Qúa trình & Thiết bị

truyền khối
PGS. TS. Mai Thah Phong
TS. Trần Tấn Việt
Tài liệu tham khảo
[1] TREYBAL, R,E., “Mass Transfer Operations”,
McGraw Hill Book Co., Third Edition, 1980
[2] Võ Văn Bang, Vũ Bá Minh, “Truyền Khối”, NXB
ĐHQG Tp. HCM, 2013
[3] RICHARDSON, J. F., HARKER, J. H.,
BLACKHURST, J. R.;“ Chemical Engineering - Vol 2:
Particle technology and Separation Processes”,
Elsevier Science, Fifth Edition, 2002.
[4] CHRISTTIE JOHN GEANKOPLIS, “Transport
Processes and Separation Process Principles”, 4th
ed., Pearson Education International, 2003.
[5] J.D. SEADER, ERNEST J. HENLEY AND D. KEITH
ROPER, “Separation process principles ”, 3rd ed.
John Wiley & Sons, Inc.
[6] PERRY, R.H. and CHILTON, C.H.,”Chemical
Engineers’ Handbook”, 8th ed., McGraw-Hill Book Co,
1984.

2
 Chương 1. Nhập môn TRUYỀN KHỐI

1. Khái niệm
2. Phân loại quá trình truyền khối
3. Cơ sở tính toán quá trình truyền khối
Tĩnh học quá trình truyền khối
Động học quá trình truyền khối
Khái niệm
TRUYỀN KHỐI là quá trình truyền vật chất từ vị trí này sang
vị trí khác do chênh lệch nồng độ trong 1 pha hay từ pha này
sang pha khác khi 2 pha tiếp xúc nhau.
Trong công nghiệp hóa học, nhiều quá trình sản xuất dựa trên
sự tiếp xúc trực tiếp giữa các pha và sự di chuyển vật chất
từ pha này sang pha khác.
Quá trình này đóng vai trò quan trọng trong công nghiệp hóa
học, thực phẩm và các ngành công nghiệp khác, nhằm phân
riêng các cấu tử để làm giàu, thu hồi, làm sạch,…
Các trạng
Khái niệm thái của vật chất
Pha (phases): cùng loại, cùng tính chất vật lý
Gồm 4 pha:
o Khí (gas - vapour ),
o Lỏng (liquid),
o Rắn (solid),
o Plasma (radical - ion)
Các trạng thái của vật chất
Plasma là trạng thái thứ tư của vật chất
Tướng pha

Gồm 2 loại:
 Pha liên tục
 Pha phân tán
Các hệ phân tán
phân loại theo trạng thái tập hợp
No Tên gọi Chiều di chuyển Ý nghĩa Ví dụ

Quá trình hút khí (hơi) bằng

Hút CO2, H2S từ khí thải;
1 Hấp thụ K(H) - L
chất lỏng nạp CO2 vào bia …
Tách chất đã bị hấp thụ ra Nhả CO2 ra khỏi dung
2 Nhả hấp thụ L-K
khỏi dung môi dịch bia …
Tách hỗn hợp lỏng thành Tách rượu ra khỏi nước,
3 Chưng cất L-H các cấu tử riêng biệt nhờ độ
tách các cẩu tử ra khỏi
bay hơi khác nhau hỗn hợp dầu thô …
Tách axit axetic ra khỏi
Tách các chất của hỗn hợp
nước bằng benzen,
L-L lỏng bằng dung môi không
axeton bằng Clorua
tan trong dung môi ban đầu
4 Trích ly benzen ...
Tách dầu ăn khỏi đậu
Tách các chất trong chất rắn
R-L tương bằng hecxan, tách
bằng dung môi
cafein bằng nước …
Tách ẩm ra khỏi vật liệu Sấy gỗ, hoa quả, bột
5 Sấy R-K bằng cách cấp nhiệt cho ẩm giặt, cafe tan, bột nêm
bay hơi knor …
Các hệ phân tán
phân loại theo trạng thái tập hợp
Chiều di
No Tên gọi Ý nghĩa Ví dụ
chuyển

Ướp trà bằng hương sen, tách

Hút các chất từ khí (hơi) hay lỏng
6 Hấp phụ mùi, mầu từ dung dịch bằng
bằng chất rắn xốp
than hoạt tính …
K(H) hay L-R
Làm mền nước, sản xuất
Hấp phụ giữa dung dịch điện ly và
7 Trao đổi ion NaOH từ dung dịch nước
nhựa trao đổi (ionit)
không điện phân …

Sấy sản phẩm thực và dược

8 Thăng hoa R-K Bốc hơi trực tiếp từ pha rắn
phẩm ở nhiệt độ thấp …

Phân bố các cấu tử của pha rắn Hòa tan muối, đường vào
9 Hòa tan R-L
vào dung dịch nước …
Tách các chất tan từ dung dịch
Kết tinh đường, muối, bột ngọt
10 Kết tinh L-R nước, hay kết khối dung dịch
…
nóng chảy
Màng bán K-M-K hay Tách các chất từ hỗn hợp khí hay Siêu, vi lọc, điện thẩm tích …
11
thấm L-M-L lỏng bằng màng bán thấm trong lọc nước
Khái niệm trong truyền khối
Khái niệm trong truyền khối
Khái niệm trong truyền khối
Lựa chọn phương pháp phân riêng
 Quá trình truyền khối và quá trình cơ học

 Quá trình TK và phản ứng hóa học hay cả hai phương pháp

 Giữa các quá trình TK

Cơ sở chính để lựa chọn một phương pháp phân riêng là chi phí.
Một số yếu tố khác có ảnh hưởng:

Tính đơn giản của quá trình,

Tài liệu, số liệu

Kinh nghiệm cho việc thiết kế.

Các phương pháp thực hiện quá trình truyền khối

Thu hồi dung chất VS phân đoạn

Các cấu tử của hỗn hợp thuộc về hai nhóm có tính chất rất khác
nhau thì ta có thể xem một nhóm là dung môi và một nhóm là
dung chất→ Sự phân riêng hai nhóm này tương đối dễ dàng

Hỗn hợp gồm các cấu tử có tính chất gần giống nhau → sự
phân riêng ra thành từng cấu tử riêng biệt sẽ khó khăn: quá trình
phân đoạn.
Các phương pháp thực hiện quá trình truyền khối

Quá trình gián đoạn (không ổn định) VS quá trình ổn định

Đặc trưng của quá trình gián đoạn: nồng độ tại một điểm bất kỳ
trong thiết bị thay đổi theo thời gian→ thay đổi các thông số vận
hành thiết bị.

Đặc trưng của quá trình ổn định: nồng độ tại một điểm bất kỳ
trong thiết bị không đổi theo thời gian. Chế độ ổn định đạt được
khi các thông số vận hành thiết bị không đổi.
Các phương pháp thực hiện quá trình truyền khối

Tiếp xúc pha theo bậc VS liên tục

Nếu hai pha tiếp xúc với nhau để thực hiện quá trình truyền khối
rồi sau đó được tách riêng ra hoàn toàn → quá trình đã tạo nên
một bậc thay đổi nồng độ. Nếu quá trình được thực hiện nhiều
lần như vậy: quá trình tiếp xúc pha nhiều bậc.

Nếu hai pha được cho tiếp xúc và thực hiện quá trình truyền
khối liên tục trong thiết bị từ lúc vào cho đến lúc ra khỏi thiết bị:
quá trình tiếp xúc pha liên tục.
Phân loại quá trình truyền khối

Quá trình theo đoạn Quá trình liên tục

Thiết bị tiếp xúc pha nhiều bậc Thiết bị tiếp xúc pha liên tục
Các thông số đặc trưng của
“Thiết bị truyền khối”

Đặc
trưng
cân bằng
pha
Sốbậc Chiều cao
truyền thiết bị
(lý thuyết)
khối
Cân bằng
vật chất
Các thông số đặc trưng của
“Thiết bị truyền khối”

Thời gian Chiều cao thiết bị

tiếp xúcpha Hiệu suất
(thực tế)
Các thông số đặc trưng của
“Thiết bị truyền khối”

Đường
Chế độ kính
thủy lực thiết bị

Năng
suất
Cân
bằng Tốc độ
vật chất quá trình
Các thông số đặc trưng của
“Thiết bị truyền khối”

Cân bằng
Vận hành Chi phí
năng lượng
Phân loại quá trình truyền khối

Theo sự tiếp xúc pha

Khí – lỏng: hấp thu, chưng cất
Khí – rắn: hấp phụ, sấy
Lỏng – lỏng: trích ly
Lỏng – rắn: kết tinh, hòa tan, trích chất rắn
Hấp thu

Dùng dung môi lỏng tách 1 thành phần ra khỏi dòng

khí.
VD:
1. Xử lý sunfua trong khói thải lò đốt bằng dung dịch
kiềm.
2. Thu hồi chất hữu cơ bay hơi bằng dung môi dầu
nhẹ.
3. Tách NH3 ra khỏi dòng khí bằng nước.
Hấp thu
Chưng cất

Quá trình chưng cất: Tách các thành phần

trong dung dịch nhờ chênh lệch nhiệt độ sôi.
VD:
1. Tách các dung môi khỏi tạp chất trong chất
thải lỏng của sản xuất.
2. Chưng cất rượu.
Chưng cất
Chưng cất
Chưng cất phân đoạn – công nghiệp lọc dầu
Trích ly
Sử dụng dung môi lỏng để tách 1 thành phần ra khỏi chất
lỏng khác.
• VD: dùng dung môi trích là dầu để tách phenol và
polychlorinated biphenyls khỏi chất thải lỏng của nhà máy
sản xuất nhiên liệu.
• Tách Clorinat hydrocacbon trong xử lý nước thải.
Hấp phụ
Dùng chất rắn để thu giữ các
cấu tử từ trong pha lỏng hay
khí trên bề mặt.
VD: ứng dụng than hoạt tính
1. Khử benzen/toluen/xylen trong
nứơc ngầm.
2. Tách các hợp chất ketones khỏi
chất thải lỏng nhà máy lọc dầu.
3. Thu hồi dung môi hữu cơ trong
chất thải của sản xuất polymer.
Mô tả quá trình hấp phụ
Hấp phụ

Cơ chế hấp phụ

Bên trong tháp hấp phụ

Hấp phụ

Thiết bị
Hấp phụ
sử dụng
Than hoạt
tính
Trao đổi ion

Dùng nhựa cation, anion để thay thế các

cấu tử không mong muốn trong dung
dịch lỏng bằng các ion không nguy hại.
VD: khử kim loại hoà tan, xianua, phenol
và halogen trong nứơc thải.
Trao đổi ion
•Mô tả quá trình trao đổi ion
Bản chất
quá trình
Phương pháp biểu diễn thành phần pha

Phân khối lượng

Phân mol

Phần thể tích

Áp suất riêng phần

Tỉ số khối lượng

Tỉ số mol
Phương pháp biểu diễn thành phần pha

Phân khối lượng

Phân mol

Phần thể tích

Áp suất riêng phần

Phương pháp biểu diễn thành phần pha

Phân khối
lượng
Phân mol

Phần thể tích

Áp suất riêng
phần
Phương pháp biểu diễn thành phần pha

Phân khối lượng

Tỉ số khối lượng

Phân mol

Tỉ số mol
Phương pháp biểu diễn thành phần pha
Gọi
G, L : suất lượng mol của pha y (pha khí), pha x (pha
lỏng), , kmol/h
Gi , Li suất lượng mol của cấu tử đang xét trong pha
y, pha x, kmol/h
y, x :nồng độ phần mol của cấu tử đang xét trong pha
y, pha x
Y, X : nồng độ tỷ số mol của cấu tử đang xét trong
pha y, pha x
Vx, VY : lưu lượng thể tích pha x, pha y, m3/h
Phương pháp biểu diễn thành phần pha
Phương pháp biểu diễn thành phần pha
Phương pháp biểu diễn thành phần pha
Phương pháp biểu diễn thành phần pha
Phương pháp biểu diễn thành phần pha
Phương pháp biểu diễn thành phần pha