Destino Cumplido

Un canto a la Realización

Lama Tsongkhapa

~1~

 #$%& (%) +%,-#$%)%& #$%$"//

༄༅། ། ་བདེ་ལེགས་ ་ ར་ཅིག །

འཇིག་ ན་མ ་ ས་ ང་ ལ1་ ་བའི་མིག །

ད་ལམ་འ མས་པས་ བ་པའི་ངལ་བ ་གནས། །
བདེ་ལེགས་ ་བ་ ན་ཅན་ ་མ་དང་། །
་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར་ ་ཞབས་ལ་འ ད། །

འབད་པ་ ང་ ས་ བས་ཆེན་ གས་ ད་ལ། །དགེ་ལ་ ས་ ་ཡི་རང་ཆོགས་ ་ག ངས། །

ད་པར་རང་གིས་ ན་ ས་དགེ་བ་ལ། ། མ་སེམས་ ལ་བས་དགའ་བ་ཆེར་བ ད་ན། །
ན་ ས་དགེ་བ་གོང་ ་འཕེལ་ ་ ས། ། ལ་བས་ག ངས་པའི་དོན་དེ་བ བ་ ར་དང་། །
དགོས་པ་གཞན་ཡང་མང་ ་མཐོང་བས་ན། །སེམས་ ད་དགའ་བ་འདི་ ར་བ ད་ན་ལེགས། །

དང་པོར་ ་ཆེན་ཐོས་པ་མང་ ་བཙལ། །བར་ ་ག ང་ གས་ཐམས་ཅད་གདམས་པར་ཤར། །

ཐ་མར་ཉིན་མཚན་ ན་ ་ཉམས་ ་ ངས། ། ན་ ང་བ ན་པ་ ས་པའི་ཆེད་ ་བ ས། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

1 Dos logros ( བ་ །):

1) འཇིག་ ན་མ ་ ས། - alto estado - provisional - ignorancia que desconoce la causalidad
kármica - acumulamos acciones meritorias.
2) ང་ ལ། - las mayores bondades - definitivo - ignorancia que desconoce el ser en sí
- abandonamos la noción de existencia verdadera y logramos el estado de
liberación.
~2~
རྟོ
སྲི
རྗེ
ཁྱ
སྔོ
ཚུ
བྱ
བྱ
ཙུ
གྲོ
རྟེ
དྲི
རྟེ
རྒྱ
ཆུ
ཨོཾ
ཁྱ
ཁྱེ
རྩ
ཐོ
ཐོ
འོ
རྗོ
རི
ངུ
རི
རྗེ
གྲུ
དྲི
ཀུ
རླ
སྔོ
བྱ
བྱ
ཙུ
དུ
ཏུ
དུ
བྱ
དུ

དུ
སུ
གྲོ
དུ
བླ
ཁྱེ
གྱི
གྱུ
དུ
ཚོ
ལོ
ལྟ
སུ
ཞེ
བླ
སྡུ
སོ
རྒྱ
རློ
འི
དུ
ཀུ
དུ
ཞུ
ཀྱ
ཞུ
ཁྱོ
བྲ
སུ

རྗེ
ལུ
སྟ
སུ
རྒྱ

ལྟ
སྒྲུ
ཏུ
སྐྱེ
དུ
ཕྱི
སྐྱེ
སུ
སྔོ
 Destino Cumplido

Educación de Tsongkhapa: un canto a la Realización

¡OM! ¡Que todos estén felices y sanos!

Él es el ojo para ver la liberación y los reinos superiores

del universo, y un lugar de descanso, tras deambular
fatigosamente por los caminos de la existencia: me inclino
ante los pies del amable maestro, raíz de dicha y bondad,
y santo tesoro de sabiduría, Manyushri.

Cuando nuestros esfuerzos todavía son pequeños, se dice

que lo mejor es que nos regocijemos de las virtudes,
a n de reunir las monumentales acumulaciones.
Y se dice que, si nos alegramos, en especial,
de nuestras propias virtudes del pasado, sin envanecernos
por ellas, estas aumentan en gran medida.
Para cumplir con el sentido expresado por los vencedores
y viendo también otras muchas razones,
¡qué bien si tú, oh mi mente, saboreas tales alegrías!

Primero, busqué muchos conocimientos extensos,

entremedias, todas las escrituras se mostraron como directrices,
al nal, practiqué todo el día y toda la noche
y, siempre, dediqué todo a la difusión de las enseñanzas.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

~3~
fi
fi

 ང་དོར་གནས་ལ་ ན་ནས་འཐོམས་པའི་ ན། །ཡང་དག་ཐོས་པའི་ ན་མེས་མ་བསལ་བར། །

ལམ་མི་ཤེས་ན་ཐར་པའི་ ང་མཆོག་ ། །འ ག་པར་འ ར་བ་ ས་ ང་ཅི་ཞིག་དགོས། །

དེ་ཉིད་ ར་ན་མི་ཕམ་ཆོས་ ་དང་། །འཛམ་ ང་ ན་ ག་མཆོག་གཉིས་ཞེས་ གས་པའི། །

ག ང་ལ་ གས་རེ་བ་དང་རག་པ་རེས། ། མ་པར་མ་ ས་ ན་ལ་ཞིབ་ ་ ངས། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

ད་པར་ ་རོལ་མཐོང་བས་དངོས་ ་ ། །དེ་ཉིད་གཏན་ལ་འབེབས་པའི་ ་གཅིག་ ། །

ཡང་དག་རིགས་པའི་ག ང་གི་དཀའ་གནད་ལ། །འབད་པ་ ་མས་ཡང་དང་ཡང་ ་ ངས། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

མདོ་ གས་ག ང་ལ་ངལ་བ་མང་ ས་ ང་། །ཟབ་དོན་ཉམས་ ་ལེན་དང་ ་བ་ན། །

གང་ཡང་མ་བ བས་ཅི་ཡང་མི་ཤས
ེ ་པའི། ། ་བའི་ ལ་ལས་རིང་ ་མ་སོང་བར2། །

མཐོང་ནས་ ག་པར་ ་ བ་ག ང་ གས་ ། །ཟབ་མོ་འ ད་པའི་ ་བའི་རིགས་ལམ་ནས། །

ཡང་དག་ ་བ་འ ན་པའི་གནད་ ན་ལ། །ལེགས་པར་ ངས་ཏེ་ཐེ་ མ་ཆོད་པར་ ས། །

ལ་འདི་བསམ་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །


~4~
བླ
ཚུ
ཁྱ
ཚུ
ཚུ
ཞུ
སྔ
དྲི
དྲི
དྲི
ཕྱི
ཚུ
ཕྱོ
ལྟ
ལྷ
འོ
འོ
འོ
ཞུ
སླ
རྗེ
རྗེ
རྗེ
དྲེ
ཀུ
ཙུ
ཙུ
ཙུ
ཀླུ
དུ
ཞུ
སྒྲུ
གྲོ
དུ
དུ
རྗེ
ཁྱེ
ཁྱེ
ཁྱེ
ཞུ
ཀུ
བྱ
ལུ
པོ
ཏུ
ཡི
ཀྱ
ཚི
མུ
ཀྱི
ཇུ
ལྟ
གླི

རྒྱ
ཚུ
དྲུ
བྱ
གྱུ
སྦྱ
བྱེ
ཀུ
དུ
སྨོ
སུ
དུ
ཕྲ
ཀྱ
ཚོ
སྒྲོ
ཏུ
སྦྱ
སྒོ
སྨྲ
གྲ
དུ
བྱ
སྦྱ
པུ

I. Misión de Aprendizaje Extenso

Si no iluminamos con la lámpara del estudio correcto

la oscuridad que vela lo que debe ser adoptado o descartado,
no conoceremos el camino, ¿cómo podríamos hablar siquiera
de entrar en la ciudad suprema de la liberación?

Por lo tanto, estudié en profundidad todos los tratados

del invencible señor del Dharma y los de los famosos
«seis ornamentos» y «dos supremos», sin contentarme
con entenderlos de forma parcial o super cial.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

En especial, para una persona de percepción ordinaria,

la única puerta para precisar el ser en sí de los objetos
son los tratados de argumentación correcta; de modo que,
con mucho esfuerzo, estudié sus puntos clave, una y otra vez.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Aunque trabajé duro en los tratados del sutra y el tantra,

y practiqué y enseñé su signi cado profundo,
vi que no me había apartado mucho de la perspectiva
del que no ha aprendido nada y nada sabe.

Así pues, estudié a fondo todas las claves

esenciales que inducen a la visión correcta
expuestas en la vía de razonamiento sutil
que distingue lo profundo, principalmente
en los tratados de Nagaryuna, y desterré mis dudas.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

~5~
fi

fi

 འདི་ན་ གས་སངས་ ས་ ་བ ད་པ་ལ། །ཟབ་ ་ ་ ་ཐེག་དང་ཕར་ ན་ཐེག །

མ་པ་གཉིས་ཡོད་གསང་ གས་ཕར་ ན་ལས། །ཤིན་ ་ ད་པར་འཕགས་པ་ཡིན་ ་ ས། །
ཉི་མ་ ་བ་ ་ ར་ ན་ ་ གས། །

ག་དེ་བདེན་པའི་ ག་ ་འདོད་བཞིན་ ། །ཟབ་ ་ཐེག་དེ་ཇི་ ་ ་ཞིག་ཅེས། །

ལ་བར་མི་ ད་མཁས་པའི་ ར་འ ན་པ། །དེ་འ ་དེ་ཡང་ཤེས་རབ་ཅན་ཡིན་ན། །
དེ་ལས་གཞན་པའི་དབང་པོ་ ལ་པོ་གང་། །

ཤིན་ ་ ད་དཀའ་གོང་ན་མེད་པའི་ལམ། །འདི་འ ་ཡལ་བར་འདོར་བ་ ་མའོ་མཚར། །

དེ་ཉིད་ ར་ན་ ལ་བའི་ཐེག་པ་མཆོག །སངས་ ས་ལས་ ང་དཀོན་པའི་ ་ ་ཐེག །
དངོས་ བ་གཉིས་ ་གཏེར་ ར་ཟབ་ ་ ར། ། གས་ནས་འབད་པ་མང་པོས་རིང་ ་ ངས། །

ལ་འདི་བསམ་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

ད་ ་འོག་མ་ག མ་ ་ལམ་ ་ ལ། །མི་ཤེས་དེ་ཡི་ ལ་འ ར་ ་མེད་ ད། །

ད་ ་ ན་ ་མཆོག་ ་ཐག་བཅད་ ང་། །དམ་བཅའ་ཙམ་ ་ཟད་པར་ལེགས་པར་ བ་པ་དང་། །
ད ང་བཟང་གིས་ ས་བསམ་གཏན་ ་མ་སོགས། ། ་ ད་རིགས་ག མ་ ་དང་ ་ ག་གི །
ད་ ་ མས་ལ་རིང་ ་འ ས་པར་ ས། །
ལ་འདི་བསམ་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

~6~
རྣ
ཚི
ཚོ
ཚུ
རྒྱུ
རྒྱུ
རྒྱུ
ཚུ
པུ
སྡེ
སྡེ
སྡེ
ཏུ
ཟླ
གྲུ
དྲི
དྲི
ཕྱི
རྫོ
ཕྲ
ཀུ
རྣ
ལྟ
གྱི
བྱེ
འོ
འོ
བུ
རྒྱ
རྗེ
རྗེ
སུ
ཞུ
ཀུ
ཀྱི
ཚི
རྒྱ
ཙུ
ཙུ
དུ
ཏུ
གྱི
ཏུ
དུ
དུ
ཏུ
གྲ
སུ
སྔ
དྲི
ཁྱེ
ཁྱེ
གྱུ
རྟུ
ཁུ
གྱི
གྲོ
ཚུ
ཛི
བྱ
ཀྱ
ཕྱི
མོ
ཕྱི
དུ
དེ
རྒྱ
ཞུ
མོ
མོ
དྲ
དྲ
རྡོ
འི
བྱ
རྣ
རྗེ
རྒྱུ
ཏུ
ཀྱ
ཁྱ
བྱོ
དུ
ལྟ
བླ
བུ
སུ
ཕྱི
ཀྱེ
རྒྱུ
རྡོ
སྤྱི
རྗེ
བྱེ
དུ
བྲ
ནོ
གྲུ
སྦྱ
ཞེ
Tan famoso como el Sol y la Luna
es el dicho: «Hay dos maneras de encaminarnos
a la iluminación perfecta: el vehículo profundo
vajra y el de la perfección. El tantra secreto
es muy superior al vehículo de la perfección».

Hay quienes a rman que este dicho es cierto,

y se tildan de sabios, sin investigar
en qué consiste el vehículo profundo.
Pues si personas como estas son sabias,
¿qué otras podrían ser más obtusas?

¡Caray! ¡Es asombroso que nadie pueda desatender

tal camino insuperable, tan difícil de encontrar!
Por eso mismo, tras ingresar en este vehículo profundo
y supremo de los vencedores: el vehículo Vajra,
el tesoro de los dos siddhis, más insólito que los Budas,
lo estudié durante mucho tiempo con gran tesón.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Al ver claramente que, si no conocía los métodos

de los caminos de los tres tantras inferiores,
mi deducción de que el yoga tantra superior
es el mejor de todos no sería más que una premisa,
dediqué mucho tiempo a familiarizarme con tantras
genéricos y especí cos de los tres tipos de tantra de acción,
tales como Susidhi, Subahupariprccha y Dhyanottara.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

~7~
fi
fi

 ད་ ་གཉིས་པ་ ད་པའི་ ད་ མས་ ། །ག ་ ར་ ར་པ་ མ་ ང་མངོན་ ང་གི །

ད་ལ་ ངས་པས་ ད་པའི་ ད་ ་ གས། །གང་ཡིན་དེ་ཡང་ལེགས་པར་ངེས་པར་ ས།

ལ་འདི་བསམ་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

ད་ ་ག མ་པ་ ལ་འ ར་ ད་ མས་ ། །ག ་ ་དཔལ་ ན་དེ་ཉིད་བ ས་པའི་ ད། །

བཤད་ ད་ ་ ་ ་མོ་ལ་སོགས་ལ། ། ངས་པས་ ལ་འ ར་ ད་ ་དགའ་ ན་ ང་། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

བཞི་པ་ ལ་འ ར་ ་ན་མེད་པ་ལ། །འཕགས་ ལ་མཁས་པ་ མས་ལ་ཉི་ ་ ར། །

ཡོངས་ ་ གས་པའི་ཕ་ ད་འ ས་པ་དང་། ། ལ་འ ར་མ་ ད་ ་ ར་བདེ་མཆོག་གི །
་་ ད་བཤད་པའི་ ད་ལ་སོགས་པ་དང་། །མདོ་ ད་གཞན་དང་བཤད་ ལ་མི་འ ་བའི། །
ཤིང་ འི་ ལ་ཆེན་ ས་ ་འཁོར་ ་ ད། །གསལ་ ད་ ་མ་མེད་པའི་འོད་ལ་ ངས། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

དང་པོར་ ་ཆེན་པོ་མང་ ་ཐོས་བཙལ་བའི་ བས་ཏེ་དང་ །། །།

∾☼∾

~8~
རྒྱུ
རྒྱུ
ཚུ
རྒྱུ
ཚུ
རྩ
ཚུ
རྒྱུ
སྡེ
སྡེ
རྟ
དྲི
རྒྱུ
དྲི
དྲི
སུ
རྣ
སྦྱ
སྲོ
རྒྱ
སུ
གྲ
རྡོ
འོ
འོ
འོ
རྗེ
བྱོ
རྗེ
རྗེ
རྗེ
རྩེ
སྤྱོ
རྣ
དུ
བླ
སྤྱོ
རྒྱུ
ཙུ
ཙུ
ཙུ
དུ
ཀྱི
བྱོ
དུ
རྒྱུ
དུ
དུ
རྒྱུ
ཁྱེ
ཁྱེ
ཁྱེ
རྒྱུ
རྒྱུ
དུ
རྣ
ལོ
ཀྱི
རྣ
འི
ཕྱོ
སྦྱ
ཀྱི
རྒྱུ
ཀྱི
སྐ
ཙོ
རྣ
ཡུ
ཙོ
བོ
རྣ
རྒྱུ
བོ
བྱེ
བྱོ
གྱུ
བྱོ
དྲི
པོ
འོ
ལྡ
རྒྱུ
རྣ
རྒྱུ
རྣ
ཀྱེ
སྣ
ཀྱི
རྡོ
སྲོ
ཟླ
སྡུ
སྟོ
ལྟ
བྱ
སྦྱ
མྱོ
དྲ
རྒྱུ
བྱ
Entre los tantras de la segunda categoría o tantras
de la conducta, estudié el tantra principal,
Vairocanabhisambodhi, y después me instruí
en el resto de los tantras de la conducta.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Entre los tantras de la tercera categoría o tantras del yoga,

estudié principalmente el tantra del glorioso Tattvasamgraha,
y sus tantras explicativos como Vajrashekhara,
y disfruté del festín de tantras del yoga.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

De la cuarta categoría, los tantras del yoga superior,

estudié tanto los tantras raíz como los tantras
explicativos del tantra padre Shri Guhya Samaya
—famoso como el sol y la luna entre los sabios de la India—,
los tantras de las yoginis, como Samvara y Hevajra,
y el de Kalachakra —el gran tantra pionero
cuyo método se diferencia de otros sutras y tantras—,
junto con su comentario, el Vimalaprabha.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

~9~

 དེ་ནས་ག ལ་ འི་ ་ ན་སེལ་བའི་མཆོག །

འཇམ་པའི་ད ངས་ལ་ གས་ ག་ ན་རིང་གི །
དད་པ་བ ན་པོས་ག ང་ གས་གདམས་པ་ ། །
འཆར་ ར་གསོལ་བཏབ་ ་ གས་ ན་ལ་འབད། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

དེ་ ར་འབད་པས་ ་ བ་ཐོགས་མེད་ལས། །

རིམ་བཞིན་བ ད་པའི་ ང་ བ་ལམ་རིམ་ལ། །
ན་མོང་མིན་པའི་ངེས་པ་ ད་ ར་པས། །
ཟབ་ ་ག ང་མཆོག་ཕར་ ན་གདམས་པར་ཤར། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །
ང་ གས་འདི་ཚད་མའི་ག ང་ གས་ལ། ། ངས་དང་མ་ ངས་ ་མ་མ ན་གཅིག་ ། །
མདོ་དང་ ་བ ན་ ན་ལ་ ང་ བ་ ། །བ ད་པའི་ཉམས་ལེན་རིམ་པ་ཡོད་མིན་ཟེར། །
འཇམ་པའི་ད ངས་ ས་ གས་ ་ ང་པོ་ལ། །དངོས་ ་འདི་ མས་འདི་ནི་མ་འོངས་ ས། །

~ 10 ~
ཚུ
ཐུ
ཚུ
བྱ
ལྟ
ཕྱོ
མོ
ཕྱི
དྲི
དྲི
འི
སྡེ
དུ
རྟ
ཞུ
བྱ
བྱ
འོ
འོ
རྒྱུ
དུ
བྱ
རྗེ
རྗེ
ཀུ
ཀླུ
བློ
ཀྱི
ཙུ
ཙུ
ཞུ
མུ
སྒྲུ
བྱ
ཤུ
ཕྱོ
དུ
དུ
རྒྱུ
ལུ
རྙེ
བྱ
ཆུ
ཁྱེ
ཁྱེ
ཞུ
ཕྱི
ཚོ
དྲ
གྱུ
ཆུ
ཀྱི
ལུ
གླ
རྒྱུ
ཀུ
ཏུ
གྲོ
རུ
སྦྱ
སུ
སྦྱ
རྩོ
དུ
གྲི
ཏུ
དུ
II. Todas las enseñanzas son instrucciones para la práctica

Después, supliqué con fe rme, intensa y duradera a Manyushri,

supremo disipando la oscuridad de la mente de los discípulos,
para que las escrituras se me mostrasen como instrucciones,
y me esmeré en acumular todas las causas para lograrlo.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Mediante tales esfuerzos, hallé una certeza especial

en las etapas del camino de la iluminación
—la tradición que desciende de Nagaryuna
y Asanga—, que me indujo a percibir el mejor libro
sobre lo profundo3 como una instrucción práctica.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Sobre los tratados de lógica, aquí en el norte, muchos

(tanto si los han estudiado como si no) dicen al unísono:
«No hay prácticas graduales del camino hacia la iluminación
en el Pramanasamuccaya4 ni en ninguno de los Siete tratados5».

3 La Sabiduría Fundamental de Nagaryuna.

4Pramāṇa-samuccaya, Compendio sobre Cognición Válida, ཚད་མ་ ན་ལས་བ ས་པ།,

Dignaga (480-540).

5 Heptalogía sobre cognición válida (ཚད་མའི་བ ན་བཅོས་ ་བ ན།), de Dharmakirti (s. VI).
Incluye tres tratados que son como el cuerpo: Pramāṇavārttika-kārika (Comentario
a la Cognición Válida de Dignaga, ས་པའི་བ ན་བཅོས་ཚད་མ་ མ་འ ལ།), Pramāṇaviniścaya,
(Axiomas lógicos, འ ང་ཚད་མ་ མ་ངེས།), Nyāyabinduprakaraṇa (Gotas de lógica, བ ས་པ་རིགས་
ཐིགས།); y cuatro tratados que son como extremidades: Hetu-Bindu, (Gotas de
razonamiento, གཏན་ ག་ཐིགས་པ།), Sambandha-parakīṣha (Análisis relacionales, འ ལ་བ་བ ག་
པ།), Samtānāntara-siddhī (Demostración de continuos ajenos, ད་གཞན་ བ་པ།) y Vada-
nyaya (Razonamientos para el debate, ད་པའི་རིགས་པ།).
~ 11 ~
སྠི
བྲི
རྣ
fi
རྒྱ
རྩོ
སྟ
སྟ

སྡེ
རྣ
དུ

གྲེ

རྒྱུ

ཀུ

གྲུ

ཏུ
བྲེ
སྡུ
རྟ
 འ ་བ་ ན་ ་མིག་ ་འ ར་ ་ ས། །ག ང་གི་གནང་བ་ ལ་བའང་ཚད་མར་ ད། །

དེ་ནི་མི་རིགས་ ་བའི་ ལ་ ང་ ། །མཐོང་ནས་ ག་པར་ ལ་དེར་ད ད་པ་ན། །

ཚད་མ་ ན་ལས་བ ས་པའི་མཆོད་བ ད་དོན། །ཚད་མ་ བ་པར་ གས་འ ང་ གས་ ག་གིས། །
མ་ ལ་དོན་ ་གཉེར་ལ་བཅོམ་ ན་འདས། །ཚད་མར་བ བས་ཤིང་དེ་ལས་དེ་ཡི་ནི། །
བ ན་པ་ཁོ་ན་ཐར་འདོད་འ ག་ངོགས་ ། །

ངེས་པ་གཏིང་ནས་ ད་པས་ཐེག་གཉིས་ ། །ལམ་ ་གནད་ ན་འ ལ་བར་རིགས་ལམ་ནས། །

ལེགས་པར་ཐོན་པས་ ག་པར་དགའ་བ་ ད། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

དེ་ནས་ ང་ས་མ ་ ་ ན་གཉིས་པོ། །ལེགས་པར་ ར་ཏེ་ ལ་བཞིན་རབ་འབད་པས། །

མི་ཕམ་ཆོས་ འི་ག ང་དང་ ས་འ ང་གི །ག ང་ ན་ཉམས་ ་ལེན་པས་གདམས་པར་ཤར། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །


~ 12 ~
རྣ
ཚུ
ཚུ
གྲོ
སྟ
གྲོ
དྲི
དྲི
བྱ
ཀུ
ཀུ
གྱི
རྗེ
འོ
འོ
དུ
སྨྲ
རྗེ
རྗེ
དོ
རྙེ
ཞུ
ཏུ
སྡེ
ཏུ
ཙུ
ཙུ
ལྷ
རྒྱ
ཕུ
གྱུ
དུ
དུ
བྱུ
ཁྱེ
ཁྱེ
ཇུ
རྗེ
རོ
ཞེ
དུ
ལྡ
བྲ
རྗོ
སུ
ཀྱི
རྙེ
སུ

ཞུ
ལྷ
གྱི
ཀུ
སྦྱ
གྲུ
སྩ
ཚུ
ཚུ
སྒྲུ
ཀུ
སུ
དྲི
ལུ
པྱ
བྱུ
བྱེ
ལུ
ལྡོ
Mas aceptan también como válido el permiso para componer
que otorgó explícitamente Manyushri a Dignaga, diciendo:
«En el futuro, este libro será el ojo de todos los seres».

Así, al ver que aquello era absurdo e investigar

en especial su sistema formal, quedé convencido
de la veracidad del signi cado de los versos de homenaje
del Pramanasamuccaya, tal como los describe
el Pramanasiddhi6, que explica, al derecho y al revés,
que Buda es una autoridad válida para quien busca la liberación
y que su enseñanza es la única puerta que lleva al nirvana.
Encontré una alegría especial en esclarecer todas las claves
de los caminos de ambos vehículos mediante su estudio
combinado con el de la vía del razonamiento.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Luego, con un esfuerzo metódico, vinculé

el Bodisatvabhumi con el Mahayanasutralamkara7,
y todos los tratados del invencible señor del Dharma8
y de sus seguidores se mostraron como instrucciones prácticas.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

6Pramanasiddhi (conocimientos válidos, ཚད་མ་ བ་པའི་ལེ །) es el segundo capítulo del

Pramanavrttika (Comentario a la cognición válida, ཚད་མ་ མ་འ ལ།) de Dharmakirti.

7El Bodisatvabhumi (Las Tierras de los Bodisatvas) y el Mahayanasutralamkara

(Ornamento a los Sutras Mahayana) son dos tratados que pertenecen a la
pentalogía de Dharma de Maitreya.

8 Maitreya.
~ 13 ~
fi

གྲུ

འུ

རྣ

གྲེ

 ག་པར་ཟབ་ཅིང་ ་ཆེའི་ག ང་རབ་ གས། །བ གས་པའི་ ་ མ་ཉིད་ལས་ལམ་ ་གནད། །

ན་ལ་ངེས་ ར་བ བ་པ་ ན་བ ས་ལ། །བ ན་ནས་མ ་ ་ ན་ལས་བ ས་པ་སོགས། །
་ བ་ གས་ ་ག ང་མཆོག་ ་མའི་དོན། །ཉམས་ ་ལེན་པའི་རིམ་པ་ལེགས་པར་མཐོང་། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

དེ་ནས་བསམ་གཏན་ ་མ་ མ་ ང་ནི། །མངོན་པར་ ང་ བ་སངས་ ས་གསང་བ་ཡིས། །

ལེགས་པར་བཤད་པའི་མན་ངག་ལ་བ ན་ནས། །ལམ་ ་གནད་ ན་ལེགས་པར་གདམས་པར་ཤར། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

དཔལ་ ན་དེ་ཉིད་བ ས་པའི་ལམ་ ་གནད། །ཏིང་འ ན་ག མ་ ས་བ ས་པར་མཐོང་བར་ནི། །

ང་ཟད་ ་ཡང་ལམ་དེར་ཟབ་ ་དོན། ། མ་ ལ་ གས་པར་དཀའ་བ་པཎ་ཆེན་ནི། །
སངས་ ས་གསང་བས་ ་བཤད་ཆ་མ ན་ ད། ། མ་ག མ་ ར་ཏེ་ ལ་བཞིན་བཤད་པ་དང་། །
ད་ ་ག མ་ ་ཟབ་ ་ཉམས་ལེན་ མས། ། མ་རིམ་ཇི་བཞིན་བཤད་པས་ ་ ན་བསལ། །


~ 14 ~
ལྷ
ཀུ
ཀླུ
ཚུ
ཚུ
ཅུ
རྒྱུ
སྒྲུ
སྡེ
དྲི
དྲི
རྒྱ
ལྡ
ལུ
སླ
སུ
སྟེ
འོ
འོ
གྱི
ཀྱི
རྗེ
རྗེ
སླ
རྒྱ
ཞུ
སྡུ
ཙུ
ཙུ
ཕྱི
མོ
རྩ
འི
དུ
དུ
རྣ
ཀུ
ཁྱེ
ཁྱེ
སུ
དུ
སྣ
མོ
འི
ཏུ
གྱི
རྟེ
ཐུ
རྣ
ཚོ
རྒྱུ
སྒོ
རྟེ
སྒོ
ཚུ
རྣ
སྒྲི
སུ
བྱ
རྟོ
ཛི
གྱི
སུ
ཆུ
དོ
སྡེ
སུ
སྦྱ
གོ
ཀུ
ཀུ
རི
གྱི
རྒྱ
ཚུ
སྡུ
ཏུ
བློ
མུ
གྱི
Especialmente, gracias al Shikshasamuccaya9,
que otorga certeza sobre todo lo esencial del camino
mediante la disposición de las escrituras
profundas y extensas por estadios,
percibí claramente como etapas de la práctica
los diversos signi cados de los mejores tratados
del linaje de Nagaryuna, como el Sutrasamuccaya10.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Luego, basándome en las lúcidas recomendaciones

del Dhyanottara, del Vairocanabhisambodhi
y del Buddhaguhya11, se me mostraron bien todas
las claves del camino como instrucciones prácticas.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Aunque es sencillo ver que los puntos clave del camino

del Shri Tattvasamgraha12 están contenidos en los tres samadhis,
el modo de meditación en el signi cado profundo de ese camino
es difícil de comprender. Gracias a la explicación correcta
del gran pandita Buddhaguhya, que integra los yoga tantras raíz
explicativos y combinados, y a las adecuadas explicaciones
de las Etapas de la meditación sobre las prácticas profundas
de las tres clases de tantra, la confusión de mi mente desapareció.

9 Compendio de Instrucciones, de Shantideva.

10 Antología de sutras cuya compilación se atribuye a Nagaryuna.

11 Dhyanottara (Tantra de la Meditación Posterior), Vairocanabhisambodhi

(Iluminación manifiesta de Vairocana) y Buddhaguhya (El Secreto de la Budeidad,
toma el nombre de su autor, el gran pandita Buddhaguhya).

12 Shri Tattvasamgraha (el Sutra del Compendio de la Eseidad) es uno de los cuatro
tratados mayores de los tantras del yoga.
~ 15 ~
fi

fi

 ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

བ་པའི་ལེགས་བཤད་ ན་ ་མཐར་ ག་པ། །དཔལ་ ན་ ལ་འ ར་ ་ན་མེད་པའི་ ད། །

དེ་ཡི་ནང་ནས་ཤིན་ ་ཆེས་ཟབ་པ། །དཔལ་ ན་གསང་བ་འ ས་པའི་ ད་ ལ་ལ། །
་བའི་དམ་པ་ ་ བ་འདི་ ད་ག ང་། ། ་བའི་ ད་ ་ལམ་ ་གནད་ མས་ནི། །
མཐའ་ ག་ ལ་བཞིའི་ ་ཡིས་བཏབ་ ་གནས། །དེ་ ར་བཤད་པའི་ ད་ ་ ས་འ ངས་ནས། །
་མའི་མན་ངག་ལས་ནི་ཤེས་ ར་ག ངས། །

ལ་དེ་གནད་ ་བ ང་ནས་མན་ངག་གི །མཐར་ ག་མདོར་ ས་ ད་བ ས་ མ་གཞག་སོགས། །

འ ས་པ་འཕགས་པའི་ ར་ ་ ན་ ན་ལ། །རིང་ ་འ ས་པར་ ས་ཏེ་ ་བའི་ ད། །
ན་མེ་ ་ ར་གསལ་བར་ ད་པ་ལ། །བ ན་ནས་བཤད་ ད་ཆེན་པོ་ ་དང་ནི། །
ལེགས་པར་ ར་ལ་འབད་པ་ཆེན་པོས་ ངས། །


~ 16 ~
ཚུ
ཐུ
སྨྲ
བླ
ཚུ
སྒྲོ
དུ
དྲུ
དྲི
ལྟ
བུ
ཚུ
སྦྱ
འོ
དུ
ཀླུ
རྗེ
སྒྲུ
ཟུ
ཏུ
ཙུ
རྒྱ
སྐོ
ཀུ
དུ
བྱེ
སྐ
ཁྱེ
གྱི
གྱི
བྱ
ཕྲ
སུ
ཀུ
སུ
ཐུ
སྟེ
སྦྱ
རྟེ
རྩ
ལྡ

ཐུ
རྒྱུ
དུ
ཕྱི
དུ
ལྡ
དྲི
རྒྱུ
རྣ
དུ
བྱ
གྱི
བྱ
སྤྱོ
བྱོ
རྒྱུ
རྒྱུ
ལྔ
བླ
རྣ
རྩ
སྡུ
ཀྱི
རྒྱ
རྗེ
རྣ
རྒྱུ
བྲ
རྒྱུ
 Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!
Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

La consumación de todas las enseñanzas elocuentes

de los sabios son los gloriosos yoga tantras superiores,
entre ellos, el de mayor profundidad es el rey
de los Tantras, el Glorioso Guhyasamaya.
El lósofo supremo Nagaryuna dijo al respecto:
«Los elementos esenciales del camino del tantra raíz
están escondidos en los seis límites y los cuatro modos.
Y así debe entenderse: siguiendo los tantras explicativos
conforme a las instrucciones de un maestro».

Viendo la importancia de estas palabras, me familiaricé

durante mucho tiempo con las directrices concluyentes
contenidas en todos los textos menores de la suprema tradición
de Guhyasamaya, como la Sadana abreviada13, la Lámpara
condensada de la conducta14, las Etapas de la presentación15, etc.,
basándome en la Antorcha que clari ca los tantras raíz16,
en combinación con los cinco grandes tantras explicativos17,
y practiqué con enormes esfuerzos.

13 Sadana abreviada de Guhyasamaya Akshobhya (Pindavidhisadhana, གསང་འ ས་མི་བ ད་

པའི་ བ་ཐབས་མདོར་ ས།), Nagaryuna.

14la Lámpara condensada de la conducta (Charyamelapakapradipa, ད་བ ས་ ན་མ།),

Aryadeva.

15 Etapas de la presentación ( མ་གཞག་རིམ་པ།), Nagabodhi.

16Antorcha que clarifica los tantras raíz (Sutra Pradipodyotana, ན་མ་གསལ་བ།) texto
sobre el tantra Guhyasamaya de Chandrakirti

17 Los cinco grandes tantras explicativos son: Profecía de pensamiento (དགོངས་པ་ ང་

ན།), Rosario vashra ( ་ ་ ང་བ།), Compendio de gnosis vashra (ཡེ་ཤེས་ ་ ་ ན་ལས་བ ས།),
Solicitado por el rey de los dioses ( འི་དབང་པོས་ ས་པ།) y Solicitado por cuatro diosas ( ་མོ་
བཞིས་ ས།).
~ 17 ~
སྟོ
སྒྲུ
fi
ཞུ
བྱ
རྡོ
རྗེ
ཕྲེ
རྣ
ལྷ

fi

ཞུ

སྒྲོ

རྡོ
རྗེ
ཀུ

སྤྱོ
སྡུ
ཏུ
སྒྲོ
དུ
ལུ
ལྷ
སྐྱོ
 ངས་པས་འ ས་པའི་རིམ་གཉིས་ ་དང་ནི། ། ད་པར་ གས་པའི་རིམ་པའི་གནད་ ན་ ད། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

དེ་ཡི་མ ་ལས་བདེ་ད ས་ ས་འཁོར་སོགས། ། ད་ ་མང་ ་གནད་དོན་གདམས་པར་ཤར། །

དེ་དག་བདག་གིས་གཞན་ ་བཤད་པས་ན། །འདིར་ནི་ མ་ད ད་ཅན་ལ་ ་ཙམ་ཞིག །
ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

བར་ ་ག ང་ གས་ཐམས་ཅད་གདམས་པར་ཤར་བའི་ བས་ཏེ་གཉིས་པའོ།། །།

∾☼∾

དེ་ ར་གདམས་པའི་གཏེར་ ་ ར་པ་ན། །ཐེག་ཆེན་གཉིས་ ་ ན་མོང་ལམ་དང་ནི། །

མ ན་མོང་མིན་པའི་ལམ་ ་རིམ་པ་གཉིས། །གནད་བ ས་ཚང་བའི་ལམ་ལ་འ ས་པར་ ངས། །

ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

ལ་ ས་ ན་ལམ་ག འི་ ང་ མས་ནི། །དམ་ཆོས་འ ན་པའི་ ན་ལམ་ནང་འ ས་པར། །

ག ངས་ ར་དགེ་ ་ཇི་ ད་བསགས་པ་ནི། ། ན་ ང་ བ་བ ན་ ས་པའི་ཆེད་ ་བ ས། །
ལ་འདི་བསམས་ཤིང་མ ན་མ་ལེགས་ནས་གདའ། །
བཀའ་ ན་ཆེ ་ ་བ ན་མ ན་པའི་གཏེར། །

ཐ་མར་ཉིན་མཚན་ ན་ ་ཉམས་ ་ ངས་པ་དང་།  ། ན་ ང་བ ན་པ་ ས་པའི་ཆེད་ ་བ ས་པའི་

བས་ཏེ་ག མ་པའོ།། །།

~ 18 ~
སྦྱ
ཚུ
ཚུ
ཚུ
རྒྱ
ཚུ
སྐ
ཐུ
སུ
ལྟ
དུ
སྲ
དྲི
དྲི
དྲི
དྲི
ཐུ
ཕྱི
ཞུ
སྨོ
སུ
འོ
འོ
འོ
འོ
དུ
ལུ
རྗེ
རྗེ
རྗེ
རྗེ
རྩ
ཀུ
ཙུ
ཙུ
ཙུ
ཙུ
ངྒ
གྱེ
སྙེ
ཏུ
དུ
དུ
དུ
དུ
དུ
གྱི
ཀླུ
དུ
ཁྱེ
ཁྱེ
ཁྱེ
ཁྱེ
དུ
གྱུ
རྣ
སུ
སྤྱི
བླ
ཀུ

ཁྱ
རྒྱུ
ཀྱ
སྡེ
སྡུ
རྣ
ཛི
ཐུ
སྐ
རྫོ
ཀུ
ཀྱི
པོ
པྱོ
ཀྱ
སྟ
ཐུ
འི
སྨོ
རྒྱ
སྟ
སྒོ
རྒྱ
དྲི
དུ
དུ
ཀུ
སྔོ
སྦྱ
རྙེ
ཏུ
སྔོ
 Con la práctica, fui descubriendo todas las claves
de los dos estadios del samaya en general,
y sobre todo del estadio de completación.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Gracias a ello, los puntos esenciales de muchos tantras,

tales como Samvara, Hevajra y Kalachakra,
se me mostraron como instrucciones prácticas.
He explicado estas instrucciones en otros lugares,
esto es solo una puerta para los sensatos.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

III. Práctica constante y dedicación total

Tras adquirir así tal tesoro de instrucciones, me entrené

familiarizándome con el camino que aúna las claves
del camino compartido por los dos vehículos mayores
y de los dos estadios del camino especí co.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

Se dice que las plegarias de los Bodisatvas son ríos Ganges

que con uyen en la aspiración de sostener el santo Dharma.
Por ello, cada virtud que fui acumulando,
la dediqué a la difusión de las enseñanzas del Muni.

Pensando sobre esto, ¡qué bien se vio cumplido mi destino!

Agradeciéndotelo mucho, ¡oh santo tesoro de sabiduría!

~ 19 ~
fl
fi

 རང་གི་དགེ་བ་ ་ཆེར་ ལ་ ར་དང་། ། མ་ད ད་ ན་པའི་ ལ་བཟང་མང་པོ་ལ། །

འ ག་ ་མ་ནོར་ ལ་བཞིན་བ ན་པའི་ ར་རང་གི་ གས་པ་བ ད་པ་འདི་ ས་སོ། །

དེ་ལས་ཐོབ་པའི་དགེ་བའི་ གས་ མས་ ས། །རིམ་པ་འདི་ཡིས་འ ་བ་མ་ ས་ ན། །

བ་པའི་བ ལ་ གས་ ་ན་མེད་བ ང་ནས། ། ལ་བ་ད ས་པའི་ལམ་ལ་འ ག་པར་ཤོག། །།

ཅེས་རང་གི་ གས་པ་བ ད་ན་མདོ་ཙམ་ ་བཤད་པ་འདི་ནི། མང་ ་ཐོས་པའི་དགེ་ ང་ཤར་ ང་ཁ་པ་ ་

བཟང་ གས་པའི་དཔལ་ ས། འ ག་རི་ ་ ་དགེ་ ན་ མ་པར་ ལ་བའི་ ང་ ་ ར་བའི་ཡི་གེ་པ་ནི་
དཀའ་བཞི་པ་རིན་ཆེན་དཔལ་ལོ།། །།


~ 20 ~
ཐུ
ཇུ
སྒོ
གྲ
རྟུ
རྟོ
རྒྱ
ཞུ
ཚུ
སྤེ
བླ
རྗོ
གྱི
ཚོ
ཕྱི
སྟ
རྣ
ཟུ
བྲོ
རྣ
ཕྱི
ཀྱི
དུ
བོ
ཆེ
པྱོ
རྒྱ
ལྡ
རྟོ
ལྡ
གྱེ
རྣ
སྐ
རྗོ
དུ
གྲོ
རྒྱ
ལུ
བྱ
ཇུ
གླི
ཀུ
དུ
སློ
སྦྱ
ཙོ
བློ
 ☸ Dedicación

Con el n de incrementar mi propia virtud

y para mostrar de forma correcta el camino inequívoco
a muchas personas afortunadas de discernimiento claro,
escribí este relato de mis realizaciones.

Que, por el conjunto de las virtudes así obtenidas,

todos los seres, mediante estos mismos pasos,
observen la disciplina insuperable del Buda
e ingresen en el camino que agrada a los vencedores.

Epílogo:

Escrito por el Bhikshu Tsongkhapa Lobsang Dakpa

en el monasterio del Triunfo de la Virtud, en la montaña Nómada,
con Kabshipa Rinchen Pel como escribiente.

© Traducción de Tenzin Dolkar (Marta Saro), Dharamsala, 2015. Última

revisión: mayo de 2021.

~ 21 ~
fi