w a , o c z y m w y r a ź n i e m ó w i c o d z i e n n i e „ G ło s
j a k o s y n r o ln ik a . R o d z ic e j e s z c z e p r z e d w o j n ą p r z e n ie ś li A m e r y k i ” . M u s i m y b y ć p r z y g o t o w a n i, m u s im y s i ę z o r ­
s i ę d o W o lb r o m ia . S z k o ł ę p o w s z e c h n ą u k o ń c z y ł w c z a ­ g a n iz o w a ć , m i e ć b r o ń , z d o b y ć p ie n i ą d z e n a c e l e o r g a ­
s i e w o j n y i ta k j a k t y s ią c e j e g o r ó w i e ś n i k ó w w o k u p o ­ n iz a c y j n e .
w a n e j P o l s c e m a r z y ł , a b y b y ć p a r t y z a n t e m , a b y z b r o n ią W c z e s n ą w i o s n ą 1 9 4 9 r o k u n i k t z m i e s z k a ń c ó w W o l­
w r ę k u s t a n ą ć d o w a l k i z w r o g ie m . Z b y t m ł o d y w i e k n i e b r o m ia n i e z d a w a ł s o b i e j e s z c z e s p r a w y , ż e w ś r ó d d o ­
p o z w a la ł j e d n a k n a t o i w o j n a s k o ń c z y ł a s i ę s z y b c i e j , m o stw ic h m ia s te c z k a z a c z y n a ją na p ow rót od żyw ać
n i ż z d ą ż y ły s i ę z r e a l iz o w a ć j e g o p r a g n ie n i a . Z a k o ń c z e ­ p o w o je n n e tr a d y c je b a n d te r r o r y sty c z n o -r a b u n k o w y c h :
n ie w o jn y p o w ita ł ja k o o s ie m n a s to le tn i m ł o d z ie n ie c . K a z im ie r z a T o m c z a k a — „ L u b ic z a ” , A n t o n ie g o J a n i­
C h o c ia ż z m i e n ił y s i ę w a r u n k i ż y c ia i p o j a w i ł y s i ę m o ż l i­ s z e w s k ie g o — „ J a w o r a ” , E d w a r d a K a z io r a — „ L o ta ”,
w o ś c i p o d ję c ia n a u k i lu b p r a c y , A d a m u s n ie d o s tr z e g ł c z y E d w ard a O m a ta — „ L iś c ia ” . W n a w a l e c o d z ie n ­
te g o . Z a f a s c y n o w a n y b r o n ią n i e p o t r a f ił s i ę w y z w o l i ć n y c h t r o s k w u m y s ła c h p r z y g n ia t a j ą c e j c z ę ś c i lu d n o ś c i
sp o d je j uroku. w o lb r o m s k ie j n i e b y ł o m i e j s c a n a s p r a w y , k tó r e b y n i e
W 1 9 4 6 r o k u s z u k a k o n t a k t u z d z ia ł a j ą c ą w W o lb r o ­ ł ą c z y ł y s i ę z tr o s k ą o b y t , z w y k o n y w a n y m z a w o d e m ,

318 319
z n a u k ą , z p r a c ą s p o łe c z n ą . W ie l u m i e s z k a ń c ó w c o d z ie n ­
n i e r a n o s z ł o cło m i e j s c o w e j F a b r y k i W y r o b ó w G u m o ­
^ P O L E C Ł Y M D N IA A S IE R P N IA l 9 ^ G |t . ?
w y c h , w i e l u s p i e s z y ł o d o p r a c y w O lk u s z u c z y B o le s ł a ­
O D SKRYTOBÓJCZYCH KUL BAND REAKCJI
w iu . B y li t o c i, k t ó r z y w c z a s i e o k u p a c j i h it le r o w s k ie j
c z y n n i e w a l c z y l i z n a j e ź d ź c ą , i c i, k t ó r z y w w i e k d o jr z a ­ TADEUSZKOZDRALAT2A FUNKCJONARIUSZ MO.
ł y w k r o c z y l i r ó w n o c z e ś n i e z o d z y s k a n i e m w o ln o ś c i.
JÓZEF SERWIN LAT W FUNKCJONARIUSZ RU.RP.
P r z e c iw k o t e m u w sz y stk ie m u p o w s t a ł a z b r o d n ic z a
o r g a n iz a c j a , k t ó r e j p ó łt o r a r o c z n a d z ia ł a ln o ś ć p r z y n io s ła M IK O Ł A J KOSŻATY LAT 2 4 ŻOŁNIERZ W.P.
n ie z l ic z o n ą i l o ś ć n ie s z c z ę ś ć , w y p a c z y ł a c h a r a k t e r y w i e l u WŁADYSŁAW ŁAPCZYNSKI LAT22 ŻOŁNIERZ W.P.
m ł o d y m lu d z io m , w y z w o l i ł a w n i c h z b r o d n ic z e i n s t y n k ­ Z a C H A R SZUMLANSKI LAT32 PRACOWNIK PK.L.
ty .
Z a s łu c h a n y w le g e n d ę p a r t y z a n c k ic h d n i, A d a m u s
C Z E Ś Ć ICH PAMIĘCI
z e n e r g ią p r z y s t ą p ił d o t w o r z e n ia o d d z ia łu . P rzyb rał SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI ZAKOPIAŃSKIEJ
so b ie p s e u d o n im „ O ld o n ” i z a m ia n o w a ł s ię dow ódcą z a k o p a n e * p a 2d z i e r n i k 1 9 5 9 r .
o r g a n iz a c j i. W p o sz u k iw a n iu c z ło n k ó w d o n i e j t r a f ia
n a p o d o b n y c h s o b ie . N a s t ę p u j e s z y b k i li c z e b n y r o z w ó j
bandy. W rozk azach o r g a n iz a c y j n y c h p o ja w ia j ą się
p i e r w s z e n a z w is k a .
T a d e u s z P o d s ia d ł o , s t a r s z y o r o k o d A d a m u s a i ta k
ja k o n le g ity m u j ą c y s ię j u ż w y r o k ie m s ą d o w y m z a n ie ­
l e g a l n e p o s ia d a n ie b r o n i, u r o d z o n y i w y c h o w a n y w m i e ­
c h o w s k ie j w si J eżó w k a , je st d ob rym k a n d y d a te m do
s z a j k i. Z n a o k o lic ę , m a w i e l u z n a j o m y c h , a to s p r z y j a
d a ls z e m u r o z w o j o w i b a n d y i j e j d z ia ła ln o ś c i. P o d s ia d ło
j e s t w p r a w d z i e ż o n a t y , m a m a ł e d z ie c k o , a l e u w a ż a , że
z u p e ł n i e w y s t a r c z y , j e ż e l i p r a c ą z a j m ie s i ę ż o n a .
N a s t ę p n y m k a n d y d a t e m n a c z ło n k a „ A r m ii Pod­
T a b l i c a p a m i ą tk o w a n a s t a c j i k o l e j k i n a G u b a łó w k ą
z ie m n e j ” — z w y b o r u A d a m u sa i w ła s n y c h p r e d y s p o ­
z y c ji _ j e s t S ta n is ła w G a jo s, c z ło w ie k c z te r d z ie s to le tn i,
sa m o tn y , b y ły c z ło n e k R O A K , a k t u a l n ie z a t r u d n io n y
w c h a r a k te r z e n o c n e g o d o z o r c y w F a b ry ce W yrobów
G um ow ych. W W o lb r o m iu m i e s z k a ł o d u r o d z e n ia , z a
m ło d u u c z y ł s ię s z e w s tw a , a le n a u k a — j a k z w y k ł m a ­
w i a ć — s z ł a m u c ię ż k o . W s z k o l e p o d s t a w o w e j u t k n ą ł

320
 n a d r u g ie j k la s ie . J e g o to A d a m u s m i a n o w a ł s w o im z a ­
stęp cą .
D a ls z y m i c z ło n k a m i o r g a n iz a c j i z o s t a li: B r o n is ł a w
S ik o r a , m ł o d y r o l n i k z p o d w o lb r o m s k ie j w s i B o ż a W o la ,
i W a c ła w G r a b iń s k i, u czeń g im n a z j u m , m ie sz k a ją c y
w W o lb r o m iu z m a t k ą , m ł o d s z ą s i o s t r ą I r e n ą i b r a te m
W a ld e m a r e m .
T y c h k il k u lu d z i b ę d z ie o d t ą d s t a n o w i ć tr z o n o r g a ­
n iz a c j i. K a ż d y z n i c h m a z a z a d a n ie w e r b o w a ć n o w y c h
c z ło n k ó w i z za d a ń t y c h sta r a ją s ię w y w ią z a ć . Z w r a c a ­
j ą s i ę w s t r o n ę li c z n e j w o lb r o m s k ie j m ł o d z ie ż y , u c z n ió w
m i e j s c o w e g o g im n a z j u m . M ło d z i c h ło p c y , k t ó r y m im ­
p o n u j.* d z ia ła ln o ś ć k o n s p ir a c y j n a , b e z w ię k s z y c h opo­
r ó w u le g a j ą n a m o w o m . C o r a z c z ę ś c i e j b r z m ią n ie u d o ln e
s ło w a p r z y s ię g i o p r a c o w a n e j p r z e z A d a m u sa :

Ś w ia d o m o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a lo s y p a ń s t w a p o ls k ie g o p r z y ­
s t ę p u j ę d o o r g a n iz a c j i A r m ii P o d z ie m n e j, p r z y r z e k a m w ie rn o ś ć ,
s o lid a r n o ś ć i p o d p o r z ą d k o w a n ie s ię w e w s z y s tk ic h s p r a w a c h
n a s z y c h , d o tr z y m a n ie t a j e m n i c y , w r a z i e i> o trz e b y ż y c ie s w e
u m ie ć p o ś w ię c ić . T a k m i d o p o m ó ż B óg.

S z c z e g ó ln ie c e n n y m n a b y t k i e m o k a z a ł s i ę Z d z is ła w
Ł u p k a , ś w i e ż o u p ie c z o n y n a u c z y c ie l , b y ł y p r y m u s lic c -
a l n y , k tó r y c h o c ia ż n i e p i a s t o w a ł w b a n d z ie ż a d n y c h
s t a n o w is k , z o s ta ł n a ja k ty w n ie js z y m j e j c z ło n k ie m . O n
t o z r a c ji s w e g o p o z io m u u m y s ł o w e g o n ie j e d n o k r o t n ie
b ę d z ie m i a ł d e c y d u j ą c y g ł o s w w i e l u s p r a w a c h .
O b o k n i e g o w y r ó ż n i a ł s i ę t e ż i n n y m ł o d z ie n ie c , W a c ­
ła w P iw o w a r s k i, k t ó r y , z a n ie d b u j ą c o b o w ią z k i u c z n ia
S z k o ł y G a r b a r s k ie j w R a d o m iu , p o ś w i ę c a ł s w ó j c z a s n a
d z ia ł a ln o ś ć w „ A r m ii P o d z ie m n e j ” . S t w i e r d z a ł c h e ł p ­
l i w i e , ż e n i k t z p o z o s t a ły c h c z ło n k ó w o r g a n iz a c j i n i e j e s t
t a k z d e c y d o w a n y w d z ia ł a ln o ś c i p r z e s t ę p c z e j , j a k w ł a ś ­
n ie on.

21 B y ł w P o ls c e c z a s.
 N ie p o ś l e d n ią r o l ę w „ A r m ii P o d z ie m n e j ” o d e g r a li w a l i s c h o w a ł d o s z a fy a k ta k a s o w e . C z ę ść p ie n ię d z y —
te ż : uczeń w o lb r o m s k ie g o g im n a z j u m S ta n is ła w B ar­ o k o ło p ó ł m ilio n a z ł o t y c h — k tó r e w d n iu n a stę p n y m
c z y k , m ł o d y e l e k t r y k C z e s ła w K r ę ż e l o r a z E d w a r d Z u ­ k a s a s p ó ł d z ie l c z a m i a ła w y p ła c a ć r o ln i k o m z a d o sta r­
b e r i W ła d y s ła w R o g a ls k i. c z o n y ż y w ie c — zd e p o n o w a n o n a n o c u k o m en d a n ta
A d a m u s , P o d s ia d ło c z y G a j o s r o z u m ie j ą , ż e t o d o ­ m ie js c o w e g o p o s te r u n k u MO.
p ie r o p o ło w a r o b o t y . A b y o r g a n iz a c j a z a c z ę ł a d z ia ła ć , P r e z e s s p ó ł d z ie l n i, P io t r M ik u ła , p i e r w s z y u s ły s z a ł
p o t r z e b n a j e s t b r o ń i p ie n ią d z e , k t ó r e n a l e ż y z d o b y w a ć , d o b ie g a j ą c e o d s t r o n y b o c z n e g o w e j ś c i a p u k a n ie .
sk ą d s ię ty lk o d a i g d z ie s ię ty lk o d a . T u n ie m a w y b o r u — Ż e t e ż l u d z i e n i e z a ła t w i a j ą so b ie w s z y s tk ie g o
O b o jętn e, czy p is to le t o d b ie r z e s ię zam ordow anem u w c ią g u d n ia . N o c , a t u j e s z c z e k o g o ś d ia b li n io s ą — z d e ­
m i l i c j a n t o w i , c z y b ę d z ie t o p o z o s t a ło ś ć o k r e s u w o j e n n e ­ n e r w o w a ł s ię s k le p o w y , są d zą c, ż e z n o w u k o m u ś z a b r a ­
g o . P ie n i ą d z e , t a k b a r d z o p o t r z e b n e m ł o d y m lu d z io m , z a ­ kł« i p a p ie r o s ó w .
p e w n ią napady na u s p o łe c z n io n e s k le p y , na g m in n e K ł ó r y ś z m ę ż c z y z n w y s z e d ł j e d n a k o t w o r z y ć i n im
s p ó ł d z i e l n i e w o k o li c z n y c h w io s k a c h . s i ę /o r i e n t o w a n o w s y t u a c j i, w d r z w ia c h , k t ó r y c h u c h y ­
T en k i e r u n e k d z ia ła n ia m i a ł b y ć u s p r a w ie d l iw io n y lo n a p o ło w a Ir /.i ii ę ła o ś c i a n ę , u k a z a ło s i ę d w ó c h m ę ż ­
t r o s k ą c z ło n k ó w „ A r m ii P o d z ie m n e j ” o d o b r o o j c z y z n y , c z y z n . W y ższy , o tw a r z y k o ś c is te j, u b r a n y w p ła s z c z
0 lo s y p a ń s t w a p o ls k ie g o , c z e m u w y r a z d a n o w d w ó c h k o lo r u z ie l o n e g o — t o A d a m u s . T e n w s z e d ł p ie r w s z y .
u lo t k a c h opracow anych przez P iw o w a r s k ie g o w io s n ą D r u g i, n i ż s z y , u b r a n y p o d o b n ie — to S ik o r a . P r z e d o n i e ­
1 9 4 9 r o k u . W p r a w d z ie u l o t e k t y c h p o z a k ilk o m a c z ł o n ­ m i a ły m i z w r a ż e n ia c z ło n k a m i z a r z ą d u s p ó ł d z i e l n i c z e r ­
k a m i o r g a n iz a c j i n i k t n i e c z y t a ł , a l e i m t a le k t u r a z u p e ł ­ n i ł y s i ę d w i e t w a r z e u m a z a n e p a lo n y m k o r k ie m i w y d a ­
n i e w y s t a r c z y ł a , ż e b y w e w ła s n y m r o z u m i e n iu o d s u n ą ć w a ć b y s i ę m o g ł o , ż e s ą t o k u g la r z e z z a p ó ź n io n e j n o ­
o d s i e b i e p i ę t n o b a n d y t y z m u i p o s p o l it e g o z ło d z i e j s t w a . w o r o c z n e j s z o p k i, g d y b y n i e l ś n i ą c e l u f y p i s t o l e t ó w w y ­
W k w i e t n i u 1 9 4 9 r o k u u k s z t a łt o w a n a j u ż , c h o c ia ż n i e ­
m ie r z o n y c h w z a sk o c z o n y c h m ę ż c z y z n .
li c z n a j e s z c z e g r u p a r a b u s i ó w r u s z a n a p ie r w s z ą „ r o b o ­ — R ęce d o goryl
t ę " w k ie r u n k u m i e c h o w s k ie j w s i T c z y c a . J e j c e le m j e s t I).-i' d ę ć d ło n i u n io s ło s i ę p o w o l i p o n a d g ło w y .
s k l e p G m in n e j S p ó łd z i e ln i „ S a m o p o m o c C h ło p s k a ’. I d ą W s /.y s c y n a l e w o i t w a r z ą d o ś c ia n y .
w e t r z e c h — A d a m u s , P o d s ia d ło i S ik o r a . D o c h o d z iła g o ­ C h r a p liw y g ł o s A d a m u s a d r ż a ł z e m o c j i i z d e n e r w o ­
d z in a d w u d z ie s t a d r u g a , g d y s t a n ę li u d r z w i s p ó ł d z ie l n i. w a n ia . O n w ie d z ia ł , ż e t a k i e a k c j e n a l e ż y rozgryw ać
1 t u w ła ś n i e , w t e n c h ł o d n y k w i e t n i o w y w i e c z ó r , p o s ia n e s z y b k o i z d e c y d o w a n ie . Z a s t r a s z e n ie p r z e c i w n ik a t o p o ­
p r z e z M is t r z y k a i O p o ls k ie g o z ło z a c z ę ło p r z y n o s ić s w o ­
ło w a r o b o t y .
j e p i e r w s z e p lo n y . B ezbronni m ężczyźni w w y ta r ty c h i w y p ło w ia ły c h
W p o k o j u b iu r o w y m z a r z ą d u s p ó ł d z ie l n i p a li ło s io u b r a n ia c h o n i j a k i m k o lo r z e , z r ę k a m i n a d g ł o w ą , s t a n ę ­
j e s z c z e j a s n e ś w i a t ł o . K i lk u c z ło n k ó w z a r z ą d u k o ń c z y ło li w z d ł u ż ś c i a n y , j a k k a z a ł u z b r o j o n y n a p a s t n ik . K a ż d y
s w o j ą c o d z ie n n ą p r a c ę . Z a m k n ię t o s k l e p i m a g a z y n y ze z n i c h g o r ą c z k o w o m y ś l a ł ... C o r o b ić ? J a k r a t o w a ć s i e ­
ś w ie ż o p r z y w ie z i o n y m to w a rem , k s ię g o w y u p orządko- b ie ? Jak r a to w a ć m a ją te k s p o łe c z n y ? R o z u m ia n o , ż e

322 323
 a b y s k l e p z p ó lk a m i p e ł n y m i t o w a r ó w i c a ło d z i e n n y m
o la k p ó ź n e j p o r z e tr u c ln o s p o d z i e w a ć s i ę p rzypadko­
u ta r g ie m sta n ą ł o tw o r e m .
w ej pom ocy.
A d a m u s p o s p i e s z n ie w y r z u c a ł z s z u f l a d y p lik i b a n ­
M a j ą c w z r o k u t k w i o n y w ż ó łt o p o m a l o w a n ą ś c ia n ę ,
k n o t ó w , p r z e lic z a ł je , a n a s t ę p n i e c h o w a ł w k ie s z e n ie
n a k tó r e j p r z y c z e p i o n y tr z e m a p lu s k ie w k a m i w i s i a ł s t a ­
s p o d n i i p ła s z c z a . P i e n i ę d z y b y ło d o ś ć d u ż o , b o o k o ło
r y i u p s t r z o n y p r z e z m u c h y p la k a t , u s ł y s z e l i z a p le c a m i
d z ie w i ę ć d z i e s i ę c i u t y s i ę c y z ł o t y c h . Z a j e g o p le c a m i S i ­
k r o k i z b li ż a j ą c e g o s i ę d o n i c h o p r y s z k a .
k o r a u p y c h a ł w w o r k u k u p o n y u b r a n io w e , s k ó r ę , o b u ­
— K tó ry z w a s je s t k a sjerem ? — p o sta w ił A d a m u s
w i e , p a p ie r o s y .
p y t a n i e j a s n e i w p e łn i t łu m a c z ą c e s y t u a c j ę .
Z b ie g l i, t a k j a k p r z y s z l i — s z y b k o , m a s k u j ą c z d e n e r ­
— T o j a ... j a j e s t e m k a s j e r e m — o d p a r ł W o ln y , o d ­
w o w a n i e z b y t g ło ś n y m i b u t n y m z a c h o w a n ie m s ię .
w r a c a ją c s ię b e z w ie d n ie d o p y ta ją c e g o .
M e ld u n e k , ja k i p o t y m n a p a d z ie w p ł y n ą ł d o W y -
— N ie o d w r a c a ć s ię — k rzy k n ą ł A d a m u s i m ocno
, | i.iin l l l W U HF w K r a k o w ie , b y ł n a d z w y c z a j n ie p o -
p c h n ą ł k a sjera w p le c y lu f ą p is to le tu . P o te m trzy m a ­
■ i'¡.n<iv n , o p u s z c z a j ą c s k l e p , w y r a z i l i ż y c z e n i e ,
j ą c p i s t o l e t w p r a w e j d ł o n i , r e w i d o w a ł k o le j n o k a ż d e g o
Jiln z a r z ą d s p ó ł d z ie l n i n ie o m i e s z k a ! p o in f o r m o w a ć m i ­
z m ężczyzn .
lic ji, / . . p ie n i ą d z e i t o w a r z o s t a ł y z a b r a n e p r z e z c z ło n ­
— A ty sk ą d ?
k ó w „ A r m ii P o d z ie m n e j ” .
— Z K ę p ia .
- T o n i e z w y k l i z ło d z i e j e , t o c o ś g r o ź n ie j s z e g o —
— T o z te j k o m u n is ty c z n e j w s i. T a k ? — krzyczał
m e l d o w a ł m i k t ó r y ś z o f i c e r ó w w y d z ia łu , r e f e r u j ą c c a ­
A d a m u s , n a c h y l a j ą c s i ę z w y r a ź n ą p r z y j e m n o ś c ią n a d
ło ś ć sp r a w y .
g ł o w ą F r a n c is z k a L e p ia r z a , r a d , ż e z n a la z ł w r e s z c ie o k a ­
W p o ł o w i e m a j a t e g o ż r o k u w p ł y n ą ł n o w y m e ld u n e k .
z j ę u s p r a w ie d l iw ia j ą c ą j e g o b a n d y c k ie p o c z y n a n ia .
T ym razem c z te r e c h b a n d y tó w u z b r o jo n y c h w k r ó tk ą
— M y w a m p o k a ż e m y ! K to tu p a r ty j n y ? i n ie c z e ­
b r o ń z ło ż y ło n o c n ą w iz y t ę r o ln ik o w i, c z ło n k o w i Z S L ,
k a j ą c n a o d p o w ie d ź , d o r z u c ił: — T e r a z t a k i c h s i ę k r o p i.
z a m i e s z k a łe m u w e w s i S z r e n i a w a w p o w i e c i e m i e c h o w ­
S ły s z e li ś c ie ?
s k im , S ta n is ła w o w i A d a m u s o w i, k rew nem u dow ódcy
N i k t s i ę n i e o d e z w a ł, ż e b y g o n i e d r a ż n ić . N ie w i e ­
b a n d y , fc ą d u li b r o n i, a l e A d a m u s b r o n i n i e m i a ł, b o
d z i e l i p r z e c i e ż , c z y r e w i d u j ą c y ic h o s o b n i c y n i e z e c h c ą
i p o co?
w y k o n a ć s w o ic h g ró źb .
- W p o lu — p o w ie d z ia ł — b r o n ią o r a l n i e b ę d ę .
A d a m u s u z n a ł, ź c p i e r w s z ą c z ę ś ć n a p a d u w y k o n a n o
B a n d y c i n i e u s t ę p o w a l i, g r o z il i w s z e l k i m i m o ż l i w y ­
d o s t a t e c z n ie d o b r z e , o s i ą g a j ą c z a m i e r z o n e e f e k t y z a s t r a ­
m i k o n s e k w e n c j a m i z z a s t r z e le n i e m w ł ą c z n i e . S y t u a c j a
s z e n ia , w ię c p o le c ił w s p ó ln ik o w i p iln o w a ć m ę ż c z y z n ,
s t a w a ł a s i ę g r o ź n a . I n a g l e m a ł y K r z y s ie k , s y n A d a m u ­
a s a m c h w y c i ł k a s j e r a z a k o łn i e r z i p c h n ą ł w k ie r u n k u
sa , p o w ie d z ia ł, ż e m a p is t o le t . J e s t u k r y t y u k o le g i,
d r z w i p r o w a d z ą c y c h d o s k le p u .
Z d z iś k a K o n ie c z n e g o , m i e s z k a j ą c e g o w s ą s ie d n im d o m u .
— O t w ie r a j ... p r ę d z e j !
N a p a s t n i c y z a b ie r a j ą o j c a i s y n a i r a z e m i d ą d o K o n ie c z ­
K a s j e r n i e m i a ł k lu c z a , l e c z w e w n ę t r z n e d r z w i b u ­
n e g o . M o c n o b ij ą w o k n a .
d y n k u b y ł y s ł a b e i w y s t a r c z y ł o k il k a m o c n y c h k o p n ię ć ,
325
324
 — G d z ie s y n ? U n i e g o j e s t u k r y t a b r o ń — w o la j e ­
s ła w S e w e r y n . O b y d w o j e p o w s z e c h n i e łu b i a n i, c ie s z y li
d e n z n a p a s t n ik ó w .
s ię p e łn y m i u z a s a d n io n y m sz a c u n k ie m s p o łe c z n o śc i
Z a s p a n y Z d z is i e k , o s z o ł o m io n y n a g ł y m s z a r p n i ę c ie m ,
w ie js k ie j.
p o c z ą t k o w o n i e o r i e n t u j e s i ę , o c o c h o d z i, c z e g o c i lu d z i e
W is z ą c y n a ś c i a n ie z e g a r w y d z w o n i ł j u ż p ó łn o c , g d y
o d n ie g o c h c ą . P o d w p ły w e m k r z y k u b a n d y ty p r z y to m ­ o d d r o g i le k k o s t u k n ę ł a f u r t k a . W c is z ę k s i ę ż y c o w e j n o ­
n ie j e . Z e s k a k u j e z łó ż k a , p o d b ie g a d o s t o ł u i w y c i ą g a c y z i n a 2 c z e r w c a 1949 r o k u w d a r ły s ię o d g ło s y k r o ­
z s z u f l a d y s w ó j s k a r b — n ie z d a r n i e o b e r ż n i ę t ą d e s e c z k ę
k ó w k il k u lu d z i. O s t r e p u k a n ie d o o k n a z e r w a ł o J ó z e -
z u c z e p io n ą d o n ie j b la s z a n ą r u r k ą .
f o w i c z o w ą z łó ż k a . Z b ij ą c y m n i e s p o k o j n i e s e r c e m n a ­
L u d z ie z b ia ł o - c z e r w o n y m i o p a s k a m i n a r ę k a w a c h
r z u c ił a n a s i e b i e s z la f r o k , p o d e s z ł a d o o k n a i s p o j r z a ła
z n a p is e m „ A r m ia P o d z ie m n a ” z d a j ą s o b i e s p r a w ę , ż e
s p o d u c h y lo n e j f i r a n k i. W p o ś w i a c i e k s i ę ż y c a w i d n i a ł y
o ś m i e s z y l i s i ę i w n ie p o h a m o w a n e j w ś c i e k ł o ś c i p a s t w i ą
c ie m n e s y lw e t k i tr z e c h n ie z n a n y c h je j m ę ż c z y z n . P u ­
s i ę n a d K o n i e c z n y m . Ż ą d a ją , ż e b y o p u ś c i ł s z e r e g i P Z P R .
k a n ie p o w t ó r z y ło s i ę z n o w u . T y m r a z e m b y ł o b a r d z ie j
W b e s t ia ls k i s p o s ó b b ij ą t e ż j e g o s t a r s z e g o s y n a , c z ł o n ­
n a t a r c z y w e . N ie z n a n y o s o b n i k p u k a ł w e f r a m u g ę o k i e n ­
k a ZM P.
n ą d łu go i c o r a z g ł o ś n i e j . J ó z e f o w i c z o w a n i e o d p o w ia ­
W o d le g ł o ś c i k il k u k il o m e t r ó w o d W o lb r o m ia , ja d ą c
d a ła . M o ż e o d e j d ą , m o ż e t o j a k a ś p o m y łk a ? N a w s z e lk i
w k ie r u n k u w s c h o d n i m , g d y m in ie m y o s ta tn ie d a c h y
w ypadek o b u d z ił a śp ią c ą w s ą s ie d n im p o k o ju w oźną
Ł obzow a, p rzekraczam y g r a n ic ę o d d z ie l a j ą c ą a d m i n i­
i z l e c i ł a j e j o b u d z e n ie S e w e r y n a S z y b y o k ie n n e ro z­
s t r a c y j n i e z i e m i e o l k u s k i e o d m i e c h o w s k ic h . K r a j n i b y
d z w o n i ł y s i ę p o n o w n ie , g d y ż z z e w n ą t r z j u ż n i e p u k a n o ,
t e n s a m , a l e o d r a z u c z u j e s i ę , ż e t o j u ż i n n a z ie m ia , ż e
a l e w p r o s t ło m o t a n o . N i e d a ł o s i ę j u ż d łu ż e j m ilc z e ć .
ż y c i e t u t e j s z y c h m i e s z k a ń c ó w n i e r o z e r w a l n i e z w ią z a n e
— K to t a m ? — s p y t a ł a s p o z a f ir a n k i.
j e s t z r o z le g ły m i ła n a m i p s z e n i c y , z p la n t a c j a m i t y t o n i u
— S w ó j.
c z y b u r a k ó w . T e r e n j e s t le k k o p o f a ł d o w a n y . D o s t a t n i e
N ie z n a ła te g o g ło s u , n ie m o g ła r o z p o z n a ć tw a r z y
w i o s k i , r o z ł o ż o n e z a z w y c z a j w z d ł u ż b ie g n ą c e j ś r o d k ie m
m ó w ią c e g o . S y l w e t k i m ę ż c z y z n n i e w s k a z y w a ł y , a b y to
d r o g i, c h o w a j ą s i ę w z a d r z e w io n y c h i c i e n i s t y c h k o t l i ­
b y ł k to ś z m ie s z k a ń c ó w w s i. J ó z e fo w ic z o w a p r o si o p o ­
n ach.
d a n i e n a z w is k a . O d p o w ie d z i ą j e s t s u c h y t r z a s k r c p c t o -
D o t a k i c h w s i n a l e ż y J e ż ó w k a . P o ło ż o n a w g łę b o k i m
w a n e g o p is to le tu i g ło ś n e :
z a p a d lis k u , t r u d n a j e s t d o d o s t r z e ż e n ia z t r a k t u b ie g n ą ­
— O t w ie r a ć , b o s t r z e la m I
cego w k ie r u n k u C h a r s z n ic y . D o w s i p r o w a d z i j e d y n a
N a u c z y c ie lc e n o g i o d m a w ia j ą p o s łu s z e ń s tw a . N ie p a ­
w ą s k a d r o g a p o r z n ię t a k o la m i c h ło p s k ic h w o z ó w .
n u j e j u ż n a d s o b ą . W p a n ic z n y m s t r a c h u n i e m ó w i , le c z
Z d a la o d g o s p o d a r s k ic h z a b u d o w a ń , n a s k r a j u w s i,
k rzy czy , k r z y c z y coraz g ło ś n ie j:
w o t o c z e n i u p r z y s a d z i s t y c h j a b ł o n i s t a ł w o w y c h la t a c h
— P a n o w i e , j e s t e m s a m a , o d e j d ź c i e , z o s t a w c i e m n ie
p a r te r o w y budynek s z k o ły p o w sz e c h n e j. W je d n y m
w s p o k o j u , m a m m a ł e d z ie c k o , m ę ż a z a b il i N i e m c y , c z e ­
z p o k o i m i e s z k a ł a k ie r o w n ic z k a t e j s z k o ł y , M a r ia J ó z e -
g o o d e m n i e c h c e c ie , n ik o m u n i c n i e z r o b iła m !
f o w i c z o w a , n a p o d d a s z u z a ś m ł o d y n a u c z y c i e l , W ła d y ­
Z a oknem zrezygnow ano z d a ls z e g o d o b ij a n ia s ię .

326
327
 Z a m k n ię t e k o b ie t y u s ł y s z a ł y s z y b k i e k r o k i w z d ł u ż ś c i a ­
n y b u d y n k u . M ę s k i e g ł o s y o d d a l i ł y s i ę i w s z y s t k o u c i­
c h ł o . A le t y l k o n a m o m e n t , n a m a ł ą c h w i l ę , b o o t o o d
s t r o n y c ie m n e g o k o r y t a r z a , z g ł ę b i b u d y n k u s z k o ln e g o
d o b i e g ł m o c n y s t u k , j a k i ś ło m o t, a w c h w i l ę p o t e m c z y ­
j e ś k r o k i, n a j p i e r w w k o r y t a r z u , n a s t ę p n i e w k la s ie . K t o ś
b ie g ł , p o t y k a ł s i ę . T r z a s n ę ły d r z w i. Z n o w u k r o k i, ty m
r a z e m c ię ż k i e , n ie p o r a d n e . K t o ś u p a d ł n a p o d ło g ę i g ł u ­
c h y ło s k o t p r z e t o c z y ł s i ę p r z e z p u s t e i c i e m n e s a l e s z k o l­
n e . I n a g l e w ś r ó d t y c h s z a t a ń s k ic h h a rcó w , ja k ie za ­
w ł a d n ę ł y s z k o łą , r o z le g ł s i ę k r z y k :
— S t ó j ! I t a k c ię d o s t a n ie m y !
M u ra m i s z k o ły w s tr z ą s n ę ły d w a k o le j n o p o s o b ie n a ­
s tę p u ją c e w y s tr z a ły , p o k tó r y c h u s t a ła g o n i t w a i ha­
ła s y . T y lk o p r z e z j a k i ś c z a s j e s z c z e d o c h o d z ił z c i e m n o ­
ś c i z d u s z o n y c h a r k o l u m ie r a j ą c e g o c z ło w ie k a . P o t e m i to
u c ic h ło .
D w i e p r z e r a ż o n e k o b ie t y n ie b y ł y w s t a n i e r u s z y ć
s i ę z m i e j s c a . D o p ie r o g d y w c z e s n y le t n i r a n e k z a r ó ż o ­
w i ł n ie b o , w y c z e r p a n e d o o s t a t n ic h g r a n ic z a w ia d o m i ły
s ą s i a d ó w o n o c n e j w i z y c i e . G d y o t w o r z o n o s z k o ł ę , w k la ­
s ie o b o k d r z w i, w k a łu ż y z a k r z e p łe j k r w i z n a le z io n o
z w ł o k i n a u c z y c i e l a W ła d y s ła w a S e w e r y n a .
K i lk a m i e s i ę c y p o t e m d o m o r d e r s t w a t e g o p r z y z n a ł
s i ę A d a m u s . W y j a ś n i ł w s ą d z ie , ż e d e c y z j a o d o k o n a n iu
napadu na n a u c z y c ie la z a p a d ła k tó r e g o ś p o p o łu d n ia
w J e ż ó w c e u P o d s ia d ł y . S ie d z ą c z n i m i P l u t ą w c ie n i u
s t o d o ł y , z a s t a n a w i a li s i ę w ł a ś n i e n a d m o ż l iw o ś c ia m i z d o ­
b y c i a b r o n i, g d y n a d s z e d ł S ik o r a i o z n a j m ił, ż e n a u c z y ­
c i e l S e w e r y n , c z ło n e k P Z P R , m a p i s t o l e t i m u n d u r w o j ­
sk o w y .
W y b r a li s i ę p o n i e g o w tr ó j k ę . D o s z k o ł y w s z e d ł t y l ­
k o A d a m u s , S ik o r a i P lu t a u b e z p ie c z a l i g o n a z e w n ą t r z
b u d y n k u . W y p r a w a l a n i e p r z y n io s ła „ A r m ii P o d z ie m ­
323
n e j ’’ s p o d z i e w a n y c h k o r z y ś c i. A d a m u s n i e z n a la z ł u n a ­
u c z y c ie la b r o n i. B y ć m o ż e , n i e m ia l w o g ó l e z a m ia r u
j e j s z u k a ć , g d y ż , j a k s a m p r z y z n a ł, z a n im z a ż ą d a ł w y ­
d a n ia p is t o le t u — z a b ił. F a k t e m t e ż j e s t , ż e n a u c z y c ie l
b r o n i n i e m ia ł.
T e r a z m e b y ło j u ż o d w r o tu . Z r e sz tą ż a d e n z c z ło n ­
k ó w „ A r m ii P o d z ie m n e j " o c z y m ś p o d o b n y m n a w e t n ie
m y ś l a ł . O d t e j p o r y a k t y w n o ś ć b a n d y b ę d z ie w z r a s t a ć .
Z a m o r d o w a n ie n a u c z y c ie l a s z e r o k im e c h e m o d b ił o s i ę
w śród lu d n o ś c i p o w i a t ó w m i e c h o w s k ie g o ł o lk u s k ie g o .
N i k t n ie m ó g ł z r o z u m ie ć , k t o i d la c z e g o z a b ił.
P o w s z e c h n o i g ło ś n o w y r a ż a n e p r z e z s p o ł e c z e ń s t w o
p o t ę p i e n ie s p r a w c ó w z a b ó j s t w a z m u s iło c z ło n k ó w b a n d y
d o w y c i s z e n i a s w o j e j d z ia ł a ln o ś c i, z w ł a s z c z a ż e p a r ę d n i
p o t e m S ik o r a , u c z e s t n ik o s t a t n i e g o n a p a d u , s t r z e l i ł d o
sw o je g o k rew n eg o . A r e sz to w a n y i o sa d z o n y w w ię z ie ­
n iu , s t a n o w i ł t e r a z p o w a ż n e z a g r o ż e n i e d la p o z o s t a ły c h .
A d a m u s n a t y c h m ia s t p o d j ą ł d e c y z j ę z a b e z p ie c z a j ą c ą o r ­
g a n iz a c j ę p r z e d e w e n t u a l n ą w s y p ą . P o d s ia d ło , k t ó r e g o
S ik o r a z n a ł n a j l e p i e j , m u s ia ł z n ik n ą ć . O p u ś c ił w i ę c J e ­
ż ó w k ę i p r z e n ió s ł s i ę d o W o lb r o m ia , g d z i e t a m t e j s i c z ło n ­
k o w i e „ A r m ii P o d z ie m n e j ” p r z y s z l i m u z w y d a t n ą p o ­
m o c ą . O t r z y m a ł p ie n i ą d z e , a s c h r o n i e n ia u d z ie l ił a m u
M a r ia G r a b iń s k a . P o k i l k u n a s t u d n ia c h P o d s ia d ło w y j e ­
c h a ł d o S z p r o t a w y i u k r y w a ł s i ę t a m d o p a ź d z ie r n ik a
19-19 r o k u u J e r z e g o G r e g o r c z y k a .
O r g a n iz a t o r i d o ty c h c z a so w y dow ódca b a n d y , ja k
k a ż d y m ł o d y m ę ż c z y z n a w j e g o w ie k u , o t r z y m a ł k a r tę
p o w o ła n ia d o o d b y c i a s ł u ż b y w o j s k o w e j i s ł u ż b ę t ę p o ­
s t a n o w i ł o d b y ć w z o r o w o . Z d r u g ie j s t r o n y p o c z u w a ł s i ę
t e ż d o o b o w ią z k ó w w o b e c o r g a n iz a c j i i z o b o w ią z k ó w
ty c h r ó w n ie ż p o s ta n o w ił s ię w y w ią z a ć m o ż liw ie ja k n a j ­
le p ie j. Z r e sz tą k il k a sp ra w w y m a g a ło uporządkow a­
n ia .
329
 P ie r w s z ą i n a j p i ln i e j s z ą r z e c z ą b y ł o p r z y j ś c i e z k o n ­ — P o w ie d z ia łe m s w o je . P r o s z ę w y j ś ć — k s ią d z p o d ­
k r e tn ą , a s k u te c z n ą p o m o c ą a r e s z to w a n e m u w c z e ś n ie j sz e d ł d o d rzw i i o tw o r z y ł je szerok o.
duchow em u i n s p i r a t o r o w i o r g a n iz a c j i, S te fa n o w i M i- A d a m u s i L u p k a o p u ś c i l i p l e b a n i ę . K s ią d z O b o r s k i
s t r z y k o w i . B a n d y c k a s o l id a r n o ś ć w y r a ź n i e z o b o w i ą z y ­ p r z e k r e ś l ił w p i s a n e d o k s ią ż k i n a z w is k o M is t r z y k a . M s z y
w a ła d o u d z ie le n ia p o s z k o d o w a n e m u p o m o c y i A d a m u s n i e o d p r a w io n o .
t o z r o z u m ia ł. P r y m i t y w i z m o r g a n i z a c y j n y „ A r m ii P o d ­ N a stę p n y m k r o k ie m A d a m u sa p rzed w y ja z d e m do
z i e m n e j ” n i c s t w a r z a ł j e d n a k j a k i e j k o l w i e k m o ż l iw o ś c i w o js k a b y ło d e s y g n o w a n ie n o w e g o d o w ó d c y b a n d y , k tó ­
w t y m k i e r u n k u . S ię g n i ę t o w i ę c p o i n n ą p o m o c . r y m ó g ł b y g o g o d n ie z a s t ą p ić . P r z e k a z a ł w i ę c d o w o d z e ­
Z p o c z ą t k ie m c z e i w c a 1 9 4 9 r o k u A d a m u s w s p ó l n i e n i e d z ie w ię t n a s t o o s o b o w ą j u ż w ó w c z a s n ie l e g a ln ą o r g a ­
z Ł u p k ą , z o d p o w i e d n i ą il o ś c i ą p i e n i ę d z y w k ie s z e n i — n iz a c j ą n a j s t a r s z e m u w i e k i e m i s t a ż e m w d z ia ła ln o ś c i
j a k n a k a z y w a ł m i e j s c o w y z w y c z a j — p r z e k r o c z y li p r ó g p o d ziem n ej S ta n is ła w o w i G a j o s o w i. W ła d z ę o tr z y m a ł
w o lb r o m s k ie j p le b a n i i. N ic znani w ów czas o s o b iś c ie c /.lo w io U . k t ó i o g n z n a j o m o ś ć a l f a b e t u o b e j m o w a ł a a k u ­
k s i ę d z u d z i e k a n o w i O b o r s k ie m u p o p r o s i l i o o d p r a w ie n ie r a t t y l e lit e r , z il u s k ł a d a ło s i ę j o g o n i e z b y t d ł u g i e n a -
m s z y n a I n t e n c j ę k o le g i . W s z y s t k o s z ł o n o r m a ln ie , o d ’w> iko, k t ó r e g o |xJZiom w i e d z y n i g d y n i e p r z e k r o c z y ł
la t u ta r ty m tr y b e m , i p o d p o z y c ją 45 w k s ią ż c e z in t e n ­ p u ła p u d w u k la s s z k o ł y p o d s t a w o w e j , k t ó r e m u o b c e b y ł y
c j a m i m s z a l n y m i u k a z a ło s i ę n a z w i s k o S t e f a n a M is t r z y - e l e m e n t a r n e n o r m y i z a s a d y m o r a ln e . J o g o o s o b i s t e k o n -
k a , w p i s a n e ła d n y m , w y r o b io n y m p i s m e m k s ię d z a . I n ­ lo . w y p e łn io n e ju ż po części n ap ad am i rab u n k ow ym i
te r e sa n c i m ie li je d n a k d o d a tk o w e ż y c z e n ie — c h c ie l i, w 1946 r o k u , s t a n o w iło jed n a k w y sta r c z a ją c o m o cn ą
a b y m s / ę o d p r a w io n o w g o d z in a c h m o ż l i w i e n a j w c z e ś ­ rek o m en d a cję na dow ódcę te r r o r y sty c z n o -r a b u n k o w e j
n i e j s z y c h , k i e d y k o ś c i ó ł b ę d z i e j e s z c z e p u s t y . W y j a ś n ili g r u p y . D o s i e r p n ia 1 9 4 9 r o k u , t o j e s t d o c z a s u p r z e j ę ­
p r z y t y m , ż e S t e f a n M is t r z y k j e s t i c h k o l e g ą z n i e l e g a l ­ c i a d o w ó d z t w a , n i e b r a ł a k t y w n e g o u d z ia łu w d z ia ła l­
n e j o r g a n iz a c j i. n o ś c i o r g a n iz a c j i. M ó w io n o p o u f n i e , ż e w s p o m a g a o r g a ­
T o g o k s ią d z O b o r sk i n ic s p o d z ie w a ł s ię . N ie m ó g ł n iz a c ję rad ą.
z r o z u m ie ć , d la c z e g o d w ó c h m ę ż c z y z n , k t ó r y c h n i e z n a , Od czasu gdy A dam us w ło ż y ł m undur ż o łn ie r z a
p r z y p ie r w s z y m z n i m s p o t k a n iu z w i e r z a m u s i ę z e s w o ­ W o js k a P o ls k i e g o , p r z e z k ilk a t y g o d n i p o z o s t a li w O l -
i c h k o n t a k t ó w z n i e l e g a l n ą o r g a n iz a c j ą . L e k k o m y ś l n o ś ć k u s k i e m i M ie c h o w s k i e m j e g o k o m p a n i n i e o r g a n iz o w a li
c z y z a u fa n ie d o n ie g o ? R o z są d e k d o k to r a filo z o fii i b y ­ n a p a d ó w , c h o c ia ż G a j o s z lc c i l L u p c e p r z y g o t o w a n ie g r u ­
łe g o w y k ł a d o w c y s e m in a r iu m d u c h o w n e g o w y r a ź n i e n a ­ p y w y p a d o w e j . S y t u a c j a z m i e n ił a s i ę , g d y w p i e r w s z y c h
k a z u je m u n ie p o d e jm o w a ć d y s k u s j i n a t a k n ie b e z p ie c z ­ d n ia c h p a ź d z ie r n i k a p r z y j e c h a ł z c S z p r o t a w y u k r y w a j ą ­
n y t e m a t . D e n e r w u j ę g o t a w iz y t a . W s t a ł. c y s i ę P o d s ia d ł o w t o w a r z y s t w i e J e r z e g o G r e g o r c z y k a ,
— P roszę panów , p ro szę o p u ś c ić m o je m ie s z k a - w z b o g a c a j ą c a r s e n a ł b a n d y t r z e m a n o w y m i p is t o le t a m i,
n ie . p r z e k a z a n y m i p r z e z i n n e g o c z ło n k a „ A r m ii P o d z ie m n e j ” ,
A d a m u s p r ó b o w a ł t łu m a c z y ć , ż e t r z e b a c o ś r o b ić , ż e s t a l e z a m i e s z k a łe g o n a Z ie m i a c h O d z y s k a n y c h w o l b r o -
t e r a z t a k i e c z a s y , a l e k s ią d z n i e s ł u c h a ł. m ia n in a , J a n u s z a F ilip ia k a .

331
 P ie rw s z e k r o k i P o d s ia d ło s k i e r o w a ł d o M a i l G
/ ! <• ci,i iv. le i y t y s ią c e , z k t ó r y c h l ’. . i .ui> II . <,ii •«.
b iń s k ie j . T a m , w m i e s z k a n i u n a p ie r w s z y m p ię t r z e , c z u ł
p o ło w ę .
s i ę z a w s z e b e z p ie c z n i e , la m m ó g ł s i ę t e ż n a j l e p i e j z o ­
I'o t y m n ie u d a n y m n a p a d z ie p r z e z n a j b l iż s z y c h k il -
r ie n t o w a ć w s y t u a c j i m i a s t e c z k a i o r g a n iz a c j i. G r a b iń ­
t y g o d n i n i e o r g a n iz o w a n o ż a d n y c h a k c ji, a w s z e r e g i
s k a , e k s p e d i e n t k a w n ie d a l e k im s k l e p i e , m i a ł a c o d z ie n n e
u n iz a c j i z a c z ę ł o w k r a d a ć s i ę p o g łę b i a j ą c e s i ę r o z p r z ę -
i l i c z n e k o n t a k t y z m i e s z k a ń c a m i m i a s t a , z n a ła r o z m i e ­
/• • n ie . D o s z ło d o t e g o , ż e n i e k t ó r z y o ś m ie la l i s i ę n a w e t
s z c z e n ie i w y s o k o ś ć o b r o tó w w ie lu m ie js c o w y c h s k le ­
d y s k u t o w a ć n a d p o le c e n i a m i d o w ó d c y , a w y d a w a n e r o z ­
p ó w . M ie s z k a n k a d o m u p r z y u l i c y M a r ia c k ie j b y ł a t e ż
k a z y b y ł y w y k o n y w a n e o p ie s z a le .
z a u f a n y m c z ł o w i e k i e m i c h o r g a n iz a c j i. J e j s t a r s z y s y n ,
E n e r g ic z n y i s p r y t n y L u p k a , m i m o w i e l k i e g o z a p a łu
W a c ła w , b y ł p r z e c ie ż j e d n y m z p ie r w s z y c h c z ło n k ó w
i s y m p a t i i , j a k ą ż y w i ł d la b a n d y , n i e p o g a r d z a ł i g r ą
„ A r m ii P o d z ie m n e j ” . P o d bacznym o k ie m tej m ło d e j
j e s z c z e i d b a ją c e j o s ie b ie w d o w y o d b y w a ły s ię ta jn e a k t o r s k ą w a m a t o r s k im z e s p o l e p r z y k o ś c i e le p a r a f ia l­
n y m w W o lb r o m iu , k t ó r y p r o w a d z ił w ik a r iu s z le j ż e p a ­
s p o t k a n ia , w j e j m i e s z k a n iu o m a w ia n o n ie k t ó r e p la n o ­
r a fii, k s i ą d z Z b ig n i e w G a d o m s k i. W d ł u g i e i s ł o t n e l i s t o ­
w a n e n a p a d y , p r z y g o t o w y w a n o b r o ń k o n ie c z n ą d o ic h
p a d o w e w ie c z o r y 1949 ro k u w c z a s ie p r z e r w w p r ó b a c h
p r z e p r o w a d z e n ia . W ie d z ia ła d o s k o n a le , ż e W a c ła w p r z e ­
j a s e ł e k z a w ią z a ła s i ę i s t o p n i o w o z a c ie ś n ia ł a z n a j o m o ś ć
c h o w y w a ł w d o m u k ilk a s z t u k b r o n i, k t ó r a b y ł a w ł a s n o ­
k s i ę d z a Z b ig n i e w > G a d o m s k ie g o z e n e r g ic z n y m c z ło n ­
ś c ią b a n d y . G r a b iń s k a n i e s p r z e c i w i a ł a s i ę t e m u i n ie
k ie m z e s p o łu , Z d z is ła w e m L u p k ą . K s ią d z b y ł w p r a w ­
t y l k o n ie r o b iła n i c , a b y w y r w a ć s y n a z t e g o b a g n a , a le
d z ie s t a r s z y o p e ł n e d z ie s ię ć l a t , a l e c z u l s i ę m ło d o , p r a ­
u c z e s t n i c z y ł a w s p o t k a n ia c h , c h o ć f o r m a l n i e n i e b y ł a
c z ło n k i e m o r g a n iz a c j i. w i e t a k j a k j e g o p o d o p ie c z n i. B y w a ł o , ż e p o s k o ń c z o ­
nych próbach, p óźn ym w ie c z o r e m , r o z m a w ia ł z ty m i
K i e d y P o d s ia d ło z j a w i ł s i ę w W o lb r o m iu b e z p r z y ­
m ł o d y m i c h ło p c a m i, ż a r t o w a ł i ś m i a ł s i ę z o p o w ia d a n y c h
s ł o w i o w e g o g r o s z a p r z y d u s z y i j a k o p e ł n o p r a w n y c z ło ­
p r z e z n ic h d o w c ip ó w . S t a w a ł s i ę im p r z e z t o b liż s z y ,
n e k b a n d y z a ż ą d a ł o d G a jo sa p ie n ię d z y , t e n sz y b k o i b e z
t r u d u z n a la z ł w y j ś c i e . j a k b y s i ę z n a li o d d a w n a . U m ia ł z j e d n y w a ć s o b i e z a u ­
f a n i e i s y m p a t ię . M im o te j s w o b o d y w e w z a je m n y c h
— P o c z e k a j p a r ę d n i, z o r g a n iz u j e m y n a p a d n a s k le p .
s t o s u n k a c h m ło d z i c h ło p c y s z a n o w a li g o i w i d z i e l i w j e ­
T r z e b a s i ę t y l k o r o z p a t r z y ć , ż e b y t r a f ić n a d o b r y u ta r g .
g o o s o b i e c z ło w ie k a , o d k t ó r e g o m o ż n a o c z e k iw a ć r a d y
Z p o m o c ą p r z y c h o d z i G r a b iń s k a . P o j e j b ły s k a w i c z ­
w tr u d n ie js z y c h sy tu a c ja c h ż y c io w y c h , k tó r y p o tr a fi
n y m r o z p o z n a n iu z d e c y d o w a n o s i ę n a p a ś ć n a s k le p P a ń ­
w y ja ś n ić s k o m p lik o w a n e p r o b le m y , m o g ą c e n u r t o w a ć
s t w o w e j C e n t r a li H a n d lo w e j w W o lb r o m iu . 7 p a ź d z ie r ­
c h ło p c ó w w i c h w i e k u . W id z ie li w n i m c z ło w ie k a s t a r ­
n i k a 1 9 4 9 r o k u d w ó c h u z b r o j o n y c h lu d z i — P o d s ia d ło
s z e g o i w y k s z ta łc o n e g o . Ż a d e n z t y c h w y c h o w a n k ó w
i G r e g o r c z y k — w t a r g n ę ł o o z m r o k u d o s k le p u , r a b u j ą c
w ie js k ic h o p ło t k ó w n ie m ó g ł m u w ó w c z a s d o r ó w n y w a ć
s t o t r z y d z i e ś c i t y s i ę c y z ło t y c h . O s t a t e c z n y e f e k t n a p a d u
z n a j o m o ś c ią ż y c ia , w i e d z ą , c z y c h o ć b y s p o s o b e m w y r a ­
b y ł je d n a k m iz e r n y . G r e g o r c z y k w p a n ic z n e j u c ie c z c e
ż a n ia s i ę . B y ł p r z y t y m k s ię d z e m .
p o g u b i ł c z ę ś ć p i e n i ę d z y i d o p o d z ia ł u p o z o s t a ło j e d y n i e
P o d w p ł y w e m le g o c z ł o w i e k a z n a la z ł s i ę L u p k a , i n -
332
 t e lig e n ln y , b y s tr y o b se r w a to r , w y r ó ż n ia ją c y s ię sp o śr ó d
r ó w ie ś n ik ó w s ta w ia n ie m m ądrych i z m u sz a ją c y c h do
m y ś le n ia p y ta ń . U t e g o w ł a ś n i e c h ło p c a p o k il k u m i e ­
s ię c z n e j d z ia ł a ln o ś c i w n ie l e g a ln e j z b r o d n ic z e j g r u p ie
z r o d z ił y s i ę w ą t p l i w o ś c i . C z y to , c o r o b i o r g a n iz a c j a , j e s t
s ł u s z n e ? C z y s ł u s z n e j e s t s a m o i s t n i e n i e o r g a n iz a c j i? J e ­
ż e l i i s t n i e j e i i s t n i e n i e to u s p r a w i e d l i w i o n e j e s t r a c ja m i
p r z e k a z a n y m i m u p r z e z A d a m u s a , to c z y r a c j e t e z g o d ­
n e s ą z n o r m a m i m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j? C z y w im i ę
t y c h r a c ji g o d z i s i ę c h r z e ś c i j a n i n o w i z a b ij a ć ?
S a m L u p k a n i e b y ł w s t a n ic o d p o w i e d z i e ć s o b i e n a
t e p y t a n i a . L ic z y ł n a k s ię d z a , l i c z y ł n a c z ło w ie k a , d o
k t ó r e g o w o w e j c h w i l i m ia ł n a j w i ę k s z e z a u f a n i e . O ś m ie ­
lo n y p o s ta w ą k s ię d z a w c z a s ie p r z e r w w p r ó b a c h j a s e ­
ł e k s t a r a ł s i ę n a w ią z a ć z n im b e z p o ś r e d n i d ia lo g . W c ią ­
g u k ilk u d n i Ł u p k a z n a la z ł c h w i l ę , k i e d y b ę d ą c s a m n a
s a m z k s i ę d z e m w s p o m n i a ł m u , ż e w W o lb r o m iu i s t n i e ­
je n ie le g a ln y z w ią z e k i o n sa m je s t je g o c z ło n k ie m .
K s ią d z n i e p o d j ą ł j e d n a k d y s k u s j i. N ie p r z y w i ą z y w a ł
p o c z ą t k o w o w i ę k s z e j w a g i d o z w i e r z e ń c h ło p c a .
A le Ł u p k a n i e d a w a ł z a w y g r a n ą . P o s t a n o w i ł u z y ­
s k a ć o d k s ię d z a o d p o w ie d ź p e łn ą i j a s n ą . P r z y b y ł w i ę c
w t y m c e l u n a p le b a n i ę i p o s t a w i ł k s i ę d z u G a d o m s k ie m u
p y ta n ie :
— C z y m o ż n a z a b ić c z ło w ie k a ?
K s ią d z b y n a j m n ie j n i e w y d a w a ł s i ę z d z i w i o n y n ie ­
c o d z ie n n ą in d a g a c j ą . W d a ł s i ę w d ł u g i i z a w i ł y w y w ó d
t e o l o g ic z n y , z k t ó r e g o Ł u p k a n i e w i e l e w p r a w d z i e z r o z u ­
m ia ł, p o ją ł je d n a k , ż e o b e c n y u str ó j w P o ls c e s p r z e c z n y
j e s t z e t y k ą k a t o lic k ą . N a k o n ie c k s i ą d z z a p y ta ł:
•— M a c ie b r o ń ? J a k ą ? I le ?
Ł u p k a b y ł s z c z e r y . W y j a ś n ił, ż e b r o ń m a j ą , a l e ta
ilo ś ć n ie w y sta r c z a .
334
— J a t e ż m a m — p o w ie d z ia ł c i c h o k s ią d z — s z ó s t ­
k ę ...
Z ż y c ie m b a n d y s p l o t ł y s i ę l o s y n a j m ło d s z e g o s y n a
M a r ii G r a b iń s k ie j — W a ld e m a r a . B y ł d z ie c k i e m u lic y ,
w o lb r o m s k im g a w r o ., ze n i. P o d j a s n ą i z a w s z e z a n ie d b a ­
n ą c z u p r y n ą r o d z i ł y s i ę s e t k i p o m y s łó w , k t ó r e z r e g u ły
p r o w a d z iły d o k o n f l i k t ó w z s ą s ia d a m i, z e s z k o łą , z o r ­
g a n a m i M O . N a s w o im k o n c ie m ia ł d r o b n e k r a d z ie ż e
i r ó ż n e w y b r y k i. I m p o n o w a ł o m u , g d y t e n c z y ó w k o m ­
p a n ji g o b r a t a lu b z n a j o m y m a t k i p o d a ł m u r ę k ę ja k
p iw n e m u , i; IV p o .z ę s t o w a n o g o k ie l is z k ie m w ó d k i lu b
p a p i e r , . i m N ie j e d n o k r o t n ie w j o g o o b e c n o ś c i o p a t r y ­
w a n o b r o ń . m ó w io n o o n a p a d a c h — i ty c h d ok on an ych ,
i ły c h p la n o w a n y c h . W o lb r o m s k ie p r z e k u p k i z d a le k a
r o z p o z n a w a ły j o g o s y l w e t k ę , o s t r z e g a j ą c s i ę w z a j e m n i e ,
k i e d y z n a la z ł s i ę n a r y n k u . O s z k o l e n i e m y ś l a ł z u p e ł ­
n ie , w j e g o o t o c z e n i u z a ś n i e b y ł o n ik o g o , k t o z m u s iłb y
g o d o n a u k i, k to p r z y s z e d ł b y m u z p o m o c ą . M a tk a n ie
t y l k o n i e z n a j d o w a ła z n im w s p ó l n e g o j ę z y k a , a l e n a ­
w e t n i e p r ó b o w a ła n ic r o b ić , b y z m i e n ić s y t u a c j ę . Z r e s z ­
tą z m a t k ą n i e l i c z y ł s i ę z u p e łn ie .
— D a s z m i p ie n i ę d z y , c z y n i e ... b o c i p r z y r ż n ę —
p o t r a f i ł p o w ie d z ie ć d o n ie j w p r z y p ł y w i e z ło ś c i.
R o b ił, c o c h c ia ł, b y ł t y p o w y m d z ie c k i e m u li c y , n ie
k o c h a n y m , s p r a w ia j ą c y m j e d y n i e s a m e k ło p o t y . I n a j ­
p r a w d o p o d o b n ie j n i e c h ę ć t y c h d w o j g a lu d z i d o s i e b ie
b y ła w z a je m n a . J e d y n ą o so b ą , d o k tó r e j W a ld e k c z u ł
s y m p a t ię , b y ł P o d s ia d ło . J e m u z w ie r z a ł s i ę z e s w o ic h
t r o s k , l u b i ł p r z e b y w a ć w j e g o t o w a r z y s t w ie , c i e s z y ł s i ę
z k a ż d e g o s p o t k a n ia z n im . M im o t a k b a r d z o s p a c z o n e ­
g o j u ż c h a r a k t e r u W a ld e k b y ł j e d n a k d z ie c k i e m s z u k a ­
ją c y m c ie p ła , d o b r e g o s ł o w a , m i ł o ś c i , k t ó r e j , n i e s t e t y ,
m a t k a n i e u m i a ła m u d a ć . S z u k a ł w i ę c u c z u ć u lu d z i
o b c y c h . Z łu d n e to b y ł y j e d n a k n a d z ie j e .
335
 Z im a 1 9 4 9 r o k u n a d c h o d z iła p o w o li. G r u d z i e ń b y ł
s ł o t n y i j e s z c z e w p o ł o w i e m i e s i ą c a n ic n i e z a p o w ia d a ło
n a d e j ś c i a m r o z ó w . K t ó r e g o ś p o p o łu d n ia , o w c z e ś n i e z a ­
p a d a ją c y m z m r o k u , z z i ę b n i ę t y i g ł o d n y , p o c a ło d z i e n ­
n y m u g a n ia n i u s i ę z a j e m u t y l k o w i a d o m y m i s p r a w a m i
w śród b ło t n is t y c h u lic z e k W o lb r o m ia sta n ą ł W a ld e k
u d r z w i m a t c z y n e g o m ie s z k a n ia . M a t k i w d o m u j e s z c z e
n i c b y ło , a j e m u z j a k i c h ś ta m p o w o d ó w n i c p o k a z a n o
s c h o w k a z k lu c z e m . S z a r p n ą ł z a k la m k ę r a z , d r u g i, a le
z a m e k n i e p u s z c z a ł. K o p n ą ł — n i e p o m o g ło . S i ę g n ą ł w i ę c
d o k ie s z e n i m a r y n a r k i, w y c i ą g n ą ł g w ó ź d ź , z g ią ł g o i p o ­
c z ą ł m a jstr o w a ć w zam k u .
G w ó ź d ź s i ę u ła m a ł, k a w a łe k ż e la z a p o z o s t a ł w z a m ­
k u i W a ld e k n i e m ó g ł j u ż n i c n a t o p o r a d z ić .
G d y g o d z in ę p ó ź n ie j w r ó c iła z p r a c y G r a b iń s k a , W a l­ Jan W ó jc ik , f u n k c jo n a r iu s z F r a n c is z e k S t a r z y k , fu n k c jo ­
d e k b y ł p rzed d o m e m . U b r a n y w g u m o w e b u ty s io s tr y K PM O w N ow ym T a rg u , za­ n a r iu s z KPM O w N ow ym
z w i e l k ą u w a g ą to j e d n ą , to d r u g ą n o g ą w y c h l a p y w a ł m o r d o w a n y p r z e z lu d z i „ O g ­ T a rg u , zam o rd o w a n y p rz e z
w o d ę z u li c z n e j k a łu ż y n a c h o d n ik . M a tk a i s y n n i e n ia " * „ W ia r u s ó w "

z w r ó c il i n a s i e b i e u w a g i . J a k b y s i ę n i e z n a li. O n a , z m ę ­
c z o n a , w o l n y m k r o k ie m u d a ła s i ę n a p ię t r o , W a ld e k z a ś
p r z e z o r n ie p o z o s t a ł n a u lic y .
K i e d y z d e n e r w o w a n a p o n o w n i e z n a la z ła s i ę n a d o le ,
j e g o j u ż n i e b y ło . J e d y n i e o d g ło s o d d a la j ą c y c h s i ę s z y b ­
k ic h k r o k ó w ś w i a d c z y ł a ż n a z b y t d o b it n ie , ż e n a j m ło d ­
s z y z G r a b iń s k ic h s p r a w y d o m o w e p o z o s t a w ił w y ł ą c z ­
n i e w k o m p e t e n c j a c h m a t k i i n i e z a m ie r z a ł s i ę d o n ic h
m ie s z a ć .
U c ie c z k a W a ld k a w y p r o w a d z i ła G r a b iń s k ą z r ó w n o ­
w a g i i n a r o s ł a o d l a t n ie c h ę ć d o t e g o d z ie c k a u z e w n ę t r z ­
n i ł a s i ę z c a łą o s t r o ś c ią . P o s z ła d o B a r c z y k a m i e s z k a j ą ­
c e g o p ię l r o n i ż e j . N i e z a s t a ła g o . P o s z ła d o L u p k i, a le
i t e g o n i e b y ło .
— N ie c h p a n i p o w i e Z d z is io w i, ż e b y w p a d ł d o m n ie ,
j a k w r ó c i — p o p r o s i ła m a t k ę . S t e f a n Z a s ta w n i k , f u n k c j o n a ­ Józef M ie le c k i, fu n k c jo n a ­
riu s z W UBP w K r a k o w ie , riu s z W UBP w K ra k o w ie ,
336 u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y jn y m u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y j n y m
p o d z ie m ie m p o d z ie m ie m
 Ł u p k a z j a w i ł s i ę w g o d z in ę p ó ź n ie j . W a ld k a j e s z c z e
n i e b y ł o , n i e b y ł o t e ż p o z o s t a ły c h d z ie c i, I r e n y i W a c ła ­
w a . B y l i s a m i. Ł u p k a u s i a d ł n a k r z e ś le , a w i d z ą c z d e ­
n e r w o w a n i e G r a b iń s k ie j , p o m y ś l a ł z n i e p o k o j e m , ż e n a j ­
p r a w d o p o d o b n ie j s t a ł o s i ę c o ś n ie d o b r e g o , b o n ig d y je j
j e s z c z e n i e w i d z i a ł w t a k im s t a n ie . O n a z a ś , s t o j ą c p r z e d
n im , m ó w i ł a j a k w t r a n s ie . T y lk o o W a ld k u i t y l k o to ,
c o n a j g o r s z e . T e n c h ło p a k , m ó w ił a , t o n a j w i ę k s z e n i e ­
s z c z ę ś c i e j e j ż y c ia . N i e m o ż e z n ie ś ć j e g o o b e c n o ś c i, j e ­
lit) w id o k u . ni(! m o ż e s i ę o d n i e g o u w o l n i ć . O n j e d e n j e s t
s p r a w c ą j.-j ci- r p ie ń . k ło p o t ó w i t r o s k . T a k i j e s t o d n a j ­
m ło d s z y c h la t. D z i s i a j z e p s u ł z a m e k w d r z w ia c h i u c ie k ł.
N i.- d n i . ). j a k w c z o r a j — m ó w i ł a w u n ie s ie n i u —
i s i y do* la l l i i n i i - , w y b i e g ł r o z z ł o s z c z o n y n a k la t k ę s c h o ­
d o w ą i k r z y c z a ł, ż e w i e , k t o t u p r z y c h o d z i, ż e w i e , k to
m a b r o ń , w i e , k to o b r a b o w a ł s k l e p P C H . C z y w y o b r a ż a
p a n s o b i e , c o m i te n s m a r k a c z j e s z c z e p o w ie d z ia ł ? Ż e
n a s w y d a . G r o z ił, ż e j a k j e s z c z e r a z d o s t a n ie p a s k ie m ,
to z a r a z p ó j d z i e n a m ilic j ę .
R o z t r z ę s i o n a i z d e n e r w o w a n a z a c z ę ł a c h o d z ić p o p o ­
k o ju . Ł u p k a n i e o d z y w a ł s i ę . S t a n ę ł a z n o w u p r z e d n im .
- Z n i e g o j u ż n i c n i c w y r o ś n i e ... — d o d a ła .
Ł u p k ę o g a r n ę ło p r z e r a ż e n ie . N ig d y j a k o ś n i e m y ś la ł,
’/<• m r " •¡■¡■•c/cń.siwo m o ż e b y ć to k b li s k i e , p r a w i e n a -
in:w .In o P ie r w s z y r a z , o d k ą d s t a l s i ę c z ło n k i e m „ A r m ii
P o d /.ii-m u r j" , p o m y ś la ł z p rzestra ch em , ż e m oże być
areszto w an y .
P a n i G r a b iń s k a , m o ż e o n n ie w y d a ? M oże on
t y k o ta k ...
— N ic ta k , n i c ta k . P a n g o j e s z c z e n i c z n a . a le j a
g o z n a m d o b r z e . T o n i e d z ie c k o , p a n ie Z d z is iu , a ł e w c i e ­
lo n y d ia b e ł . K r a d n ie , p ij e , w łó c z y s ię n ie w ia d o m o
gdzie...
Z d e n e r w o w a n y Ł u p k a p o ż e g n a ł s ię i w y s z e d ł. T e g o

21 B y t w F olsco czas.. 337

d n i a b y ł o j u ż z b y t p ó ź n o , a b y s z u k a ć k o g o k o lw ie k . B e z ­
s e n n a n o c n i e p r z y n io s ła r o z w ią z a n ia . N a z a j u t r z e n e r ­
g ic z n y m p u k a n ie m z e r w a ł z e s n u B a r c z y k a i P o d s ia d łę .
— T a d e k , m u s i m y z a r a z s i ę z e b r a ć , j e s t n ie d o b r z e —
m ó w i ł n i e z d e j m u j ą c p ła s z c z a .
— C o ś m i s i ę , Z d z is iu , w y d a j e , i c ź l e s p a łe ś — ro­
z e ś m i a ł s i ę P o d s ia d ł o , a l e p r z e s t r a s z o n a l \ \ a r a L u p k i z a ­
n ie p o k o iła go.
— N o , m ó w ż e , c o s i ę s t a ło ?
— W a ld e k c h c e n a s w y d a ć .
— ■ C o t y , c z ło w ie k u , w y g a d u j e s z , to j e s t n a s z c h ło ­
p a k . J e s z c z e d w a , t r z y la t a i b ę d z ie z n a m i c h o d z ił.
— W c z o r a j w ie c z o r e m b y łe m u G r a b iń s k ie j . P r z y ­
c h o d z ił a p o m n i e . T e n g ó w n ia r z o d g r a ż a ł s i ę , ż e p ó jd z ie
n a m i li c j ę i w s z y s t k o p o w ie .
— T r z e b a to s p r a w d z ić — r z e k ł P o d s ia d ł o . — Po­
r o z m a w ia m z n i ą o s o b iś c ie .
U b r a ł s ię s z y b k o i w y s z e d ł. B a r c z y k i L u p k a s ły s z e li,
j a k b i e g ł n a p ię t r o , p r z e s k a k i w a ł c h y b a p o d w a a lb o
t r z y s c h o d y , b o le d w o z a m k n ę ły s ię z a n im drzw i na
d o le , j u ż p u k a ł d o G r a b iń s k ie j .
W r ó c ił m o c n o z d e n e r w o w a n y .
— N o i co ? — ■z a p y ta ł B a rczy k .
— J e s t ź le , Z d z is i e k m ó w i ł p r a w d ę . W a ld k a t r z e b a
u n i e s z k o d l i w i ć , i n n e g o w y j ś c i a n i e m a — o d p o w ie d z ia ł.
— T r z e b a iś ć d o d o w ó d c y i p o w ie d z ie ć m u o w s z y s t ­
k im . T o b a r d z o w a ż n a s p r a w a . I d ź , Z d z is ie k , n i e c h G a ­
j o s r a d z i, c o r o b ić .
G a j o s n i e z a s t a n a w i a ł s i ę d łu g o .
— J e ż e l i G r a b i ń s k i i s t o t n i e z a g r o z ił, ż e u j a w n i o r g a ­
n i z a c j ę , a m a t k a d a j e n a m w o l n ą r ę k ę , to t r z e b a o d e ­
b r a ć o d n ie j p is e m n ą z g o d ę n a z l i k w i d o w a n i e c h ło p a k a .
J e s z c z e t e g o s a m e g o d n ia w ie c z o r e m z a p u k a ł Ł u p k a
p o n o w n i e d o d r z w i m i e s z k a n ia G r a b iń s k ie j . B y ł a sa m a .
333
— D o b r y w i e c z ó r — p o w ie d z ia ł g r z e c z n ie , s t a j ą c p r z y
d r z w ia c h .
— D o b r y w ie c z ó r , p a n i e Z d z is iu , p r o s z ę , n i e c h p a n
w e j d z i e d a le j .
P o d s z e d ł b li ż e j i szu rn ą w szy n o g a m i, c m o k n ą ł ją
w rękę.
— R o z m a w i a łe m w d o w ó d z t w i e , p r o s z ę p a n i.
C z e k a ła , cx> p o w ie .
D o w ó d c a j e s t z d a n ia , ż e W a ld k a t r z e b a u s u n ą ć .
Nii> p o r u s z y ła s i ę n a w e t . P r z e z d łu ż s z ą c h w i l ę s t a ła
;.ik m a itw .4 , a p o t o m z a k r y w s z y t w a r z d ło ń m i, r o z p la -
k .ilu m; M iv.',ród p a lc ó w s p ł y w a ł y Iz y . L u p k a n i c ś m ia ł
mc m ów ić. P u lr /.y l w m i lc z e n i u n a s z lo c h a j ą c ą k o b ie t ę
i c h w ila m i b y ł o m u j e j ż a l. A le n i e r o z t k l iw ia l s ię . W ie ­
d z ia ł, ż e m a d o w y k o n a n i a b a r d z o p o w a ż n e z a d a n ie i c a ­
łą u w a g ę s k u p i ł n a t y m , a b y o d p o w ie d n io t o p r z e p r o w a ­
d z ić . P ł a c z G r a b iń s k ie j p o m i e s z a ł m u t r o c h ę s z y k i , g d y ż
z n a j ą c j e j s t a n o w i s k o , s p o d z i e w a ł s ię , ż e n i e b ę d z ie m ia ł
ż a d n y c h t r u d n o ś c i. T y m c z a s e m b y ł o i n a c z e j . G r a b iń s k a ,
w y p ł a k a w s z y s i ę , p o d n io s ła m o k r ą j e s z c z e t w a r z .
— T o d ow ód ca s ię zgad za? T ak?
— T a k , p r o s z ę p a n i, z g a d z a s i ę . P o s t a n o w ił s p r a w ę
d o p r o w a d z ić d o k o ń c a A lo m u s i p a n i w y r a z ić z g o d ę n a
p iś m ie .
J a k l o n a p iś m ie ? — G r a b iń s k a b y ł a z a s k o c z o n a
z i-if.ni«n i . C o m a m n a p is a ć ?
Ż e z g a d z a s i ę p a n i n a u s u n i ę c ie W a ld k a .
T o n ic m ie ś c iło s ię w je j g ło w ie . T a k p o tw o r n e g o żą­
d a n ia n i e s p o d z i e w a ł a s i ę u s ł y s z e ć . M im o c a łe j n ie c h ę c i
d o W a ld k a t a k i e g o z o b o w ią z a n ia n i e n a p is z e . A le L u p k a
n i e r e z y g n o w a ł. W ie d z ia ł, ż e o r g a n iz a c j a m u s i m i e ć w y ­
r a ź n ą z g o d ę m a tk i n a w y p a d e k , g d y b y k ie d y ś tr z e b a s ię
b y ło z te g o p o stę p k u w y lic z y ć p r z e d są d em .
R o z p ią ł p ła s z c z i z w e w n ę t r z n e j k i e s z e n i m a r y n a r k i
339
 n o p r z e c i e ż r o z m a w ia ł , i t o o s p r a w a c h b a r d z o d r a ż li­
w y c i ą g n ą ł k a r t k ę k r a t k o w a n e g o p a p ie r u . P o ł o ż y ł g o n a
w y c h . Z a c h ę c o n y p r z y z w o le n ie m k s ię d z a , Ł u p k a p r z e d ­
s t o l e i w y g ł a d z i ł l e k k o d ło n ią . S i ę g n ą ł p o o ł ó w e k i t r z y ­
s t a w i ł s i ę j a k o c z ło n e k n ie l e g a ln e j o r g a n iz a c j i. W t e d y
m a ją c g o w w y c ią g n ię t e j w stro n ę G r a b iń s k ie j ręce,
k s ię d z u m o m e n ta ln ie s ta n ą ł p r z e d o c z a m i o b r a z sp r z e d
p a t r z y ł n a n ią z w y c z e k i w a n i e m . O n a j e d n a k n i e z b li­
k il k u m i e s i ę c y , k i e d y t e n s a m c h ło p i e c u s i ło w a ł z a m ó ­
ż a ła s ię . W r e s z c ie d o ś ć s p o k o j n ie , a le s t a n o w c z o p o w i e ­
w ić m s z ę n a i n t e n c j ę c z ło n k a n ie l e g a l n e j o r g a n iz a c j i.
d z ia ła : — P r o sz ę p a n a — r z e k ł o str o — m ó w iłe m j u ż p a n u
— J a t e g o n i e p o d p is z ę ... w y r a ź n ie , że z ta jn y m i o r g a n iz a c j a m i n i e m am n ic
— T o j e s t k o n ie c z n e . P a n i d o b r z e w i e , ż e W a ld e k
w s p ó l n e g o i n i e c h c ę z n i m . m i e ć ż a d n e g o k o n ta k t u .
n a m zagraża. Ł u p k a z d a w a ł s o b i e s p r a w ę , ż c k s ią d z m o ż e g o w y -
P o d s z e d ł, w z i ą ł ją z a r ę k ę i p o c ią g n ą ł w s t r o n ę s t o łu .
l» i«» i«', i l l i t k g o p o s t ą p ił k il k a k r o k ó w n a p r z ó d i r z e k ł
S z ł a j a k z a h ip n o t y z o w a n a . P o c z u ła w p a lc a c h o łó w e k ,
l/y b k o :
k t ó r y Ł u p k a w ł o ż y ł j e j d o r ę k i.
Ja z n a m s ła n o w is k o k s ię d z a w ty c h sp ra w a ch ,
— P r o s z ę p is a ć : Z g a d z a m s i ę n a u s u n i ę c i e s y n a m o ­
.(!<• hm i i / i p r o s z ę , n ie c h k s i ą d z m n i e w y s łu c h a , s p r a w a
j e g o , W a ld e m a r a , la t c z t e r n a ś c ie — d y k t o w a ł p o w o li —
je: l w a ż n a , b a r d z o w a ż n a , c h o d z i t u o ż y c i c p e w n e j o s o ­
p o n ie w a ż j e s t n a u s ł u g a c h m i li c j i...
b y , a n a w e t w i e l u o s ó b , p r o s z ę m i w ie r z y ć .
— J e s z c z e t y l k o p o d p is ... t a k ... d z ię k u j ę p a n i.
— P r o s z ę , n ie c h p a n m ó w i — p o w ie d z ia ł z n i e c i e r p l i ­
W z ią ł s z y b k o k a r t k ę , z ł o ż y ł n a p ó ł, p o l e m je s z c z e
w io n y k s ią d z .
r a z i s c h o w a ł d o k i e s z e n i . N ie m ia ł t u j u ż n ic d o r o b o t y .
— C h o d z i t u o W a ld e m a r a — rozpoczął Ł u p k a —
S z y b k o s i ę p o ż e g n a ł i w y s z e d ł.
sy n a znanej k s ię d z u d z ie k a n o w i m i e s z k a n k i W o lb r o ­
M im o z g o d y d o w ó d c y i m a tk i b a n d y c i w str z y m u ją
m ia G r a b iń s k ie j , k tó r a w ż a d e n s p o s ó b n i e m o ż e s o ­
s i ę j e s z c z e o d o s t a t e c z n e g o k r o k u , S z u k a j ą p o t w ie r d z e ­
b ie z n im p o r a d z ić . S y t u a c j a j e s t c ię ż k a , t e n c h ło p a k
n ia , a p r o b a ty , p r z y z w o l e n i a z e s t r o n y k o g o ś , k to w e d łu g
n a m g r o z i, ż e u j a w n i p r /.c d w ła d z a m i is t n i e n i e o r g a n i-
ic h p r o s t y c h w y o b r a ż e ń m ó g ł s t a n o w i ć o ż y c i u i ś m ie r c i
z a e j i. M a tk a u p o w a ż n iła n a s . to z n a c z y o r g a n iz a c j ę —
c z ło w ie k a .
I" 11>1 .«w i! M hy.sm y, b r o n ią c s i ę p r z e d n im , u n ie s z k o d li­
J e d e n a s t e g o g r u d n i a w ie c z o r o m Ł u p k a — ja k o te n
w ili g o .
n a j b a r d z i e j r o z g a r n i ę t y — p o r a z d r u g i w s w o im ż y c i u
K a ią d z n i e d o w ie r z a ł. T o c h y b a n ie m o ż li w e .
p r z e k r o c z y ł p r ó g g a b i n e t u k s ię d z a d z ie k a n a O b o r s k ie g o .
J a k to ? — u p e w n i a ł s i ę — m a t k a s i ę t a k w y r a ­
G r z e c z n y , u k ła d n y , m ó w i ł z p r z e j ę c i e m :
z iła ?
— P r o sz ę k s ię d z a p r o b o sz c z a , p r z y c h o d z ę w b a r d z o
— T a k , p r o s z ę k s ię d z a .
w a ż n e j s p r a w ie . B a r d z o p r o s z ę , ż e b y k s ią d z p r o b o s z c z
— I c h c e c i e g o z a b ić ? — p y t a ł k s ią d z O b o r s k i c o r a z
w y s ł u c h a ł m n ie .
b a r d z ie j z a n ie p o k o j o n y , w p a t r u j ą c s i ę w b y s t r e o c z y r o z ­
K s ią d z O b o r s k i n i e m i a ł p o w o d ó w , a b y n i c p r z y j ą ć
m ów cy.
s w o j e g o p a r a f i a n in a . N ic p r z y p o m i n a ł s o b i e w p ie r w ­
— M a m y z g o d ę m a t k i w y r a ż o n ą n a p iś m ie .
s z e j c h w i l i , ż e z t y m m ło d y m c z ł o w i e k i e m n i e t a k d a w ­

341
310
 — L u d z ie , c o w y w y r a b ia c ie ... — w y s z e p t a ł k s ią d z , — N i e m o g ę j u ż z n i m d łu ż e j ż y ć . Z a b ij ę s i e b i e i c ó r ­
n i e m o g ą c z n a le ź ć s ł ó w z d o ln y c h w y r a z i ć u c z u c ia , j a k i e k ę a lb o j e g o . I l e j a m ia ła m z j e g o p o w o d u p r z y k r o ś c i,
w t e j c h w i l i g o o p a n o w a ły . i l e p r z y n ió s ł m i w s t y d u — n i k t n i e u w ie r z y . Z ło d z ie j,
N a j e g o b a r k i s p a d ł n a g l e o g r o m o d p o w ie d z ia ln o ś c i k r a d n ie , c o z o b a c z y , m a z a l e d w i e c z t e r n a ś c ie la t , a j u ż
z a ż y c i e lu d z k ie , z a ż y c i e m ło d e g o c h ło p c a , k t ó r e j e g o tr z y r a z y b y ł są d zo n y .
n a j b l iż s i c h c ą m u o d e b r a ć . I o n , j a k o k a p ła n , m u s i t u K s ią d z s t a r a ł s i ę j ą u s p o k o ić . T łu m a c z y ł c ie r p l iw ie ,
z a ją ć je d n o z n a c z n ie o k r e ś lo n e sta n o w is k o . A le c z y p o ­ ż e w ż a d n y m w y p a d k u n ie m o ż n a m ó w ić a n i o sa m o ­
t r a f i, c z y b ę d z ie m ó g ł t o z r o b ić ? C i, k t ó r z y c h c ą z a b ić b ó j s t w i e , a n i t e ż o z a b ó j s t w i e . D o r a d z a ł d la W a ld k a d o m
c h ło p c a , r o b ią t o p r z e c ie ż w o b r o n ie w ła s n e j , m o ż e n a ­ p o p r a w c z y . T a k ie r o z w i ą z a n i e o k a z a ło s i ę j e d n a k w tej
w e t s w o j e g o ż y c i a . L e c z c ó ż m o ż e i m g r o z ić ? T y lk o j e d ­ c h w ili n ie m o ż liw e . D e z w y r o k u sąd ow ego n ic p r z y j-
no — o d p o w ie d z ia l n o ś ć p r z e d p r a w e m . A k s ią d z d o ­
m,ł
s k o n a l e r o z u m ia ł, ż e o d p o w ie d z ia l n o ś ć p r z e d p r a w e m z a ( h .t b i n v.i n i e z a m ie r z a c z e k a ć , n i e c i e r p l i w i s i ę . N ie
p o p e łn i o n o z b r o d n ie w o b e c s p o ł e c z e ń s t w a w żadnym m a n a to c / a s u Ni»* b ie r z e t e ż p o d u w a g ę s u g e s t i i k s i ę ­
w y p a d k u n i e m o ż e u s p r a w ie d l iw ia ć w ła s n e j o b r o n y . C o d z a . ż e b y w y w i e ź ć W a ld k a g d z i e ś d o r o d z in y c z y z n a ­
r o b ić , c o p o w i e d z i e ć t e m u c h ło p c u ? P o t ę p ić za sa m ą j o m y c h . W y j a ś n ia , ż e j u ż p r ó b o w a ła w t e n s p o s ó b , ż e
m y ś l o ta k s t r a s z n y m i s z a l e ń c z y m c z y n i e ? P o w i a d o m ić r o k t e m u c h ło p a k b y ł w W a r s z a w ie , l e c z p o k il k u d n ia c h
w ła d z e ? Z b y t tr u d n a t o s p r a w a i w y m a g a ją c a g łę b o ­ w r ó c i ł d o W o lb r o m ia .
k ic h p r z e m y ś le ń . Jest je s z c z e m a tk a c h ło p c a . M oże — P a n i k a z a ła z a b ić s y n a ... C z y d o b r z e r o z u m ie m ?
w r o z m o w ie z n ią z n a j d z i e s i ę j a k i e ś r o z w ią z a n ie . Z le c a — T a k z d e c y d o w a ł d o w ó d c a o r g a n iz a c j i.
w ię c L u p c e , a b y z a w ia d o m i! G r a b iń s k ą , iż c h c e z n ią — P r o s z ę p a n i — p o w ie d z ia ł k s ią d z — w y p a d k i p o ­
m ó w ić . ś w i ę c e n i a j e d n e g o ż y c i a d la r a t o w a n ia w i c i u s ą m o ż l i­
N a stę p n e g o d n ia w ie c z o r e m w k a n c e la r i i k s ię d z a w e i j a s a m b y łe m ś w ia d k ie m c z e g o ś p o d o b n e g o w c z a ­
d z ie k a n a z j a w i a s i ę G r a b iń s k a . W ś l e d z t w i e i w s ą d z ie s i e w o j n y , a l e t u t a o k o li c z n o ś ć n i c z a c h o d z i. J e ż e l i p a ­
o d tw o r z o n o p o le m s z c z e g ó ły te j w iz y t y . n i d o p r o w a d z iła d o t e g o , w d a j ą c s i ę z n i e l e g a l n y m i o r g a ­
— P r o sz ę , n ie c h p a n i s ia d a — w s k a z a ł je j k s ią d z n iz a c j a m i, ż e b o i s i ę t e r a z p a n i w ł a s n e g o d z ie c k a , t o
k r z e s ł o w p o b li ż u b iu r k a . t r z e b a s a m e j p o n o s ić k o n s e k w e n c j e . C ó ż z t e g o , ż e s y n
U s ia d ła , r o z e j r z a ła s i ę p o g a b in e c i e i w y c ią g n ą w s z y s i ę o d g r a ż a , j a j e s t e m p r z e k o n a n y , ż e o n n i e p o w ia d o m i
p u d e łk o z p a p ie r o s a m i z a p a liła . w ła d z .
— K s ią d z m n i e w z y w a ł ? A le ż , p r o s z ę k s ię d z a , o n j e s t d o w s z y s t k i e g o z d o l­
— T ak, w z y w a łe m p a n ią . W c z o r a j b y ł t u u m n ie ny!
p a n L u p k a . P r o s z ę , n i e c h m i p a n i p o w i e , j a k f a k t y c z n ie — I p a n i, u w a ż a j ą c , ż c W a ld e k j e s t d o w s z y s t k i e g o
w y g l ą d a s p r a w a z W a ld k ie m , c o o n t a k i e g o c z y n i? z d o ln y , p o d p i s a ł a w y r o k ś m i e r c i n a n ie g o ? C z y p a n i,
G r a b iń s k a , p a t r z ą c k s ię d z u w o c z y , w y r z u c i ł a z s i e ­ j e g o m a t k a , z r o b ił a t o z g o d n ie z e s w o i m s u m ie n ie m ?
b ie p o to k n ie n a w is tn y c h o sk a rżeń — T a k — w y s z e p t a ł a — z g o d n ie z s u m ie n ie m . P r o ­

312 343
s z ę k s ię d z a , p r o s z ę m i t y l k o p o w i e d z i e ć — c z y P a n B ó g u s i e b i e , g d y ż s a m a G r a b iń s k a n ie j e d n o k r o t n ie z a c h ę c a ­
m i przebaczy? ła g o . a b y z a c h o d z ił d o j e j m ie s z k a n ia , k i e d y z e c h c e .
— J a ta k ie g o z a p e w n ie n ia p a n i n ie d a m . J e d n a r zecz O z m r o k u w r ó c i ł d o d o m u B a r c z y k , a w k ilk a n a ś c ie
j e s t p e w n a , ż e n i k t n i c b ę d z i e o d p o w ia d a ł z a l o s y d z ie c ­ m in u t p o te m p r z y s z e d ł Ł u p k a . R o z m o w a ja k o ś n ie k le ­
k a . t y l k o j e g o m a t k a . I n im p a n i s t ą d p ó j d z ie , n i e c h m i i ł a s ię . N i e n a w y k ł y d o p o n u r e g o n a s t r o j u P o d s ia d ło w y ­
p a n i p r z y r z e k n ie , ż o n i e z r o b i p a n i n i c t a k i e g o , c o n i e s i a ł Ł u p k ę d o R o g a ls k i e g o , k t ó r y b y ł c z ło n k i e m bandy
b y ł o b y z g o d n e z p a n i s u m ie n io m . i je d n o c z e ś n ie tr u d n ił s i ę p o k ą tn y m h a n d le m w ódką.
— P r z y r z e k a m — p o w ie d z ia ł a c ic h o . W k r ó tc e n a s t o le s ta n ę ła p ó łi it r ó w k a c z y s t e j . U s ie d l i,
K ie d y d r z w i p le b a n i i z a m k n ę ł y s ię z a G r a b iń s k ą , a n a p e łn i a n a p iv .c z P o d s ia d ł ę m u s z t a r d ó w k a o b ie g ł a w k o ­
k s i ą d z O b o r s k i p o d s z e d ł d o o k n a i o p a r łs z y c z o ło o c h ł o d ­ ł o r a z i d r u g i. W i z b i e p o w e s e la ł o , k t o ś r z u c ił d o w c ip ,
n ą s z y b ę s p o g lą d a ł z a n ik n ą c ą w c ie m n o ś c i s y l w e t k ą k t o ś i n n y z a ś p ie w a ł.
t e j n i e s z c z ę ś l i w e j k o b i e t y . Z a s t a n a w ia ł s i ę , c z y r z e c z y ­ W e s o ł y n a s t r ó j z n ik ł w r a z z n a g ły m p o j a w ie n i e m s ię
w i ś c i e z r o b ił w s z y s t k o , c o m o ż n a b y ł o z r o b ić w j e g o s y ­ w p o k o j u w z b u r z o n e j G r a b iń s k ie j . R o z g a d a n i m ę ż c z y ź n i
t u a c j i, a b y u r a t o w a ć c h ło p c a ? C z y w o ln o m u b y ł o z a u f a ć n ie u s ły s z e li n a w e t je j k r o k ó w n a sc h o d a c h .
j e j i n s t y n k t o w i m a c i e r z y ń s k ie m u ? — N o t o d o ig r a l iś c ie s i ę — w o l a ł a o d p r o g u . — W a l­
J e s z c z e t e g o s a m e g o w i e c z o r u P o d s ia d ł o i Ł u p k a , c i e ­ dek b y ł d z is ia j n a m i li c j i. Z a t r z y m a li g o , a l e u c ie k ł.
k a w i w y n i k u w i z y t y G r a b iń s k ie j u k s i ę d z a O b o r s k ie g o , O k r a d ł m n ie , s p r z e d a ł m o j e f u t r o , p ie r ś c io n e k , r ę k a ­
p o s z l i d o n i e j . W y g lą d a ł a n a z m ę c z o n ą , a l e n i e o k a z y ­ w ic z k i. T o p r z e z w a s , to w s z y s t k o p r z e z w a s . M ó w iła m ,
w a ł a z d e n e r w o w a n i a , r o z m a w ia ł a z u p e ł n i e in a c z e j n iż o s t r z e g a ła m , a l e w y t y l k o u m i e c i e r a d z ić , r a d z ić i n ic
p r z e d t e m , j a k o ś s p o k o j n ie j . P o w i e d z i a ł a im . ż e k ie d y w ię c e j .
p r z e d s t a w i a ła sp ra w ę W a ld e m a r a , t a k ja k f a k t y c z n ie — G d z ie o n te r a z ?
w y g lą d a , k s i ą d z z g o d z i ł s i ę , ż e u s u n i ę c i e c h ło p c a j e s t — U k r y ł s i ę u j e d n e j k o b ie t y . P o w i e d z ia ł , ż c p r z y j ­
k o n ie c z n e . d z ie d o d o m u , k i e d y s i ę ś c i e m n i.
N a s t ę p n e d w a d n i u p ł y n ę ł y n a p o z ó r s p o k o j n ie , a le T rzy pary oczu w p iły s ię w tw a rz G r a b iń s k ie j.
d a w a ł s i ę o d c z u ć n ie p o k ó j . C o r a z t o k t ó r y ś z c z ło n k ó w Z p r z e r a ż e n ia n ie m o g li w y r z e c s ło w a . P ie r w s z y o p a ­
b a n c ly w p a d a ł d o m i e s z k a n i a B a r c z y k a , g d z i e p r z e b y w a ł m i ę t a ł s i ę P o d s ia d ło .
P o d s ia d ło , p y t a j ą c , c o z W a ld k ie m . N a r a z ie n i e w i e ­ — J a z n im d z i ś m u s z ę s k o ń c z y ć — p o w ie d z ia ł.
d z ia n o n a w e t , g d z i e s i ę p o d z ie w a , g d y ż j a k z w y k l e z n ik ł — R ó b c ie , c o c h c e c ie . J a s w o j e p o w ie d z ia ł a m — r z e ­
r a n o i d o p o p o łu d n ia n ik t g o n ie w id z ia ł . k ła G r a b iń s k a i w y s z ł a t r z a s n ą w s z y d r z w ia m i. P o d s ia d ­
W c z w a r t k o w e p o p o łu d n ie , 13 g r u d n i a 1919 ro k u , ło z r ę k a m i w k ie s z e n ia c h i z p a p ie r o s e m w u sta ch
g ł o d n y P o d s ia d ło w y s k o c z y ł n a c h w i l ę n a p ię t e r k o d o w m i l c z e n i u s p o g lą d a ł w o k n o . N a g l e o d w r ó c ił s i ę , p o d ­
m i e s z k a n i a G r a b iń s k ie j . M im o n ie o b e c n o ś c i d o m o w n i­ s z e d ł d o s to łu i p a tr z ą c B a r c z y k o w i w o c z y , r z e k ł p o ­
ków m ó g ł s p o k o jn ie z je ś ć , g d y ż k lu c z o d m ie s z k a n ia w a ż n ie :
z n a j d o w a ł s i ę w z n a n y m m u s c h o w k u . C z u ł s i ę t u ja k — S t a s iu , z r o b is z t o t y ?

344 34?
 — D o b rze, d a j m i ty lk o k o g o ś d o p o m o c y — zgo­ — B roń o t r z y m a łe m g r a tis o w o , p is to le t b y ł m a ły
d z ił s i ę B a r c z y k . i ła d n y , p o d o b a ł m i s i ę , w i ę c t r z y m a łe m g o j a k o c a c k o .
P o d s z e d ł te ż z a r a z d o p ie c a i z d o b r z e z a m a s k o w a ­ O b e c n ie „ c a c k o ” t o z n a la z ło s i ę w k i e s z e n i p ij a n e g o
n e g o s c h o w k a w y c ią g n ą ł z a w in ię t y w s z m a t ę p is t o le t b a n d y t y . A le Ł u p k a , c h o c ia ż t a k b a r d z o s i ę s p i e s z y ł , n i c
z k ilk o m a n a b o j a m i w m a g a z y n k u . W p r a w n y m r u c h e m w y c h o d z ił. Z a c h o w y w a ł s i ę , j a k b y c h c ia ł c o ś j e s z c z e p o ­
r ę k i w s a d z i ł g o z a p a s s p o d n i. P o s i a n o p o K r ę ż la . T e n , w ie d z i e ć , z w i e r z y ć s i ę z c z e g o ś , c o w y r a ź n i e g o g n ę b iło .
m i m o k il k u m i e s i ę c z n e g o s t a ż u w o r g a n iz a c j i, n i e b r a ł Z a c h ę c o n y p iv .c z k s ię d z a , ś c i s k a j ą c m o c n o w k ie s z e n i
j e s z c z e u d z ia łu w ż a d n e j a k c ji. N i c m i a ł t e ż b r o n i. P o d ­ p is t o le t , p o w i e d z i a ł j e d n y m t c h e m :
s i a d ło sw o je j dać n ie c h c ia ł, b a ł s ię p o z o sta ć bez­ — D z i s m u s im y w y k o n a ć w y r o k ś m ie r c i n a W a ld k u
bronny. G r a b iń s k im .
— P o c z e k a jc ie , z a r a z t o z a ła t w ię — p o w ie d z ia ł L u p ­ K s ią d z p r z e r a z ił s ię . C h w y c i ł Ł u p k ę z a r a m ię .
ka i w y b ie g ł z m ie s z k a n ia . W dw óch su sach m in ą ł — C'o p a n m ó w i? ... C o ? ... J a p a n a s t ą d n i e w y p u s z ­
p r z e c z n i c ę p r o w a d z ą c ą d o r y n k u , p o t e m o g r o d z e n ia k o ­ c z ę . P r o s z ę n a ty c h m ia s t w s z y s t k o w y tłu m a c z y ć — m ó ­
ś c i e l n e , a ż z n a la z ł s i ę u d r z w i p le b a n i i. N a p a r te r z e , w i ł p r z y c is z o n y m g ł o s e m , r z u c a j ą c n ie s p o k o j n e s p o j r z e ­
w m i e s z k a n i u k s i ę d z a G a d o m s k ie g o p a li ło s i ę ś w ia t ło . n ia w k ie r u n k u d r z w i w o b a w ie , ż e m o ż e k t o ś w e j ś ć
— C h c ia łe m k s i ę d z a p r o s ić o p o ż y c z e n i e „ s z ó s t k i” — i u s ły s z e ć ic h ro zm o w ę.
p o w ie d z ia ł. — N i e c h s i ę k s i ą d z n i e b o i — p o w ie d z ia ł Ł u p k a i w y ­
W y j a ś n ił, ż e w o r g a n iz a c j i p r z e p r o w a d z a j ą s z k o l e ­ b i e g ł z p le b a n ii.
n ie i m u s z ą n a u c z y ć m n ie j d o ś w ia d c z o n y c h c z ło n k ó w G d y w r ó c i ł d o B a r c z y k a , z a s t a ł j u ż t a m K r ę ż la . P r z y ­
o b c h o d z e n ia s i ę z r ó ż n y m i t y p a m i b r o n i. K s ią d z w a h a ł b y ł t e ż R o g a ls k i w n a d z ie i s p ę d z e n i a w i e c z o r u w ś r ó d
s ię c h w ilę , a le Ł u p k a b y ł w y m o w n y i przekonał go w e s o ł e j k o m p a n ii. W m i e s z k a n i u b y ł o c ie m n o . Ś w i a t ł a
w k r ó tc e . G a d o m sk i w y s z e d ł d o p r z y le g łe g o p o k o ju , n ie n i e p a lo n o c e lo w o , b o p a r t e r o w e m i e s z k a n ie , k t ó r e g o
z a m y k a j ą c z a s o b ą d r z w i. L u p k a w i d z i a ł , j a k p o d s z e d ł o k n o d o t y k a ł o n i e m a l u l i c y , b y ł o z b y t ła t w o d o s t ę p n e
d o s t o łu , w y s u n ą ł s z u f l a d ę i g r z e b ią c w z n a j d u j ą c y c h d la c ie k a w y c h o c z u . W s z y s c y p o d e s z l i d o o k n a , o g lą d a ­
s i ę t a m p a p ie r a c h w y c i ą g n ą ł d o b r z e u t r z y m a n y m a ł y j ą c z z a c ie k a w ie n i e m p r z y n ie s io n y p r z e z Ł u p k ę p is to ­
p is to le t , ta k m a ły , ż e p r a w i e c a ł y ch ow ał s ię w je g o l e t . P o d s ia d ło n i e p o z w o lił j e d n a k n a d ł u ż s z e z a b a w y .
d ło n i. T y lk o s p o m i ę d z y p a l c ó w w y s t a w a ł k a w a ł e k b ł y ­ O d e b r a ł o d Ł u p k i b ro ń i w r ę c z y ł j ą B a r c z y k o w i, n a to ­
s z c z ą c e j l u f y . S z e le s z c z ą c s u t a n n ą w r ó c i ł d o p o k o j u , g d z ie m i a s t p i s t o l e t B a r c z y k a d a ł K r ę ż lo w i, k t ó r y m i a ł w y ­
czek ał Ł upka. k o n a ć w y r o k . M ia ł t o b y ć j e g o b a n d y c k i c h r z e s t . P i e r w ­
— P r o s z ę , n i e c h p a n w e ź m i e . W m a g a z y n k u j e s t p ię ć s z y r a z w ż y c i u t r z y m a ł w r ę c e b r o ń i z b r o n i te j k a z a ­
n a b o i — p o w ie d z ia ł k r ó tk o i w y c ią g n ą ł w str o n ę Ł u p k i n o m u z a s t r z e li ć c z ło w ie k a .
r ę k ę z p i s t o l e t e m t y p u m a u z e r , k a l i b e r 6 ,3 5 . — D la c z e g o j a ? — w z b r a n ia ł s i ę p o c z ą tk o w o , a le
P y t a n y k i l k a m i e s i ę c y p ó ź n ie j w s ą d z ie o c e l p r z e ­ w y p i t y a lk o h o l i r o z k a z P o d s i a d ł y r o z w i a ł y t e n i e ś m i a ł e
c h o w y w a n i a b r o n i, k s i ą d z z c a łą p o w a g ą o d p o w ie : s k r u p u ły .

316 317
 O k o ło o s i e m n a s t e j k t o ś s t o j ą c y b li ż e j o k n a z a u w a ż y ł
w r a c a j ą c e g o d o d o m u W a ld k a . B a r c z y k s z y b k o w y b i e g i
d o n ie g o .
— P r a w d a t o , ż e z a t r z y m a li c i ę n a p o s t e r u n k u ?
— T a k , p a n i e S t a s iu , s i e d z ia ł e m p r a w ic c a ły d z ie ń .
A l e z w ia łe m im .
— P o w i e d ź m i . a l e t a k n a p r a w d ę , ju k k o le g a k o le ­
d z e . o c o c ię p y ta li?
— C z y n ie w ie m , k to m a b ro ń .
— 1 c o ś p o w ie d z ia ł ?
— Ż e n ie w ie m .
— F a j n y z c i e b i e c h ło p . A le t e r a z b o d z ie s z s i ę m u ­
s i a ł n a j a k i ś c z a s z a m e l in o w a ć , b o z p e w n o ś c ią b ę d ą c ię
p o s z u k iw a ć . Z a p r o w a d z im y c i ę d o J e ż ó w k i . T a m u T a d ­
k a P o d s ia d ły p r z e c z e k a sz ja k iś c z a s, a p o te m z o b a c z y m y .
W a ld e k b y ł z a c h w y c o n y .
B a r c z y k z a d o w o lo n y z t a k i e g o o b r o t u s p r a w y w y­
s ł a ł j e s z c z e c h ło p c a d o s k l e p u p o w ó d k ę , a s a m w r ó c ił
d o m ie s z k a n ia . P o c h w a l i l i g o , ż e t a k m ą d r z e w s z y s t k o
z a ła t w i ł.
G d y c h ło p i e c w r ó c ił, Ł u p k a s p o k o j n i e w y j a ś n i ł m u ,
że do J eżów k i odp row ad zą go: B arczyk , K rężel i R o­
g a ls k i. Z a p a r ę d n i d a d z ą m u z n a ć , c z y m o ż e w r a c a ć .
W a ld e k z g a d z a ł s i ę n a w s z y s t k o . W ie r z y ł. K a z a n o m u
p o te m w y j ś ć i p o c z e k a ć w m i e j s c u , g d z i e u li c a s k r ę c a
w p r a w o , k u c m e n ta r z o w i. T a m s ię m ie li s p o tk a ć . T a k
b ę d z ie b e z p ie c z n i e j .
P o c h w i l i w t y m s a m y m k ie r u n k u r u s z y l i w y k o n a w ­
cy w yrok u . P o d rod ze K rężel w y szu k a ł n a zn an ym so ­
b i e p o d w ó r k u ł o p a t ę z u ła m a n y m s t y l i s k i e m i s c h o w a ł
j ą p o d p ła s z c z .
W a ld e k c z e k a ł w u m ó w io n y m m ie js c u . R u s z y li
w s - r o n e p ó l, p o z o s t a w i a j ą c z a s o b ą m ia s t e c z k o . P r z o ­
d e m s z e d ł K r ę ż e l z W a ld k ie m , w o d le g ł o ś c i t r z e c h k r o ­
3-13
k ó w z a n i m i B a r c z y k i R o g a ls k i. K r ę ż e l p ó łg ł o s e m w y ­
p y ty w a ł W a ld k a , k o m u sp r z e d a ł fu tr o i p ie r ś c io n e k ,
s k r a d z i o n e m a t c e , a l e t e n w s z y s t k i e m u z a p r z e c z a ł.
— N i c u k r a d łe m , m a m a t y l k o t a k m ó w i, a l e to n i e ­
praw da.
K t o z n i c h d w o j g a k ła m a ł? W ie r z y li, ż e k ła m a ł W a l­
d e k , i n ik o m u n i c n a s u n ę ł y s i ę n a j m n i e j s z e n a w e t w ą t ­
p li w o ś c i. P o p r z e j ś c iu o k o ło p ó łt o r a k il o m e t r a d o s z l i d o
to r ó w k o le j o w y c h , p r z e k r o c z y li n a s y p i m in ę li b u d k ę
d r ó ż n ik a . P o p r z e j ś c iu j e s z c z e t r z y s t u k r o k ó w K r ę ż e l
s k r ę c i ł z d r o g i n a r o z m i ę k ł e z a g o n y i p r z y s t a n ą ł.
— P o c o iś ć d a le j ? — p o w ie d z ia ł.
P o t e m w y c i ą g n ą ł p is t o le t , w y m i e r z y ł w W a ld k a , n a ­
c i s n ą ł s p u s t . I g l ic a s t u k n ę ł a g ł o ś n o o s p ł o n k ę n a b o ju .
N ie w y p a ł. Z d e n e r w o w a n y K r ę ż e l s z a r p n ą ł sp u s t.
— S t a s i e k ! — z a w o ła ł w s t r o n ę B a r c z y k a .
W a ld e k b y ł b li ż e j , u j r z a ł w y m i e r z o n y w s i e b i e p i­
s t o le t .
— P a n ie , c o t o , c o to ? ... — z a w o ła ł.
W t e d y B a r c z y k d o s k o c z y l i o d d a ł d w a s t r z a ły w t y ł
g ło w y .
K r ę ż e l p i e r w s z y p r z y s t ą p ił d o k o p a n ia d o łu . K o p a li
n a z m i a n ę , p ó k i d ó ł n i e o s i ą g n ą ł o k o ło m e t r a g łę b o k o ­
ś c i. T y m c z a s e m z m ie j s c a , g d z i e l e ż a ł W a ld e k , d o le c ia ło
z d u s z o n e r z ę ż e n ie .
— S t a s i e k ! — z a w o ła ł K r ę ż e l cło B a r c z y k a , w y d o s t a ­
j ą c s i ę z d o ł u — z o b a c z n o , c h y b a W a ld e k j e s z c z e s i ę
ru sza.
B arczyk w y c ią g n ą ł zza p a sa p is t o le t , p od szed ł do
r z ę ż ą c e g o c h ło p c a i d o b ił g o s t r z a ł e m w s e r c e . R o g a l­
s k i p r z e s z u k a ł k i e s z e n i e z a b it e g o i z n a la z ł w n ic h k ilk a
p a p ie r o s ó w , z a p a łk i, s c y z o r y k i d w i e ś c i e d w a d z ie ś c i a z ło ­
ty c h . P o te m śc ią g n ą ł z tr u p a b u ty .
— O d d a m y m a t c e — p o w ie d z ia ł .
sto
 G d y o k o ło g o d z i n y 2 1 w r ó c i l i d o W o lb r o m iu , w m le
w « w .iic li U n ta k t a c h z n ie l e g a ln ą o r g a n iz a c j ą . W ie d z ia ł,
t k a n i u , z k t ó r e g o p r z e d t r z e m a g o d z in a m i w y s z l i , z a ­
|t> J w .l/ir c i u w a ż a j ą g o z a s w o j e g o c z ło w ie k a , a p is to le t ,
s t a l i j u z d o b r z e r o z w e s e l o n e t o w a r z y s t w o . W c z a s i e Ich
k tó r y ,k ,| im w c e lu w y k o n a n ia w y r o k u ś m ie r c i, j e s t
n ie o b e c n o ś c i d o k o m p a n ii p r z y b y ł y j e s z c z e d w i e o s o ­
nm rnym d ow od em j e g o w i n y . O d e b r a w s z y p is t o le t od
b y — E d m u n d P a b ia n i M a r ia G r a b iń s k a . N a s t o lo s t a ła
L u p k i s c h o w a ł g o p o c z ą t k o w o n a p o w r ó t d o s z u f la d y .
k o le j n a b u t e lk a . B a r c z y k o d d a l b r o ń P o d s i a d l e , d a j a c m u
M ie j s c e n i e w y d a ł o m u s i ę j e d n a k z b y t b e z p ie c z n e . N a ­
n i e z n a c z n i e z n a k r ę k ą , ż e z a d a n ie w y k o n a l i . N i e c h c ia n o
o l i w i ł w i ę c b r o ń , z a w in ą ł w g a z e t ę i w s u n ą ł w s z p a r ę
p r z y G r a b iń s k ie j m ó w i ć g ło ś n o , ż e s y n j e j j u ż n i e ż y j e ,
m i ę d z y b e l k ę a d a c h w u s t ę p ie .
a l e o n a d o m y ś la ła s i ę w s z y s t k i e g o , b o g d y B a r c z y k u s ia d ł
P is t o le t n ie le ż a ł ta m d łu g o . P o j e d n e j z r a n n y c h
p r z y s t o le , s p y t a ł a c ic h o :
m szy w y p a tr z y ł go c z t e r n a s t o le t n i m i n is t r a n t , K arol
— C o z W a ld k ie m ?
I r a c z , z a b r a ł d o d o m u , a n a s t ę p n i e d o s z k o ł y , c h w a lą c
I m i m o w c z e ś n i e j s z y c h u s t a le ń , ż e n i e b ę d ą j e j m ó ­
s i ę p r z e d k o le g a m i p o s i a d a n ie m b r o n i.
w ić p r a w d y , z a sk o c z o n y p y ta n ie m o d p o w ie d z ia ł s z c z e ­
rze: W ia d o m o ś ć o p o j a w ie n i u s i ę w s z k o l e p is t o le t u d o ­
t a r ł a d o P o d s i a d ł y j e s z c z e t e g o s a m e g o d n ia . W y s ła n y
— J u ż k on iec...*
w o k o lic e s z k o ły B a rczy k z a tr z y m a ł T racza i o d eb rał
T o b y ł o w s z y s t k o , c o p o w i e d z i a n o m a t c e o ś m ie r c i
m u b r o ń . N a t y c h m i a s t r o z p o z n a ł, c z y j ą b y ł a w ła s n o ś c ią
s y n a . O n a te ż n ig d y n ie s p y t a ła o s z c z e g ó ły m o r d u . M a ­
P r z y o k a z j i d o w ie d z ia ł s ię , ż e p r z e d tr z e m a l a t y T r a c z ,
c h i n a l n i e s i ę g n ę ł a p o w ó d k ę . U p i ł a s i ę le g o d n ia d o n i e ­
j a k o j e d e n a s t o l e t n i c h ło p ie c , z n a la z ł w p o la c h i n n y p i ­
p r z y t o m n o ś c i.
s t o l e t , p o z o s t a ło ś ć z o k r e s u w o j n y , i z a c h o w a ł g o do
T e g o s a m e g o w i e c z o r u L u p k a z w r ó c ił k s i ę d z u G a ­
s p ó ł k i z k o le g ą , a le p o l e m n i e z a g lą d a ł d o s c h o w k a i n ie
d o m s k ie m u n i e p o t r z e b n ą j u ż b r o ń . J e d n y m r z u t e m o k a
m ó g ł s o b i e t e r a z p r z y p o m n ie ć , g d z i e t o b y ło . B a r c z y k
k s i ą d z r o z p o z n a ł, ż e z p i s t o l e t u s t r z e la n o . Z d e n e r w o w a n y
p o s t a w i ł T r a c z o w i u lt im a t u m : j e ż e l i w c ią g u t r z e c h d n i
ż ą d a ł w y j a ś n i e ń , a l e L u p k a p r o s ił, ż e b y o t y m n i e m ó ­
n i e p o k a ż e m i e j s c a , g d z i e j e s t p is t o le t , t o b ę d z i e ź le .
w i ć . S z y b k o p o ż e g n a ł s i ę i o p u ś c i ł p le b a n i ę .
Z a d o w o lo n y B a r c z y k i p r z e str a sz o n y T ra cz n ie z a le ż ­
N a s t ę p n e g o d n i a M a r ia G r a b iń s k a z g ło s ił a w m i e j ­
n i e o d s i e b i e s k i e r o w a l i s w e k r o k i n a p le b a n i ę d o k s ię d z a
s c o w y m p o s t e r u n k u M O , ż e je j s y n , W a ld e m a r , o k r a d ł
G a d o m s k ie g o . B a r c z y k w i e l k o d u s z n i e c h c i a ł z w r ó c ić p i ­
j ą i u c i e k ł w n i e z n a n y m k ie r u n k u .
s t o le t, a le k s ią d z n ie m ia ł o c h o ty p r z y ją ć b r o n i z p o ­
W p a r ę d n i p ó ź n ie j j e j d r u g i s y n , W a c ła w , s z u k a j ą c
w r o te m .
czegoś w s z a f i e s t w i e r d z i ł z e z d z iw ie n i e m , ż e r z e c z y
— J e ż e l i j u ż m a c ie p i s t o l e t — p o w i e d z i a ł — n ie c h
k t ó r e W a ld e k m i a ł u k r a ś ć , b y ły na s w o im m ie j s c lą w a m s ł u ż y d a le j .
i z w r ó c i ł n a to m a t c e u w a g ę .
W m i e s z k a n i u B a r c z y k a i P o d s ia d ł y z b ie r a n o s i ę p r a ­
— O d e b r a ła j e m ilic ja od kraw ca — p o w ie d z ia ła
w i e c o d z ie n n i e . P r z y c h o d z il i t u : Ł u p k a , R o g a ls k i, K r ę ­
m a tk a .
ż e l, P iw o w a r s k i, G r a b iń s k i, P a b ia n , W ó jc ik , G a j o s , K o -
K s i ą d z G a d o m s k i d o b r z e r o z u m ia ł, ż e p r z e h o lo w a ł
ran d y, Ż u b er. T e m a t ro zm ó w b y ł je d e n — ja k zd o b y ć
350
351
p ie n i ą d z e . N i e m o g l i s i ę t y l k o z d e c y d o w a ć , g d z i e u d e ­
r z y ć , n a k t ó r y s k le p .
Z e s k le p e m k o n fe k c y jn y m , w k tó r y m e k sp e d ie n tk ą
b y ła M a r ia G r a b iń s k a , s ą s ia d o w a ł p r z e z ś c i a n ę s k le p
s p o ż y w c z y , k i e r o w a n y p r z e z J a n a K a c z m a r c z y k a . Z b li­
żał s ię k o n ie c roku i K aczm arczyk z p rzestra ch em
s t w i e r d z ił, ż e w s k l e p i e b r a k u j e m u t o w a r ó w n a o k o ło
p ó ł m i li o n a z ło t y c h . Z c z e g o p o k r y ć ta k w ie lk i d e f i­
cy t?
K t ó r e g o ś d n ia w ie c z o r e m , p r z e d z a m k n i ę c ie m s k le p u ,
g d y n i e b y ł o j u ż k l i e n t ó w , z w i e r z y ł s i ę G r a b iń s k ie j z e
s w y c h k ło p o t ó w . W s p ó łc z u ła m u .
— W id z i a łe m napad na PC H , że te ż d o m n ie n ie
p r z y s z l i. I m a n k o b y p r z e p a d ło , i o n i s a m i z a r o b il ib y
n i e z ł y g r o s z — m ó w i ł t ę s k n ie .
S t a n i s ł a w G ła d y s z , f u n k c jo n a - M ie c z y s ła w K o t y n a , f u n k c jo -
— A c h c ia ł b y p a n , ż e b y p r z y s z li? riu s z W UBP w K ra k o w ie , n a r i u s z W U B P w K r a k o w ie ,
— J a k ż e n i e ! M o g lib y p r z y j ś ć n a w e t w d z ie ń . T y lk o u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y j n y m u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y jn y m
z b r o n ią . M o g lib y m i n a w e t w p y s k d a ć , m ó g ł b y m s i ę p o d z ie m ie m p o d z ie m ie m
p r z e w r ó c ić , m ó g łb y m ...
— T o k ie d y m a ją p r z y jś ć ? — p r z e r w a ła r z e c z o w o
G r a b iń s k a .
Z a p a d ło k ł o p o t l i w e m i lc z e n i e . T a k n a p r a w d ę , to n ie
b y ł p r z y g o to w a n y n a t o , o c z y m m a r z y ł, i p y ta n ie G r a ­
b iń s k ie j z a s k o c z y ł o g o d o ś ć w y r a ź n ie . A l e d o g a d a li s i ę
szy b k o .
W d n iu 22 g r u d n ia 1949 r o k u , t u ż p rzed z a m k n ię ­
c ie m s k le p u , p r z e z o tw ó r w ś c i a n ie o d d z ie l a j ą c e j o b a
s k l e p y K a c z m a r c z y k p o d a ł G r a b iń s k ie j t o r e b k ę , w j a k ą
z w y k le e k s p e d ie n c i s k le p o w i p a k u ją to w a r y .
— C h c ia ła p a n i k a s z ę , p r o s z ę , o d w a ż y ł e m k ilo g r a m .
W z ię ł a p a c z k ę i s p i e s z n i e p o s z ł a d o d o m u . P o d r o ­
d z e w s t ą p i ł a d o m i e s z k a n ia B a r c z y k a . B y ł L u p k a , b y ł
i P o d s ia d ło . Z a p r o p o n o w a ła i m n a p a d n a sk le p K a c z ­
m a r c z y k a . O d m ó w i li . B y l i t u z n a n i, b a li s i ę . P o b ie g ł a S t a n i s ł a w M o n io w s k l i T a d e u s z P ę d z ia ł e k , f u n k c jo n a r iu s z e
W U B P w K r a k o w i e , u c z e s tn ic z ą c y w r a z z a u to r e m w w y p r a w i e
3 3 '! n a T u r b a c z w 1946 r o k u w p o s z u k i w a n iu „ O g n ia "
 x?*W U*rV i \ ' ■, *> <T>V *
n a p ię t r o d o s i e b ie , z a m y k a j ą c d r z w i n a k lu c z . N ie z d e j ­
* t'' ' n - £ / y . t - * ' y ■i is y ) t \ y m u j ą c p ła s z c z a , w y s y p a ł a z a w a r t o ś ć t o r e b k i n a s t ó ł. K a ­
s z y b y ł o n i e w i e l e . D r ż ą c y m i p a lc a m i r o z p r o s t o w y w a ła
' ^ ' 7 . '> -" 4 • M > A *t b a n k n o t y j e d e n p o d r u g im i lic z y ła . B y ł o d w i e ś c i e s z e ś ć ­
A ^ ^ *£■/ f< '«V»C .-*■<'' d z ie s ią t d w a t y s ią c e z ło t y c h . N i g d y j e s z c z e n i e m i a ła t y l e
p ie n i ę d z y .
^C c 7~C ,> l ,> v*i s f& łZ .& J .te f c : -ts^ l. K aczm arczyk ty m c z a se m b e z s k u t e c z n ie o c z e k iw a ł
y p ^ U -\A ^y -t- ; ^ ; ^ Ł , ^ j h l \ w s k l e p i e n a n a p a d . D o g o d z i n y d w u d z ie s t e j p ie r w s z e j
n ie p r z y s z e d ł n ik t . Z d e n e r w o w a n y z ja w ił s ię u G ra­
/J y W J ,> .iy A ^.C .J U b iń s k ie j z p r e t e n s j a m i. U s p o k o ił a g o . N a p a d b ę d z ie , a le
t r o c h ę p ó ź n ie j
f z - * ? y-L. -0*cZj s } j> r r A ^ ! P óźnym w ie c z o r e m w r ó c ił do dom u sy n W a c ła w .
M a tk a , n i e m ó w ią c m u n i c o d o k o n a n e j p r z e z s i e b i e k r a -
f^ ^ L y A ^ L '■u 'V J{*sy*+ . ^ ¿ y tb * < A * v y
d z ie ż y , p o le c i ła m u w ła m a ć s i ę d o s k l e p u i zrabow ać
s tY ^ S f /h -.-? ^ xc*A r e s z t ę p ie n i ę d z y , k t ó r e K a c z m a r c z y k p o z o s t a w i ł d la t y c h ,
c o m i e l i p r z y j ś ć n a n a p a d . S y n n ie p y t a ł o s z c z e g ó ł y ,
/Ł if- d * - i > ^ u f y
n i e d z i w i ł s ię . P o l e c e n i e m a t k i u w a ż a ł z a r z e c z n a tu r a ln ą ,
z a j a k ą ś p r a w id ło w o ś ć i c h ż y c ia . D o b r a ł s o b i e d o t o ­
'/ U y t i A . , j A M i. f ^ U it w a r z y s t w a E d m u n d a R o g a ls k ie g o i w e d w ó c h , u z b r o j e n i
w p i s t o l e t y i ło m y , w y ł a m a l i s k l e p o w ą o k i e n n i c ę i o k r a ­
S p ^ y U ¿ + v? / p * & i ^ d li k a sę d o k o ń ca .
Z r a b o w a n e p i e n i ą d z e p r z e l i c z y l i p o p o w r o c ie w m i e ­
r f + u j U i ( fy * ~ 3 /) ¿ rrM f ^ ) ^ y
s z k a n iu G r a b iń s k ie j . B y ł o c z t e r d z i e ś c i t y s i ę c y . W a c ła w
o t r z y m a ł p o ło w ę , r e s z t ę w z i ą ł R o g a ls k i.
’ £ - ^ 4 ty % A l‘ s
K aczm arczyka a r e s z t o w a n o z a r a z n a s t ę p n e g o d n ia .
T a k ie g o o b r o tu s p r a w y s i ę n i e s p o d z i e w a l i. L ic z y li s i ę
7 & * . .
w p r a w d z i e z p r z e s łu c h a n ia m i, p o d e j r z e n i a m i, a le a r e s z ­
F r a g m e n t l i s t u E . S k u r n u g a — „ S z a t a n a ” d o r o d z in y , d o n o s z ą c y t u n i k t n i e b r a ł p o d u w a g ę . K o n t r o la p r z e p r o w a d z o n a
o w y j e ź d z ie n a „ p r z e s z k o le n i e " n a p e w i e n o k r e s c z a s u w s k l e p i e w y k a z a ła b r a k i n a s u m ę b li s k o m i li o n a z ł o ­
t y c h . J a k k o l w i e k G r a b iń s k a b y ł a s k ł o n n a p o d z ie l ić s k r a ­
d z io n e p ie n i ą d z e m i ę d z y K a c z m a r c z y k a i s i e b ie , r o z u ­
m ia ła , ż c s y t u a c j a , j a k a z a is t n ia ła , p o z w a la j e j n a z a c h o ­
w a n i e w s z y s t k i c h p i e n i ę d z y d la s i e b ie , i t a k t e ż z r o b iła .
J e d y n ie o d c z a s u d o c z a s u w y p ła c a ła w fo r m ie p o ż y c z k i

23 B y ł w P o l s c e c z a s ... 353
ż o n i e K a c z m a r c z y k a k w o t ę c z t e r e c h l u b p ię c iu t y s ię c y p i e n i ę d z y z a b r a ł P o d s ia d ło d la s i e b ie . P o z o s t a ł a ilo ś ć
z ło t y c h . s p i r y t u s u s t a ła s i ę o g ó ln ą w ła s n o ś c ią b a n d y i p o s ł u ż y ła
Z araz p o N o w y m R oku E u g e n iu s z K o r u n d y przy­ d o o b la n i a p o m y ś ln e g o z a k o ń c z e n ia „ r o b o ty " .
n i ó s ł w ia d o m o ś ć , ż e W ła d y s ła w T e k ie l a , g a j o w y w e w s i Po ty m n a p a d z ie P o d s ia d ł o z m ie n ił m e l in ę . Z a­
S t r z e g o w a k o ło P i l i c y , p o s ia u a b r o ń . W ia d o m o ś c i t e n a j ­ m i e s z k a ! t e r a z u P io t r a P o g ló d k a w W o lb r o m iu i ta m
p r a w d o p o d o b n ie j p o c h o d z ił y s t ą d , ż e s y n T c k ie li był te ż od te j p o r y z a c z ę ła s ię k o n c e n t r o w a ć d z ia ła ln o ś ć
f u n k c j o n a r iu s z e m U rzędu B e z p ie c z e ń s t w a , uw ażano bandy.
,v ięc, ż e i o j c i e c b ę d z ie p o s ia d a ł p is t o le t . N a n a p a d p o ­ P o d k o n ie c l u t e g o , p o b lis k o m i e s i ę c z n e j p r z e r w ie ,
s z l i : B a r c z y k , R o g a ls k i, Ż u b e r i K o r a n d y . P o le c e n i e w y ­ s z a j k a w o lb r o m s k ic h o p r y s z k ó w z n o w u r u s z y ł a n a r a ­
d a ł P o d s ia d ło , a l e c a m n i e w z i ą ł u d z ia łu w w y p r a w i e , b u n e k . O b ie k t e m n a p a d u b y l i t e r a z s o ł t y s w e w s i C h li-
g d y ż t e g o d n ia c z u l s i ę ź le . R e z u lt a t n a p a d u o k a z a ł s i ę n a , B o l e s ł a w P r z e w ł o c k i, i n a u c z y c i e l z t e j ż e w s i, A n ­
m i z e r n y — d w a n a b o j e d o s t r z e lb y . d r z e j S z o t a . P r o j e k t n a p a d u p o d s u n ą ł P o d s ia d l e m i e s z ­
T e j n o c y j e s z c z e p r ó b o w a li n a p a ś ć n a d o m A n d r z e ja k a n ie c C h lin y , W ła d y s ła w T r ą b a , s y n c h ło p s k i, c z ło n e k
B o ja r s k ie g o w D o m a n ie w ic a c h , l e c z s p ł o s z e n i p r z e z g o ­ A P , k t ó r e m u n ie p o d o b a ła s i ę s p o ł e c z n a d z ia ła ln o ś ć s o ł ­
s p o d a r z a z b ie g li, s t r z e la j ą c n a p o s t r a c h . t y s a i n a u c z y c ie la .
W k r ó tc e K o r a n d y z a in ic jo w a ł n a s t ę p n ą a k c ję T ym W d z ie ń n a p a d u o k o ło g o d z i n y 2 1 .3 0 p o d d o m s o ł t y s a
r a z e m m i a ł t o b y ć n a p a d n a s k l e p G S w P o r ę b ie D z ie r ż - p o d e s z li P o d s ia d ło , B arczyk, Ż uber i W ó jc ik . K ażdy
n e j w p o w i e c i e o lk u s k im . N a w y p r a w ę p o s z li B a r c z y k , z n ic h u z b r o jo n y b y ł w p is t o le t , a W ó j c ik d o d a t k o w o
G r a b iń s k i, Ż u b e r i k ie r u j ą c y n a p a d e m P o d s ia d ło . W s z y ­ z a b r a ł z e s o b ą g r u b y k a b e l, k t ó r y m s o ł t y s o w i i n a u c z y ­
s c y b y l i u z b r o j e n i w b r o ń k r ó tk ą . J a k o p ie r w s i d o s k l e ­ c i e l o w i m i a n o w y m i e r z y ć k a r ę c h ł o s t y . D o m i e s z k a n ia
p u w e s z l i G r a b iń s k i i Z u b e r i p o s t e r r o r y z o w a n i u p e r ­ p i e r w s z y w s z e d ł B a r c z y k , z a n im Ż u b e r i W ó jc ik . P o d ­
s o n e l u w e z w a l i d o ś r o d k a p o z o s t a ły c h b a n d y tó w . Ż a ­ s i a d ło p o z o s t a ł w o b s t a w i e . M im o p ó ź n e j p o r y u s o ł t y s a
d e n z n i c h n i e z a s ł a n ia ł t w a r z y , j e d y n i e P o d s ia d ł o z a ­ b y ł o k il k u m i e j s c o w y c h g o s p o d a r z y .
w i e s i ! n a n o s i e b in o k le . Z r a b o w a n o w ó w c z a s o s i e m d z i e ­
— K to tu j e s t s o łty s e m ? — z a p y ta ł B a rczy k , tr z y ­
s i ą t d w a t y s i ą c e c z t e r y s t a z ł o t y c h i s z e ś ć li t r ó w s p i r y ­
m a j ą c w r ę c e o d b e z p ie c z o n y p is t o le t . O b o k n i e g o s t a li
t u s u . P o z o s t a w io n o p o k w it o w a n ie , k t ó r e w y p i s a ł B a r ­
Ż u b e r i W ó jc ik .
c z y k , p o d p is u ją c s i ę p s e u d o n i m e m „ Ż b ik " .
— J e s t e m — o d p a r ł P r z e w ło c k i.
D o W o lb r o m ia w r ó c i l i p ie s z o , w m i e s z k a n i u B a r c z y ­
k a p o d z ie l o n o łu p . K a ż d y z u c z e s t n i k ó w n a p a d u o t r z y ­ P r z e r w a ł n a c h w ilę p r z y jm o w a n ie o d r o ln ik ó w po­

m a ł p o s i e d e m t y s i ę c y z ło t y c h i p ó ł lit r a s p i r y t u s u . G a ­ d a t k ó w i w s t a ł o d s t o łu . B a r c z y k , n i e r u s z a j ą c s i ę z m i e j ­
s c a , z a ż ą d a ł n a j p i e r w o k a z a n ia l e g i t y m a c j i p a r t y j n e j . T u
jo s , ja k o dow ódca A P , d o sta ł o s ie m ty s ię c y z ło t y c h
i p ó łt o r a li t r a sp ir y tu s u . O n t e ż p o le c i ł w y n a g r o d z ić s p o t k a ła g o p ie r w s z a n ie s p o d z a in k a : P r z e w ł o c k i d o p a r ­

Ł u p k ę z a p r a c ę d la b a n d y k w o t ą p i ę c i u t y s i ę c y z ło t y c h , t i i n i e n a le ż a ł. P o s t a w i ł w i ę c n a s t ę p n e ż ą d a n ie :

a R o g a ls k i e m u p o le c ił w r ę c z y ć o s ie m ty s ię c y . R esz tę — P r o s z ę w y d a ć w s z y s t k i e p ie n ią d z e .

354 355
 — Z a co?
— N ic m a m . W s z y s t k o o d d a łe m d z is ia j d o k a s y . M o ­
— T y d o b r z e w i e s z , z a co.
g ę d a ć s w o j e , m a m d w i e ś c i e z ł o t y c h w p o r t f e lu .
— N i e w ie m .
— W a sz y c h n ie c h c e m y .
— B o ś lo j a ln y , k o łc h o z ó w c i s i ę z a c h c ie w a , k o m u ­
B a r c z y k w y s z e d ł z i z b y , ż e b y n a r a d z ić s i ę z P o d -
n is t o m s ię w y s łu g u j e s z ! — m ó w i ł p o d n ie s io n y m g ło ­
s ia d łą . P o s t a n o w io n o s o łty s a zabrać z dom u i p ó jś ć
s e m . — N o , k ła d ź s i ę p r ę d z e j , b o n i c m a m c z a s u n a z a ­
z n i m d o n a u c z y c ie l a .
baw y.
A n d r z e j S z o t a b y ł w d o m u . S ł y s z ą c g ł o s s o ł t y s a , k tó ­
P o w y k o n a n e j e g z e k u c ji P r z e w ło c k i z tr u d e m pod­
r e m u k a z a n o m ó w ić , o t w o r z y ł . P o d s ia d ło i t u n i e w c h o ­
n i ó s ł s i ę z łó ż k a . C h o ć z o s t a ł z b it y i s p o n i e w i e r a n y , n ie
d z i ł d o m ie s z k a n ia . D o ś r o d k a w e s z l i p o z o s t a li b a n d y c i,
w y g l ą d a ł n a c z ł o w i e k a z a ła m a n e g o . J e g o c h ło p s k i u p ó r
w p r o w a d z a ją c z e so b ą so łty s a .
w y z ie r a ł te r a z z k a ż d e g o c a la j e g o tw a r z y , z k ażdej
— P a n j e s t n a u c z y c ie l e m ? — s p y t a ł B a r c z y k .
z m a r s z c z k i.
— T ak.
— W id z ia ł p a n ? — z a p y l a ł B a r c z y k n a u c z y c ie l a . —
— P r o s z ę o le g ity m a c ję .
J e ż e l i n i e p r z e s t a n ie p a n a g i t o w a ć z a k o łc h o z a m i, to m y
— J a k ą ? M a m ic h k ilk a ?
t u j e s z c z e t r a f im y . N i e c h p a n t o s o b i e d o b r z e z a p a m ię t a .
— P a r ty jn ą .
O d d a ł k a b e l W ó j c i k o w i , w s a d z ił o b i e r ę c e w k i e s z e ­
S z o ta p od a! b e z s ło w a le g ity m a c ję . T r z y m a ją c ją ju ż
n i e p ła s z c z a i o d w r ó c ił s i ę d o P r z e w ło c k ie g o .
w r ę c e , B a r c z y k z w r ó c ił s i ę d o s o ł t y s a .
— N o c o , z n a j d ą s i ę t e r a z p ie n ią d z e ?
— J a k o n p r a c u j e ? — w s k a z a ł g ł o w ą n a u c z y c ie la .
— N i e m a m , o d d a łe m d o k a s y — o d p a r ł s o ł t y s z b ły ­
— D o b r z e , z n a c z n ie p o d c ią g n ą ł o r g a n iz a c j ę .
s k ie m w ocza ch .
— N a j le p ie j o m n i e m o g ą p o w ie d z ie ć c z ło n k o w i e o r ­
— Z obaczym y.
g a n iz a c j i — u z u p e łn i ł n a u c z y c ie l .
R u szo n o z p o w r o te m d o d o m u P r z e w ł o c k ie g o . B a r ­
— J e s t p a n s e k r e t a r z e m p a r t ii? — p y t a ł d a le j B a r ­
c z y k e n e r g ic z n ie z a b r a ł s i ę d o p r z e s z u k i w a n i a w s z y s t ­
czyk.
k ic h k ą t ó w . P o m a g a li m u W ó j c i k i Ż u b e r . W s z u f la d z ie
— N ie .
s t o ł u z n a le ź l i w k o ń c u b la s z a n e p u d e łk o . K i e d y j e r o z ­
— D la c z e g o ?
b il i, n a p o d ło g ę w y p a d ł y b a n k n o t y . S ie d e m d z ie s i ą t p ię ć
— B o m n i e n i e w y b r a li.
B a r c z y k n i e s ł u c h a ł d a le j . Z w r ó c i ł s i ę e n e r g ic z n ie d o t y s i ę c y o s i e m s e t z ło t y c h .
— M a s z s z c z ę ś c ie , ż e s i ę s p i e s z y m y , b o b y m ci do­
s o łty s a .
ł o ż y ł — p o w ie d z ia ł B a r c z y k d o s o ł t y s a .
— N o , k ła ś ć s ię ..7
W y c ią g n ą ł r ę k ę w s t r o n ę W ó jc ik a , a t e n s z y b k o p o ­ U s ia d ł przy s t o le i szyb k o n a p is a ł p o k w it o w a n ie .
d a ł m u p ó łm e t r o w e j d łu g o ś c i c z a r n y k a b e l. S o ł t y s s t a l P o d p i s a ł s i ę p s e u d o n i m e m p r z e z n ik o g o n i c u ż y w a n y m
w b a n d z ie : „ K o m e n d a n t Z orro" . Z p ie n ię d z y t y c h B a r­
o s ł u p ia ł y .
— P r ę d z e j! — B a r c z y k p o p ch n ą ł s o łty s a w str o n ę c z y k o t r z y m a ł d w a n a ś c ie t y s i ę c y z ło t y c h . W ó j c ik d w a

łó ż k a . — D o s t a ł e ś w y r o k t r z y d z i e ś c i b a t ó w . t y s ią c e , a r e s z t ę i t y m r a z e m z a b r a ł P o d s ia d ło .

351
356
 n y m z z e b r a ń z a p r o p o n o w a n o w p r o s t z a m o r d o w a n ie K a ­
R o z z u c h w a le n i c h w ilo w ą b e z k a r n o ś c ią b a n d y c i ra­
m io n k i. P r o j e k t p r z y j ę t o . Z a p y t a n y o z d a n ie G a j o s p o ­
b u j ą n a d a l. Ż a d e n z n i c h n i e z d a w a ł s o b i e s p r a w y , ż e
c h w a l i ł p r o je k t .
d z i ę k i w y s i ł k o w i n a s z e g o a p a r a t u k o n ie c d z ia ła ln o ś c i
i c h z b r o d n ic z e j o r g a n iz a c j i b y ł j u ż b li s k i . 10 m a r c a 1 9 5 0 W ó jc ik p o c z ą ł k r ą ż y ć u lic a m i W o lb r o m ia i w y p a t r y ­

r o k u G a j o s o r g a n iz u j e n a p a d n a s p ó ł d z i e l n i ę p r z y F a ­ w a ł, g d z i e i k i e d y K a m io n k a b y w a , a b y u s t a lić n a j d o ­
b ryce W yrobów G u m ow ych w W o lb r o m iu . R o z p o z n a ­ g o d n ie js z e m ie jsc e d la d o k o n a n ia m o rd erstw a . P rzez
n i e p r z e p r o w a d z ił W ó jc ik , k t ó r y u s t a lił , ż e is t n i a ł a m o ż li ­ d w a d n i c z a t o w a li n a m i l i c j a n t a w o k o li c a c h dw orca,
w o ś ć z r a b o w a n ia o k o ło t r z y s t u t y s i ę c y z ło t y c h . N a p a d a l e K a m io n k a s i ę n i e z j a w ił .
n i e u d a ł s i ę j e d n a k . O s t r z e la n i p r z e z s t r a ż n ik a f a b r y k i, 2 k w i e t n i a 1 9 5 0 r o k u w c z e s n y m p o p o łu d n ie m p r z y ­
b a n d y c i z b ie g li, z a b ie r a j ą c j e d y n i e o k o ł o s z e ś c i u t y s i ę c y b ie g ł d o P o g łó d k a W ó jc ik i o z n a j m ił, źe K a m io n k a
z ło t y c h . A b y l i t a k p e w n i s i e b ie , ż e j u ż w c z e ś n i e j w y p i ­ pr/.< <! c h w i l ą p o j e c h a ł r o w e r e m d o B y d li n a , d o m a t k i,
s a l i p o k w i t o w a n i e n a „ w s z y s t k i e p ie n ią d z e , j a k i e b y ł y ” . i p r a w d o p o d o b n ie p r z e d w ie c z o r e m b ę d z ie w r a c a ł d o
S o l ą w o k u „ A r m ii P o d z ie m n e j ” b y ł W ła d y s ła w K a ­ W o lb r o m ia B y k i tu n a d z w y c z a j n a o k a z j a , z k t ó r e j n a ­
m io n k a , m ł o d y , d w u d z i e s t o d w u l e t n i m i li c j a n t z p o s t e ­ t y c h m ia s t p o s t a n o w i o n o s k o r z y s t a ć .
r u n k u w W o lb r o m iu . N i e b y ł t u k im ś o b c y m . P o c h o d z ił O g o d z in i e 10 P i w o w a r s k i i W ó j c ik w y r u s z y l i p ie ­
z n ie d a l e k ie j w s i B y d li n i ta m d o te j p o r y z a m i e s z k iw a ła c h o t ą w s t r o n ę B y d li n a , s k ą d K a m io n k a p o w i n i e n n a d ­
j e g o s t a r a m a t k a . G d y t y l k o z n a la z ł c h w i l ę c z a s u , b r a ł j e c h a ć . S p a c e r o w a li j a k i ś c z a s p o b o c z e m d r o g i, c z e k a j ą c
r o w e r i je c h a ł d o n ie j . P o m a g a ł je j, j a k m ó g ł, b y ł je j na sw o ją o fia r ę . W id z ą c n a d je ż d ż a ją c e g o m i li c j a n t a
j e d y n y m s y n e m , j e d y n ą p o d p o r ą n a s t a r e la t a . J e g o s t a r ­ W ó j c i k z a t r z y m a ł g o . K a m io n k a s t a n ą ł, n i e w y p u s z c z a ­
s z y b r a t z g in ą ł w 1 9 3 9 r o k u w k tó r e jś z b it e w z N ie m ­ ją c z rąk row eru .
c a m i. N i e w i e d z i e l i n a w e t , g d z i e b y ł j e g o g r ó b . — M a p a n z a p a łk i?
K a m io n k a r o w e r e m lu b n a p ie c h o t ę p r z e m ie r z a ł u l i ­ — P r o s z ę b a r d z o — K a m io n k a s i ę g n ą ł r ę k ą d o k ie ­
c e W o lb r o m ia i p r a w i e w s z ę d z i e w i t a n o g o ż y c z l iw ie , s z e n i , w y c ią g n ą ł p u d e łk o i p o d a ł.
z u ś m ie c h e m . L u b ia n o g o . B y ł w z o r o w y m p r a c o w n i­ W ó j c i k z a p a lił, z a c ią g n ą ł s i ę g łę b o k o , w y p u s z c z a j ą c
k ie m . J e d y n i e w ł a ś c i c i e l e b im b r o w n i, n i e l e g a l n y c h g a r ­ z u s t k łą b d y m u .
b a r n i c z y t e ż p o k ą t n i r z e ź n ic y i h a n d la r z e m i ę s e m p a ­
— D z i ę k u j ę — o d d a ł z a p a łk i — d o w i d z e n i a p a n u .
t r z y l i z n i e n a w i ś c i ą n a K a m io n k ę . D a ł i m s i ę d o b r z e w e
— D o w i d z e n i a — K a m io n k a z a s a l u t o w a ł i w s k o c z y ł
z n a k i.
n a r o w e r , a l e g d y r u s z y ł , W ó j c ik w y c i ą g n ą ł p i s t o l e t , d o ­
W a c ła w W ó j c ik , c z ło n e k „ A r m ii P o d z ie m n e j ” , o ż e ­
b i e g ł d o m i li c j a n t a i o d d a ł d w a s t r z a ły w t y ł g ło w y .
n io n y z s i o s t r ą P o g łó d k a , k t ó r e g o d o m b y ł te r a z m e ­
K a m io n k a u p a d ł, a W ó jc ik o d p i ą ł m u s z y b k o p a s i z a ­
l i n ą b a n d y , n i e m ó g ł d a r o w a ć K a m io n c e , ż e t e n p r z e p r o ­
b r a ł p is to le t r a z e m z k ab u rą.
w a d z a ł u n ie g o r e w iz ję , a z e b r a n e d o w o d y s k ie r o w a ł d o
— Z w i e w a m y — z a k o m e n d e r o w a ł.
D e l e g a t u r y K o m is j i S p e c j a l n e j . P o s t a n o w i ł s i ę z e m ś c ić ,
w y k o r z y s t u j ą c d o t e g o b a n d ę i je j m o ż l iw o ś c i. N a j e d ­ A le P iw o w a r s k i t e ż c h c i a ł m i e ć u d z ia ł w m order­

353 359
s t w i e . W y c ią g n ą ł w i ę c s w ó j p i s t o l e t i s t r z e l i ł d o l e ż ą ­
cego.
N i e m ia ł c o d o t e g o p o s t ę p k u ż a d n y c h s k r u p u ł ó w . J a ­
d ą c w k il k a n a ś c i e d n i p ó ź n ie j z R a d o m ia d o K r a k o w a
z k a jd a n k a m i na ręk ach w to w a r z y s tw ie o fic e r ó w
W U B P , K a z im ie r z a H c l b in a i J a n a S t r ą c z k a , z e s w o b o d ą
i p r a w i e w e s o ł o o p o w ia d a ł o s w o i c h w y c z y n a c h .
W t r z y d n i p ó ź n ie j o d b y ł s i ę w W o lb r o m iu p o g r z e b
K a m io n k i. Ż e g n a ło g o c a ł e s p o ł e c z e ń s t w o m ia s t e c z k a .
N a d t r u m n ą p ła k a ła o s a m o t n io n a m a t k a . Z a m o r d o w a ­
nego żegnał w k r ó t k im p r z e m ó w ie n iu p r z e d s t a w i c ie l
P Z P R . S t a s iu r k a , k t ó r y w o s t r y c h s ł o w a c h p o t ę p i ł n i e
z n a n y ch je s z c z e w ó w c z a s m o rd ercó w . N a d g ro b em K a­
m i o n k i s t a ł r ó w n i e ż W a c ła w W ó j c ik . U b r a n y w m u n d u r
str a ż a k a m o r d e r c a s a lu to w a ł te r a z o p u s z c z a n ą d o g r o ­
bu t r u m n ę z c ia ł e m s w o je j o fia r y . W o r k ie s t r z e g r a ł
c z ło n e k „ A r m ii P o d z i e m n e j ” , b r a t m o r d e r c y , S t a n i s ł a w
W ó jc ik . W ś r ó d l u d z i s t a l z o d k r y t ą g ł o w ą E d w a r d Ż u -
b cr.
P o p o w r o c ie z c m e n t a r z a w s z y s c y t r z e j z ł o ż y l i G a ­
j o s o w i i P o d s ia d l e r e la c j ę z p o g r z e b u . O p o w ie d z ia n o im
o p r z e m ó w ie n i u S t a s iu r k i.
— T e g o t e ż s i ę z a ła t w i — p o w i e d z i a ł G a jo s .
— P a s o w a ł o b y g o r ą b n ą ć n a p ie r w s z e g o m a j a — d o ­
d a ł W o d e c k i.
N i e z d ą ż y li j u ż . 14 k w i e t n i a 1 9 5 0 r o k u b a n d a z b r o d ­
n ia r z y z o s t a ła z l i k w i d o w a n a d z i ę k i o g r o m n e m u w y s i ł ­
k o w i m i ę d z y i n n y m i t a k i c h f u n k c j o n a r iu s z y , j a k : M ie ­
c z y s ła w H a b erk o , T o m a s z K y ć , W o jc ie c h Jura, J ó zef
D y s k o . A r e s z t o w a n o w s z y s t k i c h j e j c z ło n k ó w . U d a ło s i ę
z b ie c t y l k o W a c ła w o w i W ó j c ik o w i.
D o le g o s t r a s z n e g o o k r e s u w ż y c i u W o lb r o m ia w r ó ­
c o n o p o d c z a s r o z p r a w y s ą d o w e j j e s z c z e r a z . T r a g ic z n e
l o s y n a u c z y c ie l a z J e ż ó w k i, m i li c j a n t a c z y m a łe g o W u ld -
36»
k a z c a łą o s t r o ś c ią o d ż y ł y w z e z n a n ia c h s ą d o w y c h t y c h
w s z y s t k i c h , k t ó r z y w b r u t a l n y s p o s ó b m o r d o w a li i k t ó ­
r z y b y l i in i c j a t o r a m i z b r o d n i. P z e d s ą d e m k a ż d y z n i c h
s t a r a ł s i ę c h o c ia ż c z ę ś ć o d p o w ie d z ia l n o ś c i z r z u c i ć n a i n ­
n y c h , t o t e ż w z a j e m n i e s i ę o s k a r ż a li i o b r z u c a li w y z w i ­
s k a m i.
W ie l u c z ło n k ó w „ A r m ii P o d z ie m n e j ” w t r a k c i e p r z e ­
w odu s ą d o w e g o z r o z u m ia ło b e z s e n s s w o je j w ie lo m ie ­
s i ę c z n e j d z ia ł a ln o ś c i, w i e l u t e ż p u b lic z n ie , w o b e c s ą d u
i w o b e c s p o łe c z e ń s tw a ś le d z ą c e g o p r o c e s, ż a ło w a ło s w o ­
ic h c z y n ó w .
— B a r d z o , b a r d z o ż a łu j ę — m ó w i ł Ł u p k a , o d p o w ia ­
d a j ą c n a p y t a n i a a d w o k a t a . — B y ł e m w t e d y b a r d z o g łu ­
p i. W s t ę p u j ą c d o o r g a n iz a c j i m i a łe m z a l e d w i e d z i e w i ę t ­
n a ś c i e l a t i n i e z d a w a łe m s o b i e s p r a w y z t e g o , c o r o b i­
łe m .
— W ysok i są d z ie — m ó w ił A d a m u s, o r g a n iz a t o r
i d o w ó d c a „ A r m ii P o d z ie m n e j ” — m a m t e r a z w y r z u t y
s u m i e n i a i b a r d z o ż a łu j ę s w o j e g o c z y n u .
P o d o b n ie m ó w i l i i i n n i , w i d z ą c o g r o m s p o w o d o w a ­
n y c h p r z e z s i e b i e n i e s z c z ę ś ć . T r u d n o b y ł o o d n ic h o c z e ­
k iw a ć i n n e j p o s t a w y . Z e s z c z e g ó l n y m z a in t e r e s o w a n ie m
o c z e k i w a n o n a t o m i a s t w y p o w i e d z i k s i ę d z a G a d o m s k ie ­
g o . k tó r y , w y s łu c h a w s z y w s z y s tk ic h z e z n a ń , m ia ł m o ż ­
n o ś ć o c e n i ć d z ia ł a ln o ś ć b a n d y i o c e n ę t a k ą d a l w s w o ic h
o d p o w ie d z ia c h n a s t a w i a n e m u p r z e z s ą d p y t a n i a . C y ­
tu ję d o k u m en ty :
S ą d : — C z y p r z y n a le ż n o ś ć d o n ie l e g a l n e j o r g a n iz a c j i w ś w ie ­
tle n a u k i k a to lic k ie j je s t p rz e stę p stw e m , czy n ie je s t p rz e s tę p -
; lw e m ?
K s ią d z G a d o m s k i: — T r u d n o m i n a t o p y t a n i e o d p o w ie d z ie ć .
S ą d : — B ę d z ie m y r o z m a w ia ć n a t e n l e m a t n a t le b a n d y
..A r m ia P o d z ie m n a ’’. C z y w ś w ie t le n a u k i k a t o l i c k i e j i m o r a l n o ­
ści k a to l i c k i e j , k t ó r a j e s t j e d n a , d z ia ła ln o ś ć b a n d y A P j e s t z g o d ­
n a c z y s p r z e c z n a z m o r a ln o ś c ią ?
361
 K siijd/. G adom ski: — m ilczy.
S ą d : — S ą ty lk o d w ie o d p o w ie d z i: s p r z e c z n a a lb o n ie t a n n i e , k t ó r y c h c e z m y ć k r e w n ie g o d z ie c k a z e s w o ic h
sp rz e c z n a . r ą k . M o ż e j ą z m y ć tu , a l e ta m , u B o g a , n i e z m y j e je j.
K s ią d z G a d o m s k i: — P r o b l e m j e s t t r u d n y d o r o z s tr z y g n ię c ia . S t a n i e m y j e s z c z e p r z e d s ą d e m B o g a N a j w y ż s z e g o i ta m
W k a ż d y m r a z i e , je ż e li c z ło n k o w ie b a n d y k i e r o w a l i s ię m iło ś c ią d o p ie r o k s ią d z b ę d z ie w ie d z ia ł , c o u c z y n ił.
o jc z y z n y i p a tr i o t y z m e m — t o n ie , je ż e li ty lk o r a b u n k ie m i z a ­
Z a b r a ł g ł o s k s ią d z .
b ó j s t w e m — t o ta k .
— W ysok i T r y b u n a le . C ię ż k ie to j e s t o s k a r ż e n ie ,
S ą d : — A c z y m s ię k ie r o w a ła „ A r m ia P o d z ie m n a " ?
K s ią d z G a d o m s k i: — N ie s ie d z ę w ic h d u s z a c h . k t ó r e p r z e d c h w i l ą u s ł y s z a łe m , ż e b y m m ó g ł n a n i e o d ­
p o w ie d z ie ć . P a n i G r a b iń s k a p o w ie d z ia ł a , ż e c h c ia ł a m n ie
Do n a j b a r d z ie j d ra m a ty czn y ch m o m e n tó w p ro cesu o c a li ć i p o c z ą t k o w o w s w o ic h z e z n a n ia c h n ie w s p o m i­
n a l e ż a ł y j e d n a k te , k ie d y d w o j e o s k a r ż o n y c h , d w o j e l u ­ n a ł a o r o z m o w ie z e m n ą T o j e s t r z e c z ja sn a , b o n ie
d z i, o d k t ó r y c h z a le ż a ła o s t a t e c z n a d e c y z j a c o d o lo s u m i a ł a o d w a g i, ż e b y n a n ie w in n e g o c z ło w ie k a zrzu cać
W a ld e m a r a , w z a j e m n i e sit,1 o s k a r ż a ło . M a tk a o s k a r ż a ła o d p o w ie d z ia l n o ś ć , a le w t o k u ś l e d z t w a , k ie d y o k a z a ło
t y l k o k s ię d z a . s i ę , ż e ź l e j e s t z n ią , ż e z e z n a n ia B a r c z y k a , Ł u p k i i m o j e
— D o B a r c z y k a n i e c z u j ę ż a lu , b o S t a ś t o dobry o b c ią ż a j ą j ą w je d n a k o w y sp osób , w te d y p o s t a n o w i ła
c h ło p i e c i w i e m , ż e z r o b ił t o , c o m u s ia ł. C z u j ę n a t o m ia s t z r z u c ić p r z y n a j m n ie j część o d p o w ie d z ia l n o ś c i , a d z iś
ż a l d o k s ię d z a O b o r s k ie g o . c h c e z r z u c ić c a łą o d p o w ie d z ia l n o ś ć z s i e b i e n a m n ie .
— W e z w a łe m m a t k ę , b o u w a ż a łe m , ż e j e s t to j e ­ N ie c h m n i e B ó g s k a r z e n a g ł ą ś m ie r c ią , j e ż e l i k ła m ię tu ,
d y n a d r o g a , p r z e z k t ó r ą m o ż n a b r o n ić d z ie c k a — o d p o ­ p r z e d W y s o k im T r y b u n a łe m .
w i e d z i a ł n a p y t a n i e s ą d u k s i ą d z O b o r s k i. P r z e w ó d s ą d o w y z a k o ń c z y ł s ię 20 s t y c z n ia 1951 r o ­
— B y łe m w t a k ie j s y t u a c j i , ż e n i e m o g ł e m z r o b ić k u o g o d z i n i e 1 4 .3 0 . W d w a d n i p ó ź n ie j o g o d z in i e 12
u ż y t k u z t e g o , c o s ł y s z a ł e m , b y ł y to k w e s t i e s u m i e n i a — w p o łu d n i e o g ło s z o n o w y r o k . B y ł s u r o w y , b a r d z o s u r o ­
p r a w o k a n o n ic z n e z o b o w ią z u j e m n i e d o z a c h o w a n ia t a ­ w y. T rzech c z ło n k ó w o r g a n iz a c j i: A d a m u s , P o d s ia d ło
j e m n i c y . A l e , W y s o k i S ą d z .ie , j e s t e m p e w n y i w t e d y b y ­ i Ł u p k a , o t r z y m a ło n a jw y ż sz y w y m ia r kary — karę
łe m p e w n y , ż e m a t k a , p r a w d z iw a m a t k a , g d y b y m ia ła ś m ie r c i. W s z y s c y t r z e j z w r ó c i l i s i ę d o p r e z y d e n t a R z e ­
t o n a w e t p r z y p ła c ić w ł a s n y m ż y c i e m , n i e p o d p is z e w y ­ c z y p o s p o l i t e j o ła s k ę . P r e z y d e n t n i e s k o r z y s t a ł j e d n a k
r o k u ś m ie r c i n a s w o j e d z ie c k o . z p r z y s łu g u ją c e g o m u p r a w a i w y r o k w y k o n a n o . P o z o ­
Z a rzą d zo n o k o n fr o n ta c ję . s t a li c z ł o n k o w i e „ A r m ii P o d z ie m n e j ” s k a z a n i z o s t a li n a
— P r z y s ię g a m — w o ła ła G r a b iń s k a — na B oga w i e l o l e t n i e k a r y w ię z ie n i a .
W s z e c h m o g ą c e g o , w k t ó r e g o w ie r z ę , w ob ecn ości córki B y ł to d r u g i, n i e u n i k n i o n y k r ą g t r a g e d i i lu d z k ic h ,
m o j e j, s ie r o ty , o b e c n e j t u n a s a li, ż e w s z y s t k o , c o p o ­ k r ą g z a m y k a j ą c y w s o b i e b o le ś ć n ie p i ś m i e n n y c h m a t e k ,
w ie d z ia ł a m , j e s t p r a w d ą . N i e o s k a r ż a ł a m k s i ę d z a n a p o ­ p r o s z ą c y c h o l i t o ś ć n a d s ą d z o n y m i d z ie ć m i.
c z ą t k u i b r o n iła m g o w z e z n a n ia c h s w o ic h . P r z y s ię g a m N a p o c z ą t k u t e g o r o z d z ia ł u z a p y la ł e m s ię , c z y c o ­
n a j u r o c z y ś c ie j , s t o k r o t n ie , że k s ią d z O b orsk i k ła m ie k o l w i e k m o ż e u s p r a w i e d l i w i ć m a t k ę p o d p is u j ą c ą w y r o k
s t r a s z n ie , o h y d n i e , p o d le , ż e j e s t j u d a s z e m w c z a r n e j s u ­ ś m i e r c i n a s w o j e d z ie c k o . M a r ia G r a b iń s k a o p u ś c i ła w i ę -

362 363
z ie n i c , w y j e c h a ł a z W o lb r o m ia i ż y j e , p r a c u ją c j a k o p o d -
k u c h e n n a w r e s t a u r a c j i.
O d s z u k a łe m j ą i p r z e p r o w a d z iłe m r o z m o w ę n a t e ­
O C H O T N IK N A W O JN Ę K O R E A Ń S K Ą
m a t t a m t y c h w y p a d k ó w . O ś w i a d c z y ła m i, ż e z e z n a n ia
z ło ż o n e p r z e d d w u d z ie s tu la t y w są d z ie p o d tr z y m u je
w c a łe j r o z c ią g ło ś c i. O d s z u k a łe m t e ż je j d r u g ie g o s y n a ,
W a c ła w a . J e s t s z a n o w a n y m p r a c o w n ik ie m , z d o b y ł z a ­
w ód, m a sreb rn ą odznakę r a c j o n a liz a t o r a i n ie lu b i
w s p o m in a ć ta m ty c h cza só w , k ie d y to je g o n a jle p s z y
p r z y j a c ie l, S t a n i s ł a w B a r c z y k , z a s t r z e l i ł m u b r a ta . Ż y ­
ją r ó w n i e ż i n n i c z ło n k o w ie „ A r m ii P o d z ie m n e j ” , a w ś r ó d
n ic h j e j o s t a t n i p r z y w ó d c a , S t a n i s ł a w G a j o s , w y k o l e j e ­
n ie c , n a z y w a n y p o w s z e c h n ie „ s z m a t ą ” . D y ł j u ż r o k 1 9 5 0 . A p a r a t n a s z m ia l z a s o b ą n a j t r u d ­
n ie js z y , za k o ń czo n > z w y c ię s k o o k r e s w a l k z n a jg r o ź ­
n i e j s z y m i o r g a n iz a c j a m i r e a k c y j n y m i.
R o z b it e z o s t a ł y o d d z ia ły „ O g n ia ” , „ W ia r u s ó w ” , „ Ż a n ­
d a r m e r ii” i „ J a c h im k a ” . A le w a lk a n i c z a k o ń c z y ła s ię ,
o s ła b ło je d y n ie je j n a s i le n i e . W n ie k t ó r y c h o k o lic a c h
z i e m i k r a k o w s k ie j n a d a l o d z y w a ł y s i ę b r a t o b ó j c z e s t r z a ­
ł y . T a k b y ło m i ę d z y i n n y m i w p o w ia t a c h : b o c h e ń s k im
i li m a n o w s k im , g d z i e o d w y z w o l e n i a , z n i e w i e l k ą p r z e ­
r w ą , g r a s o w a ł J ó z e f M ik a z e s w o i m i k o m p a n a m i. C h o ć
m i a ł d o p ie r o 2 3 la t a i p o z a b o c h e ń s k i m i la s a m i n i e w i e l e
w id z ia ł , ż y c io r y s e m d o r ó w n y w a ł n ie je d n e m u w y tr a w ­
n e m u o p r y s z k o w i. A p r z e c ie ż p o c z ą t k o w o n i c n i e z a p o ­
w ia d a ło , ż e te n n ie w ą tp liw ie o d w a ż n y i w a r to ś c io w y
c h ł o p i e c n a d łu g o s t a n i c s i ę p o s t r a c h e m lu d n o ś c i d w ó c h
p o d g ó r s k ic h p o w ia t ó w . N i e n a w i ś ć i z a ś l e p i e n i e n i e p o ­
z w o liły m u d o str z e c w n o w e j P o ls c e z r ę b ó w p r z y s z ło ­
ś c i. O p o w ie d z i a ł s i ę z a t y m , c o b y ło , a m u s ia ło o d e j ś ć .
J ó z e f M ik a . u ż y w a j ą c y p s e u d o n i m u „ W r z o s ” , a p ó ź ­
n ie j „L eszek ”, do o d d z ia ł u te r e n o w e g o AK w s tą p ił
w c z a s i e o k u p a c j i m a j ą c z a l e d w i e k il k a n a ś c i e la t . T a ­
j e m n ic z o ś ć k o n s p ir a c j i p o d s y c a ł a w n i m m ł o d z ie ń c z e ro­

3G5
j e n i a o h e r o iz m ie i s ł a w i e . T e m p e r a m e n t , h a r t ż y c i o w y , m i e l i j e g o p r z e m ia n , n i c p o t r a f ili p r z e s t a w ić s i ę z m y ­
s p r y t i o d w a g a w y r ó ż n ia ły g o z o t o c z e n i a . W A K w y ­ ś l e n i a k a t e g o r ia m i s i ł y i s a m o w o l i n a m y ś l e n i e k a t e g o ­
k o n y w a ł j e d n a k p o d r z ę d n e , m a ł o w a ż n e z a d a n ia , . r ia m i o b y w a t e ls k im i . S k w a p l i w i e c h w y c i l i s i ę r e a k c y j ­
N a d e s z ło w y z w o l e n i e . M ik a , p o d o b n ie j a k w i e l u i n ­ n e j id e o l o g i i , g d y ż d a w a ła i m o n a u p r a g n io n e w y t ł u m a ­
n y c h , n i e z ł o ż y ł b r o n i. W s ł u c h iw a ł s i ę w o p o w i e ś c i o k o ­ c z e n i e i u z a s a d n ie n ie t e g o , c o r o b il i. N ie c z u li , n i e r o ­
m u n i z m ie , k o łc h o z a c h i w s p ó l n y c h k o t ła c h . P r o p a g a n d a z u m i e li a n a c h r o n iz m u s w o j e j p o s t a w y i d la t e g o s k a z a n i
p o g łę b i a ła j e g o w a h a n ia i d e z o r ie n t a c j ę . W m a w ia n o m u , b y li n a z a g ła d ę .
i ż p r z y n a le ż n o ś ć d o A K s ta w ia g o n a c e n z u r o w a n y m . D o w ó d c a o d d z ia ł u — Jan D u b a n io w s k i „ S a lw a ”,
R e s z t y d o p e ł n i ł b ie g w y d a r z e ń . w ychow anek k orp u su k a d e tó w ’, o f i c e r z a w o d o w y WP
W p a ź d z ie r n i k u 1 9 4 5 r o k u M ik a , w s p ó l n i e z J ó z e f e m do 1 9 3 9 r o k u , z d o b y ł b o g a t e d o ś w ia d c z e n i e k o n s p ir a ­
R a k o c z y m „ R ę k ą ” i S t e f a n e m L e ś n ia k i e m „ T r o t e m ”, p o ­ c y jn e w c z a s ie o k u p a c j i, p e łn i ą c s z e r e g o d p o w ie d z ia l­
s ta w ił p ie r w s z y krok n a d r o d z e w io d ą c e j do p o d z ie ­ n y c h f u n k c j i w A r m ii K r a j o w e j n a t e r e n i e K r a k o w s k ie ­
m ia . W s z y s c y t r z e j n a p o l e c e n i e s w o j e g o d o w ó d c y , J ó ­ g o . G d y A K p o u z y s k a n iu w o ln o ś c i p rzez n a s z k raj z a ­
z e f a T r u t e g o „ L is a ” , u d a li s i ę d o m ł y n a J a n a R ożna, p r z e s t a ła sw o je j d z ia ła ln o ś c i, „ S a lw a ” p rzeszed ł pod
z a m i e s z k a łe g o w G r a b iu w p o w i e c i e b o c h e ń s k im , i w y ­ o p ie k u ń c z e s k r z y d ła N S Z i w c z e r w c u 1945 r o k u z o sta ł
w ló k łs z y z b u d y n k u d w ó c h k o n tr o le r ó w z W o je w ó d z ­ m ia n o w a n y k o m en d a n tem o b sza ru b o c h e ń s k ie g o . Z o r­
k i e g o U r z ę d u A p r o w i z a c j i i H a n d lu w K r a k o w ie — z a ­ g a n iz o w a ł n i e b a w e m o d d z ia ł d y w e r s y j n y , k t ó r y w li­
m o r d o w a li ic h . O f ia r a m i m o r d u d o k o n a n e g o o s o b i ś c ie s t o p a d z ie 1 9 4 5 r o k u p r z y j ą ł n a z w ę „ S a l w a ” .
p r z e z M ik ę b y li: M ic h a ł G o ł ę b io w s k i i A d a m Z a r e m b a , D o t e g o o d d z ia ł u t r a f ił w ł a ś n i e J ó z e f M ik a .
p r a c o w n i c y h a n d lu . „ S a l w a ” , d o b r y o r g a n iz a t o r i d o ś w ia d c z o n y d o w ó d ­
T en f a k t p o z w a la n a m d z iś u z m y s ł o w i ć s o b ie , j a k c a , b y ł n ie o s ią g a l n y m w z o r e m w s z e l k i c h c n ó t d la M ik i.
b ł a h e p o w o d y w o w y c h c z a s a c h m o g ł y ś c ią g n ą ć z e m s t ę W y k o n u j ą c w i e r n i e i z o d d a n ie m r o z k a z y z w ie r z c h ­
p o d z ie m ia . W y s t a r c z y ło b y ć u r z ę d n ik i e m p a ń stw o w y m . n ik a , M ik a s z y b k o zy sk a ł z a u fa n ie „ S a l w y ” . N ic t e ż
T e r a z d la M ik i n ic b y ł o o d w r o t u , ś c i e ż k a p r o w a d z iła d z i w n e g o , ż e j e g o „ k a r ie r a ” b y ł a b ły s k o t li w a . N a jp ie r w ’
j u ż t y l k o d o la s u . Z o t w a r t y m i r ę k a m i p r z y g a r n ą ł g o p e łn ił fu n k c ję d o w ó d c y g r u p y e g z e k u c y jn e j, a o d c z e r w ­
„ S a l w a ” . K i lk u d z i e s i ę c io o s o b o w y o d d z ia ł N S Z „ S a l w y ” , c a 1946 r o k u — z a stę p c y sa m e g o „ S a lw y ” . O d tą d n ie ­
k t ó r y d z ia ła ł n a t e r e n i e p o w ia t u b o c h e ń s k i e g o i s ą s ie d ­ rzadko k ie r o w a ł o s o b i ś c i e a k c ja m i te r r o r y s ty c z n o -r a -
n ic h , j u ż w t e d y z n a n y b y ł z e s z c z e g ó l n i e w y r a f i n o w a ­ b u n k o w y m i. O d w i o s n y 1 9 4 5 r o k u d o m a r c a 1 9 4 7 r o k u
nych o k r u c ie ń s t w . T error, m o r d o w a n ie d z ia ł a c z y le - r e z u lt a t e m d z ia ła ln o ś c i „ S a l w o w c ó w ” b y ło z a m o r d o w a ­
w ic o w 'y c h , f u n k c j o n a r iu s z y UB i M O , ż o łn i e r z y W P , n i e 4 5 o s ó b . P e w n a c z ę ś ć t y c h lu d z i p o n io s ła ś m ie r ć o d
rabun k i i d y w e r sje — o t o c o d z ie n n y o w o c d z ia ła n ia s t r z a ł ó w J ó z e f a M ik i.
„ S a lw o w c ó w ”, Judzi w z n a c z n e j c z ę ś c i z d e p r a w o w a n y c h W o d d z ia l e „ S a l w y ” M ik a w y sta r to w a ł u d z ia łe m
p r z e z w o j n ę , w y z u t y c h z e sk r u p u łó w '’, id e a łó w ' i m o r a l­ w m o r d e r s t w i e m a j o r a A r m ii R a d z ie c k ie j i j e g o s z o f e r a ,
n o ś c i. N ie u m i e li j u ż ż y ć w s p o łe c z e ń s tw ie , n ie ro zu ­ k t ó r z y z o s t a li z a t r z y m a n i n a s z o s i e w N ie z n a n o w ic a c h

3G7
W j e s i e n i 1 9 4 5 r o k u . W lu t y m 1 9 4 6 u c z e s t n i c z y ł w u j ę ­
c i u i m o r d e r s t w i e t r z e c h f u n k c j o n a r iu s z y U r z ę d u B e z ­
p ie c z e ń s t w a z B o c h n i: K a z im ie r z a M o d z e le w s k i e g o , J a ­
n a S p ic z a k a i S t a n i s ł a w a Z a c h a r ia s z a . F u n k c j o n a r iu s z e
c i 6 lu te g o 1940 r o k u , p r z e b y w a ją c s łu ż b o w o n a p o s te ­
r u n k u M O w Ł a p a n o w i e , n a s k u t e k d e n u n c j a c j i z o s t a li
za sk o czen i przez d z ie w ię c io o s o b o w ą grupę „ S a lw o w -
c ó w ” i u p r o w a d z e n i d o la s u w K o b y l c u . T u t a j „ S a l w a ”
n a j p i e r w p r z e p r o w a d z ił „ ś l e d z t w o ” , k t ó r e g o is t o t n ą m e ­
t o d ą b y ł o s k a t o w a n i e i z m a l t r e t o w a n ie o f ia r , a n a s t ę p ­
n i e w y d a ł w y r o k ś m ie r c i. E g z e k u c j ę w y k o n a l i : F r y d e ­
r y k S a t o ł a „ J a s z c z y k ”, S t a n i s ł a w B o b e k „ W ilk ’ , „ K r y ś -
k a ’ i M ik a , k t ó r y d o b ił j e d n e g o z f u n k c j o n a r iu s z y w a l ­
c z ą c e g o z e ś m ie r c ią .
J a k g r o ź n e i K rw a w e p o n o s iliś m y o fia r y , n ie c h p o ­
s ł u ż y p r z y k ła d n a p a d u n a d e l e g a t ó w in s t a n c j i p a r t y j ­
nych, w r a c a ją c y c h z w ie c u w Ł a p a n o w ie , k tó r y c h
o c h r a n ia ł a g r u p a f u n k c j o n a r iu s z y U rzędu B e z p ie c z e ń ­
s tw a i MO.
W y c z y n t e n b y ł d z ie ł e m s a m e g o „ S a l w y ” . W n i e d z i e ­
lę r a n o 31 m a r c a 1 9 4 6 r o k u „ S a l w o w c y ” w s p ó l n i e z e
s w o im d o w ó d c ą u d a li s i ę n a m s z ę ż a ło b n ą d o k o ś c io ła
w Ł a p a n o w ie , k t ó r ą p r o b o s z c z p a r a f ii o d p r a w ił z a d u ­
s z ę p o le g ł e g o c z ło n k a o d d z ia łu , J ó z e f a T r u t e g o „ L is a ” .
Po n a b o ż e ń s tw ie „ S a lw a ” o d w o ła ł na bok „K ryśk ę”
i M ik ę . O d w ó j t a J a n a J a r o t k a d o w i e d z i a ł s ię , ż e p o p o ­
łu d n iu n a r y n k u m a s ię o d b y ć w ie c m ie js c o w e j lu d n o -
c i , n a k t ó r y m p r z e m a w ia ć b ę d ą „ g r u b e r y b y ” z p o w ia ­
tu i w o j e w ó d z t w a . D u b a n io w s k i p o s t a n o w i ł z a d z ia ła ć ,
a l e n i e t u , n a m i e j s c u , l e c z p o d r o d z e . Z d o ś w ia d c z e n ia
w i e d z i a ł , ż e t e g o r o d z a j u z e b r a n ia z r e g u ł y b y ł y s i l n i e
p r z e z n a s c h r o n io n e , w o la ł w i ę c n ie r y z y k o w a ć . W y d a l
rozk az, ab y zab ran o b roń m a szy n o w ą i w y ro szo n o na
s z o s ę w o k o lic e m o s tu n a S tr a d o m c e .
F u n k c j o n a r i u s z e W U B P w K r a k o w i e n a s z o s ie z a k o p i a ń s k ie j p o
368 l i k w i d a c j i „ W i a r u s ó w ” . P i e r w s z y z p r a w e j w u b r a n i u c y w iln y m
a u to r
 W g o d z in a c h p o p o łu d n i o w y c h n a r y n e k w Ł apano­
w ie z a je c h a ły t r z y s a m o c h o d y , d w a c ię ż a r o w e i j e d e n
o s o b o w y , z k t ó r y c h w y s i e d l i p r z e d s t a w i c ie l e p a r t ii p o ­
li t y c z n y c h : p i e r w s z y s e k r e t a r z p o w i a t o w y P P R — W a ­
c ł a w R y b ic k i, d r u g i s e k r e t a r z p o w i a t o w y P P R — S ta ­
n is ła w S m a j d a , p r z e d s t a w i c ie l e K W PPR — Z ygm unt
M ły n a r s k i i J a n C h le b o w s k i, p r z e d s t a w i c ie l S D z K r a ­
kow a — K w ia t k o w s k i, p r z e d s t a w i c ie l S L — D ź w ig a j
z e Z b y d n io w a , w ic e s ta r o s fc a p o w i a t o w y — A n d r z e j B u r ­
d a o r a z p o n a d d w u d z ie s t o o s o b o w a g r u p a f u n k c j o n a r iu ­
s z y U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a i m i li c j i. T e r e n , n a k t ó r y m
m i a ł s i ę o d b y ć w i e c z o r g a n iz o w a n y w r a m a c h k a m p a n ii
p o li t y c z n e j p rzed r e fe r e n d u m , b y ł n ie b e z p ie c z n y , stą d
t e ż z a d a n ie m f u n k c j o n a r iu s z y U B i M O b y ł o z a p e w n i e ­
n i e b e z p ie c z e ń s t w a d z ia ła c z o m p o s z c z e g ó l n y c h p a r t i i p o ­
li t y c z n y c h .
D o p r z y b y ł y c h z b l i ż y ł s i ę w ó j t J a n J a r o te k .
P o m n ik n a S n o s c c k u c z c i p o le g ły c h na P o d h a lu w w a lc e — P r z y je c h a liś c ie , c z y li w sz y stk o id z ie z g o d n ie
o u t r w a l e n i e w ła d z y lu d o w e j
z p la n e m — p o w ie d z ia ł . — P r o p o n u j ę , a b y z g r o m a d z e ­
n i e o d b y ło s i ę w m i e j s c o w e j s z k o l e . T a m b ę d z ie z n a c z ­
n i e c ie p le j .
G dy w s a li s z k o ln e j w y g ła s z a n o p r z e m ó w ie n ie na
te m a t sy tu a c ji p o li t y c z n e j k r a ju i p r o g r a m u p o szcze­
g ó l n y c h p a r tii, f u n k c j o n a r iu s z e U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a
i m i l i c j i z a b e z p ie c z a li b u d y n e k o d z e w n ą t r z . W r y n k u
i w okół sz k o ły s n u ły s ię c h a r a k te r y sty c z n e p o s t a c ie
z z i ę b n i ę t y c h lu d z i z p r z e w ie s z o n y m i p r z e z p l e c y p is t o ­
l e t a m i m a s z y n o w y m i i w e t k n i ę t y m i z a p a s g r a n a ta m i.
T y m czasem „ S a lw o w c y ” z a j ę li j u ż sta n o w isk a na
s k a r p i e w z d ł u ż s z o s y , w o d le g ło ś c i o k o ło 1 k m o d Ł a p a ­
n o w a , z a m o s t e m n a r z e c e S t r a d o m c e . U k r y c i, t r z y m a li
w r ę k a c h g r a n a t y i b r o ń m a s z y n o w ą g o t o w ą d o s t r z a łu .
I c h o c z y w p a t r y w a ł y s i ę w p r z e b ie g a j ą c e d o łe m p a s m o
t o n ą c e j w b ło c i e s z o s y .

2 4 B y ł w P c lsc c c z a s . 36S
 O k o ło g o d z in y 16 u s ły s z a n o w a r k o t. N ie b a w e m na m u n t a M ły n a r s k ie g o , o r a z p r z d s t a w i c ie la S D — K w ia t ­
k o w s k ie g o .
s z o s ie u k a z a ł s ię p ie r w s z y s a m o c h ó d , a n a s t ę p n ie d w a
N a d t o c i ę ż s z e lu b l ż e j s z e r a n y o d n io s ło d z ie w ię c iu
d a ls z e .
d a ls z y c h f u n k c j o n a r iu s z y z o c h r o n y : T e o f il M a c h a j, S l a -
— O g n ia !! — d on ośn ym g ło s e m w r z a s n ą ł „ S a lw a ” .
n is ła w C ie ś l ik , E u g e n iu s z F u d a ła , W ła d y s ła w K opeć.
N a p r z e s tr z e n i k ilk u d z ie s ię c iu m e tr ó w w z d łu ż sz o s y
F e r d y n a n d F o lta k , S t a n i s ł a w B e d n a r c z y k , J a n C h le b e k ,
n a c iś n ię to sp u sty , w yrzucono p ie r w s z e g r a n a ty . R o z­
K a z i m i e r z C ic h o ń i B o l e s ł a w S k o w r o n e k .
le g ły s ię h u k i w y b u c h ó w i t e r k o t k a r a b in ó w m a s z y n o ­
W ia d o m o ś ć o z a j ś c iu p o d Ł a p a n o w e m z m i e j s c a z e ­
w y c h . U s z k o d z o n e s a m o c h o d y s t a n ę ł y . Z a s k o c z e n ie b y ło
le k t r y z o w a ł a p o z o s t a ły c h f u n k c j o n a r iu s z y U r z ę d u B e z ­
o g r o m n e . H u r a g a n o w y o g i e ń t r w a ł. P a d a l i z a b ic i.
p i e c z e ń s t w a i m i li c j i w B o c h n i o r a z w s ą s ie d n ic h p o ­
— P o d d a j c ie s i ę , s u k i n s y s y ! — n a w o ły w a li r a z p o
w i a t a c h . N a t y c h m i a s t z o r g a n iz o w a n o p o ś c i g . S i l n e g r u ­
r a z n a p a s t n ic y .
p y f u n k c j o n a r iu s z y o r a z w o j s k a p r z e z c a łą n o c i n a s t ę p ­
B y li stro n ą w y r a ź n ie p r z e w a ż a j ą c ą , n i e t r w a ło to n y d z ie ń p e n e tr o w a ły p r z y p u s z c z a ln y r e jo n , w k tó r y m
j e d n a k d łu g o . M o m e n t z a s k o c z e n i a i d e z o r ie n t a c j i z o s t a ł „ S a l w a ” i j e g o lu d z i e s i ę z a m e l in o w a li . W n ie k t ó r y c h
p r z e z w y c i ę ż o n y i k ilk u p o z o s t a ły c h p r z y ż y c i u n a s z y c h p u n k ta c h , na m a ło u częszcza n y ch drogach i le ś n y c h
lu d z i z a ję ło p o z y c j e o b r o n n e p o d o s ło n ą sa m o c h o d ó w . ś c i e ż k a c h z o r g a n iz o w a n o z a s a d z k i. A k c j a t a n i e d a ła p o ­
W y w ią z a ła s i ę o b u s t r o n n a s t r z e la n in a . „ S a l w o w c ó w ’ z a ­ ż ą d a n e g o w y n ik u , g d y ż n a p a s t n ic y d o b r z e z a s z y li się
a t a k o w a n o g r a n a t a m i. T o p o s k u t k o w a ło . w s w o ic h k r y jó w k a c h .
— W y c o fu je m y s ię ! — r o z k a z a ł „ S a lw a ”. W io s n ą 1 9 4 6 r o k u o d d z ia ł „ S a l w y ” p o w a ż n i e p o w i ę k ­
N ie d łu g o p o te m s t r z a ły u c ic h ł y . W o d d a li m o ż n a s z y ł się . W e s z ła d o ń c z ę ś ć lu d z i z r o z b it e g o o d d z ia ł u
b y ł o i c h d o s t r z e c , g d y u c h o d z ili k u la s o m . T e r a z c is z ę N O W „ P o g r o m ”, k tó r y p r a k ty c z n ie w t y m c z a s ie p r z e ­
z a k łó c a ł y t y l k o p o j ę k i w a n i a r a n n y c h . W s a m o c h o d a c h s t a ł i s t n i e ć . G r u p a d o w o d z o n a p r z e z G u s t a w a K a c h w a l-
i w o k ó ł n ic h p o z o s t a ły c ia ł a z a b it y c h . s k i e g o „ P o g r o m a ” d z ia ł a ła n a t y m sa m y m te r e n ie , co
W s ta r c iu ty m z r ą k „ S a l w o w c ó w ” p o le g ł o o ś m iu „ S a l w a ” . G e n e z a p o li t y c z n a , m e t o d y i fo r m y j e j d z ia ­

f u n k c j o n a r iu s z y U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a i M O . B y l i to : ła n i a n i c z y m n i e r ó ż n i ł y je j o d o d d z ia ł u d o w o d z o n e g o

S ta n is ła w G r u s z k a , k o m e n d a n t p o w ia to w y M O w B o c h ­ p r z e z D u b a n io w s k ie g o . L u d z ie , k t ó r z y z o d d z ia ł u „ P o ­
grom a” t r a f ili do grupy „ S a lw y ”, z n a li d o b r z e s w ó j
n i, o r a z L e o n P ie g z a , M ic h a ł S t r y j s k i , F r a n c is z e k M ia ł -
s z y g r o s z , F r y d e r y k M ig d a ł, W ła d y s ła w K u r c z a b , A n t o n i f a c h . I c h d z ie ł e m b y ł m i ę d z y in n y m i n a p a d n a p o s t e r u ­
n e k M O w Ł a p c z y c y w d n i u 1 4 k w i e t n i a 1 9 4 5 r o k u , k ie ­
K o r t a i M i e c z y s ł a w C h a łu d a .
S z c z ę ś l i w y m z b i e g i e m o k o lic z n o ś c i d z ia ła c z e p a r t y j ­ d y t o z a s t r z e lo n o k o m e n d a n t a t e g o ż p o s t e r u n k u , I g n a c e ­

n i, p r z e c iw k o k tó r y m g łó w n ie s k ie r o w a n y był a ta k g o W a r c h o łk a , i m i l i c j a n t a , C z e s ła w a G ó r e c k ie g o . M ie li
t e ż z a s o b ą k ilk a m o r d e r s t w d o k o n a n y c h z w y j ą t k o w y m
„ S a l w o w c ó w ” , z o s t a l i p r z y ż y c i u . R a n io n o j e d y n i e s e ­
k r e ta r z a p o w ia to w e g o PPR z B ochni — S t a n i s ła w a o k r u c ie ń s t w e m . P r z y k ła d o w y m w yczynem b y ło m or­
d e r stw o d o k o n a n e p r z e z „ P o g r o m o w c ó w ” w m ie js c o w o ­
S m a jd ę , p r z e d s ta w ic ie la K W P P R z K r a k o w a — Z yg­

371
370
ś c i S o b o ló w w d n iu 11 lu te g o 1946 r o k u n a fu n k c jo n a ­ c j a z e s t r o n y n a s z y c h o d d z ia łó w '. K i lk a s p e c j a ln ie u t w o ­
r iu s z u U r z ę d u B e z p ie c z e ń s tw a z B o c h n i — W a c ła w ie r z o n y c h g r u p f u n k c j o n a r iu s z y , w z m o c n io n y c h w o j s k i e m ,
K a s p r z y k u . R a n n e g o d o b it o d o p ie r o p o u p r z e d n im p o ­ c ią g l e p e n e t r o w a ło t e r e n , k o n t r o l u j ą c d o m n i e m a n e t r a ­
ła m a n iu m u r ą k i n ó g . J e g o k o le d z e , J a n o w i B a r a n o w i, s y p r z e m a r s z ó w . Z w ię k s z o n o s ie ć s ta ły c h p o ste r u n k ó w

n a s z c z ę ś c i e u d a ło s i ę z b ie c .
O k r e s s z c z e g ó ln e j a k ty w n o śc i o d d z ia ł u „ S a lw y ”
p r z y p a d ł n a l a l a 1 9 4 6 — 1 9 4 7 . „ S a lw o w c y " i i n n e r e a k ­
c y j n e g r u p y l e ś n e s i a ł y w ó w c z a s s t r a c h i p a n ik ę . L u d z ie
ci n ie j e d n o k r o t n ie p o d a w a li s ię za f u n k c j o n a r iu s z y
U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a lu b d z ia ł a c z y p a r t y j n y c h , p r o ­
w o k u ją c w te n sp o s ó b s w e o fia r y d o w y le w n e j sz c z e r o ­
ś c i. Z w i e r z e n i a t a k i e n ie r z a d k o b y ł y ź r ó d łe m n i e s z c z ę ­
ś c ia . M o r d o w a n o z p o b u d e k n i e t y l k o p o li t y c z n y c h . C z a ­
s e m o p ó r w tr a k c ie ra b u n k u , cza sern n ie s t o s o w a n ie s ię
d o p o le c e ń n a p a s t n ik ó w , c z a s e m j a k i e ś w ą t p l i w e p o d e j ­
r z e n ia s t a n o w i ł y d la „ S a l w y ” p o d s t a w ę d o w y d a n i a w y ­
r o k u ś m ie r c i. W p a m i ę c i s p o ł e c z e ń s t w a p o w i a t u b o c h e ń ­
s k i e g o i p o w i a t ó w s ą s ie d n ic h p o z o s t a ły n a d łu g o m o r ­
d erstw a p o p e ł n i o n e p r z e z „ S a lw o w c ó w " n a p o d o f ic e ­
r z e i ż o łn i e r z u W P o r a z t r z e c h o s o b a c h c y w iln y c h na
s z o s i e p o d N ie z n a n o w ic a m i , n a t r z e c h ż o łn ie r z a c h W P
w T r z c ia n ie , n a f u n k c j o n a r iu s z a c h U r z ę d u B e z p ie c z e ń ­
stw a i m ilic ji — J a n i e L e ś n ia k u , B r o n is ł a w i e D y b l u ,
S t a n i s ł a w i e M a c h a ls k im , B r o n i s ł a w i e S z k a r ła c ie , T a d e ­
u s z u K ę p c e , J a n i e K o z ł o w s k im i in n y c h .
S t a b i li z a c j a s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j w k r a ju z je d n e j
s t r o n y , a z d r u g ie j o k r u c ie ń s t w o „ S a l w o w c ó w ” w y w o ­
ły w a ły n ie c h ę ć m ie js c o w e g o s p o łe c z e ń s tw a d o n ic h . N ie ­
r z a d k o u d z ie l a n o i m s c h r o n i e n ia i n o c l e g u t y l k o w o b a ­
w i e p r z e d r e p r e s j a m i. C o r a z c z ę ś c i e j m i e j s c o w i lu d z ie
i n f o r m o w a l i n a s o r u c h a c h o d d z ia ł u „ S a l w y ” , n a p ł y w a ­
ło t e ż c o r a z w i ę c e j a n o n i m ó w d e m a s k u j ą c y c h ic h m e ­
lin y .
R e sz ty d o p e łn i ła b e z p o ś r e d n i a o f e n s y w m a k o n t r a k ­
i p u n k tó w d o r a ź n y c h za sa d zek . W o k r e s ie p r z e d w y b o ­
r a m i d o s e j m u u ż y t o w s z y s t k i c h s i ł d la z a p e w m ie n ia b e z ­
p i e c z e ń s t w a i s t w o r z e n i a w a r u n k ó w d o n ie s k r ę p o w a ­
n e g o o d d a n ia g ło só w '. E f e k t e m te j a k ty w m o ś c i U r z ę d u
B e z p i e c z e ń s t w a i m i l i c j i b y ł o u j ę c i e k il k u „ S a l w o w c ó w ” ,
k t ó r y c h z e z n a n ia w znacznym s t o p n iu p r z y c z y n i ł y s i ę
d o u j a w n ie n i a w i e l u s z c z e g ó ł ó w d o t y c z ą c y c h s k ł a d u o s o ­
b o w e g o c a łe j g r u p y . Z k o ń c e m z i m y 1947 r o k u za d a n o
o d d z ia ł o w i d a ls z y c io s , w w y n i k u k t ó r e g o g r u p a „ S a l-
w y ” z o s t a ła c z ę ś c i o w o r o z b it a .
W t e j s y t a u c j i z a s t a ł a „ S a l w ę ” a m n e s t ia o g ło s z o n a
w 1 9 4 7 r o k u . „ S a l w a ” w a h a ł s ię . n i e d o w ie r z a ł. R o d z in y
j e g o p o d k o m e n d n y c h u s i l n i e n a le g a ł y , a b y z e r w a ć /. b e z ­
s e n s o w n ą w o j a c z k ą . C z ę ś ć lu d z i z o d d z ia ł u n ie d w u z n a c z ­
n i e o p o w ia d a ła s i ę z a u j a w n ie n i e m . P o k ą t n io p r o w a d z o ­
n o d y s k r e t n e r o z m o w y , k t ó r e „ S a lw ę " d e n e r w o w a ł y , a le
t e ż u ś w i a d a m i a ł y m u , i ż j e g o p r e s t iż m a l e j e . W r e s z c ie ,
p o d n a p o r e m r o d z in i d o s t r z e g a ln y c h o b j a w ó w n i e z d y s ­
c y p l i n o w a n i a w o d d z ia l e . „ S a lw a ” z d e c y d o w a ł s i ę u j a w ­
n i ć n a p r ó b ę k il k u c z ło n k ó w o d d z ia łu . K u j e g o z d z i w i e ­
n i u w s z y s c y p o w r ó c ili, n i e s p a d ł im a n i j e d e n p r z y s ł o ­
w i o w y w ł o s 7. g ł o w y .
T e r a z s t a ł o s i ę o c z y w i s t e , iż z u j a w n i e n i e m s i ę n ie
m o ż n a b y ł o z w le k a ć . W d n i u 1 4 m a r c a 1 9 4 7 r o k u u z b r o ­
j e n i „ S a l w o w c y ” p r z y b y li c i ę ż a r o w y m s a m o c h o d e m p o d
budynek U rzędu B e z p ie c z e ń s tw a w B o c h n i. W s z y s c y
p o s ia d a li c h a r a k t e r y s t y c z n e d ł u g i e b r o d y . N a p o d w ó r k u
o d d a li h o n o r o w ą s a l w ę z b r o n i m a s z y n o w e j , a n a s t ę p n i e
u s t a w i l i s i ę wr s z e r e g u . D o w ó d c a . J a n D u b a n io w s k i —
„ S a l w a ”, k o le j n o p r z e d s t a w i ł l u d z i z e s w e g o o d d z ia łu .

373
372
N a s t ą p i ło s p o r z ą d z e n i e o ś w ia d c z e ń o u j a w n ie n i u i s k ł a ­ — W o jn a j e s t n ie u n i k n i o n a — p o w ie d z ia ł n a z a k o ń ­
d a n ie p rzyrzeczeń o z a n ie c h a n i u d a ls z e j d z ia ła ln o ś c i. c z e n ie .
„ S a lw a " w y s t o s o w a ł n a p iś m ie a p e l d o s w y c h p o z o s t a ­ — M a m j u ż d o ś ć te j p o n ie w ie r k i — s t a n o w c z o u p i e ­

ły c h p o d w ła d n y c h , a b y b e z z w ło c z n i e u j a w n i l i s i ę i z a ­ r a ł s i ę M ik a .
p r z e s t a li d a ls z e j d z ia ła ln o ś c i. N a s tę p n ie „ S a lw o w c y ” — W ię c n i e p r z y s t ę p u j e s z d o n a s ? — s u c h o z a p y t a ł
u d a li s i ę d o m i e j s c o w y c h r e s t a u r a c j i, g d z i e n a p ij a t y c e „ S a lw a ”.
i h u la n k a c h s p ę d z i li k il k a d n i. N a w e z w a n i e „ S a lw y " — N ie !
w n a s t ę p n y c h d n ia c h u j a w n il i s i ę d a ls i c z ło n k o w ie j e g o Z i r y t o w a n y „ S a l w a ” w y c h y l i ł k ie l is z e k c z y s t e j , u d e ­

g r u p y , a w śr ó d n ic h w d n iu 2 0 m a r c a 1947 r o k u J ó z e f r z y ł p ię ś c ią w b la t s t o ł u i w s ta ł.
— Z m u s im y c ię d o te g o ! — r z e k i i n ic c z e k a ją c n a
M ik a „ W r z o s ” .
C z ę ś ć t y c h lu d z i, p r z e p o j o n y c h n i e n a w i ś c i ą d o lu ­ o d p o w ie d ź , o d d a l i ł s ię .

dow ej r z e c z y w is t o ś c i, u j a w n ie n ie p o tr a k to w a ła c z y sto M ik a d łu g o s i e d z ia ł i r o z m y ś la ł. O s t a t n ie s ł o w a s z e ­
f o r m a ln ie . T a k b y ł o t e ż w p r z y p a d k u „ S a lw y ”. P r z e z fa b r z m i a ły j a k g r o ź b a , a l e n i e d a ł s i ę n a s t r a s z y ć . N i e ­

k ilk a m i e s i ę c y w a h a ł s i ę i p r z y g lą d a ł . W k o ń c u z d e c y d o ­ b a w e m j e d n a k p r z e k o n a ł s ię , ż e „ S a l w a ” d o t r z y m a ł s ło ­
w a: dokonał napadu rab u n k ow ego na b y ły m a ją te k
w a ł s ię n a n a jg o r sz e .
Z p o c z ą t k ie m w r z e ś n i a 1 9 4 7 r o k u p o n o w n i e z o r g a n i­ z ie m s k i w L ip n iu . a zr a b o w a n e ta m k o n ie s k i e r o w a ł
z o w a ł o d d z ia ł. D z ia ła ł, j a k p o p r z e d n io , w p o w i e c i e b o ­ w s t r o n ę m i e j s c a z a m i e s z k a n ia J ó z e f a M ik i, a b y r z u c ić

c h e ń s k i m i n a t e r e n i e s ą s ie d n ic h p o w ia t ó w . O d d z ia ł b y ł n a n i e g o p o d e j r z e n ie . P r o w o k a c j a o k a z a ła s i ę s k u t e c z n a .

o c z y w iś c ie m n ie j li c z n y , n i e b y ło ju ż b o w ie m w ie lu T o z m u s iło M ik ę d o p o n o w n e g o u k r y w a n ia s i ę , a n a ­

c h ę t n y c h d o w a l k i w i m i ę m o c n o w ą t p l i w y c h id e a ł ó w . s t ę p n ie d o w s tą p ie n ia d o g r u p y „ S a lw y ”.

N a w et za stęp ca „ S a l w y ” , J ó z e f M ik a , p o s t a n o w i ł o d ­ D z ia ła l n o ś ć n o w e g o o d d z ia ł u n i e t r w a ł a j e d n a k d 'u -

ż e g n a ć s i ę o d t e j d z ia ła ln o ś c i i o s t a t e c z n i e z e r w a ć z p r z e ­ go.
s z ł o ś c ią . U j a w n i e n i e p o t r a k t o w a ł n a s e r i o . P r o s ił n a w e t W c z a s ie a k c j i p r z e p r o w a d z o n e j p rzez U rząd B ez­
o sk ie r o w a n ie n a te r e n w a lk z b a n d a m i U P A , a b y z m a ­ p ie c z e ń s tw a i m ilic ję na te r e n ie p o w ia t u b r z e s k ie g o

z a ć p ię t n o p r z e s z ło ś c i. W y p a d k i j e d n a k p o to c z y ły się „ S a l w a ” z g in ą ł w p o t y c z c e w d n i u 27 w r z e ś n i a 1 9 4 7 r o ­

i n a c z e j . N i e p o z w o l i ł m u n a to „ S a lw a " .
— J ó zek , z a czy n a m y od n o w a , z n ó w je ste śm y w le -
s i e — p o w ie d z ia ł „ S a l w a ” d o M ik i w r e s t a u r a c j i w Ł a ­
p a n o w ie .
— C z y to m a s e n s ? — z a p y t a ł M ik a .
k u w m i e j s c o w o ś c i R u d a K a m e r a ln a .
O d t e j p o r y c z ł o n k o w i e o d d z ia ł u r o z b ili s i ę n a d w ie
g r u p y . D o w ó d c ą je d n e j z o s t a ł E u g e n iu s z G a l a t „ S ę p ” ,
d r u g ie j — J ó z e f M ik a . G r u p ę „ S ę p a ” z l i k w i d o w a ł U r z ą d
B e z p ie c z e ń s tw a z B o c h n i w je s ie n i 1947 r o k u , a g r u p a

— M a s e n s , i t o g łę b o k i ... — o d r z e k ł „ S a lw a ” , a n a ­ J ó z e f a M ik i, k t ó r y t e r a z p r z y j ą ł p s e u d o n i m „L eszek ”,

s t ę p n i e z a c z ą ł w y l i c z a ć n ie k o r z y s t n e z j a w i s k a w s y t u ­ d z i a ł a ł a j e s z c z e p r z e z k ilk a lat.
a c j i w e w n ę t r z n e j k r a j u o r a z s y m p t o m y n a p ię c i a w s y ­ W s k ła d o d d z ia łu „ L eszk a ” w c h o d z ił j e g o k o le g a ,

tu a c j i m ię d z y n a r o d o w e j. E m il P r z e c is z e w s k j „ W y ś c i g ” , F r a n c is z e k M r ó z „ B ó b r ” ,

375
37-1
k tó r y za ra zem p e łn ił fu n k c j ę z a s tę p c y d o w ó d cy , oraz G r u p a „ L e s z k a ” , j a k k o l w i e k n i e w i e l k a li c z e b n ie , b y ­
T a d e u s z L e n a r t „ K a n c ik ” . ł a n i e m n ie j n ie b e z p i e c z n a o d c a łe g o o d d z ia ł u „ S a l w y ”
E m il P r z e c i s z e w s k i , p o c h o d z ą c y z K a w ie c w p o w ie ­ i k o n t y n u o w a ła t ę s a m ą li n i ę d z ia ł a n ia . „ L e s z e k ” , m im o
c i e m y ś le n ic k i m , b y ł a k t y w n y m c z ło n k i e m g r u p y „ S a l­ m ł o d e g o w i e k u , b y ł j u ż d o ś w ia d c z o n y m k o n s p ir a t o r e m ,
w y ” . O d d a w n a p o z o s t a w a ł p o d w p ł y w e m M ik i. Z n a li sp r y tn y m , z a h a r to w a n y m i zdecydow anym n a w sz y st­
s i ę o d m ł o d y c h l a t . M ik ę d a r z y ł b e z g r a n ic z n y m z a u f a ­ k o . G r u p a j e g o b y ł a o p e r a t y w n a , t r u d n a d o z li k w i d o ­
n ie m , c e n ił go n ie ty lk o ja k o dow ódcę, a le przede w a n ia , b a z o w a ła b o w ie m na r o z le g łe j s ie c i m e l in
w s z y s t k i m j a k o s e r d e c z n e g o k o le g ę . i w s p ó łp r a c o w n ik ó w „ S a l w y ” . W t y m c z a s ie „ L e sz e k ”
F r a n c is z e k M r ó z p o c h o d z ił z e S k r z y n k i w p o w ie c ie w y b i ł s i ę n a c z o ło w r o g ie g o p o d z ie m ia w n a s z y m w o j e ­
m y ś le n ic k i m , z z a w o d u b y ł o g r o d n ik ie m . O d 1 9 4 2 r o k u w ó d z tw ie . T e r r o r p o lity c z n y i r a b u n k i n ie u s ta w a ły . „ L e­
d z ia ł a ł w o r g a n iz a c j i A K w p o w i e c i e m y ś l e n i c k i m j a k o szek ” b y ł s z c z e g ó l n ie b e z w z g lę d n y i o k r u tn y . W yrok i
p o d k o m e n d n y J u li a n a O c z k i ..P o d k o w y ” . W A K p o s ł u g i ­ ś m ie r c i w y k o n y w a ł z p r z y j e m n o ś c ią , n ie o m a l z a w s z e
w a ł s i ę p s e u d o n i m e m „ Ż ó łw ” . W c z e r w c u 1 9 4 6 r o k u z o ­ s a m , s t r z e la j ą c d o o f i a r w t y ł g ł o w y . D a w n a s z k o ł a N S Z
s t a ł p r z e z m a j o r a „ P o d k o w ę ” z w e r b o w a n y d o o r g a n i­ o d c i s n ę ł a n a n im s w o j e p ię t n o .
z a c j i W iN . W o r g a n iz a c j i te j p e ł n i ł f u n k c j ę k o m e n d a n ­ G r u p a „ L e s z k a ” d z ia ła ła z p o b u d e k k o n t r r e w o lu c y j ­
ta n a p o w ia t m y ś l e n i c k i . T y m r a z e m w y b r a ł s o b i e p s e u ­ n y c h . J ej p r z y w ó d c a z u p o rem sta r a ł s ię u tr z y m a ć sta rą
d o n im „ B ó b r ” . D z ia ła ln o ś c i sw ej w o r g a n iz a c j i W iN b a z ę s p o łe c z n ą i p o lity c z n ą — są d z ą c n a iw n ie , iż p o ­
w 1 9 4 7 r o k u n i c u j a w n ił . W k o n s p ir a c j i a w a n s o w a ł d o w s tr z y m a r o z w ó j w y p a d k ó w . G ru p a z w o le n n ik ó w p o li­
s t o p n ia c h o r ą ż e g o . W e w r z e ś n iu 1947 r o k u p o p r z e z T a ­ t y c z n y c h p o m im o w s z y s t k o c i ą g l e t o p n ia ła . S w e n a d z ie ­
d e u s z a L e n a r t a s k o n t a k t o w a ł s i ę z „ L e s z k ie m ” i w s z e d ł j e p o k ła d a ł w w y b u c h u n o w e j w o j n y . B y ł y to j e d n a k
w s k ł a d d o w o d z o n e j p r z e z n ie g o g r u p y . F r a n c is z e k M r ó z zbyt o p ty m is t y c z n e m r z o n k i. Ś c ig a n y i p r z e g a n ia n y
u c h o d z ił b a r d z ie j z a p o l i t y k a n iż z a ż o łn ie r z a . P o s ia d a ł z m ie jsc a na m ie jsc e , je s z c z e n ie r a z p o t r a f ił k ą sa ć .
z n a c z n e d o ś w ia d c z e n i e ż y c i o w e , s p o r o r u t y n y w d z ia ­ I z n ó w p o c h y l a ł y s i ę g ł o w y b li s k i c h n a d t r u m n a m i p o ­
ła ln o ś c i k o n s p i r a c y j n e j i z te j r a c ji u w a ż a n y b y ł z a d u ­ m ordow anych p r z e z b a n d ę lu d z i, p ł y n ę ł y łz y z oczu
ch o w e g o p rzy w ó d cę g ru p y „L eszk a ”. n i e p o c i e s z o n y c h ż o n . m a t e k i d z ie c i. W o k r e s i e n i e s p e łn a
N a t o m i a s t T a d e u s z L e n a r t, p o c h o d z ą c y , p o d o b n ie ja k d w u l e t n i e j d z ia ł a ln o ś c i g i* u p y „ L e s z k a ” z g i n ę ł o 11 o s ó b .
„ L eszek ”, z. G r u s z o w a w p o w ie c ie m y ś le n ic k i m , był O d d z ia ł r o z p o c z ą ł s w ą d z ia ła ln o ś ć z r o z m a c h e m . J u ż
c z ł o w i e k i e m w y k s z t a ł c o n y m w p o r ó w n a n iu z p o z o s t a ły ­ 27 w r z e ś n ia 1 9 4 7 r o k u z a m o r d o w a n o c z ło n k a P P R —
m i c z ło n k a m i g r u p y , g d y ż p o s ia d a ł m a t u r ę . P r z e d w s t ą ­ A n d r z e j a K o n ie c z n e g o z P o z n a c h o w ic G ó r n y c h w po­
p i e n i e m d o o d d z ia łu „ L e s z k a ” , w k t ó r y m p ó ź n ie j p o s łu ­ w i e c i e m y ś le n ic k i m . W k r ó t c e p o t e m z r ą k b a n d y z g i­
g i w a ł s i ę p s e u d o n i m e m „ K a n c ik ” , u k r y w a ł s i ę w p o w ie ­ n ę l i : S t a n i s ł a w C h r u ś c ie l z e Z r ę c z y c i B ła ż e j K a m io n k a
c i e m y ś le n ic k i m , g d y ż b y ł p o s z u k i w a n y p r z e z w ła d z e z G r u s z o w a . U s i ł o w a n o r ó w n i e ż p o z b a w ić ż y c ia A n d r z e ­
z a d o k o n a n ie n a p a d ó w r a b u n k o w y c h w K r a k o w ie . „ L e ­ ja Sarę w m ie js c o w o ś c i S łu p ia w p o w ie c ie lim a n o w ­
s z e k z n a ł g o , p o d o b n ie j a k „ W y ś c i g a ” , o d d a w n a . s k im . P o m im o r a n z d o ła ł o n j e d n a k z b ie c .

376 377
 W s t y c z n i u 1 9 4 8 r o k u „ L e s z e k ” i j e g o l u d z i e d o t k l i­
w i e p o b il i i o b r a b o w a li z a m i e s z k a ły c h w M s t o w ie c z ł o n ­
k ó w P P R : M ic h a ł a K a d z ik a , W ł a d y s ł a w a K a r a s ia , J a n a
J a c o sz k a i T a d e u sz a M azu ra. W ty m c z a s ie o b ra b o w a n o
r ó w n i e ż s z e r e g s k l e p ó w s p ó ł d z ie l n i „ S a m o p o m o c C h ło p ­
s k a ” , z a g r ó d c h ło p s k ic h , o s ó b p r y w a t n y c h i i n s t y t u c j i
p a ń stw o w y ch .
K a ż d y akt g w a łtu i p r z e m o c y z e s tr o n y n ie d o b itk ó w
p o d z ie m ia w y w o ł y w a ł n a t y c h m ia s t o w ą k o n t r a k c j e f u n k ­
c j o n a r i u s z y U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a i M O . O d p o w ia d a n o
p o ś c ig a m i — z a z w y c z a j r ó w n o c z e ś n ie w y r u s z a ły g r u p y
o p e r a c y j n e z t r z e c h m i a s t p o w i a t o w y c h : B o c h n i, M y ś l e ­
n i c i L im a n o w e j . T r o p n i e o m a l z a w s z e p r o w a d z ił w t e
s a m e r o z p a d li n y g ó r s k i e , w t e r e n t r u d n o d o s t ę p n y , z a ­
l e s i o n y , m a ło o d w i e d z a n y p r z e z o b c y c h . T a m w ła ś n ie
z n a j d o w a ło s i ę n a j w i ę c e j m e l i n „ L e s z k a " .
W c z a s ie je d n e j z ta k ic h a k c ji w s t y c z n iu 1948 r o k u
g r u p a f u n k c j o n a r iu s z y U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a z M y ś l e ­
n ic p o s t a n o w i ła s k o n t r o lo w a ć r o d z in n y dom M ik i
w G r u s z o w i e . P o d o s ł o n ą n o c y z b li ż o n o s i ę w bezp o­
ś r e d n i e s ą s i e d z t w o z a g r o d y . Z a s z c z e k a ły p s y . U s ły s z a n o
p o d e j r z a n y s z m e r w iz b ie , a z a r a z p o t e m b ły s k a w i c z n i e
o tw o r z y ły s ię d r z w i i „ L eszek " w y s k o c z y ł z d o m u , s t r z e ­
la j ą c .
O s t r z e l iw u j ą c s i ę , d o b ie g ł d o z a r o ś li i z n ik n ą ł. P o ś c ig
o k azał s ię b ezsk u teczn y . P od dom em p o zo sta ł ra n n y
w r ę k ę s z e f P U B P z M y ś l e n ic — p o r u c z n ik .ló z.ef C h lo -
p ic k i.
N ie b a w e m „ L e s z e k ” z n ó w d a l z n a ć o s o b ie . 4 l u t e g o
1 9 4 8 r o k u w ie c z o r e m w p a d ł z e s w y m i l u d ź m i d o d o m u
se k reta rza P P R w g m i n i e J o d ło w n ik , F r a n c is z k a W ie ­
w ió r k i. z a m i e s z k a łe g o w W il k o w i s k u w p o w ie c ie lim a ­
n o w s k im .
— R ę c e d o g ó r y ! — w r za sn ą ł ju ż p r z y w e jśc iu „ L e ­
s z e k ” tr z y m a ją c p a le c n a s p u ś c i e p is t o le t u m aszyn o­
w e g o . W y s t r a s z o n a ż o n a s e k r e t a r z a u n io s ła r ę c e . K i lk u ­
n a s t o l e t n i s y n o c i ą g a ł s ię .
— S łu c h a j , c o m ó w ię ! — h e r s z t w y r ż n ą ł g o k o lb ą
w p ie r ś , a ż p r z e r a ż o n y c h ł o p i e c u p a d ł n a p o d ło g ę .
— P a n o w i e , l i t o ś c i ... — z a w o ła ła k o b ie t a .
— Z a m k n ij s i ę ! G d z i e m ą ż ? — z a p y t a ł „ L e s z e k ” ,
— G d z i e ś w y s z e d ł , n a j a k i e ś z e b r a n ie ... — o d r z e k ła
żona.
I s to tn ie se k r e ta r z w ty m c z a s ie p r z e b y w a ł n a ze b r a ­
n i u O R M O w J o d ło w n ik u , w k t ó r y m b r a li t a k i e u d z ia ł
s e k r e ta r z K P P P R i k o m e n d a n t p o w ia to w y M O .
— D o b r z e , ż e g o n i e m a w d o m u —- p o m y ś la ła ż o ­
n a . — M o ż e s ię u r a tu je .
N a p a s t n i c y s p e n e t r o w a l i m ie s z k a n ie .
— Z a s ło n i ć o k n a ! — p o le c i ł p r z y w ó d c a .
K i e d y k o b ie t a z a w i e s i ł a p ła c h t y w o k n a c h , p r z y s t ą ­
p il i d o s z c z e g ó ł o w e j r e w i z j i . J e d e n z n i c h p o z o s t a ł n a
c z a t a c h w s i e n i . Z n a le ź l i k a r a b in , d o k u m e n t y p a r t y j n e ,
n i e k t ó r e w a r t o ś c i o w e p r z e d m i o t y . S p a k o w a li to w s z y s t ­
k o d o p o s z w y , w ią ż ą c s p o r y tłu m o c z e k .
— C z e m u n i e w y c h o d z ą ? — s n u ł a d o m y s ły ż o n a s e ­
k r e ta r z a .
B e z c e r e m o n i a ln ie z a c h o w u ją c y c h s i ę g o ś c i ś l e d z ił y
n i e u f n e s p o j r z e n ia c h ło p c a .
— Ty p a r s z y w e s z c z e n ię ! — s y k n ą ł w a ta ż k a , u d e­
r z a j ą c g o p o n o w n i e . N ie s p o d o b a ła m u s i ę w r o g o ś ć , z j a ­
k ą c h ło p i e c ic h o b s e r w o w a ł . M a tk a p r ó b o w a ła s y n a o s ł o ­
n i ć w ł a s n ą o so b ą .
— O d e j d ź ! — b a n d y t a o d e p c h n ą ł j ą z c a łe j s iły .
— P a n o w i e , o c o c h o d z i? P r z e c ie ż n i e j e s t e ś m y w n i ­
c z y m w in n i ... — z a n io s ła s i ę p ła c z e m .
— W n i c z y m w in n i? — s z y d e r c z o o d e z w a ł s i ę „ L c -
37!>
s z e k " . — A c z e r w i e n i ą to k t o n a s i ą k n ą ł? W y b ij e m y w a m p a r t ii a n i O R M O , a l e M ik a w i e r z y ł s w o i m in f o r m a t o ­
z g ł o w y m r z o n k i o k o m u n iz m ie . r o m , lu d z io m p e łn y m z łe j w o l i , p o d s t ę p n y m i m ś c iw y m .
W d r z w ia c h u k a z a ł s i ę „ W y ś c ig " i s k i n ą ł r ę k ą . W y ­ P o o d c z y t a n i u w y r o k u k a z a n o m u s i ę o d w r ó c ić i o d p ią ć
s k o c z y l i p r z e d d o m i z a c z a ili s i ę . K t o ś s z e d ł w s t r o n ę d o ­ p a s e k o d s p o d n i. „ K a n c ik " m i a ł m u n im z w i ą z a ć z t y ł u
m u . K i e d y p r z y b y s z z b l i ż y ł s i ę n a o d l e g ł o ś ć k ilk u k r o ­ r ę c e . W m o m e n c ie g d y L e ś n ia k p o z o r o w a ł, ż c p o d a je
k ó w , o b j ą ł g o s n o p ś w i a t ł a z la t a r k i „ W y ś c ig a ” . P r a w i e r ę c e , u d e r z y ł z c a łe j s i ł y M ik ę , k t ó r e m u w y p a d ł z r ę ­
r ó w n o c z e ś n ie z a terk o ta ł p is to le t m aszyn ow y w ręku k i a u t o m a t . Z a n im „ L e s z k o w i" u d a ło s i ę g o p o d n ie ś ć ,
„ L e s z k a " . H e r s z t o d d a ł c a łą s e r i ę w stro n ę p rzyb ysza. m ł o d y L e ś n ia k w y r w a ł a u t o m a t z r ą k d r u g ie g o n a p a s t ­
T e n o d w r ó c ił s ię , p r z e b ie g ł k ilk a k r o k ó w i p a d ł, w y r z u ­ n i k a i r u n ą ł n a „ L e s z k a " . T e n le ż ą c n a p o d ło d z e k r z y k ­
c a j ą c w g ó r ę r ę c e . F r a n c is z e k W ie w ió r k a z o s t a ł ś m ie r ­ n ą ł d o „ K a n c ik a " , ż e b y s t r z e l a ł z p i s t o l e t u . „ K a n c ik "
te ln ie ugodzony. N a p a s tn ic y b ł y s k a w i c z n i e d o s k o c z y li s t r z e l i ł i z r a n ił L e ś n ia k a w r a m ię , a l e r a n n y z d o ła ł s k o ­
d o k o n a j ą c e g o , w y c i ą g n ę l i m u p i s i o l e t i p o r t f e l, p o c z y m c z y ć d o d r z w i i u c ie c . M ik a z „ K a n c ik ie m " w y b i e g l i n a
s p i e s z n i e o d d a li li s ię . d w ó r , s t r z e la l i z a n im , l e c z b e z s k u t e c z n ie . W r ó c ili d o
N a o d g ło s s t r z a łó w p r z y b ie g ł s y n F r a n c is z k a W ie ­ d o m u , a l e w m i e s z k a n iu n i e b y ł o j u ż n ik o g o , b o c a la r o ­
w ió r k i — J ó z e f , p e łn i ą c y s ł u ż b ę j a k o o r m o w ie c w m ie j ­ d z i n a u k r y ła s i ę w p o lu . P o c i e s z y l i s i ę r a b u n k ie m g a r ­
scow ym p o steru n k u M O . N a ty c h m ia s t z o r g a n iz o w a n o deroby.
p o ś c ig , n a ś l a d b a n d y j e d n a k n i e n a t r a f io n o . I t y m r a ­ N a k il k a t y g o d n i z a s z y l i s i ę t e r a z w b e z p ie c z n y c h
z e m u d a ło i m s i ę z b ie c . m e l in a c h , a b y p r z e c z e k a ć k o n ie c z im y i w i o s e n n e r o z ­
F r a n c is z e k W ie w ió r k a j u ż w o k r e s i e P o ls k i s a n a c y j ­ t o p y . W y l e g i w a l i s i ę w c ie p ł y c h k r y j ó w k a c h , p o p ij a ją c
nej b y ł ś c i g a n y p r z e z p o lic j ę z a l e w i c o w ą d z ia ła ln o ś ć w ódkę. U a k ty w n ili s ię d o p ie r o w m a ju , d o k o n u ją c
p o li t y c z n ą n a t e r e n i e G ó r n e g o Ś lą s k a , g d z i e p r a c o w a ł w n i e d ł u g i c h o d s t ę p a c h c z a s u k il k u n a p a d ó w r a b u n k o ­
j a k o g ó r n ik . P o w y z w o l e n i u o d p ie r w s z y c h d n i w ł ą c z y ł w y c h n a s k l e p y „ S a m o p o m o c y C h ło p s k ie j " w p o w ie c ie
s ię a k ty w n ie w n u r t p r a c y n a d k s z ta łto w a n ie m n o w e j b o c h e ń s k i m i lim a n o w s k im .
r z e c z y w is t o ś c i, o k t ó r e j k ie d y ś m a r z y ł . T e r a z k u l e „ L e s z ­ W ie c z o r e m 2 0 m a j a 1 9 4 8 r o k u „ L e s z e k " i „ K a n c ik "
ka" p r z e r w a ły j e g o o f i a r n e ż y c ie . p r z y b y l i p o d d o m s e k r e t a r z a k o ła P P R w S k r z y n c e —
K o le jn y napad b y ł d la n i c h p e c h o w y . G k w ie t n i a A n d r z e ja O pacha.
o k o ło g o d z in y 22 „L eszek " i „ K a n c ik " p r z y b y li do W d z ie r ż a w i o n e j i z b i e n i e z a s t a li s e k r e t a r z a . K o lo
m i e s z k a n ia A n t o n ie g o L e ś n ia k a w K o b y lc u . G o s p o d a r z k u c h n i k r z ą t a ła s i ę j e g o ż o n a .
b y ł w d o m u , a l e M ic e n ie o n i e g o c h o d z iło . C z e k a ł n a — A p a n o w ie sk ą d ? — z a p y t a ł a , p r z y g lą d a j ą c s i ę
s y n a , m ło d e g o K a z im ie r z a L e ś n ia k a . p o d e jr z liw ie p r z y b y sz o m .
P o g o d z in n y m , p e łn y m n a p ię c i a o c z e k iw a n iu K a z i­ — M y z p o w ia t u , z p a r t ii — szy b k o o d r z e k ł „L e­
m i e r z w r ó c ił. P o s t a w i o n y p o d ś c i a n ą z r ę k a m i n a d g ł o ­ szek " . — C zy z a s ta liś m y m ęża ?
w ą , w y s ł u c h a ł w y r o k u ś m ie r c i z a t o , ż c n a le ż a ł d o P P R — J est w p o lu , n i e d a l e k o s t ą d . W io s n a , t y l e te r a z
W r z e c z y w i s t o ś c i m ł o d y L e ś n ia k n i e b y ł a n i c z ło n k ie m r o b o t y ... — r o z ło ż y ła r ę c e .

381
380
 — P r o s z ę g o z a w o ła ć , m a m y c o ś d o o m ó w ie n i a .
K o b i e t a p r z y j r z a ł a s i ę „ L e s z k o w i” u w a ż n ie i b e z s ł o ­
w a w y s z ła . S ł y s z e l i , j a k w o ła ła p o p r z e z o p ło t k i n a m ę ­
ża.
— J u ż i d z i e — r z e k ła w r a c a j ą c .
P rzy b y sze w y m ie n ili p o r o z u m ie w a w c z e s p o j r z e n ia
i w y s k o c z y li p rzed d o m . Z a p a d a ł zm ro k . W str o n ę c h a ­
t y o c i ę ż a ł y m k r o k ie m z b li ż a ła s i ę p o s t a ć n ie m ło d e g o ju ż
m ę ż c z y z n y . O p a c h , n ie p r z e c z u w a ją c n ie b e z p ie c z e ń s tw a ,
p o d s z e d ł d o p r z y b y ł y c h n a o d le g ł o ś ć k il k u k r o k ó w .
— S t ó j ! — u s ły s z a ł.
„ K a n c i k ” p o d s z e d ł i z w ią z a ł s e k r e t a r z o w i p a s k ie m
z ty łu ręce.
— P r o w a d ź d o K a z im ie r z a D u d z ik a ! — r o z k a z a ł „ L e ­
s z e k ”, z w r a c a ją c s ię d o O pacha.
P o k ilk u n a s tu m in u ta c h w e s z l i d o d o m u D u d z ik a .
I t u z a s t a li t y lk o je g o ż o n ę , J ó z e fę .
— G d z ie m ą ż ? — o s t r o z a p y l a ł „ L e s z e k ” .
— W y s z e d ł n a d r z e k ę , ła p ie ż w ir n a p u sta k i — o d ­
p o w ie d z ia ł a p r z e r a ż o n a k o b ie t a , w i d z ą c b r o ń w r ę k a c h
dw óch n ie z n a j o m y c h . T y m c z a s e m „ K a n c ik ” s p e n e t r o ­
w a ł dom .
— I s t o t n i e , n i e m a g o — r z e k ł w r ó c iw s z y .
— P o czek a m y ! — zd ecy d o w a ł „ L eszek ”.
— P a n o w i e , c o s i ę s t a ło ? — z a p y t a ł a p r z e s t r a s z o n a
k o b ie t a . S t a r a ł a s i ę u c is z y ć p ł a c z p ó łt o r a r o c z n e j c ó r k i.
W z i ę ł a d z ie c k o n a r ę c e .
— O k a ż e się , ja k w r ó c i m ąż.
P o p e w n y m c z a s ie n a d sz e d ł D u d z ik . N a p a s tn ic y
z m i e j s c a s t e r r o r y z o w a l i g o b r o n ią i p o d o b n ie j a k O p a -
c h o w i z w ią z a li m u p a s k i e m r ę c e .
— J e s t e ś c ie o b a j a r e s z to w a n i! U d a m y s ię p o w y j a ­
ś n i e n i e s p r a w y n a p o s t e r u n e k M O w G d o w ie — p o w i e ­
d z ia ł „ L e s z e k ” .
382
W y s z l i. I c h d r o g a n i e b y ł a d łu g a . U s z li z a l e d w i e o k o ­
ł o d w u s t u m e t r ó w i z a t r z y m a li s i ę w k r z a k a c h p o d m ł y ­
n e m Ł a z ę c k ie g o . T a m „ L e s z e k ” r o z p o c z ą ł „ p r z e s łu c h a ­
n i e ” . O b a j 7. „ K a n c i k ie m ” b il i i k o p a li l e ż ą c e n a z ie m i
o fia r y . E fe k te m „ ś le d z tw a ” b y ło z ło ż e n ie z e z n a ń p rzez
O p a c h a i D u d z ik a , k t ó r e p o t w i e r d z a ł y i c h p r z y n a le ż n o ś ć
d o P P H i d z ia ła ln o ś ć w O R M O .
T y m c z a s e m p r z y b y l i „ B ó b r ” i „ W y ś c i g ” . T e n p ie r w ­
s z y p o c h o d z i! w ł a ś n i e z e S k r z y n k i, z a t r z y m a ł s i ę w i ę c
w o d d a li. B y ł i n i c j a t o r e m c a łe j a k c j i, n i e c h c i a ł w ię c ,
a b y p o g n a li g o m i e j s c o w i — O p a c h i D u d z ik .
— U w a ż a m ż e w ię c e j w in ie n j e s t O p a ch i je g o tr z e ­
b a b ę d z ie p o ło ż y ć p o d t r a w n i k — w y r a z i ł s w e z d a n ie
„ L e s z e k ” z b liż a j ą c s i ę d o „ B o b r a ” .
— W ż a d n y m w y p a d k u , b a r d z ie j n ie b e z p i e c z n y j e s t
D u d z ik — s p r z e c i w i a ł s i ę „ B ó b r ” .
— O p ie r a m s i ę n a ic h z e z n a n ia c h , a o n e w s k a z u j ą n a
w ię k s z ą w in ę O p a c h a . T o z a t w a r d z ia ły k o m u n is t a
u p ie r a ! s i ę „ L e s z e k ” .
— J e s t e m in n e g o z d a n ia — n i e u s t ę p o w a ł „ B ó b r ” .
— K to tu j e s t d o w ó d c ą ? ! — w r z a s n ą ł z ir y t o w a n y
„ L eszek ”.
— R ó b , j a k c h c e s z ! — o d e z w a ł s i ę „ B ó b r ” i o d s z e d ł.
W k r ó tc e p o t e m p a d ły s t r z a ły . „ L e s z e k ” z n a la z ł S a l o ­
m o n o w e r o z w ią z a n ie — z a s t r z e li ł i O p a c h a , i D u d z ik a .
I c h z w ł o k i p o z o s t a ły n a m i e j s c u . D o p ie r o n a z a j u t r z r a ­
n o u j r z a ł y j e z r o z p a c z o n e ż o n y i d z ie c i p o m o r d o w a n y c h .
W ia d o m o ś ć o t y m m o r d e r s t w i e d o t a r ła w p r a w d z i e
z b y t p ó ź n o d o U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a , a b y m o ż n a b y ł o
p r z e d s ię w z ią ć a k c ję b e z p o ś r e d n i e g o p o ś c i g u , n ie m n ie j
o d p o w ie d n io w y c z u l o n o g r u p y w t e r e n i e . W z m o ż o n o p e ­
n e t r a c j ę t e g o r e j o n u . K i e d y k il k a d n i p o t e m w n o c y o b ­
r a b o w a li s k l e p w S z c z y r z y c u w p o w i e c i e li m a n o w s k im ,
w d r o d z e n a m e l in ę , w m i e j s c o w o ś c i Ż e r o s t a w ic e , n a -
383
t k n ę l i s i ę n a p a t r o l w o j s k o w y . W y w ią z a ł a s i ę o b u s t r o n ­ H e n ry k A-
n a s t r z e la n in a , w w y n i k u k t ó r e j p o r z u c il i łu p . A le i t y m d a m u s i S ta ­
n is ła w G a­
r a z e m i m s a m y m u d a ło s i ę z b ie c .
jo s, p rz y ­
M im o iż s w o b o d a r u c h ó w o d d z ia ł u b y ła p o w a ż n ie w ódcy „ A r­
p a r a liż o w a n a p r z e z o r g a n y b e z p ie c z e ń s t w a i p o r z ą d k u m ii Pod­
p u b li c z n e g o , to j e d n a k g r u p a „ L e s z k a ” b y ł a w c i ą ż g r o ź ­ z ie m n e j”
n a . O to 8 s i e r p n ia 1 9 4 8 r o k u z o s t a ł z n ó w u p r o w a d z o n y
f u n k c j o n a r iu s z z p o s t e r u n k u M O w S k r z y d ln e j w po­
w i e c i e li m a n o w s k im , M ie c z y s ła w M a lin o w s k i, a n a s t ę p ­
n ie b e s t ia ls k o zam ordow any. „ L eszk o w cy ” u ję li go
w c z a s i e n i e d z i e l n e g o s p a c e r u z d z ie w c z y n ą .
W k r ó tc e p o t e m d o k o n a li k o l e j n e g o m o r d u , t y m ra­
z e m n a d z ia ł a c z u l u d o w y m . M ik a n a g l e p r z y p o m n i a ł s o ­
b ie , i ż c ią ż y n a n im p e w n a z a le g ł o ś ć — n i e w y k o n a n y
w y r o k ś m ie r c i n a J ó z e f i e R o jk u , w y d a n y j e s z c z e p r z e z
„ S a lw ę ”.
Józef R o je k , d z ia ł a c z SL w B o c h n i, z a m i e s z k a ły
w W o li N ie s z k o w s k i c j . w d n i u 21 p a ź d z ie r n ik a 1 9 4 8 r o ­
ku p o w r ó c ił z p r a c y o k o ło g o d z i n y 19, z j a d ł k o la c j ę ,
p o ł o ż y ł s i ę n a łó ż k u w k u c h n i i p r z e g lą d a ł g a z e t ę . P o
p e w n y m c z a s i e w s t ą p i ł d o n i e g o s ą s ia d , M ic h a ł K a p c ia .
P o r o z m a w ia l i k r ó tk o , s ą s ia d w y s z e d ł . Z a k il k a n a ś c i e m i­
n u t z n ó w k t o ś z a p u k a ł d o d r z w i.
— K o g o ta m d ia b l i n io s ą ? — m r u k n ą ł n i e z a d o w o lo ­
n y R o je k . Z b liż y ł s ię d o d r z w i i o tw o r z y ł j e , s p o d z ie w a ­
j ą c s i ę u j r z e ć k o g o ś z n a jo m e g o .
— R ęce d o góry! — u sły s z a ł g lo s je d n e g o z d w u
m ł o d y c h u z b r o j o n y c h lu d z i.
— P a n o w i e , to j a k a ś p o m y ł k a — z a w o ła ł z d z iw io n y
g o sp o d a r z , m a c h in a ln ie p o d n o sz ą c r ę c e .
— Ja ci dam p o m y łk ę , t y k o m u n is to ! — w arknął
„ L e s z e k ” , w p y c h a j ą c R o jk a l u f ą a u t o m a t u d o p o k o j u . —
D o p a r t ii n a le ż y s z ! K o ł c h o z y c h c e s z b u d o w a ć !
W t y m c z a s ie „ W y śc ig ” p e n e tr o w a ł d o m .

384 M o r d e r c y W a ld k a n a d e k s h u m o w a n y m i z w ł o k a m i s w e j o f ia r y

S ie r ż . K a z i m i e r z H e l b in , u c z e ­
s tn ik w a lk z re a k c y jn y m
p o d z ie m ie m , o b e c n ie p p ł k w
S ł u ż b ie B e z p ie c z e ń s tw a M O
P ł k F r a n c is z e k D w o r a k o w s k i,
d o w ó d c a o d d z ia łu K B W w N o ­
w y m T a r g u w l a t a c h 1945—
1947
N a d ie ż d a S a m o lu k - J a n a s o w a ,
s a n ita r iu s z k a V P u łk u K B W w
K r a k o w i e , ż o łn ie r z I A r m ii
W P , u c z e s t n ic z k a w a l k z r e a k ­
c y jn y m p o d z ie m ie m
K p r . M a r i a n O le s ia k , u c z e s t n ik
w a lk z re a k c y jn y m p o d z ie ­
m ie m , o b e c n ie p p ł k w o js k w e ­
w n ę trz n y c h
— N a l e ż ę d o S t r o n n i c t w a L u d o w e g o .,.
— W y s t a r c z y ! S ia d a j !
„ W y śc ig ” p r z y w ią z a ł R o jk a do k r z e s ła , a ..L o ­
szek " p r z y s t ą p ił cio „ p r z e s łu c h a n ia “ i o g ło s z e n ia w y­
roku.
P r z e r a ż o n a R o j k o w a w p a d ła d o p o k o j u , b ła g a j ą c ze
łz a m i w o c z a c h o li t o ś ć . „ L e s z e k ” u d e r z y ł j ą k il k a r a z y
w g ł o w ę i z a la n a k r w ią k o b ie t a u p a d la n a p o d ło g ę .
K i e d y o p r z y t o m n ia ła , w m i e s z k a n iu b y ł o c ie m n o i c i ­
c h o . Z a p a liła z a p a łk ę . N a k r z e ś l e s p o c z y w a ł o b e z w ła d ­
n i e c ia ł o j e j m ę ż a Z r o z p a c z o n a u d a ła s i ę d o s ą s ia d a , K o ­
z a k a , a l e l e n b a ł s i ę p r z y j ś ć . I n n i t e ż o d m ó w il i. P r z y ­
b y ł d o p ie r o F r a n c is z e k D r o ż d ż . K t o ś z a w ia d o m i ł m i l i ­
c j ę . W s z c z ę ł o z m i e j s c a p o ś c ig , le c z „ L e s z e k ” , „ W y ś c ig ”
i „ K a n c i k ” , k t ó r y u b e z p ie c z a ł k o m p a n ó w n a z e w n ą t r z ,
u lo t n ili s ię ja k k a m fo ra .
Z a tr u m n ą , o p r ó c z z r o z p a c z o n e j ż o n y , p o s t ę p o w a ło
c z w o r o o s ie r o c o n y c h d z ie c i.
Już n ie w y m o g i słu ż b o w e , a le z w y k ły w z g lą d na
lu d z k ą t r a g e d ię m o b i li z o w a ł i u w i e lo k r o t n ia ł w y s i ł k i
f u n k c j o n a r iu s z y a p a r a t u b e z p ie c z e ń s t w a i m i li c j i w k ie ­
r u n k u u j ę c i a „ L e s z k a ” i p o ło ż e n i a k r e s u d a ls z y m tr a ­
g e d io m . O c z y w is t e b y ł o . ż e d o p ó k i ..L e s z e k " i j e g o l u ­
d z i e b ę d ą n a w o ln o ś c i , d o p ó t y o h y d n e m o r d y n i e u s t a n ą .
N i e m n ie j d o t k l i w e b y ł y r a b u n k i. B a n d a r z e z im ie s z ­
k ó w n i e p r z e b ie r a ła , z a g a r n ia ł a w s z y s t k o , p o c z y n a j ą c o d
p i e n i ę d z y , a k o ń c z ą c n a w ó d c e , d r o b iu i z w i e r z ę t a c h d o ­
m o w y c h . W p r z e s z ło 5 0 n a p a d a c h t e r r o r y s t y c z n y c h i r a ­
b u n k o w y c h g r u p a „ L e s z k a ” z r a b o w a ła m i e n i e — s t a n o ­
w i ą c e b ą d ź t o w ł a s n o ś ć s p o łe c z n ą , b ą d ź p r y w a t n ą — n a
o g ó ln ą s u m ę p o n a d c z t e r e c h m i li o n ó w z ło t y c h .
U j ę c i e ic h n i e b y ł o z a d a n ie m ł a t w y m . D o b r z e z n a li
l e ś n e o s t ę p y , a n ie j e d n o k r o t n ie w s y t u a c j a c h w p r o s t b e z ­
n a d z i e j n y c h p r z y c h o d z iło i m w s u k u r s z w y k ł e s z c z ę ś c ie .
2 3 B y ł w P o l i c e c z a s .., 383
C u d e m , w y d a w a ć b y s i ę m o g ło , w y d o s t a l i s i ę „ L e sz e k * ' w p o w i e c i e m y ś le n ic k i m . S t o c z o n o d r a m a t y c z n ą w a lk ę ,
i „ B ó b r ” z o k r ą ż e n ia w d n i u 19 m a r c a 1 9 4 9 r o k u w r e ­ w k t ó r e j z g i n ą ł ż o łn i e r z K B W — W a c ła w K r a j e w s k i.
j o n i e Ł a p a n o w a . W d n i u t y m g r u p a f u n k c j o n a r iu s z y U B M ik a i j e g o k o m p a n i b y l i c ią g l e w r u c h u i c z ę s t o
i M O z B o c h n i, p a t r o l u j ą c o k o l i c ę w g r o m a d z i e G r a b ie z m i e n i a l i m e l i n y . P o d o s ł o n ą c i e m n o ś c i p o ln y m i ś c i e ż ­
z o s t a ł a o s t r z e la n a z b r o n i a u t o m a t y c z n e j p r z e z d w ó c h k a m i p r z e m ie r z a li d z ie s ią t k i k il o m e t r ó w . P o j a w i a l i s ię .
m ę ż c z y z n , k tó r z y w y s k o c z y li p r z e z o k n o je d n e g o z d o ­ g r a b il i l u b z a b ij a li i n a t y c h m i a s t u c h o d z il i. W o b a w ie
m ó w . U c ie k a j ą c y m i b y l i J ó z e f M ik a i E m il P r z e c i s z e w - p r z e d z e t k n i ę c ie m s i ę z n a s z y m i g r u p a m i z a n ie c h a l i n a ­
s k i. N a s t ą p i ł a g w a ł t o w n a w y m ia n a s tr z a łó w . „ L e s z e k ” p a d ó w n a s k le p y s p ó łd z ie lc z e i k a s y p a ń s tw o w e . Z ad o­
z „ B o b r e m ” b y li w o d le g ł o ś c i o k o ło 4 0 0 m e t r ó w i u c ie ­ w a l a l i s i ę r a b o w a n ie m m i e n ia w zagrodach — b y ł o to
k a li ś r o d k i e m w s i , m i ę d z y o p ło t k a m i. W b ie g li n a p o ­ m n i e j n ie b e z p i e c z n e .
d w ó r z e g o s p o d a r z a W ła d y s ła w a J a w i e n i a w m o m e n c ie , W c z a s i e t a k i e g o n a p a d u n a d o m A n d r z e j a B ie r n a t a
g d y j e g o s y n w y p r o w a d z a ł k o n ie z e s t a j n i. B a n d y c i d o ­ w D obrej na sk u tek odw ażnej p o sta w y w ła ś c i c ie l a
p a d li k o n i, w s k o c z y l i n a n i e i n a o k le p p o g n a li w p o la . i w s z c z ę t e g o p r z e z n i e g o a la r m u z b ie g l i w p a n ic e . P o
P ędzącym z a n i m i f u k c j o n a r iu s z o m u d a ło s i ę r ó w n i e ż d r o d z e o s t r z e la l i j a d ą c e g o n a k o n iu s i e d e m n a s t o le t n i e g o
w k r ó t c e z d o b y ć k o n ie i p o ś c ig o d b y w a ł s i ę te r a z w n ie ­ c h ło p c a , W ła d y s ła w a C h a lc e r z a , k t ó r y z m a r ł o d o d n ie ­
c o d z ie n n y c h , „ w e s t e r n o w y c h ” w a r u n k a c h . s i o n y c h r a n . P r a w d o p o d o b n i e w z i ę l i g o z a ś c ig a j ą c e g o
S ia d y k o p y t b y ł y w y r a ź n e i p r o w a d z i ł y w s t r o n ę w s i i c h f u n k c j o n a r iu s z a m ilic j i.
K aw ce. B a n d y c i w c ią ż s i ę n a m w y m y k a li. N a w e t z a s to s o ­
W m ię d z y c z a s ie z a a la r m o w a n e z o s ta ły p o steru n k i w a n i e n o w e g o w a r ia n t u o f e n s y w y , r o z r z u c e n i e p o t e r e ­
M O w R a c ie c h o w ic a c h , D o b c z y c a c h , G d o w ie i W iś n io ­ n i e i c h d z ia ła n ia s p e c j a l n y c h g r u p n a s z y c h f u n k c j o n a ­
w e j , g r u p y K B W o r a z P U B P w M y ś l e n ic a c h i B o c h n i. r i u s z y z a k a m u f lo w a n y c h j a k o e k i p y d o k o n u j ą c e p o m i a ­
F u n k c j o n a r iu s z e t y c h j e d n o s t e k p r z y g o t o w y w a l i z a s a d z ­ r ó w i b a d a ń g e o lo g ic z n y c h — t e ż n ie d a ło p o ż ą d a n e g o
k i n a s w o im te r e n ie . w y n ik u . „ L e s z e k “’ i je g o lu d z i e n ie u f n ie tr a k to w a li
O g o d z in i e 1 6 u c ie k a j ą c y d o j e c h a l i d o w s i P o z n a c h o - w s z y s t k i c h o b c y c h i u n ik a l i z n i m i z e t k n i ę c ia . W s z ę d z ie
w ic e , a le ta m c z u w a ła ju ż g r u p a m ie js c o w y c h o r m o w - w ie t r z y li p o d stę p .
c ó w , k t ó r z y m o m e n t a l n i e i c h z a a t a k o w a li. P o d P r z e c i- Ś w ia d o m o ś ć , że sp o łe c z e ń s tw o p o w ia tó w zagrożo­
s z e w s k i m i p o d M ik ą p a d ły k o n ie . O n i z a ś , o b r z u c iw s z y n y c h r e a k c y jn y m te rro rem o c z e k u j e o d n a s p o ło ż e n ia
orm ow ców g r a n a ta m i s k r y li s ię w p o b lis k im p a r o w ie k r e s u s a m o w o l i i b e z p r a w iu , z w i e l o k r o t n i a ł a n a s z w y ­
i u s z l i w k ie r u n k u m a j ą t k u W o lic a . T a m p o n o w n i e s k r a ­ s i łe k . O s ią g n i ę c ia b y ł y j e d n a k n i e w i e l k i e . „ L e s z e k ” w y ­
d l i d r u g ą p a r ę k o n i i o g o d z in i e 18 p r z e c w a lo w a li p r z e z k a z y w a ł p r z e b ie g ło ś ć , s p r y t i z n a ł m e t o d y n a s z e j p r a c y .
w i e ś P o r ę b ę w k ie r u n k u T r z e m c ś n i , g d z i e ś l a d p o n ic h O d d łu ż s z e g o c z a s u u k r y w a li s i ę n a w e t i n d y w i d u a l n i e ,
z a g in ą ł. u t r z y m u j ą c z e s o b ą t y l k o p o ś r e d n i k o n t a k t . S t ą d u z.y -
N ie b a w e m , 17 k w i e t n i a 1 9 4 9 r o k u , „ L e s z k a ” i „ W y ­ s k i w a n e p r z e z n a s in f o r m a c j e b y ł y n ie p e ł n e i z w a ż y w ­
śc ig u ” o sa c z y ła g r u p a KBW w m i e j s c o w o ś c i H u c is k o s z y n a t o , iż „ L e s z e k ” d y s p o n o w a ł s z e r o k ą s i e c i ą i n f o r ­

386 387
 o s ó b z w ią z a n y c h w p r z e s z ł o ś c i z ..S a lw ą " . Z a k ła d a n o b o ­
m a c y j n ą — z a z w y c z a j s p ó ź n i o n e . W p r a w d z ie n a s z e o p e ­
w ie m , ż e w i e l e z t y c h o s ó b n a d a l w s p ó łd z i a ła z „ L e s z ­
r a c je p o w a ż n ie o g r a n ic z a ł y sw ob od ę ruchów grupy
k ie m ” .
„ L eszk a " , n ie g w a r a n to w a ły je d n a k s z y b k ie g o o s ią g n ię ­
U p ły n ę ło k ilk a t y g o d n i i m i m o u s i l n y c h w y s ił k ó w
c ia p o ż ą d a n e g o c e lu . T y m c z a s e m r o z s z y f r o w a liś m y j e ­
„ K a r o la ” tr u d n o b y ło p o w ie d z ie ć , czy k tó r a k o lw ie k
d y n i e s z e r e g m e l in i w s p ó łp r a c o w n ik ó w .
z u c h w y c o n y c h n ic i j e s t w ła ś c iw a . N ie k tó r e ś c ie ż k i d o ­
T r z e b a b y ł o s t a n o w c z o z m i e n ić r a d y k a ln i e n a s z ą ta k ­
p i e r o p o d łu ż s z y m c z a s i e o k a z a ły s i ę ś l e p y m i z a u łk a m i.
t y k ę d z ia ła n ia . S ię g n ą ł e m w i ę c d o w y p r ó b o w a n y c h j u ż
R ó w n o c z e ś n ie n a sz p la n m i n im u m , z a k ła d a j ą c y s t w o ­
s p o s o b ó w , j a k i e z p o w o d z e n ie m z a s t o s o w a l iś m y w c z e ś ­
r z e n ie p o z o r ó w , ja k o b y o b o k g r u p y „ L e sz k a ” n a t y m sa ­
n ie j w l i k w i d a c j i „ W ia r u s ó w " i „ Ż a n d a r m e r ii” . S y t u ­
m y m t e r e n i e i s t n i a ł a in n a g r u p a p o d z ie m n a , z o s t a ł z r e ­
a c j a j u ż n a t y l e b y ł a p o m y ś ln a , ż c z a ło ż e n i a t a k i e m o ż ­
a li z o w a n y . N ie u l e g a ł o w ą t p li w o ś c i, ż e w ia d o m o ś ć o t y m
n a b y ło o p r z e ć o r e a ln e p r z e s ła n k i. P r z e d s i ę w z i ę c i e b y ło
d o t a r ła i d o „ L e s z k a ” . T e n j e d n a k b y ł o s t r o ż n y i p o ­
p r o ste , w y p r ó b o w a n e , c h o ć o g r o m n ie r y z y k o w n e i n ie ­
d e j r z l iw y , a l e t e ż i s k r u p u l a t n ie ś l e d z i ł r o z w ó j w y d a ­
b e z p ie c z n e — p o le g a ło n a w p r o w a d z e n i u d o o d d z ia ł u
r z e ń . Z r e z e r w ą o c e n ia ł w i e ś c i o p o j a w ie n i u s i ę in t r u z a .
„ L eszk a " c z ło w ie k a r e p r e z e n tu ją c e g o f ik c y j n y „ o śro d ek
S p o ś r ó d o s ó b , z k t ó r y m i „ K a r o l" w s z e d ł w k o n ta k t ,
d y sp o zy cy jn y n ie le g a ln y c h o r g a n iz a c j i" , p o d p o r z ą d k o ­
in t e r e s u j ą c y m i w y d a w a li s ię c z ło n k o w ie b y łe g o od­
w a n y r z ą d o w i lo n d y ń s k ie m u .
d z ia ł u „ S a lw y " : F r y d e r y k S a t o ł a „ J a s z c z y k ” , u k r y w a ­
R o lę t ą p o s t a n o w i ł e m p o w ie r z y ć „ H e n r y k o w i" , k t ó r y
ją c y s ię w ó w c z a s J a n U je jsk i „ D ą b ek " o r a z Z y g m u n t
p o d o b n ą m i s j ę w y p e ł n i ł j u ż r o k w c z e ś n i e j w o b e c „ W ia ­
K ą c k i. Z ic h d w u z n a c z n y c h o s t r o ż n y c h w y p o w i e d z i m o ż ­
ru sów " .
n a b y ł o w n io s k o w a ć , iż s ą d o b r z e z o r ie n t o w a n i w d z ia ­
„ H e n r y k " , w m y ś l z a ło ż e ń , m i a ł p e łn i ć f u n k c j ę p r z e d ­
ła ln o ś c i ..L e s z k a ” . N a d t o ż y w o i n t e r e s o w a l i s i ę ..p o d ­
s ta w ic ie la o w e g o „ o śro d k a ”, p r z y c z y m w sw o je j rze­
z i e m n ą ” o r g a n iz a c j ą , r e p r e z e n t o w a n ą p r z e z ..K a r o la " .
k o m e j d z ia ł a ln o ś c i k o n s p i r a c y j n e j , k ie r o w a n e j p r z e z m a ­
N a b r a liś m y p r z e k o n a n ia , że ta d r o g a d o t a r c ia dc
j o r a „ J e r z e g o " , m i a ł w y s t ę p o w a ć j a k o „ K a r o l" .
„ L e s z k a ” m o ż e b y ć w ła ś c i w a , „ K a r o l” z a c i e ś n i a ł w i ę c
R o z p o c z ą ł s i ę ż m u d n y o k r e s p r z y g o t o w a n ia „ K a r o la "
z n im i k o n ta k t. N ie d łu g o p o te m w y s z ło s z y d ło z w o r ­
d o n o w e j r o li. S z k o l e n i e z z a k r e s u f o r m d z ia ł a ln o ś c i w y ­
ka — „D ąbek” i „ J a sz c z y k ” n ic b y li z a in t e r e s o w a n i
w ia d u i d y w e r sji s ta n o w iło w stę p n ą część e d u k a c j i.
w sk o n ta k to w a n iu „ K a r o la " z „ L e s z k ie m ” . O ni sa m i
W d a ls z e j k o le j n o ś c i z a p o z n a li ś m y g o s z c z e g ó ł o w o ze
p r a g n ę li o b j ą ć d o w ó d z t w o n a t a m t e j s z y m t e r e n i e i p o d ­
s t r u k t u r ą b a n d y , j e j d z ia ł a ln o ś c ią , a p r z e d e w s z y s t k i m
j ą ć w s p ó łd z ia ła n ie z „ o ś r o d k ie m d y s p o z y c y j n y m n ie le ­
z m a t e r ia ł a m i d o t y c z ą c y m i M ik i i j e g o p o d k o m e n d n y c h .
g a l n y c h o r g a n iz a c j i" b e z u d z ia łu „ L e s z k a " .
W c z a s i e p r z y g o t o w a ń „ K a r o l” p r z e s t u d io w a ł t a k ż e m a ­
P o w s ta ła w ię c n o w a tr u d n o ść , a n ie b a w e m sp ra w a
p y te r e n u , n a k tó r y m p r z e b y w a ł „ L e sz e k ” .
d o d a t k o w o j e s z c z e s k o m p lik o w a ła s i ę . O t o J a n U j e j s k i
Z a m e r y k a ń s k im p is t o le t e m z a p a s e m i z a g r a n ic z n y ­
m i p r z e d m io t a m i c o d z ie n n e g o u ż y t k u n a p o c z ą t k u 1 9 5 0 p o d ją ł p r ó b ę n ie le g a ln e g o p r z e k r o c z e n ia g r a n ic y , a b y
p r z e d o s t a ć s i ę n a Z a c h ó d . W c z a s i e u c ie c z k i z o s t a ł a r e s z ­
r o k u „ K a r o l" z o s t a ł s k i e r o w a n y w r e j o n z a m ie s z k a n ia

380 339
to w a n y . A r e sz to w a n y p rzez M O zo sta ł ta k ż e F ry d ery k K ą c k i e g o o c z e k iw ra ł n a n ie g o w dom u żony F ryderyka
S a l o ł a z a c h u li g a ń s t w o . S a to ły — B e r n a d e tty .
T a n a g ł a i n ie s p o d z ie w a n a z m i a n a s y t u a c j i w y m a g a ­ J a k p r z e b ie g n i e s p o t k a n i e ? Z c z y m „ K a r o l” w r ó c i?
ła z n a c z n e j k o r e k t y g o t o w e j j u ż k o n c e p c j i r o z p r a c o w a ­ Z n ie p o k o j e m o c z e k iw a li ś m y n a j e g o t e l e f o n p i-zez k il­
n ia g r u p y . D o k o n a liś m y w i ę c a n a l i z y w s z y s t k i c h d o k u ­ k a n a ś c i e g o d z in .
m e n t ó w d o t y c z ą c y c h M ik i, j a k i e u d a ło s i ę d o t y c h c z a s D o p ie r o w p o łu d n i e n a s t ę p n e g o d n i a „ K a r o l” d a ł z n a ć ,
u z y s k a ć , i n a le j p o d s t a w i e o p r a c o w a liś m y n o w e z a d a n ia ż e j e s t j u ż w K r a k o w ie i o c z e k u j e n a r o z m o w ę z e m n ą .
d la „ K a r o la ” . P r z e w i d y w a ł y o n e u t w i e r d z e n i e Z . K ą c - Z r o b iło m i s i ę lż e j. U d a łe m s i ę b e z z w ło c z n i e n a s p o t k a ­
k ic g o w p r z e k o n a n iu , ż e u c ie c z k a „ D ą b k a ” u d a ła s ię . n i e . B y l z a d o w o lo n y , c h o ć m o c n o z m ę c z o n y . Z j e g o t w a ­
„ K a r o l” o t r z y m a ł p r z y g o t o w a n e w w y d z i a l e l i s t y , j a k i e r z y w y c z y ta łe m j e d n a k w s z y s t k o : u d a ło s i ę . W m ia r ę
„ D ą b e k ” r z e k o m o p r z y s y ł a ł z z a g r a n ic y , i z d j ę c ia , n a j a k r e la c j o n o w a ł p r z e b ie g p i e r w s z e g o s p o t k a n ia i k il k u ­
k t ó r y c h b y ł w m u n d u r z e a n g ie l s k i m . g o d z in n e j r o z m o w y z „ L e s z k ie m ” , w y ł a n i a ł s i ę c o r a z w y ­
P o o k a z a n iu K ą c k ie m u ta k p r z e k o n y w a ją c y c h do­ r a ź n i e j s z y o b r a z s y t u a c j i w g r u p ie , p o s t a ć j e j d o w 'ó d c y ,
w o d ó w , k t ó r e ś w i a d c z y ł y o p o b y c ie „ D ą b k a ” z a g r a n ic ą , j e g o p r a g n ie n i a i n ie p o k o j e , p o s t a ć p r z e b ie g ł e g o i b e z ­
t e n n a t y c h m i a s t p o w ia d o m i ł o t y m „ L e s z k a ” i k ie r o ­ w z g lę d n e g o w ro g a .
w a n y p r z e z n ie g o , n i e d w u z n a c z n i e d a w a ł „ K a r o l o w i” d o G d y „ K a r o l” p r z y b y ł d o w s i , b y ł j u ż p ó ź n y w ie c z ó r .
z r o z u m ie n ia , ż e „ L e s z e k ” s k ł o n n y j e s t p o d j ą ć z n i m r o z ­ W i z b i e , d o k t ó r e j z o s t a ł w p r o w a d z o n y , p iln o w a ła c i e m ­
m ow ę. n o ś ć . T y lk o o k n a tw ro r z y ł y s ł a b o z a r y s o w a n e j a ś n i e j s z e
P o s t a n o w i l i ś m y z a g r a ć n a z w ł o k ę i p o z o r n ie r o z lu ź ­ p la m y . W m r o k u d o j r z a ł d w i e p o s t a c ie : „ L e s z k a ” i K ą c ­
n ia ć k o n t a k t „ K a r o la ” z K ą c k im , o d s u w a j ą c n i b y n a d a l­ k ie g o .
s z y p la n z a in t e r e s o w a n ie g r u p ą „ L e s z k a " . W k o ń c u p o „ L eszek " n ie p r z y ją ł g o z o t w a r t y m i r ę k a m i, był
s p r a w d z e n iu , ż e w i n i e j a l y w i e „ L e s z k a ” n ie m a p o d s t ę ­ o s t r o ż n y i w y r a c h o w a n y . P r z e z d łu ż s z y c z a s g ło s j e g o
p u , z a a k c e p t o w a łe m s p o t k a n ie „ K a r o la ” z „ L e s z k ie m ” b y ł n a p i ę t y i r ę k ę t r z y m a ł n a s p u ś c i e p is t o le t u m a s z y ­
z a p o ś r e d n ic tw e m K ą c k ie g o . W n a s z y c h p la n a c h m i a ło n o w e g o . N ie o d r a z u t e ż u j a w n i ł s w ó j p s e u d o n im , a le
o n o o g r o m n e z n a c z e n ie . M ia ło b o w i e m d a ć o d p o w ie d ź z a p y t a ł , c z y „ K a r o l” j e s t t y m c z ło w ie k i e m , k t ó r y s z u k a
n a p o d sta w k o w e p y t a n i e : c z y „ L e s z k ie m ” m o ż n a b ę d z ie z n i m k o n ta k t u .
k ie r o w a ć ? Z g o d n ie z in s t r u k c j ą „ K a r o l” n i e m ó g ł d o p u ś c i ć d o
Do s p o t k a n ia te g o „ K a r o l” zo sta ł p r z y g o to w a n y t e g o , a b y i n i c j a t y w ę w r o z m o w ie p r z e j ą ł w a t a ż k a . R e ­
w s z e c h str o n n ie . O d te g o , ja k z a p r e z e n tu je s ię „ L e sz k o - p r e z e n to w a ł in s ta n c ję n a d r z ę d n ą i „ L e sz e k ” w in ie n b y ł
w i”, ja k ie n a n im w y w r z e w r a ż e n ie , z a le ż e ć m i a ł lo s to o d c z u ć . P r z e d s t a w i s i ę d o p ie r o w t e d y , g d y M ik a w y ­
n a s z e j z n im p ó ź n ie j s z e j g r y , a w k o n s e k w e n c j i z l i k w i ­ m ie n ił s w ó j p s e u d o n im . Z a ż ą d a ł n a s t ę p n ie w y ja ś n ie n ia ,
d o w a n ie j e g o g r u p y . c z y m e l i n a , w k t ó r e j s p o t k a li s i ę , j e s t p e w n a , i z a p r o p o ­
„ K a r o l” w r e j o n d z ia ła n ia b a n d y w y j e c h a ł w d n iu n o w a ł p r z e p r o w a d z e n ie z a s a d n ic z e j r o z m o w y g d z i e i n ­
8 p a ź d z ie r n i k a 1950 rok u . „L eszek ” w to w a r z y s tw ie d z ie j . „ L e s z e k ” z g o d z ił s ię . W y s z l i n a d w ó r i u d a li s i ę

390 391
w str o n ę Ł a p a n o w a . P ie r w s z y s z e d ł „ L e s z e k ’’, z a n im
„ K a r o l” , a w k o ń c u K ą c k i z p is t o le t e m w r ę k u .
P o d e s z li w p o b li ż e j a k i e g o ś d o m u , „ L e s z e k ” z a p u k a ł
d o o k n a . D r z w i o t w o r z y ł y s i ę . P o w i t a n o ic h z r e z e r w a .
Z a s ło n i li o k n a . W ś w i e t l e la m p y „ K a r o l” p r z y j r z a ł s ię
„ L e s z k o w i” . B y l s k r o m n ie u b r a n y . N a r a m i e n iu m ia ł
p r z e w ie s z o n y c h le b a k . Z c h m u r n e j i e g o t w a r z y m o ż n a
b y ł o w y c z y t a ć s k u p i e n i e , n a p i ę c i e i o c z e k iw a n ie .
P o k o la c j i, k t ó r e j p o d a n ia z a ż ą d a ł „ L e s z e k ” , g o s p o ­
d y n i z o s t a w i ła ic h s a m y c h . „ L e s z e k ” o d k o r k o w u ł b u t e l­
k ę w ó d k i. P o c z ą t k o w o r o z m o w a n i e k le i ła s ię . P a d a ł y
t y l k o z d a w k o w e s ł o w a , z k t ó r y c h „ K a r o l” n i e m ó g ł s ię
z o r ie n t o w a ć , j a k i e s ą Z a m ia r y M ik i. W y p ili k ilk a k o l e ­
j e k z j e d n e g o k ie lis z k a . „ L e s z e k ” la ł s o b i e n i e w i e l e , z a
t o „ K a r o l” p i ł b e z p r z e r w y , g d y ż c z u ł, ż e w ó d k a r o z ­
g r z e w a g o i p r z y w r a c a m u p e w n o ś ć s i e b ie .
W r e s z c ie „ L e s z e k ” w y s ł a ł K ą c k i e g o n a u b e z p ie c z e ­
n ie . Z o s t a li w e d w ó c h W te d y p o n o w ił p o s ta w io n e n a
p o c z ą t k u p y t a n i e i z a ż ą d a ! p e łn e g o w y j a ś n i e n i a m is ji
„ K a r o la ” . „ K a r o l" p r z e d s t a w i! s i ę p s e u d o n i m e m i w y­
j a ś n ił, ż e r e p r e z e n t u j e o śr o d e k d y s p o z y c y j n y n ie le g a l­
n y c h o r g a n iz a c j i” . M ó w ił o c e lu . s y s t e m i e o r g a n iz a c y j ­
n y m , fo r m a c h i m eto d a ch d z ia ł a ln o ś c i r z e k o m e j o r g a ­
n iz a c j i p o d z ie m n e j , d o k t ó r e j n a le ż a ł, c s y t u a c j i p o li­
t y c z n e j w P o ls c e , k ie r u n k u p o li t y k i Z a c h o d u , o p e r s p e k ­
t y w i e r y c h ł e g o w y b u c h u w o j n y ś w i a t o w e j , o w a lc e z k o ­
m u n iz m e m . W p o to k u s t a r a n n ie d o b ie r a n y c h s łó w
p r z e d s t a w i ł t e ż k ilk a b a r w n y c h o b r a z ó w z c s w e g o r z e ­
k o m e g o p o b y t u n a Z a c h o d z ie , p r z e r z u t u d o P o ls k i, z a ­
le g a l iz o w a n ia w k r a j u i u d z ia łu w n i e k t ó r y c h a k c ja c h
J e d n y m s ło w e m p u n k t p o p u n k c ie p r z e d s ta w ił „ L e sz k o ­
w i ” c a łą t r e ś ć o p r a c o w a n e j p r z e z n a s le g e n d y .
„ L e s z e k ” s ł u c h a ł z z a in t e r e s o w a n ie m . Z j e g o o c z u
b y ł o w id a ć , z e m o c n o p r z e ż y w a ł t r e ś ć o p o w ia d a n ia „ K a ­
392
r o la ” , k t ó r y p o d k r e ś lił, ż e s ą to n i e k t ó r e t y l k o s z c z e ­
g ó ł y d z ia ła ln o ś c i „ o ś r o d k a ” . N a s t ę p n i e p r z e d ło ż y ł „ L e s z ­
k o w i ” p r o p o z y c j ę n a w i ą z a n i a w s p ó łp r a c y z „ o ś r o d k ie m ” .
„ L e s z e k ” m ilc z a ł. W t e d y , d la w y p e ł n i e n i a l u k i , „ K a r o l”
p o k a z a ł m u s w e g o a m e r y k a ń s k ie g o c o lt a , k a li b e r 11,4.
M ik a o b e j r z a ł g o z z a c ie k a w ie n i e m . P i s t o l e t z r o b ił n a
n i m w r a ż e n ie . W r e s z c ie z a p y t a ł, n a c o m o ż e li c z y ć , g d y
p o d e j m ie w s p ó łp r a c ę , a l e „ K a r o l” n i e o d r a z u o d p o w ie ­
d z ia ł. a z a ż ą d a ł p r z e d s t a w i e n ia s o b i e s y t u a c j i w ja k ie j
z n a j d u j e s i ę g r u p a „ L e s z k a ” i c z y m d y s p o n u j e . W k r ó tc e
o t r z y m a li ś m y n a j b a r d z ie j w ia r y g o d n e in f o r m a c j e o g r u ­
p ie , b o z u s t j e j s z e f a . G r u p a „ L e s z k a ” s k ła d a s i ę z c z t e ­
r e c h lu d z i: „ L e s z k a ” , „ B o b r a ” , „ W y ś c ig u ” , i „ K a n c ik a ” .
A le s i e ć in f o r m a c y j n a g ru p y , s ie ć w s p ó łp r a c o w n ik ó w
i m e l in d a w a ła w s u m i e k il k a d z ie s ią t d o b r z e z a k o n s p i­
r o w a n y c h o s ó b . W k a ż d e j c h w i l i j e g o g r u p a m o g ła s t a ć
s i ę d u ż y m o d d z ia łe m . M i e l i z a p a s y b r o n i i m i e l i lu d z i.
D o d z ia ła n ia w c z w ó r k ę z m u s z a ły ic h j e d n a k c ią g ło p o ­
ś c i g i. Jego b o jo w c y to b y li lu d z i e zdecydow ani na
w s z y s t k o i d o b r z e u z b r o je n i.
K r ó t k o o p o w ie d z ia ł t e ż o z a b ó j s t w a c h , t e r r o r z e i r a ­
b u n k a c h . O k a z a ło s i ę . ż e n i e p r z e c h w a la s i ę a n i tr o c h ę .
W s z y s t k ie t e w y c z y n y b y ły o d n o to w a n e w r e jestra ch
u rzędu.
„ L e s z e k ” ja s n o o k r e ś l ił r ó w n i e ż s w e c r e d o p o l i t y c z ­
n e . P o w i e d z i a ł , ż e j e s z c z e z a ż y c ia „ S a l w y ” p o p r z y s ią g ł
s o b i e w a l c z y ć z z a r a z ą k o m u n i z m u i p r z y s i ę d z e te j p o ­
z o s t a n ie w ie r n y d o k o ń ca .
„ K a r o l” n a c ie r a ! c o r a z ś m i e l e j . W s p o m n ia ł, ż e w c e ­
lu p o d n ie s ie n ia a u to r y te tu d o w ó d c a o d d z ia ł u d z ia ł a j ą ­
c e g o n a ta k r o z le g ły m t e r e n i e w i n i e n b y ć a w a n s o w a n y
d o s t o p n ia o f i c e r s k ie g o . Z a t y m s z ł y b y t e ż o d z n a c z e n ia
b o j o w e , p ie n i ą d z e i n o w o c z e s n a b r o ń .
O k a z a ło s i ę , ż e p r z y g o t o w a n e p r z e z n a s a t u t y b y ł y
b a r d z o m o c n e . ..L e s z e k " z z a c i e k a w i e n i e m s p y t a ł , n a j a ­ a w a n s u i o d z n a c z e n ia z r o b ił y s w o j e . P o s ł u s z n i e w y k o ­
k i s t o p i e ń i j a k i e o d z n a c z e n ia m o ż e li c z y ć . D o w i e d z ia ł n y w a ł t e r a z z le c o n e z a d a n ia o b li c z o n e n a z a j ę c i e g o i o d ­
s i ę w ó w c z a s , ż e d la n i e g o o ś r o d e k p r z e w i d u j e s t o p ie ń w r ó c e n ie uw agi od z b r o jn y c h w y stą p ie ń . R ozgryw ka
p o d p o r u c z n ik a oraz d la w s z y s tk ic h c z ło n k ó w grupy p r z e b ie g a ła p o m y ś ln ie , a le k i e d y w y d a ł o s i ę , iż f in a ł j e s t
K r z y ż e V i r t u t i M ilit a r i. J e g o o d z n a c z e n i e n i e p o d le g a b li s k i , n a s t ą p iły z n ó w k o m p lik a c j e . O to p r z y c h w y c o n o
d y s k u s j i. O d z n a c z e n ia p o z o s t a ły c h c z ło n k ó w g r u p y u z a ­ g r y p s ..D ą b k a " , z a w ia d a m i a j ą c y g r u p ę o a r e s z t o w a n i u
l e ż n i o n e s ą o d j e g o o p in ii. g o . N ie m i e l i ś m y t e r a z p e w n o ś c i, c z y j u ż i n n ą d r o g ą
P o te m „ K a r o l” p o n o w ił p r o p o z y c ję n a w ią z a n ia „ L e s z e k ” n i e d o w ie d z ia ł s i ę o c a łe j s p r a w ie . N i e m u s ia ł
w s p ó łp r a c y i „ L e s z e k ” z g o d z ił s i ę . W y p ła c ił m u n a s t ę p ­ t e ż to b y ć p i e r w s z y g r y p s , c h o c ia ż „ D ą b e k ” z a p e w n ia ł
n i e p ię ć d z i e s i ą t t y s i ę c y z ło t y c h , j a k o ż o łd d la c a łe j g r u ­ n a s, ż e w y s ła ł ty lk o je d e n .
p y , i z a p e w n i ł , ż e o d t ą d b ę d z ie z a o p a t r y w a ł ic h w p i e ­ D łu g o z a s t a n a w i a liś m y s i ę n a d t y m , ż e „ K a r o l” m a
n ią d z e s y s t e m a t y c z n i e . k o n t y n u o w a ć s p o t k a n ia z h e r s z t e m . L e k k o m y ś l n o ś ć m o ­
W d a ls z e j r o z m o w ie „ L e s z e k ” p r z e k a z a ł o p in i ę o p o ­ g ła b y o k a z a ć s ię tr a g ic z n a w sk u tk a c h . O s ta te c z n ie z a ­
z o s t a ły c h c z ło n k a c h g r u p y , o m ó w i ł s y t u a c j ę o r a z w r ę ­ r y z y k o w a liś m y i „ K a r o l” p o d ją ł o s o b is ty k o n ia k t
c z y ł m e l d u n e k z r o z p o z n a n ia w t e r e n i e . N a z m i ę t e j k a r t ­ z „ L e s z k ie m ” . W b r e w n a s z y m o b a w o m n i e z n a l o n p r a w ­
ce fig u r o w a ło k ilk a d z ie s ią t n a z w is k c z ło n k ó w p a r tii, d y o lo s ie „ D ą b k a ”.
f u n k c j o n a r iu s z y U B i M O , c z ło n k ó w O R M O , k t ó r z y z d a ­ W y ło n iły s ię je d n a k tr u d n o ś c i in n e g o r o d z a ju . „ L e­
n ie m „ L e s z k a ” w i n n i b y ć z li k w i d o w a n i . W końcow ej s z e k ” w p r z y p ły w ie s z c z e r o ś c i z w i e r z y ł s i ę , ż e w g r u p ie
f a z i e s p o t k a n i a „ K a r o l” u d z ie l ił „ L e s z k o w i" s z c z e g ó ł o ­ i s t n i e j ą p o w a ż n e n ie p o r o z u m ie n i a . „ W y ś c ig ” i „ K a n c i k ”
w ego in s t r u k t a ż u o r a z u z g o d n ił s p o s o b y o b u s t r o n n e g o o d m ó w il i p o d p o r z ą d k o w a n ia s i ę j e g o r o z k a z o m i prze­
u t r z y m a n ia k o n t a k t u . W c e l u u a t r a k c y j n ie n ia w s p ó łp r a ­ s z l i p o d r o z k a z y „ B o b r a ” . P r z y c z y n ą t e g o r o z d ź w ię k u
c y p r z e s z k o l ił g o w z a k r e s i e p o s ł u g i w a n i a s i ę s z y f r e m . b y ł y t a r c ia , j a k i e w y n i k ł y m i ę d z y „ L e s z k ie m ” a „ B o ­
C h o d z iło o w y r o b i e n i e u „ L e s z k a ” p r z e k o n a n ia , ż e s ia tk a b r e m ” n a t l e o s o b is t y m .
p o d z ie m n a d z ia ł a p r e c y z y j n i e i d y s k r e t n ie . A n t a g o n iz m w g r u p ie n i e s p r z y j a ł n a s z y m z a ło ż e ­
I n f o r m a c j e p r z y w i e z i o n e p r z e z „ K a r o la ” p r z e a n a li­ n io m . Z n ó w d łu g o z „ K a r o l e m ” o m a w ia ł e m d r o g i p r z e ­
z o w a n o w w y d z i a l e b a r d z o d o k ła d n ie . S y t u a c j a b y ł a n a d ­ z w y c i ę ż e n i a k o n f l ik t u , b ą d ź t e ż r ó w n o l e g ł e g o p o d j ę c ia
z w y c z a j k o rzy stn a . k o n t a k t u z „ B o b r e m ” . P r ó b a z o s t a ła p o d j ę t a .
W c z a s i e d a ls z y c h s p o t k a ń „ K a r o la ” z „ L e s z k ie m ” „ K a r o l” p o le c i ł „ L e s z k o w i” ś c i ą g n i ę c i e n a r o z m o w ę
s t o p n io w o p r z y g o to w y w a n o g r u n t p o d lik w id a c ję g r u ­ „ B o b r a ”. S p o tk a n ie ta k ie d o s z ło d o s k u tk u w d n iu 22
p y . N a szym c e le m b y ł o s p r o w a d z e n ie „ L e s z k a ” i j e g o w r z e ś n i a 1 9 5 0 r o k u w m i e j s c o w o ś c i W in ia r y w p o w ie c ie
lu d z i n a t e r e n m n i e j im z n a n y , d o P u s z c z y N ie p o ło m ic - m y ś l e n i c k i m . „ B ó b r ” p r z y b y ł z c a łą s w o j ą g r u p ą , a l e n a
k ie j . M i e l i s i ę ta m z j a w i ć p o d p r e t e k s t e m o d b io r u z r z u ­ m e l i n ę w s z e d ł s a m . N a s t o l e s ła b o j a r z y ł s i ę k n o t la m p y
t u a m e r y k a ń s k ie j b r o n i. n a f t o w e j . A t m o s f e r a b y ł a p e łn a n a p ię c ia . „ L e s z e k ” n i e ­
„ L eszek ” n a b ie r a ł z a u f a n ia . P ie n ią d z e , o b ie t n ic a u f n i e o b s e r w o w a ł r y w a la . T e n z a c h o w y w a ł s i ę b u t n ie .

394 395
S w o j e p i e r w s z e s ł o w a s k i e r o w a ł d o ..K a r o la ” i z a ż ą d a ł
w y j a ś n i e n i a , k im je s t. A le p o d o b n ie j a k w r o z m o w ie
z „ L e s z k ie m ” „ K a r o l" i t y m r a z e m n i e d a l s i ę z a s k o c z y ć
i k o n s e k w e n tn ie tr z y m a ł s ię ra z p r z y ję te g o k u r su , p o d ­
k r e ś la j ą c , ż e t o o n j e s t z w ie r z c h n i k i e m i j e m u n a le ż ą s i ę
w y j a ś n i e n ia . „ B ó b r " b y ł u p a r t y i z a c h o w y w a ł s i ę h a r d o .
B y ć m o ż e , ż e to o b e c n o ś ć „ L e s z k a ” s p o w o d o w a ł a t e n
p y s z a ł k o w a t y s p o s ó b o d n o s z e n i a s i ę d o ..K a r o la ” .
R o zm o w a w ty m t o n i e p r z e c i ą g a ła s ię . „ K a r o l” n ie
u s t ę p o w a ł . O d c z a s u d o c z a s u w ł ą c z a ł s i ę n a k r ó tk o „ L e ­
s z e k ” , k t ó r y w y r a ź n i e s t a l p o s t r o n i e „ K a r o la ” . K i e d y
j e d n a k „ K a r o l” p r z e d s t a w i ł d z ia ł a ln o ś ć „ o ś r o d k a d y s p o ­
z y c y jn e g o ” , k tó r y r e p r e z e n t o w a ł, „B óbr” p r z y ją ł na­
t y c h m i a s t i n n ą t a k t y k ę . M ó w ił o s w o i c h z a s łu g a c h w A K
i W iN , o p i s y w a ł a k c j e , w k t ó r y c h u c z e s t n i c z y ł , a b y p o d ­
k r e ś lić n a b y t e d o ś w ia d c z e n i e i w a l o r y p r e d e sty n u ją c e
g o n a d o w ó d c ę . W d łu g i c h w y w o d a c h — j a k „ K a r o l” to
p ó ź n ie j o k r e ś l ił — „ B ó b r " p lą t a ł s i ę i g u b ił.
P o n i e w a ż k ie d y ś , j e s z c z e w s a n a c y j n e j P o ls c e , „ B ó b r ”
b y ł z a w o d o w y m p o d o f ic e r e m , a p o t e m c h o r ą ż y m w k o n ­
s p ir a c j i, n ie m ó g ł t e r a z p o g o d z ić s i ę z f a k t e m , ż c m u s i
s ł u c h a ć p o d o f ic e r a , j a k i m b y ł „ L e s z e k ” . N a z y w a ł g o p r z y
t y m ż ó łt o d z io b e m , n a c o „ L e s z e k ” m o m e n t a l n i e z a r e a g o ­
w ał m ocnym p r z e k le ń s t w e m . Z a n o s ił o s i ę n a n i e p r z y ­
j e m n ą d la „ K a r o la ” s c y s j ę m i ę d z y d w o m a u z b r o j o n y m i
l u d ź m i , z k t ó r y c h k a ż d y c h c ia ł p o z y s k a ć g o d la s i e b ie .
K o r z y s t a j ą c z r o l i m e d ia t o r a , u d a ło m u s i ę n a c h w ilo
u s p o k o ić z w a ś n io n y c h . W te d y z a k o m u n i k o w a ł im , że
d o w ó d c ą o d d z ia ł u z o s t a ł m i a n o w a n y „ L e s z e k ” i „ B ó b r ”
w in ie n m u s ię p o d p o r z ą d k o w a ć w e w s z y s tk ic h sp r a w a c h .
D e c y z j a t a z a o g n ił a s y t u a c j ę . „ B ó b r ” b y ł n ie p r z e j e d n a ­
n y . Z a ż ą d a ł z a s i ę g n ię c i a o p in i i j e g o lu d z i. „ K a r o l” z g o ­
d z i ł s ię .
K i e d y „ B ó b r ” w y s z e d ł ż e b y i c h p r z y w o ła ć , „ K a r o l”
39G
z w r ó c i ł s i ę d o „ L e s z k a ” i z a p r o p o n o w a ł m u p o d z ie le n ie
o b s z a r u , n a k t ó r y m d z ia ła li. O n o t r z y m a ł b y r e jo n p o w ia ­
tó w l i m a n o w s k ie g o i b o c h e ń s k ie g o , a „B óbr" p o w ia t
m y ś le n ic k i . „ L e s z e k ” , c h o ć n i e c h ę t n i e , p r z y s t a ł n a l ę p r o ­
p o z y c ję .
P o c h w i l i d o iz b y w s z e d ł z p o w r o t e m „ B ó b r " , a za
n im u k a z a li s i ę „ W y ś c i g ” i „ K a n c i k ” . „ W y ś c i g ” b y ł to
m ę ż c z y z n a w y s o k i , s z c z u p ł y , o p o c ią g łe j t w a r z y i c h a ­
r a k t e r y s t y c z n y c h d łu g i c h b a k a c h . W y g lą d a ł n a t y p o w e g o
b a n d z io r a . N a t o m i a s t „ K a n c i k ” b y ł n is k i, m o c n o z b u d o ­
w a n y , o tw a r z y b e z w y ra zu .
„ K a r o l” z a u w a ż y ł, ż e o b a j j u ż w c z e ś n ie j z a p o z n a li s ię
z m e r i t u m s p r a w y . O ś w i a d c z y li , ż e c h c ą b y ć u „ B o b r a ” ,
g d y ż d o w ó d c ą p o w i n i e n b y ć k t o ś z a u t o r y t e t e m , a n ie
t a k i m ło d z ik , j a k i m j e s t „ L e s z e k ” . S ł o w a ic h z a t r z ę s ły
„ L e s z k ie m ” , a l e „ K a r o l” n a t y c h m i a s t o d p r a w ił p r z y b y ­
ł y c h . G d y w y s z l i , z a k o m u n i k o w a ł „ B o b r o w i” , ż e p r z y ­
d z ie lił m u o b sz a r m y ś le n ic k i, o ile m a jo r „ J e r z y ” z a ­
a k c e p t u j e t a k i e r o z s t r z y g n ię c i e s p r a w y . „ B ó b r ” b y ł w y ­
r a ź n i e z a d o w o lo n y .
„ K a r o l” w y j a ś n i ł im n a s t ę p n i e , ż c o r g a n iz a c j a d z ia ła
w t r u d n y c h w a r u n k a c h , n ie b e z p i e c z e ń s t w a c z y h a j ą n a
każdym k r o k u i to . c o m i ę d z y n im i z a s z ło , w i n n o iś ć
w n ie p a m ię ć d la d o b r a s p r a w y . B e z w i e d z y i a k c e p t a c j i
m a j o r a n i e w o ln o i m r o b ić ż a d n y c h g ł u p s t w . S t a r a ł s ię
z a ż e g n a ć n i e p r z y j e m n ą s y t u a c j ę . Z j e d n e j s t r o n y m u s ia ł
z y s k a ć z a u f a n i e „ B o b r a ” , z d r u g ie j n i c c h c ia ł z r a z ić cło
s ie b ie „ L e sz k a ” . Z o p r e s ji w y s z e d ł je d n a k z „ tw a r z ą ” .
G d y „ L e s z e k ” o p u ś c i ł ic h n a c h w i l ę , „ K a r o l” u z g o d n ił
z „ B o b r e m ” o d r ę b n ą łą c z n o ś ć n ie z a l e ż n i e o d „ L e s z k a ” .
P rzyrzekł mu ta k ż e w y p ła tę z a lic z k i na u t r z y m a n ie
grupy.
D o p ie r o p o o d e j ś c iu „ B o b r a ” „ L e s z e k ” u j a w n i ł s w o j ą
z ło ś ć . P o s u n ą ł s i ę n a w e t d o g r o ź b y z a b ic i a g o . a w t e d y
397
w e d łu g je g o p r z e k o n a n ia p o z o s t a li c z ło n k o w ie g r u p y t r z e b a b y ło d o b r a ć o d p o w ie d n ic h lu d z i i z k a ż d y m o d ­
„ B o b r a ” p o d p o r z ą d k o w a lib y m u s i ę b e z z w ło c z n ie . d z i e l n i e o m ó w i ć w n a j m n ie j s z y c h d e t a l a c h p o w ie r z o n ą
O k a z a ło s i ę b o w ie m , ż e p o d s t ę p n y r y w a l p o k o n a ł g o r o lę .
i p r a k t y c z n i e z o s t a ł t e r a z w o d z e m b e z ż o łn ie r z y . P o k il k u d z ie s ię c i u g o d z in a c h i n t e n s y w n e g o d z ia ła n ia
„ K a r o l” o b i e c a ł m u , ż e o w s z y s t k i m z a m e l d u j e m a ­ w s z y s t k o z o s t a ło p r z y g o t o w a n e . N a d s z e d ł c z a s o s t a t n ie j ,
jo r o w i „ J e r z e m u ” , g d y ż b ez je g o d e c y z ji n ie b ę d ą p o ­ d e c y d u j ą c e j a k c ji.
d e j m o w a ć ż a d n e g o d z ia ła n ia . P o p r o s ił g o le ż , a b y o b s e r ­ W ie c z o r e m „ K a m i” i dw aj ż o łn i e r z e z i* zek o m eg o
w o w a ł d y s k r e t n ie „ B o b ra ”, c z y d o b rze w y k o n u je ro z­ „ p lu t o n u s p e c j a ln e g o ” , k t ó r y m i w r z e c z y w is t o ś c i b y li
k a z y . P o w i e d z ia ł , ż e t y l k o „ L e s z k a ” u w a ż a z a p r a w d z i­ u z b r o je n i w broń a n g ie l s k ą f u n k c j o n a r iu s z e o r g a n ó w
w e g o ż o łn ie r z a , g d y ż t a m c i s ą m a ło z d y s c y p l in o w a n i. b e z p ie c z e ń s t w a , p o r . W o j c i e c h J u r a i p p o r . E d w a r d W il­
„ L e s z e k ” b y n a j m n ie j n i e z o r i e n t o w a ł s i ę , ż e „ K a r o l” k o s z , s a m o c h o d e m c ię ż a r o w y m m a r k i r e n a u l t u d a li s i ę
w y r a ź n ie s c h le b ia m u , c h c ą c z a s p o k o ić je g o u r a ż o n ą a m ­ d o Z b y d n io w a w p o w i e c i e b o c h e ń s k im . W y s i e d li w c z e ś ­
b ic j ę . B y ł z a d o w o lo n y i d z ię k o w a ł z a z a u f a n ie . n ie j . „ K a r o l" zaś udał się na u m ó w io n e s p o t k a n ie
„ K a r o l” , c h o ć t r a f ił n a t r u d n ą i s k o m p lik o w a n ą s y ­ z „ L e s z k ie m ” , k t ó r y o c z e k iw a ł g o j u ż n ie c i e r p l i w i e . P o ­
t u a c j ę , z a d a n ie w y k o n a ł b a i d z o d o b r z e . in f o r m o w a ł g o t e ż z a r a z , ż e w d n iu n a s t ę p n y m m a jo r
O d t ą d p r o w a d z ili ś m y d z ia ł a n ie d w u t o r o w e . „ K a r o l” „Jerzy” o s o b i ś c i e d o k o n a i n s p e k c j i o d d z ia ł u i om ów i
k o n t a k t o w a ł s i ę z „ B o b r e m ” i j e g o łą c z n ik a m i n i e z a l e ż ­ z n im w s z y s t k i e s p r a w y . S k o r z y s t a t e ż z o k a z j i i w r ę c z y
n i e o d s p o t k a ń z „ L e s z k ie m " . m u a w a n s i o d z n a c z e n ia . M ik a b y ł w y r a ź n i e p o r u s z o n y .
In fo r m a c je „ K a r o la ” p r z y c z y n i ł y s ię w y d a tn ie do „ K a r o l” p r z e s z e d ł n a s t ę p n i e d o o m ó w i e n i a w p r o w a ­
w y ja ś n ie n ia w ie lu d o ty c h c z a s n ie z n a n y c h s z c z e g ó łó w . d z e n ia d o g r u p y n a s z y c h p r a c o w n ik ó w .
U j a w n i o n o z n a c z n ą li c z b ę d a ls z y c h m e l in i a r z y i w s p ó ł ­ „ L e s z e k ” z a n ie p o k o i ł s i ę , a le w y j a ś n i e n i e „ K a r o la ” ,
p r a c o w n ik ó w „ L e s z k a ” . D z ie ń l i k w i d a c j i b a n d y b y ł b li­ że są to c z ło n k o w ie „ p lu t o n u s p e c j a ln e g o ” s p a l e n i n a
s k i. W z a ło ż e n ia c h o s t a t n ie g o n a t a r c ia p o s t a n o w iłe m p o p r z e d n im t e r e n i e , u s p o k o iło g o i z g o d z ił s i ę n a p o z o ­
w y k o r z y sta ć n o w ą sy tu a c ję w g r u p ie . „ L e s z e k ” p a ła ł s t a w i e n i e ic h u s i e b i e . „ K a r o l” z a p e w n i ł g o , ż e b ę d ą d o
c h ę c i ą z e m s t y w s t o s u n k u d o „ B o b r a ” i in n y c h . B y ł a to je g o d y sp o z y c ji i m o g ą m u s ię p rzy d a ć w rozgryw ce
n a d e r s p r z y j a j ą c a o k o li c z n o ś ć . T r z e b a j ą b y ł o o d p o w i e d ­ z „ B o b r e m ” . W t e d y o k a z a ło s i ę , ż e „ L e s z e k ” n i e j e s t
n i o w y k o r z y s t a ć . A n t a g o n iz m te n z o sta ł w ię c c e lo w o j u ż s a m , a l e d o b r a ł s o b i e „ M in e r a ” , n i e u j a w n io n e g o
j e s z c z e b a r d z ie j p o g łę b io n y . „ L e s z e k ” w p a d ł w f u r ię , c z ło n k a A K z g r u p y d y w e r s y j n e j „ Ś m i a łe g o ” .
g d y m u z a k o m u n ik o w a n o , i ż j e g o a w a n s i o d z n a c z e n ie Po k il k u d z i e s i ę c i u m in u ta c h „ K a m i” p o w r ó c ił po
z o s ta ły w s tr z y m a n e p r z e z m a jo r a „ J e r z e g o ” d o c h w ili p o r . J u r ę i p p o r . W ilk o s z a , a n a s t ę p n i e u d a li s i ę w s p ó l ­
w y ja ś n ie n ia s y tu a c ji w g r u p ie . W y r a ź n ie d o m a g a ł s i ę n i e d o „ L e s z k a ” , k t ó r y z „ M in e r e m ” c z e k a ł w w ik li n ie .
z li k w i d o w a n i a „ B o b r a ” . C z a s n a g li ł. W i e l e g o d z in s p ę d z i­ W s ie d li d o s a m o c h o d u i r a z e m o d j e c h a l i d o m e l i n y . K i e ­
ł e m n a d p r z e m y ś le n ie m r ó ż n y c h w a r ia n t ó w o s t a t e c z n e j r o w c a z a t r z y m a ł w ó z d a le k o p r z e d w s i ą . Z e s z li z s a ­
r o z g r y w k i. P l a n z o s t a ł w k o ń cu sp recy zo w a n y . T eraz m o c h o d u i p o ln y m i ś c i e ż k a m i, w ś r ó d z a r o ś li i k r z a k ó w ,

398
p o s z li j e s z c z e s p o r y k a w a łe k , k ln ą c n ie r ó w n o ś c i t e r e n u . Jan D uba-
n io w s k i—
B y l i j u ż d o b r z e z m ę c z e n i , g d y z n a le ź l i s i ę p o d j a k i m ś
„ S a lw a ”
d om em . „L eszek ” zapukał d o okna i o tw o r z o n o mu
d r z w i. W s z e d ł s a m i z a c h w i l ę w r ó c ił z g a r n k ie m p e ł ­
nym k o m p o t u z e ś l i w . U d a li s i ę d o s t o d o ł y i d o r a n a
c z u w a li n a z m ia n ę .
W c z e ś n i e r a n o d o s t o d o ł y w e s z ł a k o b ie t a — m e l i-
n ia r k a , „ L e s z e k ” d a ł j e j p ie n i ą d z e i r o z k a z a ł k u p ić s ł o ­
n i n y i k ie łb a s y .
T e r a z , w ś w i e t l e d n ia , p r z y j r z a ł s i ę p o z o s t a ły m . J u r a
i W ilk o s z n ie g o l i l i s i ę p r z e z p a r ę d n i, a b y u t w ie r d z ić
h e r s z t a w p r z e k o n a n iu , ż e ż y l i w t r u d n y c h w a r u n k a c h .
„ L e sz e k ” n ie z d ra d za ł ż a d n y c h p o d e jr z e ń . P r a w ie w e s o ­
ło p o w ie d z ia ł , ż e je g o w o jsk o m u s i w y g lą d a ć c z y s to
i p r z y z w o i c i e i p o le c i ł J u r z e o g o li ć s ię . T e n n i e m i a ł j e d ­
n a k p r z y b o r ó w . W t e d y „ L e s z e k ” w y c i ą g n ą ł z c h le b a k a
b r z y t w ę , p o o s t r /.y ł j ą c h w i l ę n a p a s k u , a p o le m zabrał
s i ę d o g o l e n i a p o r . J u r y . T e n z n a p ię c i e m ś le d z ił je g o
r u c h y i p r a w ie w str z y m a ł o d d e c h . N a k o ń c u o d e tc h n ą ł
z u lg ą .
W s t o d o l e w s z y s c y p o z o s t a li j e s z c z e p r z e z n a s t ę p n ą
d o b ę . D o p ie r o n a z a j u t r z w ie c z o r e m w y r u s z y l i n a s p o t ­
k a n ie z m a jo r e m „ J e r z y m ” i „ o fic e r e m ” d o z a d a ń s p e c ­
j a l n y c h ” . R o l ę m a j o r a „ J e r z e g o ” p o w ie r z y łe m p o p o r o ­
z u m i e n iu s i ę z d o w ó d c ą 5 P u łk u K B W k a p it a n o w i K a ­
z im ie r z o w i N o w a k o w i, d o ś w ia d c z o n e m u f r o n t o w c o w i,
k t ó r y t e r a z p e łn i 1 f u n k c j ę d o w ó d c y k o m p a n ii s p e c j a ln e j
w 5 P u łk u K B W . W r o li „ o f ic e r a d o z a d a ń s p e c j a ln y c h ”
w y s t ę p o w a ł f u n k c j o n a r iu s z m o j e g o w y d z i a ł u p o r . J ó z e f
D y sk o .
U z b r o je n i w c o lt y w y je c h a li z R ynku G łó w n e g o
w K r a k o w ie w y n a j ę t ą t a k s ó w k ą . N a u m ó w io n y m m i e j ­
s c u o c z e k iw a ł n a n i c h s a m „ L e s z e k ” . B y ł w y r a ź n i e p r z e ­
j ę ł y p r z y b y c ie m m a jo r a „ J e r z e g o " . P r o w a d z ą c p r z y b y -
S z k o ła w Ł a p a n o w ie , m ie j s c e p a m ię tn e g o w ie c u w d n i u 31 m a r ­
400 c a 1946 r o k u
 „L eszek " ze s w o ją s z ó w n a m e l in ę , s z e d ł z a m a s z y s t y m k r o k ie m . D e n e r w o ­
z b ro jn ą g ru p ą w a ł s ię . W d o m u z a s i a li t y l k o m ło d ą d z ie w c z y n ę .
— D a j c o ś d o p ic i a i u lo t n ij s i ę ! — z w r ó c ił s i ę d o
n ie j j u ż w d r z w ia c h .

Z a c h w ilę n a ła w ie sta n ą ł d zb a n zb o ż o w e j k a w y . Z o­

I s t a li s a m i. M a jo r „ J e r z y ” b a d a w c z y m s p o j r z e n ie m o b r z u ­
c ił „ L e sz k a ”, ja k b y ta k s u ją c je g o p o s ta w ę . W sz y s c y s ta ­
li. „ L e s z e k ” , w y p r ę ż o n y , c z u ł s i ę n i e p e w n ie .
— G r a t u lu j ę p a n u a w a n s u d o s t o p n i a p o d p o r u c z n i­
k a — p r z e m ó w ił m a j o r „ J e r z y ” , w y c i ą g a j ą c r ę k ę d o
„ L eszk a ”.
— D z ię k u j ę ... — o d r z e k ł t e n u r a d o w a n y .
P o c h w i l i m a j o r „ J e r z y ” w y c i ą g n ą ł z k i e s z e n i m a łą
k a r t k ę p e r g a m i n o w e g o p a p ie r u , z k ló r e j o d c z y t a ł w y ­
c ią g z r o z k a z u n o m i n a c y j n e g o , p o d p is a n y p r z e z p u łk o w ­
n ik a „ J a n u s z a ” i z a o p a t r z o n y d u ż ą p ie c z ę c ią z n a p is e m
..D e le g a t u r a W -2 3 -D ”. T w arz „ L eszk a ” p r o m ie n ia ła .
7 . s a t y s f a k c j ą p r z y j m o w a ł k o le j n o g r a t u l a c j e o d „ K a r o ­
la ” i J ó z e f a D y s k i.
f — H o n o r o f i c e r s k i z o b o w ią z u j e , w y m a g a g o d n e j p o ­
s t a w y w ł a s n e j i e g z e k w o w a n i a d y s c y p l i n y o d p o d w ła d ­
n y c h ! — p o w i e d z i a ł m a j o r „ J e r z y ” . — A t e r a z o in n y c h
s p r a w a c h . S ą r z e c z y m n ie j p r z y je m n e . T r z e b a z a p r o w a ­
d z ić p orządek i d y s c y p lin ę w o d d z ia l e . M u s i m y być
s k o n s o l i d o w a n i . N i e b ę d z ie m y t o le r o w a ć m a t a c t w a i r o z -
r ó b e k . M a m n a m y ś l i „ B o b r a ” . D o w ó d z t w o c a łe g o o d ­
d z ia łu p r z e jm u je p a n , a „ B o b r a ” m u s im y u su n ą ć . O śro ­
d e k d y s p o z y c y j n y w o p a r c iu o p a ń s k i w n i o s e k w y d a ł n a
n i e g o w y r o k ś m ie r c i. K a ż d y c z ł o w i e k j e s t n a m p o t r z e b ­
n y , a l e i n t r u z ó w n i e m o ż e m y t o le r o w a ć .
„ L e s z e k ” m ilc z a ł. Z j e g o t w a r z y m o ż n a b y ł o w n i o s ­
k o w a ć , ż e a k c e p t u j e s ł o w a m a jo r a . U s u n i ę c i e r y w a l a b y ło
d l a n i e g o w y g o d n e , a n a w e t k o n ie c z n e .

C z ło n k o w ie o d d z ia łu „ S a lw y " Z i B y l w P o l s c e C za s.., 401

 M a jo r „ J e r z y ” p r z e d s t a w i ł p la n d z ia ła n ia . „ L e s z e k ” p o s a ż e n ie . W r e s z c ie w s z y s t k o z o s t a ło d o p ię t e i s p r a w ­

i „ K a r o l” m i e l i s p r o w a d z i ć „ B o b r a ” n a r o z m o w ę z „ J e ­ d z o n e . N a d s z e d ł c z a s d z ia ła n ia .

rzym ” pod p r e te k ste m n a d a n ia mu o d z n a c z e n ia . Na C zy to ju ż b ę d z ie napraw dę o s t a t n ia a k c ja ? —

z a p y t y w a ł e m s a m s i e b i e . Z n a j ą c p r z e b ie g ł o ś ć „ L e s z k a ”
m i e j s c u „ L e s z e k ” i p o z o s t a li m i e l i r o z b r o ić i o b e z w ła d ­
i z ł o ś l i w o ś ć lo s u , z a c z y n a łe m j u ż t r o c h ę w ą t p ić w s k u ­
n i ć „ B o b r a ” . N i e m a l i d e n t y c z n i e m i a ł o p r z e b ie g a ć r o z ­
b r o j e n ie i o b e z w ła d n ie n i e „ W y ś c ig a ” i „ K a n c i k a ” . „ L e ­ t e c z n o ś ć n a s z y c h z a b ie g ó w .
W d n iu 6 p a ź d z ie r n ik a 1 0 5 0 r o k u c ię ż a r o w y m s a m o ­
s z e k ” n i e p r z y p u s z c z a ł t y l k o j e d n e g o , ż e o s t a t n ią fa z ę
c h o d e m z K r a k o w a u d a li s i ę n a s p o t k a n ie z „ L e s z k ie m "
m o j e g o p la n u s t a n o w i ć m ia ło r o z b r o j e n i e i o b e z w ła d n ie ­
„ K a r o l” i o f i c e r „ d o z a d a ń s p e c j a l n y c h ” — p o r. J ó z e f
n ie je g o sam ego.
„ L e s z e k ” i „ K a r o l” b e z z w ł o c z n i e u d a li s i ę d o „ B o ­ D y sk o o ra z p or. J ó z e f K o p erek . W d ro d z e z e p su ł s ię s il­

b r a ” , a l e n i e z a s t a li g o w u m ó w i o n y m m i e j s c u . „ W y ś ­ n ik , a l e j a k o ś u d a ło s i ę g o n a p r a w ić i w ó z r u s z y ł d a le j.

c i g ” i „ K a n c ik ” n a t o m ia s t n i e z g o d z il i s i ę n a r o z m o w ę O p ó ź n i e n ie b y ło t y l k o p ó łg o d z i n n e i „ L e s z e k ” c z e k a ł j e ­
szcze w u m ó w io n y m p u n k c i e p r z y k a p li c z c e . W ręku
z m a jo rem „ J e r z y m ” b e z o b e c n o śc i „ B o b ra ” .
P r z e b ie g ł o ś ć „ B o b r a ” c z y t e ż z b ie g o k o lic z n o ś c i u n i e ­ t r z y m a ł b e r e t z e ś liw k a m i d o p o c z ę sto w a n ia . P o p r o w a ­

m o ż l i w i ł y p r z e p r o w a d z e n ie a k c j i. M o g liś m y w p r a w d z i e d z ił i c h w s t r o n ę s t o j ą c e j z b o k u s t o d o ły . P o d r o d z e z a ­
j a d a l i ś l i w k i . P o d s t o d o łą s p o t k a li W ilk o s z a . T o o n w ł a ­
u ją ć „ L eszk a ” , le c z to by nam p o k r z y ż o w a ło p la n y .
ś n i e u b e z p ie c z a ł „ L e s z k a ” . P o z o s t a li b y l i w n ie d a l e k ie j
„ B ó b r ” s t a łb y s i ę j e s z c z e o s t r o ż n i e j s z y . M a jo r „ J e r z y ”
m u s i a ł t e d y , k r y j ą c u c z u c ie z a w o d u , w r ó c i ć d o K r a k o w a m e l in i e .
Z a r a z n a w s t ę p i e „ K a r o l” p o w ia d o m i ł „ L e s z k a " , że
z n ic z y m .
p r z y w i ó z ł d la n i e g o r o z k a z p r z e j ę c i a b r o n i z P u s z c z y
J u r a i W ilk o s z n a d a l p r z e b y w a li z „ L e s z k ie m ” . R a ­
N ie p o ło m io k i e j i b e z p ie c z n e g o j e j z a m e l in o w a n ia . W y ­
z e m s p a li, j e d l i i p ił i w ó d k ę . W d u c h u ś m i a l i s i ę z j e g o
c ią g n ą ł n a s t ę p n i e p li k m a p , z z a m i a r e m o b j a ś n ie n ia g o ,
p r y m i t y w n y c h p o l i t y c z n y c h z w ie r z e ń . N u ż y ł ic h d ł u g i ­
m i o p o w ia d a n ia m i o w o jn ie w K o r e i, r o z r u c h a c h na j a k i e s ą d la n i e g o z a d a n ia .
K u c n ą ł p o d ś c i a n ą s t o d o ły , r o z k ła d a j ą c j e d n ą z n ic h .
B a łk a n a c h i p r z e p o w ie d n ia m i r y c h ł e g o k r a c h u k o m u n i z ­
N a d m a p ą p o c h y l i ł s i ę r ó w n ie ż „ L e s z e k ” . W il k o s z p r z y ­
m u . P o z o w a ł n a p o li t y k a , a le n a t u r a o p r y c h a i r a b u s ia
k r y ł i c h w ł a s n ą p e l e r y n ą i p r z y ś w i e c i ł la m p k ą . W t e d y
d a w a ła z n a ć o s o b ie . C ią g n ę ło g o d o n a p a d u n a k a s ę P K P
D ysk o, u ż y w a ją c tz w . n e ls o n a , z a a t a k o w a ł „ L eszk a ”.
w D o b rej i je d y n ie stra sz ą c g o m a jo ro m „ J e r z y m ” ob aj
„ L e s z e k ” p o d e r w a ł s ię , p o d n ió s ł n a p le c a c h D y s k ę i z a ­
p o tr a f ili g o p o w s tr z y m a ć o d te g o k ro k u .
A t y m c z a s e m w K r a k o w ie t w o r z y l i ś m y n ie u s t a n n ie c z ą ł n i m m i o t a ć p o o b e j ś c iu . T r z e b a p r z y z n a ć , ż e s t a ­
n o w i ł o t o n i e la d a w y c z y n , b o w ie m D y s k o b y ł c z ł o w i e ­
n o w e w a r i a n t y u j ę c ia c a łe j g r u p y . T e r a z p o s t a n o w i łe m
k ie m o r z a d k o s p o t y k a n e j s i le , c ię ż k i m i m a s y w n i e z b u ­
d z ia ła ć n i e c o i n a c z e j , p o d z ie l ić a k c j ę n a d w i e c z ę ś c i.
d o w a n y m . W k o ń c u „ L e s z e k ” u p a d ł i z o s t a ł s k u t y k a j­
W p ie r w s z y m e t a p i e c h c ia łe m u j ą ć „ L e s z k a ” i „ M in e r a ” .
W d r o g im z a ś „ B o b r a ” i p o z o s t a ły c h . D o b r a łe m lu d z i, d a n k a m i.
W t y m c z a s i e J u r a z n a j d o w a ł s i ę z „ M in e r e m ” w s t o ­
p o d z ie l ił e m r o le , w y d a ł e m in s t r u k c j e , z a p e w n iłe m w y ­

403
402
d o le n a m e l in i e . N i e s p o d z i e w a n i e p r z y b y li t a m „ W y ś c i g ” i W il k o s z u d a li s i ę d o s a m o c h o d u , g d z i e s p o t k a li s i ę
i „ K a n c ik ” . W e s z li w r a z z m e lin ia r k ą . z D y sk ą .
— G d z i e s ą c h ło p a k i? — z a p y t a l i j ą z a r a z p r z y w e j ­ — P o j e d z ie c ie razem w ykonać s p e c j a ln e z a d a n ie .
ś c i u d o s t o d o ły . C z y p a n u m ie p o s ł u g iw a ć s i ę k a j d a n k a m i? — z w r ó c ił
— T u j e s t e ś m y ! — o d p o w ie d z ia ł z s ą s i e k a p o r . W o j ­ s i ę d o „ M in e r a ” . — B ę d z i e p a n m u s ia ł k o g o ś s k u ć ... —
te k . d o d a ł.
„ W y ś c ig ” i „ K a n c i k ” w e s z l i n a s i a n o i r o z e j r z e l i s ię , — N ie u m ie m — o d r z e k ł „ M in e r ” .
p r z y ś w ie c a j ą c s o b i e la m p k ą . Z a c h o w y w a li s i ę p e w n ie . — Z araz p o k a ż e m y , ja k to s ię r o b i... — m ruknął
— G d z i e m a c i e b r o ń ? — z a p y t a ł „ W y ś c ig ” . D v sk o .
J u r a n a c h w i l ę z a w a h a ł s ię . S t a r a ł s i ę o d g a d n ą ć ic h W y d o b y ł k a jd a n k i i z a ło ż y ł j e n a w y c ią g n ię t e ręce
z a m ia r y . N ie d o s t r z e g łs z y n ic p o d e j r z a n e g o , p o d a ł a m e ­ „ M in e r a ” . T e r a z r o z b r o j o n o g o . Z d e z o r ie n t o w a n y , n ie
r y k a ń s k i p is to le t m a s z y n o w y ty p u th o m p s o n . „ W y ś c ig ” s t a w i a ł n a w e t o p o r u . N a s a m o c h o d z ie s p o t k a ł „ L e s z k a ” ,
w z i ą ł a u t o m a t d o r ę k i i o g lą d a ł g o z z a in t e r e s o w a n ie m . k t ó r y m i lc z a ł z a ła m a n y .
P o te m o b e j r z e l i c o lt a , k a lib r u 1 1 ,4 . B y ł y to d la p o r . — P r z e k u j c i e m i r ę c e d o p r z o d u — z w r ó c ił s i ę d o
W o jtk a c h w ile d ra m a ty czn eg o n a p ię c i a nerw ow ego. K o p e r k a . — T a k n ie w y g o d n ie ...
W p r a w d z ie m ia ł j e s z c z e z a p a s e m od s p o d n i p is t o le t — Z o s t a w , to p o d s t ę p ! C h c e z a ż y ć t r u c i z n ę ! — za­
P - 3 6 , o k t ó r y m n i c n i e w s p o m n i a ł, a l e li c z e b n a p r z e w a g a w o ł a ł D y s k o , w id z ą c , i ż t a m t e n w y c i ą g a k l u c z y k d o k a j­
p r z y b y ł y c h b y ła d o ś ć z n a c z n a . danków .
— M a c ie w s p a n i a ł ą b r o ń — p o w i e d z i a ł z z a w iś c ią „L eszek " z m ie r z y ł go n ie n a w i s t n y m s p o j r z e n ie m .
„ W y ś c i g ” , z w r a c a j ą c p is t o le t y . O s t a t n i a j e g o s z a n s a p r z e p a d ła .
D o s t o d o ł y w s z e d ł W ilk o s z , n i e p e s z ą c s i ę b y n a j m n ie j Na w o l n o ś c i p o z o s t a li j u ż t y l k o „ B ó b r ” , „ W y ś c i g ”
o b e c n o ś c i ą „ W y ś c i g a ” i „ K a n c ik a ” . i „ K a n c ik ” . W s z y s t k im im d ia b e l n i e c h c ia ł o s i ę a m e r y ­
— P o r u c z n ik „ L e s z e k ” p o le c ił, a b y z a b r a ć j e g o c h le ­ k a ń s k ie j b r o n i, n a t e j ic h c h ę c i z b u d o w a liś m y w i ę c d r u ­
b a k i r z e c z y . J e d z i e m y p o b r o ń d o P u s z c z y N ie p o ło m ic - g ą c z ę ś ć n a s z e j p u ła p k i.
k ie j — w y r e c y t o w a ł s p o k o j n ie . P o d n ia c h w y c z e k i w a n i a „ B ó b r ” p r z y j ą ł p r o p o z y c j ę
„ M in e r ” , J u r a i W ilk o s z p o c z ę li s i ę k r z ą t a ć . Z b ie r a ­ s p o t k a n ia z m a j o r e m „ J e r z y m ” .
l i s w o j e r z e c z y i z a c ie r a li ś l a d y n o c le g u n a s ia n ie . 10 p a ź d z ie r n ik a 1 9 5 0 r o k u ł ą c z n i k „ B o b r a ” p r z y b y ł
— P o w i e d z c ie „ L e s z k o w i” , ż e p o j e g o p o w r o c ie z P u ­ d o K r a k o w a , a b y s k o n t a k t o w a ć s i ę z „ K a r o le m ” . C e le m
s z c z y N ie p o ło m ic k i e j s p o t k a m y s i ę u „ D z ia d k a ” — r z e k ł ic h rozm ow y b y ło u s t a l e n i e m i e j s c a s p o t k a n ia . T e r a z
„ W y śc ig ” z w r a c a ją c się d o J u r y . „ K a r o l” s k o n t a k t o w a ł w s p o m n i a n e g o łą c z n ik a z D y s k ą ,
— P r o s z ę n a p is a ć a d r e s — z a ż ą d a ł p o r . W o j t e k . a s a m w r a z z d w o m a ż o łn i e r z a m i z „ p lu t o n u s p e c j a ln e ­
„ W y ś c i g ” , w s p a r t y o s i e c z k a r n ię , p r z y ś w i e t l e k i e s z o n ­ go", k tó r y m i w r z e c z y w is t o ś c i b y li f u n k c j o n a r iu s z e
k o w e j la m p k i n a p is a ł p o s ł u s z n ie a d r e s „ D z ia d k a ” . K a r t ­ U r z ę d u B e z p ie c z e ń s t w a , J u r a i W ilk o s z , u d a ł s i ę d o „ B o ­
kę w z ią ł por. W o jte k i p o ż e g n a li s i ę . „ M in e r " , J u r a b r a ”.

404 405
 r a t y m c z a s e m z n a la z ł a s i ę w b e z p o ś r e d n im s ą s i e d z t w i e
T e g o s a m e g o d n i a w ie c z o r e m t a k s ó w k ą z u l. S t a r o ­
w iś l n e j w K r a k o w ie w y r u s z y l i : „ łą c z n i k „ B o b r a ” , m a j o r m e lin y . W s k ła d g r u p y w c h o d z ili : S t a n i s ł a w G ła d y s z ,

„ J e r z y ” , c z y l i o f i c e r 5 P u łk u K B W , K a z im ie r z N o w a k , M ie c z y s ła w K o ty n a , J ó z e f M u n ia k , S t e f a n Z a s t a w n ik
i M ie c z y s ła w Z g o d a . I c h c e le m b y ł o a s e k u r o w a ć g r u p ę
i „ o f i c e r d o z a d a ń s p e c j a ln y c h ” , p o r . J ó z e f D y s k o . P r z e ­
r e a li z u j ą c ą n a j w a ż n i e j s z e z a d a n ie , a b y w n ie p r z e w id z i a ­
w o d n ik ie m b y ł łą c z n ik „B ob ra" .
S a m o c h ó d z a j e c h a ł d o W in i a r w p o w i e c i e m y ś l e n i c ­ n e j t r u d n e j s y t u a c j i p r z y j ś ć j e j z p o m o c ą . T a k a c h w ila

k im i t a m z w o ln io n o t a k s ó w k a r z a . O s t a t n i o d c i n e k t r a ­ n a s t ą p iła w ła ś n ie te r a z . W y w ią z a ła s ię s t r z e la n in a
i „ K a n c i k ” z „ W y ś c i g ie m ” z o s t a li p o r a n ie n i.
s y p r z e b y li p ie s z o . N a m e l i n i e z a s t a l i j u ż , o b o k „ B o b r a ”
P r z y g o t o w u j ą c a k c j ę w w y d z i a l e , ja k z a w s z e , o p r a ­
i d w ó c h j e g o lu d z i, t a k ż e p r z y b y ł y c h w c z e ś n i e j — „ K a ­
r o la ” , p p o r . W ilk o s z a i p o r . J u r ę . C i d w a j o s t a t n i, m i ­ c o w a liś m y w n a jd r o b n ie js z y c h sz c z e g ó ła c h p r e c y z y jn y ,
m o ś w ia d o m o ś c i n ie b e z p ie c z e ń s t w ' i w a g i z a d a n ia , r a ź n o w ie lo k r o t n ie k o r y g o w a n y w z a le ż n o ś c i o d s z y b k o z m i e ­
n ia j ą c e j s i ę s y t u a c j i p la n l i k w i d a c j i g r u p y , n a j m n ie j s z a
w y p y t y w a l i „ W y ś c ig a ” i „ K a n c ik a ” o r ó ż n e s p r a w y . M u ­
s i e l i z a c h o w a ć s w o b o d ę i o p a n o w a n ie , a b y u ś p ić c z u j ­ n ie d o k ł a d n o ś ć m o g ł a b o w ie m p o c ią g n ą ć z a s o b ą n i e t y l ­

n ość i p o d e j r z l iw o ś ć t y c h lu d z i. „ K a r o l” in f o r m o w a ł k o z a p r z e p a s z c z e n ie c a ł e g o w y s i ł k u , a l e i o f i a r y w l u ­
t y m c z a s e m „ B o b r a ” o n a j n o w s z y c h w y d a r z e n ia c h p o li­ d z ia c h z n a s z e j s t r o n y .
W k o ń c o w e j fa z ie ś le d z tw a p o n o w n ie z e tk n ą łe m s ię
t y c z n y c h w ś w i e c i e.
— I l e i j a k i e j b r o n i z a m i e r z a c ie m i , m a j o r z e , d o ­ z „ L e s z k ie m ” . B y ł p r z y g n ę b io n y , a l e n i e z r e z y g n o w a ł

sta rczy ć? — r o z p o c z ą ł „ B ó b r”, zw r a c a ją c s ię d o „ J e ­ i s z u k a ł w y j ś c ia .

— M a jo r z e , p o z w ó lc ie , a b y m m ó g ł z m a z a ć s w o j e w i ­
rzego” .
J u r a , W il k o s z i d w ó c h l u d z i „ B o b r a ” b y li n a ze­ n y — w y r z e k ł n i e p e w n ie .

w n ą t r z i u b e z p ie c z a l i s p o t k a n ie . T e r a z n a le ż a ło w y b r a ć — N ie r o z u m ie m , j a k m o ż n a l e g o d o k o n a ć — od­
n a jd o g o d n ie js z y m om ent d o o b e z w ła d n ie n ia „B obra” . r z e k łe m .

P la n b y ł p r o sty . Z c h w ilą r o z b r o je n ia „ B o b r a ” m ia n o — W y ś lijc ie m n ie d o K o r e i — w y p a lił. — K ie d y ś

p r o s i łe m o s k i e r o w a n i e m n i e d o w a l k i z b a n d a m i U P A
k o le j n o d o m i e s z k a n i a w e z w a ć „ W y ś c i g a ” i „ K a n c i k a ” ,
i n i c z t e g o n i e w y s z ł o . P o z w ó l c i e t e r a z , n i e c h b ę d z i e to
a b y p o w tó r z y ć tę czy n n o ść.
N ie z a w o d n y J ó z e f D y s k o u c h w y c ił w p e w n y m m o ­ m o j a o s t a t n ia s z a n s a .
m e n c i e „ B o b r a ” z t y ł u , u n ie r u c h o m ił g o , i n n i z a ło ż y li N i e s t e t y , s z a n s y te j n ie d o c z e k a ł. S ą d W o j s k o w y z a ­
r ó w n o „ L e s z k a ” , j a k i „ B o b r a ” s k a z a ł n a k a r ę ś m ie r c i.
m u k a jd a n k i.
— P o d s t ę p ! Z a s a d z k a !! — z d ą ż y ł je s z c z e w r z a sn ą ć B y ła t o k a r a n a jw y ż s z a , je d n a k ja k ż e n ie w s p ó łm ie r n ie
n is k a w sto su n k u do krzyw d w yrządzonych p a ń stw u
„B ób r”.
Z a t k a n o m u r ę k ą u s t a , a l e z r o b io n o to z b y t p ó ź n o . i s p o łe c z e ń s tw u .

G lo s „ B o b r a ” r o z le g ł s i ę d o n o ś n i e i „ W y ś c i g ” z „ K a n c i- W y r o k w y k o n a n o d n ia 25 c z e r w c a 1951 rok u .

k ie m ” r z u c il i s i ę d o u c ie c z k i , s t r z e la j ą c z a u t o m a t ó w .
T e r a z d o a k c j i w k r o c z y ła g r u p a u b e z p ie c z a j ą c a , k t ó ­

406
 — O b c h o d z im y d z is ia j im ie n in y n aszego w odza,
w i e l k i e g o p a t r io t y . J e s t e ś m y j e g o ż o łn i e r z a m i i s t a n ie m y
G A B I N E T C IE N I z a w s z e n a je g o r o z k a z y . K ie d y n a d e jd z ie m o m e n t, m u ­
s i m y s t a n ą ć p o s ł u s z n ie i k a r n ie d o j e g o d y s p o z y c j i.
W ie l u z g o ś c i p a n a A n t o s i a , s ł u c h a j ą c t y c h s ł ó w , w i e ­
d z ia ło , ż e p a n T a d e u s z m a p o d s t a w y , ż e b y j e w y p o w i a ­
d a ć . R ó w n i e ż i ż o n a g o s p o d a r z a n i e b y ł a z d z iw io n a t y m ,
c o s ł y s z a ła . N ie d a w n o , k ilk a d n i t e m u , w ł a ś c i c i e l j a d ł o ­
d a j n i p r z y u l. F lo r ia ń s k ie j p o w ie d z ia ł j e j p r z e c i e ż , ż e
w p o k o ik u z a s a l ą , g d z i e p a n A n t o n i n ie r z a d k o p r z e s ia ­
d u j e /• • z n a j o m y m i i r o z m a w ia o p o li t y c e , p o w ie s i k i e ­

W m a j u 1 9 5 1 r o k u w m i e s z k a n i u p r z y u li c y T a r g o w e j
d y ś p o r tr e t je j m ę /n P u c i c h u n ie r a z m a r z y ła o io g c
k a r ie r z e p o li t y c z n e j . W y d a w a ło s i ę , ż e z a c z ą ł j ą p r z e d
w W a r s z a w ie z g r o m a d z iło s i ę k il k a n a ś c i e o s ó b n a r o -
1 9 3 9 r o k ie m j a k o p r e z e s Z w ią z k u P o d o f ic e r ó w R e z e r w y
d z in n o - t o w a r z y s k im p r z y ję c iu . S z e ś ć d z ie s ię c io p ię c io le t -
W P , a od 1 9 3 9 r o k u s e n a t o r S e n a t u R z e c z y p o s p o li t e j
n i w ł a ś c i c i e l m ie s z k a n ia , p a n A n t o n i S a b i n *, j u b i le r , o b ­
P o ls k i e j z n o m i n a c j i p r e z y d e n t a I. M o ś c ic k ie g o .
c h o d z ił im ie n i n y . ? .o n a p a n a A n t o n ie g o b y ł a s z c z ę ś li w a ,
N i e s t e t y , w o j n a z g r u c h o t a ła k a r ie r ę p a n a A n t o n ie g o .
w id z ą c z j a k i m s z a c u n k i e m g o ś c i e o d n o s z ą s i ę d o j e j m ę ­
W c z a s ie o k u p a c ji n ie a n g a ż o w a ł s ię d o ż a d n y c h o r g a ­
ż a . P a n A n t o n i t a k ż e n i e u k r y w a ł s w o j e g o z a d o w o le n ia ,
n i z a c j i, p r o w a d z ą c w a r s z t a c i k j u b i le r s k i w W a r s z a w ie .
a le , j a k p r z y s t a ło n a c z ł o w i e k a n o b li w e g o i w p o d e s z ły m
P o w y z w o l e n i u p o w o ła n o g o w p r a w d z i e n a p o s ła K r a j o ­
w i e k u , c z y n ił to p o w ś c i ą g l i w i e . P r o w a d z i ł o n w W a r s z a ­
w e j R a d y N a r o d o w e j, w k tó r e j r e p r e z e n to w a ł d ro b n e
w i e w ł a s n ą p r a c o w n ię j u b i le r s k ą i r a d z ił s o b i e n ie ź le .
p r y w a t n e r z e m io s ło , a l e ż e n ie b y ł z w o l e n n i k i e m d o k o ­
C h o c ia ż n ie r a z n a r z e k a ł n a s u r o w e p r z e p is y h a m u j ą c e
n u j ą c y c h s i ę p r z e m ia n , j e g o u d z ia ł w p a ń s t w o w y c h o r ­
p r y w a t n ą in i c j a t y w ę , u m ia ł p r z e m y k a ć m i ę d z y k r ę t y m i
g a n a c h w ł a d z y w k r ó t c e s i ę s k o ń c z y ł . N ie z r e z y g n o w a ł
p a r a g r a f a m i. N i c a f i s z o w a ł s i ę z a n a d t o s w o i m i m a t e r ia l­
j e d n a k ż e z n a d z ie i p ia s t o w a n ia j a k i e j ś w y s o k i e j g o d n o ­
n y m i m o ż l iw o ś c ia m i, a l e o d p o w ie d n ie o k a z j e n a le ż y c i e
śc i p a ń stw o w e j.
f e t o w a ł . K i lk a t y g o d n i t e m u , c h o c i a ż w n ie c o in n y m
Pan T a d eu sz W o j n i ło w ic z , e n e r g ic z n y i r u c h liw y
g r o n ie , p r z y j m o w a ł s w o ic h g o ś c i z o k a z j i p ie r w s z e j k o ­
c z t e r d z i e s t o l e t n i m ę ż c z y z n a , b y ł p r z y j a c i e le m p a n a S a ­
m u n i i c ó r k i.
b in a . Z j e g o i n i c j a t y w y lu d z i e w k r a c z a j ą c y w je s ie ń
.J e d e n z z a p r o s z o n y c h g o ś c i , T a d e u s z W o j n iło w ic z ,
s w e g o ż y c i a l u b d o b r z e j u ż w n ie j z a a w a n s o w a n i p o c z ę ­
z z a w o d u a g r o t e c h n ik , w y g ł o s i ł p r z e m ó w ie n i e , w k t ó r y m
l i o r g a n iz o w a ć t a j n y z w ią z e k , u m a w ia ć s i ę , j e d n o c z y ć
p o w ie d z ia ł m ię d z y in n y m i:
s iły , a b y n a le ż y c ie p r z y g o to w a ć s ię d o p r z e ję c ia w ła d z y
* P r a w d z i w e n a z w i s k a c z ło n k ó w n i e l e g a l n e j o r g a n iz a c j i n ic
z o s ta ły w n in ie js z y m r o z d z ia le o p u b l ik o w a n e . P o d a j ą c a u te n t y c z ­ w sw o je ręce.
n e im io n a , n a z w i s k a z a s tą p io n o u ż y w a n y m i p s e u d o n im a m i. Pan T a d eu sz rozp oczął w erb u n ek od n a j b l iż s z y c h

409
z n a j o m y c h , o d p a n ó w A n t o n ie g o S a b in a i Z y g m u n t a B o ­ p o k o ju , w y j d ą p o w o j n i e z p o d z ie m ia i z a c z n ą r z ą d z ić
r y c k ie g o . Z w i e r z y ł s i ę i m z e s w o i c h p la n ó w z a ło ż e n i a p o sw o je m u .
t a j n e j o r g a n iz a c j i, k t ó r a w d o g o d n y m m o m e n c ie u j ę ła b y W n a t c h n i e n iu p r z y s t ą p i ł w i ę c d o f o r m u ło w a n ia z a ­
w ł a d z ę w s w o j e r ę c e , z a s t ą p iła o r g a n y p a ń s t w o w e i l u ­ s a d id e o w o - p r o g r a r n o w y c h .
d z i p ia s t u j ą c y c h w n i c h f u n k c j e — n ow ym i organam i S w ó j e la b o r a t n a z w a ł D e k l a r a c j ą i p r o g r a m e m i d e o ­
i n o w y m i lu d ź m i, g o d n y m i z a u fa n ia i d b a ją c y m i o in t e ­ w ym P o lsk ie g o F ro n tu O jc z y ź n i a n e g o . N a z w ę tę p rzy ­
resy w s z y s tk ic h w a r stw sp o łe c z n y c h , n ie w y łą c z a j ą c b r a ła t e ż o r g a n iz a c j a z a ło ż o n a p r z e z p a n a T a d e u s z a . D e ­
p i- z e ś la d o w a n e j p r y w a t n e j i n i c j a t y w y i r z e m ie ś ln ik ó w . k la r a c j a , p r z y g o t o w a n a p r z e z W o j n i ło w ic z a , j e s t s w o ­
Z a m y s ł p a n a T a d e u s z a p o p r z e d z ił o w i e l e r o z m ó w i d y s ­ i s t y m k o n g lo m e r a t e m m y ś l i i r o j e ń p r a c o w it e g o o r g a n i­
k u s j i z r ó ż n y m i o s o b a m i. U m a c n ia ł y g o o n e w p o s t a n o ­ z a t o r a i p o lit y k a .
w ie n ia c h o r g a n iz a c y j n y c h , p o d o b n ie ja k sy ste m a ty ­ U c z u c ie m z a s a d n ic z y m , p r z e b ij a j ą c y m z m a ł y c h , z a ­
c z n ie w y s łu c h iw a n e a u d y c je BBC i „ W o ln e j E uro­ p is a n y c h m aszyn ow ym p is m e m k a r te c z e k D e k la ra c ji.
p y ”. b y ł a n i e n a w i ś ć d o k o m u n iz m u . K i e r o w a n y n ią p a n T a ­
S ie d z ą c r o z w ó j s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j , w y c ią g n ą ł d e u s z p o z w o lił s o b i e s t w i e r d z ić w c z ę ś c i z a t y t u ło w a n e j
w n io s e k , ż c w n a j b l iż s z y m c z a s i e , c h o ć t r u d n o p o w i e ­ Z a ł o ż e n i a o g ó l n e P F O , ż e o r g a n iz a c j a t a „ j e s t w y n ik ie m
d z ie ć k ie d y , w y b u c h n i e t r z e c ia w o j n a ś w ia t o w a . B ę d z ie p e łn e j k o n s o lid a c j i n a r o d u p o ls k ie g o , j e s t o r g a n iz a c j ą
to w o j n a m i ę d z y d w o m a s y s t e m a m i — r o z u m o w a ł —- p o d z ie m n ą w y p ł y w a j ą c ą z i s t o t n y c h p o t r z e b , d ą ż e ń i w o ­
m i ę d z y im p e r ia l iz m e m i s o c j a liz m e m . Z w y c i ę s t w o d a w a ł l i n a r o d u d o s a m o d z ie ln e g o ż y c ia ” . P o c z y m n a p is a ł, ż e
A m e r y k a n o m , j a k o ż e d o s o c j a liz m u i Z w i ą z k u R a d z ie c ­ o b e c n ie is tn ie j e k o n ie c z n o ś ć „ s tw o r z e n ia j e d n o l it e g o
k ie g o o d c z u w a ł s iln ą a w e r s ję . P r z e g r a n a o b o z u s o c j a li­ f r o n t u d o p r z e c i w d z i a ła n ia is t n i e j ą c e m u s t a n o w i r z e c z y
s t y c z n e g o — j a k s ą d z i ł p a n T a d e u s z i n ie j e d e n z j e g o n a t e r e n i e R z e c z y p o s p o li t e j P o l s k i e j ” .
r o z m ó w c ó w — p o s t a w i p r z e d n a r o d e m p o ls k im p r o b le m A b y n i e b y ło w ą t p li w o ś c i, j a k i e o r g a n iz a c j e c z y t e ż
w ł a d z y . K t o m a p o d j ą ć s i ę r z ą d ó w ? W s z y s c y z g o d n ie w a r stw y lu b u g r u p o w a n ia s p o łe c z n e je d n o c z y ły s ię
u w a ż a li, ż e e m i g r a c y j n y r z ą d l o n d y ń s k i j e s t t a k d a le c e w t y m c e lu , p a n T a d e u s z w y m i e n i a j e w a k c ie „ u n if i­
s k o m p r o m it o w a n y d o t y c h c z a s o w ą r o lą i s w o i m i kon­ k a c y j n y m ” , p is z ą c p o m p a t y c z n ie :
sz a c h ta m i z ó w c z e s n y m r zą d em N R F i w y w ia d e m , iż n ie
M y , n iż e j p o d p is a n i p r z e d s ta w ic ie le o r g a n iz a c j i s p o łe c z n y c h :
p o w in ie n o n b y ć d o p u sz c z o n y d o w ła d z y . R zą d e m i­
P o ls k ie g o Z w ią z k u I n w a lid ó w , Z w ią z k u L e g io n is tó w , Z w ią z k u
g r a c y jn y m u si być p o s ta w io n y przed fa k te m doko­ P o ls k ie j O r g a n iz a c ji W o js k o w e j, P o ls k ie g o Z w i ą z k u B y ły c h W ię ­
n a n y m , a w ó w c z a s n i e w i e l e b ę d z i e m i a ł d o p o w ie d z e ­ ź n ió w P o lity c z n y c h , Z w i ą z k u P o d o f ic e r ó w R e z e r w y i K o le jo w e g o
n ia . P r z y s p o s o b ie n ia W o js k o w e g o , z e b r a n i n a k o n f e r e n c ji u n i f ik a c y j ­
n e j w d n i u 20 m a j a 1951 r o k u , p o s t a n a w ia m y w s z y s tk ie p rz e z
P o s t a n o w ił z a t e m p a n T a d e u s z w s p ó l n i e z e s w o i m i
n a s r e p r e z e n t o w a n e u g r u p o w a n i a w p r o w a d z ić p o d s z t a n d a r j e d ­
p r z y j a c ió łm i p o d j ą ć s i ę t e g o c i ę ż k i e g o z a d a n ia i p r z y g o ­ n o l i t e j o r g a n iz a c ji p o d z ie m n e j, w r a m a c h k t ó r e j ś l u b u j e m y w y ­
to w a ć k a d r y z d o ln e d o s p r a w o w a n ia fu n k c j i w o r g a n a c h tę ż y ć w s z y s tk ie n a s z e s i ł y d l a w y w a lc z e n ia o s ta te c z n e g o z w y ­
p a ń s t w o w y c h , k t ó r e , z o r g a n iz o w a n e p r z e z n i c h w c z a s ie c ię s t w a i w y p r o w a d z e n i a n a r o d u p o ls k ie g o z m r o k ó w n ie w o li.

410 411
B io r ą c n a ś w ia d k a c a ł y n a r ó d p o ls k i u s t a n a w ia m y o g ó l n o k r a j o ­ p r a w n e g o c z y b y ł e g o s t a r o s t y , a l e j a k t u t r a f ili : m a s z y ­
w ą o r g a n iz a c j ą n ie p o d le g ło ś c io w ą p o d n a z w ą P o ls k i F r o n t O j ­ n i s t a k o le j o w y c z y k o t l a r z t r u d n o p o ją ć .
c z y ź n ia n y .
T w o r z y l i o n i C e n t r a ln y K o m i t e t W y k o n a w c z y P F O .
Z w y m i e n i o n y c h p r z e z p a n a T a d e u s z a w a k c ie u n i­ w k tó r y m k a ż d y s p r a w o w a ł o k r e ś lo n ą fu n k c ję . P a n u
f i k a c y j n y m z w i ą z k ó w w r z e c z y w i s t o ś c i ż a d e n n i e is t n ia ł. A n t o n ie m u S a b i n o w i p o w ie r z o n o s t a n o w i s k o p r z e w o d ­
N ie s ta n o w iło t o je d n a k ż e d la p a n a T a d e u s z a p r z e sz k o ­ n ic z ą c e g o C K W P F O , T a d e u s z o w i W o j n i ło w ic z o w i f u n k ­
d y n ie d o p o k o n a n ia . c j ę s e k r e t a r z a g e n e r a ln e g o , a p a n i M a r ia A d a m c z e w s k a
C ó ż z t e g o , ż e n i c m a n a r a z ie t y c h z w i ą z k ó w ' z o s t a ła p r z e w o d n ic z ą c ą N a c z e ln e j R a d y K o b i e t i c z lo n -
W n a j b l iż s z e j p r z y s z ł o ś c i z o s t a n ą z a ło ż o n e w t a j e m ­ k ie CKW PFO . P o z o s ta li p a n o w ie p e łn ili fu n k cje
n i c y p r z e d w ła d z a m i , z w o l i i i n i c j a t y w y P o l s k i e g o F r o n ­ c z ło n k ó w C K W P F O i t w o r z y l i t z w . P r e z y d iu m C K W .
t u O j c z y ź n ia n e g o . D l a h i s t o r i i i p o t o m n o ś c i w a ż n e b ę ­ Z k o ń c e m la t a , z g o d n ie z p o s t a n o w i e n ia m i , j a k i e z a ­
d ą — j a k r o z u m o w a ł p a n T a d e u s z —■ d o k u m e n t y , j a k i e p a d ły n a z e b r a n iu C K W P F O , r o z p o c z ę to in t e n s y w n ą
p o z o sta w i p o so b ie P FO . pracę w k ie r u n k u p o w ię k s z e n i a s z e r e g ó w o r g a n iz a c y j ­
D la t e g o te ż sa m , w im ie n iu r z e k o m o i s t n ie j ą c y c h nych. P o s t a n o w io n o b o w i e m p r z y s t ą p ić d o z a k ła d a n ia
z w ią z k ó w w y m ie n io n y c h w a k c ie u n ifik a c y jn y m , s p o ­ tz w . „ ra d ”, p o c z ą w sz y o d „ o k r ę g o w y c h ”, p o k r y w a ją c y c h
r z ą d z ił n a p e r g a m i n a c h a k t y i d e k la r a c j e z g ła s z a j ą c e a k ­ s i ę z p o d z ia łe m a d m i n is t r a c y j n y m n a w o j e w ó d z t w a , a ż
c e s d o P F O . N i e j e d e n j e s z c z e d o k u m e n t o r g a n iz a c y j n y d o n a j n i ż s z e g o s z c z e b l a — „ r a d g r o m a d z k ic h ” . R ó w n o ­
w y s z e d ł s p o d p ł o d n e g o p ió r a p a n a T a d e u s z a . S z e s n a ś c ie le g łe z ty m i je d n o s tk a m i m ia ły t e ż b y ć o r g a n iz o w a n e
z n i c h z o s t a ł o p ó ź n ie j z a l i c z o n y c h p r z e z s ą d w p o c z e t r a d y k o b ie c e , s t a n o w i ą c e p r z e c i w w a g ę L ig i K o b ie t .
d o w o d ó w rzeczow ych . T a h u m o r y s t y c z n i e w y g lą d a j ą c a z d z is ie j s z e j p er­
O k res le tn i n ie bardzo sp rzy ja ł p a n u T ad eu szow i s p e k t y w y o r g a n iz a c j a — w o k r e s ie p ie r w s z y c h p ię c iu
z d z ia ł a ln o ś c i o r g a n iz a c y j n e j . W ie l u z c z ło n k ó w PFO m ie s ię c y s w o je g o i s t n i e n i a r o z r o s ła s i ę z n a c z n ie i j u ż
w y j e c h a ł o n a w c z a s y i u r lo p y . W z m o ż e n i e p r a c y o r g a ­ w s t y c z n i u 1 9 5 2 r o k u l i c z y ł a t r z y d z i e s t u s z e ś c i u c z ło n ­
n iz a c y j n e j i f o r m o w a n i e p o s z c z e g ó l n y c h in s t a n c j i i w y ­ k ó w . Z a lą ż k i r a d o k r ę g o w y c h i r a d k o b ie c y c h p o w s t a ł y
d z i a ł ó w P F O n a s t ą p i ł o d o p ie r o w e w r z e ś n iu . n a t e r e n i e d z i e s i ę c i u m i a s t w o j e w ó d z k i c h . Z m o d e r n iz o ­
W ty m c z a s ie P F O s k ła d a ł s i ę z n ie l i c z n e j j e s z c z e w ano str u k tu r ę o r g a n iz a c y j n ą PFO na n a jw y ż sz y m
g r u p k i o s ó b . O p r ó c z T a d e u s z a W o j n i ło w ic z a i A n t o n i e ­ sz c z e b lu . C K W s p r a w o w a ł s w o j e fu n k c je p o p r z e z se k r e ­
g o S a b i n a d o d z ia ł a ln o ś c i P F O p o z y s k a n i z o s t a li p a n o ­ ta r ia t p r e z y d iu m p o d z ie lo n y na p ię ć w y d z ia łó w : I —
w i e : Z y g m u n t B o r y c k i, J ó z e f W ir s k i, A d a m Z b r o m ir s k i, id e o w o - o r g a n i z a c y j n y , I I — w o j s k o w y , III — o c h r o n y ,
W ła d y s ła w B a r c h a n , A n t o n i P io t r , W ła d y s ła w W o d z iń ­ IV — p r a s o w y , V — fin a n s o w y . N a c z e le ty c h w y d z ia łó w
s k i i p a n i M a r ia A d a m c z e w s k a . W s z y s c y o n i p o c h o d z i­ s t a l i „ s z e f o w i e ” . T a k i s a m p o d z ia ł o b o w i ą z y w a ł w d ó ł
l i p r z e w a ż n i e z c ś r o d o w is k a d r o b n o m ie s z c z a ń s k ie g o , b y ­ a ż d o r a d y g r o m a d z k ie j .
l i r z e m i e ś l n i k a m i , k u p c a m i, u r z ę d n ik a m i i t p . N i c d z i­ O r g a n iz a c y j n ą str u k tu r ę PFO , zakres zadań, obo­
w iła w ty m z e s p o l e o b e c n o ś ć m a g i s t r a f i lo z o f i i, r a d c y w i ą z k ó w i u p r a w n ie ń p o s z c z e g ó l n y c h w y d z i a ł ó w r e g u l o ­

412 413
w a ł a i n s t r u k c j a n r 1 o p r a c o w a n a p r z e z T a d e u s z a W o j n i- A l e s t a r s i p a n o w ie b a w ią s i ę d a le j . W p a ź d z ie r n ik u
ło w ic z a , a p r z y j ę t a p r z e z C K W . u t w o r z o n o t r z y k o m i s j e , k t ó r e z a j ą ć s i ę m i a ł y p r o b le ­
D o c i e k a w s z y c h n a l e ż a ł y z a d a n ia w y d z i a ł u I I I W y­ m a ty k ą id e o w o - p o l i t y c z n ą , a d m i n is t r a c y j n ą i fin a n s o ­
d z ia ł l e n , w m y ś l w s k a z a ń in s t r u k c j i, m i a ł n a c e lu : w ą . K a ż d a z k o m is j i l i c z y ł a tr z e c h c z ł o n k ó w z p r z e w o d ­
1 — o r g a n iz o w a n ie o c h r o n y d la z a b e z p ie c z e n ia p r a c n ic z ą c y m n a c z e l e . Z a d a n ia k o m is j i z o s t a ł y s p r e c y z o w a ­
C K W i rad; ne przez T a d eu sza W o j n i ło w ic z a i A n t o n ie g o S a b in a .
2 — s p o r z ą d z a n i e i u z u p e łn i a n ie b ie ż ą c e g o s p i s u w s z y ­ A w i ę c „ k o m i s j i o r g a n iz a c y j n e j ” p o le c o n o d a ls z e o p r a ­
s t k ic h o b i e k t ó w w o j s k o w y c h , k o le j o w y c h , p r z e ­ c o w y w a n ie p r o g r a m u id e o w o -p o l¡ty c z n e g o o r a z u d o sk o ­
m y s ło w y c h , m a ją tk ó w r o ln y c h p a ń stw o w y ch n a l e n i e f o r m o r g a n iz a c y j n y c h ; „ k o m i s j i a d m i n is t r a c y j ­
i s p ó ł d z ie l c z y c h , e le k t r o w n i , g a z o w n i, w o d o c ią ­ n e j” — r o z p r a c o w a n ie n o w y c h fo r m o r g a n iz a c y j n y c h
g ó w , m ły n ó w , r z e ź n i, m a g a z y n ó w ż y w n o ś c io w y c h p r z y s z łe j a d m in is t r a c j i p a ń s t w o w e j ; „ k o m i s j i f i n a n s o ­
it p .; w e j” — o p r a c o w a n ie s p o s o b ó w u z y s k a n i a f u n d u s z y n a
3 — o k r e ś l a n ie p u n k t ó w z a in s t a lo w a n ia s t a c j i r a d io ­ d z ia ł a ln o ś ć o r g a n iz a t o r s k ą i s p r a w ę s k ł a d e k c z ło n k o w ­
w y c h d łu g o f a lo w y c h i k r ó t k o f a l o w y c h o r a z p u n k ­ s k ic h .
t ó w p o d s łu c h u ; C c i, d la k t ó r e g o T a d e u s z W o j n i ło w ic z z a ł o ż y ł n i e l e ­
4 — o r g a n iz o w a n ie o d d z ia ł ó w o c h r o n y d la o p a n o w a n ia g a l n y z w ią z e k , z d a w a ł s i ę b y ć d l a k i e r o w n i c t w a P F O
i o c h r o n y o b i e k t ó w w y m i e n i o n y c h w p u n k c ie 2 , n i e z b y t o d l e g ł y . W s z y s c y d z ia ł a c z e P F O m n i e m a li , ż e
k o n ie c z n y c h w m o m e n c ie z a is tn ie n ia k o n f l ik t u w o j n a w i s i n a w ł o s k u i z d a le k i e j K o r e i p r z e r z u c i s i ę r y ­
w o j e n n e g o — m ię d z y n a r o d o w e g o ; c h ło d o E u r o p y . U z n a li, ż e n i e m o g ą d a ć s i ę z a s k o c z y ć
5 — o i- g a n iz o w a n ie o d d z ia ł ó w o c h r o n y d o s p e c j a ln y c h b ie g o w i w y d a r z e ń i w k a ż d e j c h w i l i m u s z ą b y ć p r z y g o ­
z le c e ń C K W P F O ; t o w a n i d o o b j ę c i a w ła d z y . K o m is j a o r g a n iz a c y j n a d o ś ć
6 — w y w ia d ; szyb k o r o z p r a c o w a ła str u k tu r ę w ła d z y p a ń stw o w e j,
7 — k o n tr w y w ia d ; o p ie r a j ą c s i ę n a k l a s y c z n y c h w z o r a c h M o n t e s ą u ie u g o .
3 — o r g a n iz o w a n ie p u n k t ó w b e z p i e c z e ń s t w a ( m e lin y ) ; N i e z b ę d n e w ia d o m o ś c i z a c z e r p n i ę t o z o d p o w ie d n ic h h a ­
9 — o r g a n iz o w a n ie p u n k t ó w z a o p a t r z e n i a w d o w o d y s e ł E n c y k l o p e d i i T r z a s k i, E v e r l a i M ic h a ls k ie g o . W z o ­
o s o b i s t e itp .; r e m d la s f o r m o w a n i a „ r a d y m i n i s t r ó w ” s t a l s i ę p r z e d w o ­
10 — w y w ia d w e w n ę t r z n y , t z n . b a d a n ie p r z y d a t n o ś c i j e n n y r z ą d p r e m i e r a S ła w o j a - S k ła d k o w s k ie g o .
id e o l o g ic z n e j i w a r t o ś c i s p o ł e c z n e j p o s z c z e g ó l n y c h W lis to p a d z ie g a b in e t m in is t r ó w z o s ta ł c z ę ś c io w o
k a n d y d a tó w m a ją cy ch b y ć d o k o o p to w a n y m i do u tw o r z o n y .
PFO . „ P o d z ie m n y r z ą d ” , g d y ż ta k n a z y w a l i g o o r g a n iz a t o ­
N ie w ie le z ty c h „ d z ie s ię c i o r g a p r z y k a z a ń ” z o s t a ło r z y P F O , k ie r o w a n y b y ł p r z e z W o j n i ło w ic z a , k t ó r e m u
s p e ł n i o n y c h w p r a k t y c z n e j a n t y p a ń s t w o w e j d z ia ła ln o ś c i, p o w ie r z o n o t e k ę p r e m ie r a . M in is t r e m s p r a w z a g r a n ic z ­
g d y ż w y d z ia ł III p o z a s t a n o w is k ie m s z e f a n ig d y n ie z o ­ n y c h z o s t a ł A d a m Z b r o m ir s k i, m i n is t r e m a d m in is t r a c j i
s t a ł o b s a d z o n y p r z e z w s p ó łp r a c o w n ik ó w . p u b lic z n e j Z y g m u n t B o r y c k i, m i n i s t r e m o p ie k i s p o lc -

414
c /.n c j M a r ia A d a m c z e w s k a , m i n is t r e m s k a r b u W ła d y ­
s ł a w W o d z iń s k i. N a p r e z y d e n t a R P w y z n a c z o n o A n t o ­
n i e g o S a b in a , la s k ę m a r s z a łk a s e j m u p r z y d z ie l o n o A n ­
d r z e j o w i W il k o w i , a p a n a J ó z e f a W ir s k ie g o m i a n o w a n o
w i c e m a r s z a łk i e m s e j m u . P o n a d t o p r z e z p r z y s z ł e g o p r e ­
z y d e n t a p o w o ła n i z o s t a li n a p o s ł ó w d o s e j m u p a n o w ie
A n t o n i P io t r i W ła d y s ła w B a r c h a n .
J a k w ia d o m o , z g o d n ie z z a s a d a m i s y s t e m u r z ą d ó w
p a r la m e n t a r n y c h r z ą d j e s t p o w o ł a n y p r z e z g ł o w ę p a ń ­
s t w a i m u s i u z y s k a ć w o t u m z a u f a n i a p a r la m e n t u . P a n o ­
w ie z C K W P F O p r a g n ę li s p e ł n i ć p r z y n a j m n ie j j e d n ą
z ty c h z a s a d , tj. d o p r o w a d z ić d o p o w o ła n ia g a b i n e t u
p r z e z s w o je g o p r e z y d e n ta .
K a n d y d a t n a g ło w ę p a ń stw a g o tó w był w k ażdej
F r a n c is z e k M ia łs z y g ro s z , f u n k ­ W ła d y s ł a w K a m io n k a , f u n k ­
c h w ili w y p e łn ić sw o ją h is t o r y c z n ą m i s j ę . Od daw na
c j o n a r iu s z P U B P w B o c h n i, c jo n a r iu s z M O , z a b i t y p rz e z
w s k r y t o ś c i d u c h a o c z e k iw a ł te j p r o p o z y c j i i k ie d y z a ­ k t ó r y z g in ą ł w z a s a d z c e p o d c z ło n k ó w „ A r m ii P o d z ie m n e j"
p r o p o n o w a n o m u p r e z y d e n t u r ę , n i e o p i e r a ł s i ę z b y t n io . Ł apanow em
W d rodze rozm ów i u z g o d n ie ń na k ie r o w n ic z y m
s z c z e b l u P F O u s t a lo n o t e r m in z a p r z y s i ę ż e n ia p r e z y d e n ­
ta . N a je d n y m z g r u d n io w y c h z e b r a ń U p r z y s z łe g o m in i­
s t r a s k a r b u n i e d o s z ł y p a n p r e m i e r p o w ia d o m i ł c z ło n k ó w
p r e z y d iu m C K W o m a j ą c y m n a s t ą p i ć z a p r z y s i ę ż e n iu g ł o ­
w y p a ń stw a .
T e n d o n io s ły a k t m i a ł m i e ć m i e j s c e w w a w e ls k ie j
k a t e d r z e w d n i u 2 0 s t y c z n i a r o k u P a ń s k ie g o t y s i ę c z n e ­
go d z ie w ię ć s e tn e g o p ię ć d z i e s i ą t e g o d r u g ie g o . P o s t a n o ­
w io n o w ó w czas, że w u ro czy sto ści te j w ezm ą u d z ia ł
p r z e w o d n ic z ą c y i p r z e w o d n ic z ą c e r a d o k r ę g o w y c h .
O d p o w ie d n i e p o le c e n i a i z a d a n ia o t r z y m a li k r a k o w ­
s c y c z ło n k o w ie P F O , w ś r ó d k t ó r y c h b y ł y d w i e s i o s t r y
p a n a T a d e u s z a W o j n i lo w ic z a i j e g o s z w a g ie r .
S z e f w y d z i a ł u II I , „ G r o ź n y " , z a p e w n ić m ia ł b e z p ie ­
czeń stw o w s z y s tk ic h u c z e s tn ik ó w k o n s p ir a c y jn e j g a li
n a W a w e lu . P a n i S a b i n a R o s a , s i o s t r a „ p r e m ie r a ’’, i p a n
P o g r z e b f u n k c jo n a r iu s z y U B i MO. k tó rz y z g in ę li w w a lc e
416 z R e a k c y jn y m p o d z ie m ie m
 Bochnia, ¿Sa r. B r o n is ł a w B o g d a n d o p i l n o w a ć m i e li r e l i g i j n e j o p r a w y
0 6 t Il.Ł C Z S U ł u r o c z y s t o ś c i w k a t e d r z e w a w e l s k i e j . P o d j ę li w t y m k i e ­
.*o n i ż e j I *dpl.-,nnj r u n k u k r o k i u p e w n y c h d u c h o w n y c h , r y c h ło j e d n a k ż e
. . : (r .tp la k o , 1 1» ł ‘.:S% ©jer. LULUItWSKI / o n j,L e o p o ld a z a p r z e s t a li z a c h o d ó w w obec o b o ję tn e j, a n a w e t n ie ­
. . i o i z y a t ń ł e : . z i- i z rliCi Blo-run
3 . U r o d s l le a i l ę 2 1 .1 1 .1 9 1 2 r . p r z y c h y ln e j p o s t a w y s w o i c h r o z m ó w c ó w . W o b e c te g o
a . P o o lo d a n w jk o * t u lc < -lo n a tu ra » k o rp u sie k o d «t6 * 1 o a k .p o d o h o r .
artylerii p o s t a n o w i o n o d o k o n a ć d o n io s łe g o a k t u p odczas nabo­
J. P o a l n d a n zaw M o f i c e r an«odo*j
S . P o s ia d a * ] e ie iw u j i io n j B o le n ia » » , aja J a n , o ó r k a k a r la
7 . vaenzkan P rz o r o ś l, u l .lo l l ą t a j a a r2
ż e ń s t w a w k a t e d r z e b e z p o r o z u m ie n ia s i ę z k le r e m , p r z y
8 . U d a j» a l f a o a t o l j p o b jt - ■ -
•> . P ro o u i* u l* w y k o r z y s t a n i u p ie r w s z e j n ie d z i e ln e j m s z y .
10 . B & re je a trc w w ę » M U Ic p t.a r t.
1 1 . H a l e ł f d o r a r t l l / s t r o n n i c t w n ie N ie z w y k łą o b r o tn o ść i e n e r g ię w ykazał przed e
12 . H e l e i a ł e n Co n l e l e g . o r g . l> * 6 .Z , o b *ó d b o ch e d a k i
1 3 . P e ln lle n fu n k e jf k o B o n d a a t o b *o d u w s z y s t k im p a n T a d e u sz . O p r a c o w a ł w sz c z e g ó ła c h „ d y ­
1« . U t y w e le a p s o u d o n ln d * * S a e x o tk e ", " ł » o l o r " , "S a lw a "
1 2 . P o s ia d a le n b ro ń , r a d i o » - l XP n.Ap n r 4 0 1 3 * 3 a a g s s łn Jc u R i, p lo m a t y c z n y p r o t o k ó ł” u r o c z y s t o ś c i i p o w ia d o m i ł o s o ­
p a r a t n adaw saj l t p . i p io to le t M -o t r r a lo t y k a l.9 ■».
* r 5 2 6 7 4 . 1 p la t o la t kauaar k a l .7 ,6 5 b i ś c i e lu b l i s t o w n i e z a i n t e r e s o w a n e o s o b y . P r z y g o t o w a ł
16 O .1 A * 1 ! łn o d c l p o d a je .* * 1 * Br a a , e o b ro n y
o k o lic z n o ś c io w e p r z e m ó w ie n ie d la s ie b ie i p r e z y d e n ta .
Do k o n s p ir a c j i t r a t c p lle e w 1 9 4 2 ro k u w K rak ow ie, b ę-H e n a u k r io lu
p r z ó d w ła d z a c l o k u p o o j j n ła l , Jako z b ie g * o b o zu ioftofr* / O f U g I I B / . W y s ł u c h a ł s p r a w o z d a ń s z e f a w y d z i a ł u ILI o j e g o p o c z y ­
r u n k o ja p o o sttk o w o d - o o 1 b a t . 6 pao I Z . a a e t t p n l e d -o a Z d jor.u 6 p a l
O .M . ■ l e c i e 19*4 roku w a t * p lie n do o d d z .p e x t .o t n . " D zik a " , c a s t t p n i e n a n ia c h w k ie r u n k u z a b e z p ie c z e n ia u r o c z y s t o ś c i p r z e d
p r z j d r l o lo n j s o n t a l e n do n a ta b u Zgrupowania O d d z .P a r tjz a n o K le h "Odwet"
* o b -.T o d e i e t o i l e n i o k l n . J a k o o f l o e r t a k t i o z n » . ■ n a r o u 1 9 4 5 r . p o o a t a - in t e r w e n c j ą w ła d z p a ń stw o w y ch . R e la c j e „G roźnego"
t e o z n e l l ik w i d a c j i C .l f c , p o n o a ta le a c a l u r j o l u . I o zerw o u 1 9 4 5 r . n a * l q -
z o l e n k o n t a k t z H . 8 . Z . 1 n la n o w a n j r o e t a l e n k o n e n d a n t e » obw od u b o o h e ń - w p ł y w a ł y u s p o k a j a j ą c o i d o d a w a ły u f n o ś c i w p o w o d z e ­
a k l e ę o v Z o r ę o n lz o w a le n U d z i a ł d j w e r a j J n j " ł a n d a r n e r l a " , k t ń r » w l l s t o -
a d z le t e g o l ro k u p r z e k c a t a lo ile n w c ru p e le ś n » pod n a z z » " S a l e « " , n ie p r z e d s ię w z ię c ia .
E z i o l a l o n w r e j o n i e B o o h c d e k l e g o , I b i l e n l o k l o g o , L ln a n o w e k io g o 1 B r z e ­
s k i e g o , a t a k i e o z e i c l o w o i p o w .g o r l l o k ie g o . Op r d o z b r o n i o s o b i s t e j
z l o ł o n e j p r z o z o c -n ie w d n i u d a l s l e j s t y n w T O B P . e o b o w la z u je e l f d o » l o -
„G roźny” p r z e p r o w a d z ił w K r a k o w ie r o z p o z n a n ie
ł o n l a p o c l a d a n e j w t e r e n i e b r o n l i 2 L .M .O . * » . 4 2 i 1 5 0 0 a s t . o a u n l o j l .
1 M M r o b j ¿ a k l - t a r c z o w i , 4 K P / v t y n l B e r e t u 1 l S e h w e l a o e r / , 1 P PD
te r e n u . Z aproponow any przez n ie g o sp o só b d o ta r c ia
w z . 4 0 , 6 P P S » , 1 1 6 , 7 UP o a t jr u o w jc h / S t u n g e w e r / . P o n a d to 1 a a s z j c t
d o p lo a n la 1 l e p a r a t t o l e f . / o I l e o ą z lo io n e w p r z e w ld je a n jo h p rz e z e u c z e s tn ik ó w s p o t k a n ia n a W a w e l o r a z z a b e z p ie c z e n ia
c n ie d e jo o a o h /.
D a ie le lfio łd w o k r e a le 1 9 4 5 r . s i ę p r z e d „ b e z p ie k ą ” p r z y p a d ł d o g u s t u p a n u p r e m i e r o ­
i r a e o l e A - n a p a d n a a u t o o -w l e c U le w K u r a z o w io n o h , p o i a z l o r n l k - n a p a d
n o a u to w k a re z o w io a o h . w i. Z o b o w ią z a ł w ię c „G roźnego" do b e z p o ś r e d n ie g o
B ok 1 9 4 6 .
B ty o z e ń - n a sa d n a P o s te r u n e k 1» w T r s o l a n l e , lu t y - nupiul n a P o a t .łO o s o b i s t e g o k ie r o w a n ia a k c j ą z a b e z p ie c z e n io w ą .
w Ł opanow i« 1 B a o le c h o w lo a u h , p o w .t y ś l e n l o e , n a r z e o - e ^ o tk itn ie « Z b j-
d n l o e l e , zaoadzka pod L npanow ez, l i p l o o - n apad n a n ,Q rjb 6 w , n a. t.d r a K ło p o ty w y s tą p iły w sp ra w a ch fin a n s o w y c h , p ie ­
P o s t . ® * k a r lo n o e H a lo J , p o w .LlrA.no»«, p a f d z le r n lk - ruipad na aacooh 6d
oeob ow j w U a reso w lo a eh , ll o t o p a d - op-.t'.tanlo w n . e i e d l e e , l i o t o p a d - na­ n i ę d z y b o w ie m o r g a n iz a c j a n a r a z ie n i e m ia ła . G a lo w e
p ad n a P c e le r u n e k BO r Iw kow eJ, ll a t o p o d - r.apad na a u to w Iw kow ej,
g r u d z le A - napad n a C rr^d O c ln n ) w I r z o l a n l e , g ru C zie d - o p o tk o n le
v W z o e e J , o t j o z o f . - o p o tk o n ie v « lt^ o -r lc n o h nod D urajoon. p r z y j ę c i e , p o b y t i n o c le g i w K r a k o w ie m u s i a ł y k o s z t o ­
O i '« l a d o u n , C e d o b r o w o ln ie B & n lo o iia le a o w e j l o t j c i i c z a n o u e j , r r z e . i t e r o z z i w a ć , a w k a s i e P F O n i e b y ł o a n i g r o s z a . N a d e le g a c j ę
d z lu la U .o io l,
J e d n o c z e ś n ie e k ł-.d ą m l k ? n a t u r n . w a . » 3 , 1 p i a t o l e t l * - j t - a a l . t l
•Ja u je r , 1 o b ro u -ę . . . . . . .
1 ... o r a z z w r o t k o s z t ó w n i k t n i e m ó g ł li c z y ć . P r e m i e r ż y w i ł
/ - / Jan D u b e n lo w k l - "Solwu" ukryw aną p r e t e n s j ę d o k o m is j i f i n a n s o w e j , k t ó r a n ie
p o t r a f iła z n a le ź ć s p o s o b u u z y s k a n i a f u n d u s z y . P r o p o ­
now ane s k ła d k i o r g a n iz a c y j n e n ie w y s ta r c z y ły n a te
O ś w ia d c z e n ie u ja w n io n e g o J a n a D u b a n io w s k ie g o — „ S a lw y ”
p o tr z e b y . D w a d z ie ś c ia z ło t y c h od c z ło n k a m ie s ię c z n ie
n i e s t a n o w i ł o w s u m i e z b y t w i e l e . W p r a w d z ie k o m is ja

27 R y ł w P o lsc e czas. 417

z a p r o p o n o w a ła w i ę k s z y h a r a c z o d t y c h c z ło n k ó w , k t ó ­
r y m p o w ie r z o n o s t a n o w i s k a w r z ą d z ie p o d z ie m n y m , a le
b y n a j m n i e j n i e k w a p ili s i ę o n i z p ła c e n i e m . A b y r a t o ­
w a ć s y t u a c j ę , C K W p r z y c h y li ł s i ę d o w n i o s k ó w k o m i ­
s j i fin a n s o w e j w s p r a w ie s p r z e d a w a n ia s t a n o w is k p a ń ­
s t w o w y c h : k a n d y d a c i n a t e s t a n o w i s k a w p ła c a ć p o w i n ­
n i j e d n o r a z o w o p o k il k a t y s i ę c y z ło t y c h , a ic h m i e s i ę c z ­
n a s k ł a d k a w y n o s i ć m i a ł a 2 0 0 z ło t y c h .
U w a ż a n o , ż e w y d a t k o w a n e k w o t y p a n o w ie c i o d b io ­
r ą s o b i e z n a w ią z k ą , s p r a w u j ą c p o d o j ś c iu d o w ł a d z y
s t a n o w is k a s p r z e d a n e im p r z e z P F O .
C h o c ia ż k a n d y d a t ó w n a p o s a d y b y ł o w i e l u , d o p ła ­
c e n ia n ik t s ię je d n a k n ie s p ie s z y ł. K a s a ś w ie c iła p u s t­
k a m i. P o ś w i ę c i ł w i ę c p a n T a d e u s z t r o c h ę w ł a s n y c h p i e ­
n i ę d z y n a w a w e l s k ą im p r e z ę . P o m o g ł y m u r ó w n i e ż s i o ­
s t r y w K r a k o w ie , u f n e w m i s j ę , j a k i e j s i ę p o d ją ł, p e t n e
w i a r y w n i e d a l e k ą k o r z y s t n ą p r z y s z ło ś ć .
W s o b o t ę d n ia 19 s t y c z n i a 1 9 5 2 r o k u , w p r z e d d z ie ń
z a p r z y s i ę ż e n ia „ p r e z y d e n t a ” , d o K r a k o w a z a c z ę li p r z y ­
b y w a ć p o w ia d o m i e n i i z a p r o s z e n i g o ś c i e . P r z y j e ż d ż a l i
z r ó ż n y c h s t r o n P o ls k i , n i e r a z t y m sa m y m p o c ią g ie m ,
n i e z n a j ą c s i ę w z a j e m n i e . P r z y b y l i p r z e d s t a w i c ie l e B ia ­
łe g o s t o k u , W a r s z a w y , Ł o d z i, K i e l c , P o z n a n ia , W r o c ła ­
w ia , n ie k tó r z y w to w a r z y s tw ie p a ń p r z e w o d n ic z ą c y c h
o k r ę g o w y c h r a d k o b ie c y c h .
W ła ś n ie u d z ia ł p a ń c z y n i ł w y j a z d n ie k t ó r y c h p a n ó w
d o K r a k o w a a t r a k c y j n ie j s z y m . Z w ł a s z c z a p a n J a n J a -
s in n ie u k r y w a ł te g o , p r z y z n a ją c o tw a r c ie , ż e p o c z ą tk o ­
w o n i e m i a ł z a m ia r u n i g d z i e w y r u s z a ć , a le g d y p a n T a ­
d e u s z o z n a jm ił m u , iż d o K r a k o w a w y b ie r a s ię p a n i
N e l l y , r y c h ł o z m i e n i ł z a m ia r .
N a k r a k o w s k im d w o r c u w i t a ł p r z y b y w a j ą c y c h n a j ­
c z ę ś c ie j p a n T a d e u s z , g d y ż z n a ł w i e l u z n i c h o s o b i ś c ie .
418
In n ych d e le g a t ó w r o z p o z n a w a n o p o u m ó w io n y c h zna­
k a c h i h a s ła c h u z g o d n io n y c h z „ G r o ź n y m ” . J e ś l i t y lk o
czas p o m ię d z y n a d e jś c ie m p o s z c z e g ó ln y c h p o c ią g ó w
z d e le g a t a m i p o z w a la ł, p a n T a d e u s z o s o b i ś c i e o d w o z ił
g o ś c i d o m i e s z k a n ia s i o s t r y p r z y u l i c y S k w e r o w e j , p o
c z y m zn ó w w ra ca ł n a dw orzec.
D o p ó ł n o c y z e b r a ło s i ę u p a n i M a r ii o k o ło d w u d z i e ­
s t u c z ło n k ó w P F O . Z e z n a m i e n it s z y c h w y m i e n i ć n a l e ­
ż y p a n ó w : A n t o n ie g o S a b in a — k t ó r y m i a ł b y ć z a p r z y ­
s i ę ż o n y n a p r e z y d e n t a , T a d e u s z a W o j n i ło w ic z a — m a ­
j ą c e g o o d e b r a ć ś lu b o w a n ie o d p r e z y d e n ta , A d a m a Z b r o -
m i r s k ie g o — m i n is t r a s p r a w z a g r a n ic z n y c h , Z y g m u n t a
B o r y c k ie g o — m i n is t r a a d m in is t r a c j i p u b lic z n e j , J ó z e ­
f a W ir s k ie g o — p r o p o n o w a n e g o n a m i n is t r a o p i e k i s p o ­
łe c z n e j oraz M a r ię A d am czew sk ą — p r z e w o d n ic z ą c ą
N a c z e ln e j R a d y K o b ie t.
D ł u g i s t ó ł z a s t a w i o n y b y ł w i k t u a ł a m i. N i e w s z y s c y
z m ie ś c ili s i ę p r z y s t o l e , w i ę c c i, d la k t ó r y c h z a b r a k ło
m i e j s c a , s i a d a li g d z i e s i ę d a ło . N ie p r z e s t r z e g a n o w i e k u
i u r z ę d u , a le h o n o r o w e m ie js c a p r z y s t o le z a ję li o c z y w i­
ś c i e p a n o w i e A n t o n i i T a d e u s z — p r e z y d e n t i p r e m ie r .
G o ś c ie p a n i M a r ii w o c z e k i w a n i u n a u r o c z y s t e o t w a r c i e
z e b r a n ia m i e li d o s y ć c z a s u n a w z a j e m n e p o z n a n ie s ię ,
w y m i a n ę u w a g i o c e n p o li t y c z n y c h .
O k o ło g o d z in y p ie r w s z e j w n o c y p a n T a d e u s z p r z y ­
s t ą p i ł d o r z e c z } '. N a w i ą z a ł d o c e l u i z a d a ń P F O , o d c z y ­
tu ją c z e b r a n y m „ d e k la r a c j ę id e o w ą ” z w ią z k u , p r z e d ­
s t a w i ł s t r u k t u r ę o r g a n iz a c y j n ą , p o k r ó t c e o m ó w i ł t r u d ­
n o ś c i f i n a n s o w e o r g a n iz a c j i i k o n ie c z n o ś ć p o d n ie s ie n i a
d y s c y p l i n y s k ła d e k , a n a z a k o ń c z e n ie p r z y p o m n i a ł o m a ­
ją c y m n a s t ą p ić a k c i e z a p r z y s i ę ż e n ia p r e z y d e n t a . P o d a ł
d o k ła d n i e c z a s i m i e j s c e ś l u b o w a n i a , p o u c z a j ą c z a r a z e m
o z a c h o w a n iu o s t r o ż n o ś c i w d r o d z e n a W a w e l. N a s t ę p n i e
r o z p o s t a r ł n a s t o l e a r k u s z p e r g a m i n u w ie lk o ś c i 1 0 0 X 5 0
419
c m . z a p is a n y r ę c z n i e a t r a m e n t e m , i o k r e ś l ił g o j a k o d o ­
k u m e n t. w i e l k i e j w a g i i z n a c z e n ia .
D z i e ł o w y t ę ż o n y c h m y ś l i i p ió r a p a n a T a d e u s z a z o ­
s t a ło s p i s a n e . .
...d la r z e c z y w ie c z n e j p a m i ą t k i , a s ta n o w ią c y z n a c z e n ie h is to ­
r y c z n e d l a p o k o le ń a k t t e n p r z e ż y w a ją c y c h i p o k o le ń p r z y ­
s z ły c h , d l a k t ó r y c h m a z o s ta ć d o w o d e m s i ł y d u c h o w e j n a r o d u
w d n i a c h r o z s z a la łe g o , n ie z n a n e g o w h is t o r ii t e r r o r u i m ę c z a r ń
d o k o n a n y c h n a o r g a n iz m ie R z e c z y p o s p o lite j P o l s k i e j p r z e z Z w ią ­
z e k S o c ja lis ty c z n y c h R e p u b li k R a d z ie c k ic h .
D z ia ło s i ę t o w r o k u P a ń s k i m 1952, d n i a m ie s ią c a ......
w k a t e d r z e .................... w ................... w o b lic z u N a jw y ż s z e g o M a ­
j e s t a t u R o g a W s z e c h m o g ą c e g o , w o b e c n o ś c i n iż e j p o d p is a n y c h
p r z e d s t a w i c i e li N a r o d u P o ls k ie g o . W w y n i k u w y p a d k ó w w r z e ­
ś n io w y c h 1930 r o k u P r e z y d e n t R z e c z y p o s p o lite j P o ls k ie j Ig n a c y
M o ś c ic k i o p u ś c ił g r a n ic e P o ls k i, p o z o s ta w ia ją c n a r ó d i p a ń s t w o
w ł a s n e m u lo s o w i. O p u s z c z a ją c k r a j w m y ś l n a k a z ó w w e w n ę tr z ­
n y c h i w o p a r c i u o K o n s ty tu c ją , z ło ż y ł p a ń s t w o w y u r z ą d . Z tą
c h w i lą N a r ó d P o ls k i k i e r u j e s w o je u c z u c ia i w i a r ą d o o so b y
.............. u w a ż a j ą c g o za t e j m i a r y m ę ż a s t a n u , k t ó r e m u
z p e łn ą u f n o ś c ią tr.oże p o w ie r z y ć s w o je i P a ń s t w a lo sy , u w a ­
ż a j ą c g o z a i s to tn e g o P r e z y d e n t a R z e c z y p o s p o lite j P o ls k ie j. O k re s
12 l a t o k u p a c j i n ie z b ic ie w y k a z a ł je g o n i e u g i ę tą i z d e c y d o w a ­
n ą w o lą w a lk i o n ie p o d le g ło ś ć O jc z y z n y i p o le p s z e n ie b y t u s z e ­
r o k i c h m a s s p o łe c z e ń s tw a , k t ó r e m u c a ły C zas d u c h o w o p r z e w o ­
d z ił. S t o j ą c w o b lic z u w y j ą tk o w e j s y t u a c j i m ię d z y n a r o d o w e j,
N a r ó d P o ls k i u w a ż a za k o n ie c z n e p r z y ją ć o d ........................................
f o r m a l n ą p r z y s ię g ę , u s t a n a w i a j ą c g o p e łn o p r a w n y m P r e z y d e n ­
te m R z e c z y p o s p o lite j P o l s k i e j, z le c a ją c j e d n o c z e ś n ie k o n t y n u ­
o w a n i e w a l k i z o k u p a n to m , a ż d o o s ta te c z n e g o z w y c ię s tw a
w o p a r c iu o m o c a r s t w a z a c h o d n ie n a c zo le z U S A .
B io r ą c p o w y ż s z e p o d u w a g ę . P r e z y d e n t R z e c z y p o s p o lite j P o l ­
s k ie j .......................... w m y ś l u s t a w y k o n s t y t u c y j n e j z ło ­
ż y ł n a s t ę p u j ą c e j t r e ś c i p rz y s ię g ą :
,.P r z y s ię g a m B o g u W s z e c h m o g ą c e m u w T r ó jc y Ś w ię te j J e ­
d y n e m u i ś l u b u j ą T o b ie , N a r o d z ie P o ls k i, n a u r z ę d z ie P r e z y d e n t a
R z e c z y p o s p o lite j P o ls k ie j, k t ó r y o b e jm u j ę : p r a w R z e c z y p o s p o li­
t e j , a p r z e d e w s z y s tk i m U s ta w y K o n s ty t u c y jn e j ś w ię c ie p r z e ­
s tr z e g a ć i b r o n ić ; d o b r u p o w s z e c h n e m u n a r o d u ze w s z y s tk ic h
420
s ił s łu ż y ć : w s z e lk ie z ło i n ie b e z p ie c z e ń s tw o o d P a ń s t w a o d w r a ­
c a ć : g o d n o ś c i i m ie n ia p o ls k ie g o s t r z e c n ie z a c h w ia n ie ; s p r a w i e ­
d liw o ś ć w z g lę d e m w s z y s tk ic h b e z r ó ż n ic y o b y w a te li z a p i e r w ­
s z ą s o b ie m ie ć c n o tę ; o b o w ią z k o m u r z ę d u i s łu ż b y p o ś w ię c ić się
n ie p o d z ie ln ie . T a k m i d o p o m ó ż B ó g i Ś w ię t a S y n a J e g o M ę k a .
A m e n ’’.
A k tu p o w y ż s z e g o b ę d ą c ś w ia d k a m i, w im ie n iu N a r o d u P o l­
s k ie g o i w ł a d z p o ls k ic h d z ia ł a j ą c y c h w p o d z ie m iu s w o je p o d p i­
s y s k ł a d a m y : P r e z y d e n t R z e c z y p o s p o lite j P o ls k ie j. x a P re z y d iu m
G łó w n e j R a d y P F O . -za C e n t r a l n ą R a d ę K o b ie t P F O . za S e jm
P o d z ie m n y R P , z a O k r ę g o w e R a d y K o b ie t P K O , z a O k rę g o w e
R a d y PK O .
W ie c z ó r , a ś c i ś l e m ó w i ą c n o c s p i s k o w c ó w p r z e w id y ­
w a ł a j e s z c z e w y s t ą p i e n i e p r z e w o d n ic z ą c e j R a d y N a c z e l­
n e j K o b ie t , p a n i M a r ii A d a m c z e w s k ie j . P r z e d s t a w i ł a o n a
zebranym o p r a c o w a n ą p r z e z s i e b i e in s t r u k c j ę o r g a n i­
z a c y j n ą o p r a c y k o b ie t . I n s t r u k c j ę p r z y j ę t o ju k o w y t y c z ­
n e d la p r a c y n i e w i a s t w c a łe j u c is k a n e j P o ls c e .
O b r a d y p r z e c i ą g n ę ły s i ę p r a w i e d o r a n a . N i k t n ie
k ła d ł s i ę s p a ć , a j e ś l i k t o ś o d c z u w a ł z m ę c z e n i e , d r z e m a ł
p r z y s t o l e . P o g o d z in i e p ią t e j p r z e z d r z w i w il l i p r z y u l i ­
c y S k w e r o w e j z a c z ę li w y c h o d z i ć u c z e s t n ic y s p r z y s ię ż e -
n ia . W y c h o d z ili w k il k u m i n u t o w y c h o d s t ę p a c h , p o d w ie
lu b t r z y o so b y .
M ia s t o s p a ł o i n i e b y ł o w c a l e ś w ia d o m e , ż e j e g o u l i ­
cam i k r o c z ą p r z e d s t a w ic ie le n a r o d u , k tó r z y obdarzyć
c h c ą P o ls k ę j e s z c z e j e d n y m p r e z y d e n t e m .
W d r o d z e n a W a w e l n i e z a s z ło n ic g o d n e g o u w a g i.
N a si o b se r w a to r z y — E dw ard S ta w a r c z y k , S ta n is ła w
M a jk a , J ó z e f H a b erk o , J ó z e f B e d n a r c z y k — b y li d o b rze
u k r y c i i d la id ą c y c h n ie w id o c z n i . W ą t p l iw y m w y d a j e się ,
c z y „ G r o ź n y ” , s z e f w y d z i a ł u III. b y ł b y z a d o w o lo n y , g d y ­
b y w ie d z ia ł , ż e w i l l a i b ę d ą c y w n ie j l u d z i e z n a k o m ic ie
z o s t a li p r z e z n a s u b e z p ie c z e n i.
421
 O g o d z in i e s z ó s t e j n a w a w e l s k i m d z ie d z i ń c u p r z e d
b r a m ą k a t e d r y z n a le ź li s i ę j u ż w s z y s c y . N i e m i ł y m za­
s k o c z e n ie m b y ły z a m k n ię te je s z c z e d r z w i k a te d r y , k tó ­
r ą o t w ie r a n o d o p ie r o o g o d z in i e 6 .3 0 , a n i e , j a k u s t a lił
p a n T a d e u s z , o g o d z i n i e 6 .0 0 . N i e w y s p a n i i z m ę c z e n i
p r z e d s t a w ic ie le n a r o d u m u s ie li w ię c zaczekać, a n ie ­
k t ó r z y z n ic h d la z a b ic i a c z a s u i r o z g r z e w k i r a z e m z k o ­
ś c i e l n y m z a b r a li s i ę d o o d g a r n ia n ia ś n i e g u ś w i e ż o s p a d ­
ł e g o te j n o c y . G d y o t w a r t o p o d w o j e k a t e d r y , w s z y s c y
s k w a p l i w i e s k i e r o w a l i s i ę d o je j w n ę t r z a . W o c z e k iw a n iu
n a p o r a n n ą m s z ę ś w ię t ą c i, k t ó r z y b y li tu t a j p o raz
p i e r w s z y , z a j ę li s i ę z w ie d z a n ie m k a te d r y . T y m cza sem
w n ę t r z e k a t e d r y z a lu d n i ło s i ę w i e r n y m i . C z ę ś ć z n ic h ,
n a p o z ó r o b o j ę t n y c h , z u w a g ą o b s e r w o w a ł a d z ia ła c z y
PFO .
P o r a n n a m s z a ś w i ę t a r o z p o c z ę ła s i ę n ie b a w e m w k a ­
p lic y S te fa n a B a to r e g o . P a n T a d e u sz , p a n A n to n i i p a n
Z y g m u n t s t a n ę li n i e c o z b o k u , z l e w e j s t r o n y b a lu s t r a ­
d y , p r z e d o łt a r z e m . I n n i u c z e s t n ic y z a j ę l i m i e j s c a w ł a w ­
k a ch , b ą d ź te ż n a sto ją c o w y s łu c h iw a li m sz y
s i ę k ilk a s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h , a t u i ó w d z i e z a c z ę ły
b ły s k a ć ś w i a t ł a la t a r e k , j a k g d y b y k t o ś k o m u ś cła w a ł
s y g n a ł y . W s z y s t k o to o d b y w a ł o s i ę w g łę b o k ie j c is z y
i b e z z a k łó c a n ia n a b o ż e ń s t w a .
M s z a d o b ie g ł a k o ń c a . W ie r n i z a c z ę li s t o p n io w o o p u ­
s z c z a ć k a te d r ę . W t y m c z a s i e d o p o s z c z e g ó l n y c h u c z e s t ­
n ik ó w d o n io s łe g o i h is t o r y c z n e g o a k t u z a p r z y s i ę ż e n ia
n o w e j g ł o w y p a ń s t w a p o ls k ie g o z b li ż a ło s i ę p o d w ó c h
lu d z i z u p r z e j m y m z a p r o s z e n ie m :
— P a n p o z w o li t e r a z z n a m i n a z a k o ń c z e n ie u r o ­
c z y s t o ś c i...
P a n a T a d e u s z a W o j n iło w ic z a z a s k o c z y ł a ta p r o p o z y ­
c ja . O d r u c h o w o w y s u n ą ł s ię d o p rzod u , ch c ą c p o z b y ć s ię
o p ie k u n ó w , c i j e d n a k , j a k b y s p o d z i e w a l i s i ę t e g o o d r u ­
c h u , p r z y s p i e s z y li k r o k u i u j ę l i p r e m ie r a p o d p a c h y .
Pan T ad eu sz n ie m ia ł ju ż żadnych w ą t p li w o ś c i,
w c z y i c h z n a la z ł s i ę r ę k a c h . I n n i u c z e s t n i c y z a p r z y s i ę ­
ż e n i a z o r ie n t o w a l i s i ę , c o z a s z ło , d o p ie r o p o w y j ś c i u z s a ­
m o c h o d ó w , k ie d y z a m ia s t p r z y w illi n a u lic y S k w e r o ­
w e j k a z a n o im w y s i ą ś ć n a p la c u I n w a li d ó w , g d z i e m ie ­

P o e w a n g e lii p a n T a d e u sz s z e p n ą ł p a n u A n to s io w i: ś c iła s ię s i e d z ib a ó w c z e s n e g o W o j e w ó d z k ie g o U rzędu

B e z p i e c z e ń s t w a P u b li c z n e g o w K r a k o w ie .
— P r o s z ę p o w t a r z a ć z a m n ą ...
P r z e s ł u c h i w a n i p r z e z n a c z e ln i k a w y d z i a ł u ś le d c z e g o ,
P a n A n t o n i, li c z ą c y j u ż 6 5 l a t , le k k o w s p ie r a ł s i ę n a
W a le r ia n a Z d r o j e w s k ie g o , o r a z p r z e z A n t o n ie g o C e k ie -
la s c e . W y d a w a ł s i ę p rzez to n ie c o p o c h y lo n y , j a k b y
rę i H e n r y k a C a p ig ę w szy scy u c z e s t n ic y „ k o r o n a c j i”
p r z y g n ia t a n y b r z e m i e n ie m o b o w ią z k ó w w y n ik a ją c y c h
p r z y z n a li s i ę d o w i n y u d z ia łu w n i e l e g a l n y m z w ią z k u .
z f u n k c j i, ja k ą d o b r o w o ln ie na s ie b ie p r z y jm o w a ł
S t a n o w c z o j e d n a k z a p r z e c z y l i t e m u , j a k o b y z a m ie r z a li
w im ie n iu narodu. N ie d o s ł y s z a l n y m p r a w ie szep tem
d o p r o w a d z ić d o o b a le n i a p r z e m o c e , u s t r o j u P R L i w ła d z
p o w ta r z a ł z a p a n e m T a d e u sz e m s ło w a p r z y s ię g i o d c z y ­
p a ń s tw o w y c h . R z e c z y w iś c ie w ty m s t a d iu m o r g a n iz a ­
t y w a n e j z k a r t k i. P o te j c e r e m o n ii p a n p r e z y d e n t , p a n
cy jn y m PFO , w ja k im w k r o c z y ły w ł a d z e b e z p ie c z e ń ­
p r e m i e r i p a n m i n i s t e r a d m in is t r a c j i p u b lic z n e j z a ję li
s t w a , n i e b y ł o r e a ln e j g r o ź b y o b a le n i a u s t r o j u . P r z y ­
m ie js c a w k a t e d r a l n y c h ła w k a c h , g d z i e w y s ł u c h a l i n a ­
w ó d c y P F O t w ie r d z ili, ż e f o r m u j ą c w p o d z ie m iu s w o j e
b o ż e ń stw a do końca. s z e r e g i, c z y n ili t o n a w y p a d e k w o j n y , w k tó r e j w y b u c h
T y m czasem pod w a w e ls k im w zgórzem z a t r z y m a ło n i e z ł o m n i e w i e r z y l i . W ó w c z a s to — j a k r o z u m o w a li —

422
„ n a s t ą p i o k r e s b & z h o lo w ia ” . A b y o k r e s t e n b y i j a k n a j ­ o w a n iu t r a d y c y j n e j w y m i a n y u s z c z y p l i w y c h z d a ń m i ę ­
k r ó t s z y , w z g l ę d n i e a b y w o g ó l e d o n i e g o n i e d o s z ło , n a ­ d z y o b u z a s ł u ż o n y m i o ś r o d k a m i k u lt u r y i p o li t y k i p o l­
r ó d p o ls k i m u s ia ł m i e ć p r z y g o t o w a n e w p o d z ie m iu w ł a ­ sk ie j — m ię d z y K r a k o w e m i W a r sz a w ą . S ą d z ę , ż e k r a ­
d ze, m ogące go w o d p o w ie d n im m o m e n c i e r e p r e z e n t o ­ k o w ia n o m d o s t a r c z y łe m p ie r w s z o r z ę d n e g o m a t e r ia ł u d o
w a ć n a a r e n ie m ię d z y n a r o d o w e j. ż a r t ó w z w a r s z a w i a k ó w . B ą d ź c o b ą d ź , to o n i p r z y j e c h a ­
S w o i s t y s p o s ó b r o z u m o w a n ia w t e j m a t e r ii r e p r e ­ l i k o ro n o w a ć s ię d o K rak ow a.
z e n t o w a ł p a n A n t o n i . T w i e r d z i ł m i a n o w i c i e , ż e c h o c ia ż
j e s t d r o b n o m ie s z c z a n in e m , c z u j e s i ę d o b r y m o b y w a t e ­
le m i n ie c h c e d o p u ś c ić d o w ła d z y r z ą d u e m ig r a c jn e g o
p o k lę s c e k o m u n is tó w .
— N ic c h c ie liś m y — m ó w ił p a n A n to n i — o b a la ć
p r z e m o c ą w ła d z y , bo ta — ja k p o w ie d z ia ł C h r y s tu s
ś w ię t e m u P a w ło w i — p o c h o d z i ocl B o g a . D ą ż e n ie d o
o b a la n i a w ła d z y p r z e m o c ą b y ł o b y s p r z e c z n e z m o j ą k a ­
to lic k ą e ty k ą — p o d k r e ś l ił p o d z ie m n y p r e z y d e n t . —
D l a t e g o t e ż n i e p o d n o s i li ś m y r ę k i n a w ła d z ę , a l e g d y b y
B ó g ta k s p r a w ił, z j e g o p o m o c ą w z i ę l i b y ś m y j ą w s w o ­
j e r ę c e b e z r o z l e w u k r w i.
E p il o g d z ia ł a ln o ś c i P F O n a s t ą p ił p r z e d W o j s k o w y m
S ą d e m R e j o n o w y m w K r a k o w ie , a p ó ź n ie j w I z b i e K a r ­
n e j S ą d u N a j w y ż s z e g o . D z i e s i ę c i u o s k a r ż o n y c h z o s t a ło
u z n a n y c h z a w i n n y c h p r z e s t ę p s t w a z a r t. 3 6 d e k r e t u
z d n i a 13 c z e r w c a 1 9 4 6 r o k u .
W ła d z a l u d o w a , p r z e c i w k o k t ó r e j o s k a r ż e n i s p i s k o ­
w a l i , o k a z a ła s i ę d la n i c h n i e z b y t s u r o w a .
D z i ś , z p e r s p e k t y w y w i e l u l a t w d a ls z y m c ią g u n ie
m o g ę o d p o w ie d z ie ć s o b i e n a p y t a n i e — k im w ł a ś c i w i e
b y l i c i l u d z i e ? W a r ia t a m i? P ó ł i n t e l i g e n t a m i ? O f ia r a m i
w ła s n e j e g z a lt a c j i ? Z apraw dę — „ D z iw n y jest le n
ś w i a t ” — j a k ś p i e w a N ie m e n , b o ż y s z c z e n a s z e j m ł o d z i e ­
ży-
R o z d z ia ł t e n , j a k o s w o i s t e c u r io s u m , p is a łe m z m y ś lą
o t y c h w s z y s tk ic h , k tó r z y z n a jd u ją r a d o ść w k o n iy n u -

•224
 h u la n k a c h i r o m a n t y c z n y c h p r z y g o d a c h . W t a j e m n ic z e n i
t w i e r d z i l i , ż e k a p it a n p o d w y s o k i m p r o te k to r a te m za­
B IA Ł Y K A P IT A N c h o d n ic h d e m o k r a c j i m o ż e z a b ie r a ć z e s o b ą k o g o z e c h c e
z a g r a n ic ę . K ie w i ę c d z iw n e g o , ż e n a w i e c z o r z e u P u -
s ł o w s k i e g o p a t r z o n o p r z e d e w s z y s t k i m n a „ B ia ł e g o K a ­
p it a n a ” i słu c h a n o je g o o p o w ie ś c i. S z c z e g ó ln ie p a n ie
z u w ie lb ie n ie m w p a tr y w a ły s ię w m ę sk ą p o sta ć b oh a­
te r a .
P a n o w ie w p ie r w s z y m r z ę d z i e z a j m o w a l i s i ę te m a ­
t a m i p o li t y c z n y m i . C z a s y b y ł y g o r ą c e — k il k a m i e s ię c y
t e m u o d b y ło s i ę r e f e r e n d u m . Z a k il k a m i e s i ę c y m i a ły
b y ć p i e r w s z e p o w o j e n n e w y b o r y d o j e d n o i z b o w e g o ju ż
G r o n o o s ó b , z e b r a n y c h w p a ła c y k u h r a b ie g o P u s i o w - p a r la m e n t u . M ik o l a j c z y k o w s k ie P S L s z ł o c o r a z w y r a ź ­
s k i e g o , p o p u la r n e g o „ S a w y ” , s p ę d z a ł o w t o r k o w y w ie ­ n ie j w k ie r u n k u o p o z y c ji w obec p o z o s t a ły c h p a r tii
c z ó r 1 p a ź d z ie r n ik a 1 9 4 6 r o k u n a d e r u r o c z y ś c ie . G o s p o ­ i s t r o n n ic t w . L on d yń sk i „ lu d o w ie c ” m ia ł o c z y w iś c ie
d a r z e m d o m u b y ł P u s ło w s k i — s ł y n n y k o n e s e r sz tu k i w ś r ó d z e b r a n y c h t u a r y s t o k r a t ó w i b y ł y c h z ie m i a n s p o ­
i b y w a l e c s a l o n ó w c a łe j E u r o p y , a l e p r z y j ę c i e w y d a w a ł r o s y m p a t y k ó w . W p r a w d z ie p r o g r a m j e g o d a le k i b y ł o d
A n d r z e j h r a b ia P o t o c k i z K r z e s z o w i c . T o w a r z y s t w o b y ­ ic h m a r z e ń i c h ę c i, n ie m n ie j j e d n a k d a w a ł p e w n e n a ­
ło n a j w y ż s z e j k la s y , c h o c ia ż s t r o j e n i e p r e z e n t o w a ł y s i ę d z ie j e . O d k a p it a n a c h c ie l i d o w ie d z ie ć s i ę p r z e d e w s z y ­
a n i t a k ś w i e t n i e i b o g a t o , a n i e le g a n c k o , j a k z a d a w ­ s tk im t e g o , c z y z a c h o d n ie m o c a r s t w a u d z ie l ą M ik o ła j­
n y ch cza só w . W o w y c h d n ia c h b y l i a r y s t o k r a c i i z i e ­ c z y k o w i p e łn e g o p o p a r c ia i w j a k i e j f o r m ie . N o i o c z y ­
m i a n ie u b ie r a li s i ę łą c z ą c e l e m e n t y d a w n e j ś w ie t n o ś c i w i ś c i e , j a k i e s ą s z a n s e n a „ t r z e c ią w o j n ę ” .
z p e w n y m i c e c h a m i z a n ie d b a n ia i n o n s z a l a n c j i. S tr ó j O b o k p o li t y k i p o r u s z a n o r ó w n i e ż s p r a w y m n ie j s z e j
t e n z d a w a ł s i ę m ó w ić : w y g lą d a m w p r a w d z i e n i e c o d z i­ w a g i . K a p it a n o p o w ia d a ł o s ł u ż b i e w L e g i i C u d z o z ie m ­
w a c z n ie , a l e m a m n a s o b i e t o , c o u d a ło m i s i ę o c a lić . s k i e j , a „ S a w a ” c h w a l i ł s i ę k o le k c j ą d y w a n ó w , g o b e l i ­
T e g o w ie c z o r a j e d n a k n i e P u s ł o w s k i s k u p i a ł n a s o ­ n a m i, o b r a z a m i z n a n y c h m i s t r z ó w i s t a r ą b r o n ią . K a p i­
b ie u w a g ę z e b r a n e j t u s o c j e t y . O ś r o d k ie m z a in t e r e s o w a ­ t a n u ś m ie c h a ł s i ę w t e d y d y s k r e t n ie , g d y ż w ie d z ia ł , ż e
n ia był p o sta w n y m ężczyzna w s ile w ie k u , u brany p a n h r a b ia k o le k c j o n u j e z n i e m n i e j s z y m z a m i ło w a n ie m
w m u n d u r n i e s p o t y k a n e g o w P o l s c e k o lo r u i k r o j u — t a k ż e z ło t e i s r e b r n e o k a z y w s p ó łc z e s n e j n u m iz m a t y k i.
w b ia ły u n if o r m o f i c e r a f r a n c u s k ie j L e g i i C u d z o z ie m ­ S ta n o w is k o p r z e d s t a w i c ie l a UNRRA d a w a ło P u s ło w -
s k i e j . B y ł t o p o w s z e c h n i e z n a n y w K r a k o w ie i n i e t y l ­ s k i e m u n i e z ł e m o ż l iw o ś c i w t y m w z g l ę d z i e . O t y m j e d ­
ko w K r a k o w ie „ B i a ł y K a p it a n ” . W k a w ia r n ia c h o p o ­ n a k w s p o m i n a ć n i e w y p a d a ło w ta k w y tw o r n y m g r o ­
w ia d a n o j u ż l e g e n d y o j e g o m o ż l iw o ś c ia c h , w p ły w a c h n ie .
i s t o s u n k a c h . L e g e n d y k r ą ż y ły t a k ż e o j e g o p ie n ią d z a c h , K im b y ł „ B ia ł y K a p i t a n ” ? S k ą d s i ę wrz i ą l w t y m to ­

426 427
w a r z y s t w i e i c o w o g ó l e r o b ił w P o l s c e i w K r a k o w ie ?
J a k d o s z e d ł d o t y c h o s z a ł a m ia j ą c y c h m o ż l iw o ś c i, o k t ó ­
rych t a k i e c u d a o p o w ia d a n o ? K i e d y i g d z i e r o z p o c z ą ł
s w o j ą b a r w n ą k a r ie r ę ? D o k ą d s i ę g a ł y j e g o p o w ią z a n ia
i s t o s u n k i? A b y n a p y ta n ia t e — i je s z c z e in n e — o d p o ­
w ie d z i e ć , t r z e b a c o f n ą ć s i ę w s t e c z s p o r y s z m a t c z a s u .
S t e f a n R y b ic k i — b o t a k w ł a ś n i e n a z y w a ł s i ę „ B ia ł y
K a p ita n ” — b y ł s y n e m r a d c y są d o w e g o z e L w o w a . U r o ­
d z ił s i ę w r o k u 1 9 0 3 . G d y m ia ł k il k a n a ś c i e l a t w y s t ą p i ­
ły u n ie g o p e w n e sy m p to m y zab u rzeń p s y c h ic z n y c h
M ia ł t r u d n y c h a r a k te r , p o p a d ł w k o n flik ty z o to c z e ­
n ie m . B r a t z a ł a t w i ł m u w p r a w d z i e p r z y j ę c i e d o k o r p u ­
s u k a d e t ó w w K r a k o w ie , a le i t u t r u d n y c h a r a k t e r R y ­
b ic k ie g o d a ł z n a ć c s o b ie . R o d z in a , b o j ą c s i ę k o m p r o ­
m i t a c j i , u m i e ś c ił a g o w s z p ita lu w K o b i e r z y n ie , g d z ie
s p ę d z i ł c z t e r y la t a . L e k a r z e n i e z n a le ź li j e d n a k p o d s t a w
d o p r z e t r z y m y w a n i a g o w s z p i t a l u d la u m y s ł o w o c h o ­
r y c h . N ie z a w o d n y b r a t z a ł a t w i ł m u p r z y j ę c i e d o (5 P u ł­
k u S t r z e l c ó w K o n n y c h w Ż ó łk w i. O s tr a d y s c y p l i n a , t r u ­
d y m u s z t r y i p r z e r ó ż n e f o r m y z a le ż n o ś c i o d d o w ó d c ó w
n i e o d p o w ia d a ły j e d n a k R y b ic k ie m u . Z w o l n ił s i ę z w o j ­
s k a w 1 9 2 5 r o k u i k u s z c z e r e j r a d o ś c i p o z o s t a ły c h c z ło n ­
k ó w r o d z in y z d e c y d o w a ł s i ę n a e m i g r a c j ę d o F r a n c ji.
N i k t n i e p r z y p u s z c z a ł, ż e R y b i c k i p o p r z y j e ź d z i e d o
T u l o n u z g ło s i s i ę n a c z t e r y l a t a d o L e g ii C u d z o z ie m ­
s k ie j.
P i e r w s z e d w a la t a u p ły w a j ą m u n a s ł u ż b i e w A lg ie r ii
i M a r o k u , n a s t ę p n e d w a l a t a s ł u ż y w S y r i i , u p r z e d n io
k o ń c z ą c s z k o l ę p o d o f ic e r s k ą . N a w ł a s n e ż ą d a n ie z o s t a ł
s k i e r o w a n y n a k il k u m i e s ię c z n ą o b s e r w a c j ą p s y c h i a t r y ­
c z n ą . O p in ia b i e g ł y c h b y ł a p o z y t y w n a i to u m o ż l iw ił o
m u w s tą p ie n ie d o s z k o ły o f i c e r s k ie j w S a in t - M a x im e .
J u ż j a k o o f i c e r w y w i a d u i o f i c e r d o s p e c j a ln y c h z le c e ń
a m b a s a d y f r a n c u s k ie j p r z e b y w a n a M a d a g a s k a r z e , w I n -
423
d o c h in a c h , S y j a m ie , n a p o g r a n ic z u C h in i T y b e t u , d o ­
c ie r a n a T a j w a n i d o S in g a p u r u . D z ia ła r ó w n i e ż w Ira ­
n i e i w e w s z y s t k i c h p r a w i e p a ń s t w a c h a r a b s k ic h . W 1 9 3 9
r o k u o t r z y m u j e p o r a z p ie r w s z y t r z y m ie s i ę c z n y u r lo p .
W r a c a d o A lg ie r u i ta m z b a t a l io n e m s z k o l n y m L e g ii
C u d z o z ie m s k ie j p r z y g o t o w u j e s i ę d o d e f i l a d y w P a r y ż u
w d n iu 14 lip c a .
W y b u c h w o j n y z F r a n c j ą z a s t a j e g o w A lg ie r z e . M i­
m o o s t r z e ż e n ia N ie m c ó w , iż L e g ia C u d z o z ie m s k a z o s t a j e
w y j ę t a s p o d p r a w a p r z y s łu g u ją c e g o k o m b a ta n to m , w r a z
z d w o m a b a t a lio n a m i z g ła s z a c h ę ć w a l k i o N a r w i k . J e -
d z ie d o N o r w e g i i . L a t a 1 9 4 2 — 1 9 4 4 s p ę d z a n a t e r e n i e A n -
g l i w s z t a b i e g e n . d e G a u l l e a . P o d o b n o , a c z k o lw ie k n ie
m a c o d o t e g o p e w n o ś c i, p e ł n i ł s z e r e g w a ż n y c h i n i e ­
b e z p ie c z n y c h m is ji na te r e n a c h okupow anej F r a n c ji,
m ia ł p r z e b y w a ć r ó w n i e ż w S z w a j c a r ii i N ie m c z e c h .
W c z e r w c u 1 9 4 4 r o k u z w o j s k a m i a li a n c k im i lą d u j e
w N o r m a n d ii. W k w i e t n i u 1 9 4 5 r o k u m i a n o w a n y z o s t a ­
j e o f i c e r e m w o j s k o w e j s ł u ż b y in f o r m a c y j n e j n a m ia s t o
B a d e n - B a d e n . N a s t ę p n e m i e s ią c e s p ę d z a j a k o t łu m a c z
G łó w n e j K w a te r y A r m ii U S A p od czas p ro cesu zbrod­
n ia r z y h i t le r o w s k ic h w N o r y m b e r d z e .
J u ż z t e g o p o b i e ż n e g o p r z e g lą d u ż y c i o r y s u S t e f a n a
R y b i c k i e g o m o ż n a s i ę z o r ie n t o w a ć , ż e b y ł t o c z ło w ie k
n i e w ą t p l i w i e o d w a ż n y i u m i e j ą c y s o b i e r a d z ić . P o s ia d a ł
r ó w n ie ż d u ż o s p r y t u i p r z e b ie g ło ś c i. J a k o p r z e c i w n ik
m ó g ł b y ć w i ę c t r u d n y d o p o k o n a n ia . W s z y s t k ie t e d a n e
z p e w n o ś c ią b r a li p o d u w a g ę o f i c e r o w i e w y w i a d u a m e ­
r y k a ń s k i e g o , s z u k a j ą c o d p o w ie d n ie g o c z ł o w i e k a d o w y ­
p e łn ie n ia szeregu w ażnych i n ie b e z p i e c z n y c h zad ań
w P o ls c e .
Z N o r y m b e r g i R y b ic k i z o s ta ł w e z w a n y d o F r a n k fu r ­
t u n a d M e n e m . W g a b i n e c i e p łk . S z y m a ń s k ie g o , s z e f a II
O d d z ia łu n a f r a n c u s k ą s t r e f ę o k u p a c y j n ą , o t r z y m a ł s w o ­
420
 j e p ie r w s z e z a d a n ie . M ia ł p r z y w i e ź ć z W a r s z a w y ż o n ę d z o z ie m s k ie j . B y ł w i ę c o s o b i s t o ś c ią o f i c j a l n ą i jech a ł
m j r . P e t lu r y , p r a c o w n ik a w y w i a d u U S A . w b ia ły m m u d u r z e l e g i o n i s t y .
Z a o p a tr z o n y w fa łs z y w e d o k u m e n ty r e p a tr ia c y jn e W d r o d z e d o k r a j u z a t r z y m a ł s i ę w P o ls k i e j M is ji R e ­
k p t . S t e f a n R y b ic k i j a k o s ie r ż . A n d r z e j Z u k j e d z i e p r z e z p a t r i a c y j n e j w P r a d z e , g d z i e z ł o ż y ł o ś w ia d c z e n i e , w k tó ­
P r a g ę i C ie s z y n d o W a r s z a w y . O d n a j d u j e ż o n ę m j r . P e ­ r y m p o t w ie r d z i ł o f i c j a l n y c e l s w e j p o d r ó ż y o r a z u d z ie ­
t l u r y i p r z e w o z i ją b e z p ie c z n i e d o F r a n k f u r t u n a d M e ­ lił w y w ia d u d la w o j s k o w e j g a z e ty „ Ż o łn i e r z P o l s k i ” .
n e m . Z a d a n ie t o w y k o n a ł s z y b k o i b e z b łę d n i e , c z y m w y ­ W ię k s z o ś ć w y p o w i e d z i p o ś w i ę c i ł s t o s u n k o m p a n u j ą c y m
w a r ł n i e m a ł e w r a ż e n i e n a z w ie r z c h n i k a c h . P ó ź n ie j o k a ­ w ó w c z a s w N ie m c z e c h i w ś r ó d p r z e b y w a j ą c y c h t a m P o ­
z a ło s i ę , ż e b y ł a to j e d y n i e p r ó b a , k t ó r a m i a ła w y k a z a ć , la k ó w . P o w i e d z ia ł , ż e s y t u a c j a w p o ls k ic h o b o z a c h p o z o ­
c z y n a d a j e s i ę o n d o p o d o b n y c h , a le b a r d z ie j j u ż o d ­ s t a w ia ła w ie le d o ż y c z e n ia , a p r z y c z y n ą z la b y li w y ­
p o w ie d z ia l n y c h m i s j i . C h o d z iło t e ż o z d o b y c i e d o ś w ia d ­ s ła n n ic y rząd u lo n d y ń s k ie g o , k tó r z y z je d n e j stro n y
c z e n i a i z b a d a n ie s t a n u z a b e z p ie c z e n ia g r a n ic w C ze­ s t r a s z y li lu d z i p r z e d p o w r o t e m d o k r a ju , a z d r u g ie j n i e
c h o s ł o w a c j i i P o ls c e . c z y n i l i n ic , a b y c h o ć t r o c h ę p o p r a w ić ic h w a r u n k i b y t u .
P o o d e b r a n iu 2 0 0 d o la r ó w t y t u ł e m w y n a g r o d z e n ia „ P r z e d e w s z y s tk im — z a k o ń c z y ł s w ó j w y w i a d R y b ic ­
R y b ic k i p r z e d s t a w i o n y z o s t a ł j e s z c z e j e d n e m u z w y ż ­ k i — w r a c a m d o B a d e n -B a d e n i r o z p o c z n ę w o b o za ch
s z y c h o f i c e r ó w . T y m r a z e m b y ł t o j u ż A m e r y k a n in — p o ls k ic h a k c ję z a j a k n a j s z y b s z y m p o w r o t e m . W r ó c im y
p ł k B a r a b a s — s z e f K w a t e r y G ł ó w n e j A r m ii U S A d la d o k r a ju r a z e m ”.
w y j ą t k o w y c h z a d a ń . S p e c j a l iz o w a ł s i ę w s p r a w a c h d o ­ O ś w ia d c z e n ia , d o k u m e n t y i e l o k w e n c j a R y b ic k ie g o
t y c z ą c y c h P o ls k i . N a j e g o to w ł a ś n i e r o z k a z y s z k o lo n o z r o b ił y s w o j e . U w ie r z o n o m u . N ie w z i ę t o n a w e t p o w a ż ­
a g e n t ó w w y w ia d u p r z e r z u c a n y c h p ó ź n ie j d o P o ls k i n a j­ n ie j p o d u w a g ę k il k u l i s t ó w , k t ó r e p r z e w o z i! d o P o ls k i,
r o z m a i t s z y m i d r o g a m i. a k t ó r y c h t r e ś ć w y r a ź n ie w s k a z y w a ł a , ż e a d r e s a c i b ę d ą
P łk B a r a b a s z a p r o p o n o w a ł n a s t ę p n y w y j a z d d o P o l­ u s i ł o w a l i p r z e d o s t a ć s i ę n a Z a c h ó d , w c z y m m ia ł im p o ­
s k i. R y b ic k i w y r a z ił z g o d ę . I t y m r a z e m m i a ł z a p e w n io ­ m ó c w ł a ś n i e R y b ic k i.
n ą p o m o c a m e r y k a ń s k ic h o f i c e r ó w łą c z n i k o w y c h , a d o ­ W k r a k o w s k im D O W w g r u d n iu 1 9 4 5 r o k u o t r z y m a ł
d a t k o w o m ó g ł k o r z y s t a ć r ó w n i e ż z j e d n o s t e k tr a n s p o r ­ o d p o w i e d n i e z a ś w ia d c z e n i e , z a le c a j ą c e w ła d z o m c y w il­
to w y c h p o z o sta ją c y c h pod d o w ó d z tw e m am erykań­ n y m i w o j s k o w y m u d z i e l a n i e S t e f a n o w i R y b ic k ie m u ja k
s k im . n a j d a le j id ą c e j p o m o c y . Z a ś w ia d c z e n ie t o w y k o r z y sta ł
O b e c n e z a d a n ie p o le g a ł o n a p r z e w i e z i e n i u p r z e z g r a ­ i w p ó ź n ie j s z y m o k r e s ie — m im o iż n o s i ło o n o te r m in
n i c ę d w ó c h k o b ie t : z n a n e j d z ia ła c z k i r e a k c y j n e j J a d w i­ w a ż n o ś c i d o 31 s t y c z n i a 1 9 4 6 r o k u .
g i N ic d z ia ł k o w s k ie j i h r a b ia n k i J o l a n t y Ł o s ió w n y . T a k W y z n a c z o n e z a d a n ie w y k o n a ł . S p r o w a d z ił o b i e k o ­
ja k i p o p r z e d n io m ia l p r z y g o t o w a n e n ie z b ę d n e d o k u ­ b ie t y i 20 s t y c z n ia 1 9 4 6 r o k u z ło ż y ł s p r a w o z d a n ie z e
m e n t y , a m i ę d z y in n y m i p e łn o m o c n i I w o d o w ó d z t w a L e ­ Sw ej podróży w G łó w n e j K w a te r z e A r m ii U SA
g i i C u d z o z ie m s k ie j c e le m p r z e p r o w a d z e n ia r e k o n e s a n ­ w F r a n k f u r c ie n a d M e n e m . W y n a g r o d z e n ie , k t ó r e o t r z y ­
s u w k w e s t i i r e p a t r ia c j i p o ls k ic h ż o łn i e r z y z L e g i i C u ­ m a ł, b y ło i t y m r a z e m s y m b o lic z n e — 3 0 0 d o la r ó w .

430 431
 W k r ó tc e p o le m u c z e s t n ic z y ł w n a r a d z ie p r z e p r o w a ­
d z o n e j p r z e z p ik . B a r a b a s a w S z t a b i e G ł ó w n e j K w a t e r y
A r m i i U S A . W n a r a d z ie u d z ia ł w z i ę l i w y ż s i o f i c e r o w i e ,
p r z e w a ż n i e P o la c y . W s z y s c y z e b r a n i t w o r z y l i k i e r o w ­
n ic t w o a k c j i m a j ą c e j n a c e lu s z e r z e n i e d y w e r s j i p o l i t y ­
czn ej w P o ls c e . D o i c h z a d a ń n a le ż a ł o o r g a n iz o w a n ie
p r z e r z u tó w a g e n tó w do P o ls k i , s p r o w a d z a n i e n a Z a­
c h ó d r e a k c y j n y c h p o l i t y k ó w i lu d z i s k o m p r o m it o w a n y c h
w k r a ju , p r z e w ó z p o c z t y , p i e n i ę d z y o r a z o r g a n iz o w a n ie
w w ię k s z y c h m ia s ta c h p u n k tó w z b o r n y c h i k o n ta k to ­
w ych.
F u n k c j a R y b ic k ie g o p o le g a ć m i a ła o d t ą d n a k o m p l e ­
t o w a n i u i p r z e p r o w a d z a n iu t r a n s p o r t ó w w e d ł u g o t r z y ­
m a n y c h lis t. J e g o k ie r o w n ik ie m i d o r a d c ą z o sta ł k p t. R o ­
b a k z f i l i i I I O d d z ia łu w N o r y m b e r d z e . M ie j s c e m s p o t ­ W ito ld J a n i g a , f u n k c jo n a r iu s z S t a n i s ł a w M u s ia ł, f u n k c j o n a ­
k a ń b y ł a w i l l a p r z y W ie r c h o f f s t r a s s e 9 w N o r y m b e r d z e , W U B P w K r a k o w i e , u c z e s t­ riu s z P U B P w N o w y m T a rg u ,
n ik w a lk z r e a k c y j n y m p o d ­ u c z e s t n ik w a lk z r e a k c y jn y m
d a w n a s i e d z ib a d y r e k c j i f a b r y k i c y g a r i p a p ie r o s ó w .
z ie m ie m p o d z ie m ie m
W s z y s t k o p r z y g o t o w a n e z o s t a ło w s p o s ó b b e z b łę d n y
i fa c h o w y . F a łs z y w e d o k u m e n t y p o d r ó ż y , n a p o d sta w ie
k tó r y c h R y b ic k i m i a ł p r z e w o z ić z P o ls k i rzek om ych
o b y w a te li f r a n c u s k ic h , d r u k o w a n e b y ł y w am erykań­
s k i e j j e d n o s t c e w e F r a n k f u r c ie . R y b i c k i u z y s k a ł p e łn ą
sw ob od ę d z ia ła n ia , n ie o g r a n i c z o n y kredyt fin a n s o w y
o r a z c a ł k o w i t ą p o m o c z e s t r o n y a m e r y k a ń s k ic h i f r a n ­
c u s k ic h o fic e r ó w łą c z n i k o w y c h . N ie z a p o m n ia n o r ó w ­
n i e ż o z a o p a t r z e n i u g o w f a ł s z y w e p ie c z ą t k i k o n s u la t u
f r a n c u s k ie g o z s i e d z ib ą w K r a k o w ie .
O m is j i, k t ó r ą p o w ie r z o n o k p t . R y b ic k ie m u , p o in f o r ­
m o w a n o g e n e r a l n e g o d y r e k t o r a U N R R A w W a r s z a w ie —
g e n . D r u h r i, k t ó r y w w y p a d k a c h k o n ie c z n y c h m i a ł m u
u d z ie l a ć p o m o c y . W z a m i a n z a t o R y b ic k i z o b o w ią z a n y
z o s t a ł d o w y w o ż e n i a z P o ls k i r ó w n i e ż t y c h o s ó b , k tó r e
k ie r o w a ł b y d o n i e g o g e n . D r u h r i. K a ż d o r a z o w o m i a ł b o ­ W a l e r i a n Z d r o je w s k i, n a c z e l ­ A n t o n i W ilk , f u n k c jo n a r iu s z
w i e m , n a w s z e l k i w y p a d e k , k il k a l u b k il k a n a ś c i e p a s z - n ik W y d z ia łu Ś le d c z e g o P U B P w O lk u s z u , o b e c n ie z a ­
W U B P w K ra k o w ie w o k r e ­ s t ę p c a k o m e n d a n t a p o w ia to ­
432 s i e l i k w i d a c j i z b r o jn e g o p o d ­ w e g o , w s t o p n i u p o d p u łk o w ­
z ie m ia n ik a
1
p o r t ó w w i ę c e j n i ż o s ó b p o d a n y c h n a liś c ie . F a k t y c z n y
p o w ó d c z ę s t y c h w i z y t R y b ic k ie g o w P o ls c e z n a n y byl
t a k ż e n i e k t ó r y m w y ż s z y m p r a c o w n ik o m a m b a s a d U S A
i F r a n c ji w W a r s z a w ie . Z u w a g i n a m o ż l iw o ś ć k o m p r o ­
m i t a c j i R y b ic k i m ó g ł n a w ią z a ć z n im i k o n t a k t j e d y n i e
w w y ją tk o w y c h p rzyp ad k ach .
P r z e d w y ja z d e m z N ie m ie c z a p o z n a n y z o sta ł z o fic e ­
r a m i c z e s k i m i, o d k t ó r y c h z a o d p o w ie d n ią o p ła t ą o t r z y ­
m a ł d o k u m e n t y u m o ż l i w i a j ą c e s w o b o d n e p o r u s z a n i e s ię
p o c a łe j C z e c h o s ło w a c j i . Z a k il k a t y s i ę c y p a p ie r o s ó w
a m e r y k a ń s k ic h u zy sk a ł te ż z e z w o l e n i e o r g a n iz o w a n ia
tr a n sp o r tó w k o le j o w y c h d la p o t r z e b r z e k o m e g o fra n ­
c u s k i e g o C z e r w o n e g o K r z y ż a n a t e r e n i e C z e c h o s ło w a c j i.
T e c h n ik a p r z e r z u t ó w d o s a m e g o k o ń c a d z ia ła ln o ś c i
R y b ic k ie g o p o z o s ta w a ła n ie z m i e n io n a : u c ie k i n ie r z y
P o s t e r u n e k M O w Ł a p c z y c y , g d z ie d n i a 14 k w i e tn i a 1045 r o k u
w s ia d a l i w K r a k o w ie d o s a m o c h o d ó w , p r z e k r a c z a li g r a ­
z a m o r d o w a n o k o m e n d a n t a I g n a c e g o W a r c h o lk a i f u n k c j o n a r i u ­
s z a C z e s ła w a G ó r e c k ie g o n ic ę w M a r k lo w ic a c h , d o j e ż d ż a l i d o c z e s k ic h P e t r o w ic
i t u p r z e s ia d a li s i ę d o w a g o n ó w z a r e z e r w o w a n y c h d la
f r a n c u s k ie g o C z e r w o n e g o K r z y ż a . B a z ą k o n t a k t o w ą R y ­
b ic k i e g o b y l w t y m c z a s i e h o t e l ..F r a n c u s k i" w K r a k o ­
w i e o r a z r e s t a u r a c j a „ W e s o ł y K ą c i k ” . T a m R y b ic k i s p o ­
t y k a ł s w o i c h p o d o p ie c z n y c h , ta m o d b ie r a ł o d n i c h z d j ę ­
c ia oraz w yzn aczon ą p r z e z s i e b i e o p ła t ę . W p r a w d z ie
k o s z t p r z e ja z d u t y c h o só b b y ł z g ó r y w N ie m c z e c h o p ła ­
c o n y , j e d n a k ż e R y b ic k i d o s z e d ł d o w n io s k u , ż e j e g o r y ­
z y k o j e s t c o ś w ię c e j w a r te .
K a n a ł p r z e r z u t o w y d z ia ła ! s p r a w n ie . P o c z ą w s z y o d
k w ie tn ia 1946 ro k u t r a n s p o r t y k ie r o w a n e z K r a k o w a
p r z e k r a c z a j ą g r a n ic ę b e z j a k i c h k o l w i e k z a k łó c e ń . P u n k ­
t y g r a n ic z n e w C z e c h o s ło w a c j i s ą o w s z y s t k i m p o w ia ­
d o m i o n e i s y s t e m a t y c z n i e o d p r a w ia j ą t r a n s p o r t y „ e m i­
g r a n t ó w f r a n c u s k ic h ” , k t ó r z y p r z e w a ż n i e z n a j ą j e d y n i e
p o k il k a s ł ó w w t y m j ę z y k u .
M im o k o s z t ó w , c h l e b o d a w c y R y b ic k ie g o s ą z a d o w o -
D om p rz y u l. S k w ero w ej, w k tó ry m odbyło się ta jn e posiedze­
n ie c z ło n k ó w „ g a b i n e t u c ie n i" D y ! w P o ls c e czas. 433
 l e n i z p r /.e b ie g u a k c j i. R y b ic k i t a k ż e d o c e n ia s w o j ą w a r ­
R y b ic k i z d a w a ł s o b i e s p r a w ę , i ż d a ls z a d z ia ła ln o ś ć
to ś ć i w a g ę z a d a ń , k tó r e w y k o n u je . G w a łt o w n ie w z r a ­
b ę d z ie t r u d n i e j s z a . P o s t a n a w ia z n i k n ą ć 7. K r a k o w a . S i a t ­
s ta ją j e g o d o c h o d y . W c o r a z w ię k s z y m z a k r e s ie w y r ę ­
k a k u r ie r ó w i p o m o c n i k ó w d z ia ła b e z b łę d n i e . Z d e c y d o ­
c z a s i ę k u r ie r a m i i s e k r e t a r k a m i. P ła c i d o b r z e . Z b y t d o ­
w a ł s i ę n a w y j a z d d o s w e g o p r z y j a c i e la z a m ie s z k a łe g o
b r z e , a b y o d r z u c a ć je g o o f e r t y . D w u k r o tn ie z m ie n ia n a
W R a b c e . T a m n a w i ą z a ł b lis k ą z n a j o m o ś ć z c a łą g r u p ą
t e r e n i e K r a k o w a m i e s z k a n ie . N a w y p o c z y n e k w y j e ż d ż a
r a b c z a ń s k ic h „ w y ż s z y c h s f e r " . F r y z j e r , r e s t a u r a t o r , fo ­
d o W ie lic z k i, g d z i e u r z ą d z ił s o b i e l e t n i ą r e z y d e n c j ę . K a ­
t o g r a f , o g r o d n ik , k s ią d z , c z y n a w e t p e w n a p a n i d o k to r o ­
p r y s to k o s z t o w n y , a l e p a n a k a p it a n a s t a ć n a k a p r y s y .
w a - - n i e s ą t o s z c z y t y e l e g a n c j i w p o r ó w n a n iu z a r y ­
C h c e z a k o s z t o w a ć ż y c ia .
s t o k r a t y c z n y m i p r z y j a c i ó łm i R y b ic k ie g o , a le „ B i a ł y K a -
W lip c u 1946 r o k u , p o d c z a s k o le jn e g o p o b y tu w N o ­
p it a " lu b i s i ę b a w ić i n a d r o b n o m ie s z c z a ń s k ic h p r z y j ę ­
r y m b e r d z e , R y b ic k i z o s t a ł s k o n t a k t o w a n y z h r a b ią A d a ­
c ia c h c z u je s ię r ó w n ie d o b rze.
m e m P o t o c k im . H r a b ia w i e r z y ł i u f a ł R y b ic k ie m u , g d y ż
J e s t z r e s z t ą n i e t y l k o g o ś c ie m , a l e c z ę s t o i g o s p o d a ­
p o le c i li m u g o p e w n i lu d z i e , w i ę c z d e c y d o w a ł s i ę z o r g a ­
r z e m . P i e n i ą d z e m a , z a p o k ó j w w i l l i p ła c i 1 0 0 0 z ł d z i e n ­
n i z o w a n y m p r z e z R y b i c k i e g o k a n a ł e m w y w i e ź ć z k r a ju
n ie , c z ę s t o u r z ą d z a d la n o w y c h p r z y j a c ió ł, a z w ła s z c z a
s w o j e z b io r y , z d e p o n o w a n e c h w i l o w o w z a b u d o w a n ia c h
p r z y j a c i ó ł e k p r z y j ę c i a „ P o d G w ia z d ą " i g d z i e in d z ie j.
k la s z t o r u K a m e d u łó w n a B ie l a n a c h w K r a k o w ie . Z a o f e ­
R z u c a p i e n i ę d z m i n a p r a w o i l e w o , a l e p r z e c i e n i e tr a c i
r o w a ł R y b ic k ie m u w y n a g r o d z e n i e w w y s o k o ś c i 3 t y s i ę ­
ic h c a ł k i e m b e z s e n s u i p o ż y t k u . O d n o w y c h p r z y j a c ió ł
c y d o la r ó w . Z a o p a t r z o n y w l i s t h r a b ie g o d o p r z e b y w a ­
o tr z y m a n ie j e d n ą in fo r m a c ję o ż y c iu p o lity c z n y m i g o s ­
j ą c e g o w K r a k o w ie s y n a , A n d r z e j a , R y b i c k i w y j e ż d ż a d o
p o d a r c z y m , m a t e r ia ł y s z k a l u j ą c e m ł o d ą w ł a d z ę lu d o w ą
P o ls k i .
o r a z i n n e m a t e r i a ł y n a d e r in t e r e s u j ą c e j e g o z w ie r z c h n i­
D l a o r g a n ó w b e z p ie c z e ń s t w a d z ia ł a ln o ś ć R y b ic k ie g o
ków '. N a p r z y k ła d j u ż n a j e d n y m z p i e r w s z y c h p r z y j ę ć
o d p e w n e g o j u ż c z a s u w y d a w a ł a s i ę m o c n o p o d e jr z a n a .
j e g o w i e l e b n o ś ć k s i ą d z H . o p o w i e m u o p o lity c z n o -i* e li-
P o s t a n o w io n o b liż e j p r z y jr z e ć s ię o s o b ie w y tw o r n e g o
g ij n e j u r o c z y s t o ś c i, k t ó r ą u r z ą d z ił w p o b li s k i c h la s a c h
k a p it a n a .
z o k a z ji 3 m a j a d la c z ło n k ó w r e a k c y j n y c h o d d z ia łó w
W ś r ó d t y c h , k t ó r z y w p a d l i n a tr o p R y b ic k ie g o , b y ł
l e ś n y c h . P r z e z t y c h w ł a ś n i e n o w y c h p r z y j a c i ó ł n a w ią ż e
p p o r . B o l e s ł a w W . O f ic e r t e n , o d p o w i e d z i a l n y z a o d c i­
R y b ic k i k o n t a k t z lu d ź m i, k t ó r z y b ę d ą m u d o s t a r c z a ć
n e k g r a n ic z n y w r e j o n i e C ie s z y n a , w t a j e m n i c z y ł c z ę ś c i o ­
wo w sw ’o j e p o d e j r z e n i a d o w ó d c ę s t r a ż n ic y W O P — p o d r o b io n e d r u k i, f o r m u la r z e p a s z p o r t o w e , a n a w re t p i e ­
p o r . A le k s a n d r a W ., c z ło w ie k a , k t ó r y p o z o s t a w a ł n a u - c z ą t k ę f r a n c u s k ie g o k o n s u l a t u . B a r d z o o p ła c a l n e s ą te
s ł u g a c h „ E ia ł c g o K a p i t a n a '’. A l e o t y m p p o r. B o le s ła w n o w e z n a j o m o ś c i. I n i e t y li t o te .
W . w ó w c z a s j e s z c z e n i e w ie d z ia ł. R a b c z a ń s c y p r z y j a c i e l e k ie r u j ą d o R y b ic k ie g o lu d z i
P o d c z a s p r z e k r a c z a n ia g r a n ic y w lip c u 194G r o k u m ł o d y c h b ę d ą c y c h w k o n f l i k c i e z w ła d z ą , a n a w e t z w i ą ­
A le k s a n d e r W . o s t r z e g ł R y b ic k ie g o . O t r z y m a ł z a to d o ­ z a n y c h z w r o g im , k o n t r r e ł o w u c y j n y m p o d z ie m ie m , k t ó ­
d a t k o w e w y n a g r o d z e n ie . r z y p r o s z ą o w y w i e z i e n i e ic h z a g r a n ic ę . A l e b y l i i ta c y ,

434
 k tó r z y p o p r o s t a s z u k a li p r z y g o d y . Z a je d n y c h i z a d r u ­
g i c h F r a n k f u r t d o b r z e p la c il.
W ię k s z o ś ć r o b o t y w y k o n u j ą z a R y b i c k i e g o d w a j p o ­
m o c n i c y d o d a n i m u j e s z c z e w e F r a n k f u r c ie — S t a n i ­
s ł a w S . i A d a m S . A le d e li k a t n ą s p r a w ę z A n d r z e j e m
n r . P o t o c k im „ B ia ły K a p it a n ” z o b o w ią z a ł s i ę z a ła t w i ć
o s o b iś c ie .
P a n h r a b ia b y ł b a r d z o m i ły , u s i e b i e n a B r a c k ie j
u r z ą d z a ł s y s t e m a t y c z n i e p r z y j ę c i a z u d z ia ł e m h e r b o w y c h
■ u t y t u ł o w a n y c h g o ś c i, g d y j e d n a k p r z y s z ł o d o i n t e r e s ó w
o k a z a ł s i ę n i e s p o d z i e w a n i e t w a r d y . Z n a ł w a r t o ś ć z b io r ó w
u k r y t y c h w K r a k o w ie p r z e z j e g o r o d z in ę i, ta k j a k j e g o
o j c ie c , p r a g n ą ł, a b y z n a la z ł y s i ę o n e z a g r a n ic ą . R y b ic k i,
k t ó r e m u m ia ł p r z e k a z a ć z b io r y , p o s i a d a ł w p r a w d z i e z n a ­
k o m ite r e fe r e n c je , a le b y ł c z ło w ie k ie m o b c v m , n ic n a ­
le ż a ł d o s f e r b y ł e j a r y s t o k r a c j i. D la t e g o P o t o c k i p o s t a ­
w i! s p r a w ę j a s n o : z b io r y m o g ą z o s t a ć w y w i e z i o n e , a l e
t y l k o p o d o p ie k ą j e g o z a u f a n y c h lu d z i, k t ó r y c h R y b ic k i
z a b ie r z e d o N ie m i e c . M a ło t e g o — k o s z t y ic h p r z e ja z d u
m i a ł p o k r y ć z o s o b i s t y c h f u n d u s z y k a p it a n . T o n i e b y ł
j u ż b r a k z a u f a n ia , a l e p o lic z e k w y m i e r z o n y R y b ic k ie m u .
O d a ls z e j r o z m o w ie i p e r t r a k t a c j a c h n i e m o g ł o b y ć m o ­
w y.
W y j a z d R y b ic k ie g o d o R a b k i n i e s p e ł n i ł j e g o n a d z ie i
n a u ś p i e n ie c z u j n o ś c i w ła d z . J u ż p o p a r u d n ia c h W U B P
w K r a k o w ie o t r z y m a ł p o u f n ą in f o r m a c j ę o z a k u li s o w e j
d z ia ł a ln o ś c i k a p it a n a . W ty m sam ym c z a s ie r ó w n ie ż
M in i s t e r s t w o B e z p i e c z e ń s t w a P u b li c z n e g o p o s i a d a ło j n i
s z e r e g r ó ż n y c h w ia d o m o ś c i o d z ia ł a ln o ś c i e n e r g ic z n e g o
l e g i o n i s t y . W p o r ę p r z y p o m n ia n o t e ż s o b i e p r z e w o ż o n e
w p o c z ą t k a c h r o k u l i s t y . T o w y s t a r c z y ł o , a b v R y b ic k i
s t a ł s i ę j e d n y m z g ł ó w n y c h o b i e k t ó w n a s z e g o z a in t e r e s o ­
w a n ia .
436
S p r a w a R y b ic k ie g o o t r z y m a ła k r y p t o n im „ B ia ł y K a­
p ita n ”.
C h o c ia ż R y b ic k i k w e s t i ę w y w o z u z b io r ó w p o z o s t a ­
w i! n a b o k u , r o z m o w a m i s w o i m i s p o w o d o w a ł , ż e z a c z ę ­
ła o n a b y ć n i e z w y k ł e in t e r e s u j ą c a d la W U B P w K r a k o ­
w ie . U r z ą d — w s p o m i n a j e g o ó w c z e s n y s z e f , J a n O lk o -
w s k i — m i a ł p e ł n e i b e z p o ś r e d n i e r e la c j e z r o z m ó w , j a ­
k i e R y b ic k i p r z e p r o w a d z a ł z P o t o c k i m n a t e m a t z b io ­
ró w .
D l a „ B ia ł e g o K a j n t a n a ” w a ż n ie j s z ą w t y m c z a s i e b y ła
je d n a k s p r a w a b e z p ie c z n e g o p r z e p r o w a d z e n ia k o le j n e g o
tr a n sp o r tu . D w u k r o t n i e j u ż j e g o g r a n ic z n i p o m o c n ic y
o d w o ł y w a l i t e r m in w y j a z d u . Z b y t d r o g o k o s z t o w a ł o u -
t r z y m a n ie w s t a łe j g o to w o śc i sa m o ch o d ó w o r a z lu d z i
p r z e z n a c z o n y c h d o p r z e r z u tu .
W p o ł o w i e s i e r p n ia 1 9 4 6 r o k u t r a n s p o r t p r z e k r a c z a
w r e s z c i e g r a n ic ę , o m i j a j ą c p o s t e r u n e k g r a n i c z n y w M a r ­
k lo w ic a c h . B e z p ie c z n ą d r o g ę w s k a z a li p o r. A le k s a n d e r
W. i c e l n i k — F r a n c is z e k G .
C zęść lu d z i z tr a n sp o r tu d o t a r ła do N o r y m b e r g i.
D a ls z e g r u p y p o je c h a ły d o M e p p e n — o b o z u p r z e c h o d ­
n ie g o , g d z i e w ś r ó d p r z y b y ł y c h w y s z u k i w a n o k a n d y d a ­
t ó w n a p o w r ó t d o P o ls k i , a l e j u ż w c h a r a k t e r z e a g e n t ó w .
D o A n c o n y w e W ło s z e c h u d a ła s i ę n i e l i c z n a g r u p a k o ­
b i e t i d z ie c i d o s w y c h m ę ż ó w s ł u ż ą c y c h w a r m ii g e n .
A n d e r s a . G r u p ę t ę p r o w a d z ił s p e c j a l n y m sam och od om
je d e n z n a jz d o ln ie js z y c h p o m o c n ik ó w k a p it a n a —
A d a m S.
T y m r a z e m w N ie m c z e c h R y b ic k i s p o t k a ł s i ę z c h ło d ­
n y m p r z y j ę c i e m . Z w i e r z c h n ic y n i e u k r y w a li, ż e b a r d z ie j
o d p r z y w i e z i o n y c h lu d z i o c z e k i w a l i w N ie m c z e c h z b io ­
r ó w P o t o c k ic h . N ie i n t e r e s o w a ł y ic h a r g u m e n t y o n i e ­
s y m p a t y c z n y m . o d p y c h a j ą c y m i u w ła c z a j ą c y m h o n o r o w i
z a c h o w a n iu m ło d c -g o h r a b ie g o A n d r z e j a . R y b ic k i m u s ia ł
437
 w y s łu c h a ć w ie lu n ie p r z y je m n y c h uw ag. G oryczy le j
p o z o r n ie b e z n ie s p o d z ia n e k . W s z y s t k o o d b y ło s i ę z g o d n ie
r o z m o w y n io o s ł o d z ił o n a w e t 2 t y s i ą c e d o la r ó w , o t r z y ­
z je g o p r z e w id y w a n ia m i i od m ie s ię c y sto so w a n y m i
m a n y c h t y t u łe m w y n a g r o d z e n ia za p r z e p r o w a d z e n ie z w y c z a j a m i.
tr a n s p o r tu .
Z u p e łn ie n ie o r ie n t o w a ł s ię . ż e m o m e n t p r z e k r a c z a ­
K ilk a d n i p ó ź n ie j k a p it a n R y b ic k i o t r z y m a ł p o l e c e n i e
n ia p r z e z n i e g o g r a n ic y m i a ł b y ć t y m r a z e m s k r u p u l a t ­
z a m e ld o w a n ia s ię na o d p r a w ie w k lu b ie o f ic e r s k im
n ie o d n o to w a n y p r z e z d o w ó d c ę p la c ó w k i W O P w C ie ­
w M e p p e n . O p r ó c z z n a n y c h m u j u ż o f i c e r ó w w n a r a d z ie
s z y n i e , p p o r . B o le s ł a w a W .
U d z ia ł w z i ę l i : o f i c e r a m e r y k a ń s k i — p o r . R o b e r t s o n , o f i ­
Z g o d n ie z u s t a l o n y m p la n e m p p o r . W . p r z e k a z a ł d o ­
c e r a n g ie l s k i p o r . J e f e r s o n o r a z h r a b ia A d a m P o t o c k i.
w ó d z tw o sw o je j p la c ó w k i i b e z z w ł o c z n i e p o j e c h a ł d o
N a n a r a d z ie t e j k a p it a n R y b ic k i o t r z y m a ł w y r a ź n e i j e d ­
M a r k lo w ic . W m a ł y m b u d y n e c z k u m ie s z ą c y m p la c ó w ­
noznaczne p o le c e n ie p r z y w ie z ie n ia z b io r ó w P o t o c k ic h .
k ę W O P - u i r ó w n o c z e ś n i e p e łn i ą c y m fu n k c ję k o m o r y
P o n o w n i e c e n ą z a p o m y ś l n e p r z e p r o w a d z e n ie a k c j i b y ła
k w o t a 3 t y s i ę c y d o la r ó w . c e ln e j k o ń c z o n o j u ż u r z ę d o w a n ie . P o r . A le k s a n d e r W .
s e r d e c z n i e p o w it a ł k o le g ę , c e l n i k F Y a n c isz e k G . — te ż
P o r. R o b e r tso n i p o r. J e fe r s o n w r ę c z y li m u d w a tz w .
p r z y j ą ł g o n a d e r s e r d e c z n ie .
l i s t y ż e la z n e , u p o w a ż n ia j ą c e d o p r z e j a z d u w r a z z e z b io ­
r a m i b e z ż a d n e j k o n t r o li p r z e z w s z y s t k i e s t r e f y o k u p a ­ W k r ó t c e w s z y s c y u d a li s i ę d o m i e s z k a n ia F r a n c is z ­
c y jn e . k a G . n a h e r b a t ę . T a m B o l e s ł a w W . p r z y p o m n i a ł k o le ­
N a stę p n a o d p ra w a , w k tó r e j b r a ł u d z ia ł, d o t y c z y ł a gom o o b o w ią z k u n ie z w ło c z n e g o z a t r z y m a n ia k a p it a n a
o s t a t n i e g o j u ż t r a n s p o r t u z P o ls k i . M ia ł t o b y ć n a j w i ę k ­ L e g ii C u d z o z ie m s k ie j R y b ic k ie g o z c h w ilą , g d y p o j a w i
s z y i n a j c e n n i e j s z y z t r a n s p o r t ó w . Z n a n y n a m j u ż p ik s i ę o n n a p r z e j ś c iu g r a n ic z n y m w d r o d z e d o P o ls k i . A le ­
B a r a b a s p r z y d z i e l i ł m u , p o d o b n ie j a k p o p r z e d n io , d o p o ­ k s a n d e r W . i F r a n c is z e k O . z a p e w n i l i p o d p o r u c z n ik a , ż e
m o c y , a t a k ż e i k o n t r o l i — o c z y m R y b ic k i n i e z o s t a ł p o ­ p a m ię ta ją o ty m i n ie c h n o ty lk o p o ja w i s ię u n ic h ó w
in fo r m o w a n y — d w ó c h o fic e r ó w : A d a m a S . i S ta n is ła ­ R y b ic k i, t o n a t y c h m i a s t z o s t a n i e z a t r z y m a n y i o d s t a ­
w a S . J a k p ó ź n ie j z e z n a ł R y b ic k i, p ik B a r a b a s j a k r ó w ­ w i o n y g d z i e tr z e b a .
n i e ż p o l s c y o f i c e r o w i e , a t a k ż e s a m h r a b ia P o t o c k i b a r ­ B y ł a j u ż n o c , g d y p p o r . W . p o ż e g n a ł k o le g ó w i s z y b ­
d z o c z ę s t o m ó w i l i n a t e m a t z b io r ó w , k t ó r e p o w i n n y z n a ­ k im k r o k ie m w y r u s z y ł k u s w o j e j p la c ó w c e . K i e d y b y ł
l e ź ć s i ę z a g r a n ic ą , a b y n i e w p a d ł y w r ę c e r z ą d u r e ż im o ­ j u ż p e w n y , ż e c ie m n o ś c i s k r y ł y g o p r z e d n ie p o w o ła n y m i
w e g o w P o ls c e . s p o j r z e n ia m i — s z y b k o s k r ę c i ł w b o k . J e s z c z e z a d n ia
P o d k o n ie c s i e r p n ia k a p it a n R y b ic k i w y r u s z y ł w p o d ­ u p a t r z y ł w p o b lis k ic h z a r o ś la c h m i e j s c e , z k t ó r e g o m o ż n a
r ó ż d o P o ls k i . N i e p r z y p u s z c z a ł n a w e t , ż e b y ł to w ó w c z a s o b s e r w o w a ć s z o s ę i p u n k t g r a n ic z n y n a t y l e d o k ła d n ie ,
j e g o o s t a t n i p o b y t w N ie m c z e c h i o s t a t n i a d r o g a d o P o l ­ b y n ie p r z e o c z y ć sa m o c h o d u . O to , ż e „ B ia ły K a p it a n ’
s k i. S t a r y m z w y c z a j e m o d w i e d z i ł P r a g ę , g d z i e o m ó w i ł n i e b ę d z ie p r z e k r a c z a ! g r a n ic y m i lc z k i e m i n a p i e c h o ­
s z c z e g ó ł y z w i ą z a n e z k o le j n ą m is j ą . t ę — m o ż n a b y ło b y ć z u p e łn ie s p o k o jn y m . N o c b y ła d o ść
P o d r ó ż z P r a g i d o K r a k o w a p r z e b ie g ł a R y b ic k ie m u c h ło d n a , j a k t o z w y k l e w g ó r z y s t y m t e r e n i e p o d k o n ie c

438
-139
s i e r p n ia . P o d p o r u c z n ik o t u l i ł s i ę p ła s z c z e m , a le c h łó d
j e s t m u w ł a ś c i w i e n a r ę k ę — z a s n ą ć b y ł o t r u d n ie j .
O ś w i c i e , z z i ę b n i ę t y i g ł o d n y p r z e n ió s ł s i ę d o p o b li s ­
k ie g o b u d y n k u . D o m e k b y ł o p u s z c z o n y i z d e w a s to w a n y ,
w i d o c z n o ś ć n i e c o g o r s z a , a l e w d z i e ń k r z a k i n ie z a p e w ­
n i a ł y d o s t a t e c z n e j o s ł o n y . N a g r a n ic y z a c z ą ł s i ę n o r m a l­
n y r u c h , p o ja w iły s ię s a m o c h o d y , a le ż a d e n n ie b y ł ty m ,
n a k t ó r y j u ż o d t y l u g o d z in c z e k a ł. A m o ż e ..B ia ł y K a p i­
ta n " w y b r a ł i n n ą d r o g ę ? T e g o p p o r . W . n i e w ie d z ia ł ,
l e c z z d a w a ł s o b i e s p r a w ę , ż e z e j ś ć m u z z a s a d z k i n i e b y ło
w o ln o .
Z a p a d ł z m ie r z c h , p o t e m z r o b ił a s i ę n o c . J u ż p r z e s z ło
d o b ę p o d p o r u c z n ik B o l e s ł a w W . s p ę d z i ł n a s w y m p o s t e ­
r u n k u o b s e r w a c y j n y m . N i e m i a ł s i ł d o d a ls z e g o c z u w a ­
n ia . O c z y p i e k ł y i z a m y k a ł y s i ę s a m e , c ia ł o z d r ę t w ia ł o z c
z m ę c z e n i a i g ło d u .
W r e s z c ie n a p u n k c ie g r a n ic z n y m z a t r z y m a ł s i ę s a m o ­
ch ód . W ś w ie tle r e fle k to r ó w p o d p o r u c z n ik d o strzeg ł
i r o z p o z n a ł z n a j o m e s y l w e t k i A le k s a n d r a W . i F r a n c is z ­
k a G . w it a j ą c y c h n o w o p r z y b y łe g o . W k r ó t c e i o n s a m
w y s i a d ł z s a m o c h o d u . B y ł to R y b ic k i. C o d o t e g o n i e b y ­
ło w ą t p li w o ś c i.
P o k il k u m i n u t a c h „ B ia ł y K a p i t a n ” p r z e r w a ł r o z m o ­
w ę l e k c e w a ż ą c y m m a c h n i ę c ie m rę k i i w s ia d ł d o s a m o ­
c h o d u u n i ż e n i e ż e g n a n y p r z e z t y c h , k t ó r z y o b ie c a l i g o
z a tr z y m a ć .
B o le s ła w W . z a n o to w a ł n u m e r sa m o c h o d u i p r z y g o d ­
n y m ś r o d k i e m l o k o m o c j i u d a ł s i ę d o B ie ls k a , s k ą d z a ­
d z w o n i ł d o K r a k o w a : „ B i a ł y K a p it a n ” p r z e k r o c z y ł g r a ­
n ic ę .
T ę w a ż n ą in fo r m a c ję p r z e k a z a n o n a ty c h m ia s t m a jo ­
row i A r tu r o w i J a s t r z ę b s k ie m u * z M in is te r s tw a B ez-
- O b e c n ie g e n e r a l b r y g a d y W P .
4JQ
p ie c z e ń s tw a P u b li c z n e g o , k tó r y przybył do W U BP
w K r a k o w ie z p o le c e n i a m i n is t r a R a d k ie w ic z a , a b y p r o ­
w a d z ić a k c j ę l i k w i d a c j i „ B ia ł e g o K a p i t a n a ” .
R o z p o c z ę ła s i ę o s t a t n ia , n a j t r u d n ie j s z a fa z a g r y . P or.
A le k s a n d e r W . i c e l n i k F r a n c is z e k G . z p u n k t u g r a n ic z ­
n e g o w M a r k lo w ic a c h n i e z ł o ż y l i o c z y w i ś c i e m e ld u n k u
o p r z e j e ź d z ić k a p it a n a R y b ic k ie g o . U p r z e d z ili n a t o m ia s t
R y b ic k ie g o , że w ydano rozk az a r e s z to w a n ia g o i z a ­
t r z y m a n ia tr a n sp o r tu . O s tr z e ż e n ie to n ie o d s t r a s z y ło
„ B ia ł e g o K a p ita n a " . W ie r z y ł w s w o j ą s z c z ę ś l i w ą g w i a ­
zd ę
C a ła p ie r w s z a p o ło w a w r z e ś n i a u p ł y n ę ł a m u n a i n ­
te n sy w n e j p r a c y o r g a n iz a c y j n e j . M u s ia ł s a m przepro­
w a d z i ć s z e r e g r o z m ó w , m u s ia ł u z y s k a ć w c z e c h o s ł o w a c ­
k im p o s e l s t w i e w W a r s z a w ie w i z y d la s w y c h p r z y s z ł y c h
p o d o p ie c z n y c h . J a k o p o d k ła d k ę d la p o s ł a c z e c h o s ł o w a c ­
k ie g o w y k o r z y s t a ł o p r a c o w a n e p r z e z s i e b i e p is m o , p o d ­
b it e f a ł s z y w ą p ie c z ą t k ą k o n s u l a t u f r a n c u s k ie g o z p o d r o ­
b io n y m p o d p is e m k o n s u la .
D o d w u n a s t u p u n k t ó w i n f o r m a c y j n y c h z g ła s z a li s i ę
c h ę t n i n a w y j a z d n ie m a l z c a łe j P o l s k i N a le ż a ło ic h r z e ­
te ln ie i w y c z e r p u j ą c o i n f o r m o w a ć o t e r m in a c h , p u n k ­
t a c h z b o r n y c h i i n n y c h s z c z e g ó ła c h . W s z y s t k o t u m u s ia ­
ło s i ę o d b y w a ć w p r z y s p i e s z o n y m t e m p ie . S w ó j c z a s s p ę ­
d z a ł R y b ic k i, w z a le ż n o ś c i o d s a m o p o c z u c ia , w K r a k o w ie
lu b W ie lic z c e . N ie c h c ia ł s i ę d o t e g o p r z y z n a ć , a l e c o r a z
b a r d z ie j z a w o d z i ł y g o n e r w y , C z a s u m ia ł m a ło , b a rd zo
m a ło .
P o z o s t a w a ła j e s z c z e n a j w a ż n ie j s z a s p r a w a — z b io r y
P o t o c k ic h . W o la łb y t e g o u n ik n ą ć , a l e d y r e k t y w y b y ł y
w y r a ź n e . C h c ą c n i e c h c ą c z a w ia d o m i ł p r z e z j e d n e g o z c
s w y c h p o m o c n ik ó w , ż e c z e k a w s w e j r e z y d e n c j i w i e l i c ­
k ie j n a p a n a h r a b ie g o . C h c ia ł m i e ć p r z y n a j m n ie j t ę s a ­
ty s fa k c ję , ż e P o to c k i b ę d z ie s ię m u s ia ł p o fa ty g o w a ć d o
441
n ie g o . Z a m ia s t h r a b ie g o A n d r z e j a z j a w i ł a s ię je d n a k
i z ie m ia ń s k i c h , z a s i e d z ia ł o s i ę d o p ó ź n a , s ł u c h a j ą c o p o ­
je g o żona. w i e ś c i k a p it a n a . P o k o la c j i p a n i A n d r z e j o w a . b o o n a
R y b ic k i p r z y j ą ł j ą n a d e r u p r z e j m ie , j a k p r z y s t a ło n a p r z e j ę ł a w s w e r ę c e s t e r r o z m ó w , p r z y s t ą p iła d o o m a ­
b y w a łe g o w ś w i e c i e d ż e n t e l m e n a i o f i c e r a . W o la ł z r e s z t ą w i a n i a z k a p it a n e m s p r a w in t e r e s u j ą c y c h o b i e s t r o n y .
j e j w i z y t ę n iż o b e c n o ś ć n a d ę t e g o a r y s t o k r a t y , u k t ó r e g o
Z a c z ę ła o d p r o ś b y o u m i e s z c z e n i e w t r a n s p o r c ie p o ­
n a w e t u p r z e j m o ś ć b y ła o b r a ź liw a . Z r e s z t ą z a w s z e ła ­ z n a n y c h p r z e z k a p it a n a p o d c z a s k o la c j i d w ó c h m ło d y c h
t w i e j d o c h o d z ił d o p o r o z u m i e n ia z k o b ie t a m i. k o b i e t i d w ó c h m ę ż c z y z n . K a p it a n n ig d y n i e o d m a w ia ł
P a n i A n d r z e jo w a b y ła w is to c ie d u ż o s y m p a ty c z n ie j­
p ię k n y m k o b ie t o m , p r z y ją ł w ię c p r o te g o w a n y c h pani
s z a o d s w e g o m ę ż a . J u ż w p i e r w s z y c h z d a n ia c h d a ła k a ­
A n d r z e jo w e j.
p it a n o w i p e ł n ą s a t y s f a k c j ę z a t a m t ą , j a k ż e d l a ń p r z y k r ą
D a ls z a r o z m o w a d o t y c z y ł a w y ł ą c z n i e z b io r ó w .
r o z m o w ę i p r z e k o n a ła g o , ż e ic h o s t a t n i e s p o t k a n i e b y ło
U z g o d n io n o t e r m in i g o d z in ę , o k tó r e j sa m o ch ó d
n ie p o r o z u m ie n i e m . C h o d z iło m i a n o w i c i e o to , ż e c h c ie l i
z c e n n y m ła d im k ie m m a w y j e c h a ć z B ie l a n , i m ie j s c e ,
p o d c z a s p o p r z e d n ie j b y t n o ś c i R y b i c k i e g o w k r a j u z a ła t ­
g d z i e d o łą c z y d o r e s z t y tr a n s p o r tu .
w i ć w y j a z d z a g r a n ic ę s w e m u b l i s k i e m u k r e w n e m u , k t ó ­
N a s t ę p n e g o d n i a p o w i z y c i e w k la s z t o r z e i o b e j r z e ­
r e m u g r o z ił a k a i’a w i ę z i e n i a / a n a d u ż y c ia m i e s z k a n io ­ n i u s k r z y ń R y b i c k i p o j e c h a ł d o M a r k lo w ic , n i e z a p o w ie ­
w e . O n w ł a ś n i e m ia ł b y ć j e d n y m z k o n w o j e n t ó w . K a p i­
d z i a w s z y w c z e ś n ie j s w e g o p r z y j a z d u . N i e z a s t a ł n ik o g o
ta n p r z y j ą ł t e w y j a ś n i e n i a , z a p o m n ia ł o u r a z ie . O b ie c a ł z z a in t e r e s o w a n y c h . „ B i a ł y K a p i t a n ’ n i e tr a c ił j e d n a k
p r z y b y ć n a p r z y j ę c i e , k t ó r e h r a b ia A n d r z e j z a m ie r z a ł c z a su , z żo n ą c e ln ik a o m ó w ił s p r a w ę p r z e ja z d u p r z e z
w y d a ć n a je g o cześć. g r a n i c ę i u s t a lił t e r m in n a 5 p a ź d z ie r n ik a . W y c h o d z ą c
R o z s t a li s i ę w p e łn e j z g o d z ie k u o b o p ó ln e m u z a d o ­
w r ę c z y ł j e j 1 0 0 d o la r ó w i k u p o n m a t e r ia ł u n a m u n d u r
w o l e n i u . N a s t ę p n e d n i u p ł y n ę ł y R y b ic k ie m u n a f i n a l i ­
d la p o r . A le k s a n d r a W . D o K r a k o w a w r ó c i ł w g o d z in a c h
z o w a n iu sp ra w z w ią z a n y c h z tr a n sp o r te m . R o z lic z a ł
p o p o łu d n i o w y c h .
s w o ic h w s p ó łp r a c o w n ik ó w i z a m y k a ! lis t y . P r z y jm o w a ł
J e s z c z e te g o s a m e g o d n i a p r o k u r a t u r a w o j s k o w a w y ­
d o d a tk o w y c h p a sa ż e r ó w r e k o m e n d o w a n y c h p r z e z p rzy ­
d a ła n a k a z a r e s z t o w a n i a S t e f a n a R y b i c k i e g o p o d z a r z u ­
j a c i ó ł, k t ó r y m n i e w y p a d a ł o o d m ó w ić . P o s i a d a ł j e s z c z e
tem u m o ż l iw ia n i a n ie l e g a l n e g o p r z e k r a c z a n ia g r a n ic y
k ilk a n a ś c ie n ie w y k o r z y s ta n y c h p a sz p o r tó w , m ó g ł w ię c
p a ń stw o w ej p rzestęp co m p o lity c z n y m oraz c z ło n k o m
s o b i e n a t o p o z w o l i ć . N i e w z b r a n ia ł s i ę t a k ż e p r z y j ą ć
te r r o r y sty c z n y c h o d d z ia ł ó w NSZ, W iN i in n y c h . Akt
m a te r ia łó w s z k a lu ją c y c h w ła d z e P o ls k i L u d o w e j. W sz y ­
o s k a r ż e n i a z a r z u c a ł t a k ż e R y b ic k ie m u u s i ł o w a n i e w y w o ­
s t k o o c z y w i ś c i e z a o d p o w ie d n ią o p ła t ą . z u z P o l s k i b e z c e n n y c h z a b y t k ó w k u lt u r y n a r o d o w e j.
W ie c z o r e m 1 p a ź d z ie r n ik a , z g o d n ie z u m o w ą , z n a ­
P o d c z a s a r e s z t o w a n i a S t e f a n R y b ic k i o z n a j m ił k r ó t ­
la z ł s ię w p a ła c y k u P u s ł o w s k i c g o n a o w y m b a n k ie c ie ,
ko:
k tó r y P o to c c y w y d a w a li n a je g o cześć.
— P r z e g r a łe m n a c a łe j l i n ii .
K o la c j a b y ła w y sta w n a . L ic z n e g r o n o zeb ran ych ,
P o o b li c z e n iu d e p o z y t u a r e s z t o w a n e g o o k a z a ło s i ę , ż e
w ś r ó d k t ó r y c h b y l i p r z e d s t a w i c ie l e r o d z in h r a b io w s k ic h
był on m i li o n e r e m . D o lic z o n o s i ę 5 3 6 0 d o la r ó w , 2 0 0 0

442
413
n ie m i e c k i c h m a r e k o k u p a c y j n y c h , 3 3 6 0 0 m a r e k a lia n c ­ g io n o , r e p r e z e n t o w a n y b y ł w z b io r a c h p r z e z S c e n ę p a ­
k ic h . 6 8 5 0 f r a n k ó w f r a n c u s k ic h , 5 4 0 1 1 5 k o r o n c z e s k ic h s te r s k ą . D a le j s z ły obrazy w ło s k ic h m is tr z ó w z XVI
i 2 4 2 0 0 0 z ło t y c h . B y ł y t o j e d y n i e p ie n i ą d z e u z y s k a n e i X V I I w i e k u , a w ś r ó d n i c h A n d r e a D e l S a r t o , G io v a n n i
w t o k u o r g a n iz a c j i o s t a t n ie g o t r a n s p o r t u . D a U d in e , P i ę t r o B e r s e lin i, R o s s o R o s s i . G u e r c i n o ( Ś w i ę ­
N a stę p n e g o d n ia p r z e ję to s k r z y n ie zn a jd u ją c e się ty F r a n c i s z e k ) . T ie p o l o ( P a n J e z u s z a n i o ł a m i ) . M a la r ­
w k la s z t o r z e K a m e d u łó w n a B ie l a n a c h i p r z e t r a n s p o r t o ­ stw o h o l e n d e r s k ie X V II w ie k u r e p r e z e n to w a n e b y ło
w a n o j e d o M u z e u m N a r o d o w e g o w K r a k o w ie , p o c z y m m . in . p r z e /. T e r b o r c h a , a o s i e m n a s t o w i e c z n e f r a n c u s k ie
s k r z y n ie p o w ę d r o w a ły d o W a r sz a w y . p r z e z d w a o b r a z y V e r n e t a . O s o b n y d z ia ł z b io r ó w s t a n o ­
Z p a s a ż e r a m i n i e d o s z ł e g o t r a n s p o r t u o r g a n a b e z p ie ­ w i ł y p łó t n a z p o r t r e t a m i o s ó b z n a n y c h z h is t o r ii P o ls k i.
c z e ń s t w a m i a ł y m a s ę p r a c y . W ie lu z t y c h l u d z i tr z e b a O b r a z ó w t y c h b y ł o p r z e s z ło d w ie ś c i e , a w ś r ó d m a la r z y
b y ł o p r z e s łu c h a ć i w y j a ś n i ć im p o w ó d n ie d o j ś c ia d o s k u t ­ z n a j d o w a li s i ę T o m a s s o D o l a b e l l a ( p o r t r e t S t a n i s ła w a
k u w y j a z d u . W ie l u n a le ż a ł o p r z e k o n a ć o m o ż l iw o ś c i le ­ T ę c z y ń s k ie g o ) , B a c c ia r e lli (3 p o r t r e t y ) , G r a s s i, L a m p i
g a ln e g o o p u s z c z e n i a g r a n i c p a ń s t w a . (5 p o r t r e t ó w ) , S c h e f f e r (5 o b r a z ó w ) , W in t e r h a lt e r (7 p o r ­
C z y t e l n i k o w i p r z y p o m n i e ć n a l e ż y , ż e n a s k u t e k d z ia ­ t r e t ó w ) , C a n a le t t o , P o c h w a l s k i (3 p o r t r e t y ) , K o s s a k (11
ł a ń w o j e n n y c h w i e l e t y s i ę c y p o ls k ic h r o d z in z o s t a ł o r o z ­ o b r a z ó w , m . in . p o r t r e t J a d w i g i B r a n ic c k ie j ) , M a t e j k o
b it y c h i rozrzu con ych p o c a ły m ś w i e c i e . N a t u r a ln y m (7 o b r a z ó w , m . in . p o r t r e t S z u j s k ie g o ) , F a ła t (4 o b r a z y ).
b ie g i e m r z e c z y r o d z in y t e — p o w y z w o l e n i u — p r a g n ę ­ P r ó c z o b r a z ó w o le j n y c h z b io r y z a w i e r a ł y k o le k c i e
ł y s i ę p o łą c z y ć . J e d n i w r a c a li d o k r a ju , in n i z a m ie r z a li m i n i a t u r o r a z r y s u n k i i a k w a r e le M ic h a ł o w s k ie g o , M a ­
z n ie g o w y je c h a ć , s z u k a ją c r ó ż n y c h s p o s o b ó w w y ja z d u , te jk i i K ossak a.
c z ę s t o n ie l e g a ln y c h . P o o t w a r c iu m e t a l o w y c h s k r z y ń o k a z a ło s i ę . ż e m ie ­
B r a k z a u f a n i a d o m ło d e j w ł a d z y i w r o g a p r o p a g a n d a s z c z ą o n e m . in . łą c z n i c 2 1 9 p o ls k ic h p a s ó w k o n t u s z o ­
p c h a ły w ie le o s ó b w r ę c e t e g o p o k r o ju „ u s łu ż n y c h ” lu ­ w y c h . U n ik a ln y z b ió r p o c h o d z ił z e s ł a w n y c h m a n u f a k t u r
d z i, c o S t e f a n R y b ic k i. w S l u c k u i w K o b y łc e .
21 p a ź d z ie r n ik a 1 9 4 6 r o k u o d b y ło s i ę w g m a c h u M i­ W śr ó d k ilk u s e t k s ią ż e k p o c h o d z ą c y c h z X V I. X V II
n is t e r s t w a B e z p i e c z e ń s t w a P u b l i c z n e g o o f i c j a l n e p r z e ­ i X V I I I w ie k u z n a la z ł y s i ę d w a d r u k i ł a c i ń s k i e w y d a n e
k a z a n ie z b io r ó w d y r e k to r o w i M u z e u m N arodow ego w w K r a k o w ie w z a s ł u ż o n y c h d la k u l t u r y p o ls k ie j o f i c y ­
W a r s z a w ie , p r o f . S t a n i s ł a w o w i L o r e n t z o w i. n a c h H i e r o n im a W ie t o r a i M a c ie j a S z a r f f e n b e r g a .
Sam o sp o r z ą d z a n ie p r o t o k o łu z d a w c z o - o d b io r c z e g o R ę k o p i s ó w n i e b y ł o w i e l e , a l e i t u z n a l a z ł y s i ę t a k ie
t r w a ło a ż d o 1 8 l i s t o p a d a 1 9 1 6 r o k u . S k r z y n i e z a w ie r a ł y c y m e l i a , j a k ł a c i ń s k i k o d e k s z a w ie r a j ą c y m a n u s k r y p t y
t y s ią c e e k s p o n a t ó w i o p is a n ie i c h n ie b y ł o s p r a w ą ła t w ą . z X V i X V I w ie k u o r a z te k a z a u to g r a fa m i J u liu s z a S ło ­
D l a p r z y k ła d u w y m i e ń m y n ie k t ó r e z u r a t o w a n y c h z a ­ w a c k ie g o , Z y g m u n t a K r a s iń s k ie g o , W in c e n t e g o P o la
b y tk ó w . P r z e d e w s z y s tk im w s p o m n ie ć tr z e b a d w a o b r a ­ i D e o ty m y .
z y g o ty c k ie z X V w ie k u o r a z C h r y s t u s a n a u c z a ją c e g o Z li c z n y c h p a m i ą t e k n a r o d o w y c h w s p o m n i e ć n a le ż y
t o k o ś c i e l e G . B e ll in i e g o . J e g o z n a k o m i t y u c z e ń , G io r - o z n a l e z i e n i u w z b io r a c h s r e b r n e j p ie c z ą t k i K a t a r z y n y

414
J a g ie l lo n k i , p ie r ś c ie n i a S t e f a n a B a t o r e g o , z e g a r k a M a r ii s t a w i c i e l e d y w e r s y j n e j r a d io s t a c j i „ W o ln a E u r o p a ”, o f e ­
L e s z c z y ń s k ie j, orderów V ir tu ti M ilit a r i g e n e r a łó w r u ją c ł a m y c z a s o p is m , w c is k a j ą c w r ę k ę m ik r o f o n . A le
D w e r n ic k ie g o i C h ło p ic k i e g o , d r e w n ia n e j ta b a k ie r k i „ B ia ły K a p ita n ” n ie s k o r z y s ta ł z o k a z ji d o o d w e tu .
o f i a r o w a n e j p r z e z W a s z y n g t o n a J .U . N ie m c e w i c z o w i c z y — J e s t e m P o la k i e m i n i e b ę d ę s z k a l o w a ł P o ls k i . N i ­
w r e s z c i e k o p e r t y z a w ie r a j ą c e j p u k ie l w ł o s ó w Z y g m u n t a g d y n a t o n i e p ó j d ę — o ś w i a d c z y ł m i p o s w o i m p o w r o c ie
d o k r a j u , o d s z u k a w s z y m n i e w K r a k o w ie .
K r a s iń s k ie g o .
C a ły p r o t o k ó ł z d a w c z o - o d b io r c z y l i c z y ł 9 7 s t r o n m a ­ I t o je g o o ś w ia d c z e n ie , n ie ty lk o g w o li s p e łn ie n ia k ro­
s z y n o p i s u i j e d y n i e d la p r z y k ła d u w y m i e n i ł e m t u n i e ­ n ik a r s k ie g o o b o w ią z k u , o d n o t o w u j ę t u z p r a w d z iw ą s a ­
k tó r e p o z y c je . Z b io r y d o c h w ili o b e c n e j z n a j d u j ą s:ę ty sfa k c ją .

w M uzeum N arod ow ym w W a r s z a w ie i s t a n o w i ą j e g o
o z d o b ę , z a ś w ia d c z a j ą c c h lu b n i e o n a s z e j p r z e s z ł o ś c i i d o ­
robku n arod ow ym .
N ie p o w ió d ł s i ę h r a b ie m u P o t o c k ie m u h a n ie b n y p la n
o g r a b ie n i a k r a j u z b e z c e n n y c h p a m i ą t e k b ę d ą c y c h w ł a s ­
n o ś c i ą o g ó ln o n a r o d o w ą . Z b io r y z o s t a ł y w P o l s c e i d z i ę ­
k i t e m u o c a l a ł y , g d y ż n a Z a c h o d z ie z p e w n o ś c i ą z o s t a ł y ­
b y r o z p r z e d a n e i b e z p o w r o t n ie z a p r z e p a s z c z o n e d la n a ­
s z e j k u lt u r y .
A ..B ia ł y K a p i t a n ” — j a k t o s a m s t w i e r d z i ł w d n iu
a r e s z t o w a n i a — p r z e g r a ł n a c a łe j l i n i i . S k a z a n y z o s t a ł
n a s z e ś ć i p ó ł r o k u w ię z ie n ia i p r z e p a d e k c a łe g o m ie n ia
n a r z e c z sk a rb u p a ń stw a .
G r a c z e m p e łn y m tu p e tu p o zo sta ł je d n a k n a d a l.
Z p r z e k o r y i f a n t a z j i, n i e d y s p o n u j ą c p r z y s ł o w i o w y m
z ła m a n y m g r o s z e m , w y s t o s o w a ł z w i ę z i e n i a d o w ła d z
p a ń s t w o w y c h p is m o z p r o ś b ą o w p ł a c e n i e n a i u n d u s z
R o z w o j u Z ie m O d z y s k a n y c h s u m y p ię ć d z i e s i ę c i u t y s i ę c y
z ło t y c h z z a są d z o n e j n a r z e c z s k a r b u p a ń s t w a k w o ty .
R y b ic k i p o o p u s z c z e n i u w i ę z i e n i a m i e s z k a ł d łu ż s z y
c z a s w L o d z i, p o t e m w y j e c h a ł n a Z a c h ó d . P r z e b y w a ł a k u ­
rat w R e p u b lic e F e d e r a ln e j N ie m ie c , g d y d o s z ły ta m
w i e ś c i o u k a z a n iu s i ę t e j k s i ą ż k i, a w n i e j o p i s u d z ia ł a l­
n o ś c i „ B ia ł e g o K a p it a n a ” . N a t y c h m i a s t z g ł o s i l i s i ę d o
n i e g o d z ie n n i k a r z e z a c h o d n io n i e m i e c c y , z j a w il i s i ę p r z e d ­

440
PO LSK I RAD

W p ie r w s z e j p o ło w ie m a ja 1939 r o k u , p o d c z a s m e g o
p o b y t u w B ia ł y m s t o k u , g d z i e p e ł n i ł e m f u n k c j ę z a s t ę p c y A l b i n D ą b r o w s k i, s z e f P U B P A n t o n i C e k ie r a , f u n k c jo n a r iu s z
k o m e n d a n t a w o j e w ó d z k i e g o M O d o s p r a w b e z p ie c z e ń ­ w O lk u s z u w o k r e s i e l ik w id a ­ W U B P w K r a k o w ie ,' u c z e s t n ik
s t w a , w p a d l i ś m y n a n ie c o d z i e n n y t r o p . W w y n i k u p r o ­ c j i „ A r m ii P o d z ie m n e j” w a l k z e z b r o jn y m p o d z ie m ie m
w a d z o n y c h p r z e d s ię w z ię ć o p e r a c y jn o -ś le d c z y c h w g ło ś ­
n e j w ó w c z a s s p r a w i e „ le k a r s k ie j ” u z y s k a n o p e w n e n i e ­
ja sn e dane, w sk a z u ją c e , ja k o b y na te r e n ie P o r o n in a
( p o w ia t n o w o t a r s k i ) m ia ł b y ć u k r y t y r a d . P r z e m y ś l a łe m
d o k ła d n i e o t r z y m a n e i n f o r m a c j e . B y ł y s k ą p e i m i a ły z b y t
W ie le l u k , b y d a ć i m w i a r ę . W p r a c y n a s z e j n i e w o ln o
j e d n a k p o m i n ą ć ż a d n y c h s y g n a ł ó w , n a w e t j e ś l i p o z o r n ie
w y d a j ą s i ę o n e n ie w ia r y g o d n e . W y d a łe m o d p o w ie d n ie
d y s p o z y c je . I n t e lig e n t n y i s p r y t n y p r a c o w n ik , r e a l i z u ­
j ą c y m o j e z le c e n ia , w c i ą g u d w ó c h d n i w z b o g a c i ł d o t y c h ­
c z a s o w e d a n e o n o w e e le m e n t y . P o z w o l i ł y o n e n a p o d ­
j ę c i e d e c y z j i . U z g o d n io n o w s p ó l n e p o c z y n a n i a z e s ł u ż ­
b ą b e z p ie c z e ń s t w a w K r a k o w ie o r a z P r o k u r a t u r ą W o j e ­
w ó d z k ą w B ia ł y m s t o k u .
W d n i u 1 3 m a j a d o P o r o n in a w y j e c h a ł a e k ip a z ło ż o n a
z f u n k c j o n a r iu s z y s łu ż b y b e z p ie c z e ń s tw a z K rakow a
i B ia ł e g o s t o k u , k t ó r e j t o w a r z y s z y ł le k a r z z I n s t y t u t u M a ria n K w a ś n y , f u n k c jo n a ­ H e n r y k C a p ig a , f u n k c j o n a r i u s z
riu s z W UBP w K ra k o w ie , W U B P w K r a k o w i e , u c z e s tn ik
u c z e s t n ik w a l k z e z b r o jn y m a k c ji p r z e c iw k o z b r o jn e m u
448
p o d z ie m ie m p o d z ie m iu
 O n k o l o g ii w K r a k o w ie . M ia ł z e s o b ą li c z n ik i G e ig e r a -
- M u l l e r a o r a z m o n i t o r k o m o r o w y 6.
E k ip a p r z e ż y w a ł a n i e la d a e m o c j e . W łą c z o n o lic z n ik i
i m e tr p o m e tr z e p e n e tr o w a n o te r e n . W p e w n y m m o­
m e n c ie w s k a z ó w k i je d n e g o z n ic h w y c h y liły s ię . W k ą ­
c ie sta r e j szo p y te r e n b y ł n a p r o m i e n io w a n y . W r u c h
p o s z ł y ło p a t y . W y d o b y t o d w a p r z e d m io t y , k t ó r e d la la i­
k a n i e s t a n o w i ł y b y ż a d n e j r e w e la c j i . B y ł y to d w a o ło ­
w ia n e w a lc e : je d e n o w y m ia r a c h 10X 5X 4 cm . d rugi
7 X 2 X 5 cm .

— P a n o w i e , o s t r o ż n ie ! — u p o m in a ł p o d n ie c o n y l e ­
karz to p o j e m n ik i z m a t e r ia łe m r a d io a k t y w n y m ...
S t e f a n R y b ic k i, „ B ia ły K a p i t a n ” W y d o b y t e p r z e d m i o t y w y n i e s i o n o d o o g r o d u n a ło p a ­
c ie . O w y n i k a c h p o s z u k i w a ń n a t y c h m i a s t p o w ia d o m i o ­
n o t e l e f o n i c z n i e I n s t y t u t O n k o lo g ii w K r a k o w ie i p o p r o ­
s z o n o d y ż u r n e g o le k a r z a o p r z y g o to w a n ie o ło w ia n e g o
z a s o b n ik a . P o z a s o b n i k i o ł o w i a n e c e g ł y o c h r o n n e u d a ł
s i ę z P o r o n in a m i l i c y j n y s a m o c h ó d , a r a d u p il n o w a l i
t y m c z a s e m m i li c j a n c i z m i e j s c o w e g o p o s t e r u n k u .

Antynarodowe i antypaństwowe podziemie Z d ą ż a j ą c y s z o s ą z a k o p ia ń s k ą s a m o c h ó d n a p o t k a ł j e d ­

6 .9 5 J P o la k ó w ig t n ^ o i ra k w ro g ó w p o ls k o ś c i n a k n ie p r z e w id z i a n ą p r z e s z k o d ę . D r o g a b y ł a z a m k n ię t a .
Z a c h w i l ę p r z e j e ż d ż a ć m i a ł t ę d y W y ś c i g P o k o ju . C z o łó w ­
k a w y ś c i g u b y ł a t u ż , tu ż .

S y t u a c j ę u r a t o w a li f u n c j o n a r iu s z e M O p il n u j ą c y p o ­
__________ - « ¿ T - ä st - - *•**■■* j u r z ą d k u n a t r a s ie . M i l i c y j n e r a d io s t a c j e p r z e k a z a ły k o le j ­
n y m p o s t e r u n k o m p o le c e n i e p r z e p u s z c z e n ia s a m o c h o d u
Ualha i u/rogami FolsHi
ja d ą c e g o w k ie u n k u K r a k o w a .
Ä ' Ä Ä « W śró d g ęsty ch s z p a le r ó w w id z ó w p r z e je ż d ż a ją c y
z d u ż ą s z y b k o ś c ią n a s y r e n i e s a m o c h ó d b u d z ił p o d n ie c e ­
n ie , g d y ż p r z y j m o w a n y b y ł j a k o p i e r w s z y w ó z z k o lu m ­
ny w y ś c ig u . R ó s ł r ó w n i e ż s z u m n a s t a d i o n i e „ W i s ł y ” ,
g d z i e s a m o c h ó d m u s ia ł w j e c h a ć z e w z g lę d u n a z a b lo k o ­
w a n ie k r a k o w s k ic h u lic .

D o n ie s ie n ia p r a s y o d z ia ła ln o ś c i z b r o jn e g o p o d z ie m ia
29 B y ł w P o lsc e czas...
419
 Z e s t a d io n u w y j e c h a n o t y l n ą b r a m ą , a d o I n s t y t u t u
d o t a r t o o k r ę ż n y m i , b o c z n y m i u lic z k a m i.
P o w r ó t d o P o r o n in a b y ł z n a c z n ie s z y b s z y . U m ie s z c z o ­
n e w z a s o b n i k u p o j e m n ik i p r z e n ie s io n o d o s a m o c h o d u .
P a s a ż e r ó w s a m o c h o d u o d d z ie l a ła o d n i c h ś c i a n a z a p o r o ­
w a u t w o r z o n a z o ł o w i a n y c h c e g ie ł. D z ię k i t e m u — j a k
w y k a z a ł y p ó ź n ie j s z e b a d a n ia — s t o p i e ń n a p r o m i e n io w a ­
n i a u c z e s t n i k ó w a k c j i n i e b y ł s z k o d l i w y d la z d r o w ia .
P r z e d w ie c z o r e m o d n a l e z i o n y w P o r o n i n i e p ie r w ia ­
s t e k r a d io a k t y w n y z d e p o n o w a n y z o s t a ł w k a s i e r a d o w e j
k r a k o w s k ie g o I n s t y t u t u O n k o lo g ii. W d n i u 15 m a j a ra d
z n a la z ł s i ę j u ż w I n s t y t u c i e O n k o lo g ii w W a r s z a w ie .
W r e z u l t a c i e w s p ó l n y c h p r z e d s i ę w z i ę ć s ł u ż b y b e z p ie ­
czeń stw a i P r o k u r a t u r y W o j e w ó d z k ie j w B ia ł y m s t o k u
d y r e k c j a I n s t y t u t u O n k o l o g ii w W a r s z a w ie p o w o ła ła k o ­
m i s j ę d la p r z e p r o w a d z e n ia p o m i a r ó w i i d e n t y f i k a c j i o d ­
n a le z i o n y c h p r e p a r a t ó w r a d o w y c h . O g ł o s z o n y w d n iu 20
m a j a 1 9 5 9 r o k u w y n i k s t w i e r d z a ł, ż e :
1. w p o j e m n i k u o ło w ia n y m w k s z ta łc ie w a l c a d łu g o ś c i GO m m ,
z a k o r k o w a n y m w a r s t w ą l ig n in y , z n a j d o w a ło s i ę 14 s z t u k p r e ­
p a r a t ó w r a d o w y c h o z n a c z o n y c h z n a k i e m R M S o z a w a rto ś c i
n o m in a l n e j 120,59 m g R a . W s z y s tk ie ¡ » w y ż s z e p r e p a r a t y p o ­
s i a d a ł y f i l t r a c j ę p l a ty n o w ą ;
2. w p o j e m n i k u o ło w ia n y m w k s z ta łc ie w a l c a d łu g o ś c i 76.5 m m .
z a k o r k o w a n y m w a r s t w ą lig n in y , z n a jd o w a ło s ię 20 p r e p a r a ­
tó w o zn aczo n y ch z n a k a m i: P K R , F . EM , W , C H i Z R o z a ­
w a r t o ś c i n o m in a l n e j 128 m g R A o r a z 7 o s ło n z ło ty c h .
O g ó łe m k o m i s j a s t w i e r d z i ł a p r z y j ę c i e 3 4 s z t u k p r e p a ­
r a t ó w o z a w a r t o ś c i n o m in a ln e j 2 5 4 ,5 9 m g R a o r a z 7 o s ło n
z ł o t y c h o łą c z n e j w a d z e 5 2 ,5 g .
W s p o r z ą d z o n y m i p o d p is a n y m p r z e z k o m is ję o ra z
p r z e d s t a w i c i e l i P r o k u r a t u r y W o j e w ó d z k ie j i s ł u ż b y b e z ­
450
p i e c z e ń s t w a K W M O w B ia ł y m s t o k u p r o t o k o le s t w i e r d z o ­
no:
N in ie js z y m p r o to k o łe m p r z e d s ta w ic ie le P r o k u r a t u r y i s łu ż ­
b y b e z p ie c z e ń s tw a K W M O w B ia ły m s to k u p r z e k a z a li I n s t y t u t o ­
w i O n k o lo g ii w W a r s z a w ie , r e p r e z e n t o w a n e m u p r z e z k o m is ję
w s k ł a d z i e w y ż e j p o d a n y m , p o w y ż s z e ilo śc i p r e p a r a t ó w p r o m ie ­
n i o tw ó r c z y c h w r a z z o s ło n a m i — w p o s i a d a n i e i u ż y tk o w a n ie
N in ie js z y p ro to k ó ł j e s t j e d n o c z e ś n ie a k te m z d a w c z o -o d b io rc z y m .
T a k im o t o s u c h y m s t w i e r d z e n ie m p o d s u m o w a n o s z y b ­
k ą i s p r a w n ą a k c j ę o r g a n ó w b e z p ie c z e ń s t w a , w w y n ik u
k t ó r e j p r z e k a z a n o w a r s z a w s k ie m u I n s t y t u t o w i O n k o lo g ii
u k r y t y i p r z e z k ilk a n a ś c ie l a t n i e w y k o r z y s t y w a n y w l e ­
c z n i c t w i e r a d . J e g o ilo ś ć s t a n o w i ł a 1 /4 o g ó l n e g o s t a n u
r a d u , j a k ą d y s p o n o w a ł p r z e d r o k ie m 1 9 3 9 I n s t y t u t O n k o ­
lo g i i w W a r s z a w ie , n o s z ą c y w ó w c z a s n a z w ę : I n s t y t u t R a ­
d o w y im . M a r ii S k ło d o w s k i e j - C u r ie .
K t o , w j a k i c h o k o li c z n o ś c i a c h i d la c z e g o p r z e c h o w y ­
w a ł w P o r o n in i e r a d , k t ó r y s z c z e g ó l n ie w p ie r w s z y c h
ła t a c h p o w o j e n n y c h b y ł ta k b a r d z o p o t r z e b n y p la c ó w ­
k o m l e c z n i c z y m z a j m u j ą c y m s i ę z w a lc z a n ie m r a k a ?
W 1 9 5 9 r o k u p r a s a p o d a w a ła w i e l e s e n s a c y j n y c h w i a ­
d o m o ś c i z w ią z a n y c h z tą s p r a w ą . S n u t o w i e l e d o m y s łó w
n a t e m a t p o b u d e k t e g o c z y n u . O s o b iś c i e d a le k i j e s t e m
o d c h ę c i w y tw o r z e n ia w śr ó d c z y te ln ik ó w s e n s a c y jn y c h
s p e k u l a c j i i p r z y p u s z c z e ń . U w a ż a m , ż e o b e c n ie n a le ż y
o d s ł o n ić p e w n e f a k t y . R a d z n a le z i o n o w p r y w a t n e j p o ­
s e s ji p r o f. d r L. — w ie lo le tn ie g o d y r e k to r a I n s ty tu tu R a­
d o w e g o , a o d 1 9 5 1 r o k u I n s t y t u t u O n k o lo g ii w W a r s z a ­
w i e , s p r a w c ą z a ś u k r y c ia b y ł s a m u c z o n y .
P r o f e s o r L . z I n s t y t u t e m R a d o w y m b y ł z w ią z a n y od
p o c z ą t k u j e g o is t n ie n i a , t z n . o d 1 9 3 2 r o k u . O b j ą ł k ie r o w ­
n i c t w o n o w o p o w s t a ł e j p la c ó w k i j a k o m ł o d y t r z y d z i e ­
s t o p i ę c i o l e t n i le k a r z , m a j ą c y z a s o b ą s t u d ia m e d y c z n e ,
d z ia ł a ln o ś ć n a u k o w ą o r a z k i l k u l e t n i e u z u p e łn i a j ą c e s t u ­

d ia s t y p e n d i a l n e z d z ie d z i n y o n k o lo g i i i r a d io lo g ii w P a ­
r y ż u , B e r li n ie , H a m b u r g u i S z t o k h o l m ie . P r z e j ą ł k i e r o w ­
n ic t w o i n s t y t u t u p o w s t a ł e g o z i n i c j a t y w y w i e l k i e j n a ­
s z e j r o d a c z k i, M a r ii S k ło d o w s k i e j - C u r ie . k t ó r a o s o b i ś c ie
w z i ę ł a u d z ia ł w j e g o o t w a r c iu . S z y b k i i s t a ł y r o z w ó j in ­
s t y t u t u p r z y p i s y w a n o g ł ó w n i e j e g o d y r e k t o r o w i. D r L.
z y s k a ł s ł a w ę n i e t y l k o w P o ls c e , a l e r ó w n i e ż z a g r a n ic ą .
K ie r o w a ł o n in s ty tu t e m ta k ż e i w o k r e s ie o k u p a c ji aż
d o w y b u c h u p o w s t a n i a w a r s z a w s k ie g o . P o w o j n i e o d o ­
k t o r z e Ł . k r ą ż y ły w p r o s t l e g e n d y . P r z y p i s y w a n o m u w y ­
ł ą c z n e z a s łu g i w u t r z y m a n iu d z ia ł a ln o ś c i in s t y t u t u . D r L.
r z e k o m o d w u k r o t n i e z n a r a ż e n ie m w ła s n e g o ż y c ia m ia ł
u r a t o w a ć d la i n s t y t u t u ru d . S a m p r o f e s o r c h ę t n i e n a l e n
t e m a t u d z ie l a ł w y w i a d ó w . M ię d z y in n y m i „ W a r s z a w s k a
G a z e t a L u d o w a ” n r 16 z s i e r p n i a 1 9 4 6 r o k u ta k o p is u j e
w y c z y n d r a Ł .:
I n s t y t u t R a d o w y im . M . S k ło d o w s k ie j - C u r ie p r z y u l. W a ­
w e l s k i e j w W a r s z a w ie z o s t a ł p r z e z N ie m c ó w p r a w i e c a łk o w ic ie
z n is z c z o n y w p ie r w s z y m t y g o d n iu p o w s ta n ia . W te d y te ż w y w ie ­
z io n o w ię k s z o ś ć c h o ry c h , k t ó r y c h lo s u n i e t r u d n o s i ę d o m y ś lić .
P o z o s ta łe j c z ę śc i u d a ło s ię u k r y ć w p iw n ic y i n s t y t u t u , a l e i t u ta j
p o p a r u d n i a c h d o t a r l i h itle r o w s c y o p r a w c y . J e d y n i e t r z e c h c h o ­
r y c h p r z e t r w a ło p o w s ta n i e w u r z ą d z e n i a c h c e n t r a l n e g o o g r z e ­
w a n ia .
D r L . w p r z e d e d n iu p o w s ta n ia , p r z e w i d u j ą c m o ż liw o ść n a j ­
g o r s z y c h k o m p li k a c j i , p o c h o w a ł c a ły z n a j d u j ą c y s ię w i n s t y tu ­
c i e r a d w s p e c ja ln y c h s c h o w k a c h s w e g o p r y w a tn e g o b iu r k a ,
a f a ls y f ik a ty u m ie ś c ił w o g n i o tr w a ł e j k a s ie . G d y p o u p a d k u p o ­
w s ta n i a i o p u s z c z e n iu W a r s z a w y u d a ło m u s ię d z ię k i p r z e k u ­
p ie n iu k ilk u g e s ta p o w c ó w p o w r ó c ić d o s to lic y n a c z o łg u n i e ­
m ie c k im — u d a ł s ię d o i n s t y t u t u . T u n a t u r a l n i e w s z y s tk o b y ło
c a ł k o w i c i e z d e w a s to w a n e . N a g r u z a c h o d n a la z ł s z c z ą tk i b i u r k a ,
a w n i m d ro g o c e n n e f io lk i z r a d e m . N ie p o s tr z e ż e n ie s c h o w a ł je
w k ie s z e n i, a N ie m c o m u r a d o w a n y m w s k a z a ł f a l s y f i k a t y w o g ­
n i o tr w a ł y c h k a s a c h . T y m s a m y m c z o łg ie m n ie m ie c k im w r a c a ł
z W a r s z a w y p r z e w o ż o n y r a d w k ie s z e n i p o ls k ie g o u c z o n e g o i f a l ­
452
s y f i k a ty w w o js k o w y c h to r b a c h n ie m ie c k ic h z b r o d n ia rz y .
D z iś d z ię k i t e m u , ż e d r o w i L . u d a ło s ię u r a t o w a ć r a d , p r a c e
o d b u d o w u ją c e g o s ię w s z y b k im t e m p ie I n s t y t u t u R a d o w e g o
n a b i e r a j ą w ie lk ie g o z n a c z e n ia .
P o d k o n ie c 1 9 4 6 r o k u k ie r o w n ic t w o n a d o d b u d o w a ­
n y m I n s ty tu te m R a d o w y m o b e jm u je p o n o w n ie d r Ł . J a k
d a w n ie j r z u c a s i ę w w ir p r a c y . M im o d a j ą c e j z n a ć o s o b i e
c h o r o b y j e s t n i e z w y k l e ż y w o t n y . D la c h o r y c h n i e s z c z ę ­
d z i ż a d n e j p o r y d n i a a n i n o c y . W o b e c p o d w ła d n y c h j e s t
n i e z w y k l e w y m a g a j ą c y , a l e c ie s z y s i ę t e ż u n i c h d u ż y m
s z a c u n k i e m . W s z y s c y p o d z iw ia j ą in t e le k t u a l n ą , z a w o d o ­
w ą i e t y c z n ą p o s t a w ę u c z o n e g o o r a z j e g o n ie s ły c h a n ą
S k r o m n o ś ć . C z ę s t o p o w t a r z a p o d w ła d n y m : „ P a m ię t a j c ie ,
ż c n a szy m p o d sta w o w y m z a d a n ie m j e s t le c z y ć lu d z i,
a p r z e p is y s ą o d t e g o , a b y j e o m i j a ć ” .
Z a s w e z a s ł u g i w r o k u 1 9 4 9 o t r z y m u j e K r z y ż O f ic e r ­
s k i O r d e r u O d r o d z e n ia P o ls k i . T o j u ż d r u g ie j e g o o d z n a ­
c z e n ie .
W m a ju 1956 r o k u n a s k u t e k b a r d z o g łę b o k ic h i n ie ­
o d w r a c a ln y c h z m i a n p o p r o m i e n n y c h w e k r w i p r o f e s o r Ł .
u m ie r a . T r u m n a z j e g o z w ło k a m i w y s t a w i o n a n a w id o k
p u b l i c z n y w B i b l i o t e c e I n s t y t u t u O n k o lo g ii t o n ę ł a w p o ­
w o d z i w i e ń c ó w i w ią z a n e k k w i a t ó w o d w ła d z , w s p ó łt o ­
w a rzy szy pracy i b y ły c h chorych. K r y la o n a o p ró cz
z w ł o k z m a r łe g o m a ł y m e d a l io n z b r ą z u z w iz e r u n k ie m
M a r ii S k ł o d o w s k i e j - C u r ie i j e j s ł o w a m i : „ R A D JE ST
W Ł A S N O Ś C IĄ W S Z Y S T K IC H L U D Z I”.
J a k w s k a z u j ą p o s z la k i, r a d z o s t a ł w y w i e z i o n y d o P o ­
r o n in a p o u p a d k u p o w s t a n i a w a r s z a w s k ie g o . C z ę ś ć r a d u
p r o f e s o r z w r ó c ił i n s t y t u t o w i p o z a k o ń c z e n iu w o j n y . D l a ­
c z e g o j e d n a k c z ę ś ć z a c h o w a ł i n i c u j a w n ił t e g o n a w e t w
o b l i c z u ś m ie r c i? J e s t r z e c z ą p r a w d o p o d o b n ą , ż e przy­
c z y n ą p o z o s t a w i e n i a c z ę ś c i r a d u w u k r y c iu b y ł b r a k z a -
453
u f a n i a d o n o w e j , lu d o w e j w ł a d z y . P r o f e s o r L . n a l e ż a ł d o
lu d z i o s t r o ż n y c h . A le s t o p n io w o , w m i a r ę u p ł y w u c z a s u
w y b i t n y u c z o n y i z a s ł u ż o n y le k a r z s t a ł s i ę o f i a r ą w ła s n e j
O B Y W A T E L E Ś W IA T A
o s t r o ż n o ś c i: p o la t a c h n i c b y ł o s p o s o b u , b e z z w r ó c e n ia
n a to u w a g i , p r z e k a z a n ia r a d u d o in s t y t u t u . W k o ń c u
p r o f e s o r L . z m a r ł, o c e n ę s w o j e g o c z y n u p o z o s t a w i a j ą c
o s ą d o w i p o to m n y c h .

m n ie js z y m i czy w ię k s z y m i a f e r a m i z w ią z a n y m i
z k r a d z ie ż ą z a b y t k o w y c h d z ie ł s z t u k i c z ę s t o m ia łe m d o
c z y n i e n i a , c h o ć m o ż e j u ż n i e n a la k ą s k a lę , j a k to b y ło
w p r z y p a d k u „ B ia ł e g o K a p it a n a ” . W s p o m n ę t u o je d n e j ,
k t ó r a s z c z e g ó l n ie m o c n o w b i ł a s i ę w m o j ą p a m ię ć ze
W z g lę d u n a t o , ż e p r z y o k a z j i k r a d z ie ż y p o p e łn i o n o j e d ­
n o c z e ś n i e b e z p r z y k ła d n y a k t w a n d a liz m u .
B y ł rok 1967. O d k ilk u l a t p o n o w n i e p r a c o w a łe m
w K r a k o w ie . N a p o c z ą t k u c z e r w c a K o m e n d a W o j e w ó d z ­
k a M O z o s t a ła z a a la r m o w a n a s y g n a ł e m o k r a d z ie ż y e p i -
t a f i j n e g o o b r a z u z k o ś c io ła F r a n c is z k a n ó w . O b r a z te n
p o c h o d z ą c y z p ie r w s z e j p o ło w y X V I w ie k u , p r z e d sta ­
w ia ł d u ż ą w a r to ś ć z a b y tk o w ą . W sz c z ę te n a ty c h m ia s t d o ­
c h o d z e n ie n i e p r z y n io s ło r e z u lt a t u i z o s t a ło u m o r z o n e .
C z y n n o ś c i o p e r a c y j n o - d o c h o d z e n ie w e p r o w a d z o n e b y ł y
jed n a k n a d a l. W y s i łk i p r a c o w n ik ó w z a jm u ją c y c h s ię
s p r a w ą n i e s ł a b ł y . W s z y s t k ie in f o r a m e j e b y ł y s p r a w d z a ­
n e p o w ie le k r o ć .
P r z y w y d a tn e j p o m o c y s p o łe c z e ń s tw a o b r a z — a ra­
czej je g o fr a g m e n ty — zo sta ł w koń cu o d zy sk a n y .
S p r a w c ą k r a d z ie ż y o k a z a ł s i ę m ł o d y , d w u d z ie s t o k ilk u l e t ­
n i m ie s z k a n ie c K r a k o w a . C z y n , k t ó r e g o s i ę d o p u ś c ił —

433
 o p ró c z z n a m io n p rz e s tę p s tw a — p o s ia d a ł ró w n ie ż c e c h y
b a rb a rz y ń s tw a . P rz e s tę p c a b e z n a jm n ie js z y c h s k ru p u łó w
p o c ią ł s k r a d z i o n y o b r a z n a k i l k a c z ę ś c i. Z a b y t e k s t r a c i ł
p r z e z to 5 0 p r o c e t w a rto ś c i. K o s z t p r a c r e k o n s tr u k c y j­
n y c h s ię g a s z e ś ć d z ie s ię c iu ty s ię c y z ło ty c h .
P o z ło ż e n iu o d z y s k a n y c h tr z e c h p o d s ta w o w y c h fra ­
g m e n tó w o k a z a ło s ię , ż e o b r a z j e s t n ie k o m p le tn y . B r a ­
k o w a ło k i l k u m n i e j s z y c h c z ę ś c i, k t ó r e n a j p r a w d o p o d o b ­
n ie j z o s ta ły w y w ie z io n e za g ra n ic ę . P o o d z y s k a n iu o b r a ­
z u p o p ro s iliś m y p ro f. d r W ik to r a Z in a o w y d a n ie e k s ­
p e r ty z y . P r o f e s o r , z n a n y m ilio n o m te le w id z ó w m iło ś n i­
k ó w s z tu k i, d o t k n i ę t y d o ż y w e g o t y m , c o u jr z a ł, z g o d z ił
s ię d ła c z y te ln ik a te j k s ią ż k i w y s ta w i ć f a c h o w ą ocenę
z n is z c z o n e g o z a b y tk u . O to je g o w y p o w ie d ź :
K tó r e g o ś m a jo w e g o d n i a p u łk o w n ik S t. W a ła c h p r z e d s ta w ił
m i w s w o im g a b in e c ie o d n a le z io n y o b r a z . W ła ś c iw ie b y ł y to
je g o ż a ło s n e s z c z ą tk i. M u s z ę p o w ie d z ie ć , ż e w id o k d z ie ła s z tu k i
w ty m s t a n ie w z b u r z y ł m n ie d o g łę b i, i l e ż t o r a z y p o d c z a s s w e j
z a w o d o w e j p r a c y s p o t y k a łe m s i ę z n is z c z e ją c y m i z a b y t k a m i , ile
r a z y z r ó ż n y m p o w o d z e n ie m d ą ż y łe m d o u r a t o w a n i a ic h .
P r z y p o m n ia łe m ż m u d n ą p r a c ę k o n s e r w a to r ó w , t r w a j ą c ą n i e ­
k i e d y c a ły m i la l a m i , a p o le g a ją c ą n a u t r w a l e n i u d a w n e g o p ię k n a ,
k t ó r e n ie u b ła g a n ie n iw e c z y c zas.
S k r a d z io n y o b r a z p r z e s z e d ł r ó w n ie ż p r o c e s k o n s e r w a c ji,
ś w ia d c z y ły o t y m l i s t w y w z m a c n ia ją c e s t a r ą d e s k ę o r a z w id o ­
c z n e ś l a d y p u n k t o w a n ia . O b r a z b y ł p ię k n y , m ia ł w s o b ie ó w
t r u d n y d o p o d p a tr z e n i a s t y l , w k t ó r y m c e c h y p r y m it y w n e łą c z ą
s i ę w j a k a ś z a s k a k u j ą c ą , n i e p o w ta r z a l n ą h a r m o n i ę z w ie lk im
w y r a f in o w a n ie m .
A le to. c o le ż a ło n a s to le w g a b in e c ie p u ł k o w n i k a , p rz e r a ż a ło ,
b u r z y ło w c z ło w ie k u s p o k ó j , a r ó w n o c z e ś n ie z m u s z a ło d o m y ś l e ­
n ia . P r z e s t ę p c a n ie p o p r z e s ta ł n a k r a d z ie ż y , o n n i e b y ł k o le k c jo ­
n e r e m , Jeg o d z ie j e p o ls k ie j s z t u k i n ie o b c h o d z iły . W m o im p r z e ­
k o n a n iu o n n ie b y ł r ó w n i e ż P o l a k ie m — b y ł o b y w a te le m ś w ia t a
J e g o je d y n y m m a r z e n ie m s t a ło s ię z d o b y c ie p ie n ię d z y z a w s z e l­
k ą cenę.
W y n ie s ie n ie d z ie ł a s z t u k i z k o ś c io ła F r a n c is z k a n ó w t o z a ­
450
le d w ie p ie r w s z y e t a p te g o p l a n u . J e g o e le m e n t y d a ls z e p o le g a ły
n a w y w ie z ie n iu o b r a z u p o z a g r a n ic e P o ls k i, a p o n ie w a ż b y ło to
n ie m o ż liw e w c a ło ś c i, p r z e s tę p c a d e c y d u j e s i ę n a c z y n ś w ia d ­
c z ą c y o w y j ą tk o w y m w a n d a liz m ie . N a j p i e r w r o z łu p u j e s ie k ie ­
r ą o b r a z n a k i l k a c z ę śc i — w z d łu ż w łó k ie n d r z e w n y c h . N a s t ę p ­
n ie j e d n ą z t a k p o w s ta ły c h c z ę śc i p r z e c in a p iłą , u z y s k u ją c m a ­
łe . ł a t w e d o t r a n s p o r t u f r a g m e n ty . T r z e b a z a u w a ż y ć , ż e w ty m
s z a le ń s t w i e b y ła m e t o d a . W p r a w d z ie z w y k ła , n ie z b y t o s t r a p iła
o d l u p y w a ła k le jo w y g r u n t , n is z c z ą c m a lo w id ło , a le d o b ó r m ie js c
c ię c ia z o s ta ł p r z e m y ś la n y ta k . ż e n ie z n is z c z y ł n a jw a ż n ie js z y c h
k o m p o z y c y jn y c h e le m e n t ó w o b ra z u .
Z a s ta n a w ia j ą c y j e s t b r a k le w e g o d o ln e g o f r a g m e n t u o b r a z u ,
n a k t ó r y m p r z e d s t a w i o n y b y ł h e r b . j a k b y s w o is ta m e t r y k a id e n ­
t y f i k u j ą c a d z ie ło s z t u k i. W y d a je się . ż e te n f r a g m e n t n i e z o s ta n ie
j u ż o d z y s k a n y . N a j p r a w d o p o d o b n i e j w y s ła n o g o z a g r a n ic ę , b y
t a m c i e k s p e r c i o rz e k li, j a k ą w a r t o ś ć p o s ia d a c a ło ść . P o w ie d z ie ć
t r z e b a , że f o to g r a f ie i t a k i w ł a ś n i e f r a g i n e n c i k m o g ły s t a ć się
p o d s t a w ą o rz e c z e n ia i w y c e n y .
K im b y ł c z ło w ie k , k t ó r y z u p e łn ie ś w ia d o m ie , z j a k ą ś s z a t a ń ­
s k ą k o n s e k w e n c ją r e a l iz o w a ł s w ó j p la n , k t ó r y n a p e w n o m y ś la ł
j u ż o n a s t ę p n y m , d r u g i m , d z ie s i ą t y m p r z e s tę p s tw ie ?
W w a r u n k a c h p o ls k ic h n is z c z e n ie t* > m n ik ó w k u l t u r y i w y ­
w o ż e n ie ic h p o z a g r a n ic e k r a j u j e s t w y j ą t k o w o c ię ż k im p r z e w i­
n ie n ie m . W h is to r ii P o ls k i, o d n a j a z d u B r z e ty s ła w a z a c z y n a ją c ,
z a w s z e w y w o ż o n o i n is z c z o n o n a s z e s k a r b y i n a r o d o w e p a m ią tk i.
O k u p a c j a h itl e r o w s k a d o p e łn iła m i a r y z n is z c z e ń , z m ie rz a ją c y c h
d o z u p e łn e j l ik w id a c ji p o m n ik ó w n a s z e j k u l t u r y . B y ł t o ś ro d e k
d o u z y s k a n ia n a c z e ln e g o c e lu — z a t r a c e n ia n a r o d o w e j ś w ia d o ­
m o śc i.
P a t r z ą c n a z n is z c z o n y o b r a z p o m y ś la łe m , ż e c i w s z y s c y , k t ó ­
rz y w j a k i k o l w i e k s p o s ó b p o w ią z a n i b y l i z t y m p r z e s tę p s tw e m ,
d z ia ła li j e d n a k b a r d z o n a sz k o d ę p o ls k ie g o n a r o d u . T o n ie b y ła
z w y c z a jn a k r a d z ie ż , le c z c o ś w ię c e j.
W y p a d k i h a n ie b n e g o ra b u n k u i w y w o z u z a g ra n ic ę
z a b y tk ó w p o ls k ie j k u ltu ry , n ie s te ty — z d a rz a ją s ię w
d a ls z y m c ią g u .
J u ż p o n a p is a n iu te j k s ią ż k i p rz e c z y ta łe m w ty g o d -
457
n ik u „ P o lity k a ” a r ty k u ł" , k tó r y s t a n o w ić w in ie n g r o ź n e
m e m e n t o . W c a ło ś c i p u b lik a c j a p o ś w i ę c o n a j e s t o m ó w i e ­
n iu a la r m u j ą c e j s y t u a c j i, j a k a p o w s t a ł a w z w i ą z k u /. n i e ­
l e g a l n y m w y w o z e m d z i e ł s z t u k i z P o ls k i.
C o r a z p u ś c ie j i p r z e s t r o n n ie j r o b i s i ę w n a s z y c h m u ­
z e a c h i w z b io r a c h k o le k c j o n e r ó w . L u d z ie , k t ó r z y p r z y ­
k ła d a j ą r ę k ę d o t e g o r o d z a j u p r o c e d e r u , n i e s ą z w y k ł y m i
z ło d z i e j a m i. S ą t o l u d z i e c y n ic z n i , t ę p i i b e z w y o b r a ź n i,
z d e m o r a l iz o w a n i n i e - P o l a c y , n a k t ó r y c h k a ż d a k a r a w y ­
d a j e s i ę z b y t m a la . J e s t e ś m y o b y w a t e l a m i p a ń s t w a o t y ­
s i ą c l e t n i e j t r a d y c j i i t r u d n o n a m b ę d z ie ż y ć w n a s z y m
dom u — w P o ls c e — g d y śc ia n y b ę d ą o g o ło c o n e . D o
n ie d a w n a w P o ls c e z n a j d o w a ło s ię k il k a n a ś c i e
p łó c i e n R e m b r a n d t a . O b e c n ie m a m y j u ż t y l k o c z t e r y .
O c z y w iś c ie o r g a n a m i l i c y j n e i s ł u ż b y b e z p ie c z e ń s t w a
w s z y s tk im i b ę d ą c y m i w ic h d y s p o z y c j i ś r o d k a m i p r z e ­
c iw s ta w ia ją s ię p r o c e d e r o w i w y w o ż e n ia z k r a ju d z ie ł
s z t u k i i m a j ą w t e j d z ie d z i n ie p o w a ż n e s u k c e s y . Ś w i a d ­
c z y o t y m c h o ć b y o t w a r t a w r o k u 1 9 7 7 w W a r s z a w ie w y ­
sta w a , n a k tó r e j p o k a z a n o d z ie s ią tk i i s e tk i n ie z w y k le
w a r t o ś c i o w y c h d z i e ł s z t u k i p o ls k ie j o d z y s k a n y c h d la n a ­
s z e j k u lt u r y . N i e d o t a r ł y o n e d o z a c h o d n ic h a n t y k w a r i a ­
t ó w , w y r a w a n e z r ą k lu d z i, k t ó r z y k o r z y s t a j ą c z e s w o ­
ic h m i ę d z y n a r o d o w y c h p o w ią z a ń , g o d z ą b e z s k r u p u ł ó w
w n a s z ą k u lt u r ę . A lb o w ie m — j a k s ł u s z n i e p o w ie d z ia ł
p r o fe s o r Z in - d la o b y w a t e l i ś w ia t a li c z ą s i ę
t y l k o p ie n ią d z e .

• B. w . O ls z e w s k a . J . B u r z y ń s k i. S z t u k a n ie z n a p r a n ie , „ P o ­
l i t y k a " n r 24 z 14 c z e r w c a 1969 r o k u .

458
 P r e z e n t o w a n e t u d o k u m e n t y d o ty c z ą d z ia ła ln o ś c i „ O g n ia "
i w s z y s tk ie b e z w y j ą t k u p o c h o d z ą z je g o a r c h i w u m , k t ó r e d o ­
s ta ło s ię w n a s z e r ę c e c z ę ś c ia m i, p r z y r ó ż n y c h o k a z ja c h . I ta k
n i e k t ó r e m a t e r i a ł y z d o b y te z o s t a ł y p o r o z b ic iu w d n i u 7 g r u d ­
n i a 1946 r o k u o b o z u „ P o w i c h r a " w o k o lic a c h K o ś c ie lis k a , in n e
z a ś z n a le z io n o w r a p o r t ó w c e p o rz u c o n e j p r z e z K u r a s i a p o d c z a s
je g o o s t a t n i e j w a lk i, j a k ą s to c z y ł z n a m i w O s tr o w s k u .
W ś r ó d t y c h d o k u m e n t ó w z n a j d u j e s ię m . i n . p e łn y te k s t
d z ie n n ik a , p u b l ik o w a n y t u p o r a z p ie r w s z y . K ie z m ie n io n o w n im
n ic . P o p r a w i o n o j e d y n i e p is o w n ię o r a z n i e w ą t p l iw e b łę d y ,
z w ła s z c z a w n a z w a c h m ie js c o w o ś c i, j a k r ó w n ie ż r o z w ią z a n o
s z e r e g s k r ó tó w , k t ó r e d o d a tk o w o z a c ie m n ia ły t e k s t. D z ie n n ik
p r o w a d z o n y b y ł w s p o s ó b c h a o ty c z n y i s k r ó t o w y , m ie js c a m i
w r ę c z t r u d n y d o z r o z u m ie n ia . P o m im o t o z d e c y d o w a łe m s i ę p o ­
d a ć g o w p e łn y m b r z m i e n i u , g d y ż j e s t t o c h a r a k te r y s t y c z n y
i w a ż n y d o k u m e n t d la t y c h w s z y s tk ic h , k t ó r z y p r a g n ą k o n k r e ­
tó w i f a k tó w .
„ O g ie ń " n o to w a ł c o d z ie n n ie w s z y s tk o , c o r o b i ł s a m i c o r o ­
b i li j e g o p o d k o m e n d n i. Z a p is y w a ł n a z w is k a ty c h , k tó r y c h k a ­
z a ł z a b ić i p s e u d o n im y lu d z i, k t ó r z y w j e g o im ie n iu s t r z e l a l i .
N a p o ż ó łk ły c h j u ż d z iś k a r t k a c h n a z w is k a o f i a r p r z e p l a t a j ą się
z w y r o k a m i ś m ie r c i, k t ó r e s a m w y d a w a ł n a s w o ic h k o m p a n ó w ,
z n a z w a m i p o d h a la ń s k i c h w io s e k , s z c z y tó w g ó r s k ic h , p o ło n in ,
g d z ie g r a s o w a ł i u k r y w a ł s ię , z ilo ś c ią s k r a d z i o n y c h k o n : i b y ­
d ł a , z c y f r a m i w y s o k ic h k o n t r y b u c j i n a k ła d a n y c h n a c h ło p ó w .
G d y o d n o to w y w a ł ś m i e r ć k i l k u o só b , n i e j e d n o k r o t n i e n ie p o d a -

401
w a ł n a z w is k . N p . p o n a p a d z ie w K o ś c ie lis k u n a p r z e je ż d ż a ją c e
a u t o z w o js k ie m n a p is a ł : „22 IX a u to w K o ś c ie lis k u , 7 z a b ity c h .
4 r a n n y c h , R u d y , 2 o f ic e r ó w , 2 p o d o fic e ró w , 3 s tr z e lc ó w ” i o b o k
n a k r e ś l i ł 7 k rz y ż y k ó w . I m b liż e j k o ń c a , k r z y ż y k ó w t y c h p r z y ­
b y w a ło , c h o c ia ż t r z e b a p r z y z n a ć , ż e n ie z a w s z e ilo ść i c h o d p o ­
w i a d a ł a p r a w d z i e . S ą b o w ie m t a k i e z a p i s k i : ..1 3 X I I s t r a t y U B
p o d c z a s w a lk i 40 z a b i t y c h ” p o c z y m w i d n i e j e 40 k rz y ż y k ó w . A le
t e a k c j e b y ły j u ż ty lk o t w o r e m je g o f a n ta z j i .
P o m im o n ie ś c is ło ś c i, k t ó r e b a r d z o ł a tw o d a j ą s i ę w y e l im i ­
n o w a ć w k o n f r o n t a c ji z m a t e r i a ła m i o p e r a c y jn y m i i ś le d c z y ­
m i, d z ię k i n o t a t k o m ..O g n ia '’ m o ż e m y d z iś o d tw o r z y ć b a r d z o
d o k ł a d n i e , n ie m a l d z ie ń p o d n iu , j e g o „ d r o g ę r o z w o jo w ą ” ocl
c h w ili, k i e d y n a s k u t e k w ła s n y c h p o g lą d ó w i a m b ic ji s t a n ą ł
n a p o z y c ja c h w r o g ic h P o ls c e L u d o w e j, a ż d o m o m e n tu , w k t ó ­
r y m z o s t a ł ju ż ty lk o m o r d e r c ą .
P o z a d z ie n n ik ie m z a c h o w a ło s i ę w ie le d o k u m e n tó w o b r a z u ­
j ą c y c h je g o d z ia ła ln o ś ć , m u s ia łe m n ie s te ty , z e w z g lę d u n a o b j ę ­
to ść k s ią ż k i, d o k o n a ć ; c h s e le k c ji, s t a r a ł e m s i ę j e d n a k z ro b ić j.|
w t a k i sp o s ó b , b y C z y te ln ik o t r z y m a ł m o ż liw ie p e łn y o b r a z p o ­
s t a c i „ O g n ia ” , lu d z i, w y d a r z e ń i a tm o s f e r y p a n u ją c e j n a P o d ­
h a l u w l a t a c h 1045— 1947. W s z y s tk ie d o k u m e n t y z a m ie s z c z o n e
w a n e k s ie p o c h o d z ą /. a r c h i w u m K W M O w K r a k o w ie .
1. S P I S R Z E C Z Y Z N A L E Z IO N Y C H U ..O G N IA "
Z a k o p a n e d n i a 23 V I 1947 r.
1. L e g ity m a c ja s łu ż b o w a f u n k c jo n a r iu s z a M U B P w Z a k o p a ­
n e m , n a n a z w i s k o P i o t r B a r to s ik , S e r . K R n r 0129/4. o ra z
z e z w o le n ie n a p o s i a d a n i e b r o n i n r 0727 i le g i t y m a c j a p a r ­
t y j n a z P P R n r 2031.
2. T y m c z a s o w e z a ś w ia d c z e n ie A n d r z e ja K u s i. f u n k c jo n a r iu s z a
M U B P w Z a k o p a n e m , o r a z ty m c z a s o w e z a ś w ia d c z e n ie to ż ­
s a m o ś c i z f o to g r a f ią .
3. P r z e p u s t k a n a p r a w o w e jś c ia d o s z t a b u K B W n a n a z w is k o
E d m u n d L e w a n d o w s k i, p p o r ., d o w ó d c a p l u to n u c k m , S e r . A.
n r 101.
4. P o z w o le n ie n r 14508 n a n a z w is k o J e r z y K o z ło w s k i.
5. T y m c z a s o w e z a ś w ia d c z e n ie to ż s a m o ś c i n a n a z w i s k o R y sz a rd
J a n M a z u r.
6. T y m c z a s o w e z a ś w ia d c z e n ie to ż s a m o ś c i n a n a z w is k o M a r ia n
M ie c z y s ła w W ite k n r 74/46.
7. K a r t a r o z p o z n a w c z a n a n a z w is k o W ła d y s ła w P i o t r K a p e ra
n r 224887.
8. W y c ią g z k s ię g i u r o d z in . J ó z e f Ś w id e r , z a m . R a b k a p o w
N o w y T a r g , i k a r t a r o z p o z n a w c z a n a t o s a m o n a z w is k o
n r 2177.
9. L e g ity m a c ja n r 112 n a n a z w is k o A n to n i L e c h o w ic z .
10. D o w ó d o s o b is ty n r 196/45 n a n a z w is k o L e o n S z a f la r s k i.
463
 11. L e g ity m a c ja s z k o l n a n r 16 n a n a z w i s k o W ito ld K a w ie c k i.
12. Z a ś w ia d c z e n ie n r 2822/51/45 n a n a z w i s k o J e r z y K o z ło w s k i.
13. 12 sz t. b l a n k i e tó w c z y s ty c h n a d o w o d y b e z p i e c z ą t e k : K r a ­
k ó w , p o w . N o w y T a r g . i 13 s z t. b l a n k i e tó w c z y s ty c h z p ie ­
c z ą tk a m i „ Z a r z ą d M ie js k i N o w y T a r g " .
1». oO s z t. z d ję ć c z ło n k ó w b a n d y ..O g n ia ” p o je d y n c z y c h . 7 sz t.
z d ję ć c z ło n k ó w b a n d y „ O g n ia " p o d w ó jn y c h , 20 sz t. z d ję ć
g ru p o w y c h .
15. 1 m o n e ta s r e b r n a 10 z ł i d w ie m o n e t y s r e b r n e 5 zł.
10. P o t w i e r d z e n ie o d b io r u b r o n i p r z e z K o m i s a r ia t M O w K r a ­
k o w ie . u l. B a n d u r s k i e g o 15. o d J e r z e g o K o z ło w s k ie g o , p i s t o ­
l e t t y p u c z e s k a z b r o jó w k a . k u l. 0.8, n r 254042.
17. W y k a z g r u p p a r ty z a n c k i c h m j r ..O g n ia " 1 i 2 P lu to n u .
18. R a p o r t z p r a c y O d d z ia łu P a r t y z a n c k i e g o ..B ły s k a w ic a " o d
d n i a 7 I I 1046 r. d o d n ia 22 V I I I 1946 r . R o z b r o je n ie , w y ro k i
i r o z s tr z e la n ia .
19. W y k a z c z ło n k ó w P l u t o n u I I I d o w ó d c y ..S o k o ła ’, w y r o k i, r o z ­ P ałac P otockich w K rzeszow icach
b r o j e n i a i r o z s tr z e la n ia .
20. R a c h u n e k z a o d b i ó r d o w ó d c y „ Ł o s ia " .
21. L e g i t y m a c j a c z ło n k o w s k a n r 622 Z w ią z k u Sam opom ocy
C h ło p s k ie j n a n a z w i s k o F r a n c is z e k Z a p a ła .
22. D o w ó d to ż s a m o ś c i n r 1505 n a n a z w is k o J e r z y S t e f a n K o z ­ przekazuje do depozytu Muaeum Barodowsau w tfarssawle
ło w sk i.
■ osobie- Lyroktora p ro f.S ta n isła w a zatrzymano
23. R o z k a z w y j a z d u n r 71/46. z p i e c z ą t k ą : „ W o js k o P o ls k ie " , n a
n a z w i s k o J e r z y L a u r m a n i W o js k o w a K s ią ż k a S łu ż b o w a Ż o ł­ przez »¡adze bozpi©ozs..8twa przy usiłow aniu wywiezienia
n i e r z a n r 6. za gran ie* przez Andrzeja d z ie ła sztu k i wynle
24. Z a ś w ia d c z e n ie u j a w n ie n i a s i ę w 1915 r. n a n a z w is k o J e r z y nlone w sp la lp nn 44 stronach załąotonyir. do n in iejszego
K o z ło w s k i.
protokótu.
25. Z a ś w ia d c z e n ie z R K U w K r a k o w ie d la J a d w i g i L a u r m a n
n a p o b r a n ie k a r t ż y w n o ś c io w y c h . jy ro k to r w ir ic n iu kuzeu.-* narodowego
26. P r z e p u s t k a R K U K r a k ó w J e r z e g o L a u r m a n a . przejmuje do dopozytu 1 kw ltujo niniejszym odoiór.
27. N o te s z r ó ż n y m i z a p is k a m i.
J in l e js z y protokół splaony z o a ta je w tra-oft
28. I n s t r u k c j a pistoletu m aszynow ego kal. 7.62.
29. C z y s ty p a p i e r z d w o m a p i e c z ą t k a m i : „ Z a r z ą d M ie js k i N o w y ogzm plarznch, z których pierwszy p o zo staje w k l n ls t c r -
T arg ".
otwle Jlozploczo .s ta a publicznego, drugi otrzymuje kuzoum
30. 10 s z t u k r ó ż n y c h m a p .
:.’arolowe w -aro in w le, a tr z c o l otrzymuje k ln laterstw o
31. R e g u la m in w a l k i p ie c h o ty .
Skarbu.-

F ra g m e n t p ro to k o łu z p rzek azan ia odzyskanych zbiorów Poto­

ckich do M uzeum N arodow ego w W arszaw ie
 32. N o t a tk a z z a k u p u t o w a r u w s k l e p ie i p o tw ie r d z e n ie o d b io r u
519 le g ity m a c ji.
33. 4 c z ę śc i g a z e ty .
34. T a ś m a o d m a s z y n y d o p is a n ia 2103.
35. M a ły k lu c z y k .

R e f e r e n t W y d z ia łu III
W o jc ie c h S z c z e p a n ik

2. D Z IE N N IK „ O G N IA ”

1915

Szopa w P oroninie, w k tó re j p rzechow yw an y byl rad 30 I Z e jś c ie z gó r.

8 II W y ja z d d o L u b lin a .
10 HI P o w ró t z W a rs z a w y .
21 III O b ję c ie P U B P N o w y T arg .
P o jem n ik z ra d e m w m om en­ 11 IV U c ie c z k a d o g ó r ( c h o ro b a o d 16 I I I d o 14 IV ).
cie w ydobyw ania ze schow ka 13 IV Ś c ią g n ię c ie M O w g ó ry .
11 IV R o z b r o je n ie M O w R a b ie W y ż n e j.
15 IV Ś c ią g n ię c ie M O z O c h o tn ic y w s i l e 3 lu d z i, 1 rk m .
17 IV R o z b ic ie U B N o w y T a r g , d o w ó d c a J a s t r z ą b , w y ­
k o n a ł M a re k .
1. G a d o w s k i, k i e r o w n ik P U B P .
2. K o s z ty lo , U k r a in ie c , P P R .
3. R e ic h e l. Z y d , P P R .
4. S t e s k a l, k o n f i d e n t n ie m ie c k i.
5. B u r z y ń s k i J u l i a n , Z y d . k i e r o w n ik I S e k c ji.
18 I V R o z b ro jo n o M O B u k o w in a .
18 I V O b ó z K o la s ó w k i cło 23 IV .
2 3 —27 IV O b ó z T o m u s io w a .
27 IV O bóz Ja w o ro w e.
28 IV O b ł a w a N K W D — z d r a d a D o rk a . J a k u b , w a lk a ,
w y n ik : B lo n d y n z a b i t y , G r z e ś i P r z y to m n y w
O c h o tn ic y , G r z e ś w o b y d w ie n o g i, P r z y to m n y
w le w ą r ę k ę , z e s t r o n y N K W D 2 z a b ity c h , *1 r a n ­
n y c h . o d g r a n a t u K u lik .
O b ł a w y t r w a ł y s t a l e d o d n i a 7 V I 46.

30 B y ł w P o lsc e czas... 465

 2 V W ła d e k i S t a s z e k z g in ę li o d L e jb y n a L e ś n ic y . 16 3C O strow sko — Ja strz ą b , W ilk. Lis, S tarosia, Czy-
S t a r y L o ja s z o s t a ł r a n n y i d z ie c k o . żewicz, k iero w n ik UB, ppor. z R K U — sp raw a
3 V Z g in ą ł L e j b a — J a r z ą b e k — W ite k , Z d z is ie k . ujaw n ien ia.
3 V O s tr o w s k o , o b ł a w a 7 g o d z., w p iw n ic y 4. IG X do 29X Buf lak.
29 IV K o n in a — z a s k o c z e n ie K ę p y . 30 X do 11X I W aksm und.
30 IV M e lin o w a n ie g r u p a m i. 11 X I W ykradzenie K rzak a ze szpitala.
28 IV A r e s z to w a n ie J a s i s t k ó w — o jc ie c — s y n — k o n ­
Od 20 X I do 25 X I B udow a ziem ianki.
f i d e n t n ie m ie c k i.
G ro n k ó w . X II K ot. W ierny, Zem sta.
30 IV
31 IV d o 16 V O s tr o w s k o , m e lin a . 9 X II Rozbrojono p o steru n ek MO Łopuszna.
o d 15 V Z m ia n a G r o ń — L e ś n ic a - W a k s m u n d O l­ 11 X II R ozbrojono UB R abka, w y ro k S tra m k a UB.
s z y n y , k o n t a k t y i p o m o c p o s z c z e g ó ln y m g r u p o m . 13 X II A resztow anie P o trzask a, K ania.
L ik w id a c j a N K W D . 29 X II W w ięzieniu P otrzask, K ania, p la c Inw alidów .
2. O s tr o w s k o O g ie ń — P o w ic h e r — Ż y d . 29 X II 22.30 Szczęśniak, Wolski, UB, Niwa.
14 V
3. N a C z u b ie W a k s m u n d z k ie j. 23 X II Baśka.
27 V
4. N a B u k o w in ie W a k s m u n d z k ie j. 28 X II S ow ińska, PPR , N ow y Targ.
4 VI
28 X II B ern ard , k o n fid en t U B , N ow y Targ.
13 VI 2. S r a ló w k i.
28 X II Now a B iała, k o n fisk ata — 1 Świnia.
21 VI 4. B ro ż e k .
30 X II S zajka złodziejska z b ro n ią w rę k u — G ronków .
27 VI 2. K o w a n ie c — Z a w y ż y c k a .
1. Z ag ata Stanisław .
2 V II 2. P o la n a M ła c n e g o .
2. Z ag ata B ronisław .
15 V II K a m o n io w a .
3. Z ag ata Leon.
17 V II 2. W o jtó w k i.
1. W ró b lo w a . Ł atan k i.
23 V II
2. W a k s m u n d . 4. Z ag ata Jan.
28 V II
5. K udasik Ja n .
1 V III 1. K a m o n io w a .
z d o b y to 5 T T , 1 w a l t e r , 10 g r a n a t ó w , 10 k b . 6 . K rzy sty n iak W ładysław ,
K r u k r a n n y i a r e s z t o w a n y — s z p i ta l n a G r o n i u — 11 X I P rzyjęci — C udrny, L e ś z UB N ow y T arg. piln o ­
19 V II
w ali K ruka.
z d ra d a .
W y k o n a n o e g z e k u c ję n a 4 Ż y d a c h w M a n io w a c h . U X II P rzy jęci — W rona, K re t z U B R abka, k o n tak t
23 V I
L e w , B o g u ś, K r u k , z d o b y to 5 p a r b u tó w i b i e ­ z Kotem.
liz n ę . 31 X I I P rzy jęci — Z bój z UB N ow y T arg, zgłosił się
z bronią.
O d 20 V I I d o 29 X I m e lin y . 31 X I I R ozbrojono MO Odrowąż.
S w . M ic h a ł — Ś w i e r k z a s t r z e l i ł k o r . W P i K a ­ 31 X I I St. sierż. W ójcik J a n P P R z MO N ow y Targ.
sp e rk a . H arklow a.

O d 30 IX d o 14 X m e l i n a s t a jn i a . 19łS

G r u b y — s p o t k a n ie — p o w r ó t d o m e lin y , d o 16 X . 1 I O b ław a UB, W aksm und — O strow sko — G ro n ­

15 X
O s ta tn ia g ru p a w y ja z d n a Z ac h ó d . ków , godz. 7 ra n o alarm , o godz. 13 w alk a z UB,
16 X
J a s t r z ą b u j a w n ił s ię i W ilk . 3 ra n n y c h z UB.
16 X

407
466
 2 I Z g ło s ił s i ę B rz e g z p o s t e r u n k u M O Ł o p u s z n a 19 II S z p a k , S k o w r o n e k , Z b ik , T u r z g ło s ili się .
20 II A r e s z to w a n y G r z m o t. Ś w is ta k .
z g r a n a t a m i , p r z y ją ć .
22 II 75 b . w ó d k i — s a m o c h ó d z w ó d k ą — K a r o l.
3 I G o d z in a 18, a l a r m — m a r s z L e ś n ic z ó w k a ,
21 II H a n d l a r z z ło te m z W a r s z a w y — Z e m s ta .
4 I K o s z a r y H a r k l o w a — 5 I.
5 I O b ł a w a 2800, T u r b a c z — O c h o tn ic a . 5 III W a lk a , Z a r ę b e k — K E W , 2 i 1 r a n n y .
6 III P o l a n y W a k s m u n d z k ie .
ti I Z K o s z a r d o H a r k lo w e j, Ł o p u s z n a , W a k s m u n d —
ob ó z . 7 III W a k s m u n d , lu d z ie , m e lin y .
8 III G ó r k a — K u d ł a ty — sj> o tk a n ie .
6 I Ś w ie rk — za n ie w y k o n a n ie ro z k a z u i strz e la n ie
9 III O lc k s ó w k i. O b ła w y o g ó ln e.
d o d o w ó d c y i lu d z i n a s a n k a c h ,
10 nr N ow e.
8 I Z b ó j r a n n y o d L e n ia — p rz y p a d e k .
11 III R abów .
8 I Z g ło s ili s i ę : G ła z , S ło w ik z M O Ł o p u s z n a .
12 III Z ie m ia n k a — G a d u ła — S to k r o tk a . N o s e k .
12 I S p o t k a n ie — d z ie ń — o b ł a w a — W a k s m u n d —
21 III H a r n a ś , Z b ig n ie w , p o r. G r o ź n y — g w a ł to w n y k o ­
O s tr o w s k o .
m u n is ta .
13 I O b ła w a W a k s m u n d — O s tr o w s k o — Ł o p u s z n a —
23 I I I S o k ó ł, B ia ły . S iln y .
H a rk lo w a .
25 I I I O w a ln y ~ S m u k ł y — A t r u s k o n f i d e n t g e s ta p o .
A r e s z to w a n ie G u b a ło w e j.
28 III M O , 4 o so b y .
19 I P a w l a k , k o m e n d a n t M O Ł a p s z e W y ż n e — G ro n -
ków . 29 I I I M O C z o r s z ty n — le ś n ic z y — k o n f is k o w a n o ś w i ­
19 I S p o t k a n ie z p p o r . C io łk ie m . n ie .
20 II M O R abka.
29 I N a p la c ó w c e J u r g ó w .
21 II M O R a b k a , r o z s t r z e la n o 2 z U B N o w y T a rg .
24 I T r y b s z — m ły n , 1 z a b i t y , 1 r a n n y , u s iło w a li z ł a ­
31 III M O F ry d m a n .
p a ć z a b ro ń , z a b r a n o m u p a r a b e ll u m , d u b e ltó w k ę ,
31 III S z a f la r y .
6 ś w iń . 2 k o n ie , sło n in ę .
1 IV M O L u d ź m ie r z .
19 I Z g ło s ił s ię Z a ją c .
6 IV K i e p u r a , K r ó lik , M a ły . N ie d ź w ie d ź , J a w o r . K i n ­
22 I O t r ę b a M a r i a — L e ś n ic a —■ k o n f i d e n t k a U B , W i­
d e r.
c h e r. 7 IV D z ik i, P o c is k , S p ło n k a , F a t a ! ., M O Ł o p u s z n a ,
28 I O z o r o w s k i R u d o l f — W a k s m u n d — m ły n , w y k o ­ 9 IV Ś m ia ły .
n a ł — Z e m s ta — c h ę ć z y sk u .
2 II K o ło d z ie js k i F r a n c is z e k , p r e z e s P P R , K ro ś c ie n k o . Wykaz broni
2 II B o c h n a k S t a n is ła w , P P R K lu s z k o w c e .
2 p a c z k i a m u n i c ji m a u s c r , 1 p a c z k a a m u n i c ji d z ia łk o , 5 s p a n d a -
2 II L ech Jan, PPR .
łó w , 44 k b , 1 s z to k e s , 1 g r a n a t n i k , 3 d z ia ł k a , 12 m in w ię k s z y c h ,
10 II S t. s i e r ż . K o z io ł M a r ia n , U B N o w y T a r g — V II
9 m in m n ie js z y c h , 5 m a g a z y n k ó w , ła d o w n ic e , 13 b a g n e tó w *
S e k c ja .
p a c z k a a m u n i c j i d o d z ia łe k , 2 p a c z k i a m u n i c ji f r a n c u s k i e j, g r a ­
10 II G r a s g r i n D a w id , w ó j t g m i n y — Ż y d . n a t y a m e r y k a ń s k i e 5 s z tu k .
15 II Z g ło s ił s ię P o n u r y z M O N o w y T a r g .
13 IV 3 k o n fid e n tó w U li K ra k ó w .
1*> II B o b a k B o le s ła w , M O N o w y T a r g .
14 IV 1 k o n fid e n t U B K ra k ó w .
16 II K l i m e k E u g e n iu s z , M O N o w y T a r g — P P R .
16 IV N o w a B ia ła . 4 i k o n f i s k a ta k o n i.
16 II H a n z e l c ię ż k o r a n n y — z m a r ł — G r a n d z i a r z .
20 IV Z e m s ta z d e z e r te ro w a ł.
16 II B a o n o p e r a c y j n y K r a k ó w n a o b ła w y .
21 IV O 10 000 zł.
18 II A r e s z to w a n y Z im n y , W o jta s .

408 469
18 IV S m u k ł y z g in ą ł w K lik u s z o w e j o d U B . C ie m n y z d e z e r t e r o w a ł z p o s t e r u n k u , „ r a b u n k i ”
13 V
18 IV J a s tr z ą b a re sz to w a n y . c u k r u , k a s a w C z a r n y m D u n a jc u .
20 IV 5 Ż y d ó w , 1 U B , p p o r. Ż b ik .
19 V K r e m p a c h y , 8 s z t u k b y d ła , 4 k o n ie .
21 IV S l u b w O s tr o w s k u — W ie lk a n o c .
22 IV W e s e le le ś n e . 14 V P o d M o s to w n ic ą .
22 IV L e w r z u c i ł s i ę n a d o w ó d c ę z b ro n ią . 15 V K o n in a .
22 IV 2 U B W a k s m u n d — S k o w ro n ek . 16 V N a d B o rk ie m . P r z y s ło p .
24 IV R o z b ro jo n o M O C z o rs z ty n . 17 V d o 22 V K o n in a , C z e s ia , J a n k a .
29 IV B ia łk a . 5 Ż y d ó w i 2 Ż y d ó w k i.
20 V G e łn ie r z l? l B im b e r .
29 IV G ib k i, K o z ic a .
22 V O b ł a w a n a K o n in ie — z d r a d a . N ie d ź w ia d e k .
1 V W ilk . R o m a n , R z u tn y , J a s t r z ą b , L e n iw y .
2 V U B , u c ie c z k a z w ię z ie n ia N o w y T a r g . 26 V W y p u s z c z e n ie w ię ź n ió w - N o w y T a r g — B a jk a .
2 V K ro ś c ie n k o , 12 Ż y d ó w , 3 c ię ż k o r a n n y c h , 6 le k k o 27 V Sępy w Z akopanem - w y k o n a ł O rz e ł.
ra n n y c h . 21 V F r y d m a n , k o n ie i b y d ło , w a l k a n a U s tr z y k u , 4
3 V K r e m p a c h y — s k o n f is k o w a n o k o n ie i b y d ło . z a b ity c h , 8 r a n n y c h U B .
4 V Ł o p u s z n a — r o z b ito a u to . 2 z a b i t y c h . 2 c ię ż k o K a m iń s k i W o jc ie c h — 50 000 z ł — z a p ła c o n o .
5 VI
r a n n y c h , d o p ro w a d z o n o 10 K B W , 2 U B . W o jty c z k a J a n , C z a r n a G ó r a — w y r o k n ie w y ­
5 VI
5 V O b ła w a , r o z b ic ie , z ła p a n o d z ia d k a i b a b k ę . B aon k o n a n o , u k r y w a się , z d r a d a , 26 X I 39.
o p e ra c y jn y K ra k ó w , N o w y S ą c z. K a to w ic e —
5 VI N r 2 A n to s z e k A n d r z e j — w y r o k , r a b u n k i , k o n ­
w o js k o .
f i d e n t g e s ta p o , w y k o n a n o 12 V I. R o m a n .
6 V R o z b ro jo n o 12 lu d z i p o d d o w ó d z tw e m p p o r., k o ­
s z a r y . z w o ln io n o z b ro n ią . 5 VI N r 3 S z a f la r s k i S ta n is ła w , K a ł a r u l , w y r o k w y k o ­
fi V U c ie c z k a d z ia d k a . n a n o 12 V I.
6 V R o z b ic ie o b o z u , d r u g a m e lin a n a d O s tro w s k ie m . 5 VI N r 4 S z a f la r s k i B a r tł o m ie j , 12 V I.
8 V J e d n a m e lin a z a b ra n a p rz e z UB. 5 VI N r 5 Z a g ó r s k a J u l i a , K a ła f u t. 12 V I.
5 V B anda ra b u n k o w a, R abka. 5 VI N r 6 N a to s z e k K a r o lin a , 12 V I.
10 VI M a g ie r a , C u d z ic h F r a n c is z e k , B i a ł y D u n a je c , k o n ­
1. Ś w i d e r J a n .
t r y b u c j a . p r z e w i n i e n i a z c z a s ó w o k u p a c ji n ie ­
2. L is z k a E d w a r d . m ie c k ie j, w y r ó w n a n a , 70 000 zł. 4 V II.
3. Ł o p a ta , K a j t e k — R y sie k . M u r z a ń s k i W ła d y s ła w , b ro ń , k o n t r y b u c j a . 100 000
11/17 V I
4. R u sek . zł. z a s p r a w y , t a k w y p ła c o n o 21 V I.
5. P iw o w a r c z y k J a n . 12/18 V I N a d l e ś n ic tw o N ow y T a r g — s e r , o d g ło w y , s k o n ­
1? V O b ó z K o la s ó w k i. fis k o w a n o .
12 V S t a r y . I s k r a . K u d ła ty , C ie m n y . D z ia d e k . 13/26 V I P a w l i k o w s k a J ó z e f a — b l a c h a r k a , 28 V I, U B .
12 V M O T y lm a n o w a 14/24 V I K o to w ic z , R a b k a , w y s ie d le n ie , 26 VI.
12 V M O S z c z a w n ic a , n ie p o d d a li się , Ś m ia ły , le k k o 16/29 V I M r u g a ł a S t a n is ła w , B a ń k a , 50 000 zł, 7 V I I —
ran n y . 40 000 zł.
12 V L e g ity m o w a n o 2 k o n f i d e n t ó w U B — z w o ln io n o . 1 8'29 V I G i l M a r ia . B. 1)., 40 000 zł.
13 V W a l k a n a K a m o n lo w e j g o d z . 10 - - 13 z a b ity c h . 1 V II N r 23 P a ń s z c z u k H e le n a , B. D ., 20 000 z ł, z a b r a ­
18 .r a n n y c h U B . n o ś w in ie .

470 471'
 1 V II N r 24 Ś l i m a k J a n , B . D ., 20 000 zł. 5 V I I — 30 V II S t e f a n i a k A n d r z e j — 25 000 zł, w y p ła c o n o 10 000 /A
10 000 zł. 30 V II G a ł w o jc ie c h , G ro ń , 30 000 zł.
1 Vi l N r 2 5 K ra łz o w ic z F r a n c is z k a , N o w y T a r g , 100 000 30 V II B u d ź A d a m , G ro ń . 30 000 zł.
zł. 8 V II.
30 V II K o b y la r c z y k F r a n c is z e k , 30 000 zł.
8 V II N r 28 S k a w s k i J a n , R a b k a , 100 000 z ł, 16 V II,
31 V II Z d o b y to p e p e s z ę d z ie s ię c io S trz a łó w k ę , 1 k b k , o d ­
6700 zł, r e s z t ę o d m ó w ił.
b ito L e c h a , B u k o w in a .
8 V II N r 29 O ls z e w s k i. R a b k a . ICO 000 zł, o d m ó w ił.
1 V III O b ła w a , z m ia n a o b o z u z e S p a lo n e g o r .a M a g u r k i.
12 V II R o z b ro jo n o .MO Ł o p u s z n a , 1 z a b ity , p r z y p a d e k .
10 V II 5 V III F r y d m a n , k o ń , w ó z , Ś w in ia , 2 s z t u k i b y d ła .
Z d e z e r t e r o w a ł M u rz y n , u k r a d ł p a r a b e llu m .
14 V II W a lk a n a K i o z o rz e , p l a n M u r z y n a , s t r a t y U B , G V III O d n r 55 d o 68 w y s ła n o k o n t r y b u c j ę d o R zeczy c,
23 z a b i t y c h , 18 c ię ż k o r a n n y c h , 24 le k k o r a n n y c h . o d e b r a ł s i e r ż . W ic h e r , p o d s tę p .
16 V II Z g in a ł G a b r y ś , K ro ś c ie n k o , UB. 6 V III S k o n f is k o w a n o U N R R A , C z o rs z ty n . 2 V I I I . s t a n
17 V II D łu g i, p rz y s ię g a . K ic z o ra . 8 V III, r o z k a z n r 1. z o s ta ł m ia n o w a n y d o w ó d c ą
18 V il Z m ia n a o b o z u C h o w a ń c o w a. 3 K o m p a n ii c h o r. G r o ź n y , z a s tę p c ą s t . s i e r ż . R o c h
21 V II N r I’ . 31 w y s ie d le n ie A n to s ik ó w i K a l a f u t ó w w e ­ 8 V III N r 69 B ie n ie k W o jc ie c h , B. D .. 30 000 zl. w y p ł a ­
d ł u g p o d a n e j l is ty , w y k o n a n o . cono.
21 V I I N r 32 G rz y b c z y lc L o le k , w s p ó łp r a c a z N ie m c a m i, 8 V III N r 70 K lim e k M a r ia , B ia łk a — u p o k o rz e n ie .
w i e n ie c n a G r o b i e N ie z n a n e g o Ż o łn ie r z a , 300 000 8 V III N r 71. 72, 74, 75. 76, 77. 78. 79, 80, 81 m ie s z k a ń c y
zł.
Z a p r z a n k l k o n t r y b u c j a , o d m ó w ili — w y p ła c o n o
26 V II W y p ła c o n o 10 000 z ł, 2 V I I I 50 000 zł, r e s z t ę z n ie ­ 30 000 zł.
s io n o . w y je c h a ł. 8 V III N r 73 s e k r e t a r z G R N . B r y ja , 100 000 z ł — z n i e ­
21 V II N r 23 Ł o ś M a r i a . B ia łk a , p r z e p r o w a d z e n ie Ż y d ó w s io n o .
50 000 zł, z a p ła c o n o 30 000 zł. 8 V III N r 82 T y b o r S t e f a n i a , J u r g ó w — u s u n ię c ie , z w o l­
21 V II N r 34 N o w a B ia ła , p o m o c o d m ó w ili. n io n o .
21 V II N r 35 K r e m p a c h y , p o m o c o d m ó w ili. 8 V III N r 83 S o ł t y s A n d r z e j. J u r g ó w — S ło w a c y — u s u ­
21 V II N r 36 D u r s z t y n , p o m o c 6000 z ł i p r o w ia n t. n ię c ie , w y k o n a li.
21 V II N r 37 T r y b s z , p o m o c o d m ó w ili. 8 V III N r 81 S o łty s W e r o n ik a , J u r g ó w — S ło w a c y , u s u ­
21 V II N r 38 J u r g ó w , i ^ m o c o d m ó w ili. n ię c ie . w y k o n a n ie .
21 V II N r 39 C z a r n a G ó r a , i>om oc o d m ó w ili.
21 V II N r 43 S c is ło w ic z , 13 000 z ł. 26 V II, 13 000 zł. 8 V III N r 85 G ó r k a T o m a s z , J u r g ó w — S ło w a c y , u s u ­
13 V II D o m a r a c k i K a z im ie rz , W U B H K r a k ó w . n ię c ie , w y k o n a li.
13 V il G u r d e k W ito ld , P U B P N o w y T a r g — O b id o w a . 8 V III N r 86 S z a f ła r s k i W o jc ie c h , 200 000 zł, — 30 000 zł.
17 V II A u to p a p ie r o s ó w , 250 000 z ł i m a r m o la d a , O b i­ 8 V III N r 87 M a r e k J ó z e f, 50 000 zł — z a p ła c o n o .
dow a. 8 V III N r 88 M a r e k J a n , 20 000 z ł — z a p ła c o n o .
18 V I I R o z b ro jo n o M O N ie d ź w ie d ź . 8 V III N r 89 M a j e r c z y k Jan , 50 000 zł — z a p ła c o n o
20 V II P l u t . p c h o r . K ilia n K a z im ie rz . 29 500 zł.
20 V II S ie rż . p c h o r. N o g a M a r i a n , B a ła b a s z J a n , s z k o d ­ 12 V I I I P i o t r o w s k i A lo jz y . U B K a t o w i c e — O c h o tn ic a .
n i k p o lity c z n y . 13 V I I I N r 90, 91 — z w o ln io n y .

472
473
 8 V III P ł u t . p c h o r. B ie le c k i M a r i a n . Z yd. 28 V III W a ś n io w s k i J a n , k o n f i d e n t UB. K a to w ic e , z e ­
14 V I I I Z g in ą ł G ó r a — C z o r s z ty n , o d M O N o w y T a r g . z n a ń o d m ó w ili.
14 V III O w a ln y c ię ż k o r a n n y , z m a r ł 15 V III. 28 V I I I B o r k e n h a g c A le k s a n d r a , z e z n a ń o d m ó w ili.
16 V III N r 95 K a m iń s k i W o jc ie c h , 100 000 z ł. z n ie s io n o 29 V I I I P r z y b o ś C z e s ła w , k o n f i d e n t U B , N o w y T a r g .
n a 50 000 zł, n a d z ie ń 20 X I — 4 X I , n r 128. 30 V I I I P r z y j ę t o k a s ę o d p p o r. L is a , 89 000 zł.
18 V III N r 9G W ic h e r — w y r o k . 2 IX N r 117. 118. 119 z n ie s io n o , D u r s z ły n .
18 V III N r 97 W ą s ik J ó z e f — w y ro k . 2 IX N r 120 g r o m a d a D u r s z ty n , p r o w i a n t o d s ta w io n o .
18 V I I I N r 98 W ¡|s ik A n d r z e j - - w y r o k . 9 IX , 2 K o m p a ­ 5 IX W ło c h J ó z e f , k o n f i d e n t UB. K r a k ó w — R z ek i.
n ia .
5 IX W ó jto w ic z S t a n is ła w , k o n f i d e n t U B , K r a k ó w —
18 V III N r 99 C u d z ic h J a n ( k u ś n ie r z ) , D o lin a B a ń s k a , R z e k i.
2 K o m p a n ia .
N r 100 B a f ia T a d e u s z — B i a ł k a — 100 000 zł. 6 IX R u s i n i a k B a z y li — U k r a i n ie c . R z e k i.
18 V I I I
6 IX R u s i n i a k J a n — U k r a i n ie c , R z ek i.
18 V III N r 101 K lim e k W ła d y s ła w , B i a ł k a — 100 000 zł
12 I X N r 121 B r y n ie r s k i K a r o l — w y r o k — z g in ą ł 18 X
18 V III N r 102 B u d ź S t a n is ła w , B i a ł k a — 100 000 zł.
w L a s k u o d U B p r z y n a p a d z ie r a b u n k o w y m .
19 V III K a t a r u s J a n . w y r o k — z d r a d a , w s p ó łp r a c a z UB,
9 IX . 31 V I I I . 12 IX N r 122 Ł a b u d a A n d r z e j, K lik u s z o w a — w y ro k
19 V III N r 104 K a t a r u s A n d r z e j — z d r a d a , w s p ó łp r a c a 16 IX .
z U B , 9 IX , 31 V III. 12 I X N r 123 K a s p e r W ła d y s ła w — L a s e k .
19 V III N r 105 K a t a r u s F r a n c is z e k , w s p ó łp r a c a z UB, 12 I X N r 124 L a b u d a S ta n is ła w , K lik u s z o w a — w y r o k .
9 IX , 31 V III.
12 I X N r 125 Ż ó łte k J a n (p a la c z ) K lik u s z o w a .
19 V III K a t a r u s A n d r z e j o t r z y m a ł k b o d O r ł a i R o b e r ta ,
10 I X O tr z y m a n o o d 2 K o m p a n ii 20 000 zł.
a b y s ię b r o n ić — z e z n a ł — P i l o t.
17 I X N r 126, 127, 128, 129. 130 — F r y d m a n — o d m ó w i­
19 V III N r 106 P o r o n i n — z lik w id o w a n o .
li. B ę d n e r J a k u b , G a n c z a r S te fa n , W ad o w sk i A n ­
19 V III N r 107 C h o w a n ie c J ó z e f (R y b k a ), P o r o n i n , 2 k r o ­ d r z e j , P r e l i c h J a n , B r y n c z k a J ó z e f, 8 I k o n f is k a ­
w y , 100 000 z ł — P ilo t. t a — 2 k o n ie , 2 k r o w y , w óz.
19 V III N r 108 p a n a F r a n c is z k a , M u r z a s ic h le , 100 000 zł.
17 N r 131 Ł a p s z e N iż n e — p o m o c o d m ó w io n a .
19 V III N r 109 C h a la s J ó z e f — O lc z a — k o n f i s k a ta m ie ­
17 I X N r 132 C z o rs z ty n — lis ta .
n i a , w y p ła c o n o 50 000 zł.
17 I X N r 133 N ie d z ic a — p o m o c o d m ó w io n a .
19 V III N r 112 S t u d n i a F r a n c is z e k , M u r z a s ic h le , 100 000 zł,
w y p ła c ił. 17 I X N r 134 K a c w in — p o m o c o d m ó w io n a .

N r 113, 111, 115, S z a f la r y , s a m o g o n z n ie s io n o . 17 I X N r 135 G iż y c k a 400 000 z ł — o d m ó w io n o — z li ­

25 V III
k w id o w a n o .
25 V III N r 116 K ró l A n d r z e j, 100 000 zł, z a p ła c o n o 20 000
zł. 17 I X N r 136 z lik w id o w a n o — p o m y łk a .

25 V III S ie rż . W ic h e r . 17 I X N r 137 z lik w id o w a n o , N o w y T a r g — F ra n e k .

24 V III P u r a k , k o n fid e n t U B — d e z e rc ja t . G ro ź n y d o ­ 18 I X N r 138 L o ś M a r i a , 50 000 z ł n a d z ie ń .
w ódcą. 4 X N r 140 L e j a L e o n , 300 000 zł — o d m ó w ił.

474 475
20 I X P lu t. p o d c h o r ą ż y Z o r z a (G o c A n d r z e j ) m e ld u n e k
17 X d o 21 X M e lin a — c h o r o b a .
IB p u n k t ó w 23 IX .
21 X O b ła w a p r z e z U B n a L e ś n ic ę i G r o ń — R y sie k ,
11 I X P r z y j ę c ie w ię ź n ió w p o d d o w ó d z tw e m p p o r . I k a r a
+ 23. B ia ły .
14 X Z w o ln io n o — I k a r . W a l d e m a r — B a ja , J e l e ń — 21— 2 ! X O s tro w s k o . 23 X , 220 000 zł. Z a r z ą d d ro g o w y , lis ­
w y d a n o k w i t I k a r a , ¡VI. P . 348/46. ta 180 000 zł.
24 I X S y g n a ł. K r a k ó w — k o n f i d e n t g e s ta p o . 22— 2 > X M . p o la n a — b u d o w a z ie m ia n k i.
25 I X M i a n o w a n y d o w ó d c ą b o jo w y m K r a k ó w s i e r ż . B in 28 X F i l a K a z im ie r z , k o n f i d e n t U B K r a k ó w .
z e s t . s ie rż . p c h o r . R y s z a r d , z a p r z y s i ę i o n o B in a 28 X F ila S t a n i s ł a w — k o n f id e n t U B K r a k ó w .
i J u r a — r o z k a z 78. 28 X C y g a n E lż b ie ta — k o n f i d e n t U B K r a k ó w .
11 I X Z a p r z y s ię ż e n ie w ię ź n ió w . 30 X S ę k 10 V I I 46, B u r z a 14 V II I , M ś c ic ie l, J a s in ó w ,
29 I X W a l k a M a g u r k i z U 15, 4 z a b ity c h , 2 r a n n y c h . 31 X z a p rz y s ię ż o n y .
s p o t k a n ie z N S Z , z m i a n a : R z e k i, 30 IX . L u b o ­ 4 XI N r 141 Ł a p c z y ń s k a W a n d a — L u d ź m ie r z — w y ­
m ie r z , 1 X G o re , S ło m ia n ó w , 4 X p o ż a r , 5 X z ie ­
s ie d le n ie .
m ia n k i.
4 XI N r 112 H a b u r o w a K a ta r z y n a . 500 000 z ł, 12 X I
7 X W a lk a w J a s n y m — 4 ra n n y c h .
(g o d z in a ] 15, m o st, w s p ó łp r a c a z N ie m c a m i.
7 X A r e s z to w a n ie D o liń s k ic h , K u b a , F r a n e k , W o jte k .
4 XI N r 143 G iż y c k a M a r ia , 500 000 zł, 12 X I z lik w id o ­
U B z a m o r d o w a ło W o jt k a i F r a n k a , K u b a u c ie k ł
n a J a w o r z y n ie . w ano.
4 XI N r 144 Ł a p s z e N iż n e , 150 000 z ł, 20 X I — [godzi -
8 X R o z b r o jo n o M O F r y d m a n , s k o n f i s k o w a n o 2 k o n ie ,
n a j 12.
w ó z , 2 ś w in ie , 1 k ro w ę .
4 XI N r 145 N ie d z ic a , 100 000 z ł, 20 X I — [g o d z in a ] 12.
10 X R o z s tr z e la n o p p o r. Ł o s ia , r a b u n k i o b o z o w e , p i ­
ja ń s tw o , n i e w y k o n a n i e r o z k a z u , u s i ł o w a n ie r o z ­ 4 XI N r 146 K a m ili, 150 000 z ł, 20 X I [g o d z in n i 12.
s t r z e l a n i a d o w ó d c y , r o z s tr z e la n o S trz e lc a , w s z y ­ 4 XI N r 147 Ł o ś M a r i a , 50 000 zł. 12 X I.
s tk o je d n o , n ic w y k o n a ł ro z k a z u . 4 XI N r 148 K a m iń s k i, 50 000 zł. 20 X I. 10 000 zł.
11 X Ż y r a f a z ła p a n y p rz e z U B w L u b o m ie r z u , 2 k o ­ 4 XI N r 149 T r y b s z , 2 s z t u k i. 50 000 zł. 12 X I.
n i e , 10. 11, 12, 13 X o b ła w y F i g u r k i G o re .
4 XI N r 150 L e o k a d ia S z a l i B r o n is ła w — w y s ie d le n ie .
11 X Z g ło s ili s ię W r o n a i G a w r o n m e l d u j ą c , żc d o w ó d ­ 4 XI N r 151 K r a s m in ic k i J a n — z n ie s io n o — w y s ie ­
c a 1 K o m p a n ii z o s t a w ił lu d z i n a p a s t w ę lo s u 3
d le n ie .
ty g o d n ie .
4 XI N r 152 S r a l W ła d y s ła w — z n ie s io n o — w y s ie d le ­
14 X Z w o ln io n o — Z b y s z e k , C e b u la , B r e g o rz , Ż m ija ,
nie.
Ż y ła , A z o n , K a m ie ń .
4 XI N r 153 W a c h B r o n i s ł a w — z n ie s io n o — w y s ie d l e ­
14 X Z m ia n a obozu 14, 15 z a r a z o d e jś c ie P o w ic h r a
n ie .
z g ru p ą .
4 xr N r 154 W a c h J ó z e f , 200 000 z ł, 500 k g m ą k i p s z e n ­
15 X H a m e r s k i F e lik s , m ilic ja n t, p l u t o n o p e r a c y jn y L i­
n e j. 20 X I m ły n .
m a n o w a , O s tr o w s k o .
5 XI N r 155 P e t e r a b M ic h a ł, z a w ia d o w c a s t a c j i N o w y
16 X G ro ń . 17 X G lic z a ró w .
T a r g . P P R , w y s ie d le n ie .
17 X P o w ic h e r m ia n o w a n y d o w ó d c ą 2 K o m p a n ii, z a ­
5 XI N r 156 J a ń c z y J ó z e f , 500 000 zł. w y s ie d le n ie d o
s tę p c a T om .
20 X I g o d z in a 14, k a p lic z k a , d z ia ł UB.

47R
477
 5 XI N r 157 W ia tr o w s k i, u l. D łu g a N o w y T a r g — w y . 25 X I N r 169 J a r z ą b e k A n ie la B ó r, 20 000 zł. 10 X II.
s ie d le n ie i o d d a n ie s k r a d z i o n y c h r z e c z y n a k o m i ­
25 X I N r 170 C h r o b a k B r o n is ła w a — B ó r, 20 000 zł.
s a ria c ie M O N o w y T a rg .
10X 11.
22 X I N r 158 P r z e p ió r k a — P y s ó w k a , o d d a n ie rz e c z y
ż o n ie G a r b . 25 X I N r 171 C h r o b a k W ła d y s ła w — B ó r. 30 000 zł.
10 X II.
22 X I N r 159 W a h a s S e w e r y n i r o d z in a — w y s ie d le ­
n ie — w s p ó łp r a c a z U B . 25 X I N r 172 M ą k a A n ie la - B ó r. 20 000 zł. 10 X II.

6 XI N r 160 L e j a L e o n i s łu ż ą c a — n a ty c h m ia s to w e 25 X I N r 173 M ą k a W o jc ie c h — B ó r, 20 000 zł. 10 X II

o p u s z c z e n ie t e r e n u w o j. K r a k ó w — z d r a d a , M a - 25 X I N r 174 C h r o b a k W ła d y s ła w — B ó r. 50 000 zł.
g u r k i. 10 X II.
6 XI N r 161 R o b ie k i F r a n c is z e k , [N o w y T a r g ) ul. D łu ­ 25 X I N i 175 B o r k o w s k i J ó z e f — B ó r. 50 000 zł. 10 X II
g a — u p o k o r z e n ie .
25 X I N r 176 L u k a s z c z y k L u d w i k a — B ó r . 30 000 zl.
7 XI N r 162 B r y j a J ó z e f — p r z e w i n i e n i a — u p o k o r z e ­ 10 X II.
n ie .
26 X I N r 177 K o p y tk o W ła d y s ł a w — B ó r. 50 000 zł.
7 XI N r 163 B e m R o z a lia — w y s ie d le n ie . 15 X I I .
8 XI 8 lu d z i o d S k a ł y d o 2 K o m p a n ii. 26 X I N r 178 K rz y s ty n ia k L u d w ik — B ór, 50 000 zł.
10 X I S z a t a n o d S k a ł y d o 2 K o m p a n ii. 15 X II.
14 X I U d z ie lo n o u r l o p u s tr z e lc o w i G r u c h o lo w ic z — c h o ­ 26 X I N r 179 K r z y s t y n i a k M a r ia — B ó r, 30 000 z ł. 15
ro b a . X II.
14 X I N r 164 Z a f r a ła — L u b o m ie r z , 50 000 zł, d o 20 X I, 26 XT N r 180 S i e n k a J ó z e f — 100 000 zł. 15 X I I .
K ro g u le c .
26 X I N r 181 S ie n k a L u d w ik — 30 000 zł. 15 X II.
20 X I N r 164 g m in a Ł o p u s z n a — k o n t y n g e n t o d s ta w io n y .
26 X I N r 182 N o w a k W ła d y s ła w — 30 000 zł, 15 X II.
20 X I N r 165 g m i n a L u d ź m ie r z — r o l n ik — k o n ty n g e n t
26 X I N r 183 Z a r n e c k i F r a n c is z e k — 100 000 zł, 15 X II.
25 000 zł.
26 X I N r 184 B o ro w ic z S t a n i s ł a w — 100 000 zł. 15 X II.
20 XI N r 166 B o le k i S o isło w ic z , 500 k g m ą k i p s z e n n e j.
20 XI N r 167 G o le n io w s k a A n ie la — u p o k o r z e n ie . 26 X I N r 185 S k a l s k i J ó z e f — 150 000 z ł. 15 X II.
16 XI B u d o w a z ie m ia n k i. 26 X I N r 186 M r u g a ł a F r a n c is z e k — 30 000 z ł, 15 X II.
17 XI J a w o r z y n a — p o ż e g n a n ie .
26 X I N r 187 B r y m a r s k i W ła d y s ła w — 30 000 z ł. 15 X II.
19 XI S ta r y o b ó z — Z are w .
21 XI S p o tk a n ie . 26 X I N r 188 K o w a ls k a A n ie la — 20 000 zł. 15 X II.
22 XI D a ls z a p ra c a . 26 X I N r 189 G iż y c k a M a r ia — 100 000 zł. 10 000 zł.
23 XI S z e f — o d d z ia ł. 26 X I N r 190 Z a p i ó r k o w s k l — 200 000 zł, 10 000 zł.
25 XI D r a ń — p o ż e g n a n ie .
27 X I N r 191 C h o r o b a K a z im ie r z — 30 000 z ł, 18 X I.
23 X I K r y s k a , s l . s ie rż ., d e m o k r a ta , 18X I I u c ie c z k a .
10 X I Ś m ia ły , B r z y tw a . 27 X I N r 192 R a j s k i B a r tł o m ie j — 50 000 zł. 18 X I.

25 X I K o n ie c b u d o w y . 27 X I N r 193 R a j s k i J a n — 30 000 z ł. 18 X I.
25 X I N r 168 J a r z ą b e k J a k u b — B ó r, 50 000 z ł, 10 X I I . 27 X I N r 194 D u d a R u d o lf — 30 000 z ł, 18 X I.

478 479
27 X I N r 195 C h m u r a S t a n i s ł a w — 50 000 z ł. 18 X I.
28 X I N r 196 C h u d o b a S t a n i s ł a w — 5 0 0 0 0 /1.
13 X I •
27 X I N r 197 K u c h a r s k i J a n — 30 000 zł, 18 X I.
27 X I N r 198 C h o w a n ie c F r a n c is z e k . B ia łk o w a — 40 000
z ł, 18 X I.
27 XI N r 199 R a js k i K a z im ie r z — 50 000 zł, 18 X I.
27 XI N r 200 B ib r o B r o n i s ł a w a — 20 000 zł. 18 X I.
29 XI N r 201 F r y ż le w ic z J ó z e f — 30 000 z ł, 20 X II.
29 XI N r 202 G łę b iń s k i E d w a r d — 30 000 z ł , 15 000 zł.
29 XI N r 203 N ie m c o w a — 30 000 z ł, 10 000 zł.
29 XI N r 204 Ł o p a l a — 100 000 zł.
29 XI N r 205 S z p o n d e r G i e n e k — 20 000 zł.
29 XI N r 206 K a s a K o m u n a ln a — 200 000 zł.
29 XI N r 207 S p o łe m — 100 000 z ł, 2000 a m e r y k a ń s k ic h ,
200 b ib u łe k , 30 b a te r ii.
29 XI N r 208 C h m u r a W ła d y s ła w 100-S.
29 XI N r 209 P o d h a le W ła d y s ł a w 100?.
29 XI N r 210 K r a w c z y k S t a n i s ł a w 100 000 z ł — 8000 zł.
29 XI N r 211 B r u d n i k W ła d y s ł a w 5000 z ł, p . a m e r y k .
35 000 — 2340.
29 X I N r 212 B a r 150 000 zł.
29 X I N r 213 M ie s z k o w s k i 100 000 zł.
29 X I N r 214 B y r d a k W ła d y s ła w , 5 b m , 1 0 0 0 b a 11 y k .
29 X I N r 215 B a ła 100 000 zł.
29X1 N r 216 M ł o d. 25 p l e c i o n e k , 50 k g C h l e ­
b a b.
29 X I N r 217 J o d a w , 25 p l e c i o n e k , 50 k g c h 1 e -
b a b.
O b r a z e p i t a f i j n y z k o ś c io ła F r a n c i s z k a n ó w w K r a k o w ie
29 X I N r 218 P a w l i k , 25 p l e c i o n e k, 50 k g C h l e ­
b a b. i>o o d z y s k a n iu . W id o c z n e ś l a d y c ię ć i b r a k u j ą c y f r a g m e n t

L o t — z a ś w ia d c z e n ie N r l , 30 X I 46.
D a r z b o r — z a ś w ia d c z e n ie N r 2, 15 X I 46.
7 X II K r o g u le c , K ę p a , K u lik .

* Spacją oznaczono te k s t skreślony w oryginale dziennika „O gnia’’

(nie dotyczy tytułów ).

430
 7 X II S c y z o ry k — z d r a d a — g r a n a t y — U B 1 s z t .. 25
p u n k tó w .
7 X II G r z y m a c e r J ó z e f, O c h o tn ic a , z e z n a n ia D łu g i 1
s z tu k a .

7 X II Grzymacer Franciszek, O c h o tn ic a , zeznania

1 s z tu k a .

R o z k a z N r 134 z d n ia 17 X I 46, d o w ó d c a 3 K o m p a n ii.

S I . s i e r ż a n t R o c h , z a s tę p c a k p r . K o m b o j, P u c u ł a i D z ięc io ł

p o 10 g o d z . s t ó j k i z a b u n t w 3 K o m p a n ii, d o w ó d z tw o
401 _ z d n i a 2 X 46, n r 362/46 - o t r z y m a n o 10 X I I 46 - [g o ­
d z in a ] 11 X I I 491 7 p u n k tó w .

12 X I I N r 219 C h o w a n ie c S t a n i s ł a w - Ł o p u s z n a - w y­
s i e d le n i e — n a z w a n i e p a r t y z a n t ó w b a n d y ta m i.
12 X I I N r 220 P le w a J a n — 200 000 z ł, w y s ie d le n ie —
23 X I I [g o d z in a ] 15, w s p ó łp r a c a z U B .
12 X I I N r 221 G ło d e k — p ła c S ło w a c k ie g o — 150 000 zł.
23 X I I [g o d z in a ] 15, p o m o c d l a o d d z ia łu .
12 X I I N r 222 G ł ą b iń s k i A n t o n i - z ię ć C ł a n k a - 150 000
zł. [g o d z in a ] 15, p o m o c.
12 X I I N r 223 D w o r z a ń s k i - 250 000, [g o d z in a ] 15, m a -
te r .

12 X I I N r 224 L e j a L e o n - w y r o k ś m ie r c i - zdrada
s ta n u .

12 X I I N r 225 I z d e b s k i — w y s ie d le n ie - w s p ó łp r a c a
z UB.
18 X I I 35 000 zł, Ł o n .
ó X II 10 000 zł, Ł o n .

4 K o m p a n i a , 29 V I I I

28 V I I I R o z b r o je n ie M O w D o b r e j — K ó łk o R o ln ic z e
40 000 zł, b a ł t y k — 250 k g c u k r u , 400 m n a b ie ü z -
n ę , 30 1 w ó d k i, 20 b u t e l e k w in a , 75 000 zł.
12 IX 2 k o n fid e n tó w UB, K ro s n o f t-
10 3 f u n k c jo n a r iu s z y U B , R a b k a , 2 r a n n y c h — f f f .
P o m n ik o d s ło n ię ty 10 m a j a 1964 r o k u , u p a m i ę t n i a j ą c y n a z w i ­ 24 I X L e c h o w ic z A n to n i, i n f o r m a c j a , p r o p a g a n d a , L im a ­
s k a f u n k c j o n a r i u s z y U B i M O p o le g ły c h w w a l k a c h z r e a k ­ n o w a — S z c z a w a f.
c y jn y m p o d z ie m ie m w p i e r w s z y c h l a t a c h p o w y z w o le n iu w p o ­
w ie c ie b o c h e ń s k im 31 B y ł w P o ls c e czat... 481
 26 I X W a l k a z U B w S z c z a w ie , G a z d a c ię ż k o r a n n y , 2 9 --6 X I I J a jk i pow . M y ś le n ic e — k o n f i s k a ta 8 koni
B u k l e k k o r a n n y . G a z d a z m a r ł 28 I X — 29 IX U N R R A , 4 w o z y , 4 ś w in ie , p a ń s tw , d w o r .
p o g rz e b 29— C X I I W iś n ió w k a - - S p o łe m — 59 000 zł. t o w a r 30 000 zł.
18 'I X M O Ł ą c k o i S p o łe m . 22 X I D o łą c z y li: K m ic ic , B o łiu n , K o c h a n o w s k i, M a r y ­
IX 4 K o m p a n ia p o łą c z y ła s ię z d o w ó d z tw e m n a L u ­ n a r z , J a s t r z ą b z g r u p y S o w ie ta (r u s k i) . Z d e z e r te ­
b o m ie r z u , w c i e l o n a d n i a 1? X d o 2 K o m - r o w a l i : S o w i e t p o d r y w a ł s i ę p o d O d d z ia ł P a r t y ­
p a n i i, z a n c k i „ B ły s k a w ic a '’ — O g ie ń .
18 I P r z y j ę t y — N o d u c ja — d e z e r te r z W P .
5 Kompani a 18 I P r a w y , s t . s ie rż . D z ia d e k , z d e z e r te r o w a li z g ru p y
M ś c ic ie la . ( B u rz a ) p o w ó d — n i e l e g a l n e p r o w a d z e ­
28 VIII M O K a m ie n ic a .
n ie d o w ó d c y .
31 V III W in i a r n i a T y m b a r k .
23 I 1947 R o z k a z n r 4, lp . 3/47, d o w ó d c a 7 K o m p a n ii, k p r.
26 IX W a l k a z U B , z ła p a n y G ła z i S te f a n .
T arz an .
12 IX M O S k r z y d l n a — s k o n f i s k o w a n o 5 k o n i.
18 XI S t r ó ż e 2 r a n n y c h z U B i 1 t- K ra k ó w 1 V I I I 46 r.
5 X II P o r ą b k a , S p o łe m , 20 600 zł.
1. st. s ie rż . M ś c ic ie l z ła p a n y p rz e z U B .
28 X i r K a s i n a W ie l k a — k a s a k o le jo w a 5000 zł. 2. p lu t. Ś re d n i
25 X B i e ń k ó w k a — w a l k a z U B , 9 r a n n y c h , 3 t t +-
3. s ie rż . S p o k o jn y
9 XI d o w ó d z tw o 5 K o m p a n ii, T a r z a n z r o z k a z u sie rż .
4. s i e r ż . W ie rz b a
S k a ły .
5. k p r . p c h o r . S k ib a
O d d n i a 9 X I w ś c i s ł y m k o n ta k c ie z g r u p ą B ły s k a w ic a (s a m o ­ 6. k p r . p c h o r . D u s ic ie l
d z ie ln a ) d o w ó d c a W ró b e l, s t a n p a t r o l u 1 + 14. 7. k p r . p c h o r . S m y k
1. Tarzan 10. Kogut 8. s t r z e l . S i e k ie r a
2. O rz e ł 11. M u rz y n 9. s t r z e l . B a ś k a
3- R yś 12. Z e m s t a (M a ria n ) 10. s t r z e l . L a m p a r t
4. R z e ź n ik 13. C z a r n y (K ro k ó w ) 11. s t r z e l . G r y f
5. Je rem i 14. W ie k | 12. s t r z e l . N ie d ź w ie d ź
6. S ta sz e k 15. Z b ik j dezerci a 31 x n 13. s t r z e l . M a g ik
7. P ilo t 14. s t r z e l . S z c z e p k o
8. S osna 16. R osa 15. s t r z e l . R y b k a
9. K a m ie ń 17. C z a r n y R. 16. s t r z e l . S z p r o t
14 X I I W a lk a z U B , J a c h ó w k a p o w . W a d o w ic e . 9 z a b i­ 17. s t r z e l . L ip a
18. s t r z e l . H a r d y
ty c h t f t t t t t t t .
19. s t r z e l . Ś m ig ły
13 r a n n y c h , 8 z m a r ło w s z p i t a l u t t f t t f t t .
k p t . p o ls k i, r u s k i , p o r., p p o r . i 1 p lu to n o w y , z d o ­ 25 X ¡6 s i e r ż . l łi n d o w ó d c a , z a p rz y s ię ż o n y ,
b y to : 1 p u l i m i o t p p sz . [p e p e s z ę ], k b . s ie rż . p c h o r. R y s z a r d , z a s tę p c a , z a p rz y s ię ż o n y ,
61 — 11 w ła s n y c h s t r a t n ie b y ło . s t r z e l e c J u r , z a p rz y s ię ż o n y .
O d 10 X I — 17 X I t e r e n — k o n f i s k a ta 6 s z t u k b y d ła , 20 0C0 zł S z a ta n L is N a rc ia rz
u P P R ( T o k a r n i a , K rz c z o n ó w ). G ro ź n y T arz an
25— 28 X I M a k ó w — 4 s z t u k i b y d ła — k o n f id e n t. W ie r n y M ło t

482 483
 10 V I I K a j la F r a n c is z e k i ż o n a I T R — K r a k ó w 1"f. 2 XT M O K r a k ó w 2 z a s tr z e lo n y c h . 1 r a n n y t t -
25 V I I P o r. M ś c ic ie l — 2 d e z e r c j a — n i e l e g a l n e n a k ł a d a ­ 6 XI S tr z e l. S z a ta n d o p r o w a d z ił n a m e lin ę 2 c z ło n k ó w
n ie k o n t r y b u c j i , z b ie r a n i e s k ł a d e k d l a o d d z ia łu — N S Z , k tó r z y s t e r r o r y z o w a l i s ie rż . B ila , z a b ie r a ją c
w ł a s n a k o rz y ś ć t . m e lin ę .
1 N S Z z o s t a ł z a b i t y , a S z a ta n c ię ż k o r a n n y t-
9 V III S c h m it E d w a r d , p r e z e s P P R K a t o w i c e f.
9 V IIT P p o r . J a k u b , U B K a to w ic e f . O d 12 X I — 9 X I I B il, W ie r n y i G ro ź n y .
9 V III D r P i e k a r z E d w a r d , k o n f i d e n t n ie m ie c k i, K a t o ­
w ic e f\ P r o k o e im — B ic g o ń s k i p r e z e s P P R t .
K r a k ó w p r z e d m ie ś c ie — Z a w a d z k i J a n , s e k r e ­
18 V I I I G o d z . 10.15 w y p u s z c z e n ie w ię ź n ió w S w . M ic h a ła , t a r z P P R t-
400 — I k a r , T a r z a n , W a l d e m a r , B in , M ś c ic ie l.

25 V I I I M ś c ic ie l z d e z e r t e r o w a ł w M ie c h o w s k ie . 1 K o m p a n i a , 19 V II.
Od 5— 10 I X R z ę d z in y D o ln e p o w . M ie c h ó w ,
m il i c j a n t P P R t t 22 V II W ilk z a s tr z e l o n y p r z e z W r o ń s k ie g o f.
k p r . U B S ł o m n ik i + 22 V II Z b ik r a n n y w s z y j ę p r z e z W ro ń s k ie g o .
s ie rż . U B M ie c h ó w t
B il 5 VI II p p o r . Ś w iń s k i S t e f a n , Z y d k o n f i d e n t U B t-
S e k r . P P R R z ę d z in y D o ln e t
2 z M O p o w . M ie c h ó w t t 7 V III D y d a S t a n i s ł a w — T y lk a , k o n f i d e n t U B t-
19 IX P P R N ie p o ło m ic e t 20 V I I I K p t . U B L im a n o w a — B r z y tw a , k o n f i d e n t U B
S z o s a M ie c h ó w — N o w y S ą c z , 3 f u n k c jo n a r iu s z y 20 V I I I P o d k o w a a re s z to w a n y p rz e z U B w T y m b a rk u .
U B . P i ą t k a M a r ia n , S t o l a r c z y k W ła d y s ła w , M e n ­ 27 VI I I M a lin o w s k i J a n , k o n f i d e n t U B , S z c z a w n ic a t-
d e l A u g u s t t t +.
29 V III P y k a S t a n is ła w , U B W a d o w ic e , K ro ś c ie n k o t-
G ó r k i M ie c h o w s k ie . 2 f u n k c jo n a r iu s z y O R M O ,
J a n g r o t S t a n is ła w , K o w a ls k i L e o n t t . 1 IX K r ó lik S t a n is ła w , U B K r a k ó w t .
D z le w ię c io ły — M a ły s a Z y g m u n t , W is ła S te f a n , 1 IX L u ty ń s k i Z b ig n ie w , U B K r a k ó w t .
W ło s e k W in c e n ty P P R f t t . 1 IX S t. s i e r ż . p c h o r . P i e t r a s E d ., K r a k ó w t-
N a s ie c h o w ic e — f u n k c jo n a r iu s z M O , G r y s a k o w s k i 2 IX J u r k o w s k i P i o t r , k o n f i d e n t U B , S z c z a w n ic a t-
Wacław f.
30 IX D łu g i r a n n y , z m a r ł, z a ż y w a ją c t r u c i z n ę t.
28 IX F u n k c jo n a riu s z U B je d e n r a n n y — K ra k ó w f . 1 X M i l ic j a n t w M a n io w a c h .
28 IX S t r z e l . T a r z a n i M ło t r a n n i. 25 X R o m a n — K u b i a k M a r i a n — T y lm a n o w a t .
29 IX Z g in ą ł o d U B s ie rż . p c h o r. R y s z a r d ¡ 4 XI K o m e n d a n t M O K ro ś c ie n k o , k p r . M a k u c h M a ­
S tr z e l. L a m p a r t a r e s z t o w a n y jK ra k ó w f r i a n t-
5 X U B z a b r a ło m e lin ę — J u r a r e s z to w a n y , K r a k ó w . 4 XI R o z b ro jo n o M O K ro ś c ie n k o .
G X M i l i c j a n t p o s tr z e lo n y w K ra k o w ie . 11 X N a b ia łe k J a n , K r o ś c ie n k o P P R t-
24 X 2 f u n k c jo n a r iu s z y U B K r a k ó w — s t r z e l e c G r o ź ­ 12 X I M a d e ja F r a n c is z e k , k i e r o w n ik s z k o ły , K a c w in t.
ny tt. 12 X I K u z ie l M ic h a ł — N ie d z ic a , k o n f i d e n t g e s t a p o t.
29 X 2 2 y d ó w w K r a k o w i e — L ip n ic k i, G r U n b a u m t t - 19 X I R u g ie r F r a n c is z e k , O c h o tn ic a , k o n f i d e n t U B f-

484 485
 19 X f S z ie m b a r e k l F r a n c is z e k , O c h o tn ic a , k o n f id e n t 4 VI I I G u b a łó w k a , 8 z a b i t y c h 4 r a n n y c h t t t t t t t t -
U B t. 4 VIII B y s t r y r a n n y w le w ą r ę k ę .
25 x S ło w a c ja . 8 k r ó w , 2 k o n ie , 1 ś w in ią — w óz. o b ła w y n a 2 K o m p a n ię , 20 V I I w a l k a z U B , 2 z a ­
23 x G a r b a t y — K a e w in — 3 k r o w y — 2 k o n ie — w óz. b i t y c h t t i 3 r a n n y c h w K o ś c ie lis k a c h .
28 x 2 ś w in i e — a g e n t p r o p a g a n d o w y s ło w a c k i. 30 VI I U B z a b r a ło K r y s k ę z o b o z u — w i n a R y ś k a . K a s a
2 XI T a r t a k — N ie d z ic a — p a s . w B ia ły m D u r.H jcu 80 000 z ł — G ła z .
7 xr S p o ł e m — S z c z a w n ic a .
4 IX M a k u c h , k o n f i d e n t U B , K o ś c ie lis k o t-
8 XI S p e r k a A n d r z e j — Ł a p s z e N iż n e 2 k o n ie , w ó z —
20 V III P r u s a k M a ria , Ż y d — Z a k o p a n e t.
a g e n t p r o p a g a n d o w y s ło w a c k i.
3 IX K p r . M ic h a ls k i W ła d y s ł a w P P R f .
8 XI K a ł a f u t S t e f a n — Ł a p s z e N iż n e , 1 k o ń — a g e n t. 30 V III C h o w a n ie c F r a n c is z e k , P o r o n in +.
8 XI N ie d z ic a — g m in a 20 000 zł. 3 IX B a r to s ia k P i o t r , f u n k c j o n a r i u s z U B — O r z e ł f .
11 X I U N R R A K r o ś c ie n k o — b u t y — o d z ie ż . 3 IX K u s ia A n d r z e j, z lik w id o w a n o , P o r o n in f-
12 X I H a ź a J J a n — K a e w in — 1 k r o w a , k o ń , w ó z , 25 7 IX S ik o ń B r o n i s ł a w — Z ą b t t .
p u n k tó w . 9 IX K o m p e r d a J ó z e f — S t a r e B y s tr e f-
12 X I P o j e d y n ie c J a n — N ie d z ic a — 2 k o n ie — w óz. 9 IX K a ta s H u b e r t od I la ln ia k a f .
12 x r 3 ja ł ó w k i , 1 Ś w in ia — a g e n t s ło w a c k i. 9 IX T a r a p a ł a J u l i a n . U B t.
12 X I G a l a J ó z e f — N ie d z ic a — 25 p u n k t ó w , a g e n t s ło - 9 IX G u t F r a n c is z e k — P o r o n in — Z e m s ta — O r z e ł —
w a c k i. R o b e r t f.
23 X I K a s z y c k i J a n — S ło w a k . 1 k o ń , 2 k r o w y , 1 Św i­ 22 IX A u to w K o ś c ie lis k a c h 7 z a b ity c h , 4 r a n n y c h , m j r
n ia , 2 k r o w y .
R u d y , 2 o f ic e r ó w , 2 p o d o fic e r ó w , 3 s t r z e l c ó w t t t t
23 X I F r a n c . A n n a — z ł. 1 k o ń . 1 Ś w in ia , 1 k o ń . N ie ­ t+ t.
d z ic a .
6 X R z u t n y — W y s w a ls k i Z d z is ła w u r . 17 I V 1923
20 X I 100 000 z ł d o w ó d z tw o o d 1 K o m p a n ii.
z g in ą ł f w Z a k o p a n e m — r z u c i ł o s t r y g r a n a t
G X II 23.30 z m a r ł s t r z e l . P o to c z e k — u d e r z e n ie f a u t o ­
z a b i j a j ;,c 8 U B i I I r a n n y c h . B ia ły z d o ła ł z b ie c
m a t e m . k t ó r y n ie b y ł z a b e z p ie c z o n y .
ttt+ tttt.
21 X I I 50 000 z ł, |> o b o rca — K a e w in — N ie d z ic a .
16 X O s s o liń s k i W ła d y s ła w , Z W M Z a k o p a n e t-
21 X I I 50 000 zl. d o w ó d z tw o . 21 X I I m e lin y .
16 X P ła s z e w s k i A n to n i, Z W M Z a k o p a n e f .
23 X I1 K B W s p a l ił o d o m C w i e r tn i c w i c z a J ó z e fa , N e g es,
1 6 .X H a j d u k A n d r z e j, Z W M Z a k o p a n e — P i l o t t
17 X , d o w ó d c a 2 K o m p a n ii P o w ic h c r .
1917
18 X K u c h a rs k i J a n , k o m e n d a n t M O P o ro n in f.
12 1 D z ik i z g in ą ł w D ę b n ie o d U B t . 18 X D ą b r o w s k i M ie c z y s ła w , M O P o r o n in t .
19 X W a lk a w K o ś c ie lis k a c h — K ie r p c ó w k a — z d r a d a
2 K o m p an ia 7 r a n o , s t r a t y U B 26 z a b ity c h , 4 r a n n y c h t t f t t f
ttm tttttfttttttttt. U B z ła p a ło M o to ra , S k a łę
25 V I I R e k in , k o n f i d e n t U B K r a k ó w t . i A p o s to la , k t ó r y s t r z e l i ł s o b ie d w a r a z y d o g ł o ­
25 V I I B e z p a lc y [!] k o n f i d e n t U B K r a k ó w t . w y.
27 V I I s t . s i e r ż . W ie lg o sz , z a s tę p c a d o w ó d c y p l u to n u 30 X B rz e g z U B f .
.W ik to r P W f . 20 X R u t k o w s k i J ó z e f , P P R Z a k o p a n e t-

486
437
 25 X U N R R A — K o ś c ie lis k a , w a l k a z U B . 20 z a b ity c h . 3 VI I I G r o ź n y d o w ó d c a 3 K o m p a n ii, R o c h z a s tę p c a .
L e ś n ia k c ię ż k o r a n n y t t ł t t t t t t t t t t t t t t t t t . L e ś ­ 0 V III O r a w a — H a r k a b u z — B ie la k , M a r t y n , 2 k o n ie ,
n ia k s c h w y t a n y p rz e z U B , 15 r a n n y c h . w óz, 2 k r o w y .
13 X I R o z b r o jo n o M O w C ic h e m .
13 X I 6 V III H o s a n n a J a n — k r o w a , k o ń , S ło w a c y .
S t y r c z u l k a J a n , k o m e n d a n t M O C ic h e , U B t-
13 XI K o l u b e c k i T a d e u s z , M O C ic h e . U B f . 9 VI I I B e ls k i S t a n is ła w , k o n f i d e n t U B M ie c h ó w , S ta re
27 X O r z e ł p o p e łn ił s a m o b ó js tw o f. W ie r c h y f.
15 XI O ls z o w s k i J ó z e f — K o ś c ie lis k a , S S . t- 12 VI I I P o m a n a J a n , b . p ra c o w n ik U B , k o n fis k a ta 10
15 XI O ls z o w s k a M a r ia — K o ś c ie lis k a , k o n f i d e n t U B +. s k ó r — L u b ie ń .
15 XI W K o ś c ie lis k a c h 2 M O ++.
13 X II W a lk a w T a t r a c h — p o d p r o w a d z ił d e z e r te r , s t r a ­ 14 VI I I L ik u s S t e f a n , U B L im a n o w a — Z a r y t e +•
t y w ł a s n e J a s t r z ą b , L o n g i n. C h r o b r y . l i VIII W ło c h F r a n c is z e k z W P f .
S t a r y . N ie d ź w ie d ź , S o j k a , N o s e k , T u r k a t , B e ­ 15 VI I I F i l i p i a k W ła d y s ła w , U B R a b k a f.
n e k . M ilu s , Z a g r a j, C z a p la . K u la , C a p , C ie p ły . IG VI I I J u r a s H e n ry k , k o n fid e n t U B , K ra k ó w f.
F le g m a t y k . S p o k o j n y , W r o n a , f t t t t .
19 V III Z je d n o c z e n ie C u k ie r n ic z e R a b k a — 2 ś w in ie , 200
15 X I I C y g a n o d U B w P y z ó w c e t-
k g m ą k i, 50 k g c u k r u , 40 k g f a s o li — ra d io .
5 X II D e z e r te r -i- 2 c y w iló w w D łu g o p o lu z ła p a n i p rz e z
U B , Ł o s o ś i H a r y z d o ła li z b ie c . 20 VI I I Z je d n o c z e n ie W ę g lo w e — 4 w o r k i m ą k i, 2 3 p.
13 X I I S tra ty U B p o d c z a s w a lk i 40 z a b ity c h d o w ó d c a k o n s e r w , 9 p. tłu s z c z u , 150 k g c u k r u , 49 p r z e ś c ie ­
r a d e ł , m a s z y n a d o p is a n ia .
m jr . m m t t t t m t t t t t t t t t t t t f t t t t m t t t t t t t . eo
r a n n y c h — g łó w n ą r o l ę o d e g r a ł P o w ic h e r , d o ­ 22 V III S p o łe m — R a b k a — 80 1. w ó d k i, 7 1. s p i r y t u s u ,
w ó d c a m j r M ic h a la k t , /- r a n n y c h z m a r ło w s z p i­ 20 1. w y b o r o w e j, 100 k g c u k r u , 20 k g m ą k i.
ta lu 20 ttłttttttttttttttttt.
24 VI I I K a s a K K O R a b k a , 180 000 zł.
30 VI I I Z je d n o c z e n ie W ę g lo w e : 25 w o r k ó w m ą k i , 2 k a s z y ,
30 k g s ło n in y , 40 m m a te r ii.
3 K o m p an ia 31 V III K o w a lc z y k T a d e u s z , k o n f i d e n t U B K r a k ó w t .
19 IX U N R R A R d z a w k a , 6 o lim p ije k , 20 s p o d n i, 10 p ła ­
23 V I I S k a w s k i — k o n f i s k a ta — k o ń , w óz, Ś w in ia , k r o ­ szczy.
wa.
25 IX N u r z y ń s k i T a d e u s z , k o n f i d e n t U B , S t a r e W ie r ­
24 V II N a d le ś n ic tw o R a b k a — z e m s ta , S ę k , o d e b r a n o . ch y t.
27 V II N a d le ś n ic tw o 2 ś w in ie .
28 V II K a s a k o le jo w a 7000 zł. 30 IX G m in a S k a w a 4500 zł, 10 p a r b u tó w .
29 V II 1’o c z ta 250 000 zł, o d e s ła n o d o d o w ó d z tw a 30 000 3 X Z e m s ta z d e z e r te ro w a ł.
zł.
4 X L a t a w ie c — D y b s o J a n — k o n f i d e n t U B t.
30 v ir W y s a d z e n ie p o m n ik a l u s k i e g o w R a b c e . 9 XI W B ie la n c c — G r o ź n y i B r a te k o d U B , K B W t t .
4 V III S i e n ia w a — z a t r z y m a n o p o c ią g z K B W , z a b r a n o
2 p u lim io ty , 10 p p sz , 10 k b , a m u n i c j a — m u n d u ­ 9 XI S iln y , B i e r u t i P o m s ta z ła p a n i o d U B , K B W ,
r y — b u ty , 12 g r a n a t ó w . 9 XI 2 z K B W z g in ę ło o d B r a t k a t t -

m 489
17 X I R o c h d o w ó d c a 3 K o m p a n ii. 5 IX • U k a r a n o c h ło s tą z a p r z y n a le ż n o ś ć d o P P R . O s ie ­
Z w o ln io n y c h z 3 K o m p a n ii: B a c a , S o k ó ł, B o c ia n , w ic z J ó z e f , n a c . A n to n i, D o b o n A d a m — Z a w a d ź .
P o k o r n y , J a n o s i k , S io s tr a , W y k o n a m , H a lo . 7 IX O d b ito 2 s z t. b y d ła z ło d z ie jo m , k t ó r z y z b ie g li.
18 X I I P a lu c h S te f a n t 3 k o n fid e n tó w U B t t t t . 9 IX G o s p o d a r c z y G r o ź n y s c h w y t a n y p rz e z U B — z d r a ­
18 X I R o z b ito 2 a u t a z U B i W P C h a b ó w k a , 21 t t n t j
d z ił w s z y s tk ie m e lin y . W a lk a z U B i K B W w s ile
4 r a n n y c h , P u c u ł a K u l a , G ła z . 150 lu d z i — b e z s t r a t — 40 o s ó b c y w iln y c h a r e s z ­
15 X I I Ż o łn ie r z z U B t b e z d o k u m e n tó w . to w a n o .
13 I X K o m in ia r z , k o n f i d e n t U B t .
29 X I I B im b e r, D z ię c io ł, z ła p a n i p r z e z U B R a b k a , L ęg i
R a p o r t n r 4 o d 20—30 I X . Z m i a n a t e r e n u z p o w o d u z d ra d y
( z d r a d a m e lin , p o d p ro w a d z e n ie ).
G ro ź n e g o .
11 X I B o c h n a J a n — K ic la n k a . k o n f i d e n t U B r.
19 X I W y k o n a n o e g z e k u c ję n a k o n f id e n c ie U B , k t ó r y R a p o r t n r 5 o d 30 IX — 15 X.
n i e [ w s ia d a ł d o k u m e n tó w — o d e b r a n o p is to le t
w a lte r f. 30 I X W y ro k n r 2. P l u t a J a n , p r e z e s P P R , P iw n ic z n a t .
18X11 B am ek S te fa n z Gorlic, fu n k c jo n a ­ 1 X P o rę b a — m a ją te k p a ń s tw o w y , 1 7 m . zb o ża, 1 k o ń
r i u s z U B, w y w i a d t- (b la n k ie t).
23 X I I S t. s i e r ż . B i e r n a t F r a n c is z e k , U B , w y w ia d t - 2 X R y tro — P u s t u t k a M ic h a ł, c h ło s ta , d o n o s z e n ie n a
UB.
1917 4 X J e l n a — s p ó łd z ie ln ia — t o w a r w a r t o ś c i 55 000 zł
(b la n k ie t).
6 I Ż eb ra k Jó z e f — S k a w a — P P R , k a n d y d a t n a p o ­
10 X N a w o jo w a — p a ń s t w o w y t a r t a k — p a s y 50 k g
s ła t.
(b la n k ie t).
9 1 S t. s i e r ż . , K l i k u s z o w a , W y d z i a ł Ś l e ­
U X R y t r o — „ S p o ł e m " t o w a r 60 000 zł.
d c z y U B t.
12 I O b ł a k J ó z e f — S k o m i e l n a B ia ła , P P R t -
L p . 1/46, m .p . 9 X I.

G ru p a „ Z e m s t a 1', 28 V I I I 48 O d b ió r ra j> o rtó w — z w r a c a n ie u \v 8 g n a p u n k ty

n ie ja s n e .

R a p o r t n r 1 z d n i a 9 V II 46. L p . 2 /4 6 , m .p . 9 X I.
8 \ li Z g in ą ł W a w r z u t a Z y g m u n t t B a r a b a s z (Ś m ia ły )
k o m e n d a n t g r u p y „ Z e m s t a " w J a z o w s k u p rz e z 9 p u n k t ó w 9) u p o w a ż n ie n ie d o a p rz y s ię ż e n ia
u t o p ie n i e : ś w ia d k o w ie : U rz u s , W e s o ły , P o n u r y , w s p ó ln ie z e Ś m i g ą — O jc ie c — t e k s t p rz y s ię g i
G r o ź n y , A m n e s tia .
R a p o r t n r 6 o d 15 31 X .
R a p o r t n r 2 w d n i u 12 V I I 46.
11 V I I Z g in a ł B o d z io n y S t a n i s ł a w Z d o b y c z , t w O b id z y 16 X O ls z a n a — m a j ą t e k p a ń s tw o w y , 3 k o n ie , 2 ś w i ­
n ie . 2 k r o w y , s p r z e d a n o z a 80 000 zł, o d e s ła n o d o
w p o ty c z c e z K B W i U li.
d o w ó d z tw a 20 000 z ł z d n ia 1 X I.
R a p o r t n r 3 o d d n ia 1 IX — 20 IX 46 z d n ia 20 I X 46.
L p . 0/46 — 10 p u n k tó w z d o w ó d z tw a d n ia 10 X I I 46.
2 I X 46 W y r o k n r 1 M a r c z y k C z e s ła w — S t a r y S ą c z t .
R a p o r t n r 7 o d 1 X I— 15 X I 46 z d n i a 15 X I -16.
k o n f i d e n t U B i K B W w z a łą c z e n iu z e z n a n ie .
B a r o w ie c — S p o łe m 70 000 z ł — k a s a 13 000 z ł (3250).

490 491
14 X I R e m b i a r z J a n — Z a w a d a , s o łty s n ie m ie c k i 30 000 7 X N a ś c is z o w a — k o n f i s k a ta 25 000 zł. p o d a tk i ( b l a n ­
Z ł (7 500). k ie t). w t e r e n ie d a ls z o a r e s z to w a n ia .
R e m b i a r z J ó z e f — Z a w a d a , w s p ó łp r a c o w n ik n i e ­ O k r z e j a s k o n f is k o w a ł 150 000 zł w P a s z y n ie i 5
m ie c k i, 50 000 z ł (12 500). s z t u k b y d ła w P o r ę b i e i L ip n ic y G ó r n e j, k t ó r e
s p r z e d a ł. P y t a n ie o O k r z o ję . P r z e s ł a n o 6230 zł —
R a p o r t n r 8 15 X I z d n i a 30 X I .
2 5 " , k o n f is k a ty .
23 X I R o z b r o jo n o p o s t e r u n e k M O N a w o jo w a .
28 X I P i w n i c z n a , 20 000 p a p ie r o s ó w ( p r z e m y t — Ż y d zi), R a p o r t n r 3 o d 10 X 27 X .
16 X W L ip n i c y k o n f i s k a ta w m a j ą t k u p a ń s tw o w y m
R a p o r t n r 9 1 X I I — 15 X II.
3 s z tu k i b y d ł a (b la n k ie t).
2 X II S ło w a c ja — 7 k r ó w , 3 k o n ie (60 000 — 15 000).
16 X W o jn a r o w a — m a j ą t e k p a ń s tw o w y , 2 s z tu k i b \ -
9 X II P o d e g ro d z ie , S p o łe m , t o w a r 50 000 — k a s a 4 000
d ła ( b la n k ie t) .
( 1000 ).
24 X W o jn a r o w a — m a j ą t e k p a ń s tw o w y , 2 k o n ie , 2 ź r e ­
15 X I I P r z y s ię g a .
b a k i (b la n k ie t).
R o z k a z n r 4 L p . 4/47, 31 I 47. 3 B a o n . 24 X K o r z e n n a — S p ó łd z ie ln ia „ R o ln ik ” , U N R R A
G r u p a Z e m s ta , 7 K o m p a n ia 6 p u n k t ó w , 10 b la n k ie tó w . (b la n k ie t).
P rz y ję to do g ru p y k p r . P io ru n a z 1 B aonu 2
20 I 47 40°/o d o w ó d z tw a .
K o m p a n ii.

5 K om pania, M arian L p . 1/46, m .p . 9 X I 46.

R o z k a z n r 4 L p , 1/47 z d n i a 28 I >17. P r z y ję c ie r a p o r t ó w — z m ia n a p s e u d a — Ś m ig a .
16 b l a n k i e tó w . z li k w i d o w a n i e O k rz e i w e d łu g w ła s n e g o u z n a n ia .

L p . 2/46, m .p . 9 X I 46.
G ru p a „ G r o t” 11 p u n k t ó w — 11 u p o w a ż n ie ń — p r z y s ię g a .

R o z k a z n r >28/46. L p . 3/46 - - 7 p u n k tó w z d n i a 10 X I I 46.

14 IX 46 P l u t . O jc ie c m ia n o w a n y d o w ó d c a g r u p y „ G r o t" .
s trz e le c B y s try m ia n o w a n y dow ódcą g ru p y R a p o r t n r 4 d o 20 X — 10 X I.
„ G r o t ” , s t a n 10. 28 X M a d e ja W in c e n t y k o n f i d e n t n i e m i e c k i t . p r o t o ­
11 I X Z a p r z y s ię ż e n ie , O jc ie c , T w a r d y i P ło w y . k o ły .
31 X M .p . L e c a , k o n f i s k a ta , j a ł ó w k a , Ś w in ia .
R a p o r t n r I o d 14— 30 I X 46. 7 X J a rtw ic a — U N R R A .
21 IX B ie g o n ie e — k o n f i s k a ta . 2 ś w in ie , p a s ( b la n k ie t) . 22 X I I 20 b l a n k i e tó w z d o w ó d z tw a .
27 IX J a z o w s k o — w y r o k n r 1, O s m a l a W ła d y s ła w t ,
R a p o r t n r 6, 30 X I — 15 X I I z d n ia 21 X I I .
p s e u d o n im G a w r o n , k o n f i d e n t U B , w z a łą c z e n iu
p r o t o k ó ł n r 3. 30 X I Ł az y B rz y ń sk ie — w a lk a z K B W , 6 t t t t t t -
6 X II Z e le ź n ik o w a — U N R R A .
R a p o r t n r 2 o d 30 IX — 10 X . 8 X II N o w y S ą c z , 0.30 n a d w o r c u , w a l k a z K B W . z g in ą ł
5 X P i ą t k o w s k a — k o n f i s k a t a — S p ó łd z ie ln i S a m o p o ­ s t r z e l . B y s tr y t , K B W p o r., 1 s trz e l, 3 r a n n y c h f t-
m o c C h ł o p s k a (b la n k ie t). 11 X I I D ą b r ó w k a P o ls k a , U N R R A .

492 493
 R o z k a z n r 4 L p . 5/47 ro z k a z z d n i a 31 I 47 — 4. 111 K o m p a n i a
G r o t, 8 K o m p a n ia , 3 B a o n , 20 I 47 — 40°.o
c h o r. G r o ź n y L en
d o w ó d z tw a . 7 p u n k tó w .
s ie rż . Ś m ia ły C z arn y
9 K om pania, Z on it s t . s ie rż . S m o k K re t
st. s i e r ż . H e r k u l e s C h y try
16 I 47 z a p rz y s ię ż o n y . S ło w ik
st. s ie r ż . Ż b ik
R o z k a z n r 4 L p . 6/47 z d n ia 31 I 47 — 9 K o m p a n ia . Tur
L ew
20 I 47 — 40".. d o d o w ó d z tw a , 4 p u n k ty . G r a n d z ia r z P o c is k
I K o m p an ia P o n u ry S ta ry
S p ło n k a W dk
p p o r . O sa
s t . s i e r ż . R och J a n W o ln y X I 1945.
s t . s ie rż . G ó ra . 4 k o n ie i 1 050 ty s ię c y
1. k r p . K o w b o j 8. B im b e r 15. B r z y tw a 2 k r o w y 55 ty s ię c y
2. G a d u ła 9. M a ły 16. B a ła 1 k r o w a 2 i ty s ię c y
3. P u c u ła 10. K uba 17. Z b ie g 1 k r o w a 26 ty s ię c y
4. S iln y 11. Z a ją c 18. D z ik i 27
5. P ło m ie ń 12. D z ię c io ł 19. Jur 285 73 85
G. Buk 13. O w a ln y 20. K u k u la
7. B r a te k 21. S o k ó ł I ’o w i c h o r 3 I X z m i a n a obo zu .
14. S o w a
M a rn y U s tę p n e 4 IX . 5 I X . 6.
II K om pani a S zpak R z e k i — 7 M a g u r/.y c a .
D o w ó d c a p p o r . R y s ie k Kruk S z c z a w a — 8 R z ek i.
z a s tę p c a s ie rż . S k a ła K r ó lik
s z e f. s t . s ie rż . S z a r y J a s trz ą b K u c h arsk i Ja n .
s z e f g o s p o d a r c z y G e n iu s z Jur 50 000 z lik w id o w a n o .
H a rn a ś? 10 I X 16.
1. k p r . A b u ś 15. S o jk a 29. C z a p la C ygan A n d r z e j — d a te k ,
2. p l u t . R z u tn y 16. F a ła t 3 J. O rz eł B o g u ś? z w ł a s n e j in ic ja ty w y .
3 . 'p l u t . Ś m ia ły 17. Jazda 31. A p o s to ł Z a ją c 10 IX , Ż m i j a 10 I X 46.
4. k p r . P ilo t 18. K in d e r 32. B rz e g
Z ik u n y
5. G r a m 19. W ro n a 33. N ie d ź w ie d ź
6. Ż y r a f a 20. Rudy 34. B ia ły ? A d a m c z y k S t.. G r o n k ó w , U B .
7. I n c h o t 21. N ie w o ln ik 35. Jaw o r K u t y ń s k i P P R . 34 [u l.] D łu g a .
8. B a n d z io r 22. F le g m a ty k 36. P o d b ip ię ta ? K a m iń s k i — f r y z j e r , N o w y T a r g .
9. L a w in a 23. C ic h y 37. J a s trz ą b ? Z a l i k B ro n is ła w , (u l.] D łu g a , k o n f i d e n t U B .
10. W ró b e l 24. M ongoł 38. R e k in R e t e r a f M ic h a ł, n a c z e l n i k s t a c j i N o w y T a r g .
11. K u d ła ty 25. Z a w ie r u c h a 39. W ilc z u r D y r e k t o r s z k o ły lu b ., N o w y T a r g , P P R .
12. B y s tr y 26. P rz e d n ó w ek 40. K am ka 9 V I . Z a p is .
13. G ła z 27. W ąż 41. R o sa K p r . D z ie ln y 15 V IH . I K o m p a n ia .
14. G a w r o n 28. W a lig ó ra Ł o s o ś , N e g u s, 10 IX z a p r z y s ię ż e n i.

494 495
 1. B r y n i a r s k i K a r o l z e z n a ł H e r k u le s . B a ś k a
B a r y c k i — a p r o w iz a c ja , P P R .
2. L a b u d a A n d r z e j Z a j ą c , S o w a
P c lo w a M ic h a ł, z a w ia d o w c a N o w y T a rg .
3. L a b u d a S ta n is ła w Z a t r z y m a n ie a u t a n a szo -
8 I X L o t 27 IX .
4. F ancak Jan s ie K ra k ó w — Z ak o p an e.
20 I X T ę g i 27 IX .
5. Ż ó łte k J ó z e f o d b i e r a n ie p ie n ię d z y , r o z -
20 I X G ó r s k i 27 IX .
6. M ac J ó z e f s t r z e l a n o 2 lu d z i i k o b ie -
7. M a c L u d w ik tQ. S a n a rk m .
Z im n y , G ło w a c k i.
8. K a s p e r W ła d y s ła w , L a s e k
H a rn o ,
Ł o so ś, A n e jz a .
4— 5 I X f u r m a n k i o w o c u , K lik u s z o w a , 31 V I I I « m in a L u d ź ­ J a s t r z ą b , N o w a c k i.
m ie r z 29 000 z ł, O g ie ń , k w i t ., P y r ó w k a 10 000 z ł, d r o g a , n a p a d N e g u s, ” .
r a b u n k o w y , L e j a o t r z y m a ł 100 000 z ł, n a S p is z — O r a w a , S i e n - L o n g in , ’’
k a A n d r z e j, 100 000 z ł, K o p y tk o . K r ó lik .
P o d g ó r n y — S z y m k a — B ia ła n a S t a r e j W si k o ło L im a n o w e j. 5 X s o b o ta . K lik ie s z ó w n a . N ie d z ie la , d o p r o w a d z i n a T u r b a c z .
O c h o tn ic a . U p l. L a w in a , S ę p , W ilk , p o p o ł u d n iu p ro b ó w k a .
K u c J ó z e f , m e lin a F i l ip a ? z a T y m b a r k i e m . 29 I X (g o d z in a ) 11.15 o b ła w a , M a g u r k i — w a lk a , C y r e k , S e b a ­
O e h o d a S ta n is ła w , Ł ą c k o . s t i a n (o d B a n k a o sie d le ).
C z e r w ie c , w y d a ć 9 mi n . 2 V I I I B o ż ek , S te f a n , P y r z a .
C h lip a ła W o jc ie c h — i k o ń . O rz e ł z g r u p y G r y f a w b r ą z o w e u b r a n ie z e S z c z a w y , d a ć Ł o ­
P o w ic h e r , T o m , S z p a k , K r ó lik , Ż b ik , J a s t r z ą b . s ia .
P a n k a — ru b .
23 500
r .i p i k M ic h a ł — K ie lic a k o ło S z c z e c in a .
28 500
W ie ln e l J a n z p r o t e z ą — k r y m i n re s ta u ra c ja p l. Zgody, A n y ­ 70 000 100 k g g ro c h u
żek.
28 500 50 k g k a sz y
50 000 500 k g k a sz y
1. W a l a s S e w e r y n , [u l.J K o ś c ie ln a 4.
2. W ie tr o w s k i, (ul.] D łu g a (rz e c z y o d d a ć ). 1 X z w o ln io n y T ę g i.
O b id o w ic z M a r ia n
3. Ł a p c z y ń s k a W a n d a , L u d ź m ie rz .
R a c ie c h o w ic e , p o w . M y ś le n ic e .
4. N e jm e n , R a b k a ( s p r a w a n ie m .).
1 X z w o ln io n y T a ta r .
5. L e j a F r a n c is z e k , (u l.J W a k s m u n d z k a — koń i k ro w a
z UNRRA. D o m a le c z n y K a z im ie r z , R o k o c in y , g in . R u b a W y ż n a .
6. P le w a J a n . Ś w id e r A n d rz e j, R d zaw k a.
I Ż b ik I S y re k
7. H a b u r ó w n a K a t a r z y n a , R y n e k — w s p ó łp r a c a z N ie m c a m i.
G ro b la . L e c h , L o n g in
8. G iż y c k a .
K r ó l i k , M a la , Z im n y
9. P r z e p io r ą , z a t r z y m a n e rz e c z y G a r b a c z a — z w r o t ż o n ie .
K ru k , Lot
10. S ta s z e k z M a ru sz y n y k o ń , k u ra .
11. M a sz ak L eon. P ó łto r a k , H a r n a ś
J u r , T a ra n , P rz e d n ó w e k
12. K o p y t e k W ła d y s ł a w — s k le p .
N e g u s , W ia n k o , J a s t r z ą b
B o rz ę c k i.
Ja sk ie rs k l, I A b u ś , G ó rs k i
Ż y r a f a , L o tn y

408
ii B y i w P clsc o czas. 497
 S p o k o jn y , M ik is 3J X 220 000.
Z b y s z e k , S o jk a 180 000 zł 23 X .
K a m ie ń 12, N ie d ź w ie d ź 19. K o ś c ie lis k a , K i e r p c ó w k a . g o d z . 7 w a l k a , z ł a ­
P i o r u n , S k a ła p a n y M o to r, S k a ł a . A p o s to ł, r a n n y , s a m s ię p o ­
L im b a , O s ó b k a s t r z e l i ł d w a ra z y .
Ł o so ś, Ż y ła
K i n d e r , Ż y m ie r s k i 18 X M ilic ja n c i z P o r o n i n a *t.
Z a g r a j, W ło d e k Z im n y , K r o g u ie c . B o g u ś, Z a j ą c , T u r , L a n a , B a ś ­
C e b u la k a , B ia ły .
K u c ia F r a n c is z e k , B ie g ły , K a m ie n ic a . D z ia d o ń s k a A n i e la — W itó w ,
T r a m S t a n is ła w , K o z ik , L u b o m ie r z . K o js ó w k a , 50 p u n k tó w ,
H u d z ic k l F r a n c is z e k , S ę p , K a m ie n ie c . d o m r z ą d o w y , d r u z n ie r s k o (?) s p a lić , d r u g i d o m ,
B o ż e k Z y g m u n t, H a r c e r z . s i o s t r a , m a t k a i b r a t w y s ie d lić , o k n a z n is z c z y ć .
26 I X W a lk a U B z 4 K o m p a n ią . S z c z a w a . S u l e j a u b a b k i n a B y s tr z y n ie c h o r y s a m o t n y .
B u k r a n n y , G a r d a c ię ż k o r a n n y , z m a r ł 23 IX
n a ... K u lik , lis ta k o n f id e n tó w , o d p is a ć z e z n a n ia z p r o t o k o łe m i p o d ­
29 I X L u b o m ie r z p o c h o w a n i. p is e m z a s tę p c a k o m e n d a n t a M O .
29 I X R z e k i, 30 I X L u b o m ie rz , 1 X p o d J a r e c . J u r g ó w , K o w a n ie c , b r o ń n a m e lin ie , z 1939 r. —
2 X S le m ia n ie c , 4 X p o ż a r , G X d r z e w o , K o n in a . w y d a ć d la O d d z ia łu P a r ty z a n c k ie g o .
N ie d ź w ie d ź . K u lik , m e lin a , b ro ń .
O rz e ł B udzów . W y d a ć d l a O d d z ia łu P a r ty z a n c k ie g o .
K u s p e r .Jó ze f (K o s iła ). S p r a w a R y ś k a — ro z b ro ić , o d e b r a ć d o k u m e n ty ,
R z o tk o s i o s t r a , s p r a w a o m e c e n a s a , s ą d M O . z a ł a t w i a z a p i e ­ w y ro k .
n ią d z e . S p r a w a o p r a w c ó w k o n f id e n tó w , n a ło ż y ć k o n t r y ­
15 s z t. G o r F r a n c is z e k , 3 o w c e . b u c ję .
ja łó w k a . G ja j. K o b ie ty z C z a r n e g o D u n a j c a 50 p u n k tó w .
M a je r c z y k F r a n c is z e k . M O C ic h e r o z b ro ić i w y s tr z e la ć .
7 X I O c h o tn ic a — w a l k a 2 t 8 r a n n y c h . Z ło d z ie je z M ię tu s tw a , W y so k i.
3 O d e jś c ie C . 8 X , 6 D .B .J.
15 X I Boguś - W ła d e k — w ie c z ó r.
P o ż e g n a n ie . P o r o n in - z a r z ą d d ro g o w y .
5 X B u d o w a z ie m ia n k i.
25 X K o ś c ie lisk o .
8 X M O F ry d m an .
10 X Ł o ś — w s z y s tk o j e d n o t t . 25 X L e ś n ik r a n n y i z a s a d z k a p r z e z U B , 2z a b ity c h .
11 X Z y w a la , L u b o m ie r z , U 14.
14 x Z m i a n a o b o z u — Z a r ę b c k 15 X . 19 X 3 ra n n y ch .
15 X M i l ic j a n t O s tr o w s k o — a u to . 1 XI ... 2 X I . S z la g a R o z a lia , 8 m e ld u n k ó w na UB,
16 X G r o ń - - 17, G lic z a r ó w i 18. ś w ia d e k J ę d r a c z k o .
11 x G r o ń — c h o ro b a o d 15 X. J a n M , J a s z c z e , p r z y s ię g a .
14 X Z b y s z e k , C e b u la , W ę g o rz , Ż m i j a . Ż y ła , A r o n , K a ­ S z le b o w s k i F r a n c is z e k .
m ie ń . G w iu l, K u b a i 4 p ili, P o w ic h e r, Z im n y , M a r n y .

499
 P i l i u D o liń s k ic h . i s p a l ić n a L u d z ic k a S t a n is ła w a 100 3 [?] ś w ia d k ó w 30 ł U rz ą d
G m in y S.N .
R u n g e r, k a r a b in y — w y rw a n ie A K — k o n fis k a ­
t a m ie n ia . B e r h e r t K s a w e r y I I , d y r . P o d h a la .
Ja ro g J a n , u p o k o r z e n ie , t y t u ł u j e s i ę p o r u c z n i­ K a m iń s k i, f r y z j e r .
k ie m . N o w y S o łty s , B e m R o z a lia . B r y j a K a r o l in a , S m a r d u c h K a r o lin a ,
R o k ic k i F r a n c is z e k , D łu g a , k u p ie c k o ń s k i , u p o ­ B a r a n i a k A n to n in a , C y n w u ś S ta n is ła w .
k o rz e n ie ,
u p o k o r z e n ie , k u p ie c k o ń s k i. 10—500
T y lm a n o w a , S ta c h o ń A n to n i, m ły n a r z . C z a j k a 24— 500
K a s p r z a k A n to n i, p rz e w o ź n ik , k o n f i d e n t i z a k o n ­ P a 1 c z y k 3 700 C h lip a ła 35 000
sp iro w a n y P P R . C h o w a n ie c S t a n i s ł a w — Ł o p u s z n a , s y n w y k o n u j e b a n d y ty z m .
K o w a lc z y k J a n K a n t y , P P R . C is o w s k i J a n 20 1.
K ł o r z y n lO - s trz a łó w k a , 2 b r o w n in g i, 9— 7. L e ś n ic z y z K r o ś c ie n k a j a k o ś w ia d e k k u p o w a n i a w ó d k i c e le m
L in d e t — b ro ń . r a t o w a n i a lu d z i w c z a s ie o k u p a c j i n ie m ie c k ie j, ś w ia d e k R a p c ia k ,
P le w ic h — le ś n ic z y , M o r s k ie O k o 50 p u n k tó w . O c h o tn ic a D o ln a k o ło k o ś c io ła .
100 k g c h le b a d o w y r ó w n a n i a , b r a k u W o s ik ó w ,
Z ło ta b r a n s o l e t a , H u d o c k i, r o z p o z n a n a n a r ę c e c ó r k i L a p ió r k o w -
k r o w a k r a d z io n a .
s k ie g o K a n tk a .
K n a j t e r k a — m .g . t a ś m y , Z a c h r ó w k i.
W y r o k n a W a la s a c o f n ię ty z a p ie n ią d z e .
Z a k o p a n e , w illa I z a b e lla .
W a l e n t a B o g u ś.
P e t k o w s k i i p . R u b e l, d e f r a u d a c j a p ie n ię d z y
AK. 15 000 zor.
Z u b e k J a n , K o w a n ie c , k o n f i d e n t U B . 1. Z a g r . 491 L u c e k 1/1111.
2. Z o r . 61666.
C z a rn a G ó ra
3. T a e l 491, m o g . „ J e r z y ” ,
1. W o d z ia k , A n d r z e j C h r e is n r 19, 50®/#. g o n ie c 1123.
2. K a r k o s z , S e b a s t ia n S r o k a n r 26, 50*/«.
ł ą c z n i k 567.
3. M ilio n , S e b a s t ia n P l u t a , 48, 25»/0.
ł ą c z n i k 61666.
4. M ilio n , A n d r z e j i R o z a lia P l u t a 46, 50®/0.
m e l d u n e k n r 362/46.
5. S a r n a , J a n F a r m e r 57, 50®/0.
2 X 1946.
6. W a c ła w , J ó z e f J a m io s z e k 125, 80®/#.
10 X I I , W a la s , 15 000 z ł p o m o c.
7. M ł y n a r c z y k , J ó z e f S u r a n i n 118, 50®/«.
8. G ó r n i k A n d r z e j 109, 30<'/o- 10 X I I . S r o k a , 20 000 z ł p o m o c.
9. G o g o la S e b a s t ia n 53, 20*/«. 300 000 z ł G ło d e k , p l. S ło w a c k ie g o , k o n t r y b u c j a ,
10. M ilo n , A n d r z e j E n d i 39, 25*/0. G ł a b i ń s k i A n t e k (R a jb o c ) z ię ć .
11. C h e k lo k , A n d r z e j G o g o la 58, 25®/o- S z a ń s k a , u r z ę d n ik m a g i s t r a tu , 300 000, m ie s z k a K a n d z ia .
12. S a r n a , J a n K a r o lc z y n 129, 15"». D w o r z a ń s k a , u l. S z a f la r s k a , 500 000, 8 s z t u k 1360 zł.
13. S o j k a R o m u a ld . L is 15 000, W a la s , 9000 z w r ó c o n o a 6000 p o z o s ta ło b e z r o z k a z u .
L e ja Iz d e b s k i d o K u ty ń s k ie g o 2 r a z y w t y g o d n i u z r a p o r t a ­
D n ia 8 I X 46. S o łty s J a n i je g o s y n p u b l ic z n ie r z u c a li o b e lg i
m i.
i o s z c z e r s tw a n a m ie j s c o w ą lu d n o ś ć , t j . , L a p c ia n k a , ż e o d d a je
K u t y ń s k i n a f u n k c j i n a Ś l ą s k u , P le w a d o n o s i u b o c z n y u b ó j.
400 $ i 12 s z t u k b y d ła d la p a r ty z a n t ó w , a b y j e g o z lik w id o w a ć

501

\
S p r a w a lis tu C. d o M .Z . S k r a d z e n i e w o łu w O b id o w e j p rz e ? 4. K o p e ć R o z a lia (sz y n k )
S ta s z k a . 5. S z e w c z y k E lż b ie ta
U B z a ś l a d a m i d o s z ło d o s k r y t k i z ło d z ie js k ie j, g d z ie s k o n f i s k o ­ 6. K o b y la r c z y k M a g d a le n a
w a ło w s z y s tk o , z ła p a n o d w ó c h w s p ó ln ik ó w z K o w a ń c a , k tó r y c h 7. Z a g a ta M a ria
z w o ln io n o z a t r z y d n i z K r a k o w a . S t a s z e k z d o ła ł zbiec... 8. N o w a k F r a n c is z e k (Z o sz k a )
K l a b u c h p p o r.
357 000 zl K r a k ó w C h o w a n ie c J ó z e f (R y b k a ) P a r a .
Z a m e lin o w a n o 14 p a r b u tó w . P a r a F r a n c is z e k M u r z a s ic h le 100 000.
S m a k , S k o w r o n e k , S z p a k , K r u k , K a n i a , H a r n a ś , K r z y w a , 14 000 8 000 zł 2 K o m p a n ia .
z ł, M a ły 1000 z ł, B y s tr y 5COO zł.
21 500 zł, p o b r a n o p r z e z n ie z n a jo m y c h .
C. 200 000 S t e f a n
17 000 z ł, p o d p is L a s.
70 000 M a c ie k
K a b a ł a 8000 zł.
100 $ M a c ie k
3000 zł p o b r a ł L a s.
81 000 D łu g i
35 000 H . S t. S t a l i n — D ż u g a s z w ili. G r u z in .
100 S M a c ie k M o ło to w — R u b in s te in , Z y d .
0000 S k o ry . L e n in U lia n o w .
B i e r u t — B ie r u s te in , Z y d .
R o b a k J ó z e f, u l. N a R ó w n i. 100 000 W o jte k ( p a s k a r z a ) w d o m u
Z io ła k o ją c e — z a b u rz e n ie u k ła d u n e rw o w e g o — m a g is tra
L a p s o w e j u l. S z a f la r s k a .
E . W o ls k ie g o .
K n o r o w s k a H e le n a , ż o n a S t a n is ła w a , u l. L u d ź m ie r s k a .
S a w iń s k i J ó z e f , s y n J a n a , u l. L u d ź m ie r s k a . P a n t e r a 2 b a le s u k n a , k w it.
K lo c e k , u l. S w . A n n y . B u k , R y b k a , M a ły , n ie w ia d o m o k w i t z p o d p is e m Ila ry , 1 bal
G u s tk ie w ic z , u l . L u d ź m ie r s k a . s u k n a i p a s , 2 b a le .
S z o p iń s k a T e r e s a , u l. D łu g a . 70 i 40 000 z a z a b ic ie c z ło n k a , k o n f id e n ta .
P o la e z y k K a z im ie r z , u l . W a k s m u n d z k a , w y r ó w n a n ie r u c h u n k ó w P i n c z u r 2 m 70 c m , s u k n a , p a s 1 m I l a r y 3 m s u k n a — p o d ­
p o A lb in ie H e r c u . s tę p .
S ta s /.a , R y n e k . 23 250 — 10 000 Ż a r — 1250 zł. D . R o ln i „ Ł ą c k o " 26 0 0 J w y [!].
Ja rz ą b e k Ja k u b — s p r a w a k r ó w , m e ld o w a ł K o m p e r d a Jan ,
w o j . M ą k a W o jc ie c h . S łu ż b a 16— 17 I I 47 r.
14 p a r r ę k a w i c , 4 s w e t r y . P o d o f ic e r s łu ż b . B ia ły
A b u ś , Z n ie r, G d y n ia — Z b ik , P i l o t, Ś l ą s k d y w e r s ja . S t r z e l , s łu ż b . G a w r o n
5 b l a n k i e tó w (w /z P o w ic h e r ) m e l i n a W r ó b e l 30—40 m 120 $ 6— 8 H a rn aś — R udy
300 000. 8— 10 Z im n y — B a n d z io r
L o tn y , P a n t e r a . 2 b a l e s u k n a , L o tn y 40 000 zł, P a n t e r a 200 000 zł, 10— 12 I l a r y — M a ły
40 000 z ł, P a n t e r a 20 000 zł. 12— 14 S z a ła s — B rz o za
R y b k a , M a ły . B u k , 15 m s u k n a . J a w o r ? , N ie d ź w ie d ź o d k r y li 14— 16
m e l i n ę , p o d s t ę p z p o d p i s e m l l a r e g o 3 I 47. S łu ż b a 17— 18 I I 17 r.
1. H a r e z a A n d r z e j H a r y — M a ły
2. K u d a s e k J ó z e f 6— 8 B r z o z a — S ę k
3. K u d a s e k S t a n i s ł a w 8— 10 Z d r ó j — G a w r o n

502 503
 S łu ż b a 3. L IS T D E Z E R T E R A Z P U B P W N O W Y M T A R G U D O S Z E F A
P o d o f ic e r s łu ż b . K r u k P U B P S T A N IS Ł A W A S T R Z A Ł K I
S t r z e l , s łu ż b . M a ły

P o s te r u n k i K r a k ó w 1 V I I 1945 r.
6— 8 B rz o z a — R u d y P a n i e S tr z a łk a !
8— 10 G a w r o n - B ły s k
10— 12 Ł o s o s — B i a ł y , B r z y tw a Z a s y ła m P a n u s e r d e c z n e [ » z d r o w ie n ia .
12— 14 H a r n a ś i B r z y t w a G a d u ł a — Ś m ia ły Z b a ła m u c o n y k ł a m l iw ą p o l it y k ą k lik i l o n d y ń s k ie j; p ro s z ę
14— 16 H a r y — Z d r ó j. 0 p r z e b a c z e n ie w in y , k t ó r e j n ie [ » p e ł n i ł e m . P r a g n ę g o rą c o p o ­
18 I X 138 — 50 000 4 X I 147 — 20 w ró c ić d o p r a c y w U B P w N o w y m T a r g u . N o, a l e g d y s i ę z g ło ­
Ł o ś 21 V I I 33 — 20 000 szę, to P a n m n ie z a m k n ie w p iw n ic y , g d z ie m n ie b ę d z ie c ie bić,
M a je r z y k , 8 V I I I , 89 — 50 — 29 500 a n a s t ę p n i e p o w ie s ic ie n a ś r o d k u r y n k u .
K a m iń s k i, 16 V I I I , 95 — 100 000 W ięc ż e b y P a n u le g o t r u d u z a o s z c z ę d z ić , n i e z g ło s z ę się
1 0 000 z ł 1 n ie c h P a n s i ę n ie m ę c z y , i s w e g o c z a s u i m is ty c z n e g o m ó z g u
4 X I 128 n a 20 X I 50 000 n ie w y s ila , b o m n ie P a n j u ż n i g d y n ie z n a jd z ie .
B a li a T a d e u s z , 18 V I I I . 100 - 100 Z c h w i lą , g d y t e n lis t P a n o b y w a te l b ę d z ie c z y t a ł — Ja b ę d ę
K l i m e k W ła d y s ła w , 18 V I I I , 101 = ’ 00 j u ż d a le k o , p o n ie w a ż w y je ż d ż a m d o A n g lii s a m o lo te m .
B u c h S ta n is ła w , 18 V I I I , 102 - 100 B ą d ź z d r ó w i p r a c u j d a l e j d la d o b r a O jc z y z n y .
K r ó l A n d r z e j, 25 V II I , 116 — 100 000 = 20 000 (— ) K s ią ż e k p o r.
17 I X 131 Ł a p n y (?I — p o m o c. P S . P o z d r o w ie n ia d l a k o le g ó w .
4 X I 144 150 000 zł.

B elek i S m ilan
C h o rz e n ie c S t a n i s ł a w — Ł a p n o
219 — 12 X I I 46 — w y s ie d le n ie . 4. O D E Z W A „ O G N IA " P R Z E D R E F E R E N D U M
B u ty w u s z y c iu
1 p. p r z y n ie ś liś m y p a n u 1 p.
z a b r a li S o r 1 p. P O L A C Y !!!
Z a ją c 1 P.
B aśk a 1 P W d n i u 30 V I I 1946 r . m a s ię o d b y ć R e f e r e n d u m L u d o w e .
B oguś 1 p. D n ia te g o o b o w ią z k ie m k a ż d e g o P o la k a b ę d z ie :
Ł o so ś 2 p. O d p o w ie d ź 3 r a z y n ie . w b r e w k o m u n is ty c z n e m u P P R i j e m u
O d e s ła n o d o o b o z u p o d o b n y c h . C i, c o m ó w ią t a k , o d d a ją P o ls k ę r a z n a z a w s z e p o d
5‘p
Ż m ija z a b ra ł w ła d z ę k o m u n is tó w , r z ą d z ą c y c h i u c h w a l a ją c y c h b e z s p rz e c iw u
1 P (b o n ie b ę d z ie s e n a tu ) , r e fo r m , c e le m i t a k j u ż z a c z ę te g o b o l-
ra z e m 14 p.
s z e w iz o w a n la P o lsk i.
zamelinowano 9 p
A w i ę c w d n i u ty m n a k a z e m s u m i e n i a p o ls k ie g o b ę d z ie g ł o ­
23 p
s o w a n ie
Z a j ą c w ie o m e lin ie t y c h b u tó w .
3 r a z y n ie !

504
505
5. W Y R O K „ O G N IA " S K A Z U J Ą C Y J A N A P L E W Ę Z N O W E G O
TA R G U NA GRZ YWNĘ
A r m i a K r a jo w a
K o m is ja S z y b k o W y k o n a w c z a
N r p . 189
Do
T a n a P le w y J a n a
w N ow ym T arg u
N a p o d s ta w ie w y w ia d u i d o w o d u P O P p r z e d k ł a d a s ię P a n u
w y r o k s k a z u ją c y P a n a n a g r z y w n ę n a k o n t o O d d z ia łu P a r t y ­
z a n c k ie g o w w y s o k o ś c i 200 000 z ł ( s ło w n ie d w ie ś c ie ty s i ę c y z ło ­
ty c h ) z a ś c is ły k o n t a k t z b e z p ie k ą .
N a t o m i a s t z a n ie z ło ż e n ie 30 000 zł w m ie s i ą c u k w i e t n i u p r z e d ­
k ł a d a s i ę P a n u d r u g i w y r o k , s k a z u ją c y P a n a n a g r z y w n ę w w y ­
s o k o ś c i 300 000 z ł ( s ło w n ie t r z y s t a ty s i ę c y z ło ty c h ).
W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i, z o s t a n i e P a n
p o c ią g n ię ty d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e z K o m is ję S z y b k o
W ykonaw czą.
O ile P a n i P a ń s k a r o d z in a n i e z e r w ie k o n t a k t u z P U B P ,
o t r z y m a P a n w y r o k ś m ie r c i.
T e r m i n z ło ż e n ia p ie n ię d z y d o d n i a 2 s i e r p n ia 1946 r . d o g o ­
d z in y 12 w p o łu d n ie n a S t a r y c h W ie rc h a c h .
D n ia 28 lip c a 1946 r .
(—) O g ie ń
6. S P R A W O Z D A N IE Z D Z IA Ł A L N O Ś C I O D D Z IA Ł U „ O G N IA "
R a p o r t d o ty c h c z a s o w e j p r a c y O d d z ia łu P a r t y z a n c k i e g o „ B ły ­
s k a w i c a " o d d n i a 7 II 46 r . d o 22 V I I 46 r.
R o zb ro jen ia
1. D n ia 8 I I 16 r . R o z b r o jo n o d w ó c h f u n k c jo n a r iu s z y P U B P
w S tr y s z o w ie .
506
2. D n ia 18 II 46 r . R o z b ro jo n o d w ó c h f u n k c jo n a r iu s z y P U B P
w S tro n iu .
3. D n ia 15 I I 46 r. R o z b ro jo n o p la c ó w k i M O w Z e m b rz y c a c h .
4. D n ia 15 IV 46 r. R o z b ro jo n o [ p la c ó w k i] p o lic ji k o le jo w e j n a
s ta c ji k o le jo w e j S k a w c e .
5. D n ia 13 V I 40 r . R o z b ro jo n o p la c ó w k i M O w S tr y s z o w ie .
6. D n ia 22 V I 46 r . R o z b ro jo n o p la c ó w k i M O w Z a to rz e .
W y. r o k i i z a s t r z e l e n i a
1. D n ia 25 I I 46 r . z a s tr z e lo n o P i e c z a r a Z y g m u n t a z B u d z o w a
k o n f i d e n t a P U B P p o u p r z e d n i m u d o w o d n ie n iu d z ia ła ln o ś c i
k o n f id e n ta .
2. D n ia 18 I I I 16 r . z a s tr z e l o n o K u r c z a k a F r a n c is z k a z B u d z o ­
w a k o n f i d e n t a P U B P p o u p r z e d n i m u d o w o d n ie n iu d z ia ł a l ­
n o ś c i k o n f id e n ta .
3. D n ia 10 V I 46 r. z a s tr z e l o n o f u n k c jo n a r iu s z a M O z L ip n ic y
w M a r c o w ie z a z ła p a n i e je g o z b r o n ią w r ę k u n a z ło d z ie j­
s t w i e g o s p o d a r z y w M a rc o w ie .
4. D n ia 15 V I 46 r . z a s tr z e l o n o f u n k c jo n a r iu s z a P U B P i trz y
o s o b y z P U B P r a n n e w M a rc o w ie .
5. D n ia 10 V I 46. z a s tr z e lo n o P i e c z a r a J ó z e f a z B u d z o w a i N o ­
w a k M ic h a lin ę z M a rc ó w k i.
Z a k o n f id e n c tw o n a r z e c z P U B P p o u d o w o d n ie n iu i m d z ia ­
ła l n o ś c i k o n f id e n tó w .
6. D n ia 2 V I I 46 r . z a s tr z e l o n o d w ó c h f u n k c jo n a r iu s z y P U B P .
7. D n ia 9 V I I 46 r . z a s tr z e l o n o R u s in a J a n a z B iń k ó w k i, p o sła
d o K R N o r a z g o r liw e g o p r a c o w n i k a i d o n o s ic ie la P U B P .
W d n i u 9 V I I 46 r . z o s ta ł w y d a n y r o z k a z d o p r o w a d z e n ia
R u s i n a d o O d d z ia łu „ B ły s k a w ic a " . P o d c z a s t r w a j ą c e j a k c ji
R u s i n J a n w y d o b y ł d w a p i s t o l e t y z z a m ia r o m z a s tr z e le n ia
ż o łn ie r z y A K O d d z ia łu „ B ły s k a w ic a " . Z c h w i lą t ą R u s in
z o s t a ł u g o d z o n y k u l a m i ż o łn ie rz y A K . D o w o d y je g o z o s ta n ą
d o rę c z o n e .
8. D n ia 20 V I I 46 r . z a s tr z e lo n o k a p i t a n a r o s y j s k i e g o p r a ­
c o w n ik a P U B P /. W a d o w ic . Z a s tr z e lo n y z o s t a ł w K a l w a ­
r i i.
507
 9. D n ia 2 V I I I 46 r . z a s tr z e lo n o f u n k c j o n a r i u s z a N K W D w Z a ­ P l u t o n II
k rz o w ie .
Lp. stopień pseudo fu n k cja d ata dat a zaprzy­

x-o
II
10. D n ia 21 V I I I 46 r. z a s tr z e lo n o p o r . i p p o r . P U B P K r a k ó w w stąpienia siężenia
w M a rc ó w c e . Z a s tr z e l e n i w d n i u 21 V II 46 r . je ź d z ili n a 1. p l u t . W ró b el dowódca 7 IV 46 7 I I 46 sier*.
plutonu Wicher
k o n ia c h p o t e r e n i e M a rc ó w k i i d o p y t y w a li s i ę o p a r t y z a n ­ 2. p lu t. C ygan zastępca
tó w . dowódcy
plutonu 15 IV 4G 15 I V IG ii
11. D n ia 20 V I 46 r . z a s tr z e lo n o k o n f i d e n t a P U B P , k t ó r y z o s ta ł 3. s t . s i e r ż R yś szef 15 V II 46 15 V II 46
oddziału M
z ła p a n y n a t u t e j s z y m te r e n ie . 4. p l u t . D ąb podoficer 20 V I I 46 2 0 V I I 46 lt
5. k p r . ośw iatow y
C h m u ra 7 I I 46 7 I I 46 li
6. k p r . Ż m ija 7 V 46 7 V 46 »>
7. k p r . Z b ik 7 I I 46 7 I I 46
7. M E L D U N E K O S T A N IE O S O B O W Y M 1 I 2 P L U T O N U
8. s t r z e l . T y g ry s ic a 7 I I 46 7 I I 46
O D D Z IA Ł U „ B Ł Y S K A W IC A ” Z U G R U P O W A N IA „ O G N IA ” ii
9. s tr z e l. Ja w o rsk i kucharz 7 I I 46 7 I I 46 »

L .p . 1/46 1 0 . s tr z e l. D ia b e ł kucharz 7 I I 46 7 I I 46 1?
11. s trz e l. G o łą b 7 II 46 7 I I 40
D la d o w ó d c y g r u p p a r ty z a n c k i c h p . m a j o r a O g n ia ir
12. s trz e l. Szpak 7 II 46 7 I I 46
D o w ó d c a g r u p y „ B ły s k a w ic a " s ie rż . W ic h e r l>
1 3 . s tr z e l. Z im n y 7 I I 46 7 I I 46
O p ie k u n o d d z ia łu p p o r . B rz o z a .
14. s t r z e l . L is te k 1 V I I I 46 1 V I I I 46 •i
P lu to n 1
15. s trz e l. Ś m ig ły 1 5 V I 46 15 V I 46

l.p. stopień pseudo data d ata zaprzy­ ÍV7CZ 16. s t r z e l . B ogdan 2 V II 46 2 V I I 46

funkcja w stąpienia
li
siężenia KORO 17. s trz e l. S ło w ik 7 I I 46 7 I I 46
1 . p p o r. W ilk dowódca
15 V I I 46
sie r* . 18. s trz e l. C h e m ik 8 V I I I 46 8 V I I I 46 Pt
plutonu 15 V II 46 W i c h e r
2. p l u t . M a g ik zastępca
dow ódcy
p lu to n u 15 V I 46 13 V I 46
3. p lu t. R om an podoficer
p row ian­
tow y 15 V I 46 15 IV 46 8. P O D A N IE S T A N IS Ł A W A M A R U S A R Z A Z E S K R Z Y P N E G O
4. k p r. S ta no w sk i 15 V I I 46 15 V II 46 D O „ O G N I A " O U M O R Z E N IE K O N T R Y B U C J I
5. k p r. Z a w ie ja 7 I I 46 7 I I 46
6. k p r. K w ia t e k 7 11 46 7 I I 46 M a ru s a rz S ta n is ła w
7. k p r. Ś m ia łe k 7 II 46 7 I I 46
S k r z y p n ę 5 I X 1946 r.
8. s tr z e l. D ąbek 7 I I 46 7 II 46
r o l n i k w S k r z y p n e m n r 45
9. s trz e l. Zbój 7 I I 46 7 I I 46
10. s trz e l. Ś liw a 7 I I 46 7 I I 46 Do
11 . strz e l. K a m ie ń 7 I I 46 7 I I 46
P a n a D o w ó d c y , O d d z ia ł P a r ty z a n c k i
12. strz e l. R yba 15 V I 46 15 V I 4G W G órach!
13. strz e l. J ą k a ła 15 V I I 46 15 V I I 46
O u m o r z e n ie k o n t r y b u c j i
14. s trz e l. K o e a jd a 7 II 46 7 I I 46
15. s tr z e l. L ip a 7 I I 46 7 I I 46
16. s trz e l. G w ia z d a 7 I I 46 7 II 46 Prośba
17. s tr z e l. O r lik 7 I I 46 7 11 46 N iż e j p o d p i s a n y S t a n i s ł a w M a r u s a r z , u r . 11 I 1910 r - s >'n
18. s trz e l. D z ię c io ł 7 V I 46 5 V I 46 ś w . p a m . A n d r z e j a i M a r ii K o s.

508 509
 5 w r z e ś n ia 1946 r . o g o d z in ie 7 r a n o d o r ę c z y ł m i p is m o z A r-
m i K r a j o w e j „ K o m is ja S z y b k o W y k o n a w c z a ( k o n tr y b u c ja ) , k t ó r e
z a łą c z o n o n a k w o tę 100 000 z ł d o 5 V I 4 0 r . , p ie c z ę ć o k r ą g łą
O d d z ia ł P a r t y z a n c k i „ B ły s k a w ic a ” , z a w s p ó łp r a c ę z N ie m c a m i,
k t ó r ą t o c z u j ę s ię p o k r z y w d z o n y , a t o z p o w o d ó w n iż e j z a p o ­
danych:
T o p is m o d a ł m i J a n K łu s n r 36.
r. W 1940 r . w s ty c z n iu , j e d n i w m o im b u d y n k u z a k w a t e r o ­
w a li p o ls c y o f ic e r o w ie , k tó r y c h n a z w is k a m o g ę z a p o d a ć . M a r ia n
S tu d z iń s k i i t r z e c h to w a r z y s z y k o le g ó w z e S t a r z y s k ą , j a k b y b y li
N ie m c y s ię d o w ie d z ie li, t o b y m n ie b y li z a t o r o z s tr z e la li i ja
p o s ła ł J ó z e f a A d a m c z y k a z n im i, co ic h d o p r o w a d z ił d o P o ­
p ra d u .
I I . W 1942 r . z a u b ó j d o m o w y z e S t a r z y s k a N o w y T a r g p r z y ­
b y li w n o c y , z r o b ili r e w i z j ę d o m o w ą , a j a s i ę t a k z r y k to w a ł, ż e
m e z n a le ź li m ie js c a , c h o ć m ia łe m u k r y t e m ię s o , i z a t o b y l ib y
m n ie N ie m c y ro z s tr z e la li.
III. W 1942 r . w k a ż d e j w s i N ie m c y z a r z ą d z ili G ó r a li K o ­
m it e t i A n d r z e j M a r u s a r z n r 64 m n ie z a w ia d o m ił i te r a z ja k o
ś w ia d k a , ż e b y m p o s z e d ł n a ty c h m ia s t d o g r o m a d y M a r u ś z y n a do
J a n a K a s p e r i m u s i a ł e m s i ę w s ta w ić . J a n K a s p e r m i o ś w ia d c z y ł,
z e s i ę m u s z ę w s ta w i ć u W o jc ie c h a S z a f i r s k i e g o w S z a f la r a c h ,
z c m n ie o b r a li z a c z ło n k a K o m ite tu G ó r a ls k ie g o w S z a f la r a c h
i j a s ię n a w e z w a n ie z d n i a 4 V I 42 r . i 19 V I 42 r . n ie w s ta w ił,
a z d o p ie r o z a tr z e c im w e z w a n ie m z e s t a r o s t w a , co z g u b io n y m
z o s ta ło , w s ta w i ł e m s ię u W o jc ie c h a S z a f i r s k i e g o w S z a f la r a c h
O n m i o ś w ia d c z y ł, ż e j a k p o le c e n ia n ie w y k o n a m , t o m n ie g e s t a ­
p o z a m k n ie . N a c o u p r a s z a m z j a k ie g o p o w o d u m n i e k to ś z m u ­
s z a ł d o te g o K o m ite tu , c o u p r a s z a m o p r z e p r o w a d z e n ie d o c h o ­
d z e ń i t u n ic s i ę w in n y m n ie c z u ję , że m n ie k to ś f a łs z y w ie
o s k a r ż y ł, g d y ż j a s ię z a ś w ia d c z ę c a łą w s i ą , c o u d o w o d n ią , ż e m
m e p r a c o w a ł z N ie m c a m i, n a c o p o d a ję n iż e j w y m ie n io n e p o ­
w o d y . a to . z e A n d r z e j M a r u s a r z z e z n a , ż e o n m n ie z a w ia d o m ił,
a b y m s z e d ł d o S z a f la r s k ie g o . p o d a je ś w ia d k a J a n a C u d z ic h a
z B a ń s k ie j, k i e d y b y ło z e b r a n ie K o m i te t u w S z a f la r a c h , to
o m n ie o p o w ia d a li, ż e n ic c h o d z ę n a ż a d n e z e b r a n i a i że n ie
p r a c u j ę z n im i, o r a z o ś w ia d c z a m , ż e a n i j e d n e g o n ig d z ie ś w ia d k a
n i c m a , a b y m a g i t o w a ł w j a k i k o l w i e k sp o s ó b , c z y to d o g ó r a l ­
510
s k i c h k e n k a r t , c z y t o d o e s o w c ó w n ik o g o n i e p o c ią g a łe m , bom
w ie d z ia ł, ż e t o w s z y s tk o w y j d z ie n a z g u b y N ie m ie c .
IV . D o w o d y ż e m n i e p r a c o w a ł z N ie m c a m i, m le k a d o m le ­
c z a r n i n ie d o s ta w ia łe m , z a b r a ł m i (...) k r o w y , ś w ia d e k J a n B la ­
c h a , i te ż d o w ó d z 2 m a r c a w 1914 z a [...), ż e m 2 k r o w y s p r z e d a ł,
o s t a t n i e j k r o w y m i k i e r o w n ik s p ę d u z N o w e g o T a r g u H a m e lb e r g
i b e z k r o p l i m le k a z ż o n ą . m a t k ą 7 5 - le tn ią i 2 d z ie c i, 3 m ie s ię c z ­
n e, 11 i p ó łle tn ie , m u s ia łe m ż y ć o p r o s z o n y m m le k u o d F r a n ­
c is z k a Ś p ie w a k a , k r o w y m i d l a o d ż y w ia n ia d a ł. je d n y m sło w e m ,
n ie j e s t e m w in ie n o s k a r ż e n ia .
V . C o d o r o b o t n ik ó w d o N ie m ie c n ik o g o n ie u j ą ł e m , a n i 1 o so ­
b y n ie w y s ła łe m , le c z s t a r a ł e m s ię b r o n ić i t a k 1 m ia ł e m ze
Z a k o p a n e g o S t a n is ła w a D a c z y ń s k ie g o u s ie b ie z a c h o w a n e g o 21
i p ó ł l a t a i J a n a M a r u s a r z a z e S k r z y d ln e g o i b r o n iłe m g o n a
s w ó j m a j ą t e k c h o c ia ż u m n ie n ie p r a c o w a ł.
N a to, ż e k o n ty n g e n tó w r ó ż n y c h n ie w y k o n y w a łe m i n ic
a g it o w a ł e m w ż a d n y m w y p a d k u n a k o rz y ś ć n ie m ie c k ą , a n i n a
g ó r a ls k ie , a n i n a e s o w c ó w , a n i n a r o b o t n ik ó w d o N ie m ie c i że
o s t a t n i ą k r o w ę m i z a b r a n o p o d a ję n a ś w ia d k a M a c ia s z a L u d w i ­
k a , s o ł t y s a z c S k r z y d ln e g o . R ó w n ie ż u ż a la m s ię , ż e w m a j u 1944
n a p a d l i w n o c y 5 o s o b n ik ó w u z b r o jo n y c h , w d a r l i s i ę d o b u d y n ­
k ó w i o ś w ia d c z y li ż e są p a r ty z a n c i i d o s z c z ę tn ie z ra b o w a li
w s z y s tk ie u b r a n ia c a łe g o d o m u n a 250 000 zł a t o z a m a s k o w a n i
b y li s y n o w ie g a z d ó w R a tu ło w a i C ic h e g o . Z te g o p o w o d u , ż e m
n ie p r a c o w a ł z N ie m c a m i i ż e m n ie k to ś n i e s p r a w i e d li w i e o s k a r ­
ż y ł, u p r a s z a m o r o z p a t r z e n i e w e w s i m e g o o s k a r ż e n ia , a t o że
s i ę c z u j ę s t r a s z n ie ty m p o k rz y w d z o n y . P a n i e D o w ó d c o P a r t y ­
z a n t ó w u p r a s z a m o u m o r z e n ie n a ło ż o n e j k o n t r y b u c j i w s u m ie
100 000 zł.
M a ru s a rz A n d rz ej
A n d r z e j P is z c z ó w , ś w ia d e k
Ś w ia d k o w ie
1 L o n d o w s k i M ic h a ł
2 B la c h a Jó z e f
3 M a c ia s z L u d w ik , s o łty s . O ś w ia d c z a m , że w e w s i b y ł d o h r y m
c z ło w ie k ie m .
511
 9. W Y R O K Ś M IE R C I W Y D A N Y P R Z E Z „ O G N IA " N A
R O W N IK A W I Ę Z IE N IA W N O W Y M T A R G U
A r m i a K r a jo w a
K o m is ja S z y b k o W y k o n a w c z a
N r p . 34
W Y R O K Ś M IE R C I
N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w P O P p r z e d k ł a d a s i ę p a n u
R a c ła w s k ie m u ( k ie r o w n ik w ię z ie n ia )
Wyrok śmierci
z a w i e r n ą i w y t r w a ł ą p r a c ę - t a k z a c z a s ó w o k u p a c j i n ie m ie c ­
k i e j j a k i o b e c n ie d l a k o m u n y z a z n ę c a n ie s ię n a d w ię ź n ia m i
w b a r b a r z y ń s k i sp o s ó b .
d n i a 9 lip c a 1948 r . < _ > ° * ieA
10. O D E Z W A „ O G N IA "
ODEZW A
B ra c ia Pol acy l
N a p o d s t a w i e w y w ia d u z e s t r o n y U B P z o s ta ło s tw ie r d z o n e ,
że w s z y s tk ie a r e s z t o w a n ia , k t ó r e n a s t ą p i ł y o d p ie r w s z e j c h w ili
w y s tą p i e n i a c z e r w o n y c h z b iró w , p o w s ta ł y p r z e z z d r a d ę n a s z y c h
b r a c i , k t ó r z y p i e n i ą d z w y w y ż s z a ją p o n a d ż y c ie lu d z k ie . W k a ż ­
d y m z a k ą t k u i n a k a ż d y m k r o k u z n a j d u j e s ię s z p ic e l, k t ó r y w ę ­
s z y j a k w ś c ie k ły p ie s , w y d a j ą c s w o ic h b r a c i w r ę c e b a n d y tó w
i o p r a w c ó w ż y d o w s k ic h . D la c z e g o o c h r a n i a c i e z w y r o d n ia ły c h
o p ry s z k ó w , p r z e d k t ó r y m i d r ż y c ie ze s t r a c h u . P a m ię t a j c i e , że
w s z y s c y z d r a j c y , k t ó r z y w y r z e k l i s i ę p o ls k o ś c i, w s tę p u j ą c w s z e ­
re g i k o n f id e n tó w U B P , K B W , M O , O R M O l u b z a j ę l i k i e r o w n i ­
c z e s t a n o w i s k a c e le m ś le d z e n ia i tę p ie n ia p r a w d z iw y c h P o l a ­
k ó w , b ę d ą c n a k a ż d y m k r o k u w ie s z a n i i s t r z e l a n i , n ie p a tr z ą c n a
K IE ­ ic h p o c h o d z e n ie , a d o b y te k ic h z o s ta n ie s k o n f i s k o w a n y n a rz e c z
o d d z ia łó w p a r ty z a n c k ic h . P a m ię t a j c i e , że j e s t to d la w a s , w y -
r z u t k i s p o łe c z e ń s tw a , o s t a tn i e u p o m n ie n ie .
O g ie ń
11. M E L D U N E K „ P R Z E B IE G Ł E G O " D O „ P O W IC IIR A "
M E L D U N E K D O P A N A P O R U C Z N IK A
P a n i e p o r u c z n ik u , p o s y ła m w a m t e n t o w a r , k t ó r y m p o b r a ł
z e s p ó łd z ie ln i; 19 k o s z u l, p ł ó tn a , w e łe n k i u b r a n io w e j 20 m . p o ­
d w ó jn e j s z e ro k o ś c i, t r z y m y d e ł k a d o m y c ia , d w a m y d e ł k a d o
g o le n ia , 3 p a c z k i ż y le t e k a p ó łto r a m e t r a p łó tn a d a łe m te m u
g a z d o w i, c o m i w y w ia d z r o b ił i p o m ó g ł n ie ś ć . I t e n t o w a r b ę d z ie
d o o d e b r a n i a u S z y m a n i a k a S t a n is ła w a . P o n ie w a ż p o r . R y s ie k
p is a ł k a r t k ę i p o s ła ł j ą p r z e z S t a n is ła w a P o k u s ę , o o d e b r a n ie
r z e c z y s w o ic h d o b r a t a H a ln e g o , a l e j a tę k a r t k ę o tr z y m a łe m ,
b e z p o z w o le n ia p a n a p o r . P o w ic h r a n ic w y d a m , p is z e o t e p o r t ­
ki, r a j t k i , te c o b y ły o b s z y w a n e s k ó r ą i d r u g i e s p o d n ie i o l im ­
p ijk ę , k t ó r e s ą n a m e lin ie , c o j u ż j a j e s c h o w a ł n o c ą i d a łe m
A n d r z e jo w i- G ą s ie n ic y P le c z o o y n e g o [!j, r e s z tę t o b r a t g d z ie ś
s c h o w a ł, a l e n i e w ie m , b o m z b r a t e m n ie b y ł. [...] k o c e z ie lo n e
i ż e b y p o d a ć d o S t a s z k a P o k u s y . O z a ł a t w i e n ie z k o n ie m , to m
p o w ie d z ia ł, ż e z a ł a t w i ł z N ie d ź w ie d z ie m b o N ie d ź w ie d ź p is a ł
k a r t k ę p o n ie g o . I t e n m e ld u n e k o d A b u s ia t o o n p ro s ił, żeb y
g o p o d a ć d o B y s tr e g o d o J u h a s a . P o n ie w a ż j e s t e m c h o r y , c h o ­
r o b a s ię m n ie o d n o w iła , m a m k r w o t o k i k o lk i, b y łe m z p a n ia
d o k t o r k ą w D z ia n is z u , ż e m a m d o c z y n i e n i a z p łu c a m i, je ż e li
c h o ro b a n ie u s t a n i e d z ia ła ć , t o b ę d ę p is a ł p ro ś b ę o z w o ln ie n ie
d o c y w ila . M a m r o d z in ę w L ip to w ie n a S ło w a c ji, t o b y m ta m
p o s z e d ł s ie d z ie ć i le c z y ć się . a t e r a z m a m jeśz.ce j e d n ą r o b o tę
z r o b ić , j a k m i s ię u d a i j a k n ie b ę d ę b a rd z o c h o r y , je ż e li m l się
u d a p o b r a ć p o d a tk o w e p ie n ią d z e w M ię d z y c z e r w ie n n y m n a
d r u g i ty d z ie ń . P o z r o b io n e j r o b o c ie p i e n i ą d z e o d e ś lę d o o b o z u ,
a t e r a z w y c o f u je s i ę n a C ic h e .
P r z e b ie g ły
513
 12. M E L D U N E K „ A B U S IA " DO „ P O W IC H R A ”
D O P O R . P O W IC H R A
P a n i e p o r u c z n ik u , p r o s z ę s i ę n ie g n ie w a ć , ż e t a k d ł u g o n ie
p rz y c h o d z im y , p o p ie r w s z e , p a n p o w ie d z ia ł, ż e b y s ię n ie p c h a ć
d o o b o z u i j a k n a m J e s t d o b rz e , to s ie d z im y w te r e n ie . T a k
p o w ie d z ia ł P r z e b ie g ły , d o p ie r o d o w ie d z ia łe m s i ę o d N ie d ź w ie ­
d z ia i J a w o r a . ż e p a n j e s t e ś o k r o p n i e z ły i ż e b y ś m y n a ty c h m ia s t
w r ó c i li d o o b o z u . Z r o b iłe m r o b o tę , k o n ia i k r o w ę , ty lk o t o t r z e ­
b a s p r z e d a ć , m y m u s im y c z e k a ć n a p ie n ią d z e , k t ó r e p rz e ś lą , b ę ­
d z ie o k o ło 100 000 z ł. O rz e ł s ię z a s tr z e l i ł w z e s z ły m t y g o d n iu w e
w t o r e k , a B rz e g b y ł w Z a k o p a n e m z T u r l i k a n t e m i z a s tr z e l i li go
p rz e z m il i c j ę w b ia ły d z ie ń o g o d z in ie 11. N a t o m i a s t co d o n ie -
p ó j ś c ia d o o b o z u z a w i n i ł W a lig ó r a , c z e k a m y je s z c z e n a z a b r a n ie
d a m y O r ła , t r z e b a iś ć p o n ią . M u s im y je s z c z e p o c z e k a ć ze t r z y
d n i n a p ie n ią d z e , b o k o ń id z ie n a S ło w a c ję , s u m ę p r z e ś l ę l u b
s a m i p r z y n ie s ie m y . J e ż e l ib y ś m y m o g li je s z c z e p o z o s ta ć , to b y ś m y
z r o b ili j a k i e ś ro b o ty . J e ż e l i m a m y w r a c a ć , t o n a ty c h m ia s t w r a ­
c a m y , n a j l e p i e j w s z y s tk o s a m w y ja ś n ię , j a k p r z y jd z ie m y . C h c ie ­
lib y ś m y z ro b ić m il i c j ę w M ię tu s tw ie , j e ż e l i p a n p o z w o li. J a
w ie m , ż e b ę d ę m ia ł o k r o p n ą g r a n d ę , a l e t o n ie ty lk o m o ja w in a ,
p rz e c ie ż c h c ę j a k n a j l e p ie j, j e ż e lib y m n ie p a n p o z w o lił, to b y ś m y
je s z c z e z r o b ili p a r ę f a jn y c h r o b ó t. P r o s z ę n a p is a ć m e ld u n e k ,
o c z e k u ję n a o p e r z g ó ry .
A buś
N ie w ie m w ła ś c iw ie d o k ła d n ie , j a k j e s t w K o ś c ie lis k a c h i k t ó ­
r ę d y m o ż n a p r z e jś ć , m ó w ią , ż e c a łe K o ś c ie lis k a s ą o b s ta w io n e ,
j e s t n a s 12 .
A buś
13. M E L D U N E K „ A B U S IA ” D O „ P O W I C H R A ”
D O P O R . P O W IC H R A
P a n i e p o r u c z n ik u , n a r a z i e j e s te m p o w a ż n ie c h o ry , z r e s z tą
z a ś w ia d c z e n ie l e k a r s k i e p r z y ś lę o d d o k t o r a B o c h e ń s k ie g o , t o się
s a m p a n p r z e k o n a , ż e n ie k ła m ię . K u r a c j a m o ja p o t r w a d o tr z e c h
514
ty g o d n i, ty lk o n i e w ie m , k t o m i d a n a t o p ie n ią d z e . M o ż e to
b y ł a m o ja w in a , a l e t r u d n o , k a ż d e m u t o s i ę p r z y tr a f i.
A buś
M y ś lę , ż e p a n p o r u c z n ik n ie w y d a r o z k a z u d o K a p ita n a ,
a j a k t a k , t o t r u d n o , je ś li z a w in iłe m , w ie m , że i t a k n ig d z ie się
n ie u k r y j ę . M a t k ę m o ją s z u k a B c-zpieka, le d w ie , że u c ie k ła ,
c h c ia łb y m m ie ć g w a r a n c j ę o d p a n a p o r u c z n ik a , ż e m i s ię n ic
z łe g o n ie s ta n ie , b o s ły s z a łe m , ż e d u ż o z a w in iłe m , a w ie m , co
m n ie z a t o c z e k a , a j a n a p r a w d ę je s te m z u p e łn ie n ie w in n y . P r o ­
s z ę o w z g lę d y , b o g o tó w j e s te m s a m s o b ie w ł e b k r o p n ą ć , bo
n ie m a m in n e g o w y jś c ia , t a k z e s t r o n y W a s z e j, j a k l U B . P r o ­
s z ę m n ie z ro z u m ie ć i p rz e b a c z y ć .
A buś
M e ld u n k i p r o s z ę p r z e s ł a ć d o T a t a r a w B y s t r e j.
14. O D E Z W A „ O G N IA "
ZA W IE R N Ą i W Y T R W A Ł Ą P R A C Ę — Ś M I E R Ć S Ł U Ż B IE
B E Z P IE C Z E Ń S T W A I O H Y D N Y M Ż Y D O M
P r a c o w n i c y b e z p ie k i o d z y w a m s ię d o W a s s ło w a m i o jc a P o ­
l a k a i z a p y t u j ę s ię : C o W a m j e s t m ils z e — ż y c ie a lb o ś m ie rć ?
Z a s ta n ó w c ie s ię i w y b ie r a jc ie !
S z k o d a W a s z e g o m ło d e g o ż y c ia , k t ó r e z o s ta ło w p r o w a d z o n e
n a d r o g ę z d r a d y n a r o d u p o ls k ie g o .
K o le d z y i b ra c ia !
U d e r z c ie s i ę w e w ł a s n e s u m ie n ie , i le w y r z ą d z iliś c ie k rz y w d y ,
c i e r p i e n i a i b ó l u s w o im b r a c io m . D ziś ję c z ą p o w ię z ie n ia c h , k t ó ­
r y c h W y d o p r o w a d z iliś c ie i o d d a liś c ie w r ę c e k a to w s k ie . W sp o -
m n .j c i e m a t k i , ż o n y i s ie r o ty , k t ó r e w y l e w a j ą g o r z k ie łz y i w o ­
ł a j ą o p o m s tę d o n ie b a , a b y j a k n a jp r ę d z e j z g in ę li m o rd e r c y ,
515
 k t ó r z y w b a r b a r z y ń s k i s p o s ó b z n ę c a ją s i ę n a d s w y m i b r a ć m i
L e c z k tó ż j e s t w ię k s z y m m o r d e r c ą ? T e n , k t ó r y k a t u j e , c z y te n ,
k t ó r y z d r a d z a i a r e s z tu je ,,,
O s y n u n ie w ie r n y ! O p s i e po d ły !
D la c z e g o z a m a r n e g r o s z e s tr z e la s z d o s w o je g o b r a t a , k tó r y
w a lc z y o le p s z ą d o lę . D la c z e g o z n ę c a s z s i ę n a d n im , j a k d z ik i
z w ie rz ! Z a c o t y s łu ż y s z i d l a k o g o p r a c u j e s z ? D la k o m u n y
i Ż y d a . Z g in ie s z , P o l a k u n ie w ie r n y , j a k i z g in ę li tw o i w s p ó ł ­
p ra c o w n ic y . W s ty d ź się , ż o łn ie rz u s łu ż b y c h o r o w c j [!], k tó ra
z o w ie s i ę b e z p ie k ą , u r z ą d z a j ą c ł a p a n k i w w io s k a c h p r a w d z iw y c h
P o la k ó w . W p ie r w s z m r z ę d z ie z a b ie r a s z o s t a tn i ą k r o m k ę c h le b a
d z ie c io m p o ls k im i r a b u je s z , c o ty lk o w p a d n i e w rę c e .
W ię c j e s t e ś g ł o d n y i o b d a r ty .
S z u k a j c h le b a i o p ie k i g d z ie in d z ie j, a n a p e w n o z n a jd z ie s z .
P o r a z d r u g i z a p y t u j ę się . k o m u T y s łu ż y s z ?
B r a c ia Polacy!
N a d s z e d ł c z a s, k ie d y b ę d z ie m y b e z w z g lę d n i i n ie u b ła g a n i.
Z g in ie k a ż d y Ż y d ( p i ja w k a k r w i p o ls k ie j), P P R ( P ł a tn i P a c h o ł­
k o w ie R o s y js c y ), p r a c o w n ik b e z p ie k i ( m o r d e r c a , k a t i rab u ś)'.
K a ż d y k o n f i d e n t b e z p ie k i, k t ó r y j e s t n a jw ię k s z y m z d r a j c ą , p o ­
n i e w a ż o n w s z y s tk o d o n o s i i p rz e z n ie g o n a r ó d P o ls k i w t a k
o k r u t n y s p o s ó b c ie r p i. N ie u jd z ie a n i j e d e n z d r a j c a , z ło d z ie j,
k a r y z a s łu ż o n e j i r ę k i s p r a w ie d liw o ś c i.
B i a d a W a m , p s u b r a t y , k t ó r z y p ie r w s i ¡» o d n ie śliśc ie b ro ń n a
s w y c h b r a c i . T a k s a m o b la d a w s z y s tk im f u n k c jo n a r iu s z o m p a ń ­
s tw o w y m , k t ó r z y z a p o m n ie li o s w y c h b r a c ia c h , a w ie r z ą ty lk o
w e w ł a s n ą k ie s z e ń .
Z n a j d z i e m y w s z y s tk ic h , a w t e d y u c z y n im y zad o ść!!!
P o r a z o s t a t n i w z y w a m l u d n o ś ć m ia s t a N o w e g o T a r g u do
p o p r a w y i w y t r w a n i a w d u c h u p o ls k im . S k o ń c z c ie ze z d r a d ą ,
w ła s n y m z y s k ie m , d o p o m ó ż c ie n a m , a m y W a s w y z w o lim y
i o s w o b o d z im y .
( - ) O g ie ń
518
15. N A K A Z Z Ł O Ż E N IA K O N T R Y B U C J I „ O G N IO W I”
A rm ia K ra jo w a
K o m is ja S z y b k o W y k o n a w c z a
N r p . 213
D o P a n a A d w o k a t a M ie s z k o w s k ie g o
w N ow ym T arg u
N a k o n t o O d d z ia łu P a r t y z a n c k i e g o „ B ły s k a w ic a " w in ie n P a n
z ło ż y ć 100 000 zł ( s ło w n ie : s to ty s i ę c y z ło ty c h ) d o d n i a 20 g r u d ­
n i a 1946 r . d o g o d z in y 14 w O s tr o w s k u k o ło m ły n a .
W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i l u b z d r a d y z o ­
s t a n i e P a n p o c ią g n ię ty d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e z K o ­
m is ję S z y b k o W y k o n a w c z ą .
(— ) O g ie ń
T a t r y , d n i a 28 X I 1946 r ,
10. R O Z K A Z „ O G N IA ” D O D O W Ó D C Y 2 K O M P A N II
L p . 6/47
Do
D o w ó d c y 2 K o m p a n ii
R ozkaz n r 5
1. P o z a m e ld o w a n iu d o w ó d c y 2 K o m p a n ii w d o w ó d z tw ie m ia ­
n u j ę d o w ó d c ą 2 K o m p a n ii s ie rż . T o m a , z a s tę p c ą p l u t . p c h o r. G r o ­
b l ę , s z e f e m k o m p a n i i k p r . M a rn e g o .
2 . N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w P O P z o s ta ło s t w i e r ­
d z o n e , ż e l u d z ie 2 K o m p a n ii z a c h o w a li s ię p o r o z b ic iu p o d p se m .
W s z y s c y , k t ó r z y z a b r a li t o w a r z m e l i n b e z r o z k a z u i w ie d z y
d o w ó d c y , z o s ta n ą p o c ią g n ię c i d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p rz e z
K o m is ję S z y b k o W y k o n aw czą.
L u d z i ty c h n ie m o ż n a n a z w a ć p a r t y z a n t a m i , t y l k o b a n d y ta m i.
Z a w ia d o m ić w s z y s tk i c h , k t ó r z y w y k o r z y s t a l i m o m e n t r o z b ic ia ,
33 3 " ł W P n ls c e czas...
517
 że p ie n ią d z e , k t ó r o p o b r a l i z a s p r z e d a n y t o w a r , m u s z ą b y ć o d ­
d a n e d o d o w ó d z tw a b e z a p e la c ji. W r a z i e n i e w y k o n a n i a r o z k a z u
z ja w i s i ę n a t e r e n i e 2 K o m p a n ii g r u p a l o tn a , k t ó r a z a ła tw i
w s z y s tk i e s p r a w y s łu ż b o w o . D o sy ć b a n d y e t w a i z ło d z ie js tw a .
N ie c h l u d z ie 2 K o m p a n ii n i e z a p o m i n a j ą o t y m , ż e w y w ia d z d o ­
w ó d z tw a o p e r u je n a k a ż d y m k r o k u .
Z ło d z ie js tw o , p i j a ń s t w o z o s t a n i e s u r o w o u k a r a n e . P a r t y z a n t ­
k a n ie j e s t p o to , a b y w y ła d o w a ć s w o j ą k ie s z e ń , ty lk o p r a c a
z p o ś w ię c e n ie m d l a i d e i . O s tr z e g a m w s z y s tk i c h , a b y n ie n a s t ą ­
p i ły p r z y k r e n a s t ę p s tw a . D o w ó d c a 2 K o m p a n ii p o d a lis te m
w s z y s tk i c h ty c h , k t ó r z y k r e d y to w a l i b e z r o z k a z u .
3. Z a s tę p c a 2 K o m p a n ii t j . p l u t . p c h o r . G r o b l a z o s t a j e ś c iś le
o d p o w ie d z ia ln y z a w s z y s tk ie p i ą t k i z n a j d u j ą c e s i ę n a o d c in k u
2 K o m p a n ii.
N a t o m i a s t b e z z e z w o le n ia d o w ó d c y 2 K o m p a n ii ż a d n a p ią tk a
n ie m o ż e w y k o n a ć a k c j i p r z e d u p r z e d n i m z a w ia d o m ie n ie m d o ­
w ó d c y . S z e f k o m p a n i i d w a r a z y w t y g o d n iu p r z e p r o w a d z i k o n ­
t r o l ę w p o s z c z e g ó ln y c h p i ą t k a c h .
5. D o w ó d c a 2 K o m p a n ii d o p r o w a d z i w s z y s tk o d o |> o rz ą d k u
i d y s c y p lin y . W in n y c h n a ty c h m ia s t u k a r a ć . W r a z i e g d y b y
s t r z e l c y 2 K o m p a n ii n ie w y k o n a li r o z k a z ó w , d o w ó d c y n a ty c h ­
m ia s t p o s ła ć r a p o r t z d o k ł a d n y m i d a n y m i.
6. U p o w a ż n ia m d o w ó d c ę 2 K o m p a n ii d o ś c ią g a n ia p rz y s ię g i,
o i le z a j d z i e p o tr z e b a .
7. P o s y ła m t e k s t p rz y s ię g i.
8. P o s y ła m 15 b l a n k i e tó w , z k t ó r y c h d o w ó d c a z d a d o k ła d n y
ra p o rt.
9. R a p o r t w in ie n b y ć w y s ła n y d o d o w ó d z tw a z d o k ła d n y m i
d a n y m i i z a la k o w a n y .
10. Z a w ia d o m ić w s z y s tk ic h g o ń c ó w , o ile m e l d u n k i z o s ta n ą
w d r o d z e r o z p ie c z ę to w a n e , n a ty c h m ia s t z o s t a n i e ro z s tr z e la n y .
( O s ta tn i m e ld u n e k z o s ta ł r o z p ie c z ę to w a n y ).
11. R o z k a z n r 1 z d n ia 20 s t y c z n i a 1947 r. L p . 1/47.
W s z y s tk ie k o m p a n i e , z n a j d u j ą c e s ię w t e r e n i e o d d n i a 20 I
1947 r ., w i n n y w y s y ła ć d o d o w ó d z tw a 40Vo p i e n i ę d z y z w y k o n a ­
n y c h a k c j i k o rz y s tn y c h .
518
12. D o w ó d c a 2 K o m p a n ii p r z e ś l e d o d o w ó d z tw a 5 k o c y z ie ­
lo n y c h .
13. Z a z n a c z a m , ż e d o w ó d z tw o j e s t w c ię ż k im p o ło ż e n iu z jpo­
w o d u r o z b ic ia d u ż o o d d z ia łó w w t e r e n ie p r z e z U D , k t ó r e k o ­
le jn o p o d p o rz ą d k u ją s ię i d o łą c z a ją do n as.
14. P o s y ła m u lo tk i, k t ó r e ro z w ie s ić p o te r e n ie .
P r z y s i ę g a m P a n u B o g u W s z e c h m o g ą c e m u , ż e b ę d ę w ie r n ie
s ł u ż y ł O jc z y ź n ie s w o je j . D la P o ls k i L u d o w e j p o ś w ię c ę s w e ży cie.
R o z k a z y s w y c h d o w ó d c ó w h ę d ę s u m i e n n i e w y k o n y w a ł. O p r a w a
n a l e ż n e c h ło p u i w si p o l s k i e j b ę d ę w a lc z y ł. T a j e m n i c y d o c h o ­
w a m , c h o ć b y p a d ło p r z y p ła c ić w ł a s n ą k r w ią .
T a k m i d o p o m ó ż Bóg.
(—) O g ie ń
7 I I 1947 r .
17. W Y R O K „ O G N I A " S K A Z U J Ą C Y N A K O N T R Y B U C JĄ
A rm ia K ra jo w a
K o m is ja S z y b k o W y k o n aw cza
N r 239
Do
P a n a S t a s z e l A n d r z e ja
M a ru sz y n a
N a p o d s t a w i e w y w ia d u 1 d o w o d ó w P O P p r z e d k ł a d a s ię P a n u
w y r o k , s k a z u ją c y P a n a n a g r z y w n ę n a k o n t o O d d z ia łu P a r t y ­
z a n c k ie g o „ B ły s k a w ic a " w w y s o k o ś c i 150 000 z ł (s ło w n ie s to
p i ę ć d z i e s i ą t ty s i ę c y z ło ty c h ).
W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i l u b z d r a d y , z o ­
s t a n i e P a n p o c ią g n ię ty d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e z K o ­
m is ję S z y b k o W y k o n a w c z ą .
(— ) O g ie ń
D n ia 12 I I 1947 r .
18. W Y R O K „ O G N IA ” S K A Z U J Ą C Y N A K O N T R Y B U C J I) 20. W Y R O K „ O G N IA " S K A Z U J Ą C Y N A K O N T R Y B U C J Ę

A rm ia K ra jo w a 'A rm ia K r a jo w a
K o m is ja S z y b k o W y k o n aw c z a K o m is ja S z y b k o W y k o n a w c z a
N r 2-10 N r 242

Do Do
P a n a S ta c h o ń B r o n i s ł a w a (T u to ń ) P a n a K l e ta W ła d y s ła w a
O lc z a O lc z a — J a s i o n ó w k a

N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w P O P p r z e d k ł a d a s i ę P a n u
w y r o k s k a z u ją c y P a n a n a g r z y w n ę , n a k o n t o O d d z ia łu P a r t y ,
z a n c k ie g o „ B ły s k a w ic a ” w w y s o k o ś c i 150 000 z ł ( s ło w n ie sto
p ię ć d z ie s ią t ty s i ę c y z ło ty c h ).
W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i l u b z d r a d y z o ­
s t a n i e P a n p o c ią g n ię ty d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e z K o ­
m is ję S z y b k o W y k o n a w c z ą .
(— ) O g ie ń
D n i a 12 I I 1947 r.
N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w P O P p r z e d k ł a d a s i ę P a n u
w y r o k s k a z u ją c y P a n a n a g r z y w n ę n a k o n to O d d z ia łu P a r t y ­
z a n c k ie g o „ B ły s k a w ic a ” w w y s o k o ś c i 50 000 z ł ( s ło w n ie p ię ć ­
d z i e s i ą t ty s i ę c y z ło ty c h ).
W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i lu b z d r a d y z o ­
s t a n i e P a n p o c ią g n ię ty d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p rz e z K o ­
m is ję S z y b k o W y k o n a w c z ą .
(— ) O g ie ń
D n ia 12 I I 1947 r.

19. W Y R O K „ O G N IA ” S K A Z U J Ą C Y N A K O N T R Y B U C JI-;
21. W Y R O K „ O G N IA ” S K A Z U J Ą C Y N A K O N T R Y B U C J Ę

A r m i a K r a jo w a A r m i a K r a jo w a
K o m is ja S z y b k o W y k o n aw c z a K o m is ja S z y b k o W y konaw cza
N r 241 N r 243

Do Do
P a n a K u k u c A n d r z e j a (s ta ry ) ? a n i U s t u p s k a Z o f ia — D u d ła k
O lc z a — H r u b e O lc z a — P a r d o ł ó w k a __________

N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w P O P p r z e d k ł a d a s ię P a n u
w y r o k s k a z u ją c y P a n a n a g r z y w n ę n a k o n to O d d z ia łu P a r t y ­
z a n c k ie g o „ B ły s k a w ic a ” w w y s o k o ś c i 50 000 z ł (s ło w n ie p i ę ć ­
d z ie s i ą t ty s i ę c y z ło ty c h ).
W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i l u b z d r a d y z o ­
s t a n i e P a n p o c ią g n i ę t y d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e z K o ­
m is ję S z y b k o W y k o n aw czą.
(— ) O g ie ń
D n i a 12 I I 1947 r.
N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w P O I* p r z e d k ł a d a s ię P a n i
w y r o k s k a z u ją c y P a n i ą n a g r z y w n ę n a k o n t o O d d z ia łu P a r t y ­
z a n c k ie g o „ B ły s k a w ic a ” w w y s o k o ś c i 100 000 z ł ( s ło w n ie s to
ty s i ę c y z ło ty c h ).
W r a z i e n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i l u b z d r a d y z o
s t a n i e P a n i p o c ią g n ię ta d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e z K o ­
m is ję S zy b k o W y k o n aw czą.
( - ) O g ie ń
D n ia 12 I I 1947 r . _________ _________

520 521
 22. W YROK O G N IA ” S K A Z U J Ą C Y N A K O N T R Y B U C J Ę
2 4 . D O N O S M IE S Z K A Ń C A P O D H A L A D O „ O G N IA ” ,
A rm ia K ra jo w a
K o m is ja S z y b k o W y k o n aw c z a P r o to k ó ł
N r 244 s p i s a n y d n i a 13 lu te g o 1947
Do
P a n i P is z c z u r e k A g n ie s z k a M y , n iż e j p o d p is a n i, z e z n a je m y , ż e Z a w a d a W o jc ie c h z a ­
O lc z a — J a n o s ó w k a m ie s z k a ły w D ę b n ie j e s t b y ł y m o r g a n iz a t o r e m p a r t i i P P R ,
a o b e c n ie j e s t w s p ó łp r a c o w n ik ie m U rz ę d u B e z p ic c z e ń s tw -a . U z a ­
N a p o d s t a w i e w y w ia d u i d o w o d ó w P O P p r z e d k ł a d a s ię P a n i s a d n i a m y t o n a n a s t ę p u j ą c e j p o d s ta w ie :
w y r o k , s k a z u ją c y P a n i ą n a g r z y w n ę n a k o n t o O d d z ia łu P a r t y ­ 1. S w . p a m ię c i D z ik i p r z e d p ó ł g o d z in ą b y ł u Z a w a d y w r e ­
z a n c k ie g o „ B ły s k a w ic a " w w y s o k o ś c i 50 000 z ł ( s ło w n ie p ię ć - s t a u r a c j i , p o c z y m o d s z e d ł d o d o m u , a n a z a p y t a n i e je g o
d z i e s i ą t ty s ię c y z ło ty c h ). ż o n y o d p o w ie d z ia ł, ż c id z ie d o d o m u i p o g o d z in ie p r z y ­
W r a z ie n i e w y k o n a n i a p o le c o n y c h c z y n n o ś c i l u b z d r a d y z o ­ j e c h a ł o K B W z je g o c ó r k ą i z ła p a li D z ik ie g o .
s t a n i e P a n i p o c ią g n i ę t a d o k a r n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e z K o ­ 2. D a le j z e z n a je m y , ż e Z a w a d a p r z e d w o j n ą b y ł k o m u n is tą ,
m is ję S z y b k o W y k o n a w c z ą . a z a o k u p a c ji w s p ó łp r a c o w a ł z N ie m c a m i.

D n ia 12 I I 1947 r . * ) O g ie ń Ś w ia d k o w ie :
K u b ic a A n d r z e j
( P iln y ) G le w a L u d w ik

G le w a L u d w i k
z a m . w M a n io w y c h
23. D O N O S M IE S Z K A Ń C A P O D H A L A D O „ O G N IA ” . K u b ic a A n d r z e j
w M a n io w e j
P r o to k ó ł
s p i s a n y d n i a 12 lu te g o 1947 r.

P o n iż e j p o d p i s a n y z e z n a je , ż e J u r c z a k J ó z e f , z a m ie s z k a ły
w T y lm a n o w e j , j e s t k o n f i d e n t e m m n i e j w ię c e j o d 2 m ie się c y .
1. W m ie s ią c u s ty c z n iu J u r c z a k m e ld o w a ł s i e r ż a n to w i z U B P .
p o c z y m a r e s z t o w a n o d w i e p a n n y i c h ło p a , k t ó r z y p r a w d o ­
p o d o b n ie je s z c z e s ie d z ą w w ię z ie n iu .
2. M e ld o w a ł te m u s a m e m u s ie r ż a n to w i, ż c b a n d a O g n ia z n a j ­
d u j e s i ę 7 k m Z O c h o tn ic y a 15 k m z a D u n a jc e m .
3. Z a z n a c z a n i, ż e J u r c z a k u t r z y m u j e w d a ls z m c ią g u k o n t a k t
z U B P i C zęsto s ię w e w ł a s n y m d o m u s p o ty k a .

Ś w ia d k o w ie
R a p c ia k L u d w ik

S P I S IL U S T R A C J I
U lo tk a o u t w o r z e n i u P K W N .
D o m E u g e n i u s z a T r e p y w L ib ią ż u , w k t ó r y m w s i e r p n iu
1914 r o k u u k o n s t y t u o w a ł a s ią k o n s p i r a c y j n a R a d a N a r o ­
d o w a p o w i a tu c h r z a n o w s k ie g o . P o n iż e j t a b l i c a p a m i ą t k o ­
w a ........................................................
D e f ila d a W o js k a P o ls k ie g o p o w r a c a j ą c e g o z f r o n t u n a u l i ­
c a c h C h r z a n o w a w 1945 r o k u ........................................
P ie rw s z a sie d z ib a P U B P w C h rz a n o w ie . . . . ! !
S ie d z ib a P r e z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a r o d o w e j w C h r z a ­
n o w ie ................................................
P a ł a c S a p ie h ó w w B o b r k u . P o w o jn ie s z k o ła , o b e c n ie
p r z e d s z k o le ........................................
W ła d y s ł a w G ła ż e w s k i, s e k r e t a r z o k r ę g u P P R w C h r z a -
n o w s k ie m z o k r e s u o k u p a c j i i s e k r e t a r z K P P P R p o w y ­
z w o le n iu ........................................
E u g e n iu s z T r e p a , p r z e w o d n ic z ą c y k o n s p i r a c y j n e j i p i e r w ­
sz e j p o w o je n n e j P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j w C h rz a ­
n o w ie ........................................
K a r o l W in i a r s k i , p ie r w s z y s t a r o s t a w C h r z a n o w i e .
E d w a r d C e k ie r a , c z ło n e k P r e z y d iu m R a d y N a r o d o w e j
w C h r z a n o w ie , d z ia ła c z z o k r e s u o k u p a c j i i p o w y z w o le n iu
B u d y n k i P U B P w L im a n o w e j ( u g ó ry ) i w N o w y m T a r g u .
O b y d w a w d n i u 17 k w i e t n i a 1945 r o k u b y ł y o b i e k t a m i n a ­
padów ................................
P o m n i k k u c z c i z a m o r d o w a n y c h t r z e c h f u n k c jo n a r iu s z y
524 '
P U B P w L im a n o w e j n a m ie j s c u n a p a d u p rz y d r o d z e L i­
m a n o w a — N o w y S ą c z .................................................................................. 61
P l a k a t z h a s ł a m i p r z e d r e f e r e n d u m ......................................................... 65
J a n W ą c h a ła — „ Ł a z ik ” z e s w o ją g r u p ą n a R y n k u w N o ­
w y m S ą c z u w d r o d z e d o u j a w n i e n i a ......................................................... 80
N a g r o b e k o f i c e r ó w A K , b r a c i S t a n is ła w a i J a n a W ą c h a łó w ,
n a c m e n t a r z u w K a m ie n ic y . „ Ł a z ic z c k ” z a m o r d o w a n y
w 1944 r o k u p r z e z o k u p a n ta , „ Ł a z ik ” w 1916 r o k u z r o z ­
k a z u „ O g n ia ” z a w y j ś c i e z p o d z i e m i a ................................................. 80
N a g r o b e k k s . W ła d y s ła w a M a g ie r y , z a m o r d o w a n e g o p rz e z
W . W y g o d ę „ T r a w ę ” ......................................................................................... 80
C z e s ła w H o r a w a , f u n k c j o n a r i u s z P U B P w L im a n o w e j, z a ­
m o r d o w a n y z r o z k a z u „ O g n ia ” 25 c z e r w c a 1946 r o k u . . 81
T a d e u s z K o s o w s k i, f u n k c j o n a r i u s z P U B P w L im a n o w e j,
u p r o w a d z o n y 14 c z e r w c a 1948 r o k u z p o c ią g u w S u c h e j
przy v. i z a m o r d o w a n y p r z e z „ O g n ia ” .................................................................81
IG M a r i a n K u l i g (z l e w e j) i W ła d y s ł a w T r y b u ś , f u n k c j o n a r i u ­
s z e U B P , w y r ó ż n i a j ą c y s ię w w a l k a c h z r e a k c y j n y m p o d ­
z ie m ie m ................................ 81
D o m F r a n c is z k a C a b a ly w P r z y s z o w e j, p r z y k t ó r y m z a ­
17 m o rd o w a n o c z te rn a s to le tn ią c ó rk ę g o sp o d a rz a . . . . 9«
C z ło n k o w ie g r u p y „ O jc a Ś m ig i” .................................................................96
32 L e g i t y m a c j a J u l i a n a L e ś n ia k a - „ B y s t r e g o " , c z ło n k a g r u p y
32 „ O k r z e i” ......................................................................................... . 97
M e ld u n e k ..Ś m ig i” o r o z b r o j e n iu p o s t e r u n k u M O . . . 97
33 K w i t [ « z o s ta w io n y p r z e z „ O g n ia ” p o z r a b o w a n i u p ie n ię ­
d z y ............................................................................................................................... 112
33 P o k w it o w a n i e p o z r a b o w a n i u t o w a r ó w w P i ą t k o w e j . . 113
S ie d z ib a U k r a i ń s k i e g o D o p o m o g o w e g o K o m i te t u w K r y n i ­
c y — w i l l a „ P o d J a b ł o n i ą ” ....................................................................... 128
•13 D e f ila d a n a c j o n a l i s t ó w u k r a i ń s k i c h w K r y n i c y p o d c z a s r e ­
k r u t a c j i d o d y w iz ji S S - „ G a l i / . i e n " ....................................................... 128
C z ło n k o w ie U P A z s o tn i „ S m y r n o g o ” ............................................... 129
48 Ż o łn ie r z e K B W w c z a s ie a k c j i p r z e c iw k o u p o w s k ie j s o t ­
. . 48 n i „ S m y r n e g o ” .......................................................................................................144
S c h w y t a n i c z ło n k o w ie U P A .......................................................................144
43 L e g i t y m a c j a Z y g m u n t a P u c h a jd y , p r a c o w n i k a P P „ U z d r o ­
w i s k a ” , z a m o r d o w a n e g o i s p a lo n e g o w c z a s ie n a p a d u U P A .
r.a Ł a b o w ą ...............................................................................................................145
49 J ó z e f W ó jto w ic z , j e d e n z o c a l a ł y c h o b r o ń c ó w p o s t e r u n k u
M O w Ł abow ej . . . . . . . . . . . . . 160
525
 W ła d y s ła w O g o rz a łe k , b e s tia ls k o z a m o r d o w a n y z ro z k a z u
„ O k r z e i” ................................................................................ 169
J ó z e f D ą b r o w s k i, f u n k c jo n a r iu s z P U B P w N o w y m S ą c z u ,
u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y j n y m p o d z i e m i e m ................................ 160
J ó z e f D y s k o , z a s tę p c a s z e fa P U B P w N o w y m T a r g u , u c z e ­
s t n i k w a l k z r e a k c y j n y m p o d z i e m i e m ........................................ 160
P o k w it o w a n i e „ Ż a n d a r m e r ii ” p o z o s ta w io n e p o n a p a d z ie 161
D o n ie s ie n ia p r a s y c o d z ie n n e j o n a p a d a c h i m o r d e r s tw a c h 161
J a n G a v u l a — . K a r o l” ................................................ 176
C z e s ła w K o w a le w s k i — „ K o c z e s " ................................ 176
J a n K u c h a r — u c z e s t n ik a k c j i p r z e c iw k o „ Ż a n d a r m e r i i ” . 176
J u r a j V a lo c k i — u c z e s t n ik a k c j i p r z e c iw k o „ Ż a n d a r m e r ii ” 177
M a r t in B e n ć e k — u c z e s t n ik a k c j i p r z e c iw k o „ Ż a n d a r m e r ii ” 177
B r a ty s ła w a 1970 — s p o t k a n ie u c z e s t n ik ó w l ik w id a c ji „ Ż a n ­
d a r m e r i i " . O d l e w e j : J a n B o r g u la , M a r t i n B e n fie k , a u to r
k s ią ż k i, A n d r e j D o v in a , J a n K u c h a r , J a n G a v u l a . . . 177
K s . W ła d y s ł a w G u r g a c z z c z ło n k a m i „ Ż a n d a r m e r i i ” . 192
M ie js c e l ik w id a c ji „ Ż a n d a r m e r ii ” n a S ł o w a c ji , K rz y ż y k ie m
o z n a c z o n o m ie js c e , w k t ó r y m z a t r z y m a n y z o s t a ł a u to b u s 192
S t a n i s ł a w S t r z a ł k a , p ie r w s z y k i e r o w n ik P U B P w N o w y m
T a r g u ............................................................................................................... 193
S t a n i s ł a w R in g c r , k i e r o w n ik U B P w Z a k o p a n e m . 193
F u n k c j o n a r i u s z e P U B P w N o w y m T a r g u — r o k 1945 . 193
J ó z e f K u r a ś — „ O g ie ń ” z e s w y m i p o d k o m e n d n y m i. O d
l e w e j : .P o tr z a s k " , „ O g ie ń ” , „ K u lig ” , „ K ę p a ” . . . . 208
P is m o W y d z ia łu P e r s o n a ln e g o K C P P R d o W y d z ia łu P e r ­
s o n a ln e g o M i n i s t e r s tw a B e z p ie c z e ń s tw a P u b lic z n e g o k i e ­
r u j ą c e J ó z e f a K u r a s i a d o p r a c y ........................................................ 208
W ła s n o r ę c z n e p o d a n ie J ó z e f a K u r a s i a o p r z y ję c i e g o do
p r a c y w M i n i s t e r s t w i e B e z p ie c z e ń s tw a P u b lic z n e g o . . 209
Z o b o w ią z a n ie J ó z e f a K u r a s i a ........................................................ 209
S k i e r o w a n ie J ó z e f a K u r a s i a d o p r a c y w P U B P w N o w y m
T a r g u ................................................................................................................ 209
W y r o k ś m ie r c i w y d a n y p r z e z „ O g n ia ” n a c z ło n k a j e g o o d ­
d z ia łu ....................................................................................... 224
„ U p o m n ie n ia ” w y d a n e p r z e z „ O g n ia ” i „ G r o ź n e g o ” . . 225
S z t a b „ O g n ia ” ................................................................................................ 240
S z t a b „ O g n ia " i g r u p a o c h r o n n a s z t a b u w l a s a c h n a K i-
c z o r z e — lip ie c 1946 r o k ( p ie r w s z y z p r a w e j „ O g ie ń " ) . 240
W y r o k n a m ie s z k a n k ę W a k s m u n d u s k a z u ją c y j a n a „ b a -
n [c & ' - i > . t t * > . . * , , • . 241
526
W y r o k ś m ie r c i w y d a n y n a m ie s z k a ń c a N o w e g o T a r g u
p r z e z „ L a w in ę " , p o d le g łe g o „ O g n io w i” ........................................ 241
R o z k a z „ O g n ia ” d o ty c z ą c y w y k o n a n i a s ie d m iu e g z e k u c ji
i n a k ł a d a j ą c y k o n t r y b u c j ę n a m ie s z k a ń c ó w P o d h a la . 256
G r u p a „ O g n ia ” p o d d o w ó d z tw e m „ Ś m ig łe g o ” (p ie r w s z y
z p r a w e j „ Ś m i g ł y " ) ............................................................................... 257
J e d e n z p o d o d d z ia łó w „ O g n ia " p o d d o w ó d z tw e m „ G r o ź n e ­
g o " ....................................................................................................................... 257
P o g r z e b f u n k c jo n a r iu s z y U B i ż o łn ie rz y K B W , k tó r z y
w d n i u 4 m a j a 1946 r o k u z o s t a l i u p r o w a d z e n i w g ó r y , a n a ­
s tę p n ie z a m o r d o w a n i p r z e z j e d e n z p o d o d d z ia łó w „ O g n ia " 272
F r a g m e n t l i s t u „ O g n ia ” d o s z e f a P U B P w N o w y m T a r g u . 272
W ła d y s ła w C z y ż , j e d e n z u c z e s t n ik ó w r o z p r a c o w a n ia
..O g n ia ” ....................................................................................................... 273
D o n ie s ie n ia p r a s y z o k r e s u w a l k z o d d z ia ła m i „ O g n ia ” . 273
J ó z e f P a n e c z k o , z a s tę p c a k o m e n d a n t a p o w ia to w e g o M O
w L im a n o w e j w l a t a c h 1945—1916, a k t y w n y u c z e s t n ik w a l k
z r e a k c y jn y m p o d z ie m ie m . ................................................. 288
S t e f a n L ik u s , p r a c o w n i k P U B P w L im a n o w e j, z a b ity
w r. 1946 w R a b ie N iż n e j p r z e z p o d o d d z ia ł „ G ro ź n e g o "
z b a n d y „ O g n i a " ......................................................................................... 288
K a z i m i e r z G u s n a r , p r a c o w n ik P U B P w L im a n o w e j, z a b ity
w r a z z C z e s ła w e m H o r a w ą w 1946 r . n a T u r b a c z u . 283
T a d e u s z L e c y n , p r a c o w n i k P U B P w L im a n o w e j , p o s tr z e lo ­
n y p r z e z c z ło n k ó w b a n d y , z m a r ł w s z p i t a l u n o w o s ą d e c k im 283
W ła d y s ł a w W a ś k o w ic z , k o m e n d a n t p o w ia to w y M O w N o ­
w y m T a r g u , z a m o r d o w a n y w r . 1947 n a s t a c j i L a s e k . D ziś
j e d n a z e s z k ó ł w N o w y m T a r g u n o s i je g o i m i ę . 289
S ta n is ła w P ta s iń s k i, p ra c o w n ik P U B P w N o w y m T a rg u ,
z g in ą ł w r. 1947 w c z a s ie p e łn i e n ia o b o w ią z k ó w s łu ż b o ­
w ych ............................................................................................................... 269
S t a n i s ł a w Ł o w ie c , f u n k c jo n a r iu s z P U B P w M ie c h o w ie , z g i­
n ą ł v / r . 1945 ............................................................................................... 289
J ó z e f Z ia j k a , p r a c o w n ik P U B P w K ra k o w ie , z a m o r d o w a n y
w r . 1946 w M n i k o w i e ........................................................................ 289
O d e z w a P R N w N o w y m T a r g u w z w i ą z k u z lik w id a c ją
„ O g n ia ” ....................................................................................................... 304
T a b l i c a p a m i ą tk o w a k u c z c i ż o łn ie r z y K B W z a m o r d o w a ­
n y c h w O s t r o w s k u ........................................................................................ 305
T a b l i c a p a m i ą tk o w a n a s t a c j i k o l e j k i n a G u b a ł ó w k ę . 320
G r o b y p o le g ły c h w w a l c e z b a n d a m i ........................................ 321
527
J a n W ó jc ik , f u n k c jo n a r iu s z K P M O w N o w y m T a r g u , z a ­
m o r d o w a n y p r z e z lu d z i „ O g n i a " ................................................ ....... 336
F r a n c is z e k S t a r z y k , f u n k c jo n a r iu s z K P M O w N o w y m T a r ­
g u . z a m o r d o w a n y p r z e z „ W i a r u s ó w " ........................................ 336
S t e f a n Z a s ta w n i k , f u n k c j o n a r i u s z W U B P w K ra k o w ie ,
u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y j n y m p o d z i e m i e m ................................ 336
J ó z e f M ie le c k i, f u n k c jo n a r iu s z W U P B w K r a k o w i e , u c z e ­
s t n i k w a l k z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m . . r s 336
„ W i a r u s y " ........................................................................................................ 337
S t a n i s ł a w G ła d y s z , f u n k c jo n a r iu s z W U P B w K r a k o w ie ,
352
u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y j n y m p o d z i e m i e m ................................
M ie c z y s ła w K o t y n a , f u n k c j o n a r i u s z W U B P w K r a k o w ie ,
u c z e s t n ik w a lk z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m 352
S t a n i s ł a w M o n io w s k i i T a d e u s z P ę d z ia ł e k , f u n k c jo n a r iu s z e
W U P -P w K r a k o w ie , u c z e s tn ic z ą c y w r a z z a u t o r e m w w y ­
p r a w i e n a T u r b a c z w 1946 r o k u w p o s z u k i w a n iu „ O g n ia ” 352
F ra g m e n t lis tu E . S k u r n u g a — „ S z a ta n a ” d o r o d z in y ,d o n o ­
s z ą c y o w y je ź d z ie n a .p rz e s z k o le n ie " n a p e w i e n o k re s
353
c z a s u ...............................................................................................................i
G r u p a f u n k c jo n a r iu s z y W U P B z u j ę t y m i „ W i a r u s a m i ” . 368
F u n k c j o n a r i u s z e W U B P w K r a k o w ie n a sz o sie z a k o p i a ń ­
s k i e j p o l i k w i d a c j i „ W ia r u s ó w ” . P i e r w s z y z p r a w e j w
u b r a n i u c y w iln y m a u t o r . ........................................................ 368
P o m n i k n a S n o s c e k u czci p o le g ły c h n a P o d h a l u w w a l ­
c e o u t r w a l e n i e w ła d z y l u d o w e j ........................................................ 369
H e n r y k A d a m u s i S t a n i s ł a w G a jo s p r z y w ó d c y „ A r m ii P o d ­
z ie m n e j ” ....................................................................................................... 384
M o r d e r c y W a ld k a n a d e k s h u m o w a n y m i z w ło k a m i s w e j
o f i a r y ................................................................................................................ 384
S ie r ż . K a z im ie r z H c lb in , u c z e s t n ik w a lk z r e a k c y j n y m p o d ­
z ie m ie m , o b e c n ie p p ł k w S łu ż b ie B e z p ie c z e ń s tw a M O . 385
N a d ie ż d a S a m o lu k - J a n e s o w a , s a n i t a r i u s z k a V P u ł k u K B W
w K r a k o w i e , ż o łn ie rz I A r m i i W P , u c z e s tn ic z k a w a lk z r e ­
a k c y j n y m p o d z i e m i e m ................................................................................ 385
P ł k F r a n c is z e k D w o r a k o w s k i, d o w ó d c a o d d z ia łu K B W
w N o w y m T a r g u w l a t a c h 1945— 1947 ........................................ 385
X p r . M a r i a n O le s ia k , u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y j n y m p o d z ie ­
385
m ie m , o b e c n ie p p ł k w o j s k w e w n ę tr z n y c h
J o n D u b ia n o w s k i — „ S a lw a ” a • 400
J ó z e f M ik a — „ L e s z e k ” t t « • 400
528
S z k o ła w Ł a p a n o w ie , m ie js c e p a m ię tn e g o w i e c u w d n i u 31
m a r c a 1946 r o k u ....................................................................................... *400
„ L e s z e k " z e s w o ją z b r o jn ą g r u p ą ................................................ 401
C z ło n k o w ie o d d z ia łu „ S a lw y ” ............................................................... 401
F r a n c is z e k M ia łs z y g ro s z , f u n k c jo n a r iu s z P U B P w B o c h n i,
k t ó r y z g in ą ł w z a s a d z c e p o d Ł a p a n o w e m ................................ 416
W ła d y s ł a w K a m io n k a , f u n k c j o n a r i u s z M O , z a b i t y p rz e z
c z ło n k ó w „ A r m ii P o d z ie m n e j” ........................................................ 416
P o g r z e b f u n k c jo n a r iu s z y U B i M O , k t ó r z y z g in ę li w w a lc e
z r e a k c y j n y m p o d z ie m ie m ........................................................................ 416
O ś w ia d c z e n ie u j a w n io n e g o J a n a D u b a n io w s k ie g o — „ S a l­
417
w y ” .......................................................................................................................
W it o l d J a n i g a , f u n k c jo n a r iu s z W U P B w K r a k o w ie , u c z e ­
s t n i k w a l k z r e a k c y jn y m p o d z i e m i e m ........................................ 432
S t a n i s ł a w M u s ia ł, f u n k c jo n a r iu s z P U B P w N o w y m T a r g u ,
u c z e s t n ik w a l k z r e a k c y jn y m p o d z i e m i e m ................................ 432
W a l e r i a n Z d r o je w s k i, n a c z e l n i k W y d z ia łu Ś le d c z e g o W U B P
w K r a k o w i e w o k r e s ie l i k w i d a c j i z b r o jn e g o p o d z ie m ia . 432
A n to n i W ilk , f u n k c jo n a r iu s z P U B P w O lk u s z u , o b e c n ie z a ­
s t ę p c a k o m e n d a n t a p o w ia to w e g o , w s t o p n i u p o d p u łk o w ­ 432
432
n ik a ...............................................................................................................
P o s t e r u n e k M O w Ł a p c z y c y , g d z ie d n i a 14 k w i e t n i a 1945
r o k u z a m o r d o w a n o k o m e n d a n t a I g n a c e g o W a r c h o łk a i f u n ­
k c jo n a r iu s z a C z e s ła w a G ó r e c k i e g o ................................................ 433
D o m p r z y u l. S k w e r o w e j , w k t ó r y m o d b y ło s ię t a j n e p o s ie ­
d z e n i e c z ło n k ó w „ g a b i n e t u c i e n i " ................................................ 433
A l b i n D ą b r o w s k i, s z e f P U B P w O lk u s z u w o k r e s i e l ik w i ­
d a c j i „ A r m i i P o d z ie m n e j” ................................................................ 448
A n t o n i C e k ie r a , f u n k c j o n a r i u s z W U B P w K r a k o w i e , u c z e ­
s t n i k w a l k z e z b r o jn y m p o d z i e m i e m ............................................... 448
M a r ia n K w a śn y , f u n k c jo n a riu s z W U B P w K ra k o w ie , u c ze ­
s t n i k w a l k ze z b r o jn y m p o d z ie m ie m . . . . . . . 443
H e n r y k C a p ig a , f u n k c j o n a r i u s z W U B P w K r a k o w ie , u c z e ­
s t n i k a k c ji p r z e c iw k o z b r o jn e m u p o d z ie m iu . . . . 448
S t e f a n R y b ic k i, „ B ia ły K a p i t a n ” ..................................... .......... • 44S
D o n ie s ie n ia p r a s y o d z ia ł a l n o ś c i z b r o jn e g o p o d z ie m ia . . 449
P a ł a c P o to c k ic h w K r z e s z o w i c a c h ................................................ 449
F r a g m e n t p r o t o k o łu z p r z e k a z a n i a o d z y s k a n y c h z b io ró w
P o to c k ic h d o M u z e u m N a ro d o w e g o w W a r s z a w ie . 464
S z o p a w P o r o n in ie , w k t ó r e j p r z e c h o w y w a n y b y ł r a d . . 465
629
 P o j e m n i k z r a d o m w m o m e n c ie w y d o b y w a n i a z e s c h o w k a 465
P o j e m n i k i z r a d e m z n a le z io n e w P o r o n in ie S P IS T R E Ś C I
O b r a z e p i t a f i j n y z k o ś c io ła F r a n c i s z k a n ó w w K r a k ™ * po
o d z y s k a n iu W id o c z n e ś l a d y c ię ć i b r a k u j ą c y f r a g m e n t . . 480
P o m n i k o d s ło n ię ty 10 m a j a 1964. u p a m i ę tn i a j ą c y n a z w is k a
f u n k c j o n a r i u s z y U B , M O p o le g ły c h w w a l k a c h z r e a k c y j ­
n y m p o d z ie m ie m w p ie r w s z y c h l a t a c h p o w y z w o le n iu
w p o w ie c ie b o c h e ń s k i m ................................................ 4gJ

O d a u to ra ; ................................................. ^
Z m i a n a w a r t y .................................................................................................. u
N a n o w y m t e r e n i e ....................................................... . 31
Z ie m ia k w i t n ą c e j j a b ł o n i . . . *. ‘ ’ ‘ ' ' 5,;
B a n d ero w c y ’ ^
„ Ż a n d a r m e r ia ” . . . .
. . o g i e ń - .......................................; ; ; ; ; ;• • jjj
S p a d k o b i e r c y „ O g n ia ” ......................................... ' ? 4i
R y b y w s a k u ........................................................................................................Z U
„ A r m ia P o d z ie m n a ” ....................................................................................... 2 1 7
O c h o tn ik n a w o j n ę k o r e a ń s k ą . . . . . 365
G a b i n e t c i e n i ................................. .................................
B i a ł y K a p i t a n ............................... ! ........................................... Z
P o ls k i r a d . . . . .........................................
O b y w a te le ś w ia ta ., . . ...
* » * • «
S p is i l u s t r a c j i ................................................................................. '524

n v r h Cl 2 A r c ' , i " ,u m K w M ° w K r a k o w i e , z e z b io r ó w p r y w a t .

“ rza