Bµi thÝ nghiÖm sè 12

®o vËn tèc ¸nh s¸ng

I. MôC §ÝCH THÝ NGHIÖM

Nghiªn cøu c¸ch ®o vËn tèc ¸nh s¸ng b»ng ph−¬ng ph¸p quang ®iÖn trªn dao ®éng
ký ®iÖn tö.

a b co d2
S
2

e
c1 f = 200mm
TRIGGER PULSEB
d1
10MHz SCOPE

H×nh 1

II. Nguyªn t¾c ®o vËn tèc ¸nh s¸ng

- §Ìn LED (a) ®−îc nu«i b»ng nguån xung vu«ng vµ ph¸t ra ¸nh s¸ng ®á d−íi d¹ng
xung (c¸c chíp s¸ng). Chïm tia s¸ng (chíp s¸ng) qua g−¬ng b¸n m¹ (b) t¸ch thµnh 2
chïm s¸ng. Mét chïm ph¶n x¹ vÒ phÝa cöa (C0) gäi lµ chïm s¸ng gèc. Cßn mét chïm ®i
qua cöa (C1) (gäi lµ chïm s¸ng ®o), qua thÊu kÝnh héi tô ( f = 200mm ) vµ ph¶n x¹ trªn
g−¬ng lín (d1) (g−¬ng (d1) ®Æt c¸ch cöa (C1) mét kho¶ng S/2). Chïm s¸ng ®o sau khi
ph¶n x¹ tõ g−¬ng (d1), l¹i qua g−¬ng b¸n m¹ (b) tíi ®ièt quang - ®iÖn (e) (®ièt quang -
®iÖn (e) lµ mét Sensor biÕn ®æi tÝn hiÖu quang thµnh tÝn hiÖu ®iÖn). Mçi mét thay ®æi cña
xung ¸nh s¸ng, sau khi ®i qua qu· ng ®−êng S, lµm xuÊt hiÖn trªn dao ®éng kÝ mét hiÖu
®iÖn thÕ xung gäi lµ tÝn hiÖu thêi gian ®o (U1).
- NÕu cho g−¬ng (d1) dÞch chuyÓn mét ®o¹n ∆S 2 th× qu· ng ®−êng ¸nh s¸ng ®i ®−îc
thay ®æi mét ®o¹n ∆S , tÝn hiÖu thêi gian U1 trªn dao ®éng kÝ sÏ thay ®æi lµ ∆t . VËn tèc
¸nh s¸ng cã thÓ x¸c ®Þnh tõ ®é dèc cña ®å thÞ hµm sè ∆S = f (∆t ) b»ng c¸ch ghi l¹i
nh÷ng cÆp gi¸ trÞ t−¬ng øng.
- Còng cã thÓ x¸c ®Þnh vËn tèc ¸nh s¸ng b»ng c¸ch ®o chÝnh x¸c kho¶ng thêi gian t mµ
¸nh s¸ng truyÒn ®i ®−îc qu· ng ®−êng S. Muèn thÕ cÇn ph¶i x¸c ®Þnh “tÝn hiÖu gèc” Uo
b»ng c¸ch ®Æt g−¬ng nhá (d2) ë cöa (Co) th× chïm ph¶n x¹ trªn g−¬ng (d2) vµ qua g−¬ng
b¸n m¹ (b) tíi ®ièt quang - ®iªn (e). Mçi xung ¸nh s¸ng cña chïm s¸ng gèc tíi ®ièt quang
- ®iÖn (e) sÏ lµm xuÊt hiÖn trªn dao ®éng ký mét hiÖu ®iÖn thÕ xung gäi lµ tÝn hiÖu thêi
gian gèc (Uo). Sù kh¸c nhau vÒ thêi gian gi÷a U1 vµ Uo lµ thêi gian t mµ ¸nh s¸ng ®· ®i
qua qu· ng ®−êng S.

1
III. DỤNG CỤ THÍ NGHIỆM
- Lèi ra Pulses: Cung cÊp hiÖu ®iÖn thÕ xung thu
a b co d2
®−îc tõ ®ièt quang - ®iÖn ®Õn kªnh 1 cña dao ®éng ký.
Trªn mµn h×nh dao ®éng ký ta x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian
f = 200mm cÇn ®o.
- Lèi ra Trigger: T¹o ra xung quÐt ®ång bé ngoµi
e cho dao ®éng ký.
c1
- Lèi ra 10MHz: ®−îc nèi víi kªnh 2 cña dao ®éng
TRIGGER PULSES ký.

10MHz SCOPE - G−¬ng nhá 1 m¶nh d2 vµ g−¬ng lín 4 m¶nh d1.

- ThÊu kÝnh héi tô f = 200mm.
H×nh 2 - Dao ®éng ký (30 MHz).

IV. TIẾN HÀNH THÍ NGHIỆM

1. §iÒu chØnh thiÕt bÞ ®o
L¾p ®Æt thiÕt bÞ theo s¬ ®å nguyªn lý sau (h×nh 3):

S
2
20cm

H×nh 3

S
- §Æt g−¬ng ph¶n x¹ d1 ë c¸c vÞ trÝ  7; 9;11m vµ ®iÒu chØnh sao cho trôc chÝnh cña
2
thÊu kÝnh f = 200mm vu«ng gãc víi mÆt g−¬ng vµ ®i qua t©m g−¬ng.
- BËt c«ng t¾c nguån cho dao ®éng ký vµ thiÕt bÞ ®o. KiÓm tra lé tr×nh cña chïm tia s¸ng
®Ó tÝn hiÖu ®o trªn dao ®éng ký cã gi¸ trÞ lín nhÊt b»ng c¸ch ®iÒu chØnh thÊu kÝnh hé tô f
vµ g−¬ng ph¶n x¹ d1.
- NhÊn nót X-MAG trªn mÆt dao ®éng ký ë chÕ ®é 10 ®Ó më réng thang ®o X.
- VÆn nóm X-POS ®Ó ®−a tÝn hiÖu ®Õn vÞ trÝ cÇn ®o.
2. Ph−¬ng ph¸p ®o vËn tèc ¸nh s¸ng
2
Ph−¬ng ph¸p 1: X¸c ®Þnh thêi gian truyÒn s¸ng t, trªn qu· ng ®−êng ®· biÕt lµ S, suy
S
ra vËn tèc c .
t
- Tạo tín hiệu U1 bằng cách đÆt g−¬ng ph¶n x¹ d1 c¸ch Uo U1
cöa sæ C1 mét kho¶ng S 2  7m .

- T¹o tÝn hiÖu gèc Uo b»ng c¸ch ®Æt g−¬ng nhá lªn cöa t
t
sæ Co. DÞch chuyÓn nhÑ nhµng g−¬ng nhá d2 trªn cöa ns
Co ®Ó thay ®æi hiÖu qu¶ ph¶n x¹ sao cho biªn ®é cña
tÝn hiÖu gèc Uo vµ tÝn hiÖu ®o U1 b»ng nhau.
- Dïng nóm Position 1 và Horizontal dÞch chuyÓn tÝn
H×nh 4
hiÖu ®Õn vÞ trÝ « chia thÝch hîp nhÊt trªn mµn h×nh
dao ®éng ký ®Ó ®o thêi gian t (xem h×nh 4). Đo thời gian t bằng cách nhấn Cursor chọn
chức năng Cursor. Di chuyển hai phím Position 1 và Position 2. KÕt qu¶ ®o ghi vµo b¶ng 1
vµ lËp l¹i phÐp ®o 5 lÇn.
- LÆp l¹i c¸c phÐp ®o víi c¸c kho¶ng c¸ch: S 2  9m ;11m .

Chó ý: Khi ®o thêi gian t gi÷a xung gèc Uo vµ xung ®o U1, ta ph¶i ®o kho¶ng c¸ch gi÷a 2
s−ên d−¬ng (tÝn hiÖu ®i lªn nh− h×nh 4) hoÆc gi÷a 2 s−ên ©m (tÝn hiÖu ®i xuèng), nh−ng
khi ®ã c¶ 2 tÝn hiÖu cã cïng biªn ®é vµ t¹i c¸c vÞ trÝ mµ kho¶ng c¸ch gi÷a chóng cã gi¸ trÞ
lín h¬n ®é réng xung.

Ph−¬ng ph¸p 2: X¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian t t−¬ng øng víi qu· ng ®−êng thay ®æi
S .
- Tạo Uo bằng cách đặt gương nhỏ lên cửa số Co.
- §Æt g−¬ng ph¶n x¹ d1 c¸ch cöa sæ C1 mét kho¶ng
S 2  5m . Dïng nóm Position 1 và Horizontal dÞch Uo U1
chuyÓn tÝn hiÖu ®Õn vÞ trÝ « chia thÝch hîp nhÊt
trªn mµn h×nh dao ®éng ký.
t
- Nhấn Cursor chọn chức năng Cursor. ns
- DÞch chuyÓn con chỏ về đỉnh xung U1 bằng núm Position
1 (xem h×nh 5a). (a)

- DÞch chuyÓn g−¬ng d1 ®Õn vÞ trÝ c¸ch sæ C1 mét

kho¶ng S 2  7m; 9m ;11m ®Ó ®−êng truyÒn s¸ng Uo
U1
t¨ng mét ®o¹n S= 4m; 8m;12m . DÞch chuyÓn
con chỏ về đỉnh xung U1 bằng núm Position 2.
t
- X¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian t tõ sù thay ®æi vÞ trÝ ns
tÝn hiÖu ®o U1 trªn mµn h×nh dao ®éng ký (xem
h×nh 5b). Ghi l¹i c¸c cÆp gi¸ trÞ Si vµ t i vµo H×nh 5 (b)

b¶ng 2.

3
 - X¸c ®Þnh vËn tèc ¸nh s¸ng tõ ®é dèc cña ®−êng th¼ng ®å thÞ S = f(t) .

V. NỘI DUNG CẦN BÁO CÁO

B¸o c¸o thÝ nghiÖm viÕt theo c¸c néi dung chÝnh sau:
1. Nªu môc ®Ých cña bµi thÝ nghiÖm.
2. Tr×nh bµy s¬ l−îc nguyªn t¾c ®o vËn tèc ¸nh s¸ng.
3. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm
- B¶ng sè liÖu thÝ nghiÖm.
- TÝnh gi¸ trÞ vËn tèc ¸nh s¸ng trung b×nh theo ph−¬ng ph¸p 1, sai sè tuyÖt ®èi vµ tû
®èi.
- TÝnh gi¸ trÞ vËn tèc ¸nh s¸ng trung b×nh theo ph−¬ng ph¸p 2 b»ng c¸ch tÝnh ®é
dèc cña ®−êng th¼ng ®å thÞ thùc nghiÖm S = f(t) .

4. §¸nh gi¸ vµ nhËn xÐt kÕt qu¶ ®o.

Lưu ý:
- Bảng kết quả thực nghiệm phải được xác nhận của giáo viên hướng dẫn thí nghiệm, nó phải được
ghi rõ ràng, không tẩy xoá (có thể ghi nháp trước, khi nào thấy kết quả hợp lí, chắc chắn mới ghi vào
bảng). Bảng kết quả này sẽ phải đóng vào cuối cùng của báo cáo thí nghiệm.

4
 BẢNG KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM
Bài thí nghiệm số 12
ĐO VẬN TỐC ÁNH SÁNG

Họ tên sinh viên: ......................................................... Mã số SV: .............. Lớp: ...............

Những người làm cùng: 1 .................................................................................................
2 .................................................................................................
3 .................................................................................................
Bảng 1. 0
S (m)
14 18 22
t (ns)
1
2
3
4
5
t  t  t t1   t2   t3  

Bảng 2.
S (m)
4 8 12
t (ns)
1
2
3
4
5
t  t  t t1   t2   t3  

Ngày …… tháng …… năm …………………

Xác nhận của giáo viên hướng dẫn thí nghiệm