D cs T a n tn P a n g g e la rp .

n
door
■viieodoc>i* G a u t i c r Thomas P i g
cV/ln
DE TAN TU PAN GGELARAN
DE TANTU PANGGELARAN
E e n O u d -Ja v a a n sc h P ro z a g e sc h rift,
u itg e g e v e n , v e rta a ld en toegelich t*

A cadcm isch proefschrift ter verkrijging van den graad

van D octor in de Letteren en W ijsb egeerte aan de
Rijksuniversiteit te Leiden, op gezag van den Rector^
M agnificus Mr. H. KRABBE, H oogleeraar in de F acu lteit
der R echtsgeleerdheid. voor de F acu lteit der L etteren
en W ijsb egeerte te verdedigen op V rijdag 11 Juli 1924
des voorm iddags te 11 uur

DOOR

T H E O D O O R G A U T IE R T H O M A S P IG E A U D ,

geboren te L eipzig.

, 30

's-GRAVENHAGE,
NEDERL. BOEK- EN STEENDRUKKERIJ voorheen H. L. SM ITS
 ■
F A K ■ S a str a
an9 g a l ' f i » i
 Gaarne maak ik van deze gelegenheid gebruik om aan mijn
leermeesters gedurende al de jaren, die ik aan deze universiteit
heb mogen doorbrengen, mijn dank te betuigen. In d ’ eerste
plaats geldt dit mijn promotor, Prof. Dr. G. A. J. Hazeu ; de
hulpvaardigheid en vriendelijke belangstelling, die ik van hem
ondervonden heb zoolang ik zijn leerling ben, maar niet ’t
minst gedurende de tijd van voorbereiding van dit proefschrift,
heb ik zeer leeren waardeeren.
Groote erkentelijkheid gevoel ik ook jegens Prof. Dr. C. Snouck
Hurgronje, wiens helder onderwijs zoo uitnemend geschikt is
om de zin voor wetenschappelijk onderzoek te scherpen. Ook
aan d ’ andere hoogleeraren mijner faculteits-sectie, Prof. Dr. J.
Ph. Vogel, Prof. Dr. A. W. Nieuwenhuis, Prof. Dr. Ph. S. van
Ronkel en Prof. Dr. N. J. Krom en aan de hulpleeraar R. Ng.
Poerbatjaraka ben ik veel dank schuldig, evenals aan Prof. Dr.
A. J. YVensinck, Dr. V. F. Buchner en aan al d ’ anderen, wier
lessen ik genoten en wier hulp ik ondervonden heb. Laat mij
hier tevens met dankbaarheid herdenken de jaren die ik op ’t
Haagsch Gymnasium, onder ’t rectoraat van Dr. Th. P. H. van
Aalst, heb doorgebracht, en ’t uitnemende onderwijs daar; dat
van Prof. Dr. H. Bolkestein is mij 'n inleiding in de humanistische
wetenschappen gevveest.
Ten slotte rust op mij de verplichting dankbaar de geldelijke
steun te erkennen, die ik gedurende mijn studiejaren van ’t
Departement van Kolonien heb ontvangen; moge d ’ Overheid
deze toelage nog aan velen na mij ten goede laten komen.
 INHOUD.

Biz.
I n l e i d i n g ................................................................................... 1
De T e k s t ..................................................................................... 4
De T a a l .......................................................................................... 7
Spelling van de k l i n k e r s .................................................... 8
Spelling van de medeklinkers............................................. 10
S t i j l . .......................................................................................... II
’t Voorvoegsel d e n - .............................................................. 13
Andere taalkundige v o r m e n ............................................. lo
V oornaamwoorden................................................................... 19
K ra m a ............................ ........................................................' • *9
De Inhoud’ .................................... • • 20
Goden en g o d e n n a m e n ........................................................23
De M a h a m e r u ......................................................................... 27
De W i k u ' s ............................................................................... 28
M a n d a l a ........................................................................... 28
K a s t u r i ..................................................................................... 32
Javaansche b e n a m in g e n .........................................................34
De gewijde g e e s t e l i j k h e i d ...................................................35
Gezindten....................... ..... ........................................................38
Verschillend r i t u e e l .............................................................. 40
De Tijd, 't land van- herkomst, de wijze van samenstelling 46
De Colophon . .................................................................. 46
Tijdsbepaling op grond van de t a a l ....................... ..... 47
Tijdsbepaling op grond van gegevens uit de T antu zelf 48
VVaardeering van de T antu .............................................. 51
Land van h e r k o m s t ............................................................... 52
S a m e n s t e l l i n g ...........................................................................53
De Schrijver................................................................................ 55
T e k s t ...................................................................................................57
Eerste H o o f d s t n k ..................................................................... 57
Tweede H oofdstuk . ....................... ..... ............................ 62
D erde H o o f d s t u k ........................................ .................................. 69
Vierde H o o f d s t u k ................................................................ 31
Vijfde H o o f d s t u k ................................................................ 9^
V III I N H O U 'p

\ Blz-
Zesde Hoofdstuk . ......................................................................... 99
Zevende H o o f d s t u k ....................................................................... 104
V e r t a l i n g ............................................................................................... 129
Eerste H o o fd s tu k ..................................................................* . 129
Tvveede H o o f d s t u k ................................................’ 134
Derde H o o f d s t u k ..............................................................................139
Vierde H o o f d s t u k ........................................................................150
Vijfde H o o f d s t u k ..............................................................................158
Zesde H o o f d s t u k ............................................................................. 1 67
Zevende H o o f d s t u k ........................................................................171
A a n t e e k e n i n g e n ................................... ................................................197
Eerste H o o fd stu k ..............................................................................197
Tvveede H o o f d s t u k ........................................................................210
Derde H o o f d s tu k ..............................................................................220
Vierde H o o f d s t u k ....................................................................... 238
Vijfde H o o f d s t u k ..............................................................................248
Zesde H o o f d s t u k ............................................................................. 256
Zevende Hoofdstuk ........................................................................263
Bijlagen, I n h o u d s o p g a v e n v a n e e n ig e o n u i t g e g e v e n
p r o z a g e s c h r i f t e n ............................. ..........................................289
Devvagasana . ....................................................................... 289
R a j a p a t i g u n d a l a ............................................................................. 291
Pratasti b h u w a n a .............................................................................294
W r a t i g a s a n a ...................................................................................295
R s i g a s a n a ...........................................................- ......................... 299
(^exvagasana.........................................' ............................................ 300
( ^ i l a k r a m a ........................................................................................ 302
Sarasamuccaya.................................................................................. 303
A d i p u r a n a ........................................................................................ 304
B r a h m a n d a p u r a n a .......................................................................310
A g a s ty a p a r w v v a ............................................................................ 319
C a t u r p a k s o p a d e g a .......................................................................326
K o r a w a g r a m a ............................... ..................................................329
B l a d w i j z e r s ....................................................................................... 339
Bladwijzer naar behandelde o n d e r w e r p e n ........................339
Bladwijzer van Javaansche en Skrt woorden en nam en 341
 INLEIDING.

Van d ’eerste tijd van de wetenschappelijke studie van ’t Ja-

vaansch en de Javaansche letterkunde door Westerlingen af,
is ’t him steeds opgevallen welk ’n groote invloed d ’ Indische be-
schaving op de kultuur van dat volk had uitgeoefend. Ook
d ’ uitdrukkingen die de Javanen zelf gebruikten om d ’ oude tijd
aan te duiden (jaman buda) en de op vele plaatsen gevonden
Hindoeistische beelden en bouwwerken, hebben er toe meege-
werkt spoedig d ’ overtuiging te doen post vatten dat de geheele Ja­
vaansche beschaving van d ’ Indische geest doordrongen was. Men
heeft zich er dan ook niet over te verwonderen dat toen er
’n begin gemaakt werd met de studie van wat van d ’ oudere
v66 r-Moslimsche letterkunde over was, d ’ aandacht aanvankelijk
geheel in beslag werd genomen door *n groep sterk under H in­
doeistische invloed staande geschriften (kakawin’s en bewerkingen
uit ’t Skrt) waarin ’t Indische ’t duidelijkst tot uiting kwam.
Spoedig heeft echter ’t nauwkeurig onderzoek van ’t tegen-
woordige geestelijk bezit der Javanen door Prof. Kern, Dr. Brandes
en Prof. Hazeu aan ’t licht gebracht dat dit voor ’n gedeelte
niet uit de Hindoeistische beschaving overgenomen, en er zelfs
maar betrekkelijk weinig door beinvloed was, maar dat ’t integen-
deel oud inheemsch genoemd moest worden. Van verscheidene
van de meest kenmerkende uitingen van ’t Javaansche geestes-
leven, zooals van de wayang in z’n talrijke verschillende vormen,
van de gamSlan, de nieuwere versmaten en verscheidene meer,
is dit waarschijnlijk gemaakt; ’t is niet onmogelijk dat men ’t o o k
van andere, zooals van de wiku’s en de verschillende groepee-
ringen van hen die ’n geestelijk leven leiden (manguyu, kili,
ubon, abSt) zal mogen aannemen.
Deze onderzoekingen hebben de verwachting doen ontstaan
dat in d ’ oudere Javaansche letterkunde ook werken te vinden
zouden kunnen zijn, naast de genoemde sterk door ’t Hindoeisme
beinvloede, die deze invloed in mindere mate ondergingen.
lerw ijl de studie van de kakawin’s en de bewerkingen van Skrt
geschriften, eercler aangevangen, ’t oudere taaleigen bekend ge-
maakt heefl, en van veel belang is om de wijze waairop Indische
namen en verhalen in de tegenwoordige Javaansche schoone
letteren zijn opgenomen begrijpelijk te maken, zou ’t onderzoekvan
werken waarin cV Indische geest niet zoo duidelijk tot uiting kwam
wellicht gegevens van waarde aan ’t licht kunnen brengen aan-
gaande d’ oud inheemsche voorstellingen en gebruiken der Javanen.
Dit is de reden waarom ik opmerkzaam ben geworden op de
Tantu pangg£laran, waarvan Prof. Kern ’n gedeelte r e e d s . had
uitgegeven (V. G. IX), en die hij gekenschetst had als ’n werk
over cosmogonie, dat in de behandeling van de stof echter aan-
merkelijk afweek van d’ Indische Purana’s en ’n mengsel van
inheemsche en vreemde bestanddeelen bevatte. Ook anderen,
zooals Dr. Juynboll, Prof. Hazeu en de heer van Stein Callenfels,
hebben. bij verschillende gelegenheden stukken uit ’t geschrift
aailgehaald en besproken, waaruit bleek dat ’t van veel belang
zou zijn ’t geheel uit te geven, te vertalen en van aanteekeningen
te voorzien, opdat aan ’t licht zou kunnen komen welke ge­
gevens ’t bevatte aangaande d’ oude inheemsch-Javaansche be-
schavingstoestand.
Bij ’t nauwkeurig onderzoeken van de Tantu ten einde zoo’n
uitgave voor te bereiden is me de wenschelijkheid gebleken
’t werk ook te beschouwen in z’n samenharig met andere ge­
schriften uit d’ oudere letterkunde, die gedeeltelijk dezelfde stof
behandelen of waarvan d’ inhoud sommige stukken ervan zou
kunnen ophelderen. Behalve enkele reeds uitgegeven werken, zoo­
als de zoo uitnemend behandelde Pararaton en Nagarakrtagama,
leek ’t me van belang vooreerst eenige der meest bekende gasana’S,
voor ’n deel op Skrt werken berustende rechts- en zedekundige
verhandelingen die in ’t bijzonder betrekking hebben op de
geestelijken en hun samenleving, ter vergelijking aan te halen.
Immers al spoedig was me bij ’t lezen van de Tantu duidelijk
geworden, dat alleen ’t eerste deel van ’t werk, blijkbaar als
inleiding, cosmogonische beschouwingen bevatte, maar dat ’t
grootste gedeelte ervan handelde over mandala’s, nederzettingen
van personen die zich aan ’n geestelijk leven wijden (wiku’s),
en over overleveringen aangaande de stichting daarvan. Daar
over die wiku’s en hun levenswijze nog maar betrekkelijk weinig
bekend is geworden, heb ik van de genoemde gasana’s ’n uit-
voerige inhoudsopgave in dit proefschrift opgenomen.
 In verband met de vele verhalen die, zoo ze al niet cosmo-
gonisch van aard zijn, dan toch figuren die de namen van
Hindoeistische goden dragen tot hoofdpersoon hebben, welke
in ’t eerste gedeelte van de Tantu voorkomen, leek ’t me ge-
wenscht ook de Javaansche bewerkingen of vertalingen van
purana’s. de geschriften in d ’ Indische letterkunde die uitvoerig
de mythologie plegen te behandelen, aan ’n onderzoek te onder-
werpen. Ofschoon dit in de meeste gevallen geen aanwijzingen
aan ’t licht heeft kunnen brengen aangaande d ’ Indische oor-
sprong van de goden verhalen in de Tantu, wat, naast andere
feiten, ’t waarschijnlijk maakt dat verscheidene hiervan op oud-
inheemsche voorstellingen berusten, is de kennis van deze Javaan­
sche purana’s toch belangrijk, daar ze ongetwijfeld ’n groote
invloed hebben uitgeoefend op de religieuze opvattingen van
him tijd. Ook van de werken die tot deze groep behooren heb
ik daarom ’n inhoudsopgave gemaakt. ’n Xauwkeurig onderzoek
van Indische purana’s zou waarschijnlijk nog veel verhalen van
d ’ oudere Javaansche letterkunde duidelijker kunnen m a k e n ;
daar ’n overzicht over deze soort van literatuur al te moeilijk
te verkrijgen is, zijn d ’ uitnemende uitgaven door Prof. Caland
van oude verhandelingen o v e r ’t Hindoeisme van groote waarde
om ’n indruk te geven van de verhalen die in ’11 zekere tijd
en omgeving in omloop waren.
Ten slotte heb ik ook van de Korawagrama, waarvan me uit
de talrijke aanhalingen in ’t K. B. W. gebleken was dat er
verschillende verhalen en personen in voorkwamen die ook in
de Tantu te vinden zijn, ’n inhoudsopgave aan dit proef-
schrift toegevoegd, ten einde nog eens d ’ aandacht er op te
vestigen welke belangrijke gegevens voor de kennis van d ’ ont-
wikkeling van de Javaansche letterkunde aan dit werk ontleend
kunnen worden, wanneer ’t eenmaal volledig uitgegeven en be-
handeld zijn zal.
De korte beschouwingen die ik bij deze inhoudsopgaven gevoegd
heb kunnen, dat is duidelijk, i n ’t geheel niet gelden als behoorlijke
commentaren op die werken, t. leveren hiervan zou ’n afzon-
derlijk uitgebreid onderzoek vereischen. Ik heb me er toe be-
paald ’t geschrift waarvan d ’ inhoud weergegeven was eenigszins
te kenschetsen en er de tijd eenigermate van te bepalen. Van
sommige tu tur’s, geschriften over religieuze onderwerpen, die
ik gelezen en waaraan ik ’t een en ander ontleend heb, heb ik
geen inhoudsopgave opgenom en, aangezien deze soort werken,
daar ze in den regel uit losse stukken bestaan die zonder verband
achter elkaar geplaatst zijn, zich daar m inder toe leenen. D it
is ook ’t geval met de Sarasam uccaya, ’n bloemlezing uit de
wereldlijke rechtskundige literatuur. Beide groepen geschriften,
tu tu r’s en rechtsboeken, verdienen ’n afzonderlijke beh an d e lin g ; •
vooral ’t onderzoek van d ’ eerste zal, w anneer ter vergelijking
Qivvaietisch-Tantristische werken uit d ’ Indische letterkun de aan-
gehaald worden, ons begrip van ’t geestelijk leven der oude
Javanen waarschijnlijk zeer verhelderen.
Om de stof van ’t onderzoek van de T a n tu in s a m e n h a n g
met de bovengenoemde geschriften te ordenen leek ’t m e ’t beste
aan de tekst en de vertaling, beide, voor zoover als dat mogelijk
was, in hoofdstukken verdeeld, inleidende beschouw ingen te laten
voorafgaan over de handschriften, de spelling en som m ige taal-
kundige eigenaardigheden, over eenige in ’t geheele geschrift
voorkomende bijzonderheden betreffende religieuze opvattingen
en instellingen en over de plaats van ’t werk in de Javaansche
letterkunde. Op de vertaling volgen aanteekeningen, waarin ik
elk verY\aa\ of e\kc voorstelling afzonderlijk behandeld en voor
zoover me dat mogelijk was duidelijk gem aakt heb; daar heb
ik i n ’t bijzonder aanleiding gevonden om d ’ aandacht te vestigen
op de plaatsen waar ik meen te mogen aannem en dat oud-
inheemsche figuren, voorstellingen of gebruiken verborgen zijn
in Hindoeistische namen of in verhalen’ waarin personen die deze
dragen optreden. Ten slotte heb ik d ’ inhoudsopgaven van de
bovenvermelde nog onuitgegeven geschriften ’n plaats gegeven.

D e T ek st.
De Leidsche Universiteits bibliotheek bezat reeds voor d ’ aan-
komst van de verzameling van Dr. van der T u u k ’n palm blad
handschrift van de Tantupangg£laran (Cod. 2212, Vreede biz. 393),
waarvan Prof. Kern ’t begin heeft uitgegeven in de Bijdragen
1887, onder de titel: ’n Oucjjavaansche Cosmogonie (Verspr.
Geschr. IX biz. 282). Dit handschrift heb ik C genoemd.
De verzameling van der Tuuk bevat 4 handschriften; een op
palmblad (Juynboll II biz. 173, Cod. 3692) m et copie op papier
(Cod. 4464), aangeduid met E, en nog twee op papier; daarvan
is Cod. 4465 de copie, onvolledig, geschreven door Dr. van der
 T u n k zelf, en Cod. 3931 ’t oorspronkelijke. Deze beide zijn
aangeduid met D.
T enslotte ben ik* door de luilpvaardigheid van de lieer
1\ V. van Stein Callenfels in staat gesteld twee handschriften uit
zijn verzameling te raadplegen, deze twee w orden bedoeld m et
A en B. A is 48 cM. lang, en bevat 61 bladzijden, *) 't eindigt
op de zelfde plaats als C midden in ’n zin, en is goed ge-
sciireven op mooi blank palm blad. B is 44 cM. lang en heeft
56 bladzijden; ’t is tamelijk veel g ebruikt en bier en d a a r ge-
schonden, klein m aar netjes geschreven; ’t gaat evenver als E.
De in dit proefschrift gevolgde tekst is die van A, waarmee
C bijna geheel overeenkom t. Ze verschillen liier en d aar wat
betreft de spelling en door enkele gemakkelijk te herstellen schrijf-
f o u te n ; ’t is waarschijnlijk dat ze beiden op ’n niet al te ver
verwijderd origineel teruggaan. In de g ed ru kte tekst is A g e ­
heel gevolgd, hoe onregelm atig de spelling ook is; hierdoor
krijgt men ’n zuiverder beeld van de taal dan door de meestal
gevolgde m ethode met emendatie. Conjecturen en andere op-
merkingen de tekst betrefifende vindt men o n d er de vertaling.
D e tekst van B verschilt niet veel van die van A C, hij ver-
toont echter veel meer bedorven plaatsen in sommige gedeelten,
en de spelling wijkt vaak sterk af in *t gebruik van s, s en g,
van korte en lange klinkers en van begin-klinkers of begin-h.
De verschillen zijn echter niet van zoo veel belang dat men van
’n andere redactie kan spreken.
In Cod. 3692 zijn drie gedeelten te onderscheiden. D e eerste^
50 bladzijden (de buitenkant van ’t eerste palm blad is tegen
de gewoonte in ook beschreven) op leelijk donker palm blad,
slordig, vaak zeer onduidelijk, geschreven, bevatten ’n tekst m et
verscheidene grootere en kleinere gapingen, die zooveel be-
langrijke afvvijkingen vertoont van A C en van B d at men hem
tot ’n andere redactie moet rekenen. De draad van ’t verhaal
wordt wel gevolgd, maar er worden gedurig andere woorden en
uitdrukkingen gebruikt (die vaak £ewijzen d at ’t oorspronkelijke
') In d it proof soli r ift w orden de bladzijd en v an de h a n d s c h rifte n op p a lm ­
blad z66 a a n g e h a a ld , d a t als eon bladzijde g ere k en d w o rd t de tw ee zijden
v an tw ee o peenvolgende p alm bladen die, w an n e er ’t h a n d s c h rift g eslo te n is,
te g e n e lk a a r liggen. ’t N unim er van do b ladzijde s ta a t g ew oonlijk in de
lin k e r bovenhoek, sonis in de ro c h te r bonedenhoek. V oor ’t g e m a k w orden
de h elften dor bladzijden o n d ersch eid en m et a en b, voor zoovor 7,e op ’t
bo vena te o f ’t o n d o rste p alm blad stann.
verkeercl begrepen is) en jongere vorinen in plants van oudere
gezet (zooals m inangka)- waaronder Balinismen (zooals ’t achtcr-
voegsel -in); daardoor m aakt deze tekst d ’ indruk van ’n jo n g e re
paraphrase, of misschien ’n poging om ’n bijna vernietigd oud
handschrift te herstellen. De lezingen van dit eerste gedeelte
worden aangeduid met E 1 of voor ’t gemak, waar verwisseling
onmogelijk is, met E ; voor ’t begrip van de gedrukte tekst zijn
ze slechts zelden van waarde.
Op ’t eind van biz. 516 van Cod. 3692 begint ’t tweede ge­
deelte, aangeduid met E 2, ’t gaat tot en met biz. 56a. ’t Is
met *n hoekige hand tamelijk netjes geschreven op don ker palm-
blad; ’t vervolgt de draad niet verder maar bevat alleen in-
voegsels, herhalingen van gedeelten van ’t voorafgaande. Deze
zijn in omgekeerde volgorde achter elkaar geschreven, zonder
scheidingen, zo 6 dat ’n stuk dat later moest komen kom t voor
een dat eerder moest komen. Als men ze in de goede volgorde
las, zouden ze wel ongeveer aan elkaar aansluiten; de punten
waar de stukken gescheiden moeten worden liggen in dit h a n d ­
schrift altijd midden op bladzijden; de verwarring m oet men
dus waarschijnlijk toeschrijven aan ’t overschrijven in verkeerde
volgorde, zonder zich van d ’ inhoud rekenschap te geven, van
de bladen van ’n vroeger handschrift.
Met biz. 56d van Cod. 3692 begint E 3, dit gedeelte loopt tot
t e in d e,’t palmblad is slecht en donker. In dit gedeelte heerscht
de grootste verwarring doordat de palmbladen alle in geheel
verkeerde volgorde lig g en ; daaronder zijn ook palmbladen op-
genamen die stukken van ’t in *t verhaal voorafgaande bevatten,
ook die passages die reeds door E 2 herhaald w a r e n ; hierdoor
komt t voor dat dezelfde passage driemaal in Cod. 3692 te
vinden kan zijn. De stukken van E 3 beslaan altijd een of meer
heele palmbladen (behalve aan ’t slot), daarom schijnt de ver­
warring geweten te moeten worden aan d ’ onnadenkende wijze
waaiop men fragmenten van ’n ouder handschrift verzameld en
h e d llt*SC^ r^ t ^lee^ ’ tekst en de spelling van E 3 komen op
ee enkele uitzonderingen na geheel overeen met die van B,
ook waar B van A C afwijkt.
o c . 3692 vertegenwoordigt dus ’n poging ’n volledige tekst
samen te stellen uit fragmenten van verscbillende herkomst;
— - Ve^ 3 on^ eSr>jpelijke plaatsen van E 1 en de verwarring
van _ en E 3 is de gang van de tekst uit dit handschrift alleen
 echter niet op te maken. ’t Is clus niet te venvonderen dat
Dr. van der Tuuk, die over geen beter handschrift beschikte,
de Tantu ’n groot prul vond.
Cod. 3931 is zeer slordig geschreven ; de tekst is op kleine
uitzonderingen na geheel gelijk aan die van E 1, m aar loopt door
tot ’t slot, met eenige gapingen echter. Invoegsels als die van
E 2 en E 3 komen er niet in voor. ’t Aantal bedorven plaatsen,
ook daar voorkomend waar de lezing van E 1 nog ’n goede zin
geeft, is echter zoo groot, dat groote stukken onbegrijpelijk
zouden zijn zonder andcre handschriften. Voor ’t begrip van de
tekst is daarom dit handschrift van weinig w aarde; maar ’t is
’t eenige waar ’n colophon aan toegevoegd is, met ’t jaartal .
1557 £aka.
Er zijn dus twee redacties van de Taijtupanggglaran te onder-
scheiden, d ’ eerste vertegenwoordigd door A C met B E H en E 2
en de tweede door D E 1. De van de tekst van A afwijkende
lezingen van de handschriften behoorende tot d ’ eerste redactie
zijn onder de tekst overal nauwkeurig aangegeven, behalve waar
’t alleen ’n kwestie van spelling betrof; bij d ’ afwijkende lezingen
van de tweede groep zijn ook hier en daar weggelaten de ge-
vallen waarin ’t verschil in beteekenis o n m e r k b a a r of al te gering
is (zooals tusschen -ira en -ing, tusschen ’n woord met voor-
voegsel pinaka en zonder dat). Waar in ’t vervolg sprake is van
de tekst is die v a n .d ’ eerste redactie bedoeld. De scheiding der
zinnen en d ’ aanvulling der leesteekens zijn van mij, in de h an d ­
schriften wordt in den regel slechts de pada lingsa en 't teeken
waaruit de pada loehoer en-andap ontstaan zijn gebruikt. -

D e T aal.
Prof. Kern schreef in zijn verhandeling «’n O udjavaansche
Cosmogonie* (Verspr. Geschr. IX biz. 287): «Taal en stijl van
de Tantu hebben groote overeenkomst met die in de prozaver­
taling van ’t Adiparwan, maar de spelling verraadt telkens den
toeleg der afschrijvers om oudere vormen door niemvere te ver-
vangen, hetgeen echter zoo inconsequent geschiedt, dat er ge-
gevens genoeg overblijven om in veel gevallen de oorspronkelijke
spelling te herstellen. Wanneer men de nieuwigheden der af­
schrijvers wegdenkt, blijft er ’n tekst over, die z 6 6 veel gem een
heeft met ’t Adiparwan wat taal en stijl betreft, dat de eerste
redactie vermoedelijk van denzelfden tijd of niet veel later dag-
teekent. ’t Adipanvan nu is, gelijk elders is a a n g e to o n d , cmdei
de regeering van de vermaarde Airlangga vertaald.»
Na dit in 1887 uitgesproken oordeel is de hoeveelheid haiul-
schriften die beschikbaar zijn gelukkig zo 6 zeer uitgebreid, dat
er vele andere werken meer voor de hand liggende p unten van
vergelijking wat betreft taal vertoonen, dan de bewerkingen der
Parwa’s. In d ’ inleiding op z’n verhandeling «de legende van
Kunjarakarna volgens ’t oudst bekende handschrift* (Verspr.
Geschr. X) heeft Prof. Kern in 1901 uitvoerig d ’ eigenaardig-
heden van dit oude handschrift wat betreft spelling en taal be-
sproken ; ’t daar gezegde is bijna zonder uitzondering toepasselijk
op de Tantu. D ’ eigenaardigheden, wat de spelling betreft, die
in de Tantu voorkomen zijn de volgende:
Spelling van de klinkcrs. ’t VVillekeurig door elkaar gebruiken
van de korte en lange klinkers, zoowel in eigennamen als in
andere woorden, onverschillig of ze echt JavaansCh of ontleend
zijn. Bij de meest voorkomende woorden houdt men zich echter
wel in den regel aan een spelling, zooals M ahameru, nguni.
’n Regel bij de spelling, die men meestal in acht neem t is dat
voor de medeklinkers ryy en in ’t algemeen graag voor r ’n
lange klinker wordt geschreven, zooals mararyyan, turvyan, wlryya.
Lange klinkers schrijft men nog al eens in vreem de woorden
en namen, vooral de a in de laatste lettergrepen, bijv. karana.
Uit d ’ aangehaalde voorbeelden blijkt reeds dat u en I in de
Tantu tekst wel voorkomen, men schrijft steeds bhatari. In een-
lettergrepige gesloten woorden van Javaansche oorsprong schrijft
men graag ’n lange klinker zooals rat, bang, tut. De lange
p£p£t wordt vaak niet geschreven, zooals in mangrfengS.* De
spelling van o en e door wa en ya en ’t omgekeerde daarvan
komt ook in de Tantu voortdurend voor, ’n sterk voorbeeld
is mwajar; ’t pronomen -nya wisselt met -ne_ (bhawane.) Ai
wisselt met e in air, au kom t in de T antu niet voor. De begin-
klinkers worden zoowel door de daarvoor bestemde letterteekens,
als door de h met de bedoelde vocaal weergegeven (hana en ana),
zooals in N.J. De begin-o wordt, als men niet de h gebruikt,
gewoonlijk als begin-u gespeld (um).
De samentrekking van twee gelijke klinkers die op elkaar
volgen, geschiedt onregelmatig, soms wel en -soms niet, bijv.
sira halaki en siralakva widu. W anneer er samentrekking plaats
heeft, wordt er lang niet altijd ’n lange vocaal geschreven
 (kitanaku). Ook de combinatie van d ’ andere vocalen met a kan
zoowel ya en \va (iryyaku, pinalavwak&n) als ilia, uha (rihanak,
wikuha) of soms zelfs mva opleveren (guruwa).
De pgp 6 t tusschen twee medeklinkers wordt bij voorkeur uit-
gcdrukt door de laatste medeklinker als pasangan te schrijven
(tinhfcr); de op ’n r volgende pSpgt wordt vaak, ofsclioon niet
al tijd, voorgesteld door ga_c 2 r 6k (mamrp, mangrngo).
Dit wat betreft de schrijfwijze van de klinkers. Deze eigen-
aardigheden zijn belialve in de Tantu en de legende van
Kunjarakarnna te vinden in zeer vele andere handschriften, in
’t eene meer in ’t andere minder. De gevolgtrekking ligt voor
de hand, dat degenen die die werken schreven geen verschil in
klank toekenden aan de onderling verwisselde schrijfwijzen, want
men zou toch te ver gaati met deze overal verbreide spellingen
toe te schrijven aan latere afschrijvers, die wat betreft wa en o,
en ya en e trouwens wel verschil k e n d e n ; deze laatste ver-
wisselingen komen dan ook zelden voor in zeer jonge hand ­
schriften, zooals dat van ’t Adipurana. Men moet dus aannemen
dat korte en lange klinkers niet onderscheiden werden, en wa
en ya als o en e uitgesproken gedurende ’t grootste gedeelte
van, zoo niet de geheele zoogenaamd Oud-Javaansche periode,
want ook in de oudste klassieke dichtwerken vindt men sporen
van deze verwisselingen, die dichters die aan ’n metrum met
vaste kwantiteiten gebonden zijn, zeer te pas kunnen komen.
Islaarblijkelijk is dus de spelling, die men in d ’ oorkonden en
de gedichten vindt, convention'eel en berustte ze niet op de
gelijktijdige uitspraak. OfschooTf wel aan te nemen is dat in vele
gevallen waar deze spelling wa en ya schrijft, de o en e die de
taal daar uitspreekt ontstaan zijn uit wa en ya, behoeft dit toch
niet altijd het geval te zijn; vooral in prozageschriften wordt
vaak d ’ indruk gewekt dat de schrijfwijze met wa en ya gebruikt
is om geleerdheid te toonen of om ’t*geschrift als oud voor te
stellen, daar ze voorkomt op plaatsen waar ze niet liistorisch
juist kan zijn (zooals in mwajar). Ditzelfde geldt ook van de
lange en korte vocalen; ’t schrijven hiervan is echter waar­
schijnlijk, gezien de tegenwoordige wijze van spreken van ’t
Javaansch en de- verwante talen, in vreemde woorden altijd vol-
gens overlevering of naar beste weten gebeurd.
De lange klinkers worden in echt Javaansche woorden meestal
slechts gebruikt om aan ’t geschrift ’n schijn van geleerdheid
te geven, ’t gebruik is dan ook zeer onzeker. Alleen in sommige
eenlettergrepige woorden, !) bij de lange p£pSt (die echter ook
lang niet altijd geschreven wordt) en bij sommige woorden die
op ’n klinker eindigen (lungha) berust ’t schrijven van *n lange
klinker blijkbaar op d’ uitspraak en g e s c h ie d t’t ook vrij geregeld.
Spellingen als nusa en ngfini berusten echter geheel op con-
ventie; in zeer vele gevallen schijnt, in de prozateksten althans,
de schrijver geheel vrij geweest te zijn in ’t gebruik van korte
of lange klinkers. Lange a’s worden kwistig rondgestrooid om
regels te vullen of om ’n mooie verdeeling van de letters te
krijgen, ’t schrijven van een lange a. aan ’t eind van een woord
of korte zin komt veel voor en schijnt soms wel te wijzen op
dezelfde manier van voorlezen als thans nog gebruikelijk is.
Spelling van dc mcdeklinkcrs. Wat betreft de medeklinkers
valt ’t gewone verschijnsel op te merkefi dat de d en d (pada
en pada) vaak verwisseld worden. Prof. Kern schreef deze eigen-
aardigheid, die hij ook in ’t oude handschrift van de legende
van Kunjarakarnna opmerkte, aan ’t dialect van de schrijver
toe, misschien Javaansch zooals dat in ’t Zuiden van de Preanger
voorkomt. Wanneer men echter let op ’t veelvuldig voorkomen
van deze verwisseling, is de meest voor de hand liggende gevolg-
trekking dat de scheiding van d en d in ’n tamelijk groot
gedeelte van ’t taalgebied niet zoo scherp was als men zou
meenen. Trouwens ook in de tegenwoordige gesproken en
geschreven taal van vele gewesten wisselen d en d niet zelden.
De d schrijft men graag in vreemde woorden te pas of te onpas
(prasadda); ’n onderscheid met dh, door als deze pasangan is ’n '
n inplaats van n te schrijven, maakt men niet vaak, men schrijft
ganda of ganda, soms maar ganda. De* t, t en th worden minder
verwisseld, de twee laatsten gebruikt men weer in vreemde
woorden, zooals amrttha. Men zou kunnen meenen dat deze
eigenaardigheden, als mefi ze vindt i n ’ jongere handschriften,

*) In enkele dezer woorden, zooals tuv, air, lijkt !t alsof de ’xi g erek te u it­
spraak aanduidende apelLing veroorzaakt is door ’n n aw erk in g v a n d e k la n k -
wet die deze woorden eenlettergrepig m aakte. O f deze ttitspi’aak nog in den
tijd w aaruit ’n handschrift als dat van de legende van Iv u n jarak ai n n a d a te e rt
in zwang was, of dat de spelling toen reeds op overlevering b e ru stte k an ik
niet uitm aken, ’t laatate lijkt waarsclnjnlijker. E nkele ('‘(inlettorgrepige
gesloten woorden worden soms ook m et een lange klin k er geschreven,
blijkbaar naar analogic van de vorige groep, terwijl de k lan k w et er niets
mee te maken heeft voor zoover men zien kan, zooals RNvang voor song.

I FAK.S'*'- ' '

hun groncl liebben daarin, dat de Balineesche afschrijvers i n ’t
geheel geen onderscheid in klank kenden tusschen deze letters
in hun eigen taal; ’t voorkomen ervan in handschriften die zeker
van Java afkomstig, en oud zijn, en ’t nu nog bestaande spraak-
gebruik in verschillende gewesten van Java leiden echter tot ’t
besluit dat althans de keuze tusschen d en cl in echt Javaansche
woorden gedurende langen tijd, zooals nu nog in sommige
woorden (tandSs en tandfcs) niet vast stond. ’n Nauwkeurige
dialect opname en dialect studie zou deze kwestie taalkundig
moeten ophelderen.
Duidelijk is wel dat verschil tusschen_ s, 9 en s in d ’ uitspraak
van de tijd waaruit ook d’ oudste handschriften dateeren niet
bestond, zoo ’t op Java ooit bestaan heeft, want zoo goed als
alle handschriften verwisselen die drie letters. De regel dat s
geschreven wordt na k en r is geheel conventioneel geworden,
zoodat men ook soms anak sira schrijft; d ’ overlevering omtrent
’t gebruik van die letters in vreemde woorden is vaak onzeker,
immers gwargga komt zeer vaak voor naast swargga en sorgga.
Dit zelfde geldt ook van de letters b en bh, p en ph, j en jh,
t en tlv, de geaspireerden gebruikt men graag in vreemde woorden
(lokaphala, amrabhajita, voor prawrajita).
’t Is hier ook de plaats om op te merken dat enkele uit Indie
afkomstige woorden in ’t Javaansch, niet alleen van de T antu
maar van de meeste prozawerken uit de oudere letterkunde, ’n
van ’t oorspronkelijke afwijkende, maar tocli vrij vaste gedaante
hebben aangenomen. Zoo schrijft men bijna steeds matiusa,
nimitanya, Huma, sangaskara, of ngaskara, (voor samskara) en
vaak yuga, voor yoga, gundala voor kundala e. a.
Tot. zoover de schrijfwijze van de Tantu panggfclaran, die
men terug vindt, min of meer in ’t oog springend naar mate
van de geleerdheid van de schrijver of afschrijver, in bijna alle
handschriften van prozawerken. De vergelijking met de spelling
van *t oude handschrift van de legende van Kunjakarnna leert
dat deze schrijfwijze reeds tamelijk oud is; wanneer men let op
de tegenwoordige manier van spreken en schrijven kan men ’t
voor waarschijnlijk houden, dat men beter de klanken van de
zoogenaamd Oud-Javaansche periode, er uit kan leeren, dan uit
de conventioneele archaistische spelling die de klassieke gedichten
en de oorkonden meestal volgen.
Stijl. Ook wat betreft de taalvormen en de stijl heeft juist de
Tantu echter veel gemeen met de legende van K unjarakarnna.
Aangaande de stijl is ’t meest in ’t oog springend ’t gebruik
van wat men werkwoordelijke p artikels kan n o e m e n ; t getal
hiervan is niet zoo groot als in ’t Sundaasch en hun beteekenis
is niet zoo gedifferentieerd. De meest voorkomende zijn seg
16s in de K.-legende, sag iSs of jag lSs in de l a n t u , om gaan,
heengaan, verdwijnen uit te drukken. R£p duidt in de T an tu
meestal tevoorschijnkomen of plotseling gebeuren aan ; deze
partikels worden wel eens zelfstandig, maar meestal toch in ^
verbinding met ’n woord dat de handeling precies aangeeft
gebruikt. Ook in andere prozageschriften, zooals ’t A dipurana en de
Korawagrama komt *t gebruik er van voor, hoewel,niet zoo druk .
(in z’n uitgave van ’t Agramawasana parwwaenz. heeft Dr. Ju}’nboll
er ook op gewezen), terwijl ze in ’t Adiparwwa bij voorbeeld
niet of tenminste zeer zelden voorkomen.
Of hier alleen verschil van stijl van deze werken, die alien
toch uit min of meer levendig vertelde verhalen begtaan, aan-
genomen moet worden (’t Adiparwwa is zoo goed’ als zeker
aanmerke'lijk veel ouder dan de andere genoem de geschriften)
of dat men d ’ oorzaak zoeken moet in verschil van dialect van
de schrijvers (wanneer men denkt aan ’t Sundaasch) kan ik niet
uitmaken. Ook in ’t tegenwoordige Javaansch komen dergelijke
partikels wel voor, ofschoon niet zoo druk gebruikt als in ’t
Sundaasch, en zelden geschreven, misschien in verband met de
gevvoonte’t deftige krama te schrijven ; 't gebruik dat de dalang er
op sommige plaatsen van maakt wijst echter waarschijnlijk wel op
’n oude stijlgewoonte.
’n Andere eigenschap die de T an tu met de legende van
Kunjarakarnna gemeen heeft is de voorkeur voor ’t gebruik van
directe rede, overal waar deze mogelijk is, met de groote
verscheidenheid van pronomina en vocatieven die daarbij te pas
gebracht worden. Gecombineerd met de reeds genoem de partikels
geeft dit de stijl voor ons gevoel iets levendigs, vaak lijkt ’t
verhaal echter ook erdoor te worden verbrokkeld tot ’n aan-
eenschakeling van tafreelen. Deze indruk maken zeer vele ver-
halende werken ook van de nieuwere Javaansche literatuur, en
ook van de literaturen van andere Indonesische volken ; ’n
onderzoek naar de verhouding tusschen d ’ uitdrukkingsmiddelen
der talen en de psychologie van de volken die die talen spreken
behooit echter niet t o t ’t onderwerp van dit proefschrift. Evenmin
 is *n vreemdeling d ’ aangewezen persoon om kwesties van
literaire critiek te behandelen, zooals de vraag naar ’t verband
tusschen de verhaaltrant dezer oude prozageschriften en de stijl van
de dalang. Hoe sterk ’t vermoeden ook is dat ’t aanschou welijke,
dat steeds aan de voordracht van de lakon verbonden is, en ’t
motief van strijd en overwinning dat men er in vindt, niet zonder
invloed gebleven zijn op de verhalende geschriften van nieuwere
tijd zoowel als op sommige oudere (zooals de legende van
Kunjarakarnna), om dit aannemelijk te maken en in bijzonder-
heden met bewijzen te staven is de hulp van 'n zuiverder
taalgevoel vereischt dan men zich door aanleering van de taal
alleen in den regel kan eigen maken.
’t Voorvoegsel den-. Wat betreft de bijzonderheden der gram-
maticale vormen is vooreerst op te merken, in de Tantu evenals
in de legende van Kunjarakarnna, ’t gebruik van ’t voorvoegsel
den- voor vormen «zonder neusklank», hoewel ’t niet zooveel
voorkomt als bijv. in de Pararaton. In de taalkundige opmer-
kingen onder de vertaling heb ik telkens als zoo'n vorm voor
kwam er op gewezen. Terwijl deze constructie met den- blijkbaar
degene is, waaruit zich in de nieuwere taal ’t zoogenaamde
passivum met di- optwikkeld heeft, is ze in de legende vaak
nog geheel te verklaren als ’n substantief-constructie te ver-
vangen door ’n naamwoordelijke vorm (met voorvoegsel pa- bij
voorbeeld *), en te vergelijken met de substantief-constructies
met denya (denta, denira enz.) gevolgd door *n vorm «met neus-
klanlo of met voorvoegsel a-,2). Immers ’n constructie als tan
hana den ila-ila (legende biz. 61): er was niets dat ze ontzagen,
f) De constructie van de- m et voornaam w oord en vorm omet n eusklank»
is zoker wel in zeer vele gevallen te vervangen door ’n vorm m et voor­
voegsel p a -4, ’n ste rk voorbeeld daar van vorm en de tw ee zin n en u it de
T a n tu : n d ah ndah pahenak ta d e n ta m angrengo en enak p a n g re n g e n y a ri
sa n g h y an g kaw ikun: lu iste rt ru stig , ru stig luisterde hij n aa r de w ikuleer.
*) ’t Is n ie t oneigenaardig hier op te m erken d a t van tw ee g ev allen w aar
d ’ oudero taal de g e b ru ik t: in de hier bedoelde su b sta n tie fc o n stru c tie s en
om d ’ agens aan te duiden n a vorm en m et voorvoegsel ka- of invoegsel -in-,
of n a vorm en «zonder neusklank# (bijv. m a tan g n y a n ta n alah d e n y u : d aa ro m
is hij n iet door u overw onnen; pjah si k ita d e n k u : gij sn e eft door m ij;
T antu), de nieuw ere taal in ’t eerste geval d it de steed s v e rv a n g t o f v e r­
v a n g en k an door oleli terw ijl d it in ’t M aleisch d' agena aan g eeft. W a n n e e r
d it woord in d' oudere taal in deze su b a ta n tie f co n stru cties g e b ru ik t w o rd t
heeft 't in den regel nog n iet alles van z’n eigenlijke b eteek en is v erloren,
bijv. m anusa ja lu hulih sang hyang B rahm agaw e: de m an n en w a r e n ’t re su lta a t
v an ’t sciieppen van Brahm a.
of: sawijil wijil ning tanganya den asungak£na m aring sang
maliwat awan *): al wat uit hun handen kwam was ’n geschenk
voor de voorbijganger (legende biz. 74) is zeer wel te vergelijken
met: wurung ta de bhataragawe ranu (of volgens E : wururig ta
bhatara denira magawe ranu): de H eer had de vijver nog niet
gemaakt, of de Heer was nog niet klaar met ’t maken van de
vijver (Tantu). ’t Verschil tusschen ’t gebruik van de vorm
«met neusklanlo en die «zonder neusklanlo achter dc of den
schijnt af te hangen van ’t beschouwen van de handeling of
toestand meer van de actieve dan wel van de passieve kant,
waarin deze twee vormen ook in andere gevallen tegenover
elkaar staan. De sluitende -n van den- is misschien te verklaren
als de verkorte vorm van ’t ■voornaamwoord -nya~)\ immers
naast de-n komen ook andere combinaties van voornaam woorden,
met' de- voor in verbinding met ’n vorm «zonder neusklank»
zoo als dat bij vormen «met neusklanlo* zeer gewoon is. Bij
voorbeeld in de T a n t u : apa dosanyanaku demu m atangnyan demu
wehi matmahan wil, t£h£r demu halapi rah n y a: wat is de schuld
van mijn kind jegens u, die d ’ aanleiding is daarvan dat gij
hem ’n spook laat worden, voorts hem z’n bloed o ntneem t.
Ook: apa denta takwanakfcn Bhatara: wat _doet gij te vragen
naar de H eer; aja kami d e n ta - p a te n i: laat ’t niet zijn dat ik
door u gedood word. In al deze gevallen volgt op de- ’n ver­
korte vorm van ’n persoonlijk voornaamwoord, en d aarna ’n
vorm «zonder neusklanlo ; ’t is niet onwaarschijnlijk dat dit m et de
constructie van den- met vorm «zonder neusklanlo ook ’t geval is.
Uit deze laatste constructie heeft zich dan waarschijnlijk ’t
zoogenaamde passivum met di- in de nieuwere taal ontwikkeld.
Gevallen die men moeilijk anders dan als passiva kan vertalen
zijn in de T a n tu : hana ta wwang hatadin den karekSn hanak
nya: er waren menschen die scheidden, hun kind lieten ze
achter; of: apan den tfctakSn girahnya kang ring t n g a h : want
z’n middelste hoofd had hij ingetrokken ■i). De klanko'vergang

*) Men m oet hier b lijkbaar u itg a a n van a s u n g ; im m ers ook de v orm ina-
sungaken kom t voor (K. B. \V. onder asung). ’fcA ch terv o eg sel a k e n a n eem t
in de legende v aak de p la ats in v a n aken.
s) Zie K ern Y. G- V III biz. 2§2. P ro f. J o n k e r h e e ft in z ’n v erh a n d elin g
over de zoogenaamde vervoegde w erkw oordsvorm en hierop on op veel van
t in dit stu k besprokene reeds k o rt gewezen (Bijdr. 1911). »
s) In dit laatste geval kan ’t voorafgaan van ap n n m isschien t g e b ru ik
van de constructie m et den- ten gevolge geh ad h ebben, w an t in d ieu op 't
 van den- in di-, als men zich d ’ ontwikkeling althans zoo m ag
voorstellen, behoeft in ieder geval nog verklaring; ook is ’t op-
merkelijk dat 'd e constructies van de- met andere verkorte
persoonlijke voornaamwoorden voor ’n vorm .«zonder. n eusklanlo
in de nieuwere taal geen analoge zoogenaam de passieve vorm
hebben opgeleverd.
Behalve in de hier vermelde constrnctie komt den- in d' oudere
taal, ook in de Tantu, niet zelden voor in de zoogenaam de s*—
imperatief. Prof. Kern heeft hieraan ’n beschouwing gewijd,
(V. G. VIII biz. 306-M3) waarin hij tot de slotsom komt, dat
’t feit dat d i en den (de sluitende ook in 't passief, is
hem onduidelijk, blz» 311) in d ’ imperatief gebruikt worden
te verklaren is uit d ’ oorspronkelijke beteekenis van locatief
voorzetseL Ofsclioon deze etymologische uiteenzettingen onge-
twijfeld ’t gebruik van de in vele gevallen duidelijker maken,
is ’t toch opmerkelijk dat en in de gebiedende wijs en in de
constrnctie waaruit ’t passivum zich ontwikkelt in d ’ oudere
taal steeds den- voorkomt. Men heeft gezien dat ’t althans niet
onmogelijk is dat deze constructie van den- met 'n vorm «zonder
neusldanlo, als zijnde ’n substantief constructie, in vele ge­
vallen verwisselbaar is met ’n vorm met pa-. Wat de modale
imperatief betreft mag men, aannem ende dat de locatieve zin
van d i en de zich heeft kunnen ontwikkelen tot ’n wenschende,
de sluitende-n misschien opvatten als ’t partikel of voegwoord, *)
dat de volgende woorden tot ’n grammatisch geheel verbindt.
Op deze wijze is ’n zin als lah, den padanandang kurug (kom,
samen de kurug dragen! T antu) misschien te verstaan, evenals
den padiigawe kahyangan (gezamenlijk godenverblijven m a k e n !);
’t gemeenschappelijk dragen of maken wordt hier een begrip,

«voogwoord» -» (ook in ta n , m a tan g n y a n ) 'n zoogenaam d w erkw oord m o et

volgen, g e b ru ik t m en n a a r ’t schijnt g ra a g ofsclioon la n g n ie t altijd ’n vorm
m et pa- (v ast gew orden in tanpa). W an n eer m en aa n n e e m t d a t deze vorm
ook m et de co n stru c tie m et den- m et vorm «zonder n eu sk lan k » v erw isse lb a ar
is, evenals ze 't sc h ijn t te zijn m et die m e t de m e t p ro n o m in a en vorm «m et
neusklankw, is de co n stru c tie m et den- in d it gev al m issch ien n o g ’n zu iv ere
su b sta n tie fc o n stru c tie , en als zoodanig geheel op h a a r p la a ts , als v e rv a n g ste r
van ’n vorm m et pa- die hier verw acht zou k u n n en w orden.
>) H oe de verliouding is v an d\jt zoogenaam de voegwoord. -n t o t ’t v e rk o rte
pronom en -» is al zeer m oeilijk u it te m a k en ; in zeer vele g ev allen zijn ze
laatig te ontTerscheiden (Ivern. Y. Gr. W I I biz. 282). ’t Is n ie t o m v aarsch ijn lijk
d a t er etym ologisch verband tusschen beide^ g ezoclit m ag w orden, o f zelfs
d a t ’t ee rste in wezen gelijk is aa n ’t tw eede. •—»
dat in d ’ aandacht van de toegesprokene wordt aanbevolen.
’t Is ook niet onbegrijpelijk dat, aann em ende ahveer dat ’t di,
in dergelijke gevallen in de nieuwere taal gebruikt, afstam t van
’t oudere den-,1) in de zoogenaamde qualitatieve volnntatief vormen
«met neusklank* voorkomen; bijv. in ’n zin als kowe dingrasa tuwa;
’t begrip zich ouder gevoelen vormt een geheel, dat door di
tot ’n desideratum gem aakt wordt.
Aan d ’ andere kant moet d ’ aandacht er op gevestigd worden,
dat, evenals de vorm m e t/rt- naast de rol van ’n nomen verbale
ook die van ’n imperatief vervult (bij de zoogenaam de werk-
woorden met voorvoegsels a- of via-), ook de constructie van
den- met ’n vorm «zonder neusklank>\ behalve ’n substantief
constructie misschien ook ’n imperatief kan voorstellen. In ’n
zin als ndah, putSr ta manih sanghyang Mandaragiri den tkeng
nusa Jawa (kom, draait de M andara nu weer, laat hij op Java
komen; Tantu) lijkt dit misschien niet al te vreem d; Cod. B
heeft hier dan ook denya tka ring nusa Jawa. Ook de ver-
gelijking van ’n in nieuwer Javaansch mogelijke constructie
dituru, waaraan in d ’ oudere taal den aturu zou beantwoorden,
met de zoogenaamde imperatief paturu, die tevens nomen ver­
bale is waar ’n substantief constructie mee gelijkgesteld kan
worden, kan deze wijze van beschouwen misschien begrijpelijker
maken. Na te gaan of de hier uiteengezette verklaring van
’t wenschende of bevelende element in de zoogenaamde modale
imperatief u i t ’t nomenverbale, of de bovenvermelde uit ’t locatieve
karakter van ’t partikel d i de eenig mogelijke is, zal waarschijnlijk
zeer lastig zijn bij de tegenwoordige stand der kennis van d ’
oudere taal en letterkunde. ’t Is intusschen niet ondenkbaar
dat de twee in deze verklaringen veronderstelde wijzen van
ontwikkeling, naast elkaar bestaande, elkaar versterkt hebben.
Andere taalkundige vormen. In de T antu is verder op te
merken dat de vorm van de zoogenaamde propositief (ndakwarah)
ook wel z66 voor gaat komen, dat men moeilijk anders dan ’n
indicatief kan vertalen, bijv. katon kita ngising ring lwah,
matangnyan dakwalekfcn ikang b a n y u : ik zag u uw gevoeg doen
in de rivier, daarom heb ik 't water doen terugkeeren. Misschien
l) D it is behalve door d’analogie v an 't zoogenaam de su b je c tie v e p assiv u m
w aarschijnlijk daardoor d a t de kw alitieve v o lu n ta tie f c o n stru c tie s k an vorm en
die bijna letterlijk in d’ oudere ta a l to*vinden zijn, bijv. di k a y a ap a sa n g e tin g
k atre an a n am u : la a t de k rac h t van je liftfde zoo g ro o t zijn als w at d a n o o k ;
en den kadi bhaw ane b ap a n ta : la at (aw sta at) zijn zooals de s ta a t v an uw vader.
 mag men aannemen dat dakwalekfin hier de gedachte van de
spiekei weergeeft, zoodat men de bedoeling van *t gezegde zou
kunnen verduidelijken met: daarom dacht ik: laat ik ’t water
doen terugkeeren. ’t Is echter niet onbegrijpelijk dat uit ’n
dergelijk gebruik zich ’t zoogenaamde subjectief passivum van
de nieuwere taal heeft kunnen ontwikkelen. Men mag wel aan-
nemen dat t voorvoegsel dak- of ndak- bestaat uit ’t partikel
nda, dat ook elders aansporende kracht blijkt te hebben (nda
pahenak), en ’t verkorte persoonlijke voornaamwoord -k (Kern,
V. G. VIII biz. 278). De meestal volgende vorm «zonder neus-
klank> schijnt weer aan te duiclen dat de handeling meer be-
schouwd moet worden van de leant van ’t object dan van die
van d ’ agens. Prof. Kern heeft er reeds op gewezen dat d ’
oudere taal ook *n zoogenaamde actieve propositief bezit, bijv.
ndak aminta pehan iri kita: ik wilde u wat melk vragen (V.G. ^
VIII biz. 300), waarbij men dan waarschijnlijk moet aannemen • ( fr '* ] W -
dat de handeling meer van de kant van d ’ agens beschouwd v )
is. Ook de zoogenaamde passieve propositief komt in de T antu I^
voor, doordat achter de vorm «zonder neusklank» ’n achterge-
voegd pronomen aangehecht is, bijv. dak tahapnya (ik zal 't
drinken, te vergelijken met dak cobane in de nieuwere taal).
’t Achtervoegen van -nc of -e in deze passieve propositief is
blijkbaar een van de zeldzame gevallen waarin ’t aangehechte
pronomen -nc in de nieuwere taal achter zoogenaamde werk-
woordsvormen geplaatst wordt, zooals dat in de oudere taal met
alle voornaamwoorden zeer gewoon is. Ook in de nieuwere taal
blijkt, in deze constructie althans, dak- nog z’n «propositieve»
kracht, door z’n ontstaan uit *t partikel nda, behouden te hebben.
’t Zoogenaamde subjectief passivum van de tweede persoon
in de nieuwere taal (kopangan) is in de Tantu niet aan te
wijzen; d ’ aandacht is er reeds op gevestigd dat hiei n con­
structie van de met ’n aangehecht pronomen van de tweede
persoon v6 6 r Jn vorm «zonder neusklank» (denta pateni) mo-
♦gelijk is, die zich analoog had kunnen ontwikkelen, vooi zoo-
ver wij zien kunnen, aan de constructie van den- met vorm
♦zonder neusklanlo. ’n Bevredigend antwoord te verlangen op
de vraag waarom dit niet geschied is, zou echter te veel ge-
eischt zijn. Trotuvens nog zeer veel in deze zoogenaamde
verbogen werkwoordsvormen behoeft nadeie veiklaiing, in (.1
eerste~plaats misschien wel de verkorte vormen van prono-
2
mina die er bij gebruikt worden, en waarvan ook de gevallen
waarin ze, niet achter aan ’n woord gehecht (zooals in dak-
en den-), voor zoogenaamde werkwoordsvormen geplaatst worden
(Kern, V. G. VIII biz. 278— 290) nog geenszins alle even dui-
delijk zijn. •
’n Eigenaardigheid die in de legende van K u n jarak arn n a zeer
vaak voorkomt, ’t gebruik van ’n vorm met achtervoegsel -ay
die gewoonlijk de zin van ’n conjunctief heeft, waar men ’t ge­
bruik van deze vvijs niet zou verwachten, is waarschijnlijk ook
in de Tantu, maar slechts op ’n paar plaatsen, op te merken.
Misschien moet men dit aannemen in ’n zin als: K ah u cap a ta
bhatara Guru, tum ulusakna magawe tantu: Om te spreken van
de Heer Guru, hij voltooide ’t maken van orde. Vooral ’t ach ter­
voegsel -akna kom t zoo voor. Prof. Kern heeft in verband hierm ee
d’ aandacht gevestigd op 'n lgmCs vorm op -ena, in gebruik in
’t dialect van ’n oude Javaansche nederzetting in de Preanger
(V. G. X biz. 8 ). ’t Is echter de vraag of men in de T an tu
d ’ enkele zoo voorkomende vormen niet te verklaren heeft door
er *n nuanceering van de gewone beteekenis van de conjunctief
aan toe te kennen. De aangehaalde zin uit de T a n tu is zoo
misschien te vertalen m et: hij zou ’t maken van orde voortzetten.
Aangaande de conjunctiefvormen valt verder nog op te merken,
dat ze in de Tantu al vaak de plaats van de im peratief gaan
innemen, zooals in ’t N. J. in vele gevallen g.ebruikelijk is, bijv.
turuna pwa ring Y aw adipa: daal neer naar Java.
In sommige gevallen waar men ’n zoogenaam de substantief-
constructie zou verwachten komt in de T a n tu in de plaats
daarvan eenvoudig *n vorm met neusklank voor. Blijkbaar is
er dan aan ’t subject van de handeling gedacht, inplaats van
aan de handeling op zich zelf; bijv.: gunaning magawe p r a g a d a :
de kunst van ’t maken (van hen die maken) prasada’s. Hiermee
moet men misschien o o k ’t betrekkelijk weinige voorkomen van
de bovenvermelde constructies met dc- en pronom en voor 'n
vorm, «zonder neusklank > in verband brengen, terwijl in de
nieuwere taal zoowel de substantief-constructies ‘ als de zooge­
naamde passiva met di- zeer talrijk zijn.
’n Opmerking van meer algemeene aard is dat men achter
’t partikel -n (in matangnyan, tan, yan enz.), ook als ’t zelf-
standig is, graag de m et./w- of pa- «met neusklank* afgeleide
vorm gebruikt, bijv. in de T an tu : ndah tanpanm u sira pShaning
 l£mbu kanya hiring ; maar ze vond de melk van ’n maagdelijke
zwarte koe niet. Evenals in de legende van K unjarakarnna vindt
men ook in de Tantu meermalen maring en saking gebruikt
als voorzetsels, ofschoon mareng en sakeng ook vaak voorkomen,
bijv. sahta saking: hij vertrok van ; Tindak bhatara saking Pacira
mangulwan maring M asin: de tocht van de Heer ging van
Pacira naar 't Westen naar Masin. *)
VoorHaamivoord.cn. Dit aangaande de zoogenaamde werkwoor-
den ; bij de pronomina is op te merken, dat op enkele plaatsen in de
Tantu sira (en -ira) reeds de tweede persoon schijnt aan te duiden,
zooals in de Pararaton zoo veel voorkomt. Gewoonlijk gaat er in
de Tantu dan echter nog wel ’n omschreven pronomen van
de 2 <lc persoon (pwangkulun enz.) op niet al te groote afstand
aan vooraf, bijv.: Dull, mahagakti dahat sang pandita; ih, paran-
rika kagaktinira? Wel, zeer toovermachtig zijt gij, Meester; ach
wat is toch uw macht? Kamu en kita komen meermalen vlak
na elkaar voor, gericht tot dezelfde persoon of personen, ’i t ver
schil ertusschen is moeilijk te ontdekken, bijv.: Uduh, kamu
kita hyang dewata kabeh: Wel, gij alien, g o d e n ! Evenzoo is
tusschen d ’ achtervoegsels - nya en - ira meestal geen onder-
scheid te maken ; wil men, ’n bijzondere schakeering van beleefd-
heid, onderdanigheid of vriendelijkheid in de pronomina uit-
drukken dan gebruikt men omschrijvingen, vaak verwantschaps-
woorden, bijv.: Raputu sang pandita pwangkulun, hinutus de
sang prabhu: uw kleinzoon, heer Meester, is gezonden door de
vorst. In ’t algemeen is ’t zeer moeilijk ’t verschil van beleefd-
heid of onderdanigheid dat uitgedrukt wordt in deze woorden
juist te waardeeren; pinun bijv., 'n aanduiding voor d ’ eerste
persoon die Prof. Kern (V. G. VIII 140) voor zeer nederig houdt,
wordt in de Tantu in ’t bijzonder door minder ontwikkelden
(herdersjongens, pujutslaven) ook onder elkander g eb ru ik t; men
zou daarom kunnen vermoeden dat ’t met Madya of K ram a
desa te vergelijken is. Ngwang wordt in ’t geschrift naar ’t
schijnt alleen tegen minderen of gelijken, niet tegen meerderen
gebezigd, bijv. Igwara tegen TSkSnwuwung: ika tan kahargpingwang:
dat wil ik niet; luhya ngwang mangke: ik krijg nu honger (door
de vorst tegen *n bedieiide gezegd).
Kram a. Verder is in de Tantu op te merken, daar waar ’n ge-
sprek gevoerd wordt, ’n begin v a n ’t gebruik van Krama-woorden en
') Ook yen en kang ziju ’n enkele maal aan te wijzen n aa st y an en ik a n g .
-vormen; zoo bijvoorbeeld in de woorden van 'n am b ten aa r tot
zijn vorst: Unya, pwangkulun, sang malinggih kilyan sira:
zie beer, hij die daar in ’t W esten zit. Ook in ’t gebruik van
maring of mareng en d atang kan men misschien hier en daar
de neiging opmerken onderscheid te m aken tusschen ’n krama-
vorm en ’n niet krama-vorm; bijv.: ranak sang pandita hinutus
de sang aji ring D aha h a n g u n d an g a sang yatiw ara d a tn g e n g
nagara: Uw zoon, Meester, is gezonden door de vorst van D ah a
om Uwe Iioogeerwaarde uit te noodigen om in de rijkszetel te
komen; en: laku pareng Jam bud ipa: gaat op weg naar J. (van
bhatara Guru tegen de goden); in den regel is ’t verschil echter
nog dat mareng meer de handeling van ’t gaan, en d a ta n g
de toestand van het aangekom en zijn uitdrukt, bijv.: k u n an g
bhatara Brahma Wisnu sira mara ri kahanan sang R atm aja
sang Ratmaji: wat betreft de Heeren B rahm a en Wisnu die
gingen naar de verblijfplaats van R atm aja en Ratm aji; tan
wiharfg sang hinutus, m areng samgfct bhaganjing: de gezondene
gehoorzaamde en ging naar de s. b.; en : kancit clatang ki kabhayan
panglayar: opeens was daar 'de k. p. aangekom en. In de legende
van K unjarakarnna, en evenmin in de puranische geschrifleti
of de Koravvagrama heb ik dergelijke krama-vormen kunn en
ontdekken (wanneer men natuurlijk ’t telkens wisselen van
de pronomina er buiten rekent), in de Pararaton daarentegen
komen ze niet zelden voor, ook in verhalende gedeelten, waar
men dan meestal niet kan zeggen waarom zulk een krama-vorm
of -woord gebruikt is. Waarschijnlijk is ’t wel te noem en dat ’t
Krama als zoogenaamde taalsoort in de letterkunde eerst zich
voorgedaan heeft in d ’ aanspraak tot ’n m eerdere en daarna
zich verbreid heeft over }t verhalende proza.

D’ Inlioud.
De naam van ’t in dit proefschrift behandelde geschrift T an tu
paglaran of pangglaran (naast Pararaton een der weinige echt
Javaansche titels van werken uit d ’ oudere literatuur) heeft
Prof. Kern vertaald met Wereldtooneel of Ontwikkelingsgeschie-
denis .der wereld. Hij merkt op (V. G. IX biz. 288) dat tantu in ’t
geschrift zelf meermalen als synoniem met pratista en jagat ge­
bruikt wordt, en dan blijkbaar «vestiging» beteekent; de woorden-
combinatie Tantu pangglaran zou dus ’n samenstelling zijn,
gebomvd volgens de Skrt regel. ’t Woord tantu heeft in de
 tilel cchter waarschijnlijk z’n gewone Skrt betcekenis «draad», •
overdrachtelijk gebruikt, z o o a ls't wel meer voorkomt (zie K. B. W.
s. v. tantu II). Met panggSlaran, «verbreiding», duidt men aan d ’
uiteenzetting van ’n leer (nggglarakgn wordt wel geparaphraseerd
met majar) en de verspreiding ervan, in ’talgemeen «ontwikkeling*.
De titel zou dus vrij vertaald kunnen worden met «verloop der
ontwikkeling». Als d ’ andere beteekenissen waarin tantu voor­
komt niet hun oorsprong hebben in 'n ander woord tantu,
zou men kunnen denken aan d ’ ontwikkeling van «draad» tot
«leiddraad, regel»; deze Iaatste beteekenis is aan te nemen in d ’
uitdrukking kaneng tantu, door tabu getroffen, vervloekt en
matantu, ’n tabu-regel op zich nemen, *n verdrag sluiten. (K. B. W.)
De beteekenis van «plek» is misschien te verklaren als men aan-
neemt dat tantu hier staat voor atantu, ’n plek onder tabu; inder-
daad wordt ’t woord in deze zin inzonderheid van gewijde
plaatsen gebruikt (tantu hyang, Tantu). De gewone beteekenis
in de nieuwere taal zou dan van *t begrip «regelmaat» af te leiden
zijn, waarbij de spelling tamtu nog ’n taalkundige opheldering
eischen zou.
D ’ ontwikkeling, waarvan ’t verloop in de Tantu beschreven
wordt, schijnt nu echter niet zoozeer die van de wereld of van
’t menschengeslacht te zijn (ofschoon de schepping der menschen
in *t kort vermeld wordt, bij wijze van inleiding) maar van de
godsdienstige orde op Java; ’t geschrift is minder een cosmogonie
dan ’n kerkgeschiedenis. Cosmogonieen vindt men ook in de oude
literatuur, in de puranische geschriften, ze verhalen hoe alles
uit ’t Brahman ontstond en hoe ’t aan ’t einde der tijden er in
zal terugkeeren. Dit is echter niet de bedoeling geweest waar-.
mee dc Tantu geschreven is, immers na tamelijk kort de
schepping jder menschen vermeld te hebben, die op Java plaats
vond, gaat de schrijver er toe over te verhalen hoe verschillende
goden de nuttige en schoone kunsten op aarde brachten en zoo <
de schutspatroon werden van degenen die die kunsten als
ambacht uitoefenden, in welk verband ook ’t ontstaan van de
rijst en de geschiedenis van Mangukuhan en z’n vier broers
vermeld wordt. Daarna komt ’t uitvoerig relaas van de ver-
plaatsing van de Mahameru naar Jav^a en alles wat daarbij
geschiedde; dit is blijkbaar te beschomven als ’t begin van de
geschiedenis van Java; de Meru is ’t middelpunt en ’t grootste
heiligdom van ’t land. Hierna volgt ’n menigte kortere of langere
 verhalen niet godheden als hoofdpersonen, die alien direct of
indirect vastgeknoopt zijn aan ’n plaats of n instelling op Jci\a,
waarvan de naam erdoor verklaard of waarvan de heiligheid zoo
vastgesteld w o rd t; men kan ze vergelijken met mahatmya s ).
Ofschoon ’t verband met plaatsen niet in al deze legenden even
sterk is, is toch wel aan te nemen dat ze hieraan hun opname
in dit geschrift te dan ken hebben. De rest, n groot deel van t
werk, handelt in ’n tamelijk aaneengesloten verhaal over de
\j mandala’s en d 1 opeenvolging hunner dewaguru s , d eeiste
dewaguru was natuurlijk bhatara Guru. Daar tusschenin komen ook
eenige vertellingen voor, die blijkbaar godsdienstige instellingen
en gebruiken moeten verklaren (zooals de wayang). De geschiedenis
der heiligen, die de latere mandala s stichtten, wordt in dit
tweede deel uitvoerig behandeld; ook van ’t feit dat sommige
mandala’s onderhoorig zijn aan andere en van de eigenaardig-
heden van de geestelijken die behooren tot enkele dier mandala’s
worden d’ oorzaken verhaald.
In de Tantu zijn dus verschillende oudere verhalen bijeen-
gebracht, waarschijnlijk verscheidene van puranische oorsprong;
in de puranische geschriften uit de oudere Javaansche literatuur
zijn ze echter nog niet teruggevonden. Er is ook rekening mee
te houden dat die geschiedenissen op ]ava veranderingen kunnen
hebben ondergaan, misschien door zich te verbinden met inheem­
sche voorstellingen (zooals wel aan te nemen is bij ’t verhaal
dat d oorsprong van de wayang moet verklaren, en misschien
ook bij t relaas van de tocht van de Mahameru); ook de namen
der goden zelf zijn immers z66 •gebruikt, en hun verhoudingen
zijn z66 vreemd, dat men zich die moeilijk zoo in ’n Indisch werk
kan voorstellen. Daartusschen komen ook verhalen voor blijk-
./ baar van zuiver Javaansche afkomst, zooals de geschiedenis van
Mangukuhan en z’n broers, en van de rijst; ’t is echter vaak
moeilijk te bepalen tot welke oorsprong men bepaalde geschiede­
nissen moet brengen. Ook van de heiligenlegenden in ’t tweede
eel van ’t werk is de herkomst meestal duister, ofschoon daar
wel eenige vergelijkingen getrokken kunnen worden met soort-

van Z° ° ^ 8 ZGlden g ° Val ‘8’ m ag v e rn io e d e n dafc d e b e d o e lin g

-veronderstelling
^ to ootfer«n
of,n oud
verband fce brengen, ib ’twaoma
- "mogelijk
* ™ ’n
gebruik of van die ^ ^ ^ ^ bete6keniS V&U ^
gelijke verhalen uit de latere literatuur. De bespreking van deze
kwesties vindt men in d ’ aanteekeningen ; in deze inleiding zijn
slechts eenige algemeene opmerkingen over d ’ eigenaardigheden
van de Tantu op hun plaats.
Goden en godennamen. Prof. Kern schreef in de inleiding tot
zijn verhandeling Eene Oudjavaansche Cosmogonie: «Let men
alleen op de eigennamen van goden, godinnen en andere
hemelsche wezens, dan zou men wanen in de Indische goden-
wereld te verkeeren, maar wat er van die goden enz. verteld
wordt wijkt in veel opzichten, niet alleen feitelijk, maar ook in
aard, ten eenenmale af van de Indische voorstellingen*. Opvallend
is ’t inderdaad dat bijvoorbeeld Igwara, Paramegwara, £iwa en
Mahadewa naast elkaar voorkomen als namen van verschillende
personen; men moet wel aannemen dat de schrijver van de
Tantu of de geschriften waar hij uit putte weinig op de hoogte
waren van de klassieke Indische opvattingen aangaande de namen
der goden en hun verwantschap. Of de voorstellingen die de
Tantu ervan geeft echter alleen te verklaren zijn door aan te
nemen dat de Javaansche schrijvers de Indische verhalen verkeerd
begrepen hebben of er verhalen uit eigen overlevering mee
versmolten hebben, is nog de vraag; de mogelijkheid is niet uit-
gesloten dat sommige legenden op populaire opvattingen over
de goden berusten die ook in Indie gangbaar waren of misschien
nog zijn. Alle drie, misverstand, eigen overlevering en ons nog
onbekende Indische bronnen zullen wel samengewerkt hebben
om de voorstellingen in de Tantu hun eigenaardigheid te
verleenen.
Opvallend onder de godenfiguren van de Tantu is in ’t
bijzonder de gestalte van bhatara Guru. Met deze titelnaam wordt
in *t eerste gedeelte van ’t werk steeds de god bedoeld, die
onder dezelfde naam in de latere Javaansche literatuur zulk
een groote rol speelt; in ’t tweede gedeelte van ’t geschrift
duidt men er echter de dewaguru van ’n mandala, i n ’t bijzonder
die van de mandala Kukub mee aan, ’t is dan blijkbaar ’n
zuivere titel. Bhatara Guru de god, vaak Paramegwara genoemd.
vertoont onmiskenbare trekken van gelijkenis met de Indische
£iwa als asceet, leeraar en goden vorst, d ’ echtgenoot van Uma,
de vader Van Ganegwara en Karttikeya, die rijdt op de stier.
Hoewel Guru ook in Indie wel een naam is van £iwa, is ’t
veelvuldig gebruik van juist deze naam toch opmerkelijk; wanneev
 men echter bedenkt welk een groote plaats ’t beoefenen van
ascese en yogapraktijken in de T a n tu en in de geheele oud e
letterkunde inneemt, is ’t misschien niet onaannem elijk dat de
j T Q g a t a n t r a ’jL invloed hebben uitgeoefend op de voorstellingen,
die men zich in de omgeving van de scbrijvers dier werken van
de god maakte. Inderdaad wordt in Tantristische werken, die
in den regel in de vorm van ’n gesprek of voordracht gekleed
zijn, £iwa vaak als de leeraar voorgesteld, (bijv. in de T an tra-
rajatantra, uitgegeven door A. A v alo n , waar £iw a U m a's vragen
Beant\voordt). Aan d ’ andere k an t yA]n in de geheele Indische
literatuur, maar vooral in die welke de T antristische Jieilsleer
verkondigt, d* uitspraken niet schaarsch die de vereering van de
leeraar als een der eerste plichten aan de leerling opleggen;
ook in J av aan sch e werken w ordt op d e guruquqrusa steeds
gewezen. In deze zin moet men waarschijnlijk ’t gebruik van
guru zoowel voor de god als voor leeraren die plaatsvervangers
van de god" op aarde zijn, o p v a t te n ; de vereering van beiden
vloeit ineen.
In de Tantristische beschouw ing van Qiwa als de leeraar die
zijn leerlingen de heilsleer onderwijst w ortelt dus waarschijnlijk
wel ’t gebruik van Guru als de naam bij uitnem endheid voor de g od;
deze opvatting maakt echter ook ’n and er p u n t van d 1 oude
/ gorisdienstige leerstellingen iets begrijpelijker, namelijk d ’ eenheid

van £iw a en B ud dha; ook de B udd ha’s zijn immers leeraren,

guru’s, van de- heilsleer. Deze laatste is ’t doel, de verkondigers
er van zijn slechts ’t m id d e l; vandaar dat in de T a n tu ver-
haald wordt dat asceten van de qiwaietische to t de buddhistische
ritus (paksa) overgaan en omgekeerd. Prof. Kern heeft reeds
doen zien dat behalve in hun beider functie van leeraar ook
transcendentaal beschouvvd B uddha en £iw a een zijn; de ver-
kondiging en uitwerking van deze leerstelling vindt men trouw ens
in zeer vele werken der oude literatuur. T o ch kan men niet
zeggen dat alle namen en attributen van d 1 een ook aan d ’
ander toegekend worden, ’n zekere scheiding wat betreft bena-
ming heeft men altijd g e h a n d h a a fd : opmerkelijk is in dit opzicht
de tegenwoordige toestand op Bali, waar. men beide riten nog
steeds naast elkaar ziet bestaan. Ook op Java zal dit vroeger
zoo geweest zijn; de N agarakrtagam a m aakt steeds onderscheid
tusschen heiligdommen van verschillende richting, en in de ge-
schriften die inzonderheid op de godsdienst betrekking hebben

\
 is de voorkeur van de schrijver niet zelden duidelijk genoeg op
te merken daarnit, of hij Buddhistische of Qiwaietische benamingen
en termen gebruikt. De groepeering van de terminologie van deze
twee groepen en van andere naast elkaar ter vergelijking komt niet
zelden voor, bijv. in "t Agastyapanvwa en de Korawagrama; de
vraag of men zich bewust* was vaii ’n verschil in leerstellingen
en in oorsprong tusschen die gezindten, mag men waarschijnlijk
voor de schrijvers en bewerkers van de meeste werken uit d ’
oudere letterkunde ontkennend beantwoorden.
Naast die als de leeraar van de Tantristische yogins hebben
echter nog andere opvattingen van £iwa invloed uitgeoefend
op de voorstelling van de god, namelijk die welke men in ’t
algemeen in purana’s vindt over Qiwa als echtgenoot vajT_Uma, _
als vorst en krijgsman,- en ook die over £iwa als Mahakala. Uit
welke Indische geschriften of populaire beschouwingen de ver-
schillende avonturen van de god in deze rol geput zijn, die in
d* oudere Javaansche literatuur beschreven worden*, is nog niet
uitgemaakt. Op Java schijnt echter de herinnering aan £iwa
slechts doordat hij als hoofdpersoon van deze verhalen optrad
in de latere literatuur levendig te hebben kunnen blijven, inimers
de Buddha’s die, op Java althans, niet ’t middelpunt van zoo’n
uitgebreide reeks van vertellingen geweest schijnen te zijn, zijn
zoo goed als geheel verge ten. Opinerkelijk is hierbij dat in ver-
halende werken der jongere literatuur bhatara Guru bij voorkeur
gebruikt wordt als naam van de godenvorst, terwijl d ’ andere
namen gedeeltelijk in onbruik raken, gedeeltelijk tot betitelingen
van zelfstandige wezens dienen, zooals in de Tantu Mahadewa
en (,’nva. Ook in de verhalen van andere volken in de Archipel,
zooals Bataks en Makassaren en Boegineezen, komt ’n bgtara
Guru voor; afgezien van de vraag of deze naam van Javanen
of van anderen is overgenomen, wijst ’t feit er toch op dat deze
betiteling ook in ruimen kring zeer gewoon, misschien wel ’t
meest populair in gebruik geweest is. Dit zou dan wellicht wijzen
op 'n zeer diepgaandejnvloed van ’t tantrisme; de overblijfselen
van d ’ oude literatuur van Java zijn niet in strijd met deze
veronderstelling.
Nog ’n invloed kan gewerkt hebben op de voorstelling van
<bhatara Gur«», om de Javaansche oppergod bij z’n meest ge­
wone naam te noemen, namelijk oud inheemsche beschouwingen.
Wat hier toe te rekenen zou zijn, is moeilijk uit te maken, daar
d’ eenige zekere weg tot afbakening de herkenning van al 't
Indische is; dit is echter waarschijnlijk nog lang niet overal als
zoodanig herkend, doordat de bronnen, waaruit de Indische voor­
stellingen naar Java gevloeid zijn, nog m aar zeer onvolledig
bekend zijn. De overeenstemming m et verhalen van stam verw ante
volken, waarvan vast staat dat ze niet onder Indische noch
onder Javaniseerende invloed gestaan hebben, zou, indien dui-
delijke punten van gelijkenis gevonden werden, wellicht de mee-
ning rechtvaardigen dat dat oude niet Indische voorstellingen
waren; t o t ’nu toe heeft men die echter nog niet met zekerheid
kunnen aanwijzen. Wel is ’t waarschijnlijk dat d ’- Indische ver­
halen hier en daar vervormd zijn, zooals bijvoorbeeld waar in
de Tantu verteld wordt van d ’ oorsprong van de wavarig; er is
echter geen reden te veronderstellen d a t daar Kala, Igwara,
Brahma en Wisnu slechts maskers zijn voor de nam en van oude
inheemsche godheden, die op deze wijze de wayang op de wereld
gebracht hebben. Eerder is aan te nemen dat men ’n oud-
inheemsche godsdienstige instelling op deze wijze in ’t stelsel
van Indische goden heeft willen begrijpelijk maken, terwijl zij
met persoonlijke goden oorspronkelijk niets te maken had. Deze
kwestie zal in d ’ aanteekeningen nog uitvoerig behandeld worden.
Op n enkele plaats in de Tantu, waar men misschien mag
aannemen dat de vereering van 'n plaatselijke berg- of vulkaangod
invloed heeft uit geoefend op de voorstelling van bhatara Guru,
op grond o. a. van de Javaansche titels die hem daar gegeven
worden, zal in d ’ aanteekeningen ook nog d ’ aandach t gevestigd
kunnen worden. Overigens heeft men, zooals reeds gezegd, geen
aanleiding aan te nemen dat 'n verhaal oud inheemsch is, alleen
omdat in d ’ Indische literatuur of populaire voorstellingen tot
nog toe d’ oorsprong ervan nog niet aangewezen kan worden.
^ Hetzelfde geldt ook van d ’ andere goden die in de T a n tu
^n rol spelen, vooral Uma, Brahma, W7isnu, Igwara, G ana en
umara, Kama en Rati, hoe‘ vreemd hun avonturen en onder-
lnge verhoudingen ook zijn. Blijkbaar had de schrijver of hadden
e populair overgeleverde verhalen, waar hij uit putte, ’n andere
vooistelling van deze feiten dan d ’ ons tot nu toe bekend ge-
worden purana s. In ’t algemeen mag men misschien de neiging
veronderstellen, bhatara Guru als eenige hoogste god te z ie n ;
daaiuit zou te verklaren zijn, hoe K am a en Rati zijn kinderen
weiden inplaats van die van Wisnu, en hoe hij los is geraakt
 van Igwara, die in ’t Drietal Brahma-Wisnu-Igwara gelijk stond
met twee anderen. De figuur van Wisnu, die vereenzelvigd is
met Kandyawan, zal in ’n aanteekening behandeld worden.
Dc M aham eru. ’n Tweede eigenaardigheid, naast de bijzondere
beschouwing der goden, die men in de Tantu kan opm erken,
is de groote plaats die de Mahameru inneem t in de gedachten
van de schrijver. Nadat uitvoerig beschreven is, hoe deze berg
met veel moeite van Jambudw ipa naar z’n plaats op Java is
gebracht, wordt hij ook in ’t vervolg nog herhaaldelijk vermeld
als de verblijfplaats van bhatara Guru, waarheen hij steeds terug
keert van z’n tochten. Aan de vier poorten (babahan) van de
Mahameru zijn wacliters aangesteld, verscheidene m andala’s liggen
er op of er b ij; dit laatste heeft waarschijnlijk de verandering
van de naam Mandaraberg tot Mandalaberg in de hand gewerkt.
Ook Kailasapiek is ’n naam van de Mahameru, die verscheidene
malen in de T antu voorkom t; op een plaats wordt hij onder
die naam verheerlijkt als de plek waar D harmmaraja begraven is *).
Elders wordt hij genoemd de lingga van de wereld, de m antra
zonder schrift, de grondvesting van de wikuschap; ook in andere
geschriften, zooals de. Korawagama, komen dergelijke voorstel­
lingen herhaaldelijk voor. Blijkbaar is de Mahapieru beschomvd
als meer dan ’n gewone berg of zelfs dan de zetel der goden:
men hield hem voor ’t m iddelpunt van de wereld, ’t vaste punt
in ’t heelal 2). Ook in Indische geschriften zijn dergelijke voor- .
stellingen wel te v in d e n ; vooral in tantristische beschouwingen
van macrocosmos en microcosmos, die ook de inhoud van zoovele
tu tu r’s uit de oudere Javaansche literatuur vormen, speelt de
Mem echter 'n groote rol; in de mensch is hij de ruggegraat,
ter linker- en rechterzijde waarvan zich de nadi’s of aderen
£agi en Mijiira, Maan en Zon, vrouwelijk en manlijk, bevin-
*) Op an d ere p la a tse n sohijnt K ailasa eoh ter ook ’n afzonderlijke b e rg a a n
te duiden. ’n N aam voor de M aham eru, die in de T a n tu alleen in D E , m a a r
elders (in de K oraw iipram a) m eerm alen voorkom t, is S a m p o ra ; de S k rt lier-
komsfc h ie rv a n is nog n ie t v astg esteld , kun n en w orden. S am p o ra in de
N a g a ra k rta g a m a is ’n plaats.
3) In v erb an d liierm ee m oet er ook aa n h e rin n e rd w orden d a t M eru de
n aam is gew orden van do gebouw tjes in de B alineosohe tem p els, die de in
’t bijzonder de godheid to t zetel strek k en d o voorw erpon in h u n to p b e v a tte n .
’t l s n ie t onm ogelijk d a t iets dergelijks ook reeds op J a v a b e s to n d ; de bo-
kend h eid m et d ’ oered ien st in ’t leven d er oude J a v a n e n is ec h te r n o g te
g e rin g dan d a t m en kan bepalen of u its lu ite n d Ilin d o e istis c h e -T a n tris tis c h e
o p v a ttin g e n deze bouw w erkjes zioli zoo hebben doen ontw ik k elen .
den !). Opmerkenwaardig is ook de vergelijking m e t ’t Buddhistisch
tantrisme van Tibet, waarin ook de Meru de rol van wereld-
middelpunt vervult.
Dc WikiCs. Ten derde m oet de aandach t gevestigd worden
op de geestelijken en hun organisatie, zooals de T a n tu die ver-
onderstelt, maar waarvan nog zeer weinig met zekerheid bekend
is. \ Meest algemeene woord voor ’n geordend geestelijke schijnt
«wiku» te zijn; in de T a n tu wordt op verschillende plaatsen ver-
haald dat mannen en vrouwen bij ’n dewaguru, die a a n ’t hoofd
staat van ’n mandala, komen om van hem de wijding (sangaskara)
te ontvangen en daardoor wiku te worden. In de gasana’s, zooals
Dewagasana, Rsigasana, ' Qewagasana, wordt de verhouding van
guru en gisya steeds vermeld ; ook na z’n wijding blijft de wiku
tot onderdanigheid aan z’n guru verplicht. Deze zelfde toestand
heerscht nu nog op Bali, vandaar waarschijnlijk de op dit p u n t
zoo uitvoerige gasana-overlevering.
Mandala. In de T an tu zijn degenen, die wiku’s de wijding verlee-
nen, echter doorloopend dew aguru’s van mandalas. O n d er ’n m a n ­
dala heeft men blijkbaar te verstaan ’n nederzetting met bijbehoo-
rend grondgebied, ’n kreits, die zich soms misschien wel uitbreidde
tot wat men met ’n bisdom vergelijken kan. De T a n tu behandelt'
in hoofdzaak, vooral in z’n laatste gedeelte, de legendarische
stichting van deze m andala’s, die ook de verklaring is van hun
onderlinge afhankelijkheid, doordat de stichter van d’ eene
mandala de leerling was van de dewaguru van ’n andere. H oe
echter de maatschappelijke toestand binnen ’n m andala was, is
uit de Tantu niet^zeer^duidelijk op te m a k e n ; wel wordt er
gesproken van verschillende beam bten of dienaren van de dew a­
guru, maar ’t blijkt niet, of de bewoners en bebouwers van ’t
gebied van ’n mandala alien wiku’s of leerlingen zijn, zoodat
men de gewone mandala met ’n klooster zou kunnen vergelijken,
of dat de wiku’s met de dewaguru de heerschers zijn in ’t gebied
hunner mandala, die dus ’n landgoed of ’n staatje onder geestelijk
^CZa? _Z0U vormen. De toestand zal wel niet overal ’t zelfde
) Vol^ens de S ate ak ran iru p a n a, v e rta a ld in A. A v a lo n ’s S e rp e n t P ow er,
lo c h m oet men op grond van cenige p l a a t s e n in de T a n tu aannciiien, d a t
er ook n oud inlieeraache v ereering voor de b e rg on de d a a r hu izen d o hoogero
m acht bestaan heeft, zooals w aarschijnlijk bij de m eeste b erg en ’t. goval ge-
wee.st is. In lioevcrro d it bijgedragon h e e ft to t de hooge p la a ts die de Mem
m de le tterk u n d e mneemt. is moeilijk na te g a a n ; w aarschijnlijk i s ’t wo.l d a t
ook daarom in die b erg de M aham eru gelocaliseerd is.
 geweest zijn ; uit 't geen men uit gasana’s zooals *t Dewragasana
en 't Rsigasana kan opinaken, zou men besluiten dat de daar
bedoelde koninklijk beschermde yoglgwara’s of bhujangga's met
hun gevolg van leerlingen in ’t bezit waren van ’n vrijgebied,
waarvan ze d ’ opbrengst genoten. Uit oorkonden zijn waar­
schijnlijk wel gegevens te putten die dit duidelijker maken ;
’t blijkt echter uit de Caturpaksopadega dat er verscheidene
soorten van geestelijke gebieden waren, waaronder ook zulke,
die door de wiku’s (wasi’s) zelf bebouwd worden. Hoe belang-
wekkend ’t ook zijn zou, onze kennis van de verhoudingen in
deze ins tell in gen is' nog te gering dan dat ’n vergelijking met
d ’ Indische agram a’s en m a th a ’s .en misschien met de Buddhis­
tische kloosters in verschillende landen van Indie en vooral in
Tibet aan d ’ eene kant, en met de tegenwoordige pfirdikan-
desa’s en pfcsantren’s aan d ’ andere kant, genoeg vrucht zou
kunnen dragen.
• Op zich zelf duidt «mandala* nog geen geestelijk gebied aan,
naar 't schijnt; d ’ uitdrukking mjindateng_ Yawji^ipa beteekent
niets anders dan ’t nieuwere w£w£ngkoning tanah Jawa. ’t Woord
is dan door ’t spraakgebruik toegepast op ’n geestelijk gebied
in ’t algemeen, misschien heeft men echter reden om te ver-
inoeden dat er ook ’11 bijzonder soort van die gebieden mee
bedneld is. Opmerkelijk is ’t dat in de Nagarakrtagama de term
mandala, bij gelegenheid van de groote opsomming der heilig-
dommen, alleen op een plaats gebruikt wordt (78; 7), de daar-
achter vermelde namen komen alle in de Tantu voor. De
groote menigte dharm m a,s van verschillende gezindten, die de
Nagarakrtagama noemt in de zarigen van 76 tot 78, vindt men
daarentegen niet terug in de Tantu. Dit maakt ’t misschien
waarschijnlijk dat m andala in de Nagarakrtagama ’n bijzonder
soort gebied aanduidt, verschillend van de talrijke dharm m a's
en slm a’s ; daarbij komt nog dat de m andala’s in ’t gedicht ge­
heel achter aan de lijst van heiligdommen en stichtingen ge-
noemd worden.
De laatste regel van de genoemde strophe (Nag. 7 8 :7 ) geeft
misschien ’n aanduiding, waarin dat bijzondere van de manclala’s
(eti van andere daar ook genoemde groepen als kasturi’s* en
katyagan’s) gelegen heeft. De vertaling van die woorden moet
waarschijnlijk luiden : «Veel in hun verbreiding waren zij, die zich
voor hun levensonderhoud bezighielden met d ’ aarde (dus land-
bouvvers) en de jang gan ’s, bekend in de wereld » (’n stoplap) 1).
Blijkbaar worden hier dus de wwangtani en de ja n g g a n ’s in t
bijzonder in verband gebracht met de genoem de gebieden. De
janggan schijnt (volgens ’n aanhaling uit ’n W ariga in K. B .W .
onder tampad) ’n persoon te zijn die, waarschijnlijk door wichelen
en dergelijke praktijken, de tijd voor landbouw w erkzaam heden
vaststelt, misschien ’n soort dorpsgeestelijke of -astroloog. U it
’n aanhaling uit de Swarajambu in K. B. W. onder w angbang,
in welk stuk de kasten of standen afgeleid worden van gem eng de
huwelijken, zooals dat ook in Indische voorstellingen voorkomt,
blijkt dat de janggan beschouwd moest worden als gesproten
uit de verbintenis van ’11 bhujangga panawasikan met ’n mantri-
(d. i. hier ksatriya-) dochter, of van ’n bhujangga m e t ' n wegya-
dochter 2). In die lijst kom t ook voor, dat de mandala (waarschijnlijk
voor amandala) gesproten zou zijn u i t 't huwelijk van 'n jajanggan
m e t ’n mantridochter, of van ’n bhujangga met ’n sudradochter 3).
Aan deze mandala wordt ’t recht ontzegd brah m a n en o rn aat te
dragen, en am antuhakunda (onduidelijk), wel heeft hij ’t rech t
awasiwagi hupasaka (onduidelijk) evenals de mantri. Hieruit
blijkt dus ten minste dat janggan en am andala beschouwd werden,
althans in de Swarajambu, als de laagsten van de geestelijke
stand, die ’n overgang vormden tot de volgende hoofdkaste, de
ksatriya’s. Al is deze schematiseering op Java misschien nog meer
dan in Indie alleen theorie geweest is, ’n verschil tusschen
brahmanen of bhujangga’s aan d ’ eene zijde m et ja n g g a n ’s en
amandala’s aan d ’ andere zijde mag men toch wel aannem en.
Als hierop ’t verschil in behandeling berust in de N agarakrta­
gama tusschen de koninklijk goedgekeurde en bescherm de
dharmma’s, slma’s en andere instellinhen (in 79 *) en de manclala’s
enz., is 't wel opmerkelijk dat in de T an tu van vorstelijke

') De vertaling groenten b eru st op v e rw a rrin g m e t ja n g a n .

’) ’t Is dus duidelijk d at in de P a r a r a to n (biz. 3 M) J a n g g a n g een n aa m is,
m aar een titel, die volatrekt n iet dezelfde w aard e h ad als die v an b h u ja n g g a .
B lijkbaar v erv u lt de ja n g g an van. S ag en g g e n g o n d e r an d e re ook de rol v an
sohoolm eester. ’n E tym ologisch v erb an d tu ss c h e n ja n g g a n en b h u ja n g g a ia
moeilijk aan te toonen, daar de h e rk o m st v an beide w oorden nog zeer
onzeker is.
3) O ok a m an c lala ’s k om en in de P a r a r a t o n , zoo als b e k e n d is, voor. J a n g g a -
m a n d a l a w o r d t in 'n a a n h a l in g in K . B . W . o n d e r s a p a k a ( u i t ’n H S u i t
B e ju n in g ) g e n o e m d n a a s t v e rs c h e id e n e a n d e r e .oolc u i t do T a n t u b o k e n d e
te r m o n voor lioden die 'u g eestelijk leven le id e n .
 bemoeienis met die stichtingen ook zeer weinig blijkt, terwijl die
ten opzichte van de d h arm m a’s v o lg e n s ’t lofdicht juist zeer intens
en gecentraliseerd was. ') Ook d ’ officieele indeeling rsi-gaiwa-
saugata vindt men in de T antu maar gedeeltelijk do o rg ev o erd ;
overgang van d ’ eene paksa in d ’ andere komt voor. Als ver-
klaringen van deze feiten zou men ’t verschil in tijd. tusschen
Nagarakrtagama en T antu kunnen aanvoeren, en de samenstelling
van ’t laatste geschrift tijdens 't verval van ’t groot-Javaansche
rijk; 't voorkomen van de termen mandala, kasturi en janggan
in ’t lofdicht bewijst echter dat die instellingen naast de d h a rm m a ’s
hebben bestaan, hoewel misschien in later tijd meer georganiseerd
dan vroeger.
Veronderstellenderwijs mag men misschien achter de instellingen
(mandala’s, kasturi’s, kategan’s, enz.) van de T antu ’t populaire,
sterk magisch gekleurde volksgeloof vermoeden, dat, n a ' t verval van
’t‘ rijk en daarmee van de van hoogerhand beschermde dharm m a's
en de daar en aan ’t hof beoefende wetenschap en kunst, die sterk
onder Indische invloed stonden, meer zelfstandig tot uiting kon
komen; de Nagarakrtagama en in ’t algemeen de kakawin’s
zourlen meer d ’ officieele staatsgodsdienst weergeven, zooals die
onder Hindoeistische invloed aan ’t hof en in de koninklijke
dharm m a’s beleden werd, tijdens de bloeitijd of in ieder geval
v66 r ’t verval van ’t rijk. Bewijzen voor deze veronderstelling -
zijn moeilijk te geven, opmerkelijk is ’t wel dat de Pararaton en
de Tantu beide bij voorkeur de naam bhatara Guru gebruiken
J) E r is reeds opgem erkt, d a t ook in de C aturp ak so p ad e^a, n a a s t de b h u ja n g g a
die ’n culagram a van de vorst g ekregen lieeft, an d ere gi’oepen geestelijken
genoem d worden, die ook land blijkeh te bew erken of te doen bew erken,
m aar bij wie van bem ooienis van de vorst n iets blijkt. Ofsohoon 't m oeilijk zou
zijn de gegevens aan de T an tu te ontleenen geheel in o v ereen stem m in g te
b re n g e n m e t de opgaven van de C aturp ak so p ad efa,o o k o m dat d it la a ts te g e s c h rift
m isschien w at gedw ongen g eschem atiseerd is, b lijkt u it b eiden toch d uidelijk
genoeg d a t er verschillende groepen o f g ra d e n ondersch eid en zijn o n d er
degenen, die ’n geestelijk leven leidden. O fschoon som m ige ^ asa n a’s ( z o o a ls 't
D ew avusana) som s wel andere groepen noem en (an g ajar, wapi), b eh a n d elen
ze m eestal in ’t bijzonder de v erhouding van J t hoofd v an ’n g eestelijk gebied
to t de vorst. B lijkbaar zijn hier dus in den regel k o n in k lijk e d h a rm m a ’s
bedoeld; als m en aannoem t d a t de rec h tsk u n d ig e w erken u it de o u dere le tte r ­
k un d e door geleerden u it die d h arm m a’s of van *t h o f g esch rev en zijn, die
zelf en w ier werk ste rk onder H indoeistische invloed sto n d en , is ’t n ie t
verw onderlijk d a t populaire instellingen d aa rin m in of m eer op d ' ac h te rg ro n d
gedrongen zijn. N am vgezet onderzoek d e r ^ asa n a’s en ^Fistra's zou e c h te r
w aarschijnlijk nog veel aan den d ag k u n n en b ren g en .
voor de oppergod, en dat ’t eerste geschrift verschillende
m andala’s blijkt te kennen die ook in de T a n tu v oo rkom en,
terwijl er van de meeste d h a rm m a ’s van de N ag arak rta g am a geen
melding gem aakt wordt. ’t Is ook niet onmogelijk d a t beide
ongeveer uit dezelfde tijd dateeren. O p ’t populair leg endarische
karakter van de verhalen in de P araraton is reeds herhaaldelijk
gewezen; ’t blijkt duidelijk w anneer men de gegevens uit ’t werk
vergelijkt met die uit de N agarakrtagam a. Ook ’t v oo rtbestaan
van de vele bew oordingen, m eerendeels van Javaansch e o o r­
sprong of sterk gejavaniseerd, die in d ’ ou dere le tterk u n d e bijna
alleen in de T an tu in groote hoeveelheid bij elkaar te vinden
zijn, voor personen die ’n geestelijk leven leiden (tega, tapa, tapi,
manguyu, kili, ubon), in de levende nieuwere taal kan misschien
aangehaald worden voor de populariteit van die instellingen *).
’t Verschil, dat is op te m erken tusschen de sterk verb asterde
godenverhalen in de T a n tu en de m et de ons b ek en d e Indische
mythologie veel meer overeenstem m en de voorstellingen der
klassieke kakawin’s, zou ook niet in strijd zijn m e t ’t v erm oeden
van ’t bestaan van ’n later opgekom en m eer inheem sche le tte r­
kunde tegenover ’n vroegere meer H indoeistische hofliteratuur,
die met de machtige hoven van ’t javaansche rijk verviel. 2)
K a stu ri. Behalve m andala w ordt er vooral i n ’t laatste gedeelte
van de T antu verscheidene malen de b enam ing kasturi gebruikt,

*) Ook do c a n tr ik ’s do pirfcut’s, de s a n tr i’n en h u n g em ee n sch a p p elijk

o ptreden (d an sen ' zijn in de nieuw ere le tte rk u n d e n o g niet. g eh eel v e r g e te n ;
ofaehoon deze b en a m in g e n in de T a n tu n ie t vo o rk o m en , m a g m en to ch ze k er
wel aannem en, d a t ze oud-, zoo n ie t alle o o rsp ro n k elijk - J a v a a n s c h zijn, on
d a t ze dergelijke gro ep en p erso n en die 'n g ee stelijk lev en leidon n a n d u id d e n
als svasi, m a nguyu en zooveel an d e re term en .
*) M en m ag w aarschijnlijk aa n n em en d a t do v ro eg ere h o flite ra tu u r op
h a a r b e u rt de la te re le tte rk u n d e b e v ru c h te n d , H in d o e ise e re n d e in v lo e d
h eeft uitgeoefend, die deze to ch m issch ien ook wel v a n m e e r m o t h n n r
overeenkom ende p opulaire v erh alen u it In d ie o n d e rg in g . I n ie d e r g ev al i s ’t
duidelijk d a t de verhouding v an h o flite ra tu u r, p o p u la ire le tte rk u n d e (als dozo
tw ee zoo te onderscheiden zijn) en In d isc h e in v lo e d veel in g e w ik k o ld er is
dan ze h ier schem atiseerend w orrit v o o rg e s te ld ; d a t de tw ee e e rste teg elijk er-
ty d n a a st elk aar hebben b e s ta a n is geh eel o n ze k er en m issch ien n ie t eons
w aarschijnlijk; wellicht kan m en alleen ze g g en , d a t ’n deel v an de la te re
lite ra tu u r in de oudere ta a l n ie t zoo ste rk o n d e r H in d o eistia clie in v lo ed s to n d
aln de vroegere. A.lloen m eer k e n n is v an g e s c h rifte n u it de o u d ere le tte r ­
k u n d e k an deze kweatie, ook in v e rb a n d m e t d ie v an de invloed v an de
T a n tristisc h e voorsteU iugen uit Indiii in de J a v a a n s c h e g e d a ch ten w ereld ,
m in of m eer verhelderen.
 verbonden met de 'naam van ’n vermoedelijk legendarische
stichter; hieronder schijnen soms meerdere m andala’s te behooren,
meestal vier. Uit de tweemaal voorkomende verklaring uit
akas ture: z’n knieen zijn .stijf, mag men wel opmaken dal de
herkomst, van *t woord reeds 'in de tijd van de schrijver duister
was, zooals ze ’t ons is. De volgende aanhaling bevat een der
weinige plaatsen waar ’t woord verder nog in de oudere literatuur
gevonden is: *)
L ilian ta tk a la b h a ta ra G uru a p u rb b a m an d ala ri sa n g h y a n g M ah am eru .
FTuwusira san g h v an g M aham eru pwa sira, a p u rb b a ta [s ijra moi.ideg rin g
W a r a g ; su m en g k a ta sira w kasan, i tk a n a ta sira tk a ri p u c a k Bang h y a n g
M aham eru pwa sira, m anggaw e k ah y a n g an v iw am andala rin g (^agar/I. S ira
lahau (?) hidep rah a sy a, y a th a sin an g g u h tris a d tfra (trisam dhi), ta n kena
p isahakna, ap an sira tu n g g a l aam ana m u lam u lan y a: K ukub p in a k a fira h ,
S ag ara pinakaw teng, K astu ri sira m rdijyaken kabeh. S ira ta h aso r sira
haluhur, w it p in a k a tu n g tu n g , sira ta pinag eh ak en ri sa n g Jiyang M aham eru
pw a b'ira linggii pucak.
Kasturi schijnt hier ’11 plaatsnaam te zijn, en in ’t bijzonder
in verband gebracht te worden met Kukub en Sagara, namen
die ook in de T antu voorkomen. Wat de bedoeling hier is met
«alles doen gedijen> is onzeker; de laatste zin: «’t lage en ’t hooge
zijn ze, de stam en de top(?), ze zijn bevestigd in de Mahameru
als toplingga» is waarschijnlijk ’11 verheerlijking van de drie
mandala’s te zamen. De beteekenis van Kasturi wordt door dit
stuk echter niet duidelijker; uit de Tantu zou men opmaken
dat er ’11 richting (ten opzichte van ritueel ?) geweest is die zich
zoo noemde; uitdrukkingen als makapaksa kasturi, makamandala
kasturi. purwwadarmma ring Bapa schijnen daarop te wijzen.
Mandala’s die de kasturi-richting volgden hebben dan misschien
de naam Kasturi gedragen. 2)
•) Ze vomit. ’t begin van ’n stu k in Cod. 505(5 van ’t begin v an biz. 18
t o t ’t eind van biz. 22, gevoegd tusschen de Rajapatigun<jlala en de P ra ta s ti
bhuw ana (in de Supp. Cat. w aarschijnlijk ten onrechto bij ’t eerste g e s c h rift
in g e lijfd ).’t H eele h an d sch rift is zeer bedorven; daarom heb ik aan d it aan-
gehaalde atuk ook goen vertaling, die al te veel op gja.singen '/.on b eru sten ,
toegevoegd. De plaatsnam en die er in voorkomen zijn alle in de T an tu te
vinden.
*) Ofschoon d it de beteekenis v a n ’t woord n ie t veel d u id elijk er k an m aken,
m ag hier toeli verm eld worden, d a t in 't Ja v . A d ip u ran a ’n p asek P a h a n g
k astu ri voorkom t, die de sta m v a d er is dor p a se k ’s zooals z’n oudere b ro ed er
B andepw aryya d a t is van de bandeya’s ; zo zijn de zoons v an p asek T u n g g al.
In d a t zelfde g esch rift w ordt ook ’n b erg rn g g a k a s tu ri genoem d. Ook in
de N iigarakrtagam a (Z 7 S 7) wordt ’t woord, b lijk b aar in dezelfde zin als in
de T au tu , genoem d.
 Javaansche benamingen. De T a n tu kent, zooals reeds v erm e ld
is, ’n groot aantal termen, behalve ’t gew one wiku, die p e rso n e n
moeten aanduiden die zich op ’n geestelijk leven toeleggen, of
die zich bezig houden met geestelijke w aarden, m isschien m a g
men wel zeggen geesten; w ant ook ’n persoon als de widu
m angidung en de w ayangspeler is zoo beschouw d tot deze g ro e p
te rekenen. O nd er die b en am in g en zijn er s o m m ig e onniis-
kenbaar van Skrt oorsprong, zooals tyaga, tapa, cary y a (voor
acaryya) en andere van Jav aansche herk om st (m a n g u y u , ubon,
ajar, a b £ t); van de m eeste worden ook hun verblijfplaatsen
(kategan, patapan, p am an g u y o n , p an g ab e tan enz.) in de T a n t u
vermeld. Nauwkeurig is de w aarde van elk dezer betitelingen
niet op te geven ; d ’ oo rspron g die van enkele verhaald w ordt
maakt hun beteekenis weinig duidelijker. Wel is o pm erkelijk
dat de Skrt woorden die to t deze groep behoo ren, sterk ge-.
javaniseerd zijn; in ’t Skrt zouden ze in den regel niet in deze
beteekenis kunnen gebruikt w orden. Van ’n term als banclagina
is de Skrt etvmologie bovendien niet al te duidelijk. V an de
Javaansche woorden is ’n etvmologie, en d aarm ed e de nanw-
keurige beteekenis, ook zeer lastig op te geven ; som m ige ervan
zijn in ’t bijzonder op vrouwen (ubon, kili), an dere op m a n n en
(abet) van toepassing.
W anneer men deze groep b enam ingen in verband b re n g t
met termen als mandala, kasturi en jan g g an , en ziet hoe deze
in de N agarakrtagam a behand eld zijn, w ordt ’t v erm oed en op-
gewekt dat er ’n samenstel populaire godsdienstige instellingen
en gebruiken bestaan heeft, waarvan de verm elding in de le tte r­
kunde — voor zoover bekend — zelden voorkom t. Dit is reeds eerder

') M en zou k u n n en v ero n d e ra tellen d a t so m m ig e van de b e n a m in g e n v au

doze groep to e g ep a st w erden op deg en en die voor ze k e re n tijd v an h u n lev en
zich in ’t bijzonder aa n g ee ste lijk e b elan g e n w ijdden (kili a c h ijn t 'n w eduw c
te zijn). M U schien was ’t in 't oude J a v a g e b ru ik e lijk d a t ie d er, die to t '11
bepaalde stan d behooi;de, op zekeren leeftijd ’n w ijd in g o n tv in g , en rnisflc.hien
ook eenigen tijd in ’n m a n d a la v erb lijf h ield, zooals d a t v an an d ei'e v o lk en
wel veim eld wordt. Men zou k u n n e n v rag e n in h o e v e rre d it ’n In d in ch g e b ru ik
zou wezen, of ’a gew oonte die in ’t la n d inheem soh zou zijn in v e r b a n d met,
oude vooistellingcn o m tre n t c la s sifie a tie ; ’ 11 an tw o o rd d a a ro p te g e v e n ia
eohtei al zeer moeilijk. A an d ’ an d e re k a n t b e h o o re n so m m ig e b e tite lin g e n
van deze groep (bandagina, w idu m a n g id u n g ) e o h te r b lijk b la a r in ’t b ijz o n d er
aan lieden toe die n z(}iC(ir beroep u ito e fen d en d a t m e t g e e ste lijk e zalcen o f
gccsten in v eiband Blond ; d aaro m o n tv in g e n ze ’11 w ijd in g , zooal.y dat. voor
de d a la n g ’s op Bali ook uu nog g eb ru ik elijk sch ijiit te zijn (M u d ra ’a, biz. 25).
 (biz. 30) besproken. Misschien mag men echter de betitelingen van
Javaansche herkomst onder hen ook plaatsen naast die term en
van Javaansche oorsprong, o p ’t voorkomen waarvan Dr. Brandes
(T. B. G. 32, 122) de veronderstelling heeft gebouwd van de vroege
zelfstandige ontwikkeling van de nuttige en schoone kunsten (sawah-
bouw, wayang, enz.) op Java, voordat de Hindoeistische invloed
werkte. Welke rol de personen, die met deze woorden werden aan g e­
duid, dan in de v6 or-Hindoeistische Javaansche maatschappij ge-
speeld kunnen hebben, zou men alleen iets duidelijker kunnen
maken door vergelijking met de instellingen van verwanle volken.
Ofschoon misschien ’t voorkomen van ’n bediening als die van
de sfengguhu en de balyan op Bali op dezelfde wijze beschouwd
kan worden, is ’t echter toch wenschelijk de grootste voorzichtig-
heid in acht te nemen in 't vergelijken van Balineesche en <>ude
Javaansche instellingen, vooral indien blijkt dat ze waarschijnlijk
niet behooren t o t ’t geen de Indische beschaving aan beide volken
gelijkelijk geschonken heeft, maar tot wat ieders eigen oorspron­
kelijk aandeel in hun tegen woordige kultuur uitmaakt. De
behandeling van dit punt behoort echter niet thuis in dit
proefschrift.
De gewijde geestelijkheid. Naast de hierboven behandelde groep
benamingen komt echter ’t woord «wiku> in de Tantu ’t allermeest
voor, blijkbaar als de aanduiding voor *n geordend geestelijke.
De ordening of wijding geschiedde door tie guru en was geheim,
zooals blijkt uit ’t verhaal van de pujuts en de hond, die ’n
niet voor hen bestemde wijding afluisterden. Kennis van dharmm a,
d. w. z. de gasana’s en tu tu r’s, behoorde men te hebben vcMr de
wijding, in de Tantu steeds sangaskara (samskara), elders ook
diksa genoemd. Ze bestond waarschijnlijk vooral in ’t meedeelen
van ’n bijzondere mantra. De heer de Kat Angelino heeft in
z’n M udra’s op Bali ’t een en ander meegedeeld over de wijding
van de pfcdanda's; daar deze zich houden aan oude gasana’s,
die ook in fie Javaansche oudere literatuur veel voorkomen, is
’n vergelijking op dit punt wel te maken, vooral daar hier en
daar, zooals in de groote vereering voor ’t celibaat, maar 't
veroorloven van ’t huwelijk aan wiku’s mits de vrouw ook gewijd
wordt, de tegenwoordige Balineesche toestand in overeenstemm ing
blijkt te zijn met wat de Tautu beschrijft (in ’t verhaal van
mpu Siddha\*oga). Ook d ’ onderdeelen van ’t ornaat die in de
la n tu genoeintl worden zijn terug te vinden in de berichten
over Bali *); alleen draagt de wiku in de T a n tu de d a l u w a n g -
(K orawagram a: kulit ing taru -) kleeding na zijn w ijding; de
payung gundala kalambi en de suraga p ataran a die zoo vaak
genoemd worden zijn blijkbaar eereteekenen die de o n tv a n g e r
op zijn beurt tot dewaguru m a k e n ; in ’t verhaal van vorst
Hundal worden beide afzonderlijk genoem d. In de berichten
over Bali blijkt dit niet duidelijk, waarschijnlijk o m d a t de geestelijke
gebieden daar schijnen te ontb reken ; aan d ’ and ere k a n t koint
in de T antu geen verm elding voor van de^ surat p an u g rah a ,
tenzij men ’t geschrift, dat bh atara Guru aan Igwara, B rah m a en
Wisnu geeft, als iets dergelijks wil beschouw en. .
Hoewel de T an tu en andere geschriften dus wel vele bena-
mingen geven van hen die zich m et geestelijke zaken bezig-
houden, is hun onderlinge verhouding en m aatschappelijke positie
ons veelal nog geheel duister. ’t Is vooreerst niet duidelijk of
onder de wiku’s in de T a n tu ook de te g a’s, m a n g u y u ’s, ta p a ’s
en tapi’s enz. te verstaan zijn, of dat de w iku’s ’n groep vorm en
die naast d ’ andere s t a a t 2). Men zou ook k u nnen vragen, of
*) I u d ’ i n h o u d s o p g a v e n v a n e n k e lo c ii s a n a ’s, d ie h i e r a c h t e r g e p l a a t a t zijn ,
zijn ee n ig e g e g e v e n s to v i n d e n o v e r k l e e d i n g e n o r n a a t . D a t d ’ o p g a v e n
n ie t o v e ra l altijd n a u w k e u r i g o n d e r l i n g o v e v e e n s t e m m e n , e n o o k n i e t s t e e d s
m e t ’t u i t d e T a n t u b li jk e n d e o v e r e e n k o m e n , is ieta d a t m o e ilijk a n d e r s te
v e rw a c h te n zo u zijn.
*) Men m ag m isschien v e ro n d e rste lle n d a t in de T a n tu w iku in algem eenQ u
zin wel d 'a n d e re b en a m in g e n o m v a tte . w ellich t m o t u itz o n d e rin g v an d eg e n e
die ’n beroep a a n d u id d e n (b a n d a g in a enz.). 't W o o rd w iku k o m t in de P a r a ­
ra to n n ie t voor, d a a r w orden apeciale b e tite lin g e n als ty iig a, em p u en mia-
sohien b ra h m a n a g e b ru ik t; in do K o raw aijram a w o rd t ’t wel g eb ezig d . W ik u
in engeren zin o m v a t m isschien alleen do g en en die ’n g ee ste lijk e lo o p b a a n
gekozen hebben, en die h u n leven in ’n m a n d a la d o o rb re n g e n . H ie r is m ee in
verband te bren g en 't iii d' in h o u d so p g a v e a a n g e lia a ld e slo t v a n 't in g e v o eg d e
stuk tusschen de R a ja p a tig u n d a la en do P r a ta s t i b h u w an a , d a t ied er, die g ee n
daluw ang d raa g t, n ie t to t de vier a<jrama’s b eh o o rt (hier b lijk b a a r, zooals
meer, als g roepeering in ’t b ijzo n d er v a n g eestelijk en b esch o u w d ) en g een
acram a (dharm m a, m andala) h eeft, geen w iku m ag h eeten . V an de v ie r als
voorbeeld h iervan genoem de gro ep en w o rd t a m e n g a m e n g o.a. in de R a ja p a ti
gurnjala in d ’ opsom m ing d er p a n c a p a ta p a n n a a s t de y o g i^ w a ra d ew a g u ru
genoem d; deze la a tste 7.011 volgenB ons s tu k d an m issch ie n in e n g e re n zin
wiku mogen heeten. In som m ige (jasana’s, als ’t llsiQ asan a, sc h ijn t w iku ook
in t bijzonder ’n geestelijke v an b eroep u it ’ 11 d h a rm m a a a n te d u id e n , en
gelijk te sta a n m et tite ls als p a n d ita , em pu. B liik b a a r is ’t g e b ru ik v a n ’t
woord n ie t overal en altijd ' t z e l f d e g e w e e s t . M e rk w a a rd ig is wel d a t ’t ste e d s
’t zelfde geschreven w ordt: v an ’t b ew u stzijn d a t 't ’n vreom d w oord is,
door er ’ 11 geloerde spelling a a n te g ev e n (b h ik u , w ik k u o f iets d erg elijk s)
b lijk t niets. M isschien moet m en d a a r o m n o g n ie t te v a s t vertrouW en op
d* afleidm g van wiku als ’u leenw oord, v an 't S k r t bhik.su m e t een ig e
tu ssc h e u tra p p e n , m aar is *t -n o o r a p r o u k e l y k Ja v a a n a c h w oord.
 al deze in ’t geschrift genoem de groepen dan wel slechts som m ige
van hen brahmanen waren. Dit staat in verband met de kwestie
van d ’ invloed van ’t Indische kastenstelsel op de Javaansche
maatschappij. Hoe vaak de vermelding van de caturw arnna in
d ’ oudere literatuur ook voorkomt, men on tk om t niet aan de
gedachte dat, zoo de term al door de massa begrepen werd, hij
slechts ’n gewilde schematiseering voorstelde (’t geen trouwens
in vele landen van Indie ook ’t geval schijnt te zijn). In de
Tantu worden nergens de vier kasten tezamen genoemd, evenmin
als in de Pararaton; de termen brahm ana en ksatriya schijnen
vaak slechts, ook in ’t laatste werk, beroepsstanden aan te
duiden !). In de tegenwoordige Balineesche maatschappij schijnt
echter ’t kastenstelsel tamelijk ver doorgevoerd te zijn; of men
dit geheel aan ’n latere ontwikkeling,’ die mogelijk was door
’t geringere getal van de bevolking, toe mag schrijven is nog
te onderzoeken. In sommige gasana’s (als *t Dewagasana) wordt
als mogelijkheid verondersteld dat ’n verwant van de vorst hoofd
van ’n dharmma wordt; dit, zou men zeggen, is toch tegen de
kasteregels. Misschien moet men echter rekening houden met
’t wereldlijk voordeel dat ’n dewaguruschap, vooral van koninklijk
beschermde dharm m a’s, waarschijnlijk wel gegeven zal hebben.
en dat de vorst dus graag aan z’n familie ten goede wilde laten
komen. YVellicht mag men in dit verband ook wijzen op ’t
meermalen vermelde feit, dat in Indie rt kastenstelsel door-
broken wordt door verschillende vooral tantristische godsdienstige
secten, die leeren dat de wijding iedereen gelijk m a a k t 2). - Ook
de Buddhistische opvatting van die instelling is hiermee te
vergelijken. In 't algemeen mag men misschien aannemen dat
’t kastenstelsel, in theorie erkend, in de praktijk vooral in lateren
tijd of om bijzondere redenen verwaarloosd w e r d ; de schrijver
van de Tantu kende brahmanen misschien alleen als 'n groep
geestelijken naast andere groepen, niet als kaste.

i) O pm erkelijk is 't, d at W in ad a-P rap aiio a in de la atste zan g en van z’n ge-
d ic h t w aar hij over zich zelf spreekt, n ie ts er van ze g t of en to t w elke k a ste
hij zich rekende. Of alleen z’n B uddhistisch e belijdenis of ook 't algem eene
g erin g e bew ustzijn van w at de k asten beteek en d en d a t v ero o rzaak te is nog
te onderzoeken. De in Z. SI voorkoinende besohouw ing o ver de c a tu rja n a is ook
v erre van duidelijk, m i s s c h i e n ze lfso n ju ist van k lassiek In d isch sta n d p u n tb e z ie n .
*) P rof. K orn m erkte reeds op (V. G. IX biz. 259) n a a r aa n le id in g v an ’n
b esp rek in g van de rozenkrans, d a t „giwaioti.sehe m o n n ik en als zoodanig geen
brah m an en , n iet eens A rie rs” zijn.
 Ten aanzicn va.ii de m aatschappelijke positie en w erk k rm g
van de geestelijken, die in de T an tu genoem d worden, zou m en
ook gaarne twee groepen willen aanwijzen die zoo le g e n o v e r
elkaar stonden als dat van de guru (de leeraar van de secte
waar men toe behoort) en de p u ro h ita ’s (de bralim anen die de
kalender opmaken en de ceremonicn bij huwelijk ,dood, enz. ver-
richten)gemeld w ordt(Dubois, Hindu manners, 1899, biz. 124-’3 9 )').
Dat sommige der in de oudere letterkun de gen o em d e g ro ep en
(janggan’s, wasi’s) in ’t bijzonder in verband schijnen te staan
met bepaalde klassen der bevolking (landbouwers) m ag men
misschien uit de Caturpaksopadega en 't aangeh aald e uit de
Swarajambu opmaken. Over de verhouding van de leeken tot
de geestelijken, en over degenen die de dienst verrichten in de
tern pels zou men zoo graag iets willen w e te n ; de gegevens
waaruit men daarom trent iets zou kunnen opm aken zijn e c h te r
zeer schaarsch, zoodat veel meer van de oudere literatuur gelezen
moet zijn, voor men zich d aarom trent ’n oordeel kan vorm en.
Hoc aanlokkelijk ’t ook wezen kan, men behoort steeds voor-
zichtig te zijn met ’t gelijkstellen van toestanden, die ons uit
later tijd of van tegenwoordig uit Indie bekend zijn, m et die
van ’t oude Java, terwijl ook daar niet in alle tijden en o n d e r
alle klassen van de bevolking ’t zelfde op te merken zal zijn geweest.
Gcsindten. In de Tantu worden de wiku’s naar verschillende
paksa’s, richtingen, onderscheiden ; behalve de gewone rsi gaiwa
en s a u g a ta 2) vindt men paksa bhairawa, aan ’t eind van ’t
geschrift ook paksa kasturi en paksa tyaga. W at ’t onderscheid
geweest is tusschen die paksa’s, in theorie en in de practijk,
is moeilijk uit te maken ; alleen van ’n wiku van de bhairawa-
paksa geeft de T antu een duidelijke beschrijving, waaruit blijkt
dat die richting de gmaganagamana beoefende, zooals dat van
Bhairawa (£iwa) verhaald wordt in d ’ Indische mythologie. y)
’) D at deze onderseheiding bekend was b lijk t u it 'i v erh aal v an W a ju k u n in g
en K alotan, dicj pnrohita en g u ru van de vorst v an G aluh w erden (T'1®h fd sl.).
2) W e ll ic h t m a g m en a a n n e m e n d a t ’t d r i ^ t a l r.si-<,umva-saugata v oo r de sc h rij-
ver van de T a n t u reeds ’n slecht, b e g r e p e n s c h e m a w a s , a f g a a n d e o p ’t v e r h a a l v a n
U n ia ’s drie zoons. 't W o o rd rsi s c h i jn t n i e t o v e ra l w a a r ’t v o o r k o m t ala b e t i t e l i n g
v an ’n geestelijke in de zin v a n ’n v o lg e lin g v a n d ’ e e r s te d e r d rie g e z i n d t o i r
o p g e v a t beh oe ven te w orden; i n ’t Dewsi(;asana k a n m e n ’t-in e t w iku v e r t n le n .
*) D r groop, die deze o b serv an ces in a c h t nam , h ee tte in Tndie K ap filik a
of K alam ukha (volgens B handarkar, Vau.'uavism, Q aivism enz., biz. 127). Of
deze geheel gelijk te stellen zijn m et de B h a iraw a’s op J a v a is nog do v raag .
De laatsten zijn ook in de nieuwure lite ra tu u r nog bekoud als b iraw a of bera\va.
 t O nderscheid tusschen d ’ andere p a k s a ’s is ecliter niet duidelijk
aan te geven. Ook ten opzichte van de tegem voordige to e stau d
op Bali is nog niet nauwkeurig nagegaan waarin de verschijlen
bestaan tusschen de groepen p g d a n d a ’s die daar nu n o g o nder-
scheiden w orden; *t bestudeeren van tu t u r ’s zou hier w aarschijn ­
lijk veel kunnen ophelderen. Wel w ordt in de T a n tu eenige
tnalen ’n bijzondere op drach t van ’n guru aan z’n leerling bij
de wijding weergegeven, waarin misschien de k e n m e rk e n d e ver-
schillen van die groep met ’n andere te ontd ekk en z ijn ; die
zouden dan in dat geval bestaan in ’t niet b indend ach ten van
bepalingen, welke blijkens de gasana’s in ’t algem een wel voor
w iku’s gelden.
O f en in hoeverre er ook leerstellige afwijkingen tusschen de
verschillende paksa’s bestonden, en of men zich van die, welke
er tusschen de gaiwa’s en s au g ata’s in theorie oorspronkelijk
bestaan moeten hebben, in d ’ om geving en in de tijel van
de schrijver van de T an tu bewust was, is zeer onzeker. D ’ au teu r
spreekt zich er nergens over uit. Ook de verhouding van de leer
van d e z e wiku’s van verschillende paksa’s tot d ’ overtuigingen \<'elke
gehuldigd zullen zijn door de bovenbedoelde groepen personen
die zich op ’n geestelijk leven toelegden, aangeduid m et ver­
schillende Javaansche en gejavaniseerde benam ingen, is uit ’t
geschrift niet op te maken. In ’t algemeen is d ’ indruk, ontvangen
bij 't lezen van de T an tu , Korawagrama en Pararaton, d at de
geloofsvo.orstellingen sterk tantristisch-magisch getint waren,
m aar dat van eigenlijke dogmata, laat staan van kerken m et
verschillende leerstellige richting, niet gesproken kan worden *).
j O f men in de Nagarakrtagama en de gasana’s gegevens kan vinden,
op grond waarvan men tot ’n verschil in leerstellingen tusschen de
daar genoem de groepen zou kunnen besluiten, is n o g d e vraag. D e
denkbeelden hebben waarschijnlijk in ’t oude Java even moeilijk
’n vaste vorm vermogen aan te nem en en te b ehou den als in
’t ’nieuwere; de verschijnselen van ’t zoogenaam de Jav an ism e:
su lu k’s, p rim b o n ’s en n gelm u’s vertoonen groote gelijkenis m et
de vele tu tu r's en m a n tra ’s die zulk een g ro o t deel van de ons

•) Do p la n ts' in ’t A ngga.st.yaparw w a, w aa rv a n *n in h o u d so p g a v e h ie r a c h fe r
v o lg t, w aar de vorschillonde niiinon voor do v n rlo ssin g bij ee n ig e g ez in d to n
w orden genoem d, m a a r v erd er de algem een tan triB tiaeh e voorst,elling o m tre n t
do weg om die fce b ereiken w eorgegeven w o rd t, zou in d it v e rb a n d aa n g e-
h a a ld k u n n en w orden.
bekend geworden oudere Javaansche literatuur vormen ; hun
onderlinge vergelijking zou *t begrip van beidc waarschijnlijk
zeer verhelderen. Al zijn er in d ’ oudere letterkunde enkele
geschriften aan te wijzen zooals de K un jarakarn na legende, de
Kamahayanikan, de Bubhuksa legende, die bij uitnem endheid
Buddhistisch schijnen, en ’t B uddhism e zelfs als voortreffelijker
dan 't Qiwaisme voorstellen, als propagandalectuur mag men die
werken toch waarschijnlijk niet opvatten. 't Is wel mogelijk dat
’t Buddhisme (T antrayana) op Java, misschien tengevolge van
’t feit dat ’t de literatuur van ’n wereldgodsdienst had om uit
te putten, meer uitsluitend Buddhistische (behoudens de overal
voorkomende leerstelling Qiwa = Buddha) geschriften heeft gekend
op dogmatisch gebied, over ’t algemeen wordt in de tu tu r ’s en
m antra’s de daarin besproken leer niet uitdrukkelijk Qiwaietisch
of Buddhistisch gen oem d; de voorkeur van de schrijver voor
een van beide paksa’s moet men meestal opm aken daaruit, of
hij godennam en van ’t Qiwaietische dan wel van ’t Buddhistische
pantheon gebruikt. Ook in 't verhalende proza en in de kakawins
is, zOoals reeds besproken is, dit zelfde op te merken.
■Vcrschillend ritneel. ’t Schijnt dus dat althans voor de meesten
de verscheidenheid van richtingen der geestelijken berust heeft
op verschil van observance en c ere m o n iee l; hoe gewichtig ’t
inachtnemen hiervari in ’t algemeen ook is volgens de tantristi­
sche opvatting, de verschillende riten zijn toch slechts als ge-
lijkelijk goede middelen te beschouwen om dezelfde doeleinden,
waaronder soms zeer aardsche, te bereiken.
De volgende opmerkenswaardige aanhaling uit de K oraw agram a
(Cod. 5080, biz. 77) doet duidelijk uitkomen hoe verschillende
ritueelen ’n groote rol speelden bij ’t onderscheiden van de
richtingen:
M an g k an a p an am b ah m a h a ra ja K a r n n a r i b h ag aw an R a m a p a r a s u : „L u n g a y n n
m am i sum am bah rin g sa n g yatixvara d e n in g p in a k a n g h u lu n ; m a p a k a n g
sinangdepta (van sa m k sip ta, in de K. no em en , v erh a len ) lio n g k a ra , asta-
h o n g k a ra m a n tra ? W a rah en p u y u t m a b a m u n i” . S u m a h u r pw a bhg. K aina-
p arasu , lin g n ira: „E, b h u tk u k ita P ra b h a n g k a ra s u ta , p a ilc a h o n g k a ra k ita
ta k w an ak en (zoogen. su b je ctief passief) in g k a m i; re n g e p lo k a n y a: S arw w a-
garb h a m N ilohitam , S ik irak tam P ad m a y o n am , A b h u d d a n c a n i D a rm m a ra ja m ,
N arayanam P arapaw am . K a lin g a n y a : d e w a ta k a n g lilim a liin a a tu ti m a n g k a n a
pw aya: «Om h y an g jam h y ang ja m Lohitaneaw y a ta p a n g a stu ti b h a ta r a Prame(,t-
w ara. «Om h y a n g ja m h y an g jam Q ik irak fam ’’ y a t a p a n g a s tu ti b h a ta ra B rah m a.
„Om h y an g ja m h y an g jam Bhudcja m a n g k e ” y a ta p a n g a s tu ti h y a n g M nhadew a.
nOm h y an g ja m h y an g ja m N a ra y a n a m a ste ’’ y a ta p a n g a s tu ti b h a ta r a W isrm ,
 „ 0 m h y a n g j n m h y a n g j a m (*'i\vah n n m a s t e . ” y a t a p a n g a s t u t i b h a t a r a (^ iw n h .
M a n g k a n a s a n g s i n a n g g u h p a n c a h o n g k a r a d e s a n g v - ri d a n ta p a k s a . S a p t a h o n g -
[lca ra] m a n g k a n a p w a y a : „O m Ii.yang j a m h y a n g j a m S a d d a « ;iw a h a ste , o m
h y a n g j a m h y a n g j a m P a r a m a v i w a h a s t e , om h y a n g j a m 113’a n g j a m T i ' i b h u -
j a s t o (?), om h y a n g j a m l ^ a n g j a m T r i n a y a n a s t e . ” M a n g k a n a k a n g s i n a n g g u h
s a p t a h o n g k a r a de s a n g b r i ih m a n a m a k i r t t y a p u j n . A s t a k a m a n t r a n g a r a 113'a
m a n g k a n a p w a y a do s a n g bho<Ja: „C ia nad ip am M a h i ^ w a r a m , P a r a m e s j a n i
H a r u d r a n c a , A b h u d d a f i c a S a n g k a [ r a |n c e , C a k r a p a n a m S a m b a y a i i c e ” lv a l in g -
a n y a : »O m s a n g h y a n g G a n a d i p a n t e , o m s a n g li 3fa n g Mahi<,*warante, o m s a n g
113-a n g P r a m e s t i n t e , 0111 s a n g li j'a n g h y a n g R u d r a n t e , om s a n g h y a n g h y a n g
M a h a b lm d c ja n te , 0111 s n n g h y a n g h y a n g S a n g k a r a n t e , om s a n g h y a n g J i j'a n g
K e s a w a n t e , om s a n g l i y a n g h y a n g S a m b u n a m a s t e . ’’ Y a t a k a n g s i n a n g g u h
h a s t a k a m a n t r a n g a r a n y a yata. do s a n g bhoddUipaksa m a k i r y 3'a. M a p a t a n g a n
p olih iu g b h o d d a m a k i i x y a p u j a , m a p h a l a b h e d a n a p o li h i n g y r i d a n t a p a k s a
m a k i ry .y a p u ja , a m i l a n g a n g g u li polih i n g b r a l i m a n a m e t w i n g J a w a m a k i r y y a
p u ja , a m u t e r g a n i t r i ulih in g b r a l i m a n a s a k i n g J a m b u d i p a m a k i r y y a p u j a ,
m a k a n g a r a n s u d r a , k a d e w a g u r u do m a h a r a j a W i m b a (?) y a , s a n g m a k a d a t -
w a n i n g C a n d a la w isa^'a (?).” M a n g k a n a p a w a r a h b h g . R a m ap ara c.’u ri m a h a ­
raja K arnna.
Opmerkelijk is hier de indeeling in gndanta, bralimana en •
bau ddh a; hoe deze zich tegenover die in rsi gaiwa saugata
verhoudt is niet duidelijk1). De verdeeling der goden ter^ aan-
roeping over de drie groepen is ook tamelijk eigenaardig, de gelijk-

•) D ’ afleidingvan (,*rldanta, z o o a ls ’t woord m oestal geapeld w ordt, is niot zokor.

In deze vorm zou men kunnen denken aan ’n sam o n stellin g van ?rT mot
d a n ta (van dam yati) welk woord ook wel op ascetefl w ordt toegepast. D af-
leiding van sid d h a n ta ly k t waarsc5h,ynlijker, d it woord sch ijn t evenw al in h e t
S k rt n iet als aa n d u id in g van ’n persoon, m aar slech ts als a b stra e lu m voor
to kom en in do beteekenis van leer. M isschion m ag mon ec h te r aan n em en
d a t mon er ook do „volm aakte sid d h a” mee kon bedoelen, ’t zij d a t d it g e b ru ik
in In d ie roods h ee ft bestaan , ’t zij d a t 't op J a v a in zw ang is gekom en. U it
deze la tere vorm ing zou men ku n n en v erk laren d a t ’t woord v erb a sterd is,
terw ijl sid d h a n ta in do beteekenis van „leer” in den regel zonder al te groot o
fouton w ordt gespeld. Qrl in (,’rTdanta is b lijkbaar ’n sta a ltje van vo lk set 3Tmologio.
Op grond van d ’ in ’t Dewa<;asana en de R a ja p atig u n d a la v o orkom ende
term en ?ewa bodt.la bralim an a m ag men w a a r s c h i j n l i j k w e l aan n em en d a t 't
la a tste woord d a a r de r s i’s aan d u id t. Op do aan g eh aald e p la ats u it do
KorawaV'i'ama zoudon de sid d h tln ta ’s dan (^'aiwa’s zijn; d a t k o m t in zoover
m et de T a n tu overeon, als d aa r Ivum ara-siddhi, de m iddelste zoon van U m a,
de Qaiwa’s vertegenw oordigt. D a t in de C aturpaksopade^a de b h u ja n g g a ’s
on de t\'a g a ’s elk verdeeld w orden in bheraw a, sid a n ta en bodda is e c h te r
opm erkelijk in verbund m et deze voronderstelling, w an t de b h era w a’s zullen
toch ook wel (,'aiwa’s gow eest zijn, terw ijl ze hier de p la ats d er rsi ’s innom en.
Men m oet echter blijkbaar aannem en d a t de b h airaw a’s, ofsohoon ook eld ers
(byv. in de K oraw a^ram n, aan h alin g onder B h airaw a in K .B W .) n a a s t d'
and ere groepen genoem d, toch in d ’ oerste plants »n vorm van Qiwa veroerden •
welliclit. heeft ’t byzondere van hun g e d ra g er toe geleid hen in 'n g roep a p a r t
te noem en. r
stelling Buddha — Mahadewa knmt meer voor. Dc ritucele
handelingen, die in de laatste zinnen in ’t bijzonder met be-
paalde groepen in verband worden gebracht, zijn niet alle
duidelijk te verklaren. D ’ eerste wordt weergegeven (in K. B. W.
onder tangan) met «masamparan tangan», waarschijnlijk zijn er dus
de mudra’s mee bedoeld. W at met de tweede uitdrukking bedoeld
kan zijn is onzeker, ook « phalabhaddana* en «phalabhojana» komen
voor. «Amilang angguli* is op de vingers tellen, terwijl «amutCr
ganitri> blijkbaar o p ’t gebruik van ’n rozekrans duidt. Zeer opmer-
kelijk is echter ’t verschil, dat gemaakt wordt tusschen van Java
geboortige brahmanen en die uit Jam bu dw lpa; indien er in
deze passage geen hiaat is, schijnt de bedoeling te zijn dat de
laatsten de naam gudra verdienden, en dat ’n zekere vorst die
in Candalarijk heerschte hen tot dewaguru maakte.
’t Schijnt dat hierin dus weer ’n uiting van ’t geloof in de
voortreffelijkheid der Javaansche brahm anen boven vreemde te
zien is, zooals dat ook uitkomt in ’t verhaal van Smpu Pal vat
in de Tantu en de Korawagrama; in hoeverre historische feiten
uit de geschiedenis van ’t verkeer met Indie hiermee in verband
gebracht kunnen worden is nog onzeker. Wel blijkt echter uit de
geheele passage ’t groote gewic-ht, dat a a n ’t ritueel gehecht werd
ter onderscheiding der richtingen.
In dit verband is de volgende aanhaling u i t ’t Caturpaksopadega
genoemd geschriftje (Cod. 5084, biz. 9-11) zeker niet oneigen-
aardig. Ook als proef van de tutur-letterkunde verdient ze d aan ­
dacht. Bij de behandeling van de «akagapaksa» of «w\vang
ajarajar», die de strengste ascese beoefenen, vindt men in dit werk:
‘ Wrata ngaranya ulah ^ ikang makabwatan, ya inaran brata.
Kabwatan ngaranya ikang sinandang in g g a rira ; kadyangganing
manandang wastra, makweh rupaning wastra sinandang ing janm a,
yan pinge, bang, kuning, hirSng, wawarnnan kunir, saj<ar£s£pnya
pangangge; haywa cinacad ya de sang pandita ikang hingang-
gonya, apan tunggal panandang. Han m angkana ta Bhatara
hiko dadi kabeh ; bhedda rupaning wwang lavvan buddinva, kunang
uripnya sira juga kewala haneriya. Iwa kadyanggan ikang ghata-
samuha, pada mesi wwe, yata sfinwakna ri sanghyang A d ity a ;
yan pirang a\ruta kwehan ikang ghata, tathapi ya silwakfin ikang
ghata, pada mesi Haditya ri satunggal satunggal. K un ang ikang
ghata hana rahayu rupa warnnanya, liana hala rupa w arn n an y a-
tuhun pada kinahanan wimba ning arkka. Pratyaksa ntat^nga
 san g h y an g Stiryya ikang ana sapradega, pira la w ilang nira?
A n g h in g tunggal ju g a sira. K u n a n g y a n h alap an a ikang wwe ring
g h ata sah an an y a kabeh, ndya ta p aran ikang arkkaw im ba n p a n u n g -
gal ? T aw at m a n gk an a ta B hatara su ksm aw im banira h a n e n g dadi
kabeh y ata m a ngk an a padanira; m a n g k an a ikang paksa kalima,
ikang prthiwipaksa, apah paksa, tejapaksa, bayupaksa, akagapaksa,
pada kinahanan wimba Bhatara. Ikang w esabhusana sin a n d a n g n y a ,
yan siki (m et gikha), mundi, jati d in aran an va, ikang s in a n d a n g n y a
van pinge, wulung, tutuhw an, daluwang, kadut, pelah, asing
b ra ta h a tah gin£genya, ata m a n g k an a nguni rupa wesa Bhatara,
duk mfila pinakaguru sang mOlacaryya sowang sow ang; v ata
tinirunya sowang sowang ring solah swabhawa san g H y a n g
sam angka. A dyapi katka m angke tinirunya, bh ed da b h edd a lak-
sana, bhedda paksa, b h ed da nam a paryyaya, apan b h ed d a wesa
Bhatara duk tinm unya sang purw waguru. S atinm u satiniru,
tadwat kadyangganing wwang m anm u ratn a mahawigesa, j'an
m utyahara, mirah, weduryya, ratna pangkaja, nila. T unggal
liika tinm unya, liatvanta kottam anik an g ratna, anargga, tanj)a
hingan parir£ganya; ling nikang m anm u m irah: «Aku m anm u
mirah, wigesa sangke mirah k ab eh; ike pinakabhusanangku ».
Ya makabwatan mirah ngaranya. Ling ning m annu m utya-
hara: «Haku m annu m utyahara mahawigesa, sumorakfin m utya-
hara kabeh; ike pinakabhusanangku*. Ya m akabw atan m u ty ah ara
ngaranya. Muwah linging waneh : «Haku m am angg uh w eduryya
mahawigesa, lfiwih sangkeng weduryya kabeh; ike p in a k a b h u ­
sanangku >. Ya m atangyan makabwatan weduryya ngaranya.
Ling ning m am anggih ratnapangkaja: «Haku m anm u ratna-
pangkaja wigesa nikang ratnapangkaja kabeh ; ike p in a k ab h u ­
sanangku*. Yata makabwatan ratn apang kaja ngaranya. L ing
ning mamanggih nila: «Haku m am anggih nila wigesa ning ratna-
nlla kab eh ; ike pinakabhusanangku*. Ya m akabw atan ratnanlla
ngaranya. Ling nikang manmu wintSn: «Haku m am anggih wintSn
wigesa nikang wintSn kabeh; ike pinakabhusanangku*. Ya maka
bwatan hintfcn ngaranya. Dudo ru pan ya sow ang sowang; ndan
ika kabeh ratna ngaranya m aham ulya pinakakm itan, rinaksa t a y a "
sinimpen, winadahan t a v a ; bhedda bh edd a w arnna riipanikang
wadah ratnadipa tunggaltunggalanya. Malawas taya piningit
hikang ratna, kalung hangkala(P) tka ring anak putu b u y u t; saka
ri p ram ad an y a nkumSmit ikang ratna cudam ani hilang taya wkasan,
m akanim itta hingan ing ratna um unggw ing san tan a pratisan tana
 sang manfimwinguni, kari taya wadahnya wkasan. Nahan pacla-
nikang kawratan sowang sowang tinmu nguni de sang pflrwwa-
caryya; mangke tkeng pratisantana hilang tang krama kriyo-
padega, ratna mulya. Ikang wadah yangkSna bhiisana sinandang
wega sang pandita, ikang ratna msat namunamu. Mapa ta mangde
hilanganing ratnawigesa? Si pramada, palShpalSh. Syapa tika
mangilangakSn ratnopadega mwang tapa bratta kabratan sang
wiku? Si ragadwesa kalinganva. Si ragadwesa juga gatru sang
matakitaki; matangyan haywa tan prayatna sang kumSmit tikang
ratnopadega sangkeng guru, apan sira wigesa mulya. Haywa mang-
aku dening mabhusana, masiki, muncli, jati, warnni; haywa wruh
mangakuhaku pandita, apan mewfih sang mangakuhaku ka-
pandi[tan]....... »
Hier breekt deze interessante passage af; op de tweede h el ft van
biz. 1 1 staat ’n stuk dat ook midden in *n woord begint en
geen verband houdt met ’t voorafgaande.
De vertaling van dit stuk, dat, hoewel er enkele moeilijkheden
in voorkomen, in ’n duidelijke betoogstijl geschreven is, moet
als volgt luiden :
«YVrata (gelofte) beteekent de handelwijze van hen die ’n
kabwatan (last) op zich hebben genomen. Kabwatan (last)
beteekent wat op ’t lichaam gedragen w ordt; zooals wanneer men
kleeren draagt: vele soorten kleeren draagt iemand, ’t zij wit,
rood, geel, zwart of curcumakleurig zooals hij maar wil g e b ru ik e n ;
laat de wijze niet laken dat wat gebruikt wordt, want de drager
van de kleeren is slechts een en de zelfde. Zoo is ook de H eer
al ’t ontstane; uiterlijk en innerlijk van de menschen verschillen,
maar als hun «urip> is Hij slechts in hen. ’t Is zooals wanneer vele
kruiken gevuld zijn met water, laat dan de zon in hen schijnen;
hoeveel tienduizenden kruiken er ook zijn, toch als men ’t
spiegelbeeld in die kruiken ziet, hebben ze elk de zon in zich.
Wel zijn er onder die kruiken schoone en leelijke, toch bevatten
ze alle t beeld van de zon. Natuurlijk als men om hoog kijkt
naar de zon die over alle landen is, hoeveel telt men er? Hij
*is slechts alleen. Maar wanneer men ’t water uit al die kruiken
wegneemt, waarheen is dan ’t beeld van de zon dat ze gem een
hadden? Zoo is de gelijkenis van de Heer wiens fijne beeltenis
in al ’t ontstane is; zoo bevatten de vijf richtingen, ,de aard-
richting, de waterrichting, de vuurrichting, de w indrichting en
de uitspanselrichting alle 't beeld van de Heer. 't O rn a a t d at
 ze dragen, ’t zij ze haarstrengen dragen of kaalgeschoren zijn,
of ’n jata ( n myter) dragen, de kleeren die ze dragen, ’t zij
wit, blauwzwart, tutuhu-kleurig, van -boombast, van bladnerven,
van zakkengoed, welke gelofte ze ook op zich nem en, z66 was
vroeger t uiterlijk van de Heer toen liij voor ’t eerst tot leer-
meester diende van elk der eerste meesters, toen volgde elk de
handelwijze en ’t uiterlijk van de H eer na. Zooals ze hem vonden,
zoo volgden ze hem na, zooals menschen die zeer voortreffelijke
juweelen vinden, *t zij ’n parel, ’n robijn, ’n ber\’ll, ’n lotosjuweel
of n saftier. Ken daarvan vindt iemand, ’n buitengewoon voor-
treffelijk juweel, onschatbaar, van onmetelijke waarde; degeen die
t vindt z e g t: «Ik heb ’n robijn gevonden, voortreffelijker dan alle
andere robijnen, die neem ik tot kleinood*. Zoo is hij de robijndra-
ger. De vinder van de parel zegt: «Ik heb ’n voortreffelijke parel g e ­
vonden, die alle andere paarlen overtreft; die neem ik tot kleinood >.
Zoo is hij de pareldrager. ’n A nder zegt weer: «Ik heb ’n
voortreffelijke b e n ’ll gevonden, uitm untend boven alle andere
beryllen; die neem ik tot kleinood*. D aardoor wordt hij de
berylldrager. De vinder van ’t lotosjuweel zegt: «Ik heb ’t
allervoortreffelijkste lotosjuweel gevonden, dat neem ik tot klei­
n o o d ». Zoo is hij de drager van ’t lotosjuweel. De vinder van
de saffier: «Ik heb *n saffier gevonden voortreffelijker dan alle
andere saffieren, die neem- ik tot kleinoocb. Zoo is hij de
saffierdrager. De vinder van de diamant zegt: «Ik heb *n diam ant
gevonden uitstekend boven alle andere diamanten ; die neem ik
tot kleinood». Zoo is hij de drager van de diamant. Allen ver-
verschillen ze in uiterlijk, maar die alien, die kostbare juweelen,
men bewaakte ze en bewaarde ze in schrijnen; o o k de schrijnen
van die vorstelijke juweelen verschilden onderling van uiterlijk.
Langen tijd bewaarde men zoo de juweelen, ze werden overgeerfd (?)
op kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen; ten gevolge
van onachtzaam heden van de bewaarders van die hoofdjuweelen
gingen ze ten slotte verloren, daardoor kwam ’t dat, laat staan
dat de juweelen berustten bij de nakomelingen en afstammelingen
van de vroegere vinders, de schrijnen slechts er van overbleven.
Zoo is de gelijkenis van de verschillende observances dievioegei
d ’ eerste meesters ontvangen hebben; nu bij hun afstammelingen
is de leer van de ceremonien, *t kostbare juweel, verloren gegaan.
De schrijnen zijn te vergelijken met t ornaat dat de pandita s
dragen, de juweelen zijn weg en verdwenen. W at is d oorzaak
van ’t verloren gaan van die kostbare juweelen ? Wat heeft t
jinveel van de leer en d ’ a.scese, de geloften en d ’ observanties
van de geestelijken te loor doen gaan? Liefdedrift en vijand-
scliap. Liefde en haat zijn immers de vijanden van de leerling,
laat daarom de bewaarder van ’t jinveel van de leer, ontvangen
van de leermeester, nooit onachtzaam zijn, want ’t is uitneinend
kostbaar. Laat 11 niet voorstaan op ’t dragen van ornaat, van
haarstrengen, van tonsuur, van ,’n myter, (warnni?), verhoo-
vaardig u nooit als p'andita, want moeilijk is ’t voor hen die
zich verhoovaardigen op hun panditaschap
Al worden in dit stuk ook geen gaiwa’s en saugata s genoemd,
’t betoog voor de eenheid in wezen van de vijf richtingen en
de verklaring van hun verscheidenheid, die nu slechts in uiter-
lijkheden bestaat, door ’t verloren gaan van de verschillende
leerstellingen, toegelicht met vergelijkingen, waarschijnlijk van
Indische oorsprong, zijn opmerkelijk op zichzelf en geven ’n
niet oneigenaardig voorbeeld van de trant van oudere Javaansche
godsdienstige geschriften. De bestudeering van deze werken
zal van ’t grootste belang blijken te zijn, vele vragen die in dit
proefschrift onbeantwoord bleven zullen er waarschijnlijk door
opgehelderd worden.

D c tijd, rt land van herkom st, dc w ijze van sam en stelling,

De Colophon. Na aldus d’ inhoud van de T antu in ’t lcort
besproken te hebben, is ’t wenschelijk de tijd w a a r in ’t geschrift
geschreven is althans eenigermate te bepalen. De handschriften
A, C, B en E hebben geen colophon, de twee eerste eindigen
zelts midden in. ’n zin. Alleen ’t HS D, dat zeer bedorven
is en vele gapingen heeft, bezit ’n slot; dit vindt men achter
de tekst afgedrukt. De vertaling ervan volgt hier:
‘ Aldus de Tantu panggSlaran (H S: panglaran) die ’t eigendom
is (of zij?) van de studeerenden in de kabu yutan ’s in Yawadwipa,
de viei afdeelingen, de vier richtingen, de kabuyutari van de
NTangga.-berg. En vt is zonder dateering, uit ’t begin van de
menschen op Java, toen de Mahameru nog niet(?) op Java gekomen
was, 11 ad at hij op Java neergekomen was,........; dat is d ’ oorzaak
dat t zonder dateering is, omdat ’t uit de voortijd is.
Voltooid is t schrijven van de Tantu panggfclaran (H S:
panglaian) op t erf van ’t bhujangga-gebied Kutritifsan, op
Umatiis (Legi) Budha (Woensdag) in Madangsiya (14e wuku)
 op de ? -ste van d ’ eerste maand van ’t jaar [1557 Caka]».
Deze slotbemerkingen bevatten veel onduidelijks. vooral ook
door de slordige stijl. Wat met de «catur pakanda» bedoeld is, is
zeer onzeker; kanda, prakanda, parikanda is, uaar men weet,
de tei m voor t pleidooi of de verklaring, een der stukken
die bij ’ 11 proces worden opgemaakt, In ’n Usada wordt «kanda
6inpat» gebruikt voor nageboorte, bloed, navelstreng en lenden-
watei (volgens n aanhaling in K. B. W. onder kanda en ban£h),
blijkbaar in d overdrachtelijke zin waarin wij van de «vier ge-
tuigen > zouden kunnen spreken. Welk viertal hier bedoeld is,
valt alleen te gissen ; misschien de vier agram a’s, ’t zij in de
Skrt zin, t zij in een der onzekere beteekenissen die aan deze
groep blijkbaar in d ’ oude Javaansche literatuur toegeschreven
zijn. Bij «caturpaksa» zou men kunnen denken aan de Caturpak-
sopadega, die echter vijf paksa’s vermeldt; bij de Nanggapar-
wata aan de Nangkaberg, volgens de Tantu zelf de mandala
van bhatara Wisnu; wat echter ’t verband is dat tusschen de
la n tu en deze groepen gelegd wordt is allerminst duidelijk.
Klaarblijkelijk is deze colophon door ’n latere bewerker
achter ,’t geschrift is geplaatst. De vraag of ’t werk oorspron-
kelijk langer is geweest maar z'n laatste gedeelte reeds vroeg
verloren heeft, of dat ’t werkelijk eindigde zooals B en E, is nu
niet meer uit te maken, behalve wanneer vollediger HSS gevonden
zouden worden. Evenmin kan men met zekerheid beslissen of
de colophon zelf op Java dan wel op Bali geschreven is, daar
Kutritusan niet bekend is.
Tijdsbepalin» op gro n d van de taal. Uit dit slot is dus alleen
op te maken, dat de Tantu niet na 1635 A. D. geschreven is.
Zooals reeds vermeld is (biz. 7), meende Prof. Kern uit de taal,
waarin hij veel overeenkomst met die van ’t Adipanvwa vond,
te kunnen besluiten dat de Tantu ongeveer uitdezelfde tijd is. Met
de taal van andere prozageschriften, zooals de legende van Ivunjara-
karnna, heeft die van de Tantu echter veel meer gemeen; gezien de
nog zeer geringe kennis van de geschiedenis van de Javaansche
taal mag men op grond van ’t voorkomen van enkele giam-
maticale vormen en van ’n vrijere spelling echter nog niet met
zekerheid besluiten dat ’t werk in ’n bepaalde, nog slecht
afgebakende, periode van de literatuurgeschiedenis tluiis hoort.
Voor de dateering van de Kunjarakarna-legende biedt de ver-
moedelijke ouderdom van ’t schrift van Cod. 2266.eenig h o u v a s t;
 Prof. Kern meende op grond daarvan dat dat HS dateerde uit de
laatste helft der 14e eeuw, en dat ’t geschrift zelf dus nog iets
ouder was. De grootere gelijkenis van de taal van de Tantu
met die van de legende dan met die van de Parwwa's zou
daarom, al ontbraken alle andere gegevens, reeds tot aanwijzing
kunnen strekken dat de tijd van ’t geschrift eerder in de latere
eeuwen te stellen is, dan in de vroegere.
Andere geschriften met eenigszins vaststaande dateering waar-
mee de Tantu vergeleken zou kunnen worden zijn moeilijk te v inden;
op grond van ’t gebruik van krama en van zoogenaamde sub-
jectieve passiva is ’t wel aan te nemen dat de Pararaton jonger
is dan de Tantu, al moet men steeds rekening houden met
mogelijk dialectverschil. Van de puranische geschriften en de
tuturs is van bijna niet een met eenige zekerheid de tijd te
bepalen; hun stijl maakt ook, dat hun taal minder goed te
vergelijken is met die van de Tantu.
'Tijdsbepalingen op grond van gegevens uit dc Tantu z e lf. Ook
pogingen om uit d ’ inhoud van de Tantu de tijd van ontstaan
te bepalen verschaffen niet veel zekerheid. Van de drie rijken
die genoemd worden, Mfidanggana, Daha en Galuh, was ’.t eerste,
naar men mag aannemen, ook voor de schrijver reeds legen-
darisch. Vorsten van Daha worden in de Pararaton nog tot op
t laatst genoemd; van Galuh, waarmee toch ook wel *n streek
in d Oosthoek bedoeld moet zijn, is nog te weinig bekend.
Van de vorsten, die de Tantu vermeldt, hooren Wawulangit en
Hhatati volgens de voorstelling van de schrijver in de voortijd
thuis; d ’ andere namen zijn elders nog niet gevonden. Voor
de tijd waarin ’t werk geschreven is zijn aan de vermelding
van deze rijken en vorsten dus geen nauwkeurige gegevens te
ontleenen.
Uit maatschappelijke toestanden en instellingen is voor de tijds-
bepaling niets op te maken, daar sommige daarvan zoowel in de
Nagarakrtagama als in de Pararaton voorkomen, zooals we gezien
hebben. Ten slotte zou men misschien aamvijzingen kunnen vinden
hi eenige vooispellingen die in de Tantu aangetroffen worden. In
d eerste vooispelt bhatarl Qri dat ze zal terug komen als vorstin
van Java in Daha, als Aji Nini. Na deze voorspelling, staat er verder,
vveid ze vorstin van CSmpa. Dit zal men wel op te vatten hebben
als n vootspelling post factum, met de bedoeling de genoem de
petsonen als incarnaties of personificaties van bhatarl £ rl door
 deze zelf te laten canoniseeren. Wie echter Aji Nini van D ah a
is, is moeilijk uit te maken ; men zou haar wel met uit de ge-
schiedenis en d ’ overlevering bekende vorstinnen (in de D am ar
wulan b. v.) kunnen gelijkstellen, maar dit aannemelijk te m aken
is niet gemakkelijk. Bovendien is Aji Nini volgens de voorspellinsr
later dan of misschien dezelfde als de vorstin van C Sm pa; deze
laatste wordt in de nieuwere overlevering steeds in verband g e ­
bracht met ’t begin van d ’ Islam* op Java, ’t jaartal op ’t haar
toegeschreven graf is 1448 A. D. Wegens de bekendheid van
’t verhaal om trent haar in de nieuwere Javaansche literatuur
mag men wel aannemen, dat de schrijver van de T antu ook ’n
vertelling met die zelfde figuur als hoofdpersoon, zoo al niet
haar werkelijke geschiedenis, gekencl heeft; van kennis van d ’
Islam blijkt echter niets in ’t geschrift, al is ’t opmerkelijk dat
'n enkele naam (L&mah-bang) en ’n enkel verhaal (de vergeef-
sche pogingen om mpu Palyat en later mpu Barang te d o o d e n ;
’t afluisteren van de voor ’n ander bestemde geheime onderwijzing)
doen denken aan verhalen uit de Moslimsche heiligen legenden
literatuur op Java. Op grond van deze overeenstemming mag
men intusschen waarschijnlijk wel er toe besluiten, dat die
Moslimsche verhalen althans voor ’n deel berusten op d oudeie
inheemsche literatuur; dit geeft nog ’n aanwijzing vooi t populaii
legendarische karakter, dat de verhalen in Tantu eigen is.
W anneer men dus mag aannemen dat de in de T antu ge
noemde ratu ring C6mpa dezelfde figuur is als die op treed t in
d ’ overlevering om trent de laatste tijd van ’t niet-Moslimsche
rijk op Oost-Java en omtreni: de opkomst van de Islam daar ),
en ook dezelfde als degene waarvan t graf nog aange\\ ezen
wordt met ’n jaartal overeenkomend met 1448 A . D . , is t duidelijk
dat de Tantu na dat jaar geschreven moet zijn, eiin, of niet
a l 't e lang erv6or. ’t Tijdperk, waarin deze jaren liggen, behoort
reeds, als men op de Pararaton mag afgaan, tot de vervalpeiiode
van 't rijk van Majapahit. Daar men ’t wel waarschijnlijk mag
achten, te oordeelen naar de wijze waarop de schrijver van de
vorstin van CSmpa spreekt — als ’n incarnatie van of bezield dooi
dewi £ri, dus als ’n eenigszins legendarische figuur — dat hij geen
tijdgenoot van haar geweest is, zou dus de T antu, afgaande op deze
') ’t. Is opm orkelijk dat, terw ijl de nieuw ere b a b a d ’s ra tu C em pa in v er­
band breugen m et M a j a p a h i t . , de T an tu deze naam in 't geheel n iet
noem t m aar alleen D aha verm eldt
eerste getuigenis uit de tekst zelf, op z’n vroegst geschrev en
kunnen zijn omstreeks 1500 A. D.
De tweede voorspelling, w aaruit men zou hopen ’n tijd s b e ­
paling te kunnen halen, zegt dat in de persoon van ’n em pu
Tapa WangkSng van de £aiw a richting, verschijnend niet ver
van Daha, kaki Botahi zal terugkeeren naar z’n m a n d ala Bu-
lalak. Mpu T ap a W a n g l i n g van Bulalak ko m t ook in de P ararato n
(begin) voor; ’t schijnt dus ’i> titelnaam geweest te zijn, en in
de voorspelling post factum m ag men wel de bedoeling zien
d ’ achtereenvolgende dragers van de titel «T apa \Vangk6ng,
dewaguru van Bulalak> te canoniseeren als incarnaties van of
bezield door de stichter van de mandala, kaki Botahi, die zelf
vroeger T ap a YVangkgng heette. ’n Gegeven om de tijd van
ontstaan van de T an tu te bepalen is aan deze voorspelling
dus wel niet te ontleenen.
Met eenige waarschijnlijkheid kan men dus alleen zeggen dat
de T antu tusschen omstreeks 1500 en 1635 A.D. geschreven
zal zijn; ’n nadere bepaling is met zekerheid niet te geven. D it
tljdperk is aanzienlijk veel later dan dat, waarin volgens Prof.
Kern de T antu samengesteld is, en ook dan dat waarin naar zijn
oordeel de legende van K unjarakarnna thuis behoort, n.m. de 14e
eeuw ; ’t verschilt daarentegen niet zoo veel van de periode waar-
binnen d'e laatste bewerker van de Pararaton geleefd m oet hebben,
n.m. de tijd tusschen 1481 (’t laatst genoem de jaartal) en 1613
(’t jaar van de colophon). Over de gelijkstelling in tijd van de
Tantu met de parwwabewerkingen op grond van taal en stijl
is reeds gesproken ; ’t taaleigen van.de Tantu, komt, zooals reeds
op gemerkt is, meer overeen met dat van de latere prozageschriften
(legende en Pararaton). ’t Is natuurlijk mogelijk dat de term inus post
quern van de Tantu onjuist is, en dat ’t geschrift: veel ouder is en
dateert uit de door Prof. Kern voor de legende aangegeven
tijd; ’t is echter ook mogelijk dat deze laatste tijdsbepaling; die be-
rust op ’t lettertype van ’n handschrift, te vroeg is, en dat ’t
jaartal van ’t werk meer in. de burnt van ’t jaar 1500 dan in
die van ’t jaar 1400 te zoeken is. Ook is ’t niet uitgesloten, dat
zekere taaleigenaardigheden gedurende langeren tijd, van de 14e
tot in 17e eeuw, dezelfde gebleven zijn, of dat de legende en
de Tantu verschillende dialecten vertegenwoordigen, waarvan ’t
eene reeds in de 14e eeuw verschijnselen vertoonde, die ’t
andere in de 16e of 17e eeuw eigen waren. Herhaaldelijk is er
 reeds op gewezen hoe buitengew oon voorzichtig men b e h o o r t
te zijn bij onze tegemvoordige geringe kennis d er o u d e re taal,
indien men op g ro n d van taalkundige eigensch ap pen d ’ o uder-
dom van ’n geschrift wil bepalen. Binnen ’t tijdvak, altijd n o g
anderhalve e e u w , waarin zoowel P araraton als T a n tu , m o c h t de
dateering juist zijp, geschreven m oeten zijn, is voor ’n ont-
wikkeling .van ’t taaleigen van ’t laatste geschrift tot- d a t van
’t eerste plaats genoeg voorhanden. Bovendien m oet men ook
hier weer rekening houden m et de mogelijkheid van sterke
dialectische verschillen.
IVaardeering van de Tantu. ’t Mag hier niet on op gem erkt blijven
dat ook ’t boek van B onang en de door Dr. K raem er b eh andelde
prim bon uit de 16e eeuw dateeren. De taal van deze geschriften,
ofschoon er eenige overeenkom st met die van de Pararaton, de
legende en de T an tu , hoewel niet met alle evenveel, niet in te
ontkennen valt, wijkt toch op veel pun ten daarvan af, niet
alleen in gram m atische vormen, maar ook en vooral in woord-
keus. Dit kan z’n verklaring vinden in ’t feit dat, terwijl de
genoem de Moslimsche werken zeker wel in de kustlanden g e­
schreven zijn, de Pararaton en de Tantu, naar men mag aan-
nemen, in ’t binnenland van Oost-Java sam engesteld werden.
W anheer ’t vermoeden dat de schrijver van de T an tu evenals
die van de Pararaton na omstreeks 1500 leefde op vvaarheid
berust, is dit ’n niet te veronachtzam en getuigenis voor de ver-
onderstelling, welke reeds door anderen op grond van de staat-
kundige geschiedenis en die van d ’ eerste bezoeken van W ester-
lingen aan Java geuit is, dat in de tijd toen de Moslims in
‘d e kustlanden reeds ’n sterke m acht vormden, elders op Java,
in ’t binnenland, de Hindoeistisch-Javraansche voorstellingen
nog heerschten. Al wil men de late tijdsbepaling Van de T an tu
ook wraken, ook uit de Pararaton is dit op te maken, want
in dat gechrift, vooral in ’t begin (dat, ofschoon misschien
van oudere datum, toch door de laatste bewerker van de kroniek
opgenom en is, en aan de beschouwingen waarvan deze dus
blijkbaar geloof schonk) komen voorstellingen voor o m tren t
bhatara Guru, de m andala’s enz. die zeer wel overeenstem m en
met ’t geen in de T antu daarom trent is te vinden.
Neemt men echter aan dat de T a n tu in de 16e of in ’t begin van
de 17e eeuw geschreven is, dan is ’t werk te beschouwen, ni^t
alleen als ’n belangrijke bijdrage, rijker van inhoud dan wat de Para-
raton daaromtrent geeft, ter vermeerdering van onze kennis aan-
gaande de Javaansche geloofsvoorstellingen en de toestanden *) in
die bij uitstek belangwekkende tijd, maar ook als ’n nieuwe schakel
in de keten der ontwikkeling, juist op de plek waar ze bijna
verbroken scheen, die d ’ oudere letterkunde van Java aan de
nieuwere verbindt. D ’ overeenkomst die d,e gegevens uit de
Tantu op sommige punten vertoonen met wat uit ’n enkel der
weinige dateerbare geschriften van ouderen datum, zooals de
Nagarakrtagama, en uit sommige gasana’s (waarvan de inhoud
toch waarschijnlijk ook uit ouderen tijd dateert), is op te maken
(bijv. aangaande de geestelijken en de mandala’s) eenerzijds,
en met voorstellingen uit werken der jongere literatuur (bijv.
betrefifende heiligenlegenden, en de geschiedenis van Kandya-
wan en z'n zoons) aan d’ andere zijde verdient, als men ’t werk zoo
beschouwt, zeker eenige aandacht. Ofschoon er niet weinig ver-
schillen zijn op te merken, zou ’n vergelijking van de Tantu
met *n geschrift als de Manik-maya waarschijnlijk niet zonder
belang zijn. ’t Is ook niet uitgesloten, dat sommige verhalen in
sfirat-kanda’s of oudere lakons overeenstemming vertoonen met
bepaalde vertellingen in ’t hier behandelde werk, zooals in ’t
algemeen de voorstellingen betreffende bhatara Guru en z’n hof in
de nieuwere literatuur zeer dicht staan bij die in de Tantu. Ook
de Korawagrama, waarmede de Tantu, behalve vele dezer ver­
halen en voorstellingen, ook enkele taaleigenaardigheden ge-
meen heeft, en die dus vvellicht uit ongeveer dezelfde tijd dateert.
zou men waarschijnlijk zoowel naar d ’ inhoud als naar de vorm met
vrucht kunnen vergelijken, aan d ’ eene kant met purana’s, aan
d’ andere zijde met sfirat kanda’s.
Zulke veelomvattende beschouwingen zijn in dit proefschrift
echter niet op hun plaats; bovendien zou 't wenschelijk zijn
dat eerst veel meer geschriften der oudere literatuur uitgegeven
en behandekl werden, opdat men zich ’n ruim genoeg oordeel,
niet alleen op kunstgewrochten van de hoogere poezy berustend,
kan vormen over d ’ inhoud en de vormen der oudere letter­
kunde, alvorens ’n onderzoek in te stellen naar de verhouding
daarvan tot wat in de nieuwere taal op Java geschreven is.
Land van herkomst. Evenals over de tijd waarin, kan men
-i) Opvallend is de gelijkoni.s van de mnnd&la’s, waarvan men zieh uit de
T an tu ’u voorstelling lean maken, met de zoogenaamde prieaterstaui. Giri,
hoe weinig daar ook met zekerheid van bekend is.
 over de plaats waar de Tantu geschreven is slechts •eenige
algemeene opmerkingen maken. De geheele inhoud wijst er op,
dat Java ’t vaderland van de schrijver was; van Bali wordt niet
gesproken, ten zij men dat onder nusa Kambangan, dat eenige
malen terloops vermeld wordt, verstaan wil. Wel is ’t waar­
schijnlijk dat vooral de HSS D en E op Bali bewerkt zijn,
zooals reeds is opgemerkt. Welle gedeelte van Java, Midden
of Oost, ’t vaderland van de schrijver was, is niet met zeker­
heid vast te stellen; aardrijkskundige namen uit beide streken
komen erin voor, en onze kennis van de oudere zoowel als
van de nieuwere verhouding der dialecten van ’t Javaansch
is nog te gering om op grond daarvan, in verband met Soen-
daneesche of Madoereesche invloed op de taal bijvoorbeeld, ’n
bepaalde landstreek als woonplaats van de samensteller van ’t
geschrift aan te kunnen wijzen. Verreweg de meeste plaats-
namen, voorzoover teruggevonden, zijn uit de streek tusschen
de Wilis en de Hyang; blijkbaar was de schrijver daar ’t best
thuis. Wellicht was hij afkomstig uit Daha of Galuh, welke
rijken hij herhaaldelijk noemt en in namv verband met elkaar
brengt door ’t voor te stellen alsof vorst Taki van Daha de zoon
was van Bhatati van Galuh.
Opmerkelijk is ’t dat in de Tantu, alweer voor zoover de namen
herkend zijn, geen plaatsen aan de Noordkust genoemd worden,
en dat ’t geschrift weinig kennis verraadt van d* aardrijkskunde
buiten Java, ’t Is verleidelijk deze feiten in verband te brengen
met de tijd waarin *t werk vermoedelijk geschreven is, ’n periode
waarin de handelssteden aan de Noordkust en ’t overzeesche
verkeer in handen van Moslims waren, die de rijkjes in ’t.bin-
nenland van de zee afsloten.
Samenstelling. Over de samenstelling van de Tantu is e v e n m i n
veel te zeggen. A1 is ’t aannemelijk dat er meerdere geschriften
of overleveringen als bronnen voor gebruikt zijn, toch kan men
in ’t werk gedeelten van verschillende herkomst niet met eenige
zekerheid onderscheiden, ook niet op grond van de stijl, voor
zoover men daarover kan ooideelen. Daaiom bestaat er geen
reden aan te nemen dat veischillende personen t geschrift
samengesteld hebben, maai niag men t beschouwen als gc-
schreven door een auteur, behoudens natuurlijk d ’ onvermijdelijke
kleine v e r a n d e r i n g e n of toevoegingen van afschrijvers, waarop ik in
d ’ aanteekeningen d\ aandacht gevestigd heb. De verhalen zijn,
 vooral in ’t middengedeelte, na dc twee eerste hoofdstukken, wel
zeer Ios aan elkaar verbonden, waardoor ze vaak slechts aaneenge-
rijde zianteekeningen lijken; herhalingen van ’t zelfde verhaal met
andere personen komen eenige malen voor. Blijkbaar heeft de
schrijver, na de twee inleidende hoofdstukken over de herkomst van
de menschenmaatschappij en die van de Mahameru, overleveringen
die, ’t zij mondeling verspreid, ’t zij reeds door anderen opge-
teekend, zich gehecht hadden aan verschillende plaatsen op Java
of die verschillende instellingen en gebruiken moesten verklaren,
verzameld, zonder veel op d ’ opeenvolging te letten. Pas wanneer
in ’t laatste gedeelte van ’t geschrift de bespreking der mandala’s
begint, komt er eenige orde in de rangschikking der verhalen.
Opmerkelijk is ’t wel dat de vertellingen, die d ’ oorsprong van
de namen van plaatsen of bergen verhalen, zeer vaak besloten
worden met de woorden: «mangkana kacaritanya nguni* : zoo is
t van ouds erover verhaa lde; blijkbaar wil de schrijver daarmee
aanduiden dat hij ’n plaatselijke overlevering weergeeft, ofschoon
de verhalen vaak maar zeer los aan de plaats verbonden zijn.
Ook daar, waar deze achtervoeging niet geplaatst is, mag men
waarschijnlijk wel aannemen dat de mededeelingen in de T ant u
°P ’n plaatselijk verhaal berusten. De bergen en plaatsen waarop
ze betrekking hebben zijn zeer vaak niet meer te identificeeren,
°ok dan wanneer de streek waarin ze te zoeken zijn tamelijk
nauwkeurig bepaald wordt, bijv. als ’n bepaalde zijde van ’n
bekende berg, zoodat men moet veronderstelien dat ze in vele
gevallen aardrijkskundig van weinig belang zijn geweest. Meer
dan plaatselijke beroemdheid en misschien vereering zullen vele
dezer bergen of heuvels, w a a r s c h i j n l i j k wel niet genoten hebben;
dat ze in de Tantu vermeld worden, is misschien te verklaren
oor aan te nemen dat ze in de nabijheid lagen van of op een
andere wijze in verband stonden met ’n mandala, waarvan
^ jWei^ geschiedenis wil verhalen, maar waarvan de plaats
lang niet altijd beke.nd is. In sommige gevallen is wel aan
»t ^ at n waarvan de naamsverklaring in ’t begin van
< in ^n vertelling voorkomt, ’n mandala is waarvan de
Sesciiedenis later verhaald wordt, bijv. ten opzichte van de
D | ngd»ng. Ook uit de toevoeging «hana tkaning
1g e>, hij is er tot nu toe, die men hier en daar in ’t
1 Vi v*nc^ achter de vermelding van *n heuvel, ’n rotsblok,
r°n enz., mag men wel opmaken daj; ' t daar om tre nt ver-
 haalde ’n plaatsclijke legende is, en misschien ook dat de
schrijver persoonlijk die plekken kende. Daar luin juiste ligging
echter meestal onbekend is, is ’t al zeer moeilijk de waarde
van zulke mededeelingen te bepalen.
De Schrijver. De persoon en de naam van de schrijver ten-
slotte, zijn ons geheel onbekend. Men zou kunnen vermoeden,
daar hij blijkbaar de toestanden van de m an dal a’s waar hij
over schrijft goed kent, dat hij zelf tot de wiku’s behoorde.
In hoeverre dit iets bijzonders was, is bij onze geringe kennis van
de maatschappelijke beteekenis van 't wikuschap in ouderen
tijd moeilijk te ze g g e n ; ’t-is zeer goed mogelijk dat ieder, die
tot de meer ontwikkelde klassen der bevolking of tot de stand
der geletterden Behoorde, op ’n zeker punt in z’n leven 'n
wijding ontving en misschien ook eenigen tijd in 'n mandala
doorbracht, zooals dit in sommige landen van Indie nu nog
gebruikelijk schijnt te zijn. In verband hiermee heeft men mis­
schien ook de verschillende groepen van hen die 'n geestelijk
leven leiden te beschouwen, waarvan 't bestaan uit verscheidene
geschriften der oudere letterkunde blijkt. Ook is ’t wel opmer-
kelijk, dab YVinada-Prapanca volgens z’n eigen getuigenis (Nag. 98 1)
de tapabrata op zich genomen had, en dat d ’ andere dichters en
schrijvers die hij noemt (Nag. 93 1 en 93 a), alien geestelijke titels
dragen (pandita enz.).
Bij de vele plaatselijke legenden die de schrijver vermeldt,
zou men uit ’n buitengewone verheerlijking van een plaats mis­
schien kunnen opmaken, dat dit z’n woon- of geboorteplaats
was. Alleen voor de Mahameru blijkt echter uit z’n werk ’n
bijzondere vereering; dit komt evenwel in oudere Javaansche
geschriften (zooals de Korawagrama) meer vooi, hoewel t op-
merkelijk is dat de bergnaam in de Pararaton in t geheel niet
genoemd wordt. Grootere kennis van d oudeie letterkunde kan
slechts uitmaken in hoeverre de verheerlijking van de Mahameru
in ’t bijzonder toegeschreven moet worden aan 'n bepaalde groep
geschriften, of dat die zoo goed als algemeen geweest is. Voor-
dat dit beslist is, mag men uit ’t feit dier vereering nog geeyi
gevolgtrekkingen maken omtrent de woonplaats van de schrijver
van de Tantu.
 Eerste H oofdstuk.
Awighnam astu.
Nihan sa n g h y an g Ta nt u paglaranya 1), kay at nak na de mpii 2)
sanghulun, s a :‘) m a h a r e p a 1) w r u h e r i k a ; r>) ndah ndah pa he n a k
ta n g de nt a ,;) mangr£ng£ ring kacaritanika .nusa Jawa ring agitkala.
I k i 7) ma nus a tanana, nguniweh 8) sang h y a n g M aha me ru tan
liana ring nusa Jawa; ku n an g kah ananira sang hy an g Mandala-
g i r i <J), sira ta g u n u n g ma g on g a l u h u r 10) pinakalingganing bhu-
wana, [ m u n g g u h ring bhumi Jambu dip a] 1!). Ya ta m a ta n g n y an
he n gg an g h d i g g u n g 1 “) hikang nusa Jawa, sadakala molah mara-
}’Sgan In), hapan tanana sang hyang Mandaraparwwata 1-1), n g u n i­
weh j a n m a m a n u s a 15). Yata matangnyfin matigad&g 16) bhat ara
Jag atpraman a, rgp ma}’ugha tasira ring nusa Y a w a d i p a 17) lawan 1 *)
bhatarl Paramegwarl; y at a m a ta n gn y an hana ri D i h y a n g 1!’)
ng aranya mangke, tantu bhatara m a y u g h a ng uni kacaritan\'a 2 °).
Malawas ta bhatara m a n g a n a k g n 2 *) yugha, m o t u s 22) ta sira
ri sang hy an g Brahma Wisnu ma g aw e *' 1) manusa. N d ah tan
w i h a n g 21) hy an g Bra hm a Wisnu, magawe t a 25) sira m a n u s a ;
lmah kin2mp£lk£mp£lnira ~ <!) ginawenira ma nusa lituhayu* pari-
p u r n n a 27) kadi rupan ing dewata. Manusa jalu hulih sang
h y a n ^ Brahmagawe, manusa histri hulih san g h y an g Wisnu gaw e,

*) C. D. E . : T a n t u p a n g g e la ra n . 3) D. E .: (Jerasnng liem pu. *) B. C. D. E : su n g .

4) C: s a n g m a h a re p . r>) D. E : s a n g m a h y u n w ru h a r i n g t a t w a b h u w a n a . fi) B :
p a h e n a k a n g d e n ta . C: ta d e n ta . D : n d a m a h e n a k d e n ta . E : p a h e n a k d e n ta .
”) B. C: I k a n g . D. E : uniw eh ik a n g . H) D. E : m w a n g . °) D. E : k a h a n a n a. h.
M a h a m e r u r in g J a m b u d ii) a (D: r in g J a m u d ip a ). C: M a n d a r a g ir i. l0) D. E :
h a g u n g m a lu h u r . n ) D, E : on tb ro ck t. ,3) B : h e g a n g liegung. D, E : m a t a n g y a n
h e g u n g . ,3) D. E : m a ra je g a n . u ) B : M a n d a la p a r w w a ta . ir’) D. E : h i r i k a n g n u s a
Ja w w a , un iw eh ta n a n a h ik a n g n u sa (B: m anusa). M a n g k a n a n i m i t a n y a n g u n i
d u k s a n g Iiyan g M a h a m e ru h a n g a d e g . I(’) D. E : N d a h k a c a r ita h a . lt) D. E :
Yawwndipanfcara. 1S) D. E . h a k a liy a n ring. 10) B : r i n g W ili 3ran g . !") D. E :
y a t a h a n a radifcya n g a r a n y a (D: rin g D i h y a n g a n a r a n y a ) m a n g k e , t a n t u n i n g
y u g a n i n g b h a t a r a kacsaritanj'a nguui. !1) D. E : m a n g a n a k n a . S2) D. E : tu m o n .
,s) D. E : m a g a w e y a . s*) D. E : T a r w i h a n g . 2P>) D : m a g a w e y a t a . E : m a g a w e h a t a .
9S) B: k in p e ln ira. E : kepelnira. D : k in e p e lk e p e ln ira . 27) B. D. E : lis tu h a y u .
pacla lituhayu paripurnna !). Yata m at ang nya n liana glinting
Pawinihan ngaranya m a n g k e - ) , tantu hy a n g Bra hm a Wisnu
magawe manusa k a c a ri ta n y a 3).
PinatmokSn * pwa h u l i h 1) h y an g B rah m a Wisnu ma gawe
manusa, sama hatut madulur mapasihpasihan. Manak taya, ma pu tu,
mabuyut, mahitung, m u n i h a n g g a s 5); wrddhi k a r m m a ' 1) ning
janma manusa. Ndah tanpa humah t a y a " ) la n an g w a d w an mawurla-
wuda haneng alas 8), manikgsnikfcs 9) hanggas, apan tan a n a pa-
gawe u la h n y a 10), tan ana ti n ir u ti r un ya 11); ta npa kupina 1 2),
tanpa ken, tanpa sampursampur, tanp a basahan, ta np a kSndit,
tanpa j a m b u l 1 3), tanpa gunting. M angucap tan wruh ring ujaranya,
tan wruh ri rasahanva 1 4) ; sing rondon mwa ng wohan pina-
n g a n y a 15); mangkana hulah ning ja nm a ma nusa ring usana.
Yata matangnyan mapupul mapulungrahi sang watek dewata 1 r')
kabeh, manangkil ri bhatara G u r u 17). T u w a n 18) bh at ara Jagat-
natha manuduh watek d e w a t a 153) gu mawayakna katatwapra-
tista20) ri Yawadipantara. Na ling bhatara M a h a k a r a n a 5*! ):
«Anaku kamu hyang Brahma, turuna p w a 2-) ring Yawadipa;
panglandSpi pfirang p S r a n g 23) ning manusa, lwirnya: astra, luke,
tatah, usu, pSrkul, patuk, salwirning pagawayaning m a n u s a 2 1). Kita
mangaran 8 5) pande wsi ; ku nan g denta manglandepanastra, ana 2 r>)
Windu prakaga ngaranya. Mpune sukunta kalih mangapita nabu-
ka 2 7); paradakgn - 8) tang ayah garasantana. Malandfcp tang as tra 2'-')

') D .E : manusa histri k a k u n g wuLih s a n g h y a n g B r a h m a W i s n u m a g a w e

manusa, pada lis tu h a y u p a rip u r n n a , ulih s a n g h y a n g B r a h m a W i s n u m a g a w e
manusa. a) D .E : katlcaning m a n g k e. a) D. E : k a c a r ita n y a ngiini. *) D. E : Y a t a
p in a tem w a k en h o lih .^ B : m a'itung m ani lia ngg asy a. D : in a tth a p ih e n g g a l. E : nia-
tamnpihcnggal. 6) d . E : k ram a . 7) D. E : A n g h in g ta y iin d a ta n ponxahomah ta y a .
8) D . E : lanang wadon pada m a w uw uda ta y a n e n g halas. 9) D, E : pacja m a n ik el-
nikel. '°)B : p ag aw ayulahnya D, E : y ap w a n t a n b h isa m a g aw e h u m a h . “ ) D. E :
tin iru n tirun. “ ) B : ta n p a k u p ing. , 8)D . E : t a n p a ja m b u lja m b u l. u ) B : r in g b h a s a -
hanaha. D. E : ring b h a s a n y a . 15) D : godxmg m w a n g w w ah w w ah an p in a n g a n y a .
E : o n tb r e e k t. ,G) D, E -.m apupulpulangralihik ang w atek dew ata. ,7) D . E : b lia tiira
G uru Parame<jwara. i*) D. E : t u m u r u n . ,9) B : dull w ateh dow ata, D. E : m a t u d u h
pw a b h a t a r a ring para w atek dew ata kabeh. ,0) B. C: ta tw a p r n tis ta . D. E :
gum awe ta y a ta n tu pra<jista. 2t) D . E : m o ja r (E : rnwajar) pw a b h a t a r a P a r a -
meV'Wara, lingnira. D : t u m u r u n a m a rin g . E : tuvnurun m a rin g . 25) 1):
m anglandepin kita hastra. E: panglancjLepi k ita h astra . D . E : m a g a w a y a (D :
magaweya) k ita perang perang. 21) D . E : lw irn y a: luke, t a ta h , w a d u n g ( E :
wadung), patjul, bingkung, uau (E : wusu), linggis, s a k a lw ir a n in g p a g a w e y a n in g
m anusa. B : pagawening manusa. ,fi) D . E . : m a k a n g a ra n . 5B) D . E : a n a ta .
*~) E : pangapitanabuka. D : p aijap itanam uka. 18) D : p a r u d a k e n . ,n) D . E :
manglan<}©p ika n g astra.
 dene rhpune sukunta kalili; matangnyan mpu Sujiwana ! )
ngarantapande 2), [apan mpunc sukunta manglandepi hayali.
Matangnyan mpu ngaranta pande wsi] 3), apan m p un e su k un ta
g a r a n a 1). Samangkana paw kas ang ku5) ri tanayangku.
Muwah t a n a y a n g k u ”) sang hyang Wigwakarmma, turun pwa
r i n g 7) Yawadipa, magawe umah 8) tirufign ring m a n u s a 9); tinligr
ngarananta h u n d a h a g i 10) [Kita tirunfcn ing manusa magawe-
yumah, kitangaran hundahagi] 1!).
K u na ng kamu 12) hyang Igwara, turun pwa 1:l) ri Yawadipa,
pawarah warah 14) tikang manusa warah ring sabda wruh any a
ring bhasa, nguniweh warah ring dagagila, pancagiksa15). Kita
guruwa 1,5) ning rama dega, matangnyan Gurudega ngaranta 1 7)
ring Yawadipa.
Ku n an g k a m u 18) hyang Wisnu, turun pwa r i n g 11’) Yawadipa;
kunang pituhun sawuwusta20) dening manusa, sapolahta tirun£n
dening m a n u s a 21). Kita guru ning janma m a n u s a - 2), amawa
rat kitanaku 2:J).
Ku n an g k i t a 24) hyang Mahadewa, turun pwa r i n g 25) Yawa­
dipa, papande m a s 2'5), pagawe h an gg o n a n g g o n i n g 2 7) manusa.
Bhagawan Ciptagupta manglukisa 28), hamarnn ama rnn ah a l2ng.T>
kara, sakarupaka ri c i p t a 29), m a g a ra n a 3 °) mpune tanganta;
matangnyan mpu Ciptangkara 3 J) ngarananta ngluk is32)*.
Samangkana pa w k as3 ”) bhatara Guru ring dewata k a b e h ;

') B: S utiw ana. D. E: hem p u TajTwarnna. 5) D. E : n g a r a n y a p an d e wsi. 3) D. E :

ontbreekfc. 4) D. E : niak asa ra n n n ta . R) D : paw kaskw iri kita. E : p a w k a s k w in g k ita .
#) D. E : ta n a y a n g k u kam u. ") D. E : t u m u r u n tii k ita m aring. 8) D. E : m a gaw e
ta hum ah. n) D. E : liana tin iru tiru d ening m anu sa. ,0j D . E : th e r pw a lia-
r a n a n t a mahurujagi (E: inaliun<Jagiha). B : huncjagi. n ) D. E : o n tb r e e k t; D. E :
k ita m a ra h a ring muniisa kram a n ing h u k u r m a g a w e (E : wwc)yumah. ,s)
E : kita. ,3) D . E : tu m u r u n pw a k ita lia m a ra h m a ra h rin g m a n u s a r in g <;abda
sa kalw iring sakalw iranya, m w an g w r u h a n y a r in g basabhasiki. ,4) B: w arah-
warah. 15) D .E : uniweh w ru ha r in g da<;a(;.ila pancu^ila. ,G) D. E : m a k a g u ru .
17) D . E : h ara n an ta . 13) D . E : t a n a y a n g k u kam u. I0) D . E : tu m u r u n a k ita
m a r i n g . !0) D : mwali den pintuhu. E : m w ah d en ta p in tu h u . D . E . : saw uw usta.
51) D . E : sa p arip o la h ta tir u tiru n e n in g r a t kabeh. 5S) D . E : k ita w ru ha r in g
m anusa. 55) ■£>• E : k ita h am aw aha r a t n g a ra n a n ta , m a n g k a n a jmwkaskwiri
kita. u ) D . E : m uw ah kita. 3r‘) D . E : tu m u r u n a sira m a ring. s6) B : lia p ande
mas. D. E : m a k ah a p an d e mas. 5") D. E : m agaw elia sa h a n g g o n a n g g o n in g
m a n u sa. !fi) B : B hagaw an Cittagupta. D . E : M uw ah k a m u b h a g a w a n C ip ta ­
g u p ta , t u m u r u n m a rin g Y aw adipa hanglu kis. !0) D. E : s a k a r a k a r a n in g
cipta. so) D . ' E : m a kasa ra na. 31) B : C itta n g k ara. 31) D. E : m a ta n g y a n
m p u C ip ta k a ra (E: Ciptaka) n g a r a n y a m anglukis. 3S) D. E : M a n g k a n a
paw kasnira.
yata sama tumurun maring Yawadipa. H y a n g Bhahnia pande
wsi, inarsayanira *) tang p a n c a m a h a b h u t a 2), lwirnya: prthiwl,
apah, teja, baj'u, akaga. Ikang prthiwl p i n a k a p a r w a n ;l), apah
pinakacapit4), teja pinakahapuy 5), bayu pinakahububan, akaga
pinakapalu; yata matangn yan hana g u n u n g Br ahm a ngar any a
mangke, tantu hyang Brahma pand e wsi nguni kacaritanya yata
tkaning mangke “). Palu parwaii 7) sawit ning tal gongnya,
susupitnya s a p u c a n g 8), hyang Bayu mtu saking guha, hy an g
Agni hana rahina wngi, apan tantu hy an g Bra hm a ka p an de '•') wsi
kacaritanya.
Tumurun ta bhagawan Wigwakarmma hunclahagi 10) magawc-
yumah, [maniruniru tang manusa maga we yu mah ] 1!), pada taya
momahomah 1 2). Yata hana dega ring Mdan g Ka mu la n ngar any a
mangke, mulaning m a nu sap om aho ma h nguni k a c a r i t a n y a 13).
Tumurun bhataregwara ma warahmarah ring gabda rahaVu 11),
nguniweh ring dagagila pancagiksa l o ). Sira ta Gurudega pan£ng-
gah ringkana 1°).
J 6 g 17) tumurun ta bhatara Wisnu kalih bhatarl Qri jeg ratu
sakeng awangawang. A ngaraning tanana, wa ng araning ma ruhur,
hyang ngaraning bhatara; ma tan gn ya n ta rah ya ng K an dy aw an
ngaran bhatara Wisnu. Sang K anyawan ngaran bhatarl Cii ri
nagara ring Mdang Gana, 1 8), apan mulamulaning nagara kacari­
tanya n g u n i , 1'-') apan sira 20) am ara hm ara h ring ma nusa; yata
wruh 21) mangantih manSnun 22) makupina m a d od ot matapih
masampursampur.
Bhatara Mahadewa sira tumurun mapanclemas 2:?) ; bhagawan
Ciptagupta sira tumurun anglukis.
l) B: in ayanira. *) D. E : y a t a tu m u r u n s a n g h y a n g B r a h m a p a n d c wsi,
nher <;ayanira p a n c am ah a b h u ta. 8) D . E : paron. *) D : spit. E : s u p it. 5) D. E :
hapw inira pande. ®) D. E : dyapi t k a n in g m a n g k e . ") D. E : l i a n a r in g g u n u n g
B rahm a palu paron. B: A n a g u n u n g B r a h m a p a lu p a ro n . 8) D. E : s u p it s a w i tn in g
pueang. B : capit saw itning p u c a n g . °) B. D. E : p a n d e . 10) D : m a u n d a g i parla. E :
h u n d a g i pada. H) D. E : o n tb re e k t. I2) D . E : y a t a pad a m o m a h ik a n g m a im sa .
**) D . E : m ulaning ja n m a m o m a h u m a h k a c a r i t a n y a n g u n i . 14) D . E : a m a r a h -
niarah i <jabda ring manusa. B : m a ra h m a ra h . 15) D . E : panca<,'Ila. ir,j D . E :
sira ta p m a k a g u ru lia n in g ramade^a, m a t a n g n y a n k a k i G u ru d e sa pan ong-
g a h a n ira , a p a n p in a k a g u ru n in g r a r a a d e sa sir a ,7) D. E : R e p . ,8) B : r i n g
n a g a r a r in g M ^ an g k ila y a n g gana. ,u) E ®: invoegsol b e g in t. D . E : h a w a n g p w a
h u r a n in g h aluhur, m a ta n g n y a n h in g a r a n a n ( E : h in a ra lita ) h y a n g t a K am .lyaw an
b h a ta r i (^ri, n a g h a r a ring Mcjang ghan n a . D : in g e v o e g d : n i m i t a n y a h a n a n a g a r a
r in g M d a n g g h a n n a hapan m u la n in g h a n a n a g a r a k a c a i i t a n y a n g u n i. ,0) D : s a n g
lvanyaw an s i r a . 2I) D. E : m a ta n g n y a n t j k a n g m a n u s a w ru h a n g g a n tih . S2) B . E . E 8.
m a u u n u n . u ) D. E : Muwah b h a t a r a M ahadew a, sir a tum nrunnapan< Jem as.
 Kahucapa ta sira h y a n g 1) Kandyawan, manak ta sira limang
siki; sang Mangukuhan 2) anak panuha :{), sang Sandan g garbh a
panggulu, sang Katun g malaras4) panngah 5), s a n g K a r u n g k a l a h 6)
kakang ring pamungsu, sang Wrtti kandayun 7) pamungsu. RSp tka
ta wahana bhatarl Qrl, manuk patang 8) siki kwehnya, lwirnya: kiti-
ran, putfir, !') wuruwuru spang, dara wulung 1 °). Binuru denikang
paiicaputra, katututan, tumap ring warwang, diniwal t a 1 *.) de sang
Wrtti kandayun. Ruru tlih tikang manuk: ikang kitiran mesi
wija putih, dara wulung mesi wija hiring, ikang wuruwuru spang
mesi wija mirah, ikang putSr mesi wija kuning, mrbuk awangi
gandhanika. Harsa tambSk sang paiicaputra, ginugut 12) nira tlas;
yata matangnyan orana wija kuning tamapi tkaning mangke,
apan h£nti ginugut sang paiicaputra. Sang Mangukuhan sira
mangipuk 1 :J) ikang wija putih [bang] irgng, yata dadi pari
tamapi tkaning mangke. Kunang kang wija kuning kulitnya
pinSndSmnira, matmahan kunir; yata gnep ikang wija catur-
warnna tamapi tkaning mangke.
K unang kahucapa ta gri bhatara Mahakarana magawe tantu
pratista r i 14) Yawadipa, tuminggalaknatantu hyang15), yata gumlar
ing anda bhuwana, kumSndgng tan pgat, r u m e k a 10) tan lbur;
mangkana kramanya 1 7). Kunang ikang nusa Jawa ring iiglt-
kala enggangenggung 18) sadakala molah marayfigan, apan
tanana tinclihnya; matangnyan bhatara Mahakarana mamet
pagShan ikang nusa Jawa sira ring atita n a t g a t a 19) warttamana.
Rgp mayuga bhatara Guru, mad£g 2o) sang hyang umarep wetan;
taya pinutfirnira, mangdadi w6rehw£reh, mangdadi gunung.
Yata matangnyan hana gunung Hyang tamapi katkaning mangke,
yuganira bhatara guru kacaritanya n g u n i ; lmah ri suku bhatara
matmahan gunung Limohan.
NhSr tikang nusa Jawa t a n 21) apag&h, sadakala molah
marayfcgan. Ndah irika ta bhatara Paramegwara kumon i sang
dewata mawusana magawe jagat pratista2 2), mantuka ring swargga-

i) ?>: b h a ta r a hyangta. D. E : b h a t a r a . 5) D. E 8 M a n g a k u h a n .s) D. E s atuha. E:-

niatuha. ‘) B. E : lv a tu n g m a ra ra s. 6) E : m a u n g a h . c) B. E. E 3 K a r u n g kala. D: K a-
niknla. 7) D : K rti kandayun. E .E * : K rtth ikam layun. a) D: begin gaping. 9) E S
titiran , pnteh. ,0) E . E 8: d ara hulung. n ) E : begin gap in g ; dus: diniwal ta
de wwang tani. 12) A : ginutut. I3) E 8- m angipun. u ) A: mratista. E 3:o in d e
invoegsel. B : pratista. ,5) B: tantu lmah hyang. 1G C: rumako. ,7) B: yitigni,
M an gkan a kram anya. ls) B: egangegung. 10) B: natkata. 10) B: mamleg hyang.
B- ta n ontbreekt. 11) B: pratista.
nira sowang sowang !). Mantuk sira kabeh, pada siratinggal anak
yuga g u m a n ty a ri -) sak ram an ing manusa.
Rep ka hu ca pa ta sira h v an gt a 3) K a n d y a w a n ; nh£r sira mani-
lar ing anakira 4) kalima g u m a n t y a n a n a ratu ring 5) sira. N d ah
tanana ta sira a ng ga (;) salahtunggal. VVkasan ta sira m ag aw e
hundi halangalang 7) ; sing m a n d u d u t 8) ikang winuntelan,
sira gu m a n ty a n a n a ratu. M a n d u d u t ta 9) sira kapat, ndat an
kadudut ikang winuntSlan; wkasanta katuju sa n g Wrtti k a n d a y u n -
adudut ikang 1°) winuntelan. Y ata rinatwakSn sa ng Wrtti k a n da y un .
K u na ng sang M a n g u k u h a n m a k a k r a m a wwa ng t a n i 11), sa n g k an in g
pinanganira 1 2) sang ratu. S an g S a n d a n g g ar b ha m a k a k r a m a
a d a g a n g 13), sang ka n in g pirakira s an g ratu. S a n g K a t u n g
malaras 14) m a k a k r a m a 15) am aha t, s a n g k a n i n g 10) twaknira
sang ratu. S an g K a r u n g kalah 17) m a k a k r a m a 18) ajagal, s a n g ­
kaning iwaknira1 9) sa n g ratu. Ratu sa ng Wrti ka n d ay u n 2 °) g u m a n -
tyani bapanira 2 x). M an tu k ta b h at ar a Wisn u saking k a h a n a n y a
muwah kalawan bh ata rl ('ri. 22) K u n a n g ikang m a n u sa saya-
kweh matam be h 23).

Tzvcede H o o fd stu k.
Rep kahucapa t a - ‘) sang watfik dewata sa m a s u m a m b a h ri
bhatara Guru - 5), sakxveh ning dewata kabeh, rsigana, 2G) gurang-
gana widyadara, gandarwwa, pacla ngimpunakfin - 7) lebuni pada-
dwaya bhatara Mahakarana 2S). Uwusnira maw wat sfimbah, pada-
ma gi la 29) m a ta r ap ta p :! °) manangkil ri b ha ta ra g u r u 31):

>) B: sw aw a n g aw aw ang. *) B : g u m a n t y a n i . 8) B : b h a t a r a liy a n g ta . *) B :

sira m a n a la r iu g a u u k n ira . 5) A : r i n g o n t b r e e k t . «) B : t a n lia n a m a n g g a .
7) B : saiuji h a la n g h a la n g . 8) A: m a n d u n u t . ») A . C . : m a n d u d u t a . ,0) B . :
handudixt ik a n g sang. n ) E i n d g a p i n g D. en E . ,5) D . : p i n a n g k a n y a . ls) D.:
k r a m a n y a m a d a g a n g . E .: k r a m a n y a d a g a n g . I4) D : s a n g R a t u n g m a la r a s .
IS) D. E : k ram a n y a . 10) D. E : p a n a n g k a n i n g . 17) B. E . D : S a n g K a r u n g
kaia. ls) D: k e r m m a k r a m a n y a m a n g ja g a l. E : k r a m a n y a j a g a l .™) D. E . :
h u la m n ira. 5n) E : S a n g Ivyti k a n d a y u n m t u . S1) D . E : g u m a n t e n i n g s a n g
bfipa. 92) D . E : K u n a n g s ir a h y a n g K a n d y a w a n m a n t u k . ( E : m a n t u k b l i a t a r a
W isnu) m uw ah sang ICanyawan, m a n t u k b h a t a r l C-rl sira. 1S) D . E : m a w u w u h
makweli h ik u n g wwaug. **) D : U c a p a . E : K u c a p a . aB) D. E : m a s o m a h a n s u m a ­
m b a h (D : sum bah) rin g b h a t a r a Pramev-wara. E : liio rn a in v o e g se l: „ h i k a n g
k iti r a n mev-i wija p u tih ” t o t „ y a ta m a t a n g n y a n n o r a wija k u n i n g m a p i k a t k a n i n g
m a n g k e ” . 3fl) D . E : m w an g dew a rs ig a n a . ,7) B : r i m p u n a k e n . 5S) D . E : p a d a
m i t a n a k n in g (E : m intakning) pada b h a iiira M a k a r a n a . B : lbfini patjLa m a n g w ija.
,u) D . E : Hi w uw usnira m a w ot s k a r p a d a m asilih a t u t. 30) B : u ia h a r a p ta p .
8lJ D. E : b h a t a r a J a g a t n a t h a , liugnira .
 «Uduh kamu 1cita. h yan g dewata kabeh ^), rsigana, guranggana, wi-
dyadara, gandarwwa, laku, paren g -) Ja mb ud ip a, ta na ya ng ku kita
kabeh, alihakna sang hy an g Mahameru •'), parakna ring '1) nusa Jawa,
[makatitinclih paknanya] 5) marapwan apag6h mari en g ga ng e ng -
gu n g ikang nusa Jawa, 6) lamun tka ngke 7) san g h y a n g Man-
daragiri's). Laku, tanayangku kabeh ! » 9)
Mangkana winvus bhatara ring dewata kabeh 1 °), m w a n g
rsigana, widyadara, gandarwwa, guranggana. Tan wihang sira
kabeh, pada sirlimit lum am pa ha 1!) dat£nga ring Jam bud ip a,
kum^mbulana 1-) sang hyang Mandaragiri. Prapti ring g u n u n g
Jambudipa 1 :$), maggng aruhur, tutug tka ring akaga, satusewu
yojana r u h u r n y a 1 Matangnyan satusewu yojana dwa hn ing
akaga 15) lawan prthiwi, apan satusewu yojana ruh ur sang h yan g
mahameru n g u n i 115). Inalih pwa maring nusa J a w a 17), satngah
karing Jamb udi pa; ma tangnyan s a t n g a h 18) ring akaga r uh ur
sang hyang Mahameru mangke J!)), sira ta bungkah 20) sang
hyang M ahameru; pucaknira in a l i h 21) maring Jawa.
Yata kinambulan 2 2) de sang watfik dewata kabeh. Bhatara
Wisnu matmahan n a g a 23), tanpahingan dawa-gfingira 2 4), maka-
tali 2 5) ning amut£r sang hyang Mahameru. 2 °). Sang hyang Brahma
matmahan kurmmaraja - 7), tanpahingan gongnira, pinakadasar-
ing a m u t S r 28) sang hyang Mahameru. RSp amb£b&d ikang naga
ri 2!)) sang hyang Mahameru, p a r in g m a j’at sira kabeh ma mupaka
ri sang hyang M a h a m e r u 30). Mijil tang 51J) teja prabhawa
•) D. E : Uduli t a n y a n g k u k ita kabeh, m w a n g d e w a . 2) B: m a r e n g D. E : lakw a
m areng. s) D . E : alihen ik a n g g u n u n g S am p ora. 4) D . E : p a ra k n e n g . s) B : pak-
n a h n y . a . D. E : o ntbreekt. c ) D. E : m a ra p w a n m a p a g e h h ik a n g bumi J a w a , m a ri
h egnheguh. B: h eg a n g h e g u n g . 7) D . E : la m u n uw us t k a r in g Ja w a . 8) B :
M a n d a l a g i r i . °) D . E : m a ta n g n y a n t a lak u k ita k ab e h t a n a y a n k u . B: tn n a k u
kabeh. 10) D. E : S a m a n g k a t a huw us b h a t a r a G uru ik a n g w atek d e w a ta k a b e h .
” ) D . E : T a n w ihang sira kabeh, sa n g rsig h an a , w idyad a ra, g a n d a r w w a
sa m a (D: sam anyan) lu m a m p a h sira kabeh. 1S) D . E : hum alilia. IS) D . E :
g u n tm g n y a w a Ja m u d ip a . 14) D . E : h a g e n g alnhur, t u t u g (D: tu tu g n y a ) t k e n g
hakava, aa tu sy u (E: satusi) y o jja n n a lu h u rn ira . ,5) E : m a t a n g n y a n satu si
(D: sa tusiyu) yojjiinna hdoliing a k a r a . IB) D . E : a p a n satu(,*yu (E : satusi)
y o jja n a lulm rnika d uk ing J a m u d ip a . B : r u h u r rin g sa n g h y a n g M a h a m e ru
nguni. ,7) D . E : Y a ta hinalih (D: pinalih) m a re n g J a w a . l8) E: p itn g n h .
lu) D . E : sa n g h y a n g M a h a m e ru r in g J a m u d ip a k aiig m a n g k e. 30) D . E :
b u n g k a h ira . 21) D : pinalih. 31) B: kinem bulan. 3S) D. E : Y a ttlu l b h a t a r a W i s n u
m a tm a h a n a g h a . 3‘) D. E : g e n g ira law an daw anya. 2">) D. E : y a t a p in a k a ta li.
56) B : m a ngke. ,7) D. \'l: k u r m a raja, b h a d a w a n g ,s) D. E : p in a k a d d a s a r h a m u te r .
,0) D. E : ik a n g n a g h a liambebod ta. s0) D: y a t a sira k ab e h sa ro n g h a b u n g k a h
gunung-. E : y a t a p are n g m a y a t a m u k a h g u n u n g sir a liabeh. ai) D . E : H am i-
j ila k e n ta sira.
saha ktug mwang prahara. Ja g les *) p a r i n g a m u n d u t •) sa n g
dewata kabeh; u m u n g 3) ma nga stu ngkarajayajaya 4) san g watek
rsigana, dewanggana °). Bhatara Bayu -sira d ewata kaskava,
rgp tumumpakni tunggir sang h y a n g kurm m ara ja I:). sa ng h y a n g
Mandaragiri p i n u t e r 7) dening watek dewata kabeh, u m u n g
majayajaya 8) man gu sun g 9) ri sang h y a n g Mahameru.
K unang wong Jamb ud ip a 1°) turnon ing sang h y a n g Ma­
hameru malakulaku !1), ndah tan kat wa n. k an g dewata d e n y a 12).
Yata ma tangnyan u m u n g gu m ur uh gab dan ya 1 3), pa da ma ngastuti
sira sang b r ah m a n a kabeh ri sang h y a n g M a n d a r a g i r i 11) ; jag
perat l e s 15), m an gka na pangastuti sang b r ah m a n a 1 °) kabeh.
K a h u c a p a 17) ta sang watek dewata kabeh, pada kangelan sira •
mamuter i 18) sang hy an g Mandaragiri, yata sira pa da malapa
w a y 19). A na ta way mijil s a k i n g 20) sang hy an g Mahameru, wai
wisya Kalakuta ng ara nya ; yata pin akam edane hikang g u n u n g a l );
sangka ring h e l n i n g 22) dewata kabeh tinahapnira tang w a i 2:l)
wisya Kalakuta. Nher pjah ta s a n g 21) dewata kabeh deni ng
gakti nikang wai wisya Kalakuta ngaranya. Mulat sira bh at ara
Paramegwara 2 5) :
<1, pjah kita sang 2r*) dewata k a b e h ; ah ma pa nimitanya pjah
kabeh a r i h 27)? Ih, umisnikang g u n u n g 28), pilih ini nu mn ya 2 •'),
m a t a n g n y a n 30) pjah kabeh. Ah, uh, dak ta h a p n y a . » :J x)
Tinahapnira tang w a i 2) K a l a k u t a ; mahireng gulu bhat ara
kadi t w a h 3:{) rupanya. Matangnyan bhatara Guru m a n g a r a n 34)

*) B : sag rop. E : aagrh. *) D. E : p a r a n g t a m u n d u t sa n g h y a n g M a h a m e ru .

s) D. E : ontbreekt. A) D: a ja y a ja y a . E : m a n ja y a ja y a . R) D. E : s u r a n g g a n a .
nj D. E : ta p in g se rg , y a t a tu m u m p a u g s ira g ig ir ir a b h a d a w a n g . ') D. E : pinundufc
kinam bulan. *) B. D. E : m a fijaya jay a . fl) D . E : m a n g em b u li m a n g u s u n g .
,0) D . E : W w a n g J a m b u d ip a h u m w a n g ( E : h u m u n g ) g u m e n te r . ” ) B : m a r i n g
Jaw a. D . E : tn m on ing g u n u n g m a la k u la k u mai*eng Ja w a . ,2) D . E : tu h u n
jkaton gun u n g m a la k u la k u ju g a . 1S) D . E : y a t a h u m u n g g u m e n t e r <^waranya.
u ) D. E : pada m a n g a s t u n g k a r a h ik a n g d e w a ta k a b e h i sa n g h y a n g M a h a m e ru
M andaragiri. in) B : perakles. D . E : sagles. 10) D . E : p a n g a s tu t i n in g dew ata.
•") E : kucapa. D : ku n an g . ,8) A : m m u te r i. D . E : h a m u te r . l0) D . E : s a m a t a
m a la p a wwe ( D : wweh). !0) D . E : sa k in g vngafcira. 3I) D . E : p i n a k a m e d an i-
kang gunu ng. J1) B : sa n g a r a n g e ln in g sang. E : s a n g a r a n g h e ln ik a sa ng .
-s) D . E : y a t a tin a h a p p ik a n g we. *•*) D . E : P j a h to k a n g . ar') D . E : m u l a t a
b h a t a r a G u r u . ,fi) D. E : k ita p a r a watek. 47) B : h ari. D . E : p a r a n im ita n y a p ja h
h a r ih (D: ngarih). -«) D . E : in u m a (E: ihum a) m e d a n ik a n g g u n u n g . ,0) D. E :
pilih iki gane hinvimnya. ao) D . E : n im ita n ira . 31) D. E : lah hiko ( E : siko)
dak ta h ap . srj D . E : Y a ta tin a h ap h ik a n g we. 3S) B : kadi wwah. D . E : kadi
toh. 81) D. E* Y a ta n im itan y a b h a ta r a G u ru h in a ra n a n .
 bhatara Nilakanta, apan ahirgng kadi twah J). Mojar ta bhatara
Guru -):
«Ih, mahagakti dahat ngko arih 3) ; kasakitan aku d e n y a 4).* ■
Rgp dinSlCngnira tang wai wisya Kalakuta, yata ma tm aha n
tatwamrtha g iw am b a5). Yata pinakai'si sang hyang Kaman-
dalu, pinakapaniramnira ri sang °) dewata kabeh. Jag 16s pwa
sLimiram 7) sang hyang tatwamrta giwambha ri sang dewata
kabeh; yata mahurip sira kabeh m w a n g 8) caturlokaphala, widya­
dara, gandarwwa, pada sumambah ri bhatara Guru sang dewata
kabeh. Jag l£s 9) mojar ta bhatara Paramegwara:
>Ndah putfcr ta manih 10) sang hyang Mandaragiri, den
tkeng nusa Jawa. Arah, a n a k u 1!)!»
Mangkana ling bhatara ring dewata kabeh ; tan wihang sira
kabeh. Yata inawesya 12) ta detva danawa raksasa kabeh apuli-
hana 13) sang -watek dewata kabeh 14). PinutSr ta sang hyang Man­
daragiri; jag 16s 1 5), datang ta sireng nusa Jawa tungtungan kulwan.
Rgp mangadfcg ta sang hyang Mahameru, makiris 1 6) makelahkelah
tampak sang d e w a t a ; matangnyan Kelaga-parwwata ngaran sang
hvang Mahameru, apan makelahkelah tampak sang dewata.
Col andap kulwan, maluhur wetan ikang nusa Jawa; yata
pinupak sang hyang Mahameru, pinalih 17) mangetan. Tunggak-
nira hana kari kulwan ; matangnyan hana argga Kelaga ngaranya
mangke, tunggak sang hyang Mahameru nguni kacaritanya. Pucak-
nira pinalih 18) mangetan, pinutfir kinfimbulan dening dewata
kabeh ; runtuh teka 19) sang hyang Mahameru. K unang tambe 2 °)
ning lSmah runtuh matmahan gunung Katong; kaping rwaning
lmah runtuh matmahan gunung Wilis; kaping tiganing lmah
r u n t u h matmahan gunung Kampud; kaping pat ing lmah runtuh
matmahan gunung Kawi; kaping limaning lmah runtuh matmahan
gunung Arjjuna; kaping ngm ing lmah runtuh matmahan gunun g
Kumukus.
») D E : h ap a n ahireng g u lu k a d i toh r u p a n i k a . J) D . E : m w a j a r t a b h a ta r a Maha-
k a r a n a 8) B: ko hari. D. E : III, malmi;akti ko m e d a n y a y arih. *) B : denyu. D. E :
k a s a k tin y a m a n g k a n a d e n y a . 8) D: tir t t h a m r t t h a giwamba. E : t ir tt h a giwamba.
8) B: p in a k a p a n ifa m n ira m n ira r in g sang. D. E : p in a k a h u rip n in g watek.
7) B - J h a g p era t <?war oarem, sum irat. D. E : Rep pere t re g cap s u m ira t ta.
s) D . E : manglilir k ang p ara watek dewata. °) B: j h a g les. D . E : sa g rep
lea. "J) D E- N i m i t a n y a m ahurip t a n a y a n k u dening tatw am j-ttha fiw arqba,
m angko ta p uteren m anih hanaku. ") B: d enya tk a r in g n u sa Jaw a. Halah
h a n a k u ! D . E : den te k a rin g Ja w a ta n ay a n k u . ») D . E : hinaeaya. >5) D :
ham ungem buli hiring. E : ham uliha ring. •*) D . E : begin gaping. “ ) B: j h a g
le*. >8) B ; pakiria. ,r) B: hinalih. ’•) B: inulih. 10) B: r u n t u h ta. ,0j B: tembe.
5
 Goweng sisih ring iswar dening ru nt ub sang hy an g Mahameru,
yata condong ! ) mangahvar pangadSgnira, [molah pukah pucak-
n i r a ] 2). Y ata inad£gal<6n denin g watfck dewata pucak san g
hyang Mahameru. «Ih pawitra* 3) ling ning dewata kabeh ; yata
ring Pawitra ngaranya ma ngke pucak sang h y an g ATahameru
kacaritanya nguni. K un an g pwa tan apagfih sang h v a n g M a h a ­
meru, sumanda ring gu n u n g Br ahma sira wkasan, apan 4) wvakti
rubuh sang h yan g Mahameru, van tan s u m an d ah a ring g u n u n g
Brahma, apan sira goweng sisih iswar. Nimitanira apagShana
ring gun ung Brahma, rgp mapageh p a n g a d ^ g 5) sang h ya ng
Mandaragiri; yata m a ta n gn ya n apagfch tikang nusa Jawa mari
molah maravfigan, nisadapagSh °). Y ata ma tan gn ya n san g h y a n g
Mahameru inaranan g u n u n g Nisada.
Ndan irika ta bhatara Paramegwara kumwan 7) ing sang
dewata kabeh ma mujaha ri sang h y an g Mandaragiri, k u m n a k n a
hisi 8) sang hy ang Mahameru. Tehtfr tikang dewa trisamava
sinung nugraha wahana: wrsabha putih pinakawahana 9) bhat ara
Igwara; hangsa putih p i n a k a w a h a n a 10) bhat ara B r a h m a ; ga-
rud ad w aj a11) pinakawahana bhatara Wisnu. Tlasnira dewata
trisamaya sinung nugraha wahana, asamuha tang dewata kabeh
amujaha r i 12) sang hy an g Mahameru giriraja. J a g 1:1) lfis veki
mangke bhawanira.
Ana kundi manik, sang hy ang K amandalu ngaranya, mesi
sang hyang tatwamrta giwambha, m a k a h i j i 14) sang h ya ng
. Mandaragiri. Yatika pinuja dening sang watfck dewata kabeh.
Ri hmvusnira pinuja, pinupu ijinira15) sang hyang Mahameru,
lwirnva: mirah 1 G), komala, int^n 17) ; inaturakSn ri 1 8) bhatara Pa-
i*amegwara; tan kahuninga sang hy ang Kamandalu. Jag 16s19)
lungha sang dewata kabeh, kari sang h ya ng kundi manik.
Ana ta raksasa r o r o 20) kwehnya, sang Rat maj a sang Ratmaji
ngaranya 21). Amgngameng maring sang hyang* Mandaragiri,
hargp amupuha mas mirah komala intfcn ri i d g p n y a 22). Ndah
tan pantuka 28) mas mirah komala intSn, kapanggih ta sang h yan g

l) B sondo. *) B : ontbreokt. 3) B : p a w it r a p aw itra . 4) B : a p a n y a . a) B : m anga-

deg. 6) B: ni<;ad<Ja mapageh. 7) B: t u m w a n . 8) B : haji. °) B : p in a k ax rah a n an ira.
I0) A : pinakahaw ahana. ll) B: g a r u d a p u tih . 1J) B : a m u ja h e rin g . 1S) B :
.Jhag les. u ) B: makahaji. lli) B: hinira. ,0) B : mas, m irnh. *") B : winten. 18) B.
in a tu ra k n a ring. l») B: J h a g lea. D. E : einde van de g a p in g ; kalih siki.
2I) D . E : m a k an g a ra n sa n g R. R . S1) D .E : . h a r e p w a h a ra u p u m as m ira h idep-
nya. ss) B: ta u pantukya. D . E : ta n m a n m u ta y a .
 Kamandalu *) denya. Pinupuwiring2) anggonya, pinakamengameng-
anya ri idepnya 3) ;- tan wruh taya ri p a k n a n v a 4). [Tuhu mleng-
mleng rtipanya] 5), yata inaranan sang hyang ICtek-meleng (i) sang
hyang Kamandalu denya. Jag 16s 7) lungha ta sang Ratmaja Ratmaji.
Ucapgn 8) ta sang watek dewata kabeh datang pada nfimbah
r i !’) bhatara Guru. Mwajar ta b h a t a r a 10):
«Um a n a k u 11) dewata kabeh, ndi ta iji 12) sang hyang Ma­
hameru [dentanaku] 1>5)? InaturakCn ta ikang mas mirah komala
inten, tanana i k a n g 1'1) kundi manik sang hyang Kamandalu,
mesi sang hvang t a tw a m r th a 15) giwambha, pinakahurip 16) ring
dewata kabeh ika».
Mangkana ling bhatara Mahakarana 17). Ndah tanana wruh sang
dewata kang umalap sang hyang Kamandalu; nguniweh n?i 18)
Narada, Kapila, Ketu, Tumburu, [Sapaka, Wigwakarmma] 1 °), ndah
tanana wruh trkang j u m u m p u t 20) sang hyang Kamandalu * !).
Ikang caturlokapala 22), Indra, Yama, Baruna, Kowera, rsigana, de-
wanggana, giiranggana2 3), widyadara, gandarwwa, sami tan
wruh i k a 24). Kemngan ikang para w a t e k 25) dewata kabeh;
wkasan ta sang hyang raditya wulan tinakonan de sang watek
d ew a ta 26). Mojar ta sang hyang raditya w u l a n 27):
«Ana ta raksasa roro kw eh ny a28), sang Ratmaja,sang Ratmaji
ngaranya; ika mangalap 29) sang hyang K am an da lu »
Mangkana ling sang hyang raditya w u l a n 30). Kunang bhatara
Brahma Wisnu sira mara ri kahanan 3 1) sang Ratmaja Ratmaji. Jag
les 32) prapta irikang raksasa33). Mwajar ta sang Ratmaja Ratmaji:
«Uduh, dingaryvan sang watek dewata yan parangke 34). Punapi
dwaning datang pwangkulun :,5)?»
’) D . E : mani K am andalu. 5) B : p inu pu jiring. D . E : pin u p u winawanya.
>) D . E : ham ngam ngan hidepnya. *) D . E : n d a h ta n w ruh p a kn ohnya .
6) D .E : ontbreekt. fl) D: sang ktikyangm leng. ?) £>. Lesles. 9) D . E : Tu-
c a p a . 9) D . E : pa<,la sumembah ring. ,0) D. E : b h a t a r a M a h ak a ra n a. " ) D : Y ata
hanaku. E : I y a hanaku. ,!) B : haji. D. E : hi hendi ta h i s i n i r a . 18) D ' E : o n t b r e e k t .
H)D. E : t a h a s i t a n i k u wijinira sang h y a n g M ahameru. «s) D. E : tirttham yttha.
16) E : p in akaning hurip. 17)D . E : Parame<?wara. 18) D . E : uniweh ika dewarsi.
if)D. E : ontbreekt. 30) B: ju m p u t . 1J) D . E : h ap a n ta n a n a w ruh (E: tanaw ruh)
hikang dew ata ikang dumpilya (E: dumpil) sang h y a n g kundi manik.
” ) A. B. D. E : lokaphala. !3) D . E : m akaddi yurangganna. !*) D . E : ta n a n a
wruh ika kabeh. 5S) D . E : Iy a ta kera n g an ikang. JG) D. E : aw kasan ( E :
awkas) sang hyang h ad ity a tinanan. 57) D . E : hadltya. 3i!) D . E : d ety a kalih
siki kwehnya. 30) D . E : hika liana wwangalap. B: inalap. *°) D . E : h adltya.
8t) D . E : sira ta marok (E: mangrok). ss) B. D. E : .Thag les. SJ) D . E : prapti ri
k ah anan ikang detya b hatara B rahm a m w ang bhafcara W isnu. 3i) D . E :
dingaren pukulun sang dewata. 8a) B: P u n a p a dw aning d ateng p w ak u lu n ?
 Mwajar ta sang hyang Br ahm a W i s i i u : 1)
♦Dwaning hulun datang: paran hulihta sakeng M an da ra g ir i?»
Sumawur tikang raksasa:
<Tan panSmn mils2) mirah komala wintfcn 3) n ghu lun b h a ­
t a r a 3). A na si Kt£k-ml£ng ulihning hulun*.
Sumawur sang clewata:
«Apa Ktek-mleng n g a r a n y a ? 5) [ A p a rupanya?]^)>
PinintonakSn ta kundi manik. Nher pinalaku de sang watek
dewata; ndatan 7) paweh tikang raksasa. Pinalaku tinukwing mas
mariik8); tan paweh tikang r ak s as a9). Wkasan matakwan tikang
raks asa10):
<Apa g a ti ni k an g1 *) kuncli manik?*
Mwajar ta sang d e w a t a 12):
«Ikang kuncli manik sang h ya ng Kamaiidalu ngaran ya , mesi
t a tw a m r t h a 13) giwambha, pinakahurip ing dewata*.
RSp s i n a m b u t n y a 1 l) tang kundi manik dening raksasa 1 5), nher
kinmitnya k a l ih a n 16). N dah k e r a n g a n 17) sang hy a n g Br ah m a
Wisnu. Saka ri p r a j n a 1*) sang hy a n g Bra hm a Wisnu m o l a h a 10),
marupa ta sirestri lituhayu 2n); rep yeki ma ngk e bhavvanira. D a ta n g
ri kahanan ikang Rat maja R a t m a j i 21), pinalakunira tang kundi
manik, teher mi nanismanisanira22). H a m h a m buddhi ni kan g rak­
sasa2 3) tumon ing istri lituhayu 2 4); yata winehaknira t a n g 2 5) kundi
manik. KagCm t a 2R) de bhatara Wisnu. Jag 16s pinalaywaknira de
hyang Brahma Wisnu. T i n u t de sang Ra tm aj a R a t m a j i 27), ndatan
katututan [ta sang hyang Brahm a W i s i iu ] 28) denya, apan tanpa-
h i n g a n 29) dresnira. K e r a n g a n 30) ta sang R at ma ja Ratmaji.
K a h u c a p a 31) ta sang dewata kabeh samanangkil ri bh atara

') D . E : gap in g tofc * h in u ru p an m ir a h k o m a la h i n t e n ” . *) B : hmiis. *) B :

hin te n . *) B : h u lu n b h a ta r n . B) B : h a r a n y a . •) B : o n tb r e e k t. ") B : n d a h ta n .
•) B: pinalakw i hmaa m anik. D . E : pinalB.ku h i n u r u p a n m ir a h k o m a la h in te n .
®) D. E : ik a n g detya. *°) D. E : s a n g R a t m a j a R a tm a ji. u ) D : p a r a n g a ^ e y a n ik a n g .
E : p a ra n k e gawene hik a n g . ,1) D. E : s a n g h y a n g B r a h m a . ,s) D : tirtth a r o y tth a .
14) B. D .E : sinam but. 1B) D . E : Bang h y a n g B r a h m a . 10) D . E : h in e t e t a k e n i r a
(E: denira). ,7) D . E : kari k era n g a n . ,s) B : p r a ja n ir o . ,0) D . E : bh i§ a n ira
b h a t a r a Wi§im, y a ta h a m e t upaya. ,0) D. E : atri m a n t y a n t a lis tu h a y u -
nya. J1) D . E : sa n g detya. M) D.'E: m in a n ism a n isa n . ,s) D . E : y a t a k n e n g
(E: ta n kneng) res m anah ik a n g detya. u ) D . E : t u m i n g h a l in g h is t r i h a y u .
” ) D . E : w inehakennikang. ,n) E : t i n a n g g a p a n . ,7) D . E : ri s a m p u n k a g e g e m
ta n g kuiacj.i m anik, yatfi sir a m a ru p a ja ti muwali. L es l u u g h a b h a t a r a W i s n u ,
bin uru de (D: d e n ) ‘sang R a t m a j a R a tm a ji. s8) D . E : o n tb r e e k t. D . E : ta n
sipi. 80) D . E : kari kerangan. 81) D. E : K u c a p a .
 Paramegwara1). Teher m a n a h a p 2) tatwamrtha giwambha, phala-
nira tan kneri tuwa pati; rwaning wandira3) pinakatahapani-
ra n g k an a4). Ana ta raksasa R a h u 5) ngaranya, [mengggp kadi
dewata swabhawanya] G), umor ing dewata n a h a p 7) tatwamrtha
giwambha; rwaning awarawar ta h a p a n y a 8). Tuminghal y) ta
sang hyang raditya 1 °) wulan, inaruharuhati tang kala n a h a p 11)
tatwamrtha giwambha; yata dinag£l 12)r in gc ak ra 13) [kang kala] 14)
de bhatara Wisnu. [Pgat tSnggSknya] 1 5) pjah laweyanya; ikang
amrta wahu kahmCi durung tka ring a w a k n y a ,fi). Matangnyan
mahurip tSndasnikang Rahu; sang hyang radit)ra 1' ) wulan
kinawuyunganya, yata sang R a h u 18) pinakawikalpanya 1n) sang
hyang raditya17) wulan vadyapi tka n in g 30) mangke.
Ri huwusnikang 2 1) dewata nahap ta tw am rth a22) giwambha, r£p
mayuga t a 23) bhatara £iwa;. mijil tang gunung W l a h u l u 24).
R£p mayuga ta bhatara Igwara; mijil tang gunung Sanjaya. R£p
mayuga ta bhatara Brahma; mijil tang gunung Walangbangan.
R6p mayuga ta bhatara Wisnu; mijil tang gunung Pamrihan;
twgk ning wgk25) Damalung pjah, yata inaranan gunung Ma-
wulusan 2fi), mangkana kacaritanya.

Derde Hoofdstuk.
Kahucapa t a 2") bhatara Jagatpramana, t y a g a 28) tambeknira;
matangnyan hana kategan ing Bulon ngaran)ra mangke, tambayan
ing bhatara magawe k a t y a g a n 29) kacaritanya nguni. Kaping
kalih ring K u p a n g 30), leaping tiga ring Huluw anw a3 *), kaping
pat ring Pacira32). Ana ta naga magalak argp angalahakna r i 33)

*) D. E : r i n g p a s a m w a n i r a ( E : p a s a m o h a n i r a ) n a u g k i l r i n g b h a t a r a G u r u .
*) D . E : N her ikang. *) D . E : mandira. *) D . E : g w a n ira n ah a p n ire n g k a n a .
5) D : Rawu. C: R a h u ontbreekt. *) D . E : o n tbree kt. 7) D . E : h a m o r in g dew a ia
milu m anahap. s) D . E : p a n a h ap a n y a. ®) D . E : W r u h ta. ,0) D . E : ad ity a.
ii) D . E : ta y a n anahap. ,s) B: dinasel. •») D : dinaglis c in a k r a de. ,4) D . E : ‘
ontbreekt. B: h ikang kala. 16) D . E : ontb reekt. 16) B: ik a n g n ah a p m ytta wahu
k atm u w urung tka rin g aw aknj'a. D . E : ik a n g t a tw a m f tth a d u r u n g tk e n g
lawchanya. ,7) D . E : aditya. I8) B: si Rahu. ,0) D . E : m a ta n g n y a n s a n g R a h u
(D: Rawu) pinakaw ikara (E: sangpurnna). J0) B: y a d y a n k a tk a n in g . D :
dyapi katk aning . E : dyapin tkaning. 2') D . E : ri sa m p u n ik a n g . ,!) D. E :
tir ttb a m r tth a . ,s) D . E : malekasira yuga. **) D . E : W alaw ulu. 15) D. E : t a w e k
(E : tangwek) ri wka ( D : wkas). J0) E : D am alusan, D a m a lu n g a n ? D: o ntbreekt.
S7) D . E : Kucapa. ” ) D . E : twega. 50) D. E : tem beyenira gawe k n te g an r in gun i.
*°)D. E : K apiij^onya gawe kategan (D: katwegan) ing K u p an g . 8I) D . E : lea­
p in g tig a n y a ring Luwano. ” ) B: Macira. D . E : k ap in g p a t n y a r in g P acira ,
m a d y a n g em b u n g h a m ra n g gesing. 8S) D . E : m angalalianing.
 bhatSra; pinrangnira ring kudi 1); pjah tang nSga, dadi tumuwuh
marwan a k S m b a n g 2). Xher ingaranan nagasari, mat ang nya n
ing Pacira tainbehan ing hana kembang n ag as ar i3). l i a n a ta
tu n c i4) tininggalakning kayu, ma tmahan satwa lut ung nga­
r a n y a 5) mangkana kacaritanya.
Tin dak'bhatara saking Pacira mangulwan maring Magin. A ta p a l!)
ta sira kalih bhatarl Huma, a m a n gu nm an g un ayu sira ; m a t a n g ­
nyan hana manguyu, sira tinut hana bhawa ham anguyu,-magawe
phalapalupi ring jagat. Mahar£p ta bhatara Guru mana ka litu-
hayu; mijil ta anak bhatarl. Inaranan ta sang hy ang Kamadewa,
lituhayu 7) lwih sakeng dewata k a b e h ; ‘ikang istrl inaranan
bhatarl Smari. Mogha ta sira waliwitan a m a n g a n ; kamasdihCn 8)
ta bhatarl, hinguntitakSnira *) tang sga pin&nd£mnira, dadi
tumuwuh malung kumSndung; matangnyan hana g ad un g ngara­
nya, sga nguni kacaritanya.
Ing Ileru hunggon 1 °) bhatara Guru ; bhatarl H u m a kalih bhatarl
Smari lungha sira anger ing kubonkubon ing W an i sa r i; 1 l ) tSh£r ta
hunggon bhatarl Uma ring Wanisari12), katamapi tkaning mangke
* tantu bhatarl Uma.
Sah bhatara Guru saking Masin; kari ta sang h yan g Kama-
dewa 13) lawan bhatarl Smari ring argga Kelaga. K u n a n g bhatara
Guru datang sireng Mahameru kalawan bhatarl Paramegwari, pada
sira mangunakSn tapa. Bhatarl H um a umintonakSn bhawanira, tinh&r
ing argga Pinton patapan bhatarl Uma, hlgtan j u ra n g ’14) saking
patapan bhatara Guru. Prapta bhatarl Uma ring patapan bhatara
Guru, kasandung ta sira ring kayu malandSp kadi taji wsi, tinhfir
ta ring Kayu taji 15) ngaraning patapan bhatara Guru. Rahfin ta
suku bhatarl, manangis ta s i r a ; tangisnira matmahan pancagilah,
luhnira matmahan ktakning ptung, sisinira matmahan jamurning
p ad al i1 6).
Sah ta bhatara Guru saking Kayu taji, atma ring ranu bhawa­
nira; tinhfcr i Ranubhawa ngaraning patapan bhatara Guru.
Tu m ut ta bhatarl Paramegwarl, lagi mabyangbvangan rahning 17)
suku bhatarl; tinhfcr ing Kabyang araning patapan bhatarl Uma.
Masiga tambfck bhatarl, mahyas ta sira. Turn wan ta bhatara Guru
*) B: kundi. E : kunfci. D: y a t a p in r a n g t a kundi. ’) D . E : dadi ta p w a t u ­
muwuh m akem bang raarondon. *) D: b egin gaping. B. E : tudcJLi. y>B . E :
haranya. E : begin gaping. 6) B: a n t a p a . 7) B : l i s t u h a y u 8) B: kamas<Jehen. ®) B:
ngu nte tak e n . ,0) B: Inilerahungo. *i) B: k u b o n k u b o n i P a n g n i n g sari. ls) B:
P a n g n in g sari. '*) B: L aksm ining dewa. M) B: h le tan tu ra . ,5) B: h ik a n g
K ayutaji. ,6) B . jam urning paduli. '?) B : ngaraijrangning.
 bhatarl havunira; mara ta bhatara Paramegwara ring bhatarl H u m a ;
masangyoga ta sira, kaworan ta bhatarl Uma ring j^ro wtangnira.
Sah ta sira ring patapanira, amanguvu ta sira wkasan ; ring
Pamanguyon-agung unggonira. Uwi tales dinaharnira; ma tangnyan
anglfimbu-guntung bhatara, tinhgr ngaranira Amanguyu-guntung.
Mijil ta anak bhatarl, jalujalu kalih sira. Mwajar ta bhatara
Guru: «Inguni !) ganaku mara iri k i t a 2), bhatarl, ma tangnyan
Gana Kumara arananyanakning h u l u n ». Bhatarl Uma ta sira
mas6hmas6h inding barunjing3) ri tusan sang hyang Ra n u p u h an ;
matangnyan ring Dingcling 4) aranva mangke. Indingira amoh,
vata rineknira 5); rinubung ring lalgr umung mabvungan. Mat­
mahan arwan adaclung, tinhfir ingaranan turuk-umung.
Kahucapa ta sang hyang Kamadewa lawan bhatarl Smarl,
sira maring argga Kelaga. MaharSp ta sang hyang Kamadewa
sanggamaha 6) lawan bhatarl Smarl, awdi ta kaglSngana de
bhatara Guru. Pinalih tawaknira bhatarl Smari; matangnyan bhatarl
Ratih manakbi ri sang hyang Kamadewa. Mangjanma ta bhatarl
Ratih sira-ri h y a n g t a 7) Kandayun, matmahan sang Turuk-manis;
[sang Kamadewa mangjanma matmahan sang VYngan, sira pinaka-
laki sang Turuk-manis] 8). Matangnyan pinalegawi, makestri sang
Katiha; mangkana 9) sang Kulikuli, nagara ring Mdang-gana,
makestri sang Wawuh-langit ring n a g a r a 10) ring Mdang-gana.
Kahucapa ta bhatara Guru mwang bhatarl Huma, sira ta h a n e n g 11)
Pamanguvwan-agung, makanak sang Gana mwang sang Kumara.
Wkasan ta bhatari Uma amet raka sang Gana Ku ma ra; tumurun
maring ratharatha 12) sira, phalawa kSmbang . binaktanira. Bha­
tara Guru kari among 13) sang Gana mwang sang Kumara,
sukambek mamfing sira. Kacarita bhatarl Huma manangsinangsi
ta sira; ndatan wruh tikang wwang ri manangsinangsi. Kerangan
ta bhatarl Huma, wkasan ta sinamburatakgn tang phalavva
kambang. Jag, 16s, mantuk ta bhatarl Uma, sinungsung 1 4) de sang
•Gana Kumara. Mogha ta sira doyan amangan, apoyah 15) ta
bhatarl Huma, winwaran ta spet sganira.
Kahucapa ta bhatara Paramegwara, tuminggalakning bhatarl
H u m w a n g sang Gana Kumara. Tyaga tambeknira, mungguh ri
m a

geg£rg£g2r; yata ri G£g£r-katyagan ngaraning patapan bhatara

i) B : I h , n g u n i . 5) A. C: i r i ka ta. 8) B: b a r u n o i . *) ri D i c i n g . *) B: h i u e n i r n .
8) B: m asanggam aha. *) B: rin g bye. s) B: ontbreekt. ») B: m ak anak. »°) B:
riimtara. “ ) B: m aring. »») B: rasnrasR. “) A: ham non g. 14) A: Binungaaug.
u ) kam ohay.
Guru. Kunang bhatSrl Um5 mo m ah om ah mwang sang Gana sang
Kumara; inidgp ta laki kalih sira, mata ngn yan Gana K u m a r a
hyang ning ambulungan ing kili; yata agong papa pin a ng gu hn ya x)
sang mabhawa kili, yan katurun alaki 2), apan nguni bhatari
Uma kacaritanya. T u m u tu r sang Gana ri bhatara G u r u; lungha
ta bhatara Guru, kari ta sang Gana ring Gfcggr-katyagan. Bhatara
Guru tumandgs hidgpnira, tinhfir ing Tandfis ngaraning patapan
bhatara Guru.
Kunang ucapa ta 3) bhatarl Huma, sah ta saking Pamanguvwan-
ag ung. magawe ta sira patapan. *Aku manik h an en g wukir»
hidepnira; tinhgr ing gu nu ng Manik ngaraning patapan bhatari
Huma. Makuta ta bhawanira, Makuta ngaranya. Kadi tingkah
ning dewata mabasahan, tinhfcr Kaki-dewata n a m a n i r a 4) bhatarT 5),
katamapi tkaning mangke.
K un ang sang Ku ma ra tu m u tu r i 6) bhatara Guru sira, kapu-
tangpati ta 7) sira. «Ih, katuhon ring 8) tu m u t ring b h a t a r a >
lingnira; tinhSr Katukatu 9) ngaranira. Y a t a 10) m a ta ng n ya n
sang Kumara hyang ning katukatu 1!), yata ma gong papa
kapangguh de sang bhawa katukatu 1 2), yan sira katurun arabi 13),
apan b h a t a r a 14) Guru kacaritanya. Sang K um ar a [pwa sira
malapa susu, mantuk ta sira manuswing bhatarl H u m a lft); warfcg
sira manusu, mantuk maring bhatara Guru. Malapa t a 17) sira
sumusu muwah, 18) paksanira maraha ring b h a t a r l 19); wruh
ta bhatari H u m a 20) yan datang sang Kumara, mah&thgtan - !)
ta sira bhatarl. Wruh sira sang Kumara, tinut nira bhatari 22)] 15)
matmahan ta sira K a i p a t a r u 23). PinShnira t a 24) susu b h a ­
tari, katwan ta u m i s 25) tang K a i p a t a r u 20) de sang Ku mara,
yata linanggangnira 27). Arasa ta kadi susu b h a t a r l 28), wruh

^ A ’ P ,nanggunya. B : p a n g g u h n y a . 5) B : y a n t u r u n halaki. s) B : k a h u c a p a t a .
kudi dew atayanira. 5) C: b h a ta ra . °) D. E : einde g aping. ") B: k a p u n -
ta n g p a n tin g . D . E : k a b u n t a n g b a n tin g . 8) D . E : k a t u h o n dening. tt) A : K a-
t u ta tu ta . •») D . E : ontbreekt. u ) D. E : k atu . ,a) D. E : y a t a m a t a n g n y a n h a g u n g
p a ta k a kapan g g ih de (D: den) sa n g h a r a w w a k a t u k a tu . B: s a n g m a b h a w a
a tu k a tu . ) B . k a tu ru n a n a r a b i. u ) D . E : a p a n r a m a n i r a b h a ta r a . B : b h a w a
h atara. 1 ) E . o n t b r e e k t . 1G) D: m a rin g b h a ta r l. l7) B. m a lapasti. 1S) B : au-
su muwah. D . susu malih. 19) D : m a re n g b h a ta r l. ,0) D : o n tb r e e k t to t tin u t-
n n a b h a ta rl: n h e r linu n g g a n sira, t i n u t a b h a ta r l den sang K u m a r a , awlas
1 wa h atarl XJma, rep m a tm a h an pw a sira k a i p a ta r u . *l) B : m a te h e r ta n ,5) B:
inu t n ira b h a ta rl ontbreekt. “ ) E : awlas p w a b h a t a r l U m a, rep m a tm a h a n pw a
ra fcaiu k.ilpa. 2<) D: y a t a p in e n ta n g . E : y a t a pineh. i5) D . E : u m isulu ii-
ang. «) E : tarukagha. ” ) D : l i n a n g g a h i k a . E : lin a n g g u h ik a . B : siu a n g g ah -
Liirci T\ Ti1• « DO °°
' • • llaw a n g karasa kadi duh n in g euau u in g b h a ta rl.
 ta sang Kumara wkasan van tmahan bhatarl Uma tikang kayu. !)
Sinantwanira tang kalpataru 2) wkasan.
«Non duh duk amangguh susu ning indung karing dangu 3)».
Matangnyan hano ') ngaranya m a n g k e ; duk n g a r a n i n g 5)
wulunya 6), dangu ngaraning 5) sulurnya 7).
Mangkana ling sang Kumara. Jag Igs s), lungha ta bhatarl
Huma, mangulwan larinira; tinut ta de sang Kumara, katututan
ta sira, pinipilan ing 9) sang Kumara; matangnyan hana g u n u n g
Pilan 1°) ngaranya. Malara ambfik sang Kumara, matapa ta sira
ring gunung lawungan 1 !) ngaranya mangke, patapanira sang
Kumara nguni kacaritanya 12).
Datang ta sang hyang Gana ri bhatarl Huma, mogha ta
padapada rupanira lawan sang Kumara; matangnyan ahijo sang
hyang Gana, tinher gunung Hijo ngaraning gunung bhatarl
Huma. Malara tambfik sang hyang Gana, matapa ta sira; ma ta ng ­
nyan hana gunung Wija ngaranya mangke, patapan sang hyang
Gana nguni kacaritanya^13).
Inanugrahan ta sang hyang Gana de bhatara Guru mandi gwara 14),
sawuwusnira t u h u 1;’). Wikalpa ta manah sang hyang Brahma
Wisnu tumon kasiddhan 1,;) sang hyang Gana; yata hetuniragaweya
cangkriman 17). Datang ta sang hyang Wisnu ri harfip 18) sang
hyang Gana, [mwajar ta sang hyang G a n a ] 19):
<Apa20) gawenta, sang hyang Wi sn u ?>
[Mwajar ta sang hyang Wisnu lingnira:] 1 9)
«Cpani cangkriman ing hulun, hyang G a n a » 21).
<Apa t a 2“) cangkrimanta23), sang hyang Wisnu ?»
«Apa pinakawadangku 24)?».

i) D . E : y a n b h atarl m a tm ahan taru. -) D . E : sin a tj'an ira kay u wkasan.

3) D. E : Y a ta k a p a n g g ih ( E : Dadi kapanggih) sapa r in g dangu. B: konduh duk
am anggih p u n gih susu ning in dung kan g rin g dangu. *) B: Hako. 5) D . E :
harane. c) B : a r a n in g h u lu n .") B : ara n in g susurnya. s) D. E : Les. °) D. E : b h a ta rl
U m a tin u tu ta n pinipilnira ta de. B: kapipitan. l0) B: W ilan. D . E : Ivampil.
*i) D. E : T uw u ngai’anya. 1S) D. E : patap a n sang G ana k a c a r ita n y a nguni.
D .E : volgeude alinea ontbreekt. IS) B : nguni k u nangnya . u ) D . E : inugrahon
t a sira mandi 9,wara de b h atara Guru. 1 5) B: wuwusira tuhu. D . E : y a ta sa
wuwusira m oggha tu tu h a (D: mogaha). lrt) D . E : wruh ta sang h y a n g B rah m a
W isnu, tuminghal kasidenira. >7) A: sangkrim an. B : hetuniracang krim an.
D . E : y a t a magawe cacangkriman. >8) B : harop. D . E : t k a b h a t a r a W isn u
ri k a h a n a n n ira h yang Gana. »#) D . E : ontbreekt. 2'>) D . E : para n . *>) D . E :
Oepanin (E: Cempauin) cacangkriman ing liulun, sa n g Gana. D .E : Mapa.
»») A : sang krim anta. 24) B: pinakapadangku. D . E : Ndah, p a r a n m edan ing
hulun, sang GanaV
 «Ah, br ahmatya pinakawadanta l )*
«Apa brahma haty a n g a r a n y a 2)?*
«Amatimati pad ant a dewata kita»
«Taha, du rung taku amatimati p ad ang ku d e w a t a 3)*
<Ah, mamatimati kita p ad an ta de w at a '1); a p a ta yan *’•)
kumSlfim polah mang kan a c)?»
Jag l£s7), lungha ta bhat ara Kegawa, d a t a n g 8) ta sang h y a n g
Brahmagawe sangkriman 9). Lima nguni tfcndas10) sang h y a n g
Brahma; intfctakSn girahnira k a n g 11) ring tngah, p ap at katwan
girahnira12), yeki m a n g k e 13) bhawanira. Jag les, d a t a n g ri
kahanan sang hyang G a n a 1'1).
« A p a 15) gawenta, sang h ya ng B r a h m a ? »
Sumahur bhatara P a w a k a 10):
«Cpani kwehe t'Sndasku d e n t a 17), h y a n g Gana*
«Apa ta yan kacpan kwehe t g n d a s t a 1 8) ?*
«Dak sambah kita, h yan g Gana; tan kacpan 1 9), dak pang an kita,
hyang Gana. [Lah, pira kwehe tfindasku denta, hy ang G a n a ? ] 20)*
»Papat kwehe tSndasta, hy an g B r a h m a 21)*.
« A h 22), pjah si kita denku, hyang Gana, apan lilima kweh
ning tgndasku, hyang G a n a . 23)*
Tuminghal ta bhatara P a r a m e sw a r a ; «Uduh, pjah svanak ning
hulun de bhatara Brahma m n e 24)». Matang ny an pinSgat girah
sang hyang Brahma kang ring tngah de bhatara Guru ri tangan
kiwa25). K un ang pinakatangan tngfin sang hy ang Brahma, sang
hyang Wisnu tangan k iw a2G); ma ta ng ny an sang h y a n g Wisnu

*) B : p in a k a w w a n g a n ta D . E : A h, b r a h m a n t a p i n a k a m e d a n t a . 2) D. E :
P a r a n ta b r a h m a n in g h u lu n . 3) D . E : Ah, d u r u n g h u lu n a m a te n i p a d a n t a
dewata. *) D .E : H a h iy a k i t a m a ten i dew ata. B) B : m a p a ta n a y a u . 6) D . E :
h ap a n ta n m a n g k a n a polah n in g dew a hlemlilem. 7) D . E : L es. 3) B: a n $ a -
tang. 9) D . E : d a tan g b h a t a r a B rah m a, h a m a la h u (D: halak u ) cin ta. 10) D . E :
lilima pwa tendasnira. n ) D . E : sawiji ta. 1J) D . E : k a t o n p a p a t te n d a s n y a .
18) D . E : mangko. ll) D . E : L es m a re n g s a n g h y a n g Gaiia. M o ja r h y a n g G ana.
l5) D . E : P aran . lB)‘ D : M o ja r b h a t a r a B rah m a. E : o n tb r e e k t. 17) D . E : P i r a
kehe tendas ning hulun. 18) B: y en k a c ep a n y a. D . E : m a p a la m u n ( D : la ku)
k acpan? A : tendastu. >») B: d enta. D . E : la m u n t a n kaopan. 10) D . E : o n t ­
b r e e k t; m a n g k a n a w uw usnira b h a t a r a B ra h m a . M o ja r h y a n g G a n a . Jl) D. E :
^i» p ap a t kehe tem jasta b h a t a r a B ra h m a . 31) D : A h lah. E : A lah. ss) D . E :
apan lilima tencjas ning hulun. 24) D. E : dene si B r a h m a . ss) D. E : M a t a n g ­
n y a n p in e g a t sang h y a n g R a ja p a ti ri t n g a h d e n ira b h a t a r a G u ru , y a t a
k ato n p a p a t huluny a. P e k tek, y a t a p in te k a k n i n g t a n g a n kiw a teru jaan ire n g
tengah. 20) D. E : K un ang p in a k a ta n g a n k iw a t n g e n de b h a t a r a G u ru ( E :
b h a ta r a Bratuwan), sang h y a n g B ra h m a t a n g a n i r a kiwa, s a n g liya u g W i s n u
ta n g a n ir a tngen.
kinonira um a la pa na 1) t£ndas sang hyang Brahma. Katuju kapa-
cu p i2) sang hyang Gana ri sang hyang Wisnu yan sira brah-
m a h a ty a 3).
Kahucapa ta wuwus sang lnrang Brahma lawan sang hyang
Gana 4):
«Papat kwehning5) tfcndasta, sang hyang Brahma.»
«Ah taha, lilima kwehning tSndasku, hj’a n g 6)-Gana.»
[Mangkana ling sang hyang Brahma.] 7)
«Ah, mati ngko denku, h y a n g 8) Gana.>
Mangkana ling hyang Brahma; paksanira umijilakna t£n-
dasnira9), mogha wus pinggat1°) de bhatara, [muncar ta rudira-
n ira ]11). Kroda ta bhatara Brahma; )'ata matangnyan vinuganira
tang rudira12) matmahan mahakala raksasa13) satus dolapan
kwehnya, kinwan u m j a h a n a 14) ri hyang Gana. [Jag lgs, malayu
sang hyang G a n a ] 15), sumambah ri bhatara G u r u 16), sinambut
ta lunghayanira de bhatara Paramegwara 17).
«Ucluh, kami umalapi18) tgndase si R a ja pa ti19); uwus pjah
kita yen tan aku mangalapana girah20) sang hyang Brahma, apan
den tetakgn21) girahnya kang ring t n g a h 22), hetunya ka tw an 23)
papat d e n t a 24».
«Kroda mangke p u n 25) Rajapati, pw angkulun20); matang­
nyan manganakSn surakala27) raksasa satus dolapan kwehnya,
ahyun umjahana r i 28) tanayan bhatara mangke, pwangkulun,
d w a n 29) ing tanayan bhatara sumambah ri paduka Para­
megwara30)*.
«Uduh, tan sanggayaha kitanaku sang hyang Gana; yan sang
hyang Brahmajaiga raksasa,'kami mayuga dewa».

!) D . E : umalapa. ») B: kapadapi. D . E : K u n a n g k atu ju kacemp an. *) D. E :

brahm am aptya. 4) D . E : T ucapa ta sang h yang G ana lingira. 5) D . E : Ah,
pap a t kelie. 6) D . E : lilima tendasku. 7) D . E : ontbreekt. s) D . E : Ah, dak
panganko. B: mati ko denku. °) D . E : hum intokna ten<Jasnya. i° ) D .E : p i n u -
pak ta. ") D . E : ontbreekt. 1J) D . E : y a ta yinugadira. 18) D . E : m a tm a h an
kala m wang raksasa. **) D . E : ham jahana. ,B) D . E : ontbreekt. 1®) D . E : P ra -
mepwara. *?) D. E : Guru. ,s) D. E : „U<Juh, paduka bhatara manghalapi ten-
dase pun Brahma, pukulun?'’ „Ya, kami humalapi. 19) B: Mrajapati. ao) B :
dentana k u mangalapana. D . E : yen tan hulun h u m a lap a tendase. 2I) A: den
tataken. «) D . E : deno si Rajapati. ” ) D . E : sa ng kane katon. 24) D . E : y a t a
dak alapi sawiji tencjlase hyang B rah m a”. «») D . E : p u n a n g . sfi) D. E : pukulun.
37) D. E : y a t a mangnakon maha?ura m w ang kala. ,s) D . E : m aharepw a mate-
n a n a ( D : mangetana) tanayan. ,0) D .E : ya don. 80) D . E : ring pada bhatara,
pukulun.
 £ eg r g p 1), yinuga ta k u k u n i r a 2) k a l i m a 3); tgp, b£t, yata
yinuganira4), m a tm aha n dewata limang siki kwehnya, inaranan
Kug ika0), Gargga, Metri, Kurusya, Pratanjala [ s am an gk a na
kweh nya] 6). Kinwanira manglawatia ikang maha sura kala ; ndah
tan wihang sang pancadewata. T a n ucapSn p r a n g n i r a 7) panca-
dewata lawan r ak s as a8) . ’
Kahucapa ta tandas s a n g 9) h y an g Brahma, linabuhnira ring
sa ga ra 10) [asat kang sagara] 1 x); sinalahakfcn ing akaga, [ g s e n g #
kang akaga kadi s i n a n g a ] 12); sinalahakCn ing p r t h i w l 13), tSrus
tkeng jro patala. Katiban g i r a h 14) san g h y a n g A n a n t a b h o g a 1 r>),
naga pinakadasar ing prthiwl; sira ta kaholaholah 1 6) gariranira,
ma tangnya lindu bhatari prthiwi, o g a h 1 ') sa ng h y a n g M ah a­
meru. Sawet ning dr£s nikang lindu m a ta ku t ta bhat ara Guru
r u b u h a 18) sang h ya ng Mahameru; ya ta inalapanira girah san g
hyang Brahma sangkeng jro patala.
K a h u c a p a 13) ta mahasurakala samp un alah m a ta k ut deni-
kang pancadewata; m at ang ny an pada mar£k s a n g 20) p a n c a ­
dewata ring sira bhatara Guru [aminta u p a d e g a ] 21). T a n wineh
ta bhatarl H um a r u m S n g w a k n a 22) upadega de bh atara; y at a
dinohaknira 23), kinwan ta sirameta p£han ing lgmbu k a n v a
hiring. Tan wihang ta bhatari Huma, jag I t s 2'1) lu ng ha ta
bhatarl Huma. Enak ta pangupadeganikang pan ca m ah ad e w at a
ri sira bhatara G u r u 25).
-Kunang girah sang hy ang Br ahm a din£l£ng de b h a t a r a 20) pinSn-
dem ta ring g u nu ng K am p u d wkasan; ma ta n gn ya n g u n u n g Samba-
da gn i27) ngaraning g un un g K a m p u d wkasan. T u m u w u h girah sang
hyang Brahma wkasan, matangnyan h a n a n y u n ga ran ya mang ke 2 8),
tmahaning girah- [sang h ya n g Brahma] 2S>) kacaritanya nguni.

*) D . E : S ag i*ep. B : J h a g les. 2) D . E : m a y u g g h a t a sir a k u k u n i r a tiuu-

gelan. *) B: lima. «) D . E : ta p pek, y a t a y in u g a h ik a n g k u k u . 5) B : Kur<?ika.
®) D . E : ontbreekt. 7) D . E : p a p r a n g ir a . 8) D . E : law an s a n g m a h a g u ra k a la .
° ) D . E : kucapa tentjase. I0) D . E : l in a b u h a k n in g . “ ) D . E : o n tb r e e k t. 1S) D . E :
o ntb ree k t; kadi singha. 13) D . E : in ge v oegd: b u b u l i k a n g p rth iw l. H) D :
katin g h alan . E : kaciyyan. B : eira. ,5) B. D. E : N an ta b h o g a . I6) B : s ir a t a k a n g
holahholah D . E : kolaholahta. 17) D. E : lwirug. 18) D . E : m a r m m a r u b u h a .
w) D . E : Kucapa. 2°) E: ma^ew aka. D : m asew a. 3l) D . E : o n tb re e k t. 1J) D .
E : k u n a n g b h a ta r i XJma ta n w ineha h u m a re k n a . J3) m a t a n g n y a n d in o h a k e n
pw a sira. 2t) D. E : sag les. B : aagya l e s . ,R) D. E : p a n c a d e w a ta r in g b h a t a r a G uru.
26) D: ingevoeg d: y a t a m a h u larep a n as n ira , wkasan. E : in g e v o e g d : y a t a
m a ri hulap p anasnira, w k a sa n .57) D. E : S a m b u d a g h n i . ,s) D. E : W k a s a n tu m b u h
(E: tu m ut) ik a n g 9-irah, m a ta n g n y a n h a m a n g k e (E : tk a n in g mangke). 2n) D. E :
ontbreekt.
 Kahucapa ta *) bhatarl Huma, mahas ta 2) sira ring swargga
loka, amet ta sira pShan ing l£mbu kan)*a hiri ng; tka ring sapta-
patala, ndah tan pan mu sira pdhan ing lfcmbu kanya ir£ng.
Mahas ta sira ring ,}) madyapada, mogha ta sira kasandung
ring watu karang; blah ta mpu n i n g 4) sukunira kiwa, matang-
nj*an lumampah matk£n sira °). Binancana ta de bhatara Guru,
pinariksa 6) kasatyan bhatarl Uma; matangnyan bhatara Guru
matmahan sang kumara g o h p h a l a 7), raray angon, tanpahingan
lituhayunya8). [Ikang andaka putih wahananira] 9) win eh atma-
hana 1 °) l£mbu kanya irSng, yata ingonira 1J); rSp yeki bha-
wanira. Sdang mamoh 12) pehan ing l£mbu kanya ir£ng sang
kumara gohphala [mogha ta] , 3 ) kapanggih de bhatarl Huma.
Mwajar ta bhatarl Huma:
<Ih, sang raryyangon, ndak amiuta p&han iri kita, a r i h 14)».
15) «Tan paweh pinun, a r i h 1G)>.
«Ah, tan a w e h ; 17) ih, dak t u k u n e n g 18) mas manik, arih».
«Ah, tan paweh; makaparan 19) ta gawehaning hmas manik
dening pinun 20)?»
Mangkana lingnira. Wkasan ta sang kumara gohphala amalaku
linawanan; wirangrwang buddi bhatarl Uma, yeka ta warnna
kasatyanira 2 !); yata hana gunung Winihatya 22) ngaranya.
Matng£ ta bhatarl Huma ri pglian 23) ing lgmbu kanya ir£ng;
matangnyan linawananira sang kumara gohphala. Satya matapi sira
r i 24) bhatara Guru ; masanggama tan linawananira ta ring rahasya,
linawananira pupu 25), dinfingkulaknira 2fi) kadi rahasya rupanya.2')
R£p asanggama ta sira, matangnyan liana gunung Pasanggaman *8)
aranya mangke. Kunang pasangyoga 29) bhatara lan bhatarl

«) D .E : K u c a p a . 5) D : u m a s t a n a . E : u m a h a s t a . s) D . E : m ara ta siren g.
*) D .E : b l a k p w a h e m p u n e . 5) D . E : m atkentoken. B: m a t k v a n . 6) D . E : p i-
n a rik sa n ira rin g . 7) D . E : g u p h ala. 8) D . E : raryyangon tan sip i listu -
hayunya. 9) D .E : o n t b r e e k t . I0) D . E : w i n e h i r a m a t m a h n n a . *') D . E : p i n a k a -
h in g o n ira . I!) D . E : s d e n g r i n g a n g o n i r a . B: sd en g m am eapes. ,s) D . E : o n t ­
b reek t. u ) D . E : d ak ja lu k e p e h a n in g le m b u k a n y a h iren g . A : p e h a n i n g ri k i t a .
B: H i, s a n g r a r y y a n g w a n g l i a m i n t a p e h a n i r i k i t a , h a r i . ,5) D . E : in g e v o e g d :
M ojar sang raryyangon. I0) D. E : m o m a h a rih . 17) D . E : t a n p a w e h , p i n u n .
,8) A: dak tu n en g. D .E : dak tu kone. I0) A: pakaparan. 30) D . E : paran
g a w e n e m a s m a n i k d e n i n g h u l u n ? 2I) A: ta sa ty a n ir a . D . E : y e k i ta k a sa ty a n ira .
B: yeka tag h n a rin g kasa tya n ira . a3) D . E : W in a sa ty a . B: W in ih satya.
**) D .E : ik a n g pehan. Ji) S a ty a n ira rin g . 3r‘) B: tan lin a w a n ik a n g m u p u .
D .E : m asanggam a ta s i r a l i n a w a n a n t a n g p u p u . 5G) B: w in en g k u la k en n ira .
D. E: d in k u n g a k en ira (D : d in en g k u n g a k e n ) tan g p u p u n i r a . !7) D . E : kadi
ra s y a p a r a p a r a n y a . ( D : p a i’ap an y a). 58) D . E : S a n g g a m a . 39) D : m a a a n g y o g y a .
matmahan tang koma ra Cintamanik *) [ m a s a n g g a m a pwa sira
lawan pupil] 2) tinhSr ka s a m p u t a ng ar an in g san g C int am an i 3).
Kinarangulonira ta sfcmbung 4), kinalaganira ta p a p a 5); kari
ta sira sang Cintamani kagulinggulingan 6) ; yata m a t a n g n y a n
liana 7) g un un g Gulingandara 8) n g a ra n y a m a n gk e 9). K am a-
nira wutah han en g 10) lmah, inu ru gan 1 *) ta de bhatarl H u m a , m a ­
tmahan ta gu n u n g Marapi 12). Blak ni m p u m p u ning 13) suku
bhatarl mesi ta kam a katitisan de b h a t a r a ; yata m a t a n g n y a n
ab'gh 14) m p u m p u ning suku bhatarl 15).
Winehnira 16) ta bhatari U m a pfchan 17) ing lfimbu k an va
irgng. Jag, l&s, msat ta sang k u m a ra gohphala, waluya ta bh at ara
G u r u ; 1 8) muwah tikang 1 9)and aka pa d a m a n g la y a n g 2 °), sinapa ta
de bhatarl Huma , tibaheng 2 l ) prthiwl, tan w&nang m u r a 22); ya ta
matangn yan hana g u n u n g Itip-ing-l£mbu 23) n ga r a n y a mangke.
Manadah ta sapatanira 24) bhatarl H u m a , kinwanira mangu-
nakna t a p a 25). A ta p a tikang a n d a k a ; ya ta m a t a n g n y a n h an a
gunung K S d y a n g g a 26) ng ara ny a m a n g k e 27).
Ikang p&han kang sinwaknira 2 8) m a tm a h a n silodaka.
K ahu cap a t a 29) bhatarl H um a, m a boh m p u m p u ning su ku ni ra
kiwa 3 °); mare pota 3 *) sira, pinijgtira, mtu rahnya, mtu pilapilu-
nya, mtu kawahkawahnya 3 2) ; pinijfitnira muwah, mtu ta ng
r a r a y 33) tigang siki kwehnya, mtu ariarinya. Ya ta m a t a n g n y a n
kroda bhatari H u m a ; r&p rin£g£p t a n g 34) sanjata ning para
w a t e k 35) dewata, y e k i 36) mangke bhaw ani ra ; s u m y u h k n a 37)
’) B : k o m a r a s a n g C in ta m a n i. D . E : s a n g k u m a r a C in ta m a n ik . 2) D . E :
o n tb r e e k t. 5) D . E : n h e r t a s a m p u n t a li a r a n i r a B a n g C in ta m a n ik . 4) B : t a n g
Bem bu. 5) B : k in a r a ( ;a n ir a t a n g p a p a . D . E : k a l a s a n i r a h a p a h a p a . B) B :
k a g u lin g g u lin g n g a r a n y a . D . E : m a g ilin g g ilin g a n . ") A : ta n a . 8) A. B :
G u lin g h a n d a ra . -D . E : G ilin g a n . 9) A : m a n g k a . ,0) D : h u ta m a n e n g . l1) D . E :
in u r u ta n . l») A : M a ra w i. D . E : M a r a p w i. 1S) A : p u p u n in g . B : b la h n in g . D . E :
b la k n in g h e m p u n e . *<) B : h a b a h . 15) D . E : m a t a n g n y a n k a s i s y a n k a m a k a tim -
p a l de b h a ta r l, h iy a ta (E : ik a t a ta ) p a g e h n in g (D : r in g ) h e m p u n e s u k u
b h a ta r i. *6) D. E : W u a m a n g k a n a w in e h . 17) B : h a la p e h a n . I8) D . E : m a lu y a
re h b h a ta r a muwah. *9) A : k i t a n g . 20) D . E : m u w a h ta n d o m s a t a n g l a y a n g . 51)D . E :
ti b a ta y e n g . g . ta k n a Wn a n g m u ra h . D . E : t a n a w r e n g (E : ta n m re n g )
ta n m a ia n a . *8) D. g . H is y a le m b u . !4) D . E : M a n a d a h t a p o h a n p w a s a p a n in g .
•) D . E . k in o n ta m a m a n g u n a ( E : m a m a n g a n a ) s a p a . l6) B : K e n y a n g g a .
3')D . E : M a tu w a ta n g a n d a k a ; m a ta n g n y a n b h a t a r l m a tm a h a n g u n u n g M a r a p w i
(E . M a ra p u y ), d a te n g rin g ( E : d a ti rin g ) p a s a b a b h a t a r l i k a ; m a ta n g y a n
t a s i s y a n ta m a k a tis a n de b h a ta r a ( D : m w a n g k a ti s a n ) ; m a t a n g n y a n n a n g g e h
(D : n a g e h ) n in g (D : rin g ) s u k u b h a ta r l. 5R) D . E : I k a n g p e h a n p in o k n ir a .
3B) D . E : lu o a p a ta . »«) D . E : m a n g g e le t p u d a ta k a w a , y a . 3I) B : m a r a r i n g
p o t ta . 31) D . E : y a t a p in ije tir a tu r a n y a , y a m tu k a w a h k a . s8) B. D . E : in g e v o e g d :
ja lu ja lu . 3‘) m a n g g e le p w a . 35) d . E : n a w a . SG) D . E : re p , y e k i. 87) B : s u m y u k n a .
 ikang raray paryyanira !). R£p tikang raray katrini s u m a m b a h
ri 2) bhatarl P ara me gw ari ; mwajar ta ng r ar ay :
<Apa deya ranak bhatarl yan pja hana de P a r a m e g w a r i 3);
prasidanSn 4) tanayan bhatarl, pwangkulun 5)».
Mangkana ling ning raray k a t r i n i ; rep, mari kroda bhatarl
Huma, yata matangnyan pinratisthanira • tang raray 6) wkasan :
«Uduh tanayanku kita raray katrini, kita pwa mijil sak eng 7)
m p u m p u n e s u k u n g k u 8) kiwa, ma tan g ny an mpu k u n a 9) n ga ran ta
katrini. K u n a n g kita sang matqha, dak s a n g a s k a r a 1 °) kita, dak
1‘arapusane r o m a n t a 11); tinher mpu Kumara-gimbal n g a r a n t a 12),
'viku rsyangarSmban 1 :J) ta ngaranta mangke. Mangkana ta panu-
grahangkwiri k i t a 14): sanjata sang hy an g Tri kurungan t a 15);
[kavatnakfin ta pan ganugrahangku] 1 c)».
<Kunang kita raray panngah, dak s a n g a s k a r a 17) kita, ndah
ta suhun wulune 18) rahasyangku 19), tinhSr mpu Kumara-sidcli
n g a r a n a n t a 20). Pasewa ta 2*) kita ri hyang Gana, m at ang ny an
wiku gewa ta ngaranta ring rat. YVarahwarah tang manusa ring
aksara wijj ana22), kita hastapadasari 23) ning bhuwana. Bhuja - 4)
ngaraning tangan, angga ngaraning garira, tinhfir ta mpu Bhu-
jangga ngarananta. Mali panugrahangku ri ko ~ 5) : sanjata sang-
* hyang Mrsa 2<:) ngaranya. Kayatnakgn pang anu gr ah ang ku 27)>.
28) «Ku na ng kita raray pamunggu, dak sangaskara 29) kita
mangke, mpu Kumara-raray ta ngar ant a; tinjo ta rahasyangku
yan samahita 30); wiku bodcla ta nga[ra]nta ring rat, pam inda 31)
kita ring bhatara Budda dlaha. Qo ngaraning hyang, gata n g a ­
raning r S m ; tinhSr ta gogata ngaranta ring rat. Mali panga nu-
*) B : m a r a r y y a n ir a . D . E : a u m r a h a k n a t a r a r e w ip r a y a n ir a m a r e u g b h a t a r l
U m a . ’) R e p (.lateng h ik a n g r a r e k a tr in i s u m a m b a h a . 3) D . E : M a s a d e y a
p ja h r a n a k b h a ta r i p u k u lu n . 4) B : p ra sid t.la k e n . n) D . E : k u n a n g r id e p n i
r a n a k p a d u k a P ram ev -w ari, p r a s id d a k n a ta n a y a n b h a ta r i. 8) D . E : y a pinrathisfcu.
(D : p in r a s tita ) ik a n g ra r e . B : m i n a n r a n s t it a s ir a ta n g r a r a y . 7) B : 3an g k e .
D . E : m ijile sa k e n g ., 8) D . E : s u k u n e h u lu n . °) B : m p u n g k u . D . E : m p u .
10) D . E : d a k s a n g a s k a r a m . n ) B : ko r a r a y p u s a n e ro m a n ta . D . E : d a k ra m p a s e
r e m o u ta . n ) D . E : n h e r \vu K o m a ra - g im b a l a r a n ir a . 1J) B: r s y a n g a r e p ta n .
D . E : r s y a b a r e b a n a r a n ir a m a n g k e . u ) D . E : m a n g k a n a n u g r a h a n g k w a ri k ita .
1&) D E : s a m b a ta b h a ta r a liy a n g T r ik u m a r a n g a r a n y a m a n g k e . B : T r ik u r u
n g a r a n t a . lC) B : p a n u g r a h a n g k u . D . E : o n tb r e e k t. 17) B . D . E : d a k s a n g a a k a i’a n i.
,s) B : n d a h m a h ta s u h u n liu lu n e.. 10) D . E : n d a h s u h u n u lu d e r a s y a n g k u .
so) D . E : n h e r w u K o m a ra -s id d i. 21) D . E : w apew a. ” ) B : a k s a r a w ija n a . D . E :
h a k .sa ra w y afijiin a . !s) D . E : h a s ta s a r ir a . S4) B : b h u ja n g g a . D . E : b h u ja n g -
g a r a n in g . 25) D . E : n ih a n u g r a h a u k u rin g k o . s0) D. E : M i'sy a . 27) D . E : N d a h
k a y a tu a k n a p a n u g r a h a n k u . ls) D. E : v o lg e n d e a lin e a o n tb r e e k t. s«) B : d a k
a a u g a s k a r a n i. 30) A : ta n s a m a h ita . 8I) B : m a p in d a ta .
g r a h a n g k u : sanjata sang h y a n g G u d u h a ngaranya . K ay atn ak Sn
ta panganugrahangku>.
«Ih muwah raray, paran kita m a n g l a b t i r y y a k u 2), ndi sang-
kanta?»
<Sajja3) bhatarl, pratistangn 4) ta nayan bhatari, p w a n g k u lu n ;
ranak bhatari tm ah an in g 5) kaw'ahkawah nikang raray p w a n g ­
kulun 6)».
«Lah, dak p r a t i s t a 7) kita; p at ap a 8) kita pinggir ing a[wa]n.
Ki[ta] nguni ma ngla bt 9) iryyaku 10); tinhSr ta tab£hab£t nga-
r a n t a 11). Nihan p a n g a n ug r a h an g kw a riko 12): sanjata san g h y a n g
G o r a 13) ngaranya. Kay atn ak gn t a 14) p an ga n u g ra h a n g k u » .
«Muwah raray, paran kit ana mb ah 15) iryyaku, la nan g wadwan
kita?»
«Sajja bhatari, 1G) pragistanCn 1 7) tan aya n bhatari p w an g k u lu n ;
ranak bhatari tmaha n ing harihari ning raray 18) pwangkulun*.
«Lah, dak p r a t i s t a 19) k i t a - 0); pamidfir kita ring rat, p am an da -
gina k i t a 21), [den kadi bhaw ang ku lawan b a p a n t a n g u n i ] 2-)
mangkana bha wa han ta raray wadwan kita 2;*)».
«[Muwah kita raray lanang] 24) d e n kadi bh aw ane b a p a n t a 25)
duk anggoda hiryyaku 2 G); pasawit kita cladung, pagla ngg lang h ad a
pinulir27); tinh&r ta ha m ba n d a g in a n g g o d a n ga ra na n ta ring r a t 28). *
Mangkana pawkasangku ring k o - 9)*.
«Ih, s a tw a :J0), paran ta kita s u m a m b a h 31) ir y ya k u»?
«Sajja b h a t a r i 32), satwa lutung haran pinakanghulun 3 :<). Mra-
gistanSn34) tanayan bhatari pwangkulun 3 5)».

l) B : G u ru h a . 5) B : p a r a n k i t a m a la b w ir y y a k u . D. E : I h , p a r a u t a r a r e
lm m a la n g ire k u . *) B : S a jn ii. *) B. D. E : p r a ^ i s t a n e n . 6) D. E : d a d e n in g .
D . E : h ik a n g r a r y y a l u . ") B . D . E : pra<jisfca. D . E : p w a ta p a . °) B: m a l a b t.
10) D . E : n g u n iw e h h a la n g e n k a r y y a n g k u . u ) D . E : n h e r a n g a m b e t a b e t
( D : a n g a b e ta b e t) a r a n t a . ia) D . E : N ili a n u g r a h a n g k u rin g k o . B : T in h e r t a
ta n g h a b e t h a r a n a p a n u g r a h a n k u r in g k o . ls) B : G h o ra . , 14) B : Y a tn a k e n ta .
D . E : N d a h k a y a tn a k n a . 15) B: k it a n g n e m b a h . lC) D. E : S a jf ia b h a t a r i p u ­
k u lu n , B: S a jfia b h a ta r l. l7) D. E : p r a t is t a n e n . 18) D . E : r a r y y a la . lu) B:
d a k p ra p ista . 10) B: k a n y u . 5l) D . E : p a m a iic a b h u w a n a . ,S) D . E : o n tb r e e k t.
*3; D . E : m a n g k a n a b h a w a n ta r a r e la n a n g (D: r a r e ) w a d o n . !*) D . E : o n t-
bi’e e k t. ,s) D : d e n k a d i b h a w a n e b a p a n t a n g u n i d e n k a d i b h a w a n ta n g u n i. E :
d e n k a d i b h a w a n te n g u n i. !C) D . E : a p a n t a d u k a n g g o w a h ir y y a k u r i n g u n i.
i7) D. E : p a g e g la n g k it a h a r d d a p in u lir . !8) D . E : n h e r a n g g o d a n g a ra n tu ..
B : h a m b a n d a g in a g o d a . 2») D. E : p a m k a s k u ri k ita . so) D. E : s a to . 3t) D. E :
w an i h a n e m b a h . M) D . E : S a jn a b h a ta r i p u k u lu n . B : S a jn a . «) D . E : S a to
m in a k a r a n in g h u lu n . 8t) B .D . E : p r a t i s t a n e n . 86) D . E : in g e v o e g d : d e n p a d a
la w a n b h a ta r i.
( <Lah, dak pragista kanyu *). [Mah, sanjata Gacla2) ngaranya;] 3)
padodwata kita widak'1), pacaritakgn tang bhuwana,- raksaka
pujan sang p r a b h u 5); tinhgr ta widu ngarananta ring r a t (!).
Mangkana pawkasangku ri k o 7).
Kahucapa 8) ta sang Cintamani 9), ingmban kinudang 1 °)
de sang watgk dewata. Bapa-hibunya tinakonakgn11), winarah
ta sira dening watgk dewata yan sira hanak de bhatara Guru
m a k e b u 12) bhatarl Uma. Yata matangnyan [ lu m a m p a h ] 13)
sang Cintamani, datang r i 14) bhatara Paramegwara; tan hinaku
hanak s i r a 1;>) de bhatara Guru, pambeda [bhatara ri] 1 G) bhatari
Huma; kameranggn ta bhatari mangakuha ring anaknira 17).
Yata matangnyan ' manangisang Cintamani, rgp tumgdun ta
sira ring mahitala. Lindu tang prthiwl saha ktug mwang pra-
h a r a 18); manganakgn ta sira teja p r ab ha w a19) sawetning lara-
ni r a20) tan inaku hanak de bhatara mwang bhatari. [Kasihargp
b hat ara ]21) wkasan, yata matangnyan s i n a m b u t 22) sang Cin­
tamani wkasan, inaku hanak de bhatara mwang bhatarT.

Vierde Hoofdstuk.
Kahucapa tatwa s i h 23) bhatara Paramegwara tumulusakna 2 ‘)
magawe tantu [pragista]25) ri Yawadipa. Makaryya t a 2(:) sira
mandala, mak ulamb i27) magundala sira, tumitihi su[ra]ngga 2 8)
patarana. Tinhgr manganaknadewaguru sira, umisyani sira
p a t a p a n 29) kabeh, kadyana: katyagan :*°), pangajaran, pangu-
bvvanan, pa[ma]nguywan, pangabtan, gurudega31), hangunda-
ha g i32), angargmban33); siragawe h i k a 34) kabeh. Masamoha ta
s ira35) sang watgk dewata k a b e h 30), m a ng am bu li3 7) ta sira
ma karyya38) humah sing kayu tan w u r u n g 39), sarwwasidda
•) D . E : k ita . 5) B : g a d d a . 8)D . E : o n tb re e k t. 4) B : p a d o d w a ta k it a r in g w a u a
k a n y a . D . E : p a d o d o t pw a k ita w ikw a. B) D . E : rik a a k e n g p u ja n p a w k a s s a n g
p ra b h u rin g ko. 6) D . E : n h e r w a n d a p w a u g a r a n t a . 7) D. E : p aw k a a k u ri k ita .
8) D . E : k u o ap a. °) B: C in ta m a n i. 10) D . E : k in u d a n g k u d a n g . n ) B: tin a k o -
n a k e n y a . D . E : tin a k o n a n ir a . ” ) D . E : m a k a ib u . ,3) D . E : o n tb r e e k t. u ) D . E :
d a te n g e n g . 1B) D . E : h in a k u w ka. 1G) C : o n tb r e e k t. 17) D . E : p a m b e d a h ik a
u m e r a n g t a b h a ta r a m a n g a k w a n a k 'n ira . 1S) D . E : in g e v o e g d : h u d a n m iris.
19) D E : m a u g u a k o n p ra b h a w a p w a s ir a m w a n g t e j a . 20) D . E : la ra n e h a tin ir a
d u m e h ira . 2I) D . E : o n tb re e k t. « ) D . E : w k a sa n re p s in a m b u t. *») D . E : T u -
c a p a ta 54) D . E : in g e v o e g d : d en ira. Iu) D . E : o n tb r e e k t. 26) D . E : m a k a ry j^ a h a
*7) D . E : h a k a la m b i. 58) D . E : m a n itih i (.-uragii. » ) D . E : h u m is e n a n a p a-
ta m a n . 80) D . E : n g u n iw e h ik a n g k a tw e g a n . Sl) D . E : g ra d e ^ a . 35) D . E : uncla-
h a g i »») B- a n g a re m b a k . 34) D . E : s ira h ik a m a g a w e k a b e h . 85) D . E : p a sa m o -
h a n p w a. »’«) D . E : s a n g d ew a k a b e h . »7) D . E : m a k e m b u la n . 8S) D . E : m a g a w e .
” ) D . E : g in a w e n ira h u w u s. B : ta n h u ru n g .
[mun h u w u s a ] 1), ma tangnyan ring Sarwwasidda n gar ani ng
mandala mangke. Qighra siragawe humah , mahuvaran sa ng dewata
sira k a b e h 2), arSp ta sira magaweha rgrfiban3); tinhSr ing
gunung R g r gb an 4) ngaranya mangke, pangr£ban 5) sang de ­
wata 6) nguni kacaritanya Mawelawela sukaning 7) dewata
kabeh, tinhor mandala ri Sukawela 8) ngar any a mangke. B h a ­
tara 9) sira mayajna s u k a 1 °), m a ta n gn ya n ring S ukayaj na
ngaranya wkasan. Bhatara Guru sira mapurwwa t a r u k a 11), S u ­
kayajna ta m b e y a n i n g 12) hana mandala.
Akweh m a n u s a 13) har&p w i k u w a 11), yata sinangaskaran
de bhatara Guru. Ta m b eh an i n g mangaskarani 15) bhagawan
Wrhaspati, kaping kalih bhagawan Soma, kaping tiga bhagaw an
Budda, kaping pat bhagawan £ukra, kaping lima bhagawan
R ad it ya 10), kaping 6n£m bhagawan Sanegcara, kaping pitu bha-
gawan Hanggara. Samangkana kwehning gik sa 17) bhatara Guru
duk ing Sukayajna 18).
Tan hucapSn lawasnira, a r g p 19) ta siramangetana 2 °), datn ga
ri sang hyang Mahameru [pr aya ni ra] 2 x). Yata winkas bhat ara
Wisnu g u m a n ty a n a n a 2 2) dewaguru sira; ndah t a n a n g g a 23) bhatara
Wisnu. PinarikdSh de bhatara Paramegwara, tininggalan ta
[ p a y u n g ] 24) kundala kalambi 25), panugraha sang h y a n g ; wkasan
manglalu bhatara Wisnu. Jag 16s 2 °) lungha ta bhatara Guru sira,
mapaksa w u ki r 27) ta sira; uminte p o l a h 28) hyang Wisnu sira.
Mayamaya padanira hyang G ur u29); tinhor hing Mayana hung-
gwanira h y a n g 30) Guru; matangnyan ring Sukayajna muwah
paksa r i n g 31) Mayana, kaping kalih i n g 32) mandala hika.
K a h u c a p a 33) ta bhatara Wisnu gumantyani lungguh ring

D . E : o n tb re e k t. 3) D . E : m a lu w a n ta s ir a d e w a k a b e h . s) B : p a r e r e b a n .
D .E : p a n g a re m b a n . *) B : R e b a n . D : M e n g e re m b a n . E : M a re m b a n . B) B :
p a n g re re m b a n . G) D . E : p a re r e m b a n in g n a w a d e w a ta . 7) D . E : s a h a n in g .
B : ?u b h a n in g . 8) D . E : r in g d y a Q u k ay a jfia . °) B : b h a ta r a b h a ta r l. 10) D . E :
su k a s u k a n y a . “ ) B : m a m u rw w a ta ru k a . D . E : m a p u rw w a n ia ta ru k ii. IJ) D . E :
te m b e n in g . ,8)D . E : d a ta n g p w a ta n g m a n u sa . ’•1) D . E : h in g a s k a ra n . B : lia-
re p a w ik u h a. 15) D . E : rin g te m b e n in g h a n g a s k a r a n i s ira . 1B) D . E : R a d ite .
,7) B : si<jyan. D . E : <jisya. ,8) D . E : d a S u k a y a jn a . ,0) D . E : lia y u n . so) B :
m a n g e ta n d a tn g a m a r in g .al) D. E : o n tb re e k t. *3) D . E : m a n g g a n t e n a n a .23) D. E :
n d a h ta n m a n g k a n a pwa. !4) B : tin in g g a l ta n g p a y u n g . D . E : o n tb r e e k t.
S5) D. E : k u lam b i gun<Jala.sc) D. E : sa g les. l7) D . E : p a k s a w u k ira n . S8) D . E :
p o la h n ira . lu) D . E : m ap ad iw w a s a n g h y a n g . 30) D . E : h u n g g o n i b lia ta r a .
51) D . E : in g S u k a y a jn a p a k sa m aw a rin g . s2) D . E : k a p in g k a lih b h a t a r a
G u ru m agaw e. *3) D. E : tu c a p a .
 bhatara G u r u 1) tumitihi s u r a n g g a 2) pat ara na; ndah t a n p a m i t r a
sira 3). A na wwang ar6p lu m ak u h a 4) wiku, almeh ta sira
m a n g a s k a r a n a n a °). T um ing hal 6) ta bh at ar a Guru, y a t a d a t a n g

ri kahanan sang hy an g Wisnu, mwajar ta sira h y a n g Guru, lingnira:

«Ih, tanayanku hyang- Wisnu, apa dwaning tanpagisya 7)P
Akweh m a n u s a 8) hargp wikuha, ndan ton to n 9) kita tanp a-
migwa 1 °) ; mangaskarani 11) ki ta na ku U
S u m a h u r san g h y a n g 12.) Wisnu:
«Almgh tanayan bhatara h a n g a s k a r a n a n a ; hasuker h ak w eh an a
m a n t a r a 13). Suka ning h at ap a prihawak 1 1). >
Mojar t a 15) bh atara Guru:
«Kapan ta kang ma nusa limpada sakeng pancagati sangsara ?
Dwaning ma karyya 1 6) mandala panglpasana 1 7) pitarapapa.
Antukaning ma nusa ma ngaskara ha yun wikuha: m a ta p a s um am -
baha d e w a t a 18), dewata sumSngkaha 1 9) watek h y a n g 20), watek
h y a n g 20) sumfcngkaha 19) sidclarsi, siddarsi sumgn gka ha 1 9) watek
b h a t a r a 21)* L e n a s a k e r ik a 22) h an a pwa w i k u 23) sasar tapabra-
tan y a; tm aha ny a tumitis ing rat, m a n d a d i 24) ratu cakrawarthi
wige[sa] ring b h u w a n a 25), wu run gn ya 2 <5) mandadi dewata. M a­
tangnyan wuwurungan dewata prabhu cakrawarthi 27), apan
tmahan i n g 28) wiku sasar tapa bra tan ya hika. Matangn ya n ta
kita, hy ang Wisnu, pangaskarani k a n y u 29) U
S u m ah u r bhatara Wisnu tinher m a g u g a l 30):
«Tam be tanayan bhatara mangaskarani wwang, lamun an a
wwang sasiwak; sa ma ngk an a tambe p a n g a s k a r a n i3 J) >.
«Uduh, tanpangaskarani si kita [ta]nayan m a n g k a n a 32), apan
• ta nan a w w a n g 33) sasiwak ngaranya*.
*) D . E : m a n g g a n te n i p a li n g g ih i r a b h a t a r a P r a m e p w a r a . 3) D . E : m a n i ti h i
<?uraga. 8) D . E : n d a h ta n p a m ik o n i t a s ir a . 4) D . E : Y a n a n a w w a n g h a m a -
la k u . 8) D . E : n g a s k a r a n i. °) D . E : tu m o n . 7) D . E : p a r a n g a w e n ta t a n p a m ik u n i .
8) D . E : w w a n g m a n u s a . °) B : n d a k to n to n . ,0) D . E : ta n p a m im it r a . n ) B . D . E :
p a n g a s k a r a n i. I8) D . E : s u m a w u r b h a ta r a . I3) B : m a n g t a r a . D . E : s u k e r a n m a -
k w e b a n a p a n t a r a , p u k u lu n . ,4)D . E : s u k a ra m e r i n g a m r ih d a w a k . 15) D . E : S u m a ­
w u r. 16) D . E : d e n in g m a g a w e . i7) B : p a n g lp a a a n in g . 18) B : s u m a m b a h h a d e w a ta .
D . E : h e s i h a n in g m a n u s a n g a B k a ra m a n u s a y a n a w ik u ” S u m a w u r b lia $ a ra
W is g u : „ A lm e h ta n a y a n b h a t a r a p u k u lu n ” . „ M a ta e a h a w ik u m a t a p a , d e w a ta
s u m k a h a d e w a ta . 10) D . E : s u m k a h a . ,0) D . E : w a te k a h y a n g . 21) D . E : w a te k
d e w a ta . ” ) B : s a k w e rik a . D . E : d e n a n a lw ih s a k ir ik a . J8) D . E : ta n a n t a w ik u .
Si) D . E : tu m it is a y a t a d a d i 1B) D . E : r i n g b h u m i. so) D . E : w u r u n g ik a . 3?) D . E :
m a t a n g n y a n liu r u n g a n n g a r a n i n g s a n g p r a b h u . !8) D . E : k a tm u n in g . J9) D . E :
k it a . 30) D . E : m a s n g a l ? a h u r b lia t-ara W is n u . 3I) C . B : m a n g a s k a r a n i . D . E :
s a m a u a te m b e ta n a y a n bhat-ai’a n g a s k a i’a n i. 3I) D . E : k i t e n a k u h y a n g W is n u .
ss) D . E : ta n a w a n g .
 Jag l£s, l u n g h a 1) ta bhatara Guru; yata mat ang ny an sira-
r u p a 2) wvvang gasiwak, [matangan masuku tunggal, acangkfcm
[m]atha s isi h ]3). R6p datang ri kahanan sang hyang Wisnu
[yeki mangke bhawanira]'1). Tum ing hal ta bhatara W i s n u 0), yata
gumuyu*sira:
«[Ci hahahah] 6), idgp ning h u l u n 7) tan ana wwang gasiwak;
[ih, dadi hana wwang gasiwak] 8). Ih, paran ta don ta m a r a n g k e 9)?
Ndak ton kita sarosa, apa gawenta njarangke 1 ° ) » ?
«Uduh pukulun hyang kaki, dwaning data ng hayun awikuha,
m a h y u n 11) m a nan dan ga bhawa laksa[na] bhatara pwangkulun ».
«Uduh, gung ri danda 12) bhatara mangrehakgn 13), tan w nan g
hulun m u nd ur a gabda y a 14)».
RSp, sampun akaryya 15) puspa sira, mamigwaguru 16) bhatara
Wisnu; t a n a n g g a 17) ta sira kapapasa. Masingh£l ma kundala
b a d d a 18) d a w a k ; sampun sangaskara 1 9), suksma muw ah sira
manglayang. U m u ng g u m u r u h 2 °) pangastuti ning watek dewata sira
kabeh, matangnyan hana mandala ring Guruh 2 x) ngar any a mangke.
K ah u cap a t a 22) bhatara Paramegwara, sah ta sira saking
Manis 23), mangetan sira; tu m ut [t]a sira 24) bhatarl Paramegwarl.
Mararyyan ta sira ring g un u n g Wilis; mwajar tta b h at ar a:
«Sajna bhatari, pakari ngkene, pak b ak b at a k i t a 25)».
Tinhgr ngaran bhatarl Kbakba.
«Kami datSngeng Mah ame ru ; [yan wuwus abcilc tSmbe caracara
sang hyang Mandaragiri 27) kami h u n d a n g kita t£mbe. H ay w a
ta kita tka yan tan h i n u n d a n g b
Mangkana pawkas bhatara ring bhatarl. Jag l£s l u n g h a 28)
bhatara Guru mare sang hy an g M ah am e ru ; 29) magawe ta sira
mandala ring Hahah, ri la m b un g sang hy a n g Mahameru] 26)
l) D. E : L e s, lu n g h a . 3) D . E : ^ a t a s i r a m a t m a h a n . 8) D . E : o n tb r e e k t. 4) D . E :
o n tb r e e k t: ik u h in g a s k a r a n , m a s u k u tu n g g a l , m a t a n g a n tu n g g a l , m a r a k e t sa ? i-
w a k ,s a g a m a p r a ta m a k a n g s a r w w a s a p iw a k , r i n g h a y u n i r a b h a t a r a W i s n u . B) D . E :
i n g e v o e g d : ri w w a n g B a^ iw a k .G) D . E : o n tb r e e k t. 7) D . E : C it ta id p in g h u lu n .
8) D . E : o n tb r e e k t. u) D . E : I h p a r a w a te k d e w a ta m e re n e . 10) D . E : d a k to n t o n
k i t a k a d i p a m a d a n i ta n s a r e s e m a g a m a , g a w e n to w a n g s a ^ iw a k . U)D . E : h a y u n .
!,) B . d u i’u n g r in g d e n ^ a . 13) D . E : m u n g g a h h in e n d a k d e b h a t a r a m a r a ta k e n .
u ) B : s a b d a y u . D . E : ta n w n a n g t a m a s a n ja r y a ( m a g a m a s a n ja y y u ) . u’) D . E :
S a g les re p , s a m p u n h a g a w e . 1G) D . E : y a t a h i n g a s k a r a n de. I7) B : t a n m a g a .
is) B : m a s in g e l mabad(]La. D . E : Y a ta m acu la m a w ik u . ™) D . E : r e p s a m p u n s i r a
n g a s k a r a . 30) B : U m u n g g u m u h . D. E : m a t a n g n y a n h u m u n g g u h M e r u . 2I) B .
r i n g G u ru . D . E : man<Ja la g ir i G u m u ru h . 23) D . E : Iv u o a p a . « ) B . D . E : M a s in .
« ) D. E : m a n u t b u ri. « ) D. E : p a k a r i k a p w a k i t i p a k b a k b a t ! ” ™) B : o n tb r e e k t.
«') D . E : la m u n u w u s a n b c ik p w a te m b e c a r a c a s a n g h y a n g M a h a m e ru .
18) D . E : L e s , m s a t. 2°) d . E : in g e v o e g d : s a p r a p t i n i r e n g M a h a m e r u .
 kiduhvetan ! ). Sampun sira taruka [mandala ring Hahah] 2)
magawe ta sira mandala ring G6r£sik 3), iringan sang h)rang
Mahameru we tan. Sampun magawe 4) mandala ring Ggrgsik,
magawe ta sira mandala hiringan [sang hyang Mahameru] 5)
kidul. Qunya sagiri G) tan hana tapa; tinhor hing £unyasagiri 7)
ngaraning mandala.
Kahucapa 8) ta bhatara Wisnu haneng Sukayajna; ndah sampun
sira magisyakweh, datang ta sira ring patapan 9) bhatara Igwara
ring Pangkegwara 1°) ngaranya. [Mwajar ta sira bhatara Wisnu :] 1
«Taganti manandang kuruwa 1 2), hyang Igwara 13), sira dewa-
guruwa 14) mangke*.
SinrahakSn tang payung gundala kalambi 15) ring bhataregwara,
sira gumanti dewaguru ring Sukayajna. Bhatara Wisnu mangher
hing Mayan [a], mapaksa wukir ta sira; bhataregwara sira Suka­
yajna paksa Reban 16).
Hana ta brahmana s a k e n g 17) Jambuddipa, sang h y a n g 18)
TkSn-wuwung aranya; anggaganacara 19) anut[t]a lari sang
hyang Mahameru. Manwan 20) ta teja putih: «Ika pawitra nggoning
sang hyang 21)» lingnira. Anger ta sira luhurning thirtha mili 22)
maring Sukayajna; tuminggal 2S) ta sang hyang Igwara 2 4):
«Jah 25) sang brahmana* [ling sang hyang Igwara] 2G) «haywa
sira hangher hing ruhuring kene 27). Tunggal hikang banu
hiki28), sugyan kita rinangkusa 2 9), ac£p£l tikang b a n u 30). Pamet
hunggon maneh, hangruhuri dahat k i t a 31)*.
Ndah paksa tinangg&han 32) sang b r a h m a n a 33); kewalya
i) B : k id u ly a wefcanya. D. E : m a g a w e ta s ira m a n d a la h ir in g k id u l. 5) B : o n t­
b re e k t. D. E : R i s a m p u n ira m a ta r u k a m a n d a lin g A .hah.3) B : in g e v o e g d : m a n d a la
r in g H a h a h , r in g la m b u n g s a n g h y a n g M a h a m e ru k id u l w e ta n . S a m p u n ira
ta r u k a m a n d a la r in g H a h a h , m ag a w e ta s ira m a n d a la r in g G ere^ ik . 4) D . E :
S a m p u n ira ro a ta ru k a . 5) D . E : o n tb re e k t. °) D . E : B n e r, s u n y a g iri. 7) D . E :
n h e r r in g S u n y a . 8) D . E : k o ca p a . °) D . E : d a ta n g a sire n g . 10) D . E : Pase<?-
w ara. M) D .E : o n tb r e e k t. I2) B : g u ru w a . *») D . E : Ih , b h a ta r a Hi<?wara, ta g a n ti
h a m a n c a g u ru . u ) D. E : d e w a g u ru . l5) D. E : R e p s in ra h a k e n ik a k a la m b i
g u n d a la . lG) D . E : m a p a k s a R e b y a n . *7) B : sa k w en g . D. E : d a te n g s a k e n g .
I8) D E ' <Jang h y a n g . I0) D. E : g a g h a n a c a ra s ir a m a n g a ja w a ,20) B : m fuvan. D. E :
h a n o n . 3I) D. E : „ S a k e n g (E : in g e v o e g d : P a w itr a ) g o n ira s a n g h y a n g ”.
,3) D . E : lu h u r in g ti r t th a , ik a n g t i r t t h a m ilw i. ,s) B : tu m in g h a l ta . 24) D . E :
tu rn o n ta h y a n g H ifw a ra , m w a ja r ta s ira . *6) B : n d a h , D . E : Ih . 50) D . E :
o n tb r e e k t. a7) D . E - ay w a k it a n g e ri lu h u r in g k o n o . B : h ir in g lu h u r h in g
k e n e. !8) D .E h ik a , 30) D. E : s a n g g o n ta r in g aka«?a. 30) B : acecel h ik a n g ba&u.
D . E : m a le tu h ik a n g b aiiu . 3I) B : a n g r u liu r d a h a t k ita . D . E : k it a m a h r u h u r i
tm e n . 31) B : KqLeh p a k s a tik a u g g e h a . 3S) D. E : Kqleh t a s a n g b r a h m a n a
n g e rin g lu h u r ik a n g b a n u m ili m a re n g S u k a y a jn a .
juga tanangga 1), daradah sama rinangkusa 2), mtu 3) cirinya
tan yogya 4). Awamana ri sang p a n d i t a 5): madahar manglarut
hajang maring swah 6), angising taya ring banu 7):
«Kadi wruhanira 8) sang pandita* [lingnira] 9) «yan mamya-
ngising ring lwah 10)»,
Mulih.tasang br ahmana ha pu yap uy 11); tuminghal ta bhatareg-
wara 12) :
«Uduh, rinangkusa hikang b r a h m a n a 13), keli tahine s n e 14).
Ih, walu[ya] ta ko, b a n u 15), [pareng natare d ang hy an g TkSn-
wuwung] 1G)!»
[L£s m a w l a r 17) banu mili minduhur. Mwajar d an g hy an g
Tkgn-wuwung:] 18)
«Ih, banu mili maring natar, ising mangan t a j a n g 19) mami,
huni wus lSpas keli, mangke ta m u n g s w i n g 20) natar. Ih, man-
t y a n t a 21) banu mili minduhur a m am an e k ; apurwwa banu hiki,
apan sing lSbak paraning banyu. Ih, gakti tm6n sang pandita 22)!>
Rgp d a t a n g 23) dang hyang T6k£n-wuwung ri kahana n sang
hyang Ig wa ra21):
«Uduh s a n g t a b y a 25) ranak sang panclita; apa d w a n i n g 2<?)
banu mili minduhur. pwangkulun? T a n y a don sing l b a k 27)
paraning b a n u 28) ; k a p u h a n 29) kami d e n i n g 30) b an u mili
m i n d u h u r 31). Mapa k al in g an y a32 )?»
Sumahur bhatara Igwara:
«Ah, nirangkusa tan sipi dahat, harih, mangileknajang ma-
ngising ring l w a h 33). Ika tan k a h a rS p 34) ingwang.*
*) D . E : k e w a la ju g a t a n a n g g e ta n ( D : tin a n g g e ta n ) . >) B : cara<Jali s a p a r i-
n a n g k u s a . D . E : ta r a n d a y a ta r in a n g k u s a . 8) B : p tu n g . *) D . E : m t u tik i o ir in y a
ta k r o g . 5) D. E : a w w a p a n a r i r a s a n g p a n d ita . 6) B : m a n g l a r u t a h a j a m a ­
r in g lw ali. 7) D . E : h a b a iiu t a j a n g r i n g b a n u . M w a ja r s a n g b r a h m a n a :
8) D .E : k a d i w ru h a °) D . E : o n tb r e e k t. 10) D . E : y a n k a m i m a n g is in g i lw a h .
ll) D . E : m a m in ^ a p u y . 15) D . E : s a w u la tira . ls) D . E : n ira k u B a t i k a n g t a
b r a h m a n a h ik a . u ) B .C . D . E : m n e . 15) D . E : I h , d a k w a lik a k e n ik a n g b a n u .
lG) D . E : o n tb re e k t. 17) D . E : L e r w la ta . 18) D . E : o n tb r e e k t; S a w u la tn ir a s a n g
b ra h m a n a . 10) B : is in g a n ta ja n g . 20) B : m u n g g w in g . 21) C : m a n ty a . 22) D . E :
„ Ih , p a r a n g a w o n ik a n g b a n u m a lw i, k a p u h a n ik a n g b a fiu lia m a m a n e k .
T a n d o n si le b a k p a ra n in g b a iiu ; a b a ilu ta j a n g k e li lp a s m a lin g n a ta r . I h ,
p a ra n a n e s a n g p a ru jita .’’ 28) D . E : J h a g , le s, p r a p ti. a*) D . E : in g e v o e g d :
m w a ja r t a y a : „ P a ra n g a w e y a n ta s a n g b r a h m a n a ? ’’ 2t>) D . E : s a n g ta b e .
26) D . E : p a ra n im ita n e h ik a n g . 27) D . E : T a n d o n si lb a k . 5S) D . E : in -
v o e g d : U<J.uh, <jakti d a h a t sa n g p an c jita . ,u) B e g in in v o e g s e ls E 3. 80) B : d e n ta .
81) D. E : k a p u h a n n ik a n g b a n u lia m a m a n e k . 31) D . E : P a r a n k a li n g a n y a ,
p u k u lu n ? 8*) D. E : r in a k u 9 a ta n <jid$i d a h a t, a r e h k it a ja n g i s i n g i lo h .
3*) D. E : h a p a n t a n k a re p .
 «Duh, ndi ta nggonta w r u h 1) [yan angising ring l w a h ] 2)?»
[ «Haneng umah kamyalungguh, katon kita ng is in g 4) ring
l w a h 5); matangnyan dakwalekgn ikfina k a n g 6) banu.»
«Duh, mahagakti dahat sang pandita. I h, paran rika kagak-
t i n i r a 7)? Mahyun warahfin siranaknira 8) ; hana hmas akweh
ring1’ ) Jambudipa] 3) manggmbanganiran 1 °) sang pandita, pwang-
kulun 1!) .»
«Lah, sang bralimana yan ahyun warahgn 1 2), [lamnn si kita] 13)
haywa salah r i i p a 14); den tunggal kang warnna; pawiku kita
hiri k a m i 15), mananclanga hupakara bhatara 1 (!), [matangnyan
tunggal kang w a r n n a ] 17).*
«Uduh, b h a h a g y a 18) yan mangkana, pwangkulun.»
W i la g a 19) laksana ning wiku; rgp sclang sin ang as kar a2 °)
sang bralimana, kingn 2 l ) giwopakarana 2 2); inaranan mpu Sidcla-
y o g i 23). Winarah ring upadega de bhataregwara.
Ucapgn t a 24) lawasnirampu 25) Siddayoga mangunakgn 2,:) ta-
pa, kandghan ta sira ragiwaga 2 7), ikang parakrama inuntitakgn 2 8)
dening sadwargga 2 9). Matangnyan matur i sang gurunira 3 ° ) :
«Sajna bhatara, mahyun manambuta karmma tanayan bh a­
tara, pwangkulun :J J). [Kdgh mahyun m a r a b ih a ] 32) tan kawaga
tu tunggal a :la).»
«Lah, daranakna, m p u 34) Siddayoga; satj^a masilunglung
b r a t a 35), den hana sidcla tkeng gwarggakarana3 <!), kadung-
k a p a 37) ikang Paramegwara giwapada sing s ak ar s a38); nora

■) B : n d i ta n g g o n a n g s a n g w ru h . E s : n d i t a n g g o n a n g <?awruh. D . E : n d i
ta u g g o n ir a w ru h . 2) D . E : o n tb r e e k t. 3) E 8: o n tb r e e k t. 4) D . E : y a t a k a to n
k a m i m a n g isin g . f>) D. E : in g e v o e g d : m a b a n u t a j a n g r i n g b a h u k ita . 6) B :
d a k w a l e k e n ik a n g . 7) D. E : p u n a p a 9-a k tin ira ? 8) D. E : d u h , w a ra h e n p u k u lu n
r a n a k s a n g p a n d ita . °) D . E : h m a s a k e n g . ,0) C : p a n g e m b a n g a n ir a . B . E s :
a p a p a n g e m b a n g a n i r a . *') D . E : p in a k e ta m b a n g a n in g r a n a k s a n g p a n d it a ” .
H) D E : y a n k it a h a re p w ru h a . ,3) D . E 5: la m u n sih k ita . D . E : o n tb r e e k t.
14) d E ’ a y w a s i k i t a k a k e h a n w a rn n a . 15) D . E : p a w ik u k i t a d e n tu n g g a la w a n
k a m i 16) D . m a n a n d a n g k it a d a lu p a k a r a ” . 17) D . E : o n tb r e e k t. ,s) D . E :
b h a g e y a n B i.10) D- E : m aw ila<?aheng. !0) D. E :s g le n g in g a s k a r a n .sl) B E 3: k in e n a n .
2») D E : tin w a n < ? iw a h p a ta ra n n a .as) B . D . E . E s : S id d a y o g a . 21) D . E : T a n u c a p o n .
s») B. E 3: H u c a p e n t a la m p a h u ir a . *«) D . E : m a n g n a k e n s ira . V) B. E 3: la g iw a ^ a .
28) B E 3: h in g u n d ita k e u . 20) D. E : h in u tita k e n h a re p m a k a r m m a h a s ira . 80) D . E :
h u m a t u r in g h y a n g G u ru n ik a . 81) D . E : h a y u n m a k r a m a h a r a n a k p u k u lu n .
82) d E : o n tb r e e k t. E in d in v o e g s e l E 3. 3S) D . E : ta n kaw a?.a n u n g g a l r a n a k
b h a ta r a p u k u lu n ” . S u m a h u r b h a ta r a H i^ w a ra . « ) D . E : D a r a n a k e n h e m p u .
85) D E : s a ty a m a a ilu n g lu n g e t a p a b ra ta . D . E : d e n h a n a 9id d a n t a m a r e n g
a w a rg g a . 37) D . E : m a d u n g k a p . 3S) B : v iw a h p a d a r i n g s a k a r m m a . D . E :
9 iwapad<jla s a h s a k e n g m a n u sa .
dewata sidda yan tan lum kas a t a p a br at a 1). A p r a n g a kiten g
g a m a ra 2), sing wani ganjarSn i k a 3) ; a n g u s i r 4) s at ya p u r u s a 5),
lot daranakna ring s p a s p i 6), k a d y a p r a n g tn g a h ning r a n a 7),
tan k a n g n e n g 8) hana k rabi. T g m p u h ing si daranakSn 9) ; p i r a 10)
wkas doh ning t g a l 11), non lo ta npa bis a m a m r i h 12). [A ywa
m un du r ing r a n a ] 13), d a n d a pa ti ta h a w a k t a 14). M ne pwa y an
huwusiddatapa, p ad u m pamilih s a k a r s a 16).*
Mangkana wuwus san g h y a n g Igwara.10) Kd 6h sirarfip mara-
b i h a 17), t a n p a n g u r 18) at utu ng gal 1 9).
«Ih, yan ah y un kita h a r a b i h a 20), a n a ta raja putrl ring Mdang-
gana, ma ngaran dewi Kasingi lawan dewi M a d u m a l i 21), an ak de
maharaja W a w u - l a n g i t 22). Alap ta de n ta k a n g a t u h a ng ara n
dewi Kasingi.»
M a n g k a n a 23) mpu Siddayoga henggal, h ap an ha m b a r a m a r g -
g a 24). Prap ta ring n a g a r a 25), pinintanira ta sang rakryan raja-
p u t r i 20); tan tinfcngSt de maharaja W aw ula ng it 27). [Kinon ta
sira mpu S id d a yo ga m il ih an a; pinilihnira k a n g atuha. Mojar tta
sira gri maharaja Wawu-langit:
«Masyar£pa sang pandita ryyanak ning hulun k ang atuha,
hapan wuta, nirwwang gumulak ta ng 28) swaca, tan pa nw a n hang-
gagap ika.»
Mangkana ling gri maharaja Wawu-langit. Jag 16s] 2u), m a n t u k
*) D . E : y e n p a n g n e k n e k a n a ta p a . 2) D . E : h a p r a n g k i t e n g li a b y a n t a r a .
8)D . E : s a n g w a n i g in a fx ja r ik a . 4) B : a n g u n g s i. 5) D . E : m a n g u n g s ih a k a ^ a t y a n
p u ru s a . 6) D . E ; d a r a n a k e n ik a n g s p a s p i. 7) D . E : d e n k a d i h a p r a n g r i n g
r a n a . 8) D . E : t a n k a n g e n a r i n g . °) B : te m p u h i s id c ja ra s a n . D . E : m a n e m p u h
a ja n a k a to lih . ,0) B : p a r a . u ) D . E : t i k a n g tg a l. 1J) D . E : lin o n lo n b is a m rilx.
,S) D . E : o n tb r e e k t. 14) B : d.en d a p a ti t a b a d a n t a . D . E : d e n d a p w a k i t a lia w a k .
,6) D . E : to m b e p w a d u m m a p ilih y a n u w u a a t a p a . 1G) D . E : in g e v o e g d : m a t a n g ­
n y a n d in a r a n a k e n d e s a n g S id d a y o g a ; t a n k o c a p a l a w a ^ r a , s a n g h o m p u
S id d a y o g a . 17) D . E : k d e h a re p a k r a m a lia s ira . 18) B : ta n p a h u r . ,9) D . E : b a y a h
S id d a y o g a ta n k a w a s a n u n u n g g a l. In g e v o e g d : M a ta n g y a n a m a r e k in g h y a n g
G u ru n ik a , m o ja r t a y a s a n g e m p u S id d a y o g a . S u m a h u r b lia ^ a ra H i^ w a ra .
!0) B : m a y a n h a y u n h a r a b ih a . *D. E : L a h , a n g a p a si y a n s i r a t a n k a w a ^ a n a k
m am i. 5l) B e g in in v o e g s e l E 8. 2a) D . E : r a j a W u w u la n g it .* 8) D . E : in g e v o e g d :
w u h u s n ir a h y a n g H i^ w a ra . Y a ta m a n g k a t. B . E 3 : M a n g k a t[ t] a . 54) D . E : a p a n
a b r a m a g a p w a s i r a . 25) D . E : P r a p t e n g M d a n g g a n a ; in g e v o e g d : s i n a p a t a y a :
„ L a h , b a h a g e y a p u k u lu n s a n g p a n d it a ” . S u m a h u r s a n g Q id d .a y o g h a : „ S a n g k a -
n in g s u n m a r a n g k e , s a n g W u w u la n g it, h a n e n g g u h s i r a h a n a k r a j a p u t r l k a lih
s i k i ; la m u n s i r a w eh su n ja lu k e k a n g a tu w a .” S u m a h u r sa n g W u w u l a n g i t :
„ P u k u lu n , ma<,*.a si lia re p a s a n g p a n d ita r i n g h a n a k in g s u n k a n g a tu w a , h a p a n
w u ta d lin g , h a n g g a g a p ta n p a n o n ’’. a°) D . E : y a t a p in in to k e n s a n g r a j a p u t r l .
27) B : in g e v o e g d : h a la p t a d e n ta k a n g a tu h a n g a r a n . ss) B : n ir w w a n g h u m u l a tt i
v <jwaca. ,0) D . E : o n tb r e e k t.
 .ta sira mpu Siddayoga, prapta sumambah ri gurunira 1), umajar
sira yan wuta sang rajaputrl kang atuha.
*Kah, wali halap ika, dumling mari wuta; kunang kita yan apang-
gih 2), aywa kitararyyan ing nagara; bwat amanguyu lkasanta.»
Mangkana ling bhataregwara. Lum am pah tampu Siddayogi 3).
Prapta ring nagara, kapanggih 4) lawan dewi Kasingi. Sam-
plining mangkana amit [t]a sira manguj’iiha. Mantuk dinulara-
k£n 5), prapta sumambah ri gurunira:
«Sajja 6) bhatara, sampun apanggih 7) tanayan bhatara lawan
dewi Kasingi. Lah, den pada bhawalaksana».
Rep sinangaskara dewi Kasingi, hingaranan wiku Siddayogi.
8)«Atapitapi tapadadwan 9) humah, aywa kita gulawgntah.
Tatkala kandShan ragiwaga, pamareng tapinta».
Mangkana pawkas bhataregwara. Sang Siddayogi hoyeng
g£g£r lwar ing M a y a n a 10), hl£tan hvah lawan mpu Siddayoga.
Tan ucapSn lawasnya, manak ta sira kalih siki gami jalu, sang
Gagang-aking 1 x) panuha, sang Bubuksah kang a n o m ; pada
nwam awiku pacla lumakwatapa 1 2) sira.
Kahucapa ta sang hyang Brahma, sira ta dewaguru ring Sarwwa-
sidda, mapaksa wukir ta sira. Ana ta sira pandita saking
swargga, bhagawan Karmmandeya ngaranya; marupa ta sira
kbo bule, datang ta sireng argga Kelaga. ArSp ta bhatara hamu-
puha, matakut ta sira kapupuha; yata matangnya" malu)'
panditarupa. R£p sumambah sira ring bhataregwara. Kunang
bhatara Igwara har£p ta datngeng sang hyang Mahameru tumu-
tura ri bhatara Guru. Rep sinrahaknira tang payung gundala
kalambi ring bhagawan K a r m m a n d e y a 13), sira gumantyani de­
waguru umungguh ring hargga Kelaga. Matangnyan sang wiku
ring Sukayajna tanpa[ma]ngan kbo bule, apan bhagawan K a r m ­
mandeya marupa kbo bule nguni kacaritanya.
Kahucapa ta bhatara trisamaya, Igwara, Brahma, Wisnu,
datang ri sang hyang Mahameru tumutur ing bhatara Guru.
Jag 16s, prapta bhatara trisamaya ri sang hyang_ M a h a m e r u ;
kunang bhatara Guru sdang haneng Cunyagiri-mandala, uma-
wasakfin sang hyang hastitijati. Datang hyang- Igwara Brahma
i) D. E : m a w a ra h a rin g h y a n g G u ru n ik a : s a d a ta n g n y a r in g h y a n g G u ru
n ik a H ie rn a g a p in g . E in d in v o eg sel E » . *) B : a m a n g g ih . 8) B : S id d a y o g a ,
«) B : a m a n g g ih . 6) B : d in u lu ra k n y a . c) B : S a jn a . 7) B : a m a n g g ih . «) B eg in
in v o e g se l e T ») B. E 3: m a d u d w a n . 10) B. E 3: S a u g S id d iy o g i w o y e n g g e g e r
i n g l w a h r i n g M ay a n a . »') B. E 3: s a n g G a g a k -lia k in g . ») B . E 3 : lu m a k u t a p a

1S) E iu d in v o e g se l E 3.
Brahma Wisnu, su m am b ah ri bh at ar a Guru, mwajar tt a b h a t a r a
Par am eg wa ra:
«Uduh, b h ah ag y a ta nay ank u san g trisamaya, r o w a n g a n a n g k u *)
gawe tantu pragista ri san g h y a n g Mahameru. T a n p a s r g h a n
tang bh u w an a; kita katrini hu m i la n g k n a lkalkaning b h u w a n a ;
glar tawur sgrghanyu. K u n a n g s a n g h y a n g Igwara B r a h m a Wis-
nu, masghana, w r u h a 2) ri sisikusung kita dewata. D en pada-
gawe kahyangan tanayan ku katiga. Nihan p a n g a n u g r a h a n g k u :
payung, gundala, kalambi guru, muwah pu staka samusti pa-
njangnya, binbgd hing na g a sinuntagi; k u n a n g hisinya kami hiki.
Ndah kayatnakSn pan ug ra ha n gk u muw ah sa n g h y a n g B r a h ­
ma Wisnwlgwara*.
Samangkana p an ug r ah a b ha ta ra Guru ri dewata trisamaya.
Pada ta mawot sgmbah katiga; jag, iCs, lu n g h a bh at ar a trisamaya,
pada hagawe mandala sowangsowang. K u n a n g pustak a p a n u ­
graha bhatara kari tan kah u ni ng a de b ha ta ra tri sa ma ya; ang-
hing pa yu ng gundala kalambi kasambut. T u m in g ha l ta b h a ­
tara G u r u :
«Duh, kari si k a n g 3) pustaka de b h a t a r a trisa may a; pilih
lali katrininya 4).»
Sinambut hikang pustaka de bh at ar a Guru, winawanira m a re ng
jro p a h o m a n ; rgp kinukubanira tan wineh k a t o n a ; m a t a n g ­
nyan ring Ku ku b ngaraning m a nda la wkasan, K u k u b kah ya ng a n
bhatara Guru.
Kahucapa ta sira bhatara trisamaya magawe m a nd al a; b h a ­
tara Igwara pupus ing sang h y a n g tiga, m a ta n gn ya n Tig aryyan -
parwwata k a h y a n g a n .............. ; ................. bh at ara B r a h m a ; ring
Nangka-parwwata kahyanganira bhat ara Wisnu. Mapanagapaga
s ir a 5), matangnyan ring Panasagiri G) ngaraning mandala. Pada
menggt r i 7) sgrghanira sowangsowang.
Kahucapa ta bhatara Guru sgdangnira h an en g Kukub, lino-
lyakgn jatanira .mangetan, ma tm ah a n g u n u n g J a t a ; yata pinaka-
watgs ning Tandgs lawan ing g u n u n g Manik. Matang ny an lmah
larangan tan wnang hina mbah ikang g u n u n g Kampil, apan jata
b h a t a r a 8) kacaritanya nguni. Mwajar ta bhat ara G ur u:
«Tanayangku kamu h ya ng Gana, tunjang ja t a n g k u U
Ndah tan wihang hyang Gana, tinunjang jata b h at ar a; yata
*) B : ro w a n g a n k u . 2) B : m a s re lia n a , "\vruhana. 8) B : liik a n g . 4) B : k a ti'in i.
5) B : M a p a n a g a p a n a a sira . 6) B : P a n a g ir i. 7) B : m en g efcn in g . 8) B : a p a n jafcan
b h a ta r a .
 matangnyan hana mandala ring gunung Manunjang ngaranya
mangke. Hyang Gana sira pratistangkana *).

Vijfde H oofdstuk.
Hana ta sira brahmana mangajawa, hanOta ta larinira sang
h y a n g Mahameru, clang hyang Kacuncla ngaranya, brahmana
siddi gakti. Datang ri sang hyang Mandaragiri, kahampir ta sireng
Kukub, sumambah ri bhatara Mahakarana, a m i n t a 2) n ug r ah a*
upakara bhatara. Yata sinangaskaran d e 3) bhatara ring Kukub,
inaranan bhagawan Agosti, sira brahmana hanusun brata. Tlas
krtta *sangaskara, sah sira saking Kukub-manclaPa, nadahamba *)
haminta bhumi prayanira. Jag 16s lungha ta sira bhagawan Agosti,
kahampir ta ring mandala Panagagiri. Mojar ta bhatara Wisnu :
«Bhahagya yan datang sang dwijarsi, apa dwaning datang,
lawandi parana sang dwijawara» ?
Sumahur sang dwijarsi:
«Ahyun clat&ngeng Mdang hameta hunggona gwacaranira.»
Sumahur tta bhatara Kegawa:
«Yan ahyun hunggwan si h a n g e r a 5) kulwan ing Kedman,
ramyapar£k lwah jurang*.
Sumahur bhagawan Agosti:
«Yogya dahat sih pwangkulun6), yan mangkana gocara-
nira laksana milu ta ru k a h a 7)».
'Rfip sampun sira mataruka, matur bhagawan Agosti ri bhatara
Guru ring Kukub, nhSr hamintanugraha payung kundala kalambi,
mapajar yan sinung hunggon de sang hyang Wisnu. Mwajar
tta bhatara G u r u :
<Duh, labdawara dahat tanayangku, wineh unggon de bhatara
Hari».
Mangkana ling bhatara; tinhSr hing Labdawara ngaraning
mandala. Mangkana kacaritanya nguni.
Ana ta taruni hatuha tanpalaki, sumambah ri bhatara Guru,
amintanugraha bhatara 8). Sinangaskara ta de bhatara, wineh
mabadaharoma hina ngit9), madodoti wiclak, midgra ring bhu-
vvana; kamawagyahara1°) katunggalanya, tinhor mangawasi ngara­
nya. Mangkana mulaning anangawasi.
}) B: aira pra<?ist-angkana. 9) B: a n m in ta . s) B: liin g a s k a ra . 4) B : n a d d a h a m b a .
B) B: s ira h a n g h e r in g d rn a k y a. c) B: b h a g 3ra d a h a t sih p u k u lu n . 7) B : m ilu
ta r u k a . 8) B: rin g b h a ta r a . °) B : w in eh m a n a s a h a ro m a h in a b it. ,0) B : k a ta m a -
\va<?yahara.
 Ana ta .stri pjah swaminya, s u m a m b a h ri b h a t a r a haminta-
* nugraha bhatara. Sinangaskara de bhatara, tShgr ta wineh mak£n-
dita walatung, cihnanya }'an *) satya malaki, kahid&pnya wka­
san ing lakinya; t6h6r ta m a m b u l u n g a n a kalihkalih, m a t a n g n y a n
hakili ngaranya. Mangkana mul ani ng ana bhaw a kili.
Ana ta wwang lanang wadwan s u m a m b a h ri bh at ara Guru
amintanugraha bhatara. Sinangaskara ta de bhat ara J a g at n a th a,
,tan wineh t a y a m a g g h a n a 2) brata, m a b a d a h a 3) ri kalaning purn-
nama tilgm; «uwus kapwa t£mbe s ur uh at a 4), wnan ga m a g g ha k na 5)
brata» ; tinhSr ta bharubharu ngaranya.
H ana taruna tianwam ring wayah, s u m a m b a h ri bhatara’ Guru
amintanugraha kawikun. Ya ta hingaskara de b ha ta ra Guru, tan
sininglan taya daluwang, sininglan taya rwan ing hal ala ng ; tin-
h£r wiku hijo ngaranya. Ma ngkana mulaning wiku hijo.
Ucapgn ta laksana bhatara Jagatwigesa, anggasta yin uganira
hinasti, siniramnira ring Ta t w a m r th a giwamba, yinuganira ma-
tmahana dewata purusangkara. Inaranan bhagawan Agasti, inanu-
grahan kawikun de bhatara, kinwan ma ta p ah a ring g u n u n g Kawi.
TinhSr makadrwya kang gun un g Kawi, pinakapacihna pawkas
bhatara Guru.
Muwah bhatara Nandiguru <J) manghanakgn ta sira yuga, pinalih
ta hajnananira, mijil ta bhatara Darmmaraja. K in aha na n sangas-
kara, siniramning Tat wamrtha giwamba, inaranan sang rsi Sid­
dawangsitadewa 7). Jnanugrahan kawikun, sumusuk sang hy ang
sima b r a t a 8), kinwan ta m an gun akn a tapa de bhatara. T a n \vi-
hang ta sang rsi Siddawangsitadewa 7), malSnggita °) sira ma ngun-
kna tapa, malaghna m o n a g ri 10), tan kalangkahan dening rahina
wngi, tan pa[nu]wukning pangan turu. Kalinganya: tan ha n a
hinistinira, tan bhuwana, tan swargga, tan bhatara, tan kamok-
san, tan kalgpasgn, tan suka, tan du hk a; tan hana hinalgmnira 1*),
tan hana keliknira; yata sinangguh tapa ngaranya. TSpSt sdgng
sarjjawa juga sira, yata hinaranan Sarjjawa Jambudipa, patapan
sang r§i Siddawangsitadewa7). Sira murttining atapa ngunin g
arddi, sira ta bhatara Darmmaraja.
Sd£ng rumg&p samaddi nirmmala sang rsi Siddawangsita­
dewa, tuminghal ta bhatara Igwara Brahma Wisnu ri polahira
sang rsi Siddawangsitadewa7), ri sdfing rumgfcp samaddi nir­
mmala. «Sumadya syuhan ing bhuwana> mangkana idSp bhatara
!) B : e in a n y a y a n y a n . ») B : p a g e h a n a . 8) B : m a b a n c ja h a . *) B : s u r u h a n ta .
o) B : a m a g e h a n a . °) B : b h a ta r a G u ru . 7) B : S id c liw a n g sita d e w a . 8) B : si m a n
r u ta . °) B : m a l e n g g it ta .10) m a la m o n a g h n a ^ rl. u ) B : t a n h a n a h in a le m m o n a n ira .
trisamaya, ndah tan wruh ta sira yan bhatara Darmmaraja sang
matapa;. «kewala *) samanya pandita*, ri hidepnya, «sumadya <
svuhan ing bhuwana», ri hidSpnya sang hyang trisamaya. Wikal-
pa ta manahnira; yata 'matangnyan mijil tang kala trisamaya.
Kiila Lodra mtu saking bhatara Brahma, kiila Sambu mijil saking
bhatara Wisnu, kiila Samaya mijil saking bhatara Igwara; r£p
yeki mangke bhawanira. Yata kinonira humjahana sang rsi
Siddiwangsitadewa; ndah tan wihang ta sang kala trisamaya.
Jag, ISs, lumampah tang kiila, priipta ri kahanan sang rsi
Siddawangsitadewa2) sdang mangrSggp samadi nirmmala. Tka
tang kiila sahaga hamigraha, pada taya mamrp mangdSdSl
mapupuh 3) manahut mandSkung; nirwikara sang rsi sira.
Mamrfip tang kala kaprSp rowangnya dawak, mandSdSl kadSdel
r o w a n g n v a dawak, mamupuh kapupuh rowangnya dawak, manahut
kasahut rowangnya dawak, manujah katujah rowangnya dawak;
ndatan kawnang sang pandita winigrahan. Kerangan budcli sang
kiila dening tan pjah sang rsi Siddiwangsitadewa; jag lgs lungha
tang kiila, mungsir i sang hyang Brahma Wisnu Igwara; mawa-
rah taya dugaduga yan tan kawnang winigrahan sang rsi.
Matangnyan pada lumampah bhatara trisamaya h u m j a h a n a 1)
sang r?i prayanya. Jag rgp mawak Agni sang hyang Brahma,
g u m s e n g h a n a sang rsi p r ay an y a0); ndatan wikara sang rsi.
Mapa nimitaning tan pjah de sang hyang Brahma? Apan
sang hyang Darmma tan gsSng dening a p u y ; yata matangnyan
kaw£s matakut sang hyang Brahma. Tumandang ta bhatara Wisnu,
niawak ta Wisnu kroda sira, atgndas [s]ewu 6), atangan rongiwu.
Sarwwasanjiita ringgepnira, sang rsi pinarajayanya, dinagglnira ring
cakra Sudarsana, pinupuh ring gada Mandiki, tinujah ri twgk
Nandaka, pinnggnganira sangka Pancajanva; ndatan wikara sang
rsi Siddiwangsitadewa. Muwah bhatara H a r i 7) hamutgr cakra
Calakun^a> cakra Targnggaba.hu, cakra Rgbhawinuk8), yata
dinagSlaknira ri sang tapa. Ndatan kawnang dening ambg[k]
kroda hyang Darmmaraja sira; alah matakut kawgs ta bhatara
Wisnu. RSp mawak Rudra ta bhatara Igwara, sang rsyatapa
s i n a h a s a n i r a ° ) ; n d a h sang rsi Siddiwangsitadewa, sdang rumggp
s a m a d d i nirmmala, langggng tungggng sira. Tan kagyat [t]an
wikalpa sira, nirawarana sira, inurugan lmah tankorugan sira,

i) B ‘ kewalya. a) B: Siddiwangsitadewa 3) B: mam upuh. ‘) B: ndali mjaliana.

B : p a r y y a n ir a . G) B : in g e v o e g d : a m a ta ro n g ew u . 7) B : b h a ta r a W is n u .
8) B : c a k ra R e g a ra h u , c a k ra R e g a w in u k . °) B : s in a h a rs a n ira .
langgfcng tungg&ng sira; matan gny an hana g u n u n g l u n g g f i n g
aranya. Ingilen banu tan kahilen, tintSl sira “). A p a hetunira
yan mangkana? Kalinganya: sang h ya ng D a r m m a pin£nd£m
sira tan avvuk, tinunu sira tan gsSng, linabuh sira tan keli.
Mangkana kasiddan sang rsi Siddiwangsitadewa.
Matangnyan matakut sang h yan g Br ahm a Wisnu Igwara tumon
kasiddanira sang rsi tapa 3). Jag 16s malayu ta bhatara trisamaya
datngeng Kukub-mandala. T u h u n bhatara sclSng tinangkil dening
dewata caturlokaphala, data ng ta b ha ta ra trisamaya, su m a m b a h
ri bhatara Jagatnatha. Jag r 6 p 4):
«Sajna bhatara:, dwan ing tan aya n bh atara s u m a m b a h ri pada-
doja bhatara pwangkulun : ana pandita malSkasakSn 5) tapa,
masadya syuhan ing bhuwana, m a ng ka na hidSp ta nayan bhatara.
M an ty an t a6) sidcli gaktinya, tamapi tanayan bhat ara k a t r i n i 7)
kaswaran prabhawa denya. Dwan ing tanayan bhat ara su m a m b a h :
aminta garana tanayan bhatara 8)».
Mangkana ling bhatara trisamaya. S u m a h u r bhat ara Guru :
«Uduh, tanayanku kita hy ang Brahma Wisnu Igwara, 9) sang
rsi Siddiwangsitadewa10) hika kanyu s f in gg uh 11) ma sad ya
s y u h a n i n g b h u w a n a ? T ah a , t a n m a ng ka na hika; apan b ha ta ra
Darmmaraja sang rsyatapa. Nimitanya tan alah d e n y u 12), apan
s a k s a t13) kami sang rsyatapa, apan pamalihan mami hajnana
h i k a 14), matangnyan tan alah d e n y u 12). Kita pwa manganakfcn
rak s as a15), byaktawas kita k a l a 16); ma tan g ny an ha roh ara ni ng
bhuwana, apan saksat kanyu 17) raksasa hika. M at ang nya n
pjah ikang kala denyu 18)!»
Mangkana ling bhatara Guru. Mwajar ta bhatara trisamaya:
«Sajna b h a t a r a , ta n p j a h i k a n g k a la , y a n t a n p j a h 1 9) s a n g rsi
S id d iw a n g sita d ew a .»
Mangkana ling bhatara t r i s a m a y a 20); yata m a tan gny an bha-
tcira Guru humangsil hing u r i p 21) sang rsi Siddawangsitadewa,

manffnakSn"^ ^ Mh’a' 3) B: Sang ^ ataP^- 4) B: seS ™P- 5) B:

ranak b h a ta r i, ^ ^ P ’B * d° n 1
B r a h m a w i s n u . - j D E Sid ^ ^ ^ ^ ^
,3) D E - sa sa t D P d^ lwa8<?itadewa. n ) D . E : k a u a s a n g g u . li) D . E : d en ta.
m am i D E- ' *laP an p a m a lih a n e h a j u a n a n k a m i hika. B : s a m a s ih a n
malak kawus^ka. B t Pbv,ton,gkanTa manSnak5n r* S a s a ? ,6> D. E : byakta
m a ta n g n y a n ik a ta n n i , Was k lt a k a l a - 17) D - E : s a k s a s a t k a n a . » ) D . E :
y a n ta n p ja h h a *«) D E - k a la " ' ^ D ‘ E : ^ pj a h h a r a k w a t a “ g k a la ,
h u r ip n ir a . ' ' ly a n g H l?w ar a B r a h m a W is n u . « ) D. E : u m a n g s a l
 apan bhatara wigesaniraJ). Kinwanira kang dewata caturlo-
kaphala manang gah a gawanira sang- rsi, apan byakta m a tm a h a n
hekanarwwa 2) tang bhuwana, yan tum ibaha ring prthiwi
gawanira sang rsi Sidcliwangsitadewa. Yata lu m am p ah tang
dewata caturlokaphala, data ng ri kahanan sang rsyatapa. Bina-
ncut tang huripnira de bhatara Guru, p j a h 3) sang rs yatapa;
sinangga ta gawanira de bhatara catOrlokaphala. Pinund ut [t]a
sira mangetan, yata s i n a n g g u h 4) P un d u ta n - g a w a 5) ngaranya.
PinfcndSm ta ring pucaknira sang hyang Mahameru [gawanira
sang rsi Sidcliwangsitadewa w k a s a n ] 0); matangnyan tan hana
wnang m a n g r u h u r a n a 7) pucaknira sang hyang Mahameru,
apan pingndSmnira 8) bhatara Darmmaraja kacaritanya. Mo-
g h a 9) bayu tan ana w a n i 10) m a n g r u h u r a n a 11) [pucaknira sang
hyang M a h a m e r u ] 12), yadyan sang hyang Raditya Wulan tuwi
ta n p a n g r u h u r i 13), [nguniweh tang ja nm a manusa tan wnang
mangruhurana pucaknira sang hyang M a h a m e r u ] 14).
Kelaga bhumi sampurnnawan pin£nd&m bhatara Darmmaraja 15).
[Kelaga ngaraning gu nun g; bhumi ngaraning lgmah] 1G); sam-
purnnawangan ngaraning awa n u h u r 17); tinhfir tta Kelaga bhumi
sampurnnawan [ngaran sang hyang Mahameru] 18). Yata sinang­
guh 19) susuk sima brata ngaranira, lmah larangan ikang prasadcla
lingga 20), tan wnang rinug 21); tinhgr pinakapragista susuk sima
[brata] 22) sang hyang kawikun.
Kahucapa 23) ta sang hyang Brahma Wisnu Igwara 24) umjahi
tang kala trisamaya; dinSlfcngnira hikang drstiwisya, 25) bhagmi-*
bhuta matmah[an] awu 2G). Awunikang kala trisamaya matmahan
gunung Wihanggamaya 2 7) ; [gunung Wihanggamaya] 28) ring
’) D . E : b h a ta r a G u ru wi<?esa. 2) D. E : h e k a rn n a w a . B : lie k a rn iiw w a . *) B : re p
p ja li ta . < )B : y a t a s ir a n a n g g u h . 5) D . E : P u n d u ta - s a w a . G) D . E : o n tb r e e k t.
7) D. E : s a n g k a n y a ta n a n il w an i m a n g u n g k u li. 8) B : a p iin a p o n d e m n ira . D . E :
a p a n u u g g o n y a p in e n d e m . °) B . D . E : M e g h a . 10) B : w a n i o n tb r e e k t. n ) D . E :
ta n a n a n g u n g k u li. 1J) D. E : o n tb r e e k t. 1S) D . E : d y a p in s a n g h y a n g A d lty a
W u la n tu w i ta n w a n i m a n g lu h u ri h a r g h g a s a n g h y a n g M a h a m e ru . 14) D . E :
o n tb r e e k t. 15) B : K e la ^ i b h u m i s a m p u rn u a w w a n y a , p e n d e m b h a ta r a D a r m -
m a r a ja . D . E : W u h u s p a r i p u r n n a h a g e n g a lu h u r , p in e n d e m s a w a n ir a b h a ta r a
D a rm m a . 16) D . E : o n tb r e e k t. 17) B : s a m p u rn n a w a n n g a r a n i n g lm w a n a r u h u r .
D .E : s a m p u m n a w a n a n in g a g e n g a lu h u r. «) D. E : o n tb r e e k t; p in e n d e m sa n g iv si
C id d iw a ^ ita d e w a ; m a n g k a n a k a c a r ita n y a . >») B : y a t a m a s in a n g g u h . 2°) B :
p r a s a d i lin g g a . D . E : lm a h la r a n g a n n g a r a n y a , p ra v id d a lin g g ih . !>) B : ta n
w n a n g ru g . 2S) D. E : o n tb r e e k t. « ) D . E : T u c a p a . « ) D . E : I<?wara B r a h m a
W is n u . 3r>) B : w isy a o n tb r e e k t. D . E : d rs tiw is a . !C) B : b h u ta m a tm a h a n
aw u. D . E : sy iih b h a sm i ta n p a tm a h a n aw u. » ) B : W iy a n g g a m a y a . D . E : W ir a n g -
g a m a y a . ®a) B : o n tb r e e k t.
Pangawan awunikang kala trisamaya, y a 2) ka caritanya n g u n i.
Ri wuwusnikang kala trisamaya pjah m a n tu k ta b ha ta ra tri sa m ay a;
bhatara Igwara ma n tu k maring T i g a p a t r a - m a n d a l a ; bh at ar a
Brahma ma n tu k maring J a la p a r w w a t a - m a n d a l a ; b h a t a r a Wisnu
mantuk maring Nangkaparwwata-mandala.
K a h uc ap a ta h a t m a j i w a n i k a n g 2) kala trisamaya m a t m a h a n
taya raksasa rwang giki kwehnya, mijil s a k i n g 3) g u n u n g Wi-
y a n g g a m a y a ; sang Ka lan ung ka la ngaranya. S u m a m b a h ri b ha ta ra
Paramegwara aminta k u m a w a g a k n a 4) bhQwana lawan j a n m a
ma nu sa; mwajar ta b h at ar a G u r u:
«Anaku Kalanungkala, astu kita k u m a w a g a k n a 5) b h uw an a
kalawan ja n m a manusa. Yan t6ng£ta y u g h a n t a (!) [ma jh apr al aya ,
i r i k a t a y a n p a m u k t y a y a 7); m a n g u n a k n a 8) t a p a k a m u n g ru m u h u n .
Patunggu 9) ta kita baba ha n sang h y a n g Mahameru [kulwan] 10),
irika ta ka m u n g m a n g u n a k n a 11) tapa. K u n a n g pawkasanang-
kwiri k o : yan ana bharibhari m a n g ra m p a drwyagwa,12) uma-
l a p 13) lmah larangan, lum bu r susuk sima [ b r a t a ] 14) san g rsi,
ru m u ga kS n1 5) sang h)rang pragista kawikun, ka m u n g m a k a d r w v a 1 °)
hika, nguniweh salwirning sisikusung sa ram padan, k a m u n g
m a k a d r w y a hika k a b e h 1 7). K u n a n g yan rumugakfin1 8) sang h y a n g
[pragista]19) kawikun, astu tibaha ring ma h ar o ra wa ,2 °) t a n 21)
tkah a ring swargga. Ndah kavatnakfcnta sapawkasning h u l u n 22)*.
Mangkana ta ling bhatara Guru. Y at a sang Ka lan un gka la
m a tu n g k u 23) babahan sang h y a n g Mahameru kulw an, 24) ring
Pangawan ngaraning b a b a h a n 26), [ m at an g ny an h an a desa ring
Pangawan babaha n sahg hy an g Mahameru hi k a ]2 G). S an g Kala-
nungkala pragista ki n a b h a k ty a n 2 7) ing Pangawan ; ma nganakgn ta
>) D . E : W a h a n g g a m a y a n g a r a n y a g u n u n g P a n g a w a n , h a w a n s a n g k a la
tr is a m a y a . *) D . E : Iv u c a p a h a tm a n ik a n g . 3) D . E : m ijil m a n d e le n g . 4) D . E :
k u m a w a ^ a k e n ik a n g . r>) D . E : k u m a w a ^ a h a . r i n g B : k u m a w a v a k n in g . c) B . C :
y a t n g e t a y u g a n ta . D . E : y a n d a tn g e n g y u g g a t a n . 7) D . E : ir i k a t a k a m u y a n
p w a m u k ty a s a . 8) D . E : m a n g u a k n a . °) B : m a tu n g g u . D . E : p a lu n p g u . l0,| D .
E : o n tb r e e k t. »i) D . E : k a m u p a d e k e n . ,2) D . E : y a n a n a n g b h a r i n g b h a r a
p a r a n p a r a n p w a dewaqrwa. B : m a n g r a m p a r a m p a . 13) B : u m a y a p . D . E : u m a -
la p a . H) B. D . E : o n tb r e e k t. 16) B : r u m u r u g a k e n . D . E : m u ru g iik e n . lC) D . E :
k a m u m a n g k w a d rw y a . l7) D . E : n g u n iw e h s a k a h v ir in g s is ik u s u n g s a l a n y a
p a d a n a k a m u s a k a d r w y a h ik a k a b e h . ,s) B : k u n a n g h a n a k u m u r u g a k e n . D.
E : k u n a n g y a n k a m u r u m u g a k e n . ,0) B : o n tb r e e k t. s0) B : m a h a b lm ir a w a .
D .E : a a tu k o t i b a r in g m a h a b e ra w i. 2,) D . E : in g e v o e g d : k a m u . 22) D . E : N d a h
k a y a tn a k n a p a w k a s k u l « ) B . C : m a tu n g g u . D . E : m u n g g u h r in g . !4) B : k ily a n .
D . E : o n tb r e e k t. *5) D . E : in g e v o e g d : b a b a h a n ir a m a r e p k u lo n ; a a n g K a la ­
n u n g k a la i.'ira tu n g g u . ««) D . E : o n tb r e e k t. 27) B : pra<?asti k in a b h a k t y a n . D .
E : s ir a t a k in a b a k te n .
 yuga sang Kalanukala, gabdanira mangdadi g£r£h, kd api ra’1)
mangdadi kilat, sihung-huntunira mangdadi glap. Ikang naka
matmahan pancayaksa 2), aranya sang Lumanglang, sang L u m a n g ­
ling, sang Lumangut, sang Mangdulur, sang Manginte :5). Ika
manginggtakgn yan hana salah ulah salah g a b d a 4); man gk ana
kacaritanya.
Kunang hyang Gana kinon kumSmita °) lmali larangan, matung-
guha babahan sang hyang Mahameru marfip wetan G) ; ma ta ng ­
nyan hana dega ring Purnnajiwa ') ngaranya mangke, babahan
sang hyang Mahameru marSp wetan. Sang hyang Gana sira
pragista8) kinabhakten sira ring Pur nna jiwa9).
Kunang sang rsy A n g g a s ti 10) kinon kumSmita1 J) Imah lara­
ngan, atungguha babahan sang h y a n g Mahameru marSp kidul;
matangnyan hana dega ring Paclang aranya mangke, babahan
sang hyang Mahameru hika. Sang rsy Anggasti10) kinabakten
ing Padang.
KunangbhatarlGhorlkinon kumfimita1 ~) lmah larangan, matung-
guha babahan sang hyang Mahameru marSp lwar. Matangnyan
hana dega’ring GantSn13) ngaranya mangke, babahan sang hyang
Mahameru margp lwar; bhatari Ghorl pr agista11) kinabhakten
ing GantSn1.5).
Papat babahan sang hyang Mahameru; yata sinangguh10)
Panatur-muka ngaranya.
Ucapfin17) ta bhatara Darmmaraja, mijil ta saking argghanira
sang hyang Mahameru. Blah18) pucaknira sang hyang Maha-*
meru [apatiga; yata matangnyan tiga pucaknira sang hyang
M ah am e r u ] 19) katamapi katkaning mangke20). Tinhor gunung
Trigrngga21) ngaran sang hyang Mahameru, apan tiga hargha-
n i r a 22). Mrbuk hawangi pwa g an d an ir a23) [bhatara D ar m m a­
raja duk mijil saking harghanira sang hyang Mahameru]24); yata

i) 'D.E: kdepnirn. 2) D .E : ingevoegd: raksasa limang siki kwehnya. 3) D.

E: sang Lumanglang, sang Lumabut, sang Mangmit, sang Mandulu, sang
Manginte. 4) D .E : wwang salah polah sabdanya. fi) D . E : makmit. °) D . E :
babahanmarop mangetthan.' ) B : Purnnaelwa. D : Punvwadiwa. E : Purwwaddipa.
8) B:pra<?asfci. D .E : pratista. °) D .E : sira ta kinabakten. B : r in g Purnnaslwa.
10) D .E : hyang Anggasti. n ) D .E : mangmit. 12) D . E - makmit.18) B: Banten.
D .E : Lanten. ' ‘) B: pra\mst.i. D .E : pratista kang. ir>) D . E : Lanten. «) B :
Manaturmuka. '?) D .E : Kucapa. 18) D. E: Mledos ta hamatiga. ») D . E : ont­
breekt. J0) D .E : hatamapi tkaning mangke. !1) D .E : Tisnangga. D .E :
hargagranira. Ingevoegd: Sanghyang Darmmaraja mtu sakeng pueakira sang
hyang Mahameru. 33) D .E : yata mrik awangi gandanira. *•*) D .E : ontbreekt.
ma tangnyan ! ) sang h y a n g Ma hameru inaranan g u n u n g Gan-
dam ada na wkasan. Lindu pwa bh at ari PrthiwT, kadi r u g a 2)
sang hy ang Mahameru, m£nd6k bh um iw ag ana 3), k u m u c a k wai
nikang hudadi 4), a t g a t a 5) b h at ar a Pa ramegwara [ruga sang
hyang Mahameru] 6).
Yata matangnj^an ma ra b h at ar a Guru maring firgha [am bara
margga sira lawan handakadewa] 7). J ag 16s p r ap ta ring arggha-
nira sang hy ang Mandaragiri, katingalan 8) ta b ha ta ra Darm-
maraja mijil saking b l a h n i r a 9) sang h y a n g M ahamer u. Atrinaya-
na caturbhuja sira, samas am a lawan r u p a 10) b ha ta r a Guru.
Rgp, mangadSg ta b ha ta ra D a r m m a r a j a ri p u n u k n ik a n g wrsa­
b h a d e w a 11); m a ta ng ny an tustambSk nikang wrsabhadewa.
Muwah bhat ara D a r m m a r a ja kinanan sira sangaskara 1 2), inaranan
sang rsi Taruna-tapa-yowana, inn grab an sira kawikun de b h at ar a
Guru, susuk [ s i m a ] 13) sang h y a n g gima brata. Winkas ta sira
sang rsi Taruna -tap a-v ow ana s am be g ah a ring rat k a b e h ; sinra-
hakSn tang d r w y a g w a 14). Qo ngara nin g d e w a ; m a ta n g n y a n
drwyagwa sang hy an g M ahameru , sira ta lm ah larangan b h a ­
tara ngaranira, pinakasusuk-sima sang rsi; sira pinakatambra-
p u r a n a 15), yeka sinangguh m a nt r a ta np asu ra t ngaranya.
Muwah bhatara Guru winehaknira t a n g wrsabhadewa ri sira
sang rsi Tapa-taruna-yowana, pinakagarananira ngraksa 1G) bhu-
wana. Muwah sinrahakgnira ta ng p a y u n g kun dal a k a l a m b i ; sira
guma ntyanidewaguru r i n g K u k u b - m a n d a l a 17). Ma tan gn ya n yen ana

*) D . E : sa n g k a n . 2) D . E : R e p m a n g n a k e n t a lin d u sira, lw irug. 8) D . E :

ssalohumi Y a w a sira. *) D . E : w e n ik a n g w ah u d a d i. 5) D. E : k a g c t pwa. ®) D . E :
on tb ree k t. ') D. E : o n tb r e e k t; m a n itih i t a n g a n d a k a d e w a . 8) D. E : k aton .
°) D . E : m tu s a k in g r e n g a tir a . 10) D . E : p a d a lawan. n ) B . C: in g e v o e g d : y a t a
dinehanira, y a y a p ja h h a ik a n g hand.aka d in e h a n ir a . Y a t a p in a n g k u b h n t a r a
D a r m m a r a ja de b h a t a r a G u ru , w in a w a n ir e n g Iv u k u b m a n d a la . L i n u n g g a h n k e n
t a sira r in g ra tna p aka jii, t e h e r s in i r a m r in g T a t w a m r t t a giw am ba. K a lu k u
m a k a d y u s n ira rin g w rsabhadew a. D. E : y a t a d in u h a n ir a , p ja h t i k a n g h a n d a k a
denira. M a ta k u t pwa b h a t a r a G u ru p ja h w a h a n a n ir a , y a t a p i n a k a r a t h a s a n g
h y a n g D arm m araja. W i n a w a t a m a r e n g K u k u b , in u n g g a lia k e n t a r i n g r a th a ,
n h e r s in ira m r in g T a t w a m r t t h a <jiwambha. K in a l u k u sira, d in y u s ta n g wr^a- *
b a d e w a ; m a ta n g n y a n h a r it u s ta m b e k ik a n g h a n d a k a . ,2) D . E : k in o n t a ngas-
k a r a h a . ,;J) B. D. E: o n tb ree k t. u ) B : drw y a p w an g . 1!i) B: sir a h i n a r a n a n ta m b r a -
p u ran a . IG) D . E : pinaka<?arananta r a k s a k a . 17) D . E : in g e v o e g d : m a n itih i
(juraga p a ta r a n a , inidopira ta n g d e w a ta k a b e h , m a n g a s t w a n i r i n g s a n g
T a r u n a - ta p a . R e p kinon t a s ir a b y a s a n a , inaB tw ak en d e n i n g p a r a w a te k
d ew a ta kabeh, w astu b h a t a r a M a h a g u r u n g a r u n ir a . k a p i n g r o n in g d e w a g u ru
r in g lvukub, s ir a t a sa n g rsi T a r u n a - ta p a . S a n g k a n y a h i n a r a n a n s a n g rsi
T aruiia-tap a-yow ana.
 rsi taruna tapa yowana, mijil saking rcingatnira *) sang hyang
Malmmeru, tanpabapa tanpababu 2), tanpakadang [tanpawwang-
sanak] :J), sira talapCn pinakalingga 4) sang hyang Mahameru,
mungguha ring Ku ku b- ma nda la ; sira ta sang rsi Darmmahiitpti 5)
ngaranira.
Muwah ana ta dewata kalmahan tan wnang miira °), kna sapa
de sang rsi Siddiwangsitadewa nguni kacaritanya. Sumambah ri
bhatara Paramegwara, a m i n t a 7) winaluyakning swargga. Suma hu r
bhatara G u r u :
«Uduh hanaku dewata kna sapa, astu kamung mantuka ring
swargga 8) ; yan mantuk maring swargga sang rsi Tapa-yowana 9),
tan kantuna k a m u n g 10). Kunang pawkasangkwiri k o : pangana-
kSn 1 x) tapa kamung rumuhun. Nihan ta panganugrahangkwiri ko:
pa)'ung kundala mwang kulambi. Ndah tanpangaskaraha, tinhor ta
Dewata-kaki panSnggahan ing rat hiri kita, idgp ta ring Swargga
patapan ta 12).»
Mangkana pawkas bhatara Guru; matangnyan hana ring Swargga
ngaranya mangke, mangkana kacaritanya. Muwah sang Kalanung­
kala winkas ta de bhatara Guru, rumaksaha ri sang rsi Taruna-tapa-
yowana: «Yan mantuk maring swargga, tan kantuna kamung*.
Mangkana ling bhatara Guru.

Kahucapa ta laksana bhatara Guru 13) tumulusakna magawe

pragista 1 1). Mayoga ta ring argghanira sang hyang Mahameru 15),
apatitis 1G) anggranagika humargp kulon; matangnyan hargpning
kahyangan kulon, apan kulwan argpan ing bhatara ma v og a17).
Tumungkul mulat mi ngsor18) sira, sahulatnira mingsor matmahan
Tasik-lfcbu; mangkana kacaritan)ra. Mayoga ta sira muwah 19),
maphala swastahaning rat kabeh ; matangnyan hana wulcir
Phala ngaranya. «Tan hana pwa way pagucanya» idSpnira 20);
magawe ta sira ranu pagucyananira 2 x).
*) D . E : pucakira. !) D . E : tanpahibu. s) D . E : on tb ree k t. ‘) D . E : sira
y o g y a gaw enen lingga. 5) D .E : sa n g h y a n g D arm m a hupti. B : s a n g rsi D arm-
m ahupti. °) D. E: ta n w enang mangamei*. 7) D. E : ham alaku. 8) D. E : a n tu k a n m n
muliliheng $wargga. °)D. E : T aru n a-ta p a. ,0) D . E : ta n h a n a ta kami. H) D. E :
m angnaken. 15) D. E : idepenta rin g Qwargga ta p an ta . 13) D. E : Ivucapa b h a ta r a
P ra m e^ w ara. u ) D. E : laksan a sira magawe tantu. IS) B. D. E : M andaragiri. ,0) B :
am atitis. 17) D. E : liapan m angulon h are p n ira b h a t a r a G uru duk ayogga. ,8) D .E :
m u la t ing wargga. ,9) D. E : Muwah k u ca p a b h a ta r a , denira m a n g n a k e n y o g g a
rin g s a n g h y a n g M andaragiri. ,0) B: ww ay pa<?ucyana inidepnira. D. E : „Tan
a n a p w a wah p a n a ^ u n y a ” idepnira. 31) D . E : m agaw e t a siranu ma<;unya.
 K ah u cap a ta x) bhatarl Huma , alawas [s]ira h an en g g u n u n g
Wilis, [alal ta sira bhatara 2) m a n g u n d a n g e n g sira] :l). Ta n dara na
pwa bhatari 4), yata sira lu m am p ah datfingeng M ah am e ru 5).
Sdangnira bhat ara magawe ranu, d at an g ta bhatarl H u m a ;
mwajar ta bhatara G u r u :
«Ah bhatari, paran [n]imitaning G) datang? T a n h a n a hulih
mami sangketa lawan k i t a 7)? «Kami h u n d a n g kita dlahii, yan
huwus ramya caracaranira 8) sang h y a n g Mahameru », m a n g k a n a
hujarku n g u n i ».
RSp kroda ta bhatarl H u m a ; w uru ng ta de bhataragawe r a n u 9 ),
matan gn yan h an a ranu W u r u n g l 0 ) a ra ny a mangke. J ag l£s,
lungha bhatarl H um a, mara ta m a r i n g 11) g u n u n g Harjjuna.
K u n a n g bhat ara Guru tum ulusaknagawe 1 2) ranu; amas£hmas6h
ta sira kombala 13); matangnyafi hinaran ranu K o m b a l a 14)
tkaning ma ngke talaganira sang h y a n g Mahameru.
Ti ndakning b h a t a r a 15) saking Maham er u maring g u n u n g
Pawitra. Atrisadyabrata bhatara 1G), mady us ta sira ping tiga
sarahina ping tiga sawngi. Tustu sn ira ma nring W a r u n g g a m a 1?);
m a tan gny an h a n a 18) banu ring gu n u n g P a w i t r a 19), apan enti
makadyus bhat ara nguni kacaritanya. T i nd akn ira 2 °)saking Pawitra;
mayoga sira ri hargghaning gu n u n g Ku muk us . Atihanggygh 21)
bhatara Guru, kumukus mangdadi warirang 22), katamapi tkaning
mangke.
Kahuca pa ta 23) bhatari Hu ma, sah saking g u n u n g Harjjuna
dat&ngenggunung [Kawi, tum uluy maring]2 4) Ka m pu d. [Patampuh
ning kroda bhatari] 2 l ) pinupalcnira ta pucakning g u n u n g K a m ­
p u d 25), inuntalaknira mangidul mangulwan 2 6) ; ma ta ng n ya n
hana gunung L £ b £ n g 27) aranya m a n g k e 28), pucaknira g u n u n g

') D . E : K ucapa. 2) B : alaw ns t a sir a b h a t a r a ta n. 3) D. E : o n tb r e e k t ; d a t e n g a

ri k a h a n a n ira b h a t a r a Guru. 4) D . E : T a n k a w a sa h a m g o n g b h a t a r l U m a-B :
t a n d a r a n a pw am bek b h a ta rl. r>) D. E : in g e v o e g d : J h a g les, k a p a n g g i h b h a t a r a
G uru. 6) D . E : p a r a n t a sa n g k a n ta . 7) D . E : t a n a n a h u lih r i n g a m k a s r in g
kita. B : mam i m a s a n g k e ta law an kita. 8) D . E : tem be, la m u n mvus m a m yaoa -
r a c a r a n in g . ®) D. E : w u ru n g t a b h a t a r a d e n ira m a g aw e ranu. 10). D. E : U ru n g .
n ) D . E : p r a p ti sireng. H) B. D. E : tu m u l u s a k n a m agaw e. ,!l) B : y a tb a h tb a l i
t a sira kom bala. D . E : m aaeh t a sira kbo kvining. ,l) D . E : r a n u K bo-kun ing.
15) D . E : Sah. ,6) D . E : T r i s a d d y a t a b u t m a n g k e b h a ta r a . I7) B. C: tu s t u s n ir a
m a ring W a r u g a in a (C: W a ru n g g a m a ). D . E : t u s a n y a m a r e n g P a r u n g g a n n m a .
18) B: ta n h an a . 10) D . E : s a n g k a n y a n o r a n a baiiu p a w itra . 20) D . E : Sah.
al) B: A.tihab6seh. D . E : T an g e y eh . 23) B. D. E : w alirang. !3) D . E : K u ca p a.
24) D. E : o n tbree kt. 2R) D. E : p in u k a h p u c a k n i r a . 3G) B: iug o v o e g d : les beng. J7) B :
g u n u n g S b e n g .38,)D. E : m a tm a h a n g u m in g S em b e n g , h a t a m a p i tk a n i n g m a n g k e .
 Kampucl nguni kacaritanya. DindSlnira sagesaning 1) gu n u n g
Kampud, bubul trus tkeng sagara kidul [tkeng R6n£b, saka
ri wuyung bhatari Huma] 2) ; matangnyan mili wwayning gu n u n g
Kampud amjahi janm a manusa. «Tuhan, Rahadyan 3), Pan­
geran » sambatning rat kabeh. Bhatara Guru sdang mayoga
ring 4) gunung Kumukus, mangrfingS ta panangis 5) ning rat
kabeh. Sawulatnira kidul katon ta pukah pucaknikang gu nu n g
Kampud; wruh ta sira yan bhatari makambSknika 6). Mwajar
ta s ira :
«Uduh, paran ta mne lwiraning rat kabeh 7), yan tan aku hasiha 8)?
Aku hamahayu 9) rat kabeh ».
Marupa ta sira dewaputra lituhayu 10), tinhgr D e w a p u t r a 11)
ngaranira, sira mahayu rat kabeh. Tinambaknira 12) kroda
bhatarl, manggmbong manalaga 13), mangdadi ranu ring gu nun g
Kampud 14); tinhfir bhatara hyang Hanalaga 15) ngaranira. Sira
humandgl i r i n g 1(i) gunung Kampud, umadggakSn 17) ta gada-
nira wsi\ agong aruhur tumutug 18) tkeng akaga. Jag iSs, lungha ta
bhatari H u m a 19), nhfir mari krodanira2 °). Mwajar ta bhatara Guru :
«Uni haku 21) duk pinaka-[gurunikang rat kabeh, duk] 22)
guruning dewata kabeh, bhatara Guru haranku. Mangke 23) pwaku
h a m a h a y u 21) rat kabeh; «Tuhan, R a h a d y a n 25), Pangeran 2G), >
hujar ning wwang kalaran masambat iryyaku. Matangn)-an bhatara
Tuhan ngaranku, aku bhatara Pangeran, aku kinabhaktyan
ikang manusa, aku sumungku ring r a t 27) kabeh; matangnyan
bhatara Hanungkurat 28) ngaranku waneh. Aku byapaka 29)
ning rat kabeh 30), aku pasajen ing rat kabeh 31); wastu tuliha
kang wwang mar6k 32) ing gunung Kampud yan tanpadrwe
sasajen 33).»

*) D . E : Dindol tun g g a k n y a. a) D . E : ontbreekt. 3) D . E : R adynn. ■*) D . E :

K u ca p a ta b h a ta ra G uru scjlangnya m ayo ggha r in g hagraning. c) D. E : tangis.
c) D . E : wruh tam b ek a n ira bhatari. 7) D . E : p ara n ta bcikane ta n g r a t kabeh.
8) D . E : y en ta n kam i wilasaha. °) D . E : bam ahayuha. I0) B. D. E : listu hayu.
ll) D. E : b h a ta r a P u tra . D. E : hinambfikan. ,s) D. E : m ang om beng m anagga.
u ) D . E : y a m andadi ranii liikang gun ung Kampud. ls) B: liyang H atalaga.
D. E : sa n g h jra n g N gatalaga. ,6) D. E : um andel ikang. 17) D. E : um andegaken.
1S) D . E : agong ad a w a kum utug. IB) D .E : I iu u a n g bhatari Uma lungliil sira.
ao) B: m ari kronla sira. Jl) D . E : N guni kami. 22) D . E : ontbreekt. ss) D . E :
Mangko. 2<) D . E : ham ayu. 2S) D . E : R a dyan . 2G) B: Pangex-anku. 27) D. E :
su m u n g k u n in g rat. 28) D . E : b h atara N uug kura t. !0) B : w yapaka. 80) D . E :
A ku ham peki r a t kabeh. 8I) D. E : aku sinadyan ing m a n u sa kabeh. 31) B:
w astu tulika w wang m arek. D . E : aku w w ang tu lik a ta n g k a m a r e k . 3S) Be
pasajenya. D . E : s a n g k an y a drwya pasajyan.
 Mangkana ling bhatara T u h a n ; yata padadrwe pasajen !) kang
wong margk 2) ing g un un g K a m p u d ; •pasajen ing rat kabeh
ring gunung K am p u d marSp kulon 3). K u n a n g bh at ara T u h a n
ring Ku ma ra pajanma-manusanira nguni 4).
Ku nan g hikang gada wsi m a tm a h a n siladri, g u n u n g watu kumu-
tug tka ring akaga 5). Ta tk ala pwa °) lumingsir sang hy an g
£iwa-raditya 7) kulwan, tan kasuiuhan 8) sang h ya ng Mahameru
de sang hyang R a d i t y a 9), apan katingkSran denikang g u n u n g
Gada-wsi10). Y ata hinalapanira tang g u n u n g Gada-wsi, linabuhak-
ning sagara mangdadi karang. (^esanya sinalahning prthiwi, [hang-
gang-hanggang] 1 *); mata ngn yan ha n a g u n u n g Ha ng gang-hang-
gang ngaranya mangke 12).
Kahucapa t a 13) bhatari Huma, umgil sira maring 1 4) gu n u n g
G a n d a m a d a n a 15). D ata ng ta sang Kumara, su ma m bah ri bha-
tarlgwari1 fi), tumakwanakning bhat ara Guru. S u m a h u r bhatari
Hu ma 17) :
«Apa denta takwanakfcn bhatara, apan tan wruh kahananira 18).»
Su ma w u r’ ta sang K u m a r a :
«Mahyuri sumam baha ri pada bhatara ranak bhatari 19), apan
bhatara sangkaning ranak bhatari, apan p a d a 20) bhatari pan-
langan juga, [awan de ranak b h a t a r i ] 21).*
Mangkana ling sang Kumara. K r o da [tambSk] 22) bhatari H u m a
rehira 23) Sinangguh panlangan de sang Kumara. Ya ta ma ta ng ­
nyan sinambut sang Kumara, inalapan ikang rah-wulu-sumsum-
•nira. NhSr sinapa de bhatari H u m a ma tm ah a n a wil rupa sang
Ku ma ra; atmahan Brnggirisli ta sira. S'dfcng minangkana 24) sang
Kumara de bhatarl Huma, data ng ta bhatara G u r u ; katwan
minangkana sang K umara 2 a) de bhatari Huma. K roda ta b h a ­
tara Guru, sinapa ta bhatari H u m a :
') D . E : m a ta n g n y a n pad.adrw ya p a s a d y a n . a) B : w ong parek. 3) D . E :
p in a k asa d y a sira dening r a t I’ing g u n u n g Iv am pud ta n g h u m a r e p kulon.
I n g evoe gd: m a ta n g n y a n lia n a ra n in g p a a a d y a n k a n g m a n g k e. *) D . E : maii-
ja n m a t a sireng manusa, r in g K u m a r a p a g w a n ir a n ja n m a . 6) B : g u n u n g w atu
tu m u ly a t k a rin g akac;a. G) D. E : VVawu. 7) B : sa u g h y a n g Qi\va.liaditya. D. E :
h y a n g A dity a. 8) D . E : kaslehan. u) D . E ; d enin g dilah n in g H a d i t y a . l0) D . E :
a p a n k a ta w n g a n deuing g u u u n g wsi. u ) D . E : o n tb r e e k t. 12) D . E : n im i t a n y a
h a n a g u n u n g H a g a n g a g a n g aranya. ,3) D . E : K u ca p a. ,1) D. E : u m u n g g u h t a
sireng. l5) B : G addapaw ana. 1G) D . E : ri p a d u k a Prame«,-warl. ,7) D. E : b h a t a r i
Guru. l*) D . E : ta n wruh p a ia n y a . l0) D . E : „ H a y u n su m e m b a lia n a b h a ta r i.
so) B: p a d a on tbreekt. D . E : k u n a n g pada. 21) D . E : o n tb re e k t. B: law an de
ra n a k bhatarl. D . E : ontbreekt. !3) D . E : k arelianya. 2‘) D . E : s d e n g n y a
m a n g k an a . SB) D . E : k aton sa n g K u m a r a sin a n g k ala.
 «Jhah, bhatari Huma, apa dosanyanaku demu 1), matangnyan
demu wehi matmahan wil 2), tfihfir demu halapi rahnya suinsiim-
wulunya? Durgga dahat kamung, bhatari H u m a 3), agila haku
tumon ing riipamu 4).
Mangkana ling bhatara Guru ri bhatari Huma. Tanpendah
duduk wuluh mangnani lagclu 5), [kang paribhasa] G), tan wyar-
tha 7) tumancSb gabda bhatara ri bhatari Huma. [Yata matang­
nyan rfip tang rupajuti] 8), matmahan raksasi rupa bhatari Huma,
mabho mangi ta s i r a 9), tinhfir bhatari D ur g ga de w l1°) ngara-
nira. Jag, 16s, lungha ta bhatari Dfirgga saking Mandaragiri,
ininditnira sang Kumara nh£r lungha, pinSnd£mnira wulu-sum-
s u m n ir a h 11) ning Kumara. Wala pwa ngaraning rare, tinhgr ta
ring Walandita ngaraning gunung, pamfindgman ing rah 12) wulu
sumsum sang Kumara kacaritanya nguni. Jag l£s, lungha maring
sma kisidul palayagara 13).
Kunang bhatara Guru tapwan kahanan kroda sira nguni,
[mangke sira kapwa tan kanan 14) k r o d a ] 13); yata sumapa 1,!)
hawaknira matmahan raksasa. [R£p rupa bhatara G^iru marOpa
ta raksasa]17) matrinayana caturbhuja; tinhSr ta ngaranira
sang hyang Kalarudra. Girigirin18) tang watSk dewata kabeh,
nguniweh tang rat kabeh tumon rupa bhatara Kalarudra 19) ;
mahyun sira manadaha sahisining blniwana20).
Rgp saksana bhatara Igwara Brahma Wisnu umawara pana-
d a h 21) bhatara Kalarudra; [tumurun maring maclyapada hawa-
yang s ira ]22), .umucapakSn tatwa bhatara mwang bhatari -ring
b h u w an a23). Mapanggung maklir 2 i) sira, walulang hinukir maka-
wayangnira 2 5), kinudangan 2 G) panjang langonlangon. Bhatara
Higwara sira hudipan 27), rinaksa sira de h)rang Brahma Wisnu 28).

>) D . E : „Mapn t a donyanaku demu dancla, bhatari. a) D . E : s a n g k a n v a

m a tm a h a n wil. s) D .E : ingevoegd: demu napa. 4) D . E : tu to n ing riipanta.
s) D . E : T anpendah dukduk wuluh m an gnan i lg e c ju .6) D . E : ontbreekt.
7) D . E : wyakti. 8) D. E : ontbreekt. p) D . E : liabo hamis h ab u n y a . 10) D. E :
D urggadew ati. n ) B: rah. 13) D .E : pam den rah. 13) B: m a rin g sm a si D urgga
sayasiina. D . E : Les lunga bhatarT D urgga, yeki mangke bhawanira. “ ) B .
kap w a (tan ontbreekt) kahanan. ,s) D. E : ontbreekt. 10) D. E : smnapu. 17) D. E :
ontbreekt. ,s) D : E : Kagirigivi ru h u rira lawan gengirn, tuminghal. 10) D . E :
m u la t r in g b h a ta r a Kala. ao) D. E : m ahynn y a m a n a d a h a ra sin ik a n g bhuw ana.
21) D . E : m a n gaw arah tadahira. 2S) D . E : ontbreekt. B: hangw ayang. 2S) D. E :
m a n gucapak en k a c aritth an ik a n g bhuwana. 24) D . E : m a p a n g g u n g maglar.
SR) D . E : m inakaw ajrang, ingevoegd: tinabehtabehan. 26) D . E : kinidungan.
37) B: hucapau. 5S) D . E : B hatara Hiv-waiTi sirengidop, p ra ty a k a a m w an g
b h a ta ra B ra h m a W isnu.
Mid£r sira ring bhuw ana m as an g gina haw av an g J); [tinhSr
habandagina h a w a y a n g 3); m a n g k a n a mula kacaritanya nguni.
Muwah pangawara bhatara Higwara B r a h m a Wisnu ri bhat ara
Kala, mid€ra ring bhuwana, bh at ara Ka la tininjonira, ijohijo molah
ta sireng bale, lumawulawu hawaknira] 2). S an g h y a n g Igwara
dadi gwari, sang h y a n g B r a h m a dadi p e d e r a t 4), san g h y a n g
Wisnu dadi tkSs 5) ; midSr m a n g id u n g h am en am e n , [tinhSr ban-
dagina me nme n] °) n g a r a n y a 7). M an gk an a mul ani ng hana-
bandagina me nmen 8).
K u n a n g bhat ara Guru lumawulawu ring g a r ir a n ir a 9) ; m a t a n g ­
nyan hana g u n u n g Lawu ng ar an y a mangke, pat apanira bh atara
Kalarudra nguni kacaritaiwa. Malawas ta b ha ta ra Kala ham ang u-
nakSn 10) tapa, waluya marupajati muwah l x ) sira bhat ara Guru.
K u n a n g bhatari Du rg g a anadah an ta sap ari bhat ara P ar am eg wa ra1 2);
kinon ta sir amangunakna t a p a 13). M ata pa ta sira ri jro pa tala;
alawas ta siramangun t a p a 14), waluya jati m a r u p a 15) bhatari
Humadewi. Umijil ta sira s a k i n g 16) jro patala, m a ta ng ny an
hana g u n u o g Bret n ga ran ya mangke, awan bhatari H u m a saking
jro patala kacaritanya. K u n a n g sang Kumara-Bhrnggiristi mana-
dah antasapa ring bhatari H u m a 17); kinon ta m a n g u n a k n a
t a p a 18) ; waluya marupajati K u m a r a 19).

Zevende H oofdstuk.
Ka hucapa 20) bhatara Guru, tum ulusaknam agawe tantu ri
Yawadipa; matilel a t a n t u 21) sa tampakning kuntul anglayang,
kum&ndgng tan pgat, rumeka tan lbur, satam pak bh atara Guru.
Marupa ta sira wiku, b h u j a n g g a 22) gewapaksa ta sira, sira
bhatara mahampu Palyat ngaranira. D u m u n u n g ta sira ring sma
KalyasSm, sma ginawe patapan, wetan kidul sakeng Paguhan 23).
Ku nan g denira mangun tapa bherawapaksa lkasnira, ama nga n

i) B : m a kag ina h a n g w a y a n g . D . E : m a k a g u n iin ira "wayang. 2) D . E : o n t ­

breekt. 8) B: tin k e r h a n a g in a h an g w a y an g . 4) B. D. E : p eret. r>) D . E : t.kas.
G) D . E : o n tbree kt. 7) D. E : t a n g a ra n ira . 8) D . E : h a n a m aficagina. ° ) - D . E :
K u n a n g b h a t a r a K a la lum aw ulaw u t a h aw a k ira . 10). D. E : m a n g n a k e n . ll) D. E :
w aluya ru p a ja ti. ls) D . E : m a n a d a h s a p a b h a t a r a G u ru . 18) D . E : kin o n t a
m atapa. u ) D . E : sira m a n g n a k n a ta p a . ,6) D . E : w a lu y a r u p a ja ti. ,0) D . E :
mijil sireng. >') D . E : manadLah sa p a b h a t a r i Durggfi. 18) D . E : k in w an t a
sira m angnakna ta p a . In g ev o e g d : M a law a sirata p a. I(l) D . E : m a lu y a r u p a ja ti
sa n g K um ara . 20) D . E : T ucapa. 2I) B : m a tin g gal a t a n t u . D . E : m a tin g g a la ;
ta n t u ontbreekt. ia) D. E : wiku m w a n g b h u ja n g g a . 23) D. E : P a g u la n .
 gawa [ning w w a n g ] 1), inaygmnira tang gawa, tatkala tngah wngi
sira npanaclah 2).
Gn6p ta [dwidaga] 3) rwawlas tawun lawasnira 4), mangrgngo ta
sang prabhii ring Galuh, gri maharaja Bhatati 6) ngaranira, yan
Brahmaloka °) sang wiku; mangundanga. ta 7) sira para wiku,
manganakna 8) yajna sira. Pininangan ta sang para gowan-
ten kabeh 9), pininangan ta sirampu Mahapalyat. Sadanantara 1 °)
tka tanggungning rajasokaryya 12), ring pancadagi guklapaksa
ning kasanga 12); datang kang wong sakidulning Galuh, sakulon
ing Galuh. Mangkat sira mahampu Palyat lawan kang atunggu
sma 13), yata hamawa mahamangsa 14). Kaphalaning wwangpinaka-
tahapanira 15), lawan kantora 16) lima kwehnya, yata makawadah-
nira [ngayem gawaning wwang] 17). Datang sira mahampu Palyat
[ring ta ra ta g ] 18); matakwan ta haj i Bhathati 19) ring pangam-
behan 20), lingnira:
«Mpu Waju-kuning, mpu Kalotan, ndi ta sang wiku Palyat
hunggonya? Apa rupanira 2!) ?»
«Unya, pwangkulun, sang malinggih kilyan s i r a 22.).*
«Ih, mapa dening hulun tuminghal[eng s i r a ] 23); purungul-
purungul vaya dayaka ta ru pan ira 24). Idgpning hulun ha-
b h r a n g g a 25) mabadda makalambi-guru 2G) [mapayung makun-
dala] 27), iringfin deninganak-sisyanira 28)satus rongatuskwehnya.*
Mangkana ling gri maharaja; sumahur mpu Kalotan:
«Taha si pwangkulun, apan sira bhujangga w ik u 29) gewa-
paksa sira, yata nimitaning tanpabadda 3 °).>
[cAh, mangkana kupwa] 31). Apa p w a 32) mungguh ring argp-
nira?»

i) D. E : ontbreekt. !) D . E : ywatai'a rngnh wngi y an sirfmadah. ») D. E :

ontbreekt. *) D. E: lawnsnyatapa. ») D . E : Batnki. «) D . E : brahm analoka.
t) B: niangund ang ta. D . E : m andala tn. s) D. E : m angnaken. °) D. E : p a r a de­
w ata kabeh. ,0) B: T ad a n an ta ra. D . E : S anghanen g hantara. ") B : tk a gnng-
ning rajasokaryya. D . E : tk a h a ta karyya. «*) D. E : p u rn n am m a niu g kasanga.
i») D .E : walana ta wwang k u n g g a ?ma. u ) D. E : y a mawa h a s a n g k u . 1S) D. E :
m akatapan ira. 10) D. E : lawan kajora ya wanawanya. >7) D . E : ontbreekt.
18) d . E : ontbreekt. '«) D . E : Bhataki. *>) D . E : pangabehan. S1) D. E : „ W aju-
kuning, mpu Kalotan, dasfca sang empu P a ly a t n g ara n y a, mpu r u p a n ir a ? ”
J2) D . E : „Dan sang malinggih, pukulun, lam bun g kilyan sira” . B : la m b a n g
kilyan sira. 23) D . E : ontbreekt. u ) B: y a y a dayaka r u p a sira. D . E : k a y a
ye k a rupauya. *) B . D . E : habhrngga. D . E : kalam bikuru. ” ) D .E : o n t­
breekt. as) d . E : kiniring dening mitra. 2") D . E : sing b u ja n g g a ta n p aw ik u .
*«) D . E : y an kan im ita n y a ta n ahabadtfa, h ap an m a n g k a n a p w a” . «) D. E =
ontbreekt. S1l D . E : „ P aran h aranya. B : P a r a n pwa.
 «Kaphalaning wwang lawan kant ora x) ngaran ya , p w ang ku lun .*
«Kang kaphala pinakaparan 2) ?»
«Pinakatapahan 3), pwangkulun.»
«Kang kantora pinakaparan 4) ?»
«WadahnirangavSm 3) [gawaning w w a n g ] 6), pwangkulun.>
U e golol kelS 7), mu ta h gri m a har aja : «Ye njuru paw oh an ,
[n]jaluk [ k ] i n a n g 8).>
«Ih, yam an ga n wwang kapwa sira m a h a m p u Palyat ? Saksat
brahmalokasanghara ngaraning wiku ma ngkana. D o h a k n a sang-
keng nusa Jawa <J), labuhakna ring s a g a r a 10), m ara p wa n t a n a n a
karmma l l ) m a n g k a n a . »
Duhka siraji B h a t a t h i ; ma ntu k sira m a h a m p u Palyat, wruh
yan duhka sang prabhu. Gu muv u s i r a 12): «ci hah hah hah>,
mantuk sira ma ham pu Pah'at maring patapanira ring Kalyasfim.
Enjang m a ra yata mpu Kalotan lawan mpu Wa ju-kuning kinon
tumila ng akn a1 3) sang pandita. [Jag 16s lungha sang inutus, datg ng a
ring Kalyasgm ; umandSm anam bah sirampu Kalotan lawan mpu
Waju-kuning, umarahakgn yan hinutus de sang prabhu luma-
buhakna ring sagara rakwa sang pandita.
«Um, hanglampu juga kami, bapa ; wruh kami yan san g pra­
bhu duhka.->^14)
Wusungan amanik&p mangambuli mpu Kalotan lawan mpu
Waj u- kun ing 15), mamb&b£d ring walatung 1 °), linabuhakning 1 7)
sagara sirampu Mahapalyat. Jag lgs mulih sang malabuh,
mawarah ring gri maharaja • [Bhatathi yen sampun linabuh
sirampu Mahapalyat] 18). Ring enjing mara yata [sirampu K alo ­
tan lawan mpu Waju-kuning inutus de sang prabhu tumili-
kanampu Mahapalyat. Jag lgs lungha sang inutus] 1 u)» kapanggih
ta haring-haring 2 °)sirampu M ah ap al y at 21). [UmandSm anam bah
mpu Kalotan lawan mpu Waju-kuning, mwajar ta sirampu Maha­
palyat lingnira:] 22)
l) D . E : kajoran. s) D . E : „ P ara n ta n g k a p h a la ? ” s) D . E : p in a k a ta p a n i.
4) D. E : „Tang kajoran p in a k ap w a?” r>) D. E : „T adah nirayem . °) D. E : o n tb re e k t.
7) B: „Ah, m angkana kwa kupw a” a golol kelo. D. E : L a h matukupvva u b ra h .
8) D: ja lu k in a n g rare. E : jalu rare. °) D . E : dohalcen sa k en g Ja w a . D .E :
labuh ring sagara. ") D .E : hapan ta n a n a kram m a. ,2) D . E : T u m u li s i r a .
'•) B: h u m ilangakna rinsj. D. E : m angilangaken. ,4) D. E : o n tb r e e k t; s a t k a n y a
ring Kalyasem, kapanggih siram pu P a ly a t. ,r>) D. E: sinikep k ina m bula n.
18) D . E : y a t a binebed winalatuug. >7} D . E : y a linabu h ring. ,s) D . E : o n t ­
breekt. ">) D .E : ontbreekt; dasfca ta Bang p rabh u: „L aku, K a lo ta n W a ju-
kuning, tumiliki sang empu P a ly a t”. 20) B: k ap a n g g ih arin g h a ri. 21} D . E :
kapanggih sira papanas. '-*) D. E : o n tb re e k t; sinikepw a sirai rin im p u s s u k u n y a
tanganya. „P ara n gaw enta nora p ja h ?” M ajar ta y a.
 «[Tan mati k a m i ] 1); p a m e t watu sadfidfig d a w a h a n y a 2),
sawitning tal g o n g a n y a 3)».
Nhgr binbSd ta sira lawan w a t u 4); ring e n j in g m a r a y a t a
linabuh malih sa ng inutus 5), k ap an gg ih sir am pu M a h a p a l y a t .
Bhinasmi ta sira wkasan, a w u n v a 6) linabuh ring sagara. R i n g
enjing m a ra - y a t a m a l i h 7) s an g inutus, k a p a n g g i h ta sira magila
m p u M a h a p a l y a t 8). Mpu Kalotan lawan m p u W a j u - k u n i n g
[ u m n a n g kawongan] 9) tumon ri kagaktin s a n g p a n d i t a ; s a m a n g ­
ka n a mpu Kalotan lawan m p u Waj u- kun ing mamSkuli j o n g s a n g
y a t i w a r a 10), at£h£r dumilati jo n gn ir a 1 *) s a n g p a n d i t a :
<Tan olih humjahi sang pandita, p w an g k u lu n 12)».
S u m a h u r tilmpu Mahapalyat, Hngnira:
«Mpu Kalotan [lawan mpu W a j u - k u n i n g ] 13), kami s a h a 14)
saking kene, apan hangicca h a m £ n g a m € n g 1 5) kami m a r i n g nOsa
Jawa, apan bhumi mami ring nusa K a m b a n g a n n g a r a n y a ; [irika
mandala kabhujanggan m a m i ] 16). M an gk e pw a d u h k a s an g
prabhu ring Galuh, ndah mulih k a m i 1 ' ) m a n g k e m a ri n g m a n ­
dala m a m i 18) ring nusa K a m b a n g a n 19)*.
«Pukulun, tum ut raputu sang p a n d i t a 20), ta n s a h a ri j o n g s a n g
yatiwara, pwangkulun*.
<(Jm, hapa 2 1) lingan mami j'an m a n g k a n a ; kami ha'meta watu 2 2)
sapuluh dpa dawanya, pinakaparahu m a m y al a y ar 2 3)».
AmintonakSn kawakyan sira24); tu m u t [ t] am p u 25) K al o t an
lawan mpu Waju-kuning. Amanggih ta sira t u n j u n g b a n g ri
telengning sagara, sakala[nga]n r o n v a 26) akfcmbang m a s 27).
Prapta sira r i 2 8) nusa Kambangan, sinungsung de ni ng gisyanira 2 9),

•) D . E : on tb ree k t. 3) B : saw edeg dawahany.a. D . E : „ H a m e ta k w a w a tu

a a d p a daw anya. S) D .E : ingevoegd: bebedi law an h a w a k m am i, l a b u h r i n g s a g a r a ! ”
4) D. E : Y ata h in u b a la n watu linab uh r in g s a g a r a ; m u lih s a n g in a la b u h .
6) B: mali sa b in u tu s. D . E : m a ra s a n g m alabuh. 6) D . E : k in u k u p . 7) D . E :
r in g eu jin g malwi. s) B. D . E : k a p a n g g ih m a lu n g g u h s a n g e m p u P a l y a t . I n g e ­
v o e g d : M b e r 9ang. ®) D . E : o n tb re e k t. B : u m n e u g k a w n g a n . ,0) D . E : te h e r
menrjlek m an em bah. u ) -D.E: m a n d ila ti ta la m p a k a u ira . 19) D . E : „ T a n ulih
m a n d ila h tth a la u ip a k a n sa n g p an d ita". I n g e v o e g d : M a n g k a n a a a m b a t n y a m p u
K a lo ta n W a ju -k u n in g . '*) D . E : o n tb re e k t. u ) B: kam i ayxiha. D . E : k a m i sah.
1R) D . E : ha.yun m a ngioa B : a p a n ta u g is h a m e n g a m e n g . ,0) D . E : o n tb r e e k t.
>7) B : m u lih a mami. D . E : mulihkami. ’8) D . E : m antjala kam i. 19) D . E : i n g e ­
voegd: M a n g k a n a lingira Hang em pu P a ly a t. S u m a w u r s ir a m pu K a lo t a n la w a n
W a ju - k u n in g : -*>) su n milu, p ukulun. **) D . E : Dull, p a ra n . 2S) D . E :
h a m e ta sola. JS) D . E : y a p iu a k ap a ra w u m am i m a la y n r a k n a . -*) D. E : A m e-
tw a k e n yaktinira. 3n) D . E : milu aira m pu. i6) B : lo nya. *?) D . E : m a k e m b a n g
m a s n ik a n g tu n ju n g . 5fi) D . E : D a ta n g sireng. !0) p . E : siksanira.
wwang ayuhayu saha bhusana !), satus wwalung puluh kwehnya.
Umar&k padanSmbah 2) ; matakwan tampu Kalotan [lawan mpu
Wajukuning] 3): '
«Wong* apeki 4), pwangkulun, ayuhayu saha b h u s a n a 5)?*
«Ah, dedening wwang pinangan mami G) duk ing nusa Jawa.»
«Mangkana kapwa, [pwa]ngkulun 7)».
Tinamitami t a 8) sirampu Mahapalyat dening gisyanira <J) kabeh.
Ri sampuning mangkana sinangaskara ta sirampu Kalotan lawan
mpu Waju-kuning; mpu Janadipa p u s p a t a n i r a m p u 10) Kalotan,
mpu Narajnana puspatanirampu Waju-kuning, - apan mahning
buddi krta sira 1!). Sampuning mangkana mangSmbang 1 2) tampu
Janadipa lawan mpu Narajnana amwita m a n t u k a 13) maring nusa
Jawa. Sampun ta sira mintar [saking nusa Kambangan, prapta
sira ring nusa Jawa muwah] 14), d u m u n u n g ta sira ri haji ring
Galuh. Mamarah sasokramanira r i n g 15) gri maharaja; samang-
k a n a 16) mpu Janadipa pinakaguru 17) de haji Batathi, sirampu
Narajnana pinakapurohita sira.
Kahucapa ta 18) bhatarl £r i mangrandaranda ta sira l9 ), tinhor
s a n g r a n d a Raga-runting aranira. Hangantih ning tanjung humah-
n i r a 20), m a t a n g n y a n hana dega ring M dan g- tan ju ng 2 ngara­
nya mangke. Hana ta sang walija P ar ij na na 22) ngaranira, sira
ta wwang d ib y a lb a2 3) ; [tan ahargp ta sira sang randa Raga-
runting wanoha lawan wong dibyaloba] 24). Dinuk ta ring sapu
manglaru wetan 25) tkeng gu nung Bancak 2G); [yata hana gunung
Karurungan ngaranya m a n g k e ] 27). MakSndangkanclang2 8) ta
sira lawan sang walija Pa rij an a29); matangnyan hana gunung
Kgndfcng aranya mangke.

l ) D . E : pa<jLa bhusana. r) D . E : pada mendek r a a a e m b a h rin g s i r a . 3) D . E :

ontbreekt. *) B : wong hapweki. D . E : w wang apweki. r>) D . E : h a y u hap k ik
lwir ing tulis r u p a n y a ? ” 6) B. G: „A d aden ing w w ang (C: Ah, dadening) p in a ­
n g a n mami. D. E : „H ajin in g w ang ta p a n g a n . 7) B : k apw a ku lun. 8) D. E : T an a m i
fca. °) D . E : siksinira. l0) D . E : n g a r a n y a sangem pu. ") D . E : apa n a n a h n in g
bhum i k r tth a sira. IS) D .E : S am pun ira m a n g k a n a m a n g u m b a n g . 18) B: am it
m antuka. D .E : am ita m a n tu k . M) D . E : o n tbree kt. 1S) D. E : M aw arah Bakeng
k r a m a n y a mareng. l6) D. E : sa m p u n m a n g k an a . 17) D. E : m inakagu ru. ,8) D. E :
ICucapa. l0) D . E : m a ra n g fjarad a tan g sira. 10) B: A n g a n tih ebn in g ta n ju n g
hum ahnira. D .E : h an g a n tih eletanjulum anira. ’*) D . E : M d a ng-ta ju ug. 2a) B:
walita Paringjfxana. D .E : sang walija Parafxjana. *3) E : dibyaloba. D: dibyalokn.
!*)D. E : ontbreekt. B: dibyamoha. sr») D . E : m a lurung m angetan. B: d in u k ta.
sapu m alaru wetan. ,B) D . E : tk e n g g u n u n g K a r u n g r a n g a n ara n y a . !7) D . E :
o ntbreekt. 2R) D . E : Makd.uk<Ju. B : M aken d u n g k e n d u n g . 20) B: sa n g walita
Paringjfxana. D . E : sang walija P a r a n ja n a .
 Kahucapa ’) tampu Mahapalyat, mantuk ta sira m a r i n g 2)
nusa Jawa. Pinalihnira ta gariranira matmahan ta gaiwa sogata,
mangaran sirampu Barang, sirampu \Valuh(-bang. Sirampu) Barang
gewapaksa, (sirampu Waluh-bang [sogatapaksa). Jag 16s, prapti
sireng nusa J a w a ] 3); dum un u ng ta sira ring G i r a h 4), ma-
nganakSn ta sira patapan ring Hanggirah 5), [sirampu (Barang
lan sirampu) Waluh-bang] G).
Kahucapa ta 7) sira hyang buyut ring Kukub, sang rsi Taruna-
tapa-\ owana ), [bhatara Mahaguru ngaranira] 9). Akweh ta
hanak-gis) anira, yata tiningkah ta gisvanira 1°) masSrfihan, lvvir-
nvd . pangachan, ulu-kSmbang-pakalpan, pwamah, pajanan, atanfck,
abrih, akaiapa.juru-hamanjang-hamanjing1 x), kabhayan-panglayar,
[kabhayan-mandala, mahawanfitha 12), bahudSnda, but-wigesa 13),
asanding-among, kabhavan-pamkas. Mangkana 1wirning masSrShan.
Kunang bhatara Mahaguru mangnakna karyya bhojana; gungni
wulan 14) Hagujimaga dadyaning karyya. Yata kinwan manangsi-
nangsiha ki kabhayan-panglayar] 15); manangsinangsi mangetan
larinira 1G). (^ighra prapta wulan H ag uj im ag a17), datang kabeh
gisya bhatara, nguniweh bhatara trisamaya sami d a t a n g 18);
sumambah 1J) ri bhatara Guru sakwehning gisyanira kabeh;
anghing kaki kabhayan-panglavar durung tka.20). Tlas karyya
b h a t a r a ” 1), mantuk tikang para gisya kabeh, nguniweh tikang
mandala trisamaya 2 2) sami mantuk maring mandalanira 2 •*) sowang-
sowang.
Kancit datang ki kabhayan-panglayar. K a h u c a p a 24) ta larinira
saka wetan, k a b l a t 25) hewgh 2(i) ariwgd. Akweh ta hantukantu-
kira 2 7): guci, krci, mathalgmbu 2 8) nguniweh [tang ggrang] - 9)kbo,
sapi 30), [asu] 2<J) celeng, [bebek] 29), hayam, pisaningO * l ) wwang

i) D . E : K ucapa. J) D. E: m a n tu k a sireng. 3) D. E : ontbreekt. *) D . E : sireng

w ukir H yang. s) D . E : m a n g n ak e n sira tapa, ning A n g g a i a h . ) D. E .
breekt. ') D . E : K u ca p a ta. 8) D. E : san g rsi T aruna-tapa. ») D. E : ontbreekt.
>0) B: y a t a m a ta n g n y a n tin in g k ah ta n g gisyanira. D . E : y a tin in g k a s n a
•') B: juru-ham aji. D . E : p anga jy a n, u l u - k a u i b a n g - p a k a l p a mwah p j 0 >
patane k, akarapa, habri, ju r u ham an ja n g . I2) B: m ahaw auatha. lS) B . twi^esa.
i*) B: gungbiw ulan. »r>) D . E : ontbreekt. l6J D . E : Les lu n g a kaki 'a a;\an
p a n g la y a r m a n g eta n lakunira. *7) D. E : prapti t a n g karyya, ulan Asu.ji inasanya.
>8) D . E : uniweh h ikang m a ndala trisam aya, katw egan, l0) D. E . pi asam a
sira m aw a sembah. 50) D . E : juga tanana. 21) D . E : S a m p u n sid da c a ty y a m n g
bhazard. 2J) D. E: m andala sam adaya. 23) D . E : m a re n g n g a nimauirt )
Kucapa. *s) B. D. E : kablet. « B ) B : h e w e r . i7) D. R : h u l i l m l U U m ' . 3( D ^
kucn, krci, p a ta Ibn (D: m atal bu). ' ir) D. E: o n t b r e e k t . S!l) R- D .
s is a n in g h u ta n g . *
lanang wad wan iirgp awikuha L) aminta sinambahakning bhataia
Mahaguru. KablSt lampahira ki kabhayan-panglayar; kunang
tampaknira saka .wetan 2) : ring Ragdang unggoniratinggal gSiang
a s u 3), ri Tam bangan hunggoniratinggal gSrang kbo 4), ring
Pacelengan hunggonlramakan c e l e n g 5), ring Untehan unggO"
nira nguntehunte, ring Kudampilan G) hunggonira ndampil
s a p i 7), ring Cangcangan 8) unggonira nangcang p a g o r 9), ring
Bakar 10) hunggonira hababakar, ring Duk hunggonira hamet
hcluk, ring Payaman hunggoniratinggal ayam 1 J).
Kunang duk sira tkeng Kukub, amintasih ring ki kabha} an-_
wigesa umaturakna 12) ring bhatara Mahaguru. Wruh 1 3) sira yan
kacalana de hyang Mahaguru. Qighra matur kabhayan-wigesa )
ri bhatara Mahaguru, mawarah [dugaduga] 15) yan tka 16) kabh a­
yan-panglayar. Mwajar ta hyang Mahaguru lingnira:
«Ay\vawineh markka si panglayar; dosane tka sep ing karyya 1 ')•
Kon mangsulaU
Mangkana ling hyang M a h a g u r u 18). Mangsul mantuk ta sang
wigesa19), m a w a r a h 20) ring kabhayan-panglayar, yan sira tan
kasatmatha 2 J) de hyang Mahaguru; dosanira d a t a n g 22) sep ing
karyya. Wkasan ki kabhayan-panglayar makwan ing but-wigesa 2 3)
amalenana hantukantuknira karing curahcurah kidul, k a t u r e n g 24)
bhatara Mahaguru. Kunang kabhayan-panglayar mangetan lari-
nira, makatali talingisnira25), makaswang s am p et n ir a2G); jag
l6s lumampah bhagawan panglayar.
[Ucapgn.ta kang mas£rghan, datang ring cucurah kidul, amaleni
hantukantuknira ki panglayar, ikang guci, krci, tamapi g£rang
kbo, sami 27), hasu, celeng. Datang ring Kukub sang masgrghan ;
ikang gSrang karing Payaman, tan liwat ring loh S a r a y u ; ring
kana makahangan] 2 8).
Hucapfin t a 29) kabhayan-panglayar, matharuka ta sira mandala
') D.E: ingevoegd: y a ta m il u . !) D. E: ta m p a k ira wetan. 3) D .E : tinggal gedang.
ngevoegd; i R a y y u d an u n g g w an ira megai%ayyu. *) D. E: n an g c an g k b o . s) D. E :
nangcang bawi. c} D E; ; Kudampil. 7) d . E : kbo sapi. 8) D. E : i T araw ang.
J . . E . bagor. >0) j R y a k a r . " ) D. E : t in g g a l s a th a . ,J) D. E : K u k u b w igesa,
l a m i n t a ^ s i r a h in g a t u r a k e n . ») D. E : P r a l i . “ ) D . E : bukti<;esa. »') D . E : ont-
le e t. ) D. L ; y a u ^a t a n g 17^ ^ -g. ^u m e j 1 t k a Wus in g k a r y y a . '*) D . E :

r ^ b u v m 116 ^ a,m»marajri- 18) D ‘ E : M an e s,lla but-wi^esa. B: Les m a n tu k

D g . 1] ‘°> D. E: m aw arahb a ring. 2I) D .E : polahnya tan kasapa.
B ('• * e lany a rawuh. *3) kinon ta mbuktisesa. 24) D. E : h atu ra k n en g .
iG\ a. *n '1<atal,nS (0: makatali) tangisnira. D. E : makahaliliali tangisnira.
- , K a D E: mkase s a m b a tir a .I7) B: guci, krci, m atam bra
70 ^ 0 )saU)pi. J«) b ; makahingan. D. E: ontbreekt. 1U) D. E: K u ca p ak a k i.

SAsr.
 ri patgngggk !) sang hyang Mahameru lawan sang hyang- Brahma,
umgil ta sira ngandawar-handawar 2) ; tinhgr ta ngaraning m a n­
dala ring Andawar. Ana ta panugraha bhatara Mahaguru, sang
hyang kunci S an d ij na n aa) ngaranya; )rata p in a na ha k n ir en g 4)
jagat, matangnyan kerut kang rat kabeh su mambaheng sira.
Lanang wadon kang wong padargp wiku ha, ndatan ingaskaran
den ira, apan dinting krtanugraha saking bhatara Mah agu ru 5).
Matangnyan sira wineh masinggla babakan ing kavu <!), tinhgr
ta ngaran ki bakal 7).
«Tgmbe kita dak sangaskarani 8), lamun huwus krtanugra-
hanira 9) Namagiwaya.»
[Mangkana lingnira] 1° ) ; wruh ta sira yan hanandang widi
s a k i n g 11) buyut ring Kukub. Sah sakeng Andawar sira, datang
sira mareng wukir Hyang, aminta sira bhumi ri mpu ramarama
ring Bgsar 12). Pinintanira taluntalun katinggal, tan tingnggt [dening
rama ring Bgsar] 13), winehnira h i k a n g 14) talun [tan inggtg-
n i r a 15); yata hinaranan mandala ring T a l u n ] 16).
Ana ta raksasa ring kana, tanpaweh gawengn mandala 1 7). Lina-
wananira ring yogha samacli, kalah 18) tang raksasa [mawijava] 19),
wkasan kesisan t a 20) denira; pinanahaknira tang kunci Sandi­
j n a n a 21), kerut [t]ang rat kabeh denira.
Tindaknira 22) sakeng Talun, mataruka mandala ring YVagana 2 3).
Ana ta raksasa ring kana, tanpaweh gawengn mandala humah-
n y a 24); linawanira ring yoga, alah tang kala d e n i ra . 25) Ana ta
watu H u b h u s a n 26) ngaranya, yata pinakaguruyaganya, a n a 27)
mangke. Muwah ta pinanahaknira tang kunci Sandijjana 3 8),
kerut [t]a kang rat kabeh denira; akweh wwang lanang wadwan
argp wikuha, ndatan sinangaskaranira.
>) B: tgekira. D . E : patgesan. 5) B. D. E : umgil ta sireng n g anda w ar. s) B :
s a n g h y a n g kaficing Sandijnana. D : Sandiyajiia. 4) D. E : y a t a minonak sireng.
°) D. E : h ap a n sira d u ru u g hinugrahii de sang guru. 6) D. E : W in eh ira
maijingeleng b ab a n en g kanegara. ') D. E : te h e r h in g a ra n ki kbakal. s) D. E :
T em be k w anudaksin a m ang askarani. °) D . E : lawun uwus kami h in u g rah a n
de blia ta ra (D: b h a ta r a Nawaya). ,0)*D. E : ontbreekt. ") B: h a n a n d a n g widdi
gating ki hyang. D .E : m a n a n d in g widdi s a n g k en g h y ang. I!) B: m a rin g mpu.
D. E : liimpu ra ring Besar dami. u ) D. E : ontbreekt. H) D . E : wineh in g
kwi. ls) B: teller tin a ru k a n ira . 1G) D . E : ontbreekt. I7) D . E : T alun h a n a rak-
s a s a n y a ta n aweh ta ru k a n e n p atapa n, y a t a h iu g k a n a h u ng gonira. Is) D . E :
malah. I0) B : m aw ijahya. D . E : o n tb r e e k t. J0) D. E.: w kasan malih k a s isy a .!1) D . E :
y a p w a n p ina nah ri sa n g kufici j n a n a . JI) D. E : T u m in d a k . J®) B: r in g P atlm n a.
’<) B: m a n d a la hu m a n y a. D. E : p a ta p a n . 35)D . E: in g e v o eg d : w kasan ta n g
r a k sa sa kasisyan denira. ,G) B: Hubusa. D : TJcusan. E : H ususan. 5/)B. D. E:
in g e voegd: tk a n in g . !S) D . E : sa n g h y a n g Sandijfiana.
 K ocapa J) siram pu B arang lawan siram pu W aluh -bang , a m et
[t]a sira paksa “). Siram pu W a lu h -b a n g m anguhvan, m a taru k a
ring W a r a g 3), siram pu B aran g [m an g e tan ] 4), m anganakS n ta
s i r a 5) getragam ana. A n a ta sm a ring g u n u n g H y an g , ring
arggha Kalyas6m ,:) ngaranya, sm a b a n d u n g p asam o h a n ing
w o n g 7) h a titiw a ; w ong wetan ing g u n u n g H y an g , l o r 8) ing
gun u n g H yang , p ada titiwa ring K alyasgm . R ing k an a pasam u-
han i n g 9) kunapakw eh, y ata p in a k ap ata p an ira m pu 1°) B h aran g ;
bhairaw apaksa sira, gaw aning w w ang tinadahnira.
A na ta sira ratu siniwining D aha, anak a tu h a de haji B h athati 1 x),
gri m aharaja T a k i 12) ngaranira 1 3). Sira ta siniwi ring D ah a 1 4),
mangrengS ta yan h an a b h u ja n g g a m a m b h eraw a m a ta p a rikang
sma ring arggh a KalyasSm, k u n a p a n in g w wang p in a n g a n y a 1 5).
Agila [ta m a n a h ] 10) gri m aharaja m angr6ngo, y ata m otus ri 17)
sang gogata kalih sanak, m angaran sira m pu T apa-w angkS ng 1 8)
mwang m pu Tapa-palet. Kalih p ad a kinon de sang p rabhu ham -
j a h a n a 19) sirampu B harang.
T a n w ihang sira sang in u tu s; lu m am p ah h am b aram arg g a 2 °),
pada gaktinya, apan u tp ti b h a t a r a 21) B rahm a W isn u ; h y an g
Brahm a dadi Tapa-w angkSng 2 2), h y an g Wisnu dadi T a p a - p a le t2 a).
Jag 16s lun gha lum am pah sang gogata kalih 2 4) |u m jah an e sang
bhujangga camah ; [yeki bhawanira] 2 5). (Jlghra d atan g ring g u n u n g
Hyang, d u m u n u n g r i n g 26) sma KalyasSm ; kapanggih ta sirampu
Bharang m a lu n g g u h 27) mangarSpakSn k a n t o r a 28) lawan maha-
m a n g s a 29), k ap halaning wwang ta h ap an y a :{°), [gawaning wwang
m akatadahanya. D atan g tam pu Tapa-wangkSngj 31) lawan m pu
Tapa-palet] 32), mawarah ta s i r a 38) yan ingutus de sang prab hu ;
manglampu j u g a 34) sirampu Bharang. Sinikgp kinfimbulan, nh£r
') D. E : K u ca p a ta. !) B: am alih s ira p ak sa. 8) B: W a ru g . 4) D .E : ont-
b ie ek t. f>)B: m a n g en a k o n ta sira. D^ E : h a m a n g u n ta p a rin g . ° )D .E .: a g h r a K ale-
sem. 7) D .E : sm a h a g e n g p a sa m a y a n , h a p a n p a sam u h a n ing. 8) D. E : k u lw an .
) D. E . Ia a k a sa m u h an ing. I0) D. E : n g g o n ira ta p a siram p u . M) D. E : m a h a ra ja
a ti. ) D. E : m a h a ra ja B h a ta k i. ,s) B egin invoegsel E 2. H) D .E : S ira ta
ra tu rin g j^aha sam ana. ,s) D. E- k u n a p a p in a n g a n ira . E in d invoegsel E 2.
etoin invoegsel E 8. ln) D. E : o n tb re e k t. '") D .E : m akoni. 18) D .E : ta m p a
^ an gkeng. l0)B . D. E .E S: u m ja h a n a .!0) D .E : m a n g k a ta rh a m b ra m a g a s ira -k a lih .
. E . hupti sang hy an g . D. E : ap a n sira sa n g h y a n g . 31) D .E : ta m p a (
ng teng. -8) [) g . in g ev0(ig(i; m a ta n g n y a n p a d a ^akt-inira. ,4) E 8: sa n g
55^ tT ^,0,:5a^a kalih. B: in gevoegd: ta p a W a n g k e n g . D .E .: sira sa n g k alih sa n ak .
- ) . E ontbreekt. *8) D .E : ju m u ju g sira ” ) D. E : m a lin g g ih . *8) D. E : kajo-
ra n . I9\ T) Tf. , J
, 5j an m a h am a n g sa o n tb ree k t. 8") D. E : ta p a n y a . sl) E 8: ont-
ee t. ) D. E . o n tb reek t. 8S) D. E : M aw arah ta sa n g T ap a-w an g k en g . 34) D. E .:
m a ta n g n y a n hala.
 sira binbgd ri walatung 1), linabuh sireng sagara [ m a n g k e ] 2)
sirampu Bharang. Mulih 3) sang m anglabuh, mawarah ri gri
maharaja ring D aha yan sampun linabuh 4) sirampu Bharang.
Ring enjing [sang prabho motus ri sang bhujangga kalih sanak
tumilikana bhujangga camah. Tan wihang sang inutus, gighra
prapta ring Kalvasgm] °), kapanggih sirampu Bharang. Sinikgp
ta sira muwah G), binbed ri walatung, inukalukalan wsi kate 7),
linabuh r i n g 8) sagara. Lgs m antuk sang in u t u s 9).
Ring enjing mara yata malih sang i n u t u s ; kapanggih muwah
sirampu Bharang. Binasmi ta sira wkasan 1°) ; sampun dadi hasti 1 !)
sirampu Barang, m antuk sang gwagata kalih 12), mawarah ri sang
prabhu yan sampun dadi h a s t i 13) sirampu Bharang.
Enjing motus [s]ang prahbu tu m ilik a n a 14) bhujangga c am ah ;
[tan wihang sang inutus. L um am pah enggal hapan sira ham bara-
margga] 15); prapting Kalyasgm, kapanggih muwah sirampu Bha­
rang. Binasmi muwah sirampu Bharang, hastinira 1G) linabuh ring
sagara 17) ; mantuk sang swagata 18) kalih sanak, mawarah ring gri
maharaja yan sampun pinancadega hawunira mpu Barang.
Ring enjing muwah motus sang prabhu tumilikana 1!)) sang
bhujangga camah. Tan wihang sira kalih, wawang prapta ring
arggha ring KalyasSm 2°), kapanggih muwah sirampu Barang.
S a m a n g k a n a 21) sirampu Tapa-wangkSng lawan sirampu Tapa-
palet sumambah ri sirampu B harang; wruh ta sira yan bhatara
Paramegwara. Samangkana sirampu Bharang m ahyun saha saking
gunung H yang datngeng bhumi Jam budipa paryyanira. Agawe
ta sira pustaka Hadidarwwa ngaranya, lawan k alam b i; yata tining-
galakning sanggar pustaka lawan kulambi. Jag 12s, lum am pah
s i r a datngeng Jambudipa, milu ta sirampu Tapa-wangkgng muwah

sirampu Tapa-palet; lumampah ta sira pada ham baram argga.

K unang ucapfin ta kabhayan-panglayar, tindaknira sakeng
mai.idaleng VVagana, datang sira maring harggha Kalyasgm, same-

i) E 8 : w in alatu n g . 2) B. D. E. E ! : o n tb re e k t. 3) D. E : M alih. «) D. E : p in ja h a n
6) B egin invoegsels E s. D. E : o n tb re e k t; m a ra san g in u tu s m a d u ta n i sa n g blm-
ja n g g a eam ah. °) D. E : M alih sinikep sira k in am b u lan . "<) D E : h in u n ta l-
u n ta la n wesi k ati. s) D .E : m aring. ») D. E : sa n g m alab u h . i») D .E : sin ik ep
s ira b in asm i. " ) D . E : dodyaw u. l2) D .E : sa n g kalih san ak . «») D .E : haw u.
«<) D. E : R in g e n iin g m a ra san g in u tu s de sa n g p ra b h u m an ilik i san g . 15) D. E :
o n tb ree k t. IG) B. E 2. E s: ingev o eg d : piuanoadeva. D. E : S in ik ep b in a sm i pinafi-
oadeea Jiaw unya. ,7) D .E : lin a b u h pinancadega h a n a m u u g g u h rin g rnadya.
JS) D .E : sew a vo gata. I0) D .E : M uwah rin g e n jin g tu m ilik i. H ie rn a g ap in g .
20) B. E*. E 3: rin g arg g h a K alyasom . 21) B. E 2. E 3: M an g k an a.
ring lawan ikang raksasa, m a p e n g a ra n x) ki M aranak 2) lawan ki
L 6 m a h - b a n g 3). D a tn g e n g siram pu B h a ra n g prayanira, m o g h a
ta wus l u n g h a ; wkasan ta sira h am an g g ih pustaka lawan kalambi
ring sanggar. In u n g k ab an ira ta n g pustaka, mesi H a d id r a w a 4),
palupu yn ira m pu B h a r a n g ; kahidfipnira p a n u g ra h a n ira b h a ta ra
Guru hika. W kasan tan g sm a tin aru k a m andala, n h o r h a n u ru d
kalam bi ring sanggar, y a ta ring S a n g g a r a r>) n g a ra n in g man-
dalanira.
M uwah tang raksasa kalih giki am in ta p a n u g ra h a sira; w n an g ta
sira ngaskarani °) hakalam bi ring sanggar, y a ta sin ang gu h wiku
s a n g g a r a 7) ng arany a. Muwah p in a n a h a k n ira ta n g S an dijn an a 8),
k e ru t [t]an g rat kabeh ; d a ta n g w w ang lawan wadw an su m am b ah
ri sira, m ang aturak gn sadrw enva °). E m b u h gisya sira makweh,
ap ram ey a ler s a g a r a 10) kw ehning gisya lawan d raw y a; m a ta n g ­
nyan hin aranan m a n d ala ring S a g a r a 11) wkasan. Mari ta haran
ki k ab hay an-pang layar, b h a ta ra Guru panS nggah ing sarat wkasan
ring s i r a 12). Sira sang apiirwwa 1 3)-taruka ring Sagara-m andala,
m angasihasih ta sireng anak-sisyanira:
« T an p a b h asah a tanaya, putu b h u v u t bhasahanteryyaku.>
Man-gkana pan gasihasihn ira ring anak-sisyanira; m a tan g n y an
pangasih-bhasanira 14) : b h u v u t ring Sagara. M uwah sang dew a­
guru ring S agara ta npakalam i h a m a n y a 15), m akahingan ad o d o t
sinalusur 16), apan d u ru n g k rta n u g ra h a saking h y an g [ G u r u ] 17)
b h u y u t ring K u ku b.
«Tam be pwa, yan u w u s 18) k rta n u g ra h a de h y a n g b u y u t
ring K ukub, w n an g akalam biha de S a g a r a 19). A yw a tan mengGt
yan K uk ub kam u lan y a nguni, ndah kayatnakSn ta wkasku. K u n a n g
k a n y u 20) yan tan m enggt ri pawkasku, astu 21) ko ta m p u h an ing
upadarwwa 2 2).»
Mangkana lingira ki kabhayan-panglayar, sira ta purwwa-

*) E s : m a p a n g a ra n .2) B. E s. E s : ki M a ra n a n . 3) B : L m a b a n g . *) B. C. E 3:
H ad id a rw w a . E»: H a d d ip a rw a . ») B. E 5. E 8: r in g S a n g g a r. 6) B. E*. E 8: in g e ­
v o e g d . a p a n uw us n u g ra h a . 7) B. E J. E 3: w iku s a n g g a r. 8) E 3: S a n d ijja n n a .
) B. E 5. E 3. in gevoegd: u n iw eh ta n g w w an g lu m a k u w iku. 10) B. E 1. E 8: le r
sa n g g a ra . C: lo r sa g ara. n ) B. E 2. E s : r in g S a g a ra . ’*) B. w k a sn y a r in g sa n a
siia . E 1. w ekaaaanya rin g . E 3: w k a sa n a r in g sira. 13) B. E 2. E 3: am u rw w a.
i B. E -. E 3. b a p a n ira . 15) B. E 1. E a: ta n p a k a la m b i lia d o m d o m an . ,G) B. E 2. E 8:
k a lin g a u e (E 3. E 3: k alin g an a) d o d o t s in u lu s u r .»?} B. E 2. E 3: o n tb r e e k t.»«)B. E 2. E 3:
y a n uw usa. 10) B. E 5. E 8: w nang h a k a la m b i d o m d o m an , w n an g h a b b a s a ta n a y a
m a ta n g n y a n k a n y u n m itra S ag ara . 20) B. E 2. E 3: k a n y u n . »ii E s : pilstu.
E>: w astu. 22) B . E 2.E > : h u p ad ra w a .
 taruka ring Sagara, sira magawe mandala trisamaya ring g un uug
Hyang.
• Kahucapa ta bhatarampu Bharang, datang sireng bhumi Ja m ­
budipa; kapanggih ta sang brahmana sdang mamuja sira ri sang
hyang Haricandana, awvatara sewu kwehnya sira para brah­
mana. Datang ta sirampu Bharang mangadggadgg !) ; mojar ta
sang b ra h m a n a :
«Jhah, paran kita “) mangad6gad6g, tanpanam bah ri bhatara
Haricandana? Kami brahm ana pawitrajanma, maj’an panam bah
ri b h a ta ra 3), apan siran hagawe jagatraya.*
Sumahur sirampu Bharang:
«AlmSh kami m a n am b ah a4), apan nghulun brahm ana jawa.»
«Brahmana kapwa k it a 5); lah, p a n a m b a h 6), brahm ana ja w a !»
«AlmSh kami m anam baha.» .
Sinikep [ta rumuhun, hinaggmakgn lungayanira] 7), singmba-
hakgn ring 8) bhatara Haricandana fl). W ahu ta sira kasidekung 1°),
lindu bhatarl Prthiwl, bSntar fiarccanira 1: ) bhatara H arica n d an i12),
tamapi tkaning m a n g k e 13). Samangkana ta 14) sang brahm ana
pada kapuhan tumon ing kasiddanira mpu Bharang; samangkana
ta sang brahmana pada mamuja l s ) ri sira bhatarampu Bharang,
s a k w e h n i n g sang brahmana. Wkasan ta sang brahm ana haweh 1 6)

hmas mirah komala hintfcn; tan ahargp ta sirampu Bharang.

Hamalaku ta sirahurupa bhasma, bhasmanirampu Barang [ganda,
bhasmariira sang b ra h m a n a ]17) ra tn a d w a d a 18). [Mahurup ta
bhasma; ratn a d w a d a 19) bhasmanirampu Bharang wkasan,
s i r a *

bhasm anira20) mpu Bharang g a n d a ] 21), yata pinakabhasmanira

sang b ra h m a n a 22).
Ri sampunirahurup b h a s m a 23), datang sang prabhu ring
Jambudipa, gri maharaja C akraw artti2 4) ngaranira. [UmSndgk

i) B in d g a p in g D . E : T ka n g a d eg siram pu B arang. *) E 3 : paran ta sira.

B E s. E s : in g sira. D .E : K am i p aw itran in g jam m a, padene hanam bah rin g
bl tara Can<Jau i- 4) D - E: han§m bah- r’) D - E: K a lia S any a brahm ana jaw a
k iia 6) B. E 3* E 3: lah, m anem bah. ?) B. D. E . E 3. E s : on tb reek t; k in u d u p u n g.
S\ b E 5 E 3‘ sin am butakning. ° ) D . E : aang h y an g n g arcca candani. «) D . E :
M awu m asidekung. «‘) B . E » : haficarniru. E»: b e n ta r lin eg a harftoazura.
it) B E® B»* H arican d an a. ») D . E : ingevoegd: re n g a t h arccan ira. “ ) D . E :
S a m a n a . 1 B . W : m a p u ja . D . E : .nuji_ h a stn tL - ) D E : p a d a s ir a h a .
17 ) B E 5 E 3, b h in asm an ira sang brahm ana. D .E . o n tb ie ek t. ) B. E .
ra tn a d w a ia D B: tra tn a n o ja . 10) B. E 2. E 3: ratn ad w aja. ao} B .E ^ .E 3: inge-
v o e g d : s a n g b r a h m a n a . «) D . E : o n tb re e k t. « ) D. E : m p u b r a h m a .,a .» ) B . E*. E « :
a h u ru p a bhasm a. 54) B. E 2. E 3: C akraw atu.

k
m anam bah ri siram pu Bharang] x), mangaturak&n d o d o t malit,
mas mirah hintfin r a ja y o g y a 2). N datan tin an g g ap deniram p u
B h a r a n g 3), pinintanira kang k in a b h a k te n 4) de san g prab hu.
T an tinnggt, winehaknira ta n g p ratim a mas b h a ta ra Wisnu
h in im b a 5), sira kinabhakten ing J a m b u d i p a 0). \ ata winehak-
n i n g ' ) ' sirampu Bharang, n d a ta n inalap sireka, tu h u n tiniru 8)
•rupanya; yata p in a k a h a n tu k a n tu k n ira m aring Jawa.
L u m am pah siram pu B h aran g sam ering lawan siram pu '•') 1 apa-
wangk£ng m w ang T apa-palet, paclaham baram argga sira 1°). P rap ta
ring Y a w a d ip a 11), d u m u n u n g ta sireng g u n u n g B rahm a, ri
tan tu nira h y an g B rahm a p an d e wsi n g u n i 12). Irika ta siram pu
Bharang mangaji T ig arah asy a 1 3), siram pu T apa-w angkS ng 14)
mangaji T i g a l a n a 15), sirampu T a p a -p alet mangaji TigatpSt.
K u n a n g siram pu B haran g magawe ta sira kancana, dinadek&n
pratim m a hmas w inim ba r u p a 16) b h a ta ra W isn u ; inukirnira
dem pu T ap a-p alet Tapa-w angkgng. T a h a ta h a n in g 17) m angukir
su m am b u rat lwir hud daka 18), m atm ah an krsna, lcatamapi katka-
ning mangke.
S am pun p arip u rn n a li>) sang h y an g p ratim a hmas, pinucakanira
ta ring 20) g u n u n g Sundawini. 2 x) M angrSngo ta sang prab hu ring
D aha, gri m aharaja Taki, yan ana sang h y an g pratim a hm as ring
gunu ng S undaw ini; y ata h u tusan sang prabhu m a n g u n d a n g a
sirampu B harang nguniweh sirampu Tapa-wangk&ng Tapa-palet.
Tan wihang sang inutus, lu m am pah sighra p rap ta su m am bah ri
sirampu B h aran g; 22) [mojar taya:] 23)
«Ranak sang pandita hinutus de sang aji ring D aha, hangun-

*) B. E-. E 3: o n tb re e k t; in g e v o e g d : b h a ta r a W isn u rin g [m a]n u sa . 2) D .E :

n ia n g a tu ra k n a m a s m irah k o m ala h in te n . B E 3. E s : m as m irali k o m a la h in te n
dodot h a lit r a ja y o g y a .3) D .E : T a n tin a n g g a p a n h ik a n g ra ja y o g y a . *) D .E :
p in in ta n ira k in a b a k ty a n . 5) D. E : T a n tin n g e t [t]a n g w in eh ak en , h a n a ta sa n g
h y an g p ra tim a m as n g a ra n y a , rin e k a b h a ta r a W i s n u .6) D .E : de sa n g p ra b h u
im g Jambudipa. 7) D .E : pinetakon "ring. 8) D .E : ndali tan pinet ika, y a ta
tim ru n ta. «) D. E : p a d ^ o m irin g aira. «) u . g . pafj a b ra g a sira, k a trin i. >•) D. E :
r a Pl a Pkeng n u sa Ja w a . ,J) D. E : d u k h a p a n d e wsi. 1S) D. E : T ig g a ra s y a .
™ D ' ta m ^ a W a n g k e n g . I5) B: T ig a ra h a n a . E ?: T ig a y a n a . E 3: T ig a ra h a n a .
) D. E : ru p a n y a liinim ba. ” ) B : ta h ita h in in g . D. E : sira m p u T a p a -w a n g k e n g
^ ' ^ahitahina. E 3: ta h ita h id a . 18) D. E : su m a m b u ra t lw ir u d a n ika.
su m b u ia t lw ir h unrjaka. ,u) B. E 2. E 3: S am p u n sa p u riin n . D. E : S ira-
„ Pin uja. Jo) D .E : p in u c a k a k n in g . J1) D .E : Cud<J.awangi. B E®. E 3:
ouddaw inl. D Tf. „ r i , .
u ) D P- p ra p tin g k a h a n a n ira m p u B a ra n g , su m em b ah ta y a .
on ° ^ '^ ree^ ’ *a g^voegd: m w ajar sira m p u B a ra n g : nL ah , p a ra n ga-
w e n ta ? „P u k u lu n , m a tu r ra n a k sa d g p a n d ita .
 danga ri sang !) yatiwara datngeng nagara ta, pwangkulun* -).
[«Um» lingnirampu Bharang] 3) «tan wihang kami 4)».
Lumampah 5) sirampu Bharang samering lawan sirampu Tapa-
wangkgng Tapa-phalet, [glghra prapting Daha sira katrini] G),
dum unung ring aji Taki. 7) Pinintanira tang pratima hmas de
sang prabhu; tan tinnggt [t]aya, winehaknira denirampu Bharang.
Yata matangnyan sang hyang pratima hmas kinabhaktenira 8) de
sang prabhu ring Daha, katamapi katkaning mangke 9).
Kahucapa ta 10) bhatari Smarl marupa ta sira manusa, taruni
tan pramana **) ring ayu; sira Hibhu-tngahan 12) aranira.
T um ut [t]ava sireng bapanira ring s i r a 13) bhatarampu Bharang,
matapa hlgtan jurang lawan sira bapanira; l4 ) tapitapi bha-
wanira. 15) Matangnyan ggggr ing Tapi ngaranya mangke.
Kahucapa ta b h a t a r a 10) Waluh-bang, mapaksa rsi mabadda
sira, tuminggalakgn bhoddapaksa 1 7). Sah ta sira saking 1 8) Warag,
datang ta sire ln ) Tigaryyan. 2o) iMangadggadgg ta sira tanpanam-
bah ri bhatara Igwara; mojar ta bhatara Igwara ring gisyanira: 21)
«Apa ganya 22) sang wiku Waluh-bang mangadggadgg tanpa-
nambah iryyaku?*
Su mah u r gisyan ira :
«Hakas turipun, pwangkulun* 23)
Tinhgr ta wiku kasture - 4) ngaranya. Samangkana 25) ta
bhatara Igwara supranathaknira 2 6) ta payung kundala mwang
kalambi ri bhatara .Waluh-bang; sira gumanti dewaguru ring
Tigaryyan, 27) tinhgr makapaksa kasturi. - 8) Bhatara Igwara
mantuk maring 29) swargganira. 3o)
^ l) - B. E 3. E»: an g u n d an g i rasang. 2) D. E : d a tn g a rin g ra ja reke. B. E 2. E*:
n a g a ra rakw a. 3) D . E : ontb reek t. 4) D .E : „T an w ilianga k am i”. 5) D . E : 1
M an g k at ta. «) D .E : ontbreekt. 7) D. E :ju m u g siren g rn araja Taki. ») E in d e
invoegsels E 3. °) D. E : sang p rab h u rin g Jaw a, d yapin tk a n in g m angke.
In g e v o e g d : K u n an g b h a ta ra m pu B arang, m abada jm ksa rsi ta sira, tu m in g -
g alak n a sew apaksa. S iram pu T apa-w angkeng T apa-palet k ari siren g D aha,
siram pu B aran g m an g etan m angnaken ta p a rin g M aham eru. H a ru p a ta sira
kakikaki, m a tan g n y a n hana geger ing K urnaki n g aran y a. 10) D. E : Ivuoapa ta.
!') B. E *: tanpnpram ana. D . E : tanpam rm am V n) D. E. E 3 : H ibu-tngah.
13) D .E : T u m u ta rin g ram an ira i. u ) D .E : m atap a m ahlot jiira n g k alaw an
ram a n iraja lu . ,6) D .E : m atap itap i bhaw a law an ram an ira. D .E : K u ea p a
siram pu. >") D .E : tu m in g g alak n a boddapaksa. B. E 3: tu m in g alak en (B: tu-
m inggalaken) y an boddapaksa. ") D. E : Sah pw a sireng. D .E : d atn g en g .
20) B. E a: T igayyan. n ) D. E : siksauira. 2J) D. E : M apa gane. 23) B. E 3: „H akas
a tu rip u n , p w an g k u lu n ”. D .E : *M angastuti rin g p u k u lu n ” . 5‘) D. E: w iku
h a stu ti. 38) D. E : M angkana. 2G) B. E*: sum rah ak n ira. D. E : y a ta sin rah a k en ta.
37) B. E 3: T igayyan. 3S) D .E : nher ka’stu ri T ig a y y an h aran y a. 20) D . E : m ulili
m areng. 30) E inde van E 1.
 K ahucapa ta sira bhataram pu Bharang, d atan g ta sireng
Tigaryyan m aring sira bhatara W aluh-bang. Mojar ta b h atara
W aluh-bang:
«Lah, den padanan dang kurug, *) mpu Bharang, phalaningw ang
tunggal kalavvan sira*.
R£p sinrahak£n tan g p ay u n g kundala m w ang kalambi:
«Dewaguru kita, bapa, purwwa-darmma-kasturi m an dalah anta,
bapa.»
M angkana ling b hatara W aluh-bang; tan . w ihang sirampu
Bharang, m ataruka ta sira m andala, tinhSr ta ngaran ing m andala
purwwa-darmma-kasturi H antabapa. 3) A m bhairaw a ta sira, 4) sing
pangan tan ana liniwatan denira. 5) D atan g ta ram aram angaturak£n
uryyanira; siniddikaranira ta n g huryyan, m a tm ah a n a skul aputih G)
hapulSn. M antuk tang ram a haturyyan, 7) tin hor ta ngaraning
dega ring Tiiryyan, 8) yata m akam andala-kasturi purw wa-darm m a
ring Bapa. t
K ahucapa ta sirampu Tapa-w angkeng Tapa-palet, sdangnira
hana ring D aha sira kalih, sirampu Tapa-w angkgng samg£t-
baganjing <J) haranira. M ahutang ta sira laksa, asam aya nawura
h u w u s 10) tn gah ngwe. N orana ta p a n a w u ra n ira ; pin6g6ng ta
sang h y an g Qiwahaditya, langgong ta sira tngah ngwe tan lu-
mingsir. S ang prabhu sirabratangajaya, 1 *) tanpalabuhan yan
durung lumingsir; luhya t a s i r a 12) tanpalabuhan, apan d u run g
lumingsir; m angucap ta sira sang p rab h u :
«Apa ganyasuwe tan lumingsir sang hyang (^iwahaditya ?
L uhya ngwang m ang ke.»
Mangutus ta sira pangalasan m aring samg£t 1 :J)-bhaganjing
'tumakwanakna ri kalinganira sang hyang (^iwahadityasuwe tan
lumingsir. T an wihang sang hinutus, m areng s a m g £ t11 )-b haganjin g:
«Raputu sang pandita, pw angkulun, hinutus de sang p rabhu:
paran pwa nimitanira 15) sang hy ang Qiwahadityasuwe tan
lumingsir, pwangkulun?*
Sumawur samgfct 1 °)-bhaganjing:
«Hawirang kami mawaraha, b ap a; tan w a r a h n a 17) m anawa
!) D : g u iu g . H iern a gaping. 3) B. E 8: m a ta ru k a n ta. 8) B. E 3: h a ra n ta B apa.
4) B. E 8: k ita . 8) B. E 3: sin g p in a n g a n ta n h a n a lin iw a ta n ira . C) B . E 8: sikula-
p u p u tih . i) B. E s . ram a h u ry y an . 8) B. E 8: T u y y a n a . °) B: sa n g m g et-b e g an jin g .
,0)B . E 3. n a h u ra h u ta n g wua. n ) B. E 3: m a b ra ta n g a jiy a . ,2). B. E s : sira suw e.
) B. E m arah a rin g san g m g at. (E 8: m getya). 14) B : sa n g m g a t. E 8: sa n g p g a t.
) B . p a ra n p w aran ira . E*: p a ra n pw an ira. ,B) B. E 8: sa n g m g at. 17) B . E 8:
ta n w arah. • '
 duhka !) sang prabhu. Mahutang laksa kami, bapa, samaya
wus tngah ngwe, nora panahura mami. M atangnyan kami pg6ng 2)
sang hyang Qiwahaditya».
«Ah, mangkana Ra[p\va], pwangkulun. Putunira m atura ring
gri maharaja >.
Jag l£s, mawarah ring sang prabha van m angkana ki samggt 3)-
^bhaganjjng. Wineh ta pirak de sang prabhu, yata panawur sira 4)
hutang; r£p surup 5) ta sang hyang £iwahaditya.
Kahucapa ta mpu Tapa-palet manglawani rakryan bhinihaji. G)
Uvvdita 7) gri paramegwari; wruh ta sira sang prabhu yan tan
ulihira, [tan satya hisining wtangnira 8) bhinihaji] 9). Mwajar
gri maharaja Taki ri pramigwarl: 1 °)
«Tan satya kita ri kami, [dudu hulih mami hisine wtangta
hiku.]» !1)
Sumahur rakryan bhinihaji:
«Sajna haji, nghulun tan satyaheng sang p r a b h u ?» 1 2)
«Lah, yan kita satya hiri kami, m tuha rare paripurnna litu-
hayu, 1:}) han ulih 14) ning hulun isine wtangta hiku. K unang
yan tan ulihning [hulun, kita tan] satya, 15) astu m tuha
salah rupa».
Mangkana lingira haji T a k i ; 1(!) yata mtu sapi 17) wadwan
bulalak rupanya. Samangkana ta rakryan paramegwari tinundung
de sang prabhu. Jag 16s lungha ta sira, waluva bhatarl £ rl muwah.
Mojar ta sira nhfcr lungha: 18)
«Yen ana tambe ratu wadon wigesa hangadSg ing nusa Jawa
ring Daha, 19) hingaranan aji Nini, kami hika.» Lungha ta sira,
rika timgadgg ratu ring Cfcmpa. 20)
K unang sapi bulalak iningu ta denira samggt 2 ^-bhaganjing.
Sang Tapa-palet wruh sira yan ilangakna, yata lungha sira sakeng
Daha. Jag lSs, mangetan ta larinira22). Muwah lumrah balanira
haji Taki amet sirampu T ap a -p alet23); ana mangetan, ana ma-

J) B. E s : d u k a .s) B. E 8: kam i m g o n g .s) B. E 8: sangm gat. *) B. E 8: m a n a h u rsira .

5) B. E 3: sum urup. °)D : einde g ap in g : rak w an b in ih aji. ’) B : u d ita. E 8:
u d d ita. 8) E s: hist-ini wfcengnira. °) D : ontb reek t. ,0) B. E 8: „Jh ah , rak ry an
param egw ari. n ) £>: ontbreekt. 13) D : T ah a ta n g h u lu n ta n s a ty a ”. >3) B. E 8:
listu h ay u . M) B. E 8: y an ulih. ,5) D : y en y a hulih ta n saty a. E s : y a n ulih k ita n
sa ty a. ie) D : ingevoegd: ta n sa ty a rakw an bin ih aji. 17) B. E 8: sam pi. I8) D :
sam bi lunga. ,0) B. E 8: witjosii. rin g nusa Jaw a h a n g a d eg in g D aha. D : wigesa
rin g Ja w a , m angadeg r a tu rin g D aha. 20) D : irik a ta sira m an g ad eg ra tu
rin g Ce . . . *’) B. E 5: sangmgefc. 2J) B ^E 3: lak u n ira. ss) D : m a u u tu ti siram p u
T apa-palet. H iern a gaping.
ngulwan, ana mangidul, ana m angalor. K ap a n g g ih ta m alayu
m angungsi ring jro ro n g ; mojar ta siram pu l a p a - p a l e t :
[«Aja kami denta p a t e n i ; an a ta g u n a m am i sum alah iri kita,
gunaning magawe pragada, san g h y a n g p ra g m a m u n g g u h h en g
jro, inukir ttaja hinggndgkgndgk. M uwah g u n a n in g m agaw e
lum pang pamipisan, g u n an in g m agaw e rong.»
Mwajar ta sira:
«K unang ikang g u h a h u n g g o n m am i hiki, m a n g k a n a hurip
ajalagraha.»
Jala ngaraning wwe, grah a ng aran in g rong, tinhgr ta ja lag rah a
ngaranya. W u ru n g taya m am atyan i sira, apan w inehnira guna-
n -m an g k a n a; pDrwwaning jalagraga.
K u n a n g sira T apa-palet] x) m a b ad d a m asam p gt m ap ak sa rsi
ta sira, tum inggalakna bo ddapaksa sira. A m in ta ta siran u g rah a
kalambi ri sang h y an g m andala p unv w a-d arm m a ring Bapa ; tin heir
ta sira dewaguru ri sang h y ang m andala-kasturi Q elagraha-rong 2).
Sira ta sang a p u rb h w a -ta ru k a 3), m a tan g n y an kasturi Palet
ng aran y a ; m angkana kacaritanya kasturi Palet.
K ahucap a tanakniram pu Bharang, sira H ibu-tngahan n g aran y a 4),
amalaku siralakya t y a g a ; w inehniralakya tyaga. W argg siril-
lakya, rineknira hikang t5*aga. N dah almgh ikang ty a g a pg ata
lawan sira, ginutuk 5) ta ring upih ; y ata m atan g n y an sang tyaga
tan sah ring kajang kandi °).
Muwah am alaku ta siralakya cary ya; wargg siralakya, rinek­
nira hikang caryya. Almgh ikang caryya pgata lawan sira, ginu-
tuknira ta ring w a t u ; m atan gn yan hana watu G u t u k 7) n g a ­
ranya mangke, kidul sakeng T u ryy an .
Amalaku ta siralakya widu 8), wineh siralakya widu 8). W argg
ta sira halaki, rineknira tang widu. A purik tang widu ri sira,
tinhgr tinigas tgngggknira, lgs lungha tikang widu. Kari m ahurip
tan g <?irah, giratinya m a n g u c a p :
«Jhah, sang raryyangon, tpun gak na nggone laweyangku 9) !»
«Hih, halumuh pinun
«Dah, pom a harih.»
«Ah, halu m uh; sapining p i n u n 11) tan kaw ruhan paranv a 1a) . »
«Lah, katgmu mne hanakanak.»
j E . o n tb ie e k t. 2) B. E 3: Q elagrha-rong. 8) B : san g h am u rw w a-n -m ata ru k a . E3:
sa n g lia m u iw w a b lira ta ru k a . <) E 3: ib h u H ad n g a r a n y a .0) B. E 3: h in u tu k .
) B. E rin g k a jn a n g kaiule. ') B. E 3: w atu G u g u tu k . 8) B. E s: siriilakw n w idu.
») B. E : tp u n g a k n a gode law ehangku. E 3: „H in g h a lu m u h p in u k ” . ««)B:
sapm ku. E8: sam ip in k u . t*) E 3: ta n k aw ru h a k p a ra n y a .
 «Ah, hapan lanang !) sapi pinun 2).»
«Lah, paran dene nine katmu hanakanak.»
Rgp tingpungakfin :!) lawehan lawan girahnya, paripQrnna sira
muwah, mulih maring ramanira. Ikang raryyangon katmu roro
sapinya. K unang ikang widu mangungsi mandala hirikang Grha-
rong-1), amalaku sira winikon. Sinangaskaran hinaranan but G6n ting,
m a ta ru k a 0) ta manclala ring gunung Kawi; ngaraning taruka-
nya: ring Braja-hning c), ring Arggha-manik. ring Jangkanang 7),
ring Bhamana, ring G umantar 8). Samangka 9) kwehning taruka-
nya mandala; yeka sinangguh kasturi GSnting ngaranya.
Kunang sirampu Bharang, sah ta sira saking mandala ring
Bapa, mangulon ta larinira, m ataruka mandala ring Dupaka.
TinhSr bherawapaksa sira, sing pangan tanana liniwatan, mating-
gal ta siranak rabi, tyagambSknira; matangnyan dewaguru pak-
sa tyaga ngaranya. Sira tSmbehan ing dewaguru paksa tyaga
sang hyang mandala-kasturi Dupaka. Muwah m ataruka m an­
dala ring YVariguh ri lambung bhatara Wilis lor, irika ta
sira guklapaksa, loka sinangguh kasturi Ba[ra]ng 1°) ngaranya;
mangkana kacaritanya nguni.
Kahucapa ta ki sa m g g t11)- bhaganjing, mabadda mapaksa rsi
sira. Sah ta sira saking Daha, mataruka ta sira manclala pinggir ing
awan, bhararak dami pinakahubhubnira 12). Wineh ta sira tahi
h u y u h 13) dening wwang liwat awan; matangnyan kaki Botahi
panfinggah 14) ning wong ri sira. RSp tumgdun tang wangunan 15)
saking ruhur hakaga, p arin g lawan tambak lalehan. Samangkana
ta kang wong kapuhan 10) tumon kasiddyanira kaki Botahi. Ikang
sapi bhulalak tansah ringwanira; yata matangnyan ingaranan
mandala ring Bhulalak ngaranya wkasan.
A mtang ikang sapi, ingwanira ta pinggir ing awan ; mijil tanak-
nya rare wadwan lituhayu 17). Winawa tanaknira mulih, wine-
haknira ta ring abtSk 18) :
« ly ) Hana ta wwang hatadin 20) den karekgn hanaknya ring
awan 21).»
lanang. 2) E 3: pinuk. 8) B. E 8: g in p u n g ak en . 4). B. E : m andala
r jncr O elagrha-rong. 5) B. E 3: m au aru k a. °) B: rin g M raja-hning. E 8: rin g
P ra ja-h n in g . *) B. E 3: rin g Jan g k u n an g . 8) B: ring: S u m an tar. E 8: rin g
C um kntar. °)B .E 3: S am angkana. ">) E 3:ingevoegd: n g ara n ta. » )B : k ita sa n g m g at
E 8- k ita m g a t 1S) B. E 8: pin ak ah u b ah u b n ira. ,3) B. E 3: wuyuh. H) B. E 8: kak i
(E 3: kini) Botahi panengguh. ») B .E 8: w angunw angunan. ^ B . E 3: S am an g ­
k a n a wong k a p o h a n .17) B: lia tu h a y u . ») B : rin g a n t ek. E 8: rin g n a n g abfcek.
,0) B .E 3: ingevoegd: „Mali ta rara, riksakani. 20) B: h ataw dik. E 3: h atad d ik .
*') B. K8: m a rin g awan.
 M angkana lingira kaki Botahi. A tu h a pw a k a n g rare, t a n p a ­
hingan litu hayun ing rupanira. Siraji T aki pw a n ora b in ih a jin ira ;
inalapnira tanaknira kaki Botahi, ik an g ibu s a p i ; y a ta pinaka-
paramegwarinira. M an g k an a k a c a rita n y a m a n d ala ring Bhulalak,
yeka kasturi Botahi ngaranya.
Mamkas ta ring g is y a n ira 1):
«Yan ana t£m be gaiwapaksa m a n g aran siram pu T apa-w ang-
kgng, kawi gakti b is a n g a ji2), tan ad o h saking Daha, ayw a ta
kita tan p ra y a tn a ; kam i hika, w aluya m uw ah m a n d alan g k u ring
Bhulalak. >
M angkana pawkasira kaki Botahi.
A n a ta sira p rabh u sam a ta sira ring D aha, sira haji H u n d al
ngaranya. M apalayanan ta sira lawan aji T a k i; kalah ta sira haji
H undal. T a n satya sira ring rana, m a ta k u t ring pati, m a m b o lo t ta sira-
susupan. A n a ta hu lu nira p u ju t kalih gild lawan walyan tunggal,
yata tu m u t tan sah ring sira.
M angungsi ta sira g u n u n g Kawi, m akuw ukuw u ta sirasusupan:
Magawe ta sira sum ur, m a tan g n y an h an a ring U ndal n g aran y a
mangke, ikang sum ur h a n a tkaning m angke. M a'nambut [ t ] a sira
daluwang ring sam piran: « m a n d a r 3) lam un wikuha*. M atang ­
nyan h a n a ring Lam unw iku ngarany a m angke, ri h im b an g sang
hyan g Kawi margp wetan. D atang ta sira ri sang h y a n g M aha­
meru, hargp ta sira hangera ring TandSs. T inakonakSn ta nggo-
nirangaskara, mawarah ta yan h a n a m b u t daluw ang ri s a m p ira n ;
tan wineh manggu hapan 4) sira d u ru n g wiku.
T u m u ru n ta sira saking Tanclfis, m akuwukuw u ta sira ring ju ra n g
rin g ^ in d o . Motus ta sireng hulunira d a tn g a ring K ukub, sum am ba-
heng b hatara M ahaguru, h am intan ugraha p an gaskiira5). AlmSh sira
katatapa dw anirahutus °). L u m am p ah tikang hulun apangaran
si Kajar [rjwwa lawan walyan p ang aran B ugoleng; ikang pujut pa-
ngaran si Tfinggek yata kari m atunggu ri sira, lawan asu lanang
tunggal.
K u n a n g pangaran si K ajar lawan Bhugoleng datSng ring
K ukub, sumam bah ri b hatara M ahaguru, mawarah yen kotus
de haji Hundal. Irika ta bhatara D arm m araja m angu tu s t a sira
hulu-kSmbang-pakalpan datngengaji H undal, kumirimi 7) daluw ang
pangaskara; nhgr winawan payungkunclalakalam bi, dew aguruha 8)
ring GSrSsik gri maharaja.
*) B. E 8 : M a n g k an a pam k as ta rin g g isy a n ira. >) B. E 3: n g a ji ^ a k ti rin g
sa n g a ji (B: ajiii) 3) B : „M aiida. E s : „M adda. 4) E 3: s ir a m a n g g u h h a p a n .
5) B. E 8: n g aa k ara. °) B. E 3: d w au ira h u tu san . 7) B : h u m irim i.8) E 3: d ew a g u ru h a n a.
 T an wihang lumampah sira hulu-kgmbang-pakalpan, tan wineh
malawasa; sinamayan nvang wngi. £ighra d atang ri £ i n d o ; m ogha
tan *) kapang-gih sira haji Hundal, kahaclangsira lunghamgngamgng.
Inanti hasuwe tan datang, mantuk sira hulu-kgm bang-pakalpan;
ikang daluwang sangaskara k in a ^ y a k n ire n g watu, ikang watu
pamasghan inding bhatari H um a kacaritanya ngOni.
Lgs lungha hulu-kgm bang-pakalpan; sapungkurira datan g gri
maharaja; binaddaknira 2) kang daluwang pangaskara, payung
kundala kalambi hinanggonya. Ikang watu hinaranan ki Hulu-kgm-
bang-pakalpan, 3) [ana tkaning mangke, pamasghan inding bhatari
H um a kacaritanya; tinhor ring Dingcling haraning mandala
tkaning mangke. Matangnyan mandala ring Dingding tan margk
ing Kukub tkaning m angke: ratu halmgh katatap kacaritanya.] 4)
Ana ta gisya de bhatareng Dingding, ki bhuyut Samadi 5)
ngaranya. Magewa ta sira darm m a; sampun siramuspa ring
ratri, wineh ta siranugraha kawikun. Enak ta wisikwisiknira
lawan bhuyut Samadi; kunang si Kajar si Tgngggk Bhugoleng
tan kari hasu hirgng oacla maturu ring longan, pada ta mangrgngo
wisikwisiknira. Enak pangrgnggnya ri sang hyang kawikun, pada
tan wruh ri sang hyang darmma.
Ki byut 6) Samadi ri huwusnira wineh nugraha sang hyang
kawikun, sinung ta sira payung kundala kalambi, kinwanira
dewaguruha ring Manunjang, taruka sang hyang Gana nguni;
tinhgr Dingcling-Manunjang ngaranya. Mangkana kacaritanya.
K unang kahucapa ta si Kajar lawan si Tgngggk, mangrgngg
sira wisikwisikira bhatara ring k i 7) buyut Samadi. Mangucap
ta si Kajar, lingnya:
«Jhah, si Tgngggk, mangrgngo kita?»
«Mangrgngo s i 8) pinun .»
«Enak ta pangrgngongku ; wruh ngwang mangke kalingan ing
wiku; wnang ngwang mangke wiku tanpaguruha.*
Mangkana wuwusnya kalih. Ana ta daluwang lgpihan ing gri
maharaja, yata binaddakgnya kalih. Mwajar taya:
«YViku ngaran ing ngwang kalih. Kajar, syaparanta wiku
mangke ?»
«Byut J a l a 9) ngaran ing ngwang mangke. Kita si Tgngggk,
syapa ngaranta wiku?»
B ^ m o g h a ta. s) B .E «: b in a k tak n ira . ») B. E 8: in g ev o eg d : k a c a rita n y a
4) E J : o n tb ree k t. *) W: b u y u t S a m a n d i . «) B .E 8: Si b y u t . 7) B . E » : bhatariki*
s) B : sih. °) E*: b y u t Jay ala.
 «Byut Giri ngaran ing w ang m angke. M atang nyan b yut Jala-
giri ngaran ing w ang kalih. B yut Jala, pan&mbah kiteryvaku U
«Ih, halmCh si pinun, pada hi kita makas ture ! ). B yut Giri,
pangmbah kiteryyaku !>
«Ih, halm£h si pinun, pada taya m-akas ture.»
M atangnyan wiku kasture n g a ra n y a kalih. Lfis lu n g h a taya
kalih, d atan g ring g u n u n g W lahulu 2) h a m a n g u n a k n a ta p a ;
m atangnyan h ana ring A rg g h a -k le sa 3) n g aran y a m ang ke p a ta ­
pan ing b y u t Jalagiri. M angkana kacaritan ing kasturi Jalagiri.
A na ta rajaputra hinilangakSn saking nag are n g Galuh, sira
tuhan C a n c u r a ja 4) ngaranya.. M asusupan ta sira, d a ta n g m aring
b y u t Jalagiri, amalaku ta sira hinurip. Mojar ta b y u t Jalagiri:
»Lah, si kita sang rajaputra, yan ar£p ahuripa, pawiku ta kita
hiri kami.»
Mwajar ta tuhan C ancuraja:
«Alm£h si kami hawikuha ri rahadyan sanghulun, [apan raja­
putra pinakanghulun] 5).»
«Lah, hiilih si G) kita m areng nagara, yan kita halm£h wini-
kwan.»
M angkana lingnira b y ut Jalagiri. W kasan manglalu ta sang
rajaputra, sinangaskaran dening pujut, inaranan ta b y u t (^rl-mang-
gala; winkaswkas ta de b y u t Jalagiri:
«Haywa ta kita wanwa lawan wiku waneh, agong patakaning
wiku. Balik t k a n i 7) sakargpta; sing pangan t a j a n a 8) liniwatan ;
p a r a b i; panganggo sahananing drw enta 9). W n a n g kita mangas-
karani hanak rabi, w nang tanpabantSn, .wnang tanpam uja-brata,
wnang tan wruh ing gastragama, w nang hanajana 1°) kinawruhakSn.
Bhatara juga panSnggahakning hawakta.»
M angkana pawkas b yu t Jalagiri ring b yu t (^rl-manggala. Jag
lSs lungha byut £ri-m anggala, m a n a r u k a 11) ta sira m andala ri
tpining sagara kidul. H araning ta ru k a n y a : ring Rajamanik, ring
Panimbangan, [ring Gilingan] l2 ), ring W ungkal-ibSk; sam angkana
kwehning tarukanya mandala, yeka kasturi (^rl-manggala ngaranya.
M angkana kacaritanya nguni.
^ K ahucap a ta walyan mangaran Bhugoleng, wruh yan lungha
si Kajar lawan si. Tgngggk. E n ak ta pangrSngonya ri sang

) E . madastui^e. *) B . E 8: W law ulu. 8) B. E 3: rin g a rg g h a K ela^a. 4) B :

uw an C ap 4 u raja. E 8: tuw afi C andaraja. 5) B: o n tb re e k t. G) E 3: sih. 7) B. E 8:.
i n Ti -ps * e n *n g ’ 8) ^ 8 : h a ja n a . °) B . E 3: ra ja d rw e n ta . 10) B . E 3: lia ja n a.
" ) B . E s ; m a taru k a. ») B : o n tb ree k t. E*: rin g G iringan.
 hyang kawikun, l£s lungha Bhugoleng; amanggih ta ya. wiku mati,
yata pinupunva daluwangnya lawan jatanya, ginawenya badcla
ranjingranjingan. Lungha ta ya. manangsinangsi, kahampir ta ya
ring am ahat; si Lulumpang-gurut J) ngaran ikang amahat. Maweh
ta yanginuma twak, sinambinya 2) m aguyw an-guyw an; nhor
mangucap wikuha si Lulumpang-burut. Mwajar Bhugoleng:
«Yen sih clak sangaskarani, yan sirargp 3) wikuha.»
Rgp sinangaskaran ta, nhSr manginum twak maguywan-guy­
wan, winarah ri sang hyang kawikun. Inaranan ta byut Lsung-
burut*). Lgs lungha ta ya maring degalas, mataruka mandala
ring Arggha-tilas. Tumindak- mangetstn, mataruka mandala ring
J a w a 5), mangalwar mataruka mandala ring R Sbhalasc), ri
sukuning gunung Qundawini. Aminta kalambi ring-Tigaryyan,
' yeka kasturi L sung -b uru t4) ngaranya. Mangkana kacaritanya
nguni.
Kahucapa ta hikang asu hiring, enak ta pangrSngonya ri sang
hyang kawikun, wruh mangrgngo ri sang hyang darmma. Ka-
twa'n lungha si Kajar lawan si Tgngggk Bhugoleng, lungha ta ya.
muwah. Ana ta m ajagal7) mangaran si D rw y an a k 8), akweh
ta celeng w inawanya; kapanggih tang asu denya. Mwajar ta ya,
ling ny a:
«Ih, hasungku katmu mangko, alawas ta ya lungha, clak pupuh
nguni, hosanya tan p asara9) maniitakSn dadi lungha. A tutuku
hanmu.»
Mangkana lingnikanang ajagal; mojaj tikang asu:
«Jhah, sugih amalaku 1°) dinol kamung, sumgngguh asumu
hiryyaku. Pira ta pirakpirakmu ? Astu matiha celengmu.»
Mangkana ling ikang a s u ; pjah ta celengnya. Mwajar kang
ajagal:
«Uduh, masambhawa kita hasu; wruh mwajar wwang, atyanta.
siddigaktinyu. Mati kabeh celengku m a n gk o; pangawak bhatara
kapwa sira.>
Rgp manambah ta si D rw y an a k 11; ring asu, aminta warah
nugraha; mojar tta sang asu ii£ng.
«Lah, si kamu dak wikwani; kunang pawkasangkwiri k o 12):^

i) B E s - L ulum pang-burut. !) B. E 3: sinam bil. 8) B. E 3: y an k itarep . 4)B :

L p u n g -b u ru t. E 3: L p hung-burut, «) B. E 3: rin g Jiw a. •) B .E 3: rin g R egalas.
7) B E 3- m afijagal. ») B. E 3: si W rddyanak. ») B. E»: d osanya ta n p a Varam a.
C: dosanya. “>) B. E 3: sugih ta hapalaku. (E 8: ham alaku). ») B. E 3: si W rd d y a n a k .
1S) B .E 3: paw kasangkw a riko.
pabhasm a kita haw u; w n an g ta kita ta n p a m O ja -b ra ta ; sing
pangan ta n a n a lin iw a ta n 1); pan ak ra b i “) k ita; w n an g tan w ruh
ring gastra; w nang ta n p ajap a m an tra . A jan a kita naw ruhakSn ,l),
bhatara jug a panS ng gahakn in g awakta, w n an g kitangaskarani
hanak rabi. Aywa kita wanwawiku w aneh, ap an ag o n g papa-
patakaning wiku. M angk an a paw kasangkw iri k o 4).»
Tlas m angaskara si D r w y a n a k 5), b y u t A r6ng ta n g a ra n y a
wiku. Jag 16s lu n g h a ta fi) sira m ara ring W lahulu. K u n a n g b y u t
Argng m a taruk a m andala, n g araning ta ru k a n y a : ring A n a m a n , ring
Andrala, ring K puh-rebah, ring J u n - m a n i k ; sa m a n g k a n a kw ehning
taru kan ya mandala. S um am bah ri b h a ta ra ri T ig ary y an , ma-
m in tanu graha k a la m b i; m a tan g n y an kasturi H a r £ n g 7) ngaranya.
A n a ta k ah u cap a m uw ah rajaputri saking D aha, sira tu h a n
Galuh grl W lratanu ngaranya, an ak de m aharaja Taki, Kasingsal
ta saking nagaranira duk sira T a p a -p alet hingilangakSn saking
Daha, grl paramegwari sira tinu nd ung . K aru w ak t a 8) rakry-
an rajaputri; s a m a n a 9) ta sang rajaputri sah saking D aha,
umungsi ta manclala ring L abdaw ara ring sira b hagaw an Agosti.
T an ucapgn lawasnirangkana, 1 °) tan d aran a tam bSknira bhagaw an
Agosti tum on lituhayunira rakryan ra ja p u tri; y a ta linaw ananira
rakryan Galuh grl W iratanu. K aw aran ta h e s i 11) w tan g n in g
radyan G aluh; erang ta m anaka ring L ab d a w a ra ; 16s lu n g h a ta
sira datang 1 2) g u n u n g Kawi. M anak t a 13) raray kgm bar pada
jalu, lituhayu paripurnna. W ru h ta sira yan raray m angirang-
lrangana, y ata tininggal ta n g raray ring alas. L6s lu n g h a ta.sira
m antuk maring nagaranira.
Kari tang raray manangis m ak anangkanangan. T u m in g h al
ta bhagawan Agasti, mawlas tum on ambSknira ring kasesinikang
raray tininggalaknibhunya. Sinam butnira tan g raray, nhfcr dinus
dinulangnira, im ngunira ring yo gha samadi. A tu h a tang raray
wkasan, winawanira m angulw an maring Magin, d a ta n g ring
aiggh a Kelaga, ring m andala bhagawan M arkandeya 14), m a n tu k a
maiing^ swargganira. Y ata sinrahaknira tang p ay u n g kunclala
kalambi ri bhagawan Agasti, sira g um antyani dew aguru tum u ngg u
Ting arg g h a Kelag*a, g u m a n t i 15) bhagaw an Markancleya. Sira

) B. E3. lin iw atan y u . 2) 33 g 5; pfin a ic p a ra b i. 3) B. E 3: k in a w ru h a k o n . *) B. E 3:

paw k asan g k w i ko. •*) B . E 3: si W rd d y a n a k . R) B. E 3: lu n g h a h a . 7) B. E 3: k a s tu ri
areng^. 8) B .E 3: K a ta ru w a g ta . °) B . E 3: sa m an g k a n a. 10) B. E 3: la w a sn iren g -
14^ IB F 3 ^ ^ 3" ^ aWf^ara n ta h aji- 1J) B . E 3: d a tn g e n g . ,3) B . E 8: m a n ak a .
in g evoegd: M aharep t a b h a g a w a n M arkancjleya. 15) B. E 3: g u m a n ty a n i.
 bhagawan Agasti dewaguru ring Sukayajna. K u n an g tikang
raray kalih giki kinahananira *) sangaskara, inaranan bhagawan
Trnawindu lawan bhagawan A nggira; inanugrahan ta sang
hyang kawikun de bhagawan Anggasti.
K ahucapa ta bhagawan Markandeha, sah saking harggha
Kelaga, midgr ta sireng bhuwana, a m ra b h a jita 2) bhawanira.
K ampir ta sira humah ing abhelawa, si Suka ngaran ikang
ajagal. Tum on ta bhagawan Markandeya ring balung, igulan 3),
kulit, wruh ta yan humah ning canclala. Lgs lungha ta sira;
manututi ta si Suka, mojar tta y a:
«Uduh, mangsula sang pandita, pwangkulun, adahara sarw-
waphala mulaphala sang yatiwara, pwangkulun. H apa kalinganya
tanpanolih 4)?
Tan sumahur bhagawan Markandeya, nhSr lumaku. Mangetan
ta larinira matut jong sang hyang Mahameru kidul; ikang
ajagal tansah matutburi ring sira. Rep m a ra ry y a n 5) ta sira
ring alas, I6su ggyuh G) tawaknira si Suka, apan kangelan
tum ut i lampah sang pandita; m atangnyan ta haturu mangko 7).
Enalc ta paturunika si Suka, Jungha ta bhagawan Markandeya
mangetan larinira; tininggalak£n ta sampgtnira ri tunggakning
nangka. Jag l£s manganakgn ta sira brata samacli ring sang hyang
Mahameru, pitung we pitung wngi lawasnira, mangilanga can-
d a l a 8) paknanya. Ri sampunira m angkana m antuk ta sira ma­
ring swargganira.
K ahucapa ta si Suka, sapatanginya norana °) katon sang
pandita denya, satihghalnya ri tunggakning nangka ana kari
daluwangnira. Sinambutnira tang daluwang, nhor binaddakgnya ;
ikang tunggak sinambahnya, inidepnira sang pandita. Ikang alas
tinarukanya mandala, 1°) wana ngaraning alas, 1 -1) a j i 1 -) pinetnya,
tinhor ngaraning mandala rijiw ana ngaranya .mangke. Sumam bah
ta ring bhatara ring Sukayajna aminta 13) nugraha ring bhagawan
Agasti; tlas pwaya sinung krttanugraha l l ) kalambi, mataruka
ta mandala ring jong bhatari Wilis. Ngaraning tarukan: ring
Bhana, ring Talutug, ring Aribhana; 15) samangkana kwehning
ta r u k a n 1'’) mai.idala, yeka Sukayajna-paksa-Jiwana ngaranya.
M angkana kacaritanya nguni.
J) B. E 3: kiualm nau ing. ■) B .E 3: am ra b h ath ita. 3) E 8: igalan. 4) B. E»: tan-
paw ali. *) B : arery y an . E s: arary y an . G) B: beyu. E 3: biyu. ?) B . E 3: m angke.
8) B. E»: p ab ilan g ^ <?amliila. «) B .E 3: nora. 10) E in d e g a p in g D. »>) B . E 3:
b en g a rak an g a la s. ,s) B. E 3: haja. IS) E inde A en C, vervolg volgens B. u ) E 3:
aim ing n ughraha. ,9) D : rin g K aribaw ana. ,fl) D : sa m an g k a n a h u lih n ira tax-uka.
 K u n a n g bhagaw an Agasti m a n tu k ta m aring s w a r g g a n ir a ;
ikang payung" kund ala kalambi sinrahakgn ta ring bh agaw an
Trnaw indu, sira gum anti dew aguru ring Sukayajna, sira ta m u n g g u h
ring arggh a Kelaga. K u n a n g bh ag aw an A ngg ira w ineh n u g ra h a
payu ng kun dala kalambi de b hag aw an T rn aw in d u , kinon sira
dew aguruha ring Sarwwasidda 1) m apaksa wukir. 2) M ang galy a
ta bhagaw an H anggira, a p an tan sukaw ag ang arak a s i r a ; 3)
tinhgr ta ngaranira Sukayajna-paksa-M anggalya.
M ataruka ta sira m andala, ikang lwah sinatnira b a n u n y a ,
winetnira hiw aknya; tinhgr ngaran in g m a n d ala ring P an atm ak u . 4)
Akweh ta gisyanira, m an g u n jan g an jin g 5) ta sira m aring g u n u n g
Bhurukah G), magawe ta sira wwat m alaring lwah, 7) a rth a
pwa sira kayu mali. 8) S am p un ta y a p in ran g a n m a n tu k ta
sang hanguiijanganjing; 9) ikang kayu halm gh ta gaw engn wat,
ring wngi m alayu hikang w aw atang 1 °) tu m d u n ring lwah. R in g en-
jing y ata m ara sang angunjanganjing, 9) ikang w aw atang nora *
k a p a n g g ih ; tu ng gak nya g u n t u r n y a 11) m a tm a h a n watu, ana
tkaning mangke. T in u t [t]am p ak n y a m alayu tu m d u n ing lwah;
tinhgr ngaraning m andala ring L ayu-w atang, 1 2) mari h a ran in g
Panatan. 13)
. Colophon.
Iti sang hyang T an tu panglaran, k ag ad u h a n a de sang mataki-
taki, kabuyutan ing sang Yawadipa, catu rp ak an d an , caturpaksa,
kabuyutan ring N anggaparw w ata. Mwah tanpasasangkalii, mula-
nikang m anusa Jawa, duk d u ru n g sang h y a n g M aham eru
tka ring Jawa, sawustra tibeng Jaw a; m a n g kan a nim itan ya
tanpasasangkala, reh yan ing purwwa.
Tlag [s]inurat sang hyan g T a n tu panglaran ring karang
kabhujanggan K utritusan, dina u(manis) bu(dha) m adangsya, titi
gagi kaga, rah 7, tgngggk 5, rsi pandaw a buta tunggal: 1557.

') E s : rin g S arw w asiddi. 2) D : p a k sa h u k ir. s) D : a p a n ta b e h a ra k a sira.

4) D . rin g P a n a ta n . 6) E 3: p a n g u n ja n g a fijin g . D :b u ja n g g a h aji. c) D : B a re k a.
7) D : w at m a n g k a rin g lw ah. 8) E 3: k a y u m m alit. D : m atw aai s ira k a y u m ali.
°) D . san g b u ja n g g a haji. i0) d ; j wa m a n g k a n a ta u g k ^ y u m alay u . n ) E 3:
tu n g tu n g n y a . D : tu k u n g a n y a . « ) D : rin g M a lay u -w ata n g . E 3: in g e v o e g d :
ta ra n y a . E in d e v a n E 3. »3) E in d e v a n B. Colophon v o lg en s D.
 VERTALING.

Eerste H oofdstuk (T ekst: biz. 5 7 —62). ' *

(57) Zonder stoornis zij ’t.
Aldus is de T antu pangg&laran; dat gij, Meesters, die hem
wenscht te kennen, u\v aandacht eraan moogt schenken. Luistert
dan dus rustig1) naar ’t verhaal over ’t eiland Java in de oude
tijd. De menschen waren er niet en ook de Mahameru was er
niet op ’t eiland Java; wat betreft de plaats van de Mandara-
berg, dat is de groote hooge berg die tot lingga der wereld
dient, die bevond zich in ’t land Jambudwipa -). Daarom schudde
’t eiland Java, steeds bewoog ’t schokkend, want de Mandara-
berg was er niet, evenmin als ’t menschengeslacht. D aarom ver-
hief de Heer Jagatpram ana zich, daar ging hij y o g a3) verrichten
op ’t eiland Java4) met Vrouwe Paramegwari; daarom bestaat
nu D ih y a n g r>), de plek waar de Heer vroeger yoga verrichtte,
volgens 't verhaal.
Toen de Heer eenigen tijd yoga had verricht, zond hij Brahma
en Wisnu uit om menschen te scheppen. Brahma en Wisnu
gehoorzaamden en schiepen menschen, ze kneedden aarde tot
kluiten en maakten er menschen van, schoon en volmaakt als
godengestalten. De mannen waren ’t maaksel van Brahma, de
vrouwen dat van Wisnu, G) (58) beiden even schoon en volmaakt.
Daarom bestaat er nu de berg Pawinihan, de plek waar Brahma en
Wisnu menschen schiepen, volgens ’t verhaal.
P rof. K ern behnndelde deze plaats tw eem aal: Versp. Ge9chr. V III 228 en
296. s) De H.S.S. hebben alien steeds dipa o f dipa. Voor Ja m b u d w ip a kom t
Ja m u d ip a en zelfs Ja m u rd ip a voor, d it la atste is b lijk b aar volkeetym ologie
*) De H.S.S. hebben in deze en de eorstvolgende passages steed s v u g a of
y u g h a, verderop yoga. Verschil in beteekenis is toch n iet op te m erken.
<)D’ u itd rh k k in g n usa Ja w a d ip a is dubbel; gew oonlijk g e b ru ik t m en o f n usa
Ja w a of Y aw adipa. B) ’t W oord n g ara n y a g ee ft in d it en dergelijke gevallen
slechts aa n d a t *t voorafgaande woord *n naam is, de h o o fd letter m a ak t d it
in ’t H ollandsch voldoende duidelijk. 6) De hier g e b ru ik te co n stru ctie v an ulili
is reeds ’n overgaffg n a a r ’t N .J . geb ru ik van o le h ; h io rn aast w ordt n gde
of de nog veel g eb ru ik t in zoogenaam de su b stan tie fco n stru cties.
 De m enschen, doo r B rah m a en W isnu gem aakt, w erden getro uw d ,
alien passend bij hun w ederhelft, elkander b e m in n e n d . T o e n
kregen ze kinderen, kleinkinderen, ach terk lein k in d eren , afstam ­
melingen to t in vele g e s la c h te n ,J) ’t werk der v o o rtp la n tin g van
’t m enschengeslacht. M aar ze h a d d en geen huizen, m a n n e n en
vrouwen gingen n aak t in ’t w oud en k n ak ten stokken, w a n t hun
leven was zonder arbeid, er was niets d a t ze k o n d en navolgen.
Ze*hadden geen lendenkleed, geen sam pu r, geen b a sa h a n , geen
kgndit, geen kuif en geen s c h a a r2). Ze sp raken m a a r ze k en den
hun woorden niet en ze wisten hun beteekenis n ie t3), uit bladeren
en vruchten bestond hun voedsel. Zoo was de levenswijze van
de m enschen in de oude tijd.
D aarom vereenigden en verzam elden zich alle go d en en
maakten hun opw achting bij de H eer Guru, de H eer J a g a n n a th a
gaf de goden aanwijzingen om orde en vastheid te sc h e p p e n in
de Javaansche arch ip el4). Zoo sprak de H eer M a h ak aran a :
«Gij, mijn zoon Brahma, d aalt gij neder naar ’t eiland J a v a ,5)
scherp de werktuigen der m enschen, zooals: w apenen, lu k e ’s
vijlen, usu s, bijlen, b eitelsr,)» allerlei gereedschap der m e n ­
schen. Gij heet ijzersmid, wat belreft uw wapensm ederij, d at is
in W indu prakaga'). Uw beide groote teenen zullen klem m en

*) D opeen v o lg in g v a n deze e n d erg e lijk e w oorden is n ie t ste ed s d ezo lfd e;

in n a a n h a lin g in K .B W . o n d e r a n g g a s k o m t deze g r a a d n a c a n g g a h en
w ar eng, m n a n d e re o n d e r cicik is de v o lg o rd e n a b u y u t: cicik m u u in g
p itu n g angQ,a, in de R a ja p a tig u n d a la : h itu n g h a n g g a s k e rp e k . W a a rsc h ijn -
lijk m oet m en dus op deze p la a ts in de T a n tu m u n in g lezen en v e r d e r
aan n em en d a t d ’ o p een v o lg in g v a n de te rm e n n a b u y u t n ie t v a s t s ta a t.
) u p in a is S k rt k a u p ln a . W a t deze k le e re n p rec ies w aren is m oeilijk te be-
pa en, bijv. of k u p in a al ’n b ro ek (ka^ok) a a n d u id d e . B a sa h a n en sa m p u r
hoofddoolcgem ,’001<ile alleen v a n sta a ts ie k le e re n g e b ru ik t. I n p la a ts v a n ’n
is welUcH n an<^ere ^ 0°f<it>edekking w o rd t ’n h a a r d ra c h t g en o e m d ; d it
b ed e k k i01 ^ n aanw iJzin S °P te vafcfcen d a t 't g e b ru ik ste e d s ’n hoofd-
Jn g te d rag e n in de tijd en d ’ o m g e v in g r a n de s c h riiv e r n o g n ie t
in zw ang was 3\ J
ra s a b d Id v orm r a s a h a n y a is vreem d , w aarsch ijn lijk is h ie r to c h wel
ra f j 6 i. • ! J' a ttw a p r a tis ta h e e ft h ie r b lijk b a a r d ezelfd e zin als ta n tu
is de a f ^ vervolg*herliaaldelijk in d it v e rb a n d g e b r u ik t w o rd t. D it
mo l-k-01^ 60 m aa^ ^ aw a4> pantara in de T a n tu v o o rk o m t; 't is wel
"•eleerd. ^ 8C^r y v er de b etee k en is n ie t b e w u st w as, en ’fc als ’n
^ aro ,. - vei e n Sin g v an Y aw ad ip a beschouw de. 6) T u ru n a is ’n io n g e re im-
p e ra tie t: vprnAmn j. j o
•wusu' in d • ° rd t n °g tu r u n g e b ru ik t. «)U su is b lijk b a a r ’t zelfde als
d u p r a k a Q a ^ e d ^ ld 61'0 ^ werkfcuiS om k a p a s te zu iv eren . ?) W a t m o t W in -
liik hebbfi ^ ° 6 ^ *S d u i8 te r; de sa m en stellin g en de w oorden afzo n d er-
voor zoover bekend in ’t Slcrt g een b e te e k e n is die h ie r zou
 en hameren, vijl ’t ijzer . . . De wapenen worden scherp door
uw beide groote teenen, (59) daarom heet gij 6mpu Sujiwana *) als
smid (want uw groote teenen scherpen ’t ijzer: daarom heet
gij 6mpu als ijzersmid,)2) want uw groote teenen zijn ’t middel.
Zoo is mijn opdracht aan u, mijn zoon.
Ook gij, mijn zoon Wigwakarmma, daal neer naar ’t eiland
Java, huizen makende, opdat ze nagem aakt worden door de
menschen; voortaan is uw benam ing timmerman. Gij zult nage-
volgd worden door de menschen in ’t huizen bouwen, gij heet
timmerman.
W at u betreft, Igwara, daal neer naar ’t eiland Java en geef de
menschen onderricht in ’t woord en taalkennis, en ook onder-
richt in dagagila en pancagiksa. Gij zult de leeraar der dorps-
hoofden zijn, daarom heet gij Guru-dega in ’t eiland Java.
W at u betreft, Wisnu, daal neer naar 't eiland Java; al uw
woorden zullen geloofd worden door de m enschen,3) al uw
daden nagevolgd door de menschen. Gij zijt de leeraar van ’t
menschengeslacht, gij beheerscht de wereld,4) mijn zoon.
Wat u betreft, Mahadewa, daal neder naar 't eiland Java,
smeed goud en maak de gebruiksvoorwerpen der menschen.
De eervvaarde C iptagupta5) zal teekenen en verschillende ver-
sieringen kleuren volgens de voorstelling in de gedachten, door
middel van uw d u im ; daarom heet gij 6mpu C iptangkara6) bij
’t teekenen*.
Zoo waren de opdrachten van de Heer Guru aan de goden ; (60)
toen daalden ze alien neer naar ’t eiland Java. Brahma werd
ijzersmid, hij riep de pancam ahabhuta te hulp, namelijk: Aarde,

passen. Ook de v e rta lin g van ’t volgende s ta a t n ie t v a s t; m isschien m oet

m en in S a ra sa n ta n a ’n naam zien. De hierop volgende zinnen w illen b lijk ­
b a a r de tite l em pu in v erband bren g en m et empu' suku, zooals d a t ook m et
em pu ta n g a n gebeurt.
>) De naam S ujiw ana voor B rahm a is m isschien 'n v e rb a s te rin g v an
sujihw a, vuur. P rof. K ern heeft in zijn tra n so rip tie deze n aam wegge-
laten. B rahm a is v aak de vuurgod in de T an tu . a) O verbodige h erh alin g .
8) P itu h u n is blijk b aar ’n conjunctief-vorm op’ -gn, sam en g etro k k en , hier-
n a a st tiru n e n . *) D ’ u itd ru k k in g am aw a ra t, is in d oudere ta al zeer gew oon
voor re -e e re n ; d ’ overgang v an beteekenis to t kaw aw a, ku w aw a is w ellicht
in deze zin van wawa te zoeken. Te vergelijken is am an g k u bhum i. B) P ro f.
K ern h ee ft deze naam in aijn tran so rip tie reeds v e ra n d e rd in C itra g u p ta ;
d it is een der m indere goden in Y am a’s rijk. «) H ierm ee zal wel c itra k a ra ,
scliilder bedoeld zijn. De functie van C itra g u p ta in S k rt w erken sch ijn t
ec h te r alechts die van ’n eeCretaris te zijn.
Water, Vuur, L u ch t en Aether. D ’A arde diende to t aan-
beeld, ’t Water, tot tang, ’t V uu r tot vuur, de L u ch t to t blaas-
balg en d ’ A ether tot h am er; daarom bestaat nu de berg Brahm a,
de plek waar B rahm a vroeger ijzer smeedde, naar ’t verhaal, en
wel tot nu toe. H am er en aanbeeld zijn zoo groot als ’n palm-
boom, z’n tang als ’n pinangboom , de Wind kom t uit *t hoi
en ’t V uur is er dag en nacht, w ant ’t is de plek waar Brahm a
ijzer smeedt, naar ’t verhaal.
D ’eerwaarde W igwakarm m a daalde neer als tim m erm an en
maakte huizen, de menschen volgden hem na in 't huizenbouwen,
en hadden zoo alien huizen. Zoo bestaat nu de desa Mgdang-
kamulan-, ’t begin daarvan dat de menschen huizen bew oonden
vroeger, naar ’t verhaal.
De Heer Igwara daalde neer en onderwees de m enschen in
’t goede woord en in de dagaglla en pancagiksa. Hij had als
betiteling daar Guru-dega.
Daar daalden de H eer Wisnu en Vrouwe £ r i neer, vorsten
uit den hooge. A beteekent ’t niet, wa beteekent hoog, hyang
beteekent Heer, daarom is K andyaw an de naam van de H eer
Wisnu, K anyawan de naam van V rouw e £ ri in ’t rijk Mdang-
gan a,1) want ’t is }t eerste begin der rijken, volgens ’t verhaal
van ouds. W an t zij onderwees de menschen, zoodat ze konden
spinnen en weven, ze hadden lendenkleeren, d o d o t’s, ta p ih ’s
en sam pur’s.
De Heer Mahadewa daalde neer als goudsmid, d ’ eerwaarde
Ciptagupta daalde neer en teekende.
(61) Om te spreken over K andyawan, hij kreeg vijf z o o n s ; Man-
gukuhan was d ’ oudste, daarna kwam Sandang-garbha, K atung-
malaras was de middelste, K arung-kalah op een na de jongste,
en Wrtti-kandayun de jongste. Daar kwamen de rijdieren van
Vrouwe (Jri, vier vogels, namelijk: ’n tortelduif, ’n houtduif, ’n
roode duif en ’n zwarte duif. De vijf knapen maakten jacht op
hen, achtervolgd gingen ze zitten op ’n warengboom(P). Wrtti-
kandayun wierp hen met ’n slinger, de krop van de vogels viel
af; de tortelduif had erin witte zaden, de zwarte duif zwarte,
de roode duif roode, en de houtduif gele, de reuk hiervan ver-

') P ro f. Ivern heeft m z’n tra n sc rip tie hier M ed ang-kam ulan voor in de p la a ts
fc, * e p la ats is ook n ie t zeer duidelijk. D a t M ed an g -k am u lan 't zelfde
ZOU zyn als M edang-gana blijkt u it de te k st ech ter niet.
 spreidde zich geurig. De vijf knapen verheugden zich en liapten
ze allemaal op; daarom bestaan er g e e n 'g e le (curcuma) zaden
tot nu toe, want ze zijn allemaal opgehapt door de vijf
knapen. Mangukuhan kweekte de witte, roode en zwarte zaden
op, zoodat de padi opkwam tot nu toe. Maar de schil van de
gele zaden plantte hij, dat werd curcuma; zoo waren de vier
soorten zaden voltallig, zooals ze zijn tot nu toe.
Om te spreken van de Heer Mahakarana, hij maakte vastheid
en orde op ’t eiland Java, hij liet gewijde plekken achter zich,
zoodat ze uitgespreid waren over de aarde, uitgestrekt zonder
afbreking, doorloopend zonder uitwissching, zoo was zijn gang (han-
delvvijze). Wat b e tr e f t’t eiland Java in d ’ oude tijd, ’t schudde steeds
bewegend en schokkend, want er drukte niets bovenop. Daarom
zocht de Heer Mahakarana ’n bevestiging voor ’t eiland Java
voor verleden, heden en toekomst. Daar verrichtte de Heer Guru
yoga, hij stond naar ’t Oosten gewend, hij draaide 't niet 1),
er ontstond schuim, er ontstond ’n berg; daarom bestaat de berg
Hyang, zooals hij is tot nu toe, (’t resultaat van) de yoga van
de Heer Guru 2), naar ’t verhaal van ouds. D ’ aarde aan de
voeten van de Heer werd de berg Limohan.
Vervolgens was 't eilan*d Java toch niet vast, steeds bewoog
’t schuddend. Maar toen beval de Heer Paramegwara aan de
goden ’n eind te maken aan *t bewerken van de wereldordening
en terug te keeren ieder naar z’n hemel. (62) Allen keerden terug
en lieten yoga-kinderen 2) achter om h^n te vervangen in al ’t
doen der menschen.
Daar zal nu gesproken worden over Kandyawan, dadelijk liet
hij zijn vijf zoons achter om hem te vervangen als vorst, maar
er was er geen een die wilde. Ten slotte maakte hij loten van
alangalang, wie de ineengeiolde tiok, die zou hem vervangen
als vorst. Vier trokken er, maar de ineengerolde was niet getrokken,
ten slotte trof ’t Wrtti-kandayun om d ’ ineengerolde te trekken.
Zoo werd Wrtti-kandayun tot vorst gemaakt. W at betreft
Mangukuhan, hij had als levenslooplandbouw ertezijn,deherkom st
van ’t voedsel van de vorst. Sandang-garbha had als levensloop

!) P rof. K ern heeft ta y a in z’n tra n sc rip tie v e ra n d e rd in to y a, w at wel

m eer gewoon zou zijn; geen der H S S h ee ft >t ech ter, en ’n v ersc h rijv in g
v an to y a in ta y a lijkt n ie t zeer w aarschijnlijk. *-) In d it g eb ru fk v an y u g a
is d ’ o v erg a n g n a a r de beteekenis: k ind duidelijk, zoo ook i n ’t v erv o lg her-
haaldelijk. A n a k y u g a is m isschien slechts 'n du b b ele u itd ru k k in g .
handelaar te zijn, de herkom st van ’t geld van de vorst. K a tu n g -
malaras had als levensloop palm w ijntapper te zijn, de h e rk o m st
van de tuwak van de vorst. K aru ng-kalah had als levensloop
slachter te zijn, de h erkom st van ’t vleesch van de vorst. Als vorst
verving W rtti-kandayun z’n v a d e r ; de H eer W isnu k eerd e terug
van z’n verblijfplaats sam en m et V rouw e £ ii. W a t de m enschen
betreft, die nam en steeds m eer toe ill aantal.

Twcede H oofdstuk (biz. 62— 69).

Daar zal nu gesproken worden van de goden, ze m aakten hun
s£mbah voor de H eer Guru, al de goden, de schaar der rsi’s,
de suranggana’s, w idyadhara’s en gandharw w a’s verzam elden ’t stof
van de beide voeten van de H eer M ahakarana. N ad at ze hu n s&mbah
gebracht hadden gingen ze in de houding zitten, geord en d hun
opwachting m akend voor de H eer Guru. D e H eer Guru s p r a k :
(63) « 0 gij alien goden, schare der rsi’s, s u ra n g g a n a ’s, w idya­
dhara’s en gandharw w a’s, trekt op, gaat naar Jam budw lpa, gij alien
mijn kinderen, om de M ahameru te verplaatsen en n a a r ’t eiland
Java te b r e n g e n 1); ’t doel is dat hij ’n bezwaring vorm t 2),
opdat ’t eiland Java vast zij en o phoude te schokken, w anneer
de Mandara-berg hier komt. Gaat op weg, mijn zoonsU
Zoo sprak de Heer tot alle goden en de schaar der rsi’s,
widyadhara’s, gandharw w a’s en surang gana’s ; alien gehoorzaam den
ze, ze vroegen verlof om op weg te gaan, naar Jam bu dw lpa te
gaan en gezamenlijk aan de M andara-berg te werken. Ze- kw amen
aan bij de berg van Jambudwlpa, groot en hoog to t aan ’t
uitspansel reikend, honderd duizend yojana hoog. D aarom is de
afstand van ’t uitspansel tot de aarde honderd duizend yojana,
want de hoogte van de Mahameru was vroeger honderd duizend
yojana. Toen hij echter verplaatst werd n a a r ’t eiland Java bleef
de helft achter in J a m b u d w lp a ; daarom is nu de M ahameru
half zoo hoog als ’t uitspansel, ’t is ’t ondereind van de
Mahameru, de top is verplaatst naar Java.
Zoo werkten alle goden gezamenlijk er aan. De H eer Wisnu
werd ’n slang, oneindig lang en groot, en strekte tot touw bij
’t draaien van de Mahameru. Brahm a werd schildpaddenvorst,
oneindig groot, en werd gebruikt als ondergrond bij ’t draaien
x) De o v ergang v an passieve c o n ju n c tie f to t N. J . im p e ra tie f op -a is h ier
zeer duidelijk. 2) 't P ra e fix maka- h e e ft h ie r b lijk b a a r de b e te e k e n is: ie ts
uitm aken, vorm en, zoo ook in m ak atali, ie ts v erd er (K ern V. G. V III 217).
 van de M ahameru '). D aar om gaf de slang de M aham eru, tegelijk
spanden zich alien in om de M ahameru uit te trekken. E r
ontstond de gloed en de teekenen 2) met d on der en storm.
(64) D aar nam en alle goden hem tegelijk op. De rsi-schaar en de
dew anggana’s schreeuwden en riepen goedzoo en hoezee. De
H eer Bayu is 'n sterke god(?), daar plaatste hij hem op de rug
van de sch ild p ad d en v o rst; de M andara-berg werd gedraaid do o r
alle goden, ze schreeuwden en riepen hoezee en droegen m et
z’n alien de Mahameru.
W at betreft de menschen in Jam budw lpa, ze zagen de M aha­
meru vooruitgaan, m aar de goden waren niet te zien voor hen.
D aarom schreeuwden ze, luidruchtig waren hun w o o r d e n ; alle
brahm anen loofden de Mandara-berg, jag pe rat l£s, zoo was
de lofprijzing der brahm anen.
Om nu te spreken van de goden, ze hadden m oeite m et ’t
draaien van de Mandara-berg, zoo kregen ze dorst naar water.
E r was water dat uit de M ahameru kwam, ’t vergif Kalakuta,
dat diende tot vet van de berg. Tengevolge van de vermoeid-
heid van de goden, dronken ze dat vergifwater Kalakuta. Dadelijk
waren alle goden dood doo r de kracht van dat gifwater K alakuta.
D e heer Paramegwara zag dat (en zeide):
«Ach, zijt gij dood, g o d e n ; wat is toch de oorzaak van uw
dood, zeg? Ach, vochtig is die berg 3), als ze ’t gedronken
hebben, zijn ze daardoor alien gestorven. Ah, ik zal ’t drinken*.
Toen hij ’t water K alakuta dronk, werd de hals van de H eer
zwart, als ’11 moedervlek zag ’t er uit 4). D aarom heet de H eer
Guru Nilakantha, (65) want hij is zwart als ’n moedervlek. Toen
sprak de H eer G u r u : •
«Ach, gij zijt wel zeer krachtig, zeg, ik ben er door ongesteld».
D aar vestigde hij zijn blik op ’t gifwater Kalakuta, zoodat 't
werd tot Tattwamrta-wijwater 5), hij deed ’t toen in de K a m a n ­
dalu en gebruikte 't als waschwater voor de goden. D aar goot

i ) D e o n g e w o n e c o n s tru c tie t a l i n i n g a m u te r en d a s a r in g a m u te r is w aarschijnlijk

te v e r t a l e n : v an hen die d raa id en . V erg : k ad i w a n g sit in g a n g in te (K ern
V G. VIII 268); ’t eenvoudige n g scliijnt h ie r ik a n g te m o eten v e rv a n g e n
(K e rn Y G- VIII 166). s) D e beteek en is v a n p rab a w a ia v an p rab h a w a , bo v en -
n a tu u rlijk e m a ch t, a f te le id en ; n iet v an p a ra b h a w a (K. B. W .)*)U m isen, v o ch tig ,
v e rg la te r rah en , bebloed. *) D r. v. d. T u u k in K. B. W . o n d er tw ah
wil in p la a ts h ie rv a n tom , indigo, lezen, d a t n a a s t ta h u m b e s ta a n k a n h eb b en .
D e H S S h eb b e n e c h te r alien tw ah, toh. 8) D eze beide co m p o sita ko m en m e t
in »t P . W . voor. M et siw am ba zal wel (fiwambhaB, g iw a w a te r, b ed o e ld zijn.
 hij ’t Tattwamrta-wij water over alle goden, zoodat ze alien weer
levend werden, ook de vier lokapala’s, de w idyadhara s en
gandharw w a’s. Alle goden m aakten hun sfcmbah voor de H eer
Guru, daar sprak toen de H eer Param egw ara:
»Kom, draait de M andara-berg nu weer, op d at hij op ’t eiland
\j Java komt. Vooruit, kind eren” .
Zoo sprak de Heer tot de goden, alien gehoorzaam den. T oen
werden al de d aity a’s, d an aw a’s en raksasa* s uitgenoodigd de
goden te h e l p e n . ^ Z e draaiden de M andara-berg, daar kwam hij op
’t eiland Java op de w estpunt. D aar stond de M aham eru. glad
en blinkend waren de sporen der goden ; daarom heet de Ma­
hameru Kailasa-berg, om d at de sporen der goden blonken 2).
(66) D aar g i n g ’t Westen naar beneden, ’t O osten van h et eiland
Java naar boven ; toen trokken ze de M aham eru uit en verplaat-
sten hem naar *t O osten. Slechts z’n ondereind bleef achter
in ’t W este n ; daarom bestaat er nu de berg Kailasa, ’t o n d er­
eind van de M ahameru vroeger naar ’t verhaal. Z ’n top werd
verplaatst naar ’t Oosten, de goden draaiden m et z’n alien e r a a n ;
de M ahameru liet stukken vallen. ’t Eerste stuk grond d at afviel
werd de berg K atong, de tweede grond die afviel werd de berg
Wilis, de derde grond die afviel werd de berg K am pud , de vierde
grond die afviel werd de b erg Kawi, de vijfde grond die afviel
werd de berg Arjjuna, de zesde grond die afviel werd de berg
Kumukus.
De Mahameru was beschadigd aan de rand van onder door
de afgevallen stukken, daardoor stond hij hellend n a a r ’t Noorden,
z’n top bewoog en knakte. Toen zetten de goden de top van
de Mahameru weer overeind. »He, rein is hij” , 3) zeiden de goden,
zoo is wat nu Pawitra heet de top van de Mahameru, naar ’t verhaal
van ouds. Maar de Mahameru was toch nog niet vast, hij leunde
op de berg Brahm a tenslotte, want zeker zou de M ahameru
instorten als hij niet leunde op de berg Brahma, w ant hij was
beschadigd aan de rand van onder. D aarom moest hij ’n beves-
tiging hebben in de berg B rahm a4). Daar stond de M andaraberg

’) De beteek en is "van awe<ja, u itn o o d ig in g , k o m t n ie t in ’t P . W . voor, m a ar

is af te leiden van ’t Caus. doen b in n e n tre d e n . 5) P o g in g to t ety m o lo g ie:
kelah = K elasa. 8) De bedoeling v an p a w itra in d it v e rb a n d is n ie t zeer
uidelijk, t d ie n t ook slechts to t v e rk la rin g v an de n aam P a w itra . *) D e vorm
ap a g e h a n a is w aarschijnlijk op te v a tte n als ’n co n ju ctief v an ap a g e h a n , afge-
leid van p ag eh an , bevesting.
 vast; daardoor werd ’t eiland Java vast en hield op’ te bewegen
en te schudden, vastzittend en stevig; daarom wordt de Maha­
meru de berg Nisadha genoemd.
Maar toen beval de Heer Paramegwara aan alle goden de
Mandara-berg te vereeren om voor hem de inhoud van de Maha­
meru te verkrijgen. Daarop verleende hij aan de Drie Goden
als gunst rijdieren, de witte stier diende tot rijdier van de Heer
Igwara, de witte gans diende tot rijdier van de Heer Brahma,
Garudadhwaja diende tot rijdier van de Heer W isnu1). Nadat
hij de Drie Goden als gunst rijdieren geschonken had verzamelden
zich alle goden om de Mahameru, de vorst der bergen, te ga'an
vereeren. Weg gingen ze, dit is nu hun staat.
Er was *n juweelen kruik, Kamanclalu, die ’t Tattwamrta-wij-
water bevatte en de pit van de Mandara-berg uitmaakte. Toen
werd hij vereerd door de goden; nadat ze hem vereerd hadden,
namen ze de kern van de M ahameru: robijnen, juweelen en
diamanten, en boden die aan aan de Heer Paramegwara; op de
Kamandalu letten ze niet. YVeg gingen de goden, de juweelen
kruik bleef achter.
Er waren twee raksasa’s, Ratmaja en Ratmaji, die gingen voor
hun genoegen naar de Mandara-berg, van zins goud, robijnen,
juweelen en diamanten te nemen. Maar ze zouden geen goud,
robijnen en juweelen krijgen-), ze vonden echter de Kamandalu.
(67) Ze n a m e n 'm weg van.z’n plaats, van zins om ’m voor hun
genoegen te laten dienen, ze kenden immers z’n nut niet. In
ieder geval zag hij er blinkend uit, daarom noemden ze de
Kamandalu „Ket£k-mgleng” . Weg gingen Ratmaja en Ratmaji.
Om te spreken van de goden, ze kwamen hun sgmbah maken
voor de Heer Guru. De Heer zeide:
>Mijn kinderen, goden, waar hebt gij de kern van de Mahameru ?
Gij hebt wel ’t goud en de robijnen, juweelen en diamanten aan-
geboden, maar de juweelen kruik Kamandalu, d i e ’t Tattwamrta-
wijwater bevat, dat tot leven dient van alle goden, is er niet ).

l) P rof. K ern heeft in z’n- tran sscrip tie G arudadw ija in de p la ats van -dw aja
gezet. ’t Is ook n iet onmogelijk dat W ism i’s eigen n aam G aru d ad h w aja voor
die van z’n rijdier gehouden is. *) De conjuotief ta n p a n tu k a is sleolits m et
m oeito te verklaren op dezo wijze. Prof. K ern leest in z’n tra n sc rip tie tan-
p a n tu k emas, w at echter geen der H. S. S. heeft. W ellicht m oet de lezing
v an B ta n p a n tu k y a aangenom en w o rd en .’) Prof. K ern slu .t aohtor dentH naku de
aanhalingsteekens, en wil dan na dew ata kabeh ika ’n zin als: .N d i ta san g h y an g
K am andalu?,. invoegen o m ’t volgende M ang k an a lin g te k u n n en v erklaren.
 Zoo sprak de H eer M ahakarana, m aar er. was geen der goden
die degeen die de Kamanclalu w eggenom en had k e n d e ; ook de
rsi’s Narada, Kapila, K etu, T u m b u ru , S ap ak a en WigwakarmmiL, .
er was er geen die degeen die de K am an d a lu k aap te kende.
De vier lokapala’s Indra, Y am a, B arun a en K uw era, de schaar der
rsi’s, de dew an g g an a’s, s u ra n g g a n a ’s, w id y a d h a ra ’s en gan.-
dharw wa’s wisten ’t niet. Al die goden stond en beschaam d, ten
slotte ondervroegen de goden Zon en Maan. Zon en Maan zeiden:
«Er zijn twee raksasa’s, R atm aja en Ratmaji, die h ebben de
K am andalu weggenomen.*
Zoo spraken Zon en Maan. T o en gingen B rahm a en Wisnu
naar de verblijfplaats van R atm aja en Ratmaji. D aar kwamen ze
bij de raksasa’s. R atm aja en Ratm aji zeiden :
«He, hoe vreemd. van de goden hierheen te kom en. W a t is
t doel van uw komst, H e e r e n 1)?*
(68) Brahm a en W isnu zeiden :
«’t Doel van onze . kom st is: wat h eb t gij uit de Mandara-
bei'g verkregen?*
D e raksasa’^ a n tw o o rd d e n :
«We hebben geen goud, robijnen en diam anten gevonden,
Heeren. KfitSk-mSlSng alleen hebben we verkregen2).*
De goden a n tw o o rd d e n :
«Wat is Kgt&k-m£l6ng, hoe ziet ’t er u i t ?>
Toen lieten ze de juweelen kruik zien. D aarop vroegen de
goden die, maar de raksasa’s gaven haar niet. Ze vroegen .haar te
mogen koop'en voor goud en edelsteenen, maar de raksasa’s
stonden ’t niet toe. T en slottfe vroegen de raksasa’s:
4W at is de aard van die juweelen kruik?*
De goden zeiden: • '
cDie juweele.n kruik is de K amandalu, ze b e v a t ’t Tattw am rta-
wijwater, dat tot leven der goden dient.->
Daar pakten de raksasa’s de juweelen kruik op en verborgen
haar met z n beiden ; maar Brahma en Wisnu stonden beschaamd.
Met t doorzicht van Brahma en Wisnu om te handelen, nam
hij de gedaante aan van ’n schoone vrouw, dat was nu z’n
voorkomeii. Hij kwam in de verblijfplaats van die Ratmaja en
v an k van Pu n a pi hier zou m isschien k u n n en wijzen op ’t g eb ru ik
V erd rama> tenzij ^ a ^3 ' n balinism e v an de afachi'yvers is op te v a tte n .
om ®roP w ordt weer apa g e b ru ik t in deze dialoog. !) D it g eb ru ik v an an a
w 6 lu ^c °P n w°o rd te doen vallen, in ’t N . J . ook n ie t onbekend,
a n g veelal ’n bijw oord als slechts, in zo n d erh eid enz.
 Ratmajl en vroeg hen de juweelen kruik, daarop vleide hij hen.
’t H art van die riiksasa’s verheugde zich bij 't zien van de
schoone vrouw, zoo gaven ze haar de juweelen kruik. De H eer
Wisnu greep haar, daar snelden Brahm a en Wisnu er mee weg.
Ratmaja en Ratmajl achtervolgden hen, maar ze konden B rahm a
en Wisnu niet bijhouden,1) want ze waren buitengewoon snel.
Ratmaja en Ratmajl stonden b esch aam d 2).
Om te spreken over de goden, ze maakten alien hun opwach-
ting bij de Heer Paramegwara. (69) D aarop dronken ze Tattw am rta-
wijwater, ’t resultaat daarvan is niet getroffen te worden door
ouderdom en dood ; waringin-blaren dienden hen-daar tot drink-
schalen. Nu was er ’n raksasa Rahu, die deed zich voor in z’n
uiterlijk als ’n g o d ; hij mengde zich onder de goden en dronk
Tattwamrta-wijwater, ’n awarawar-blad gebruikte hij als drink-
schaal. Zon en Maan zagen ’t echter en spraken de kala erover
aan dat hij Tattwamrta-wijwater d ro n k : toen wierp de H eer Wisnu
die kala met z’n cakra. Z ’n keel was afgesneden, z’n hals was
doorgekapt; de Tattw am rta had hij nog pas in de mond, h i j ’was
nog niet in z’n lichaam gekomen. D aardoor bleef ’t hoofd van
die Rahu leven, hij wrokte tegen Zon en Maan. Zoo was Rahu
de tegenstander van Zon en Maan, zelfs tot nu toe.
Nadat de goden Tattwamrta-wijwater gedronken hadden, ver-
richtte. de Heer Qiwa yoga, de berg Wlahulu ontstond. Daar
verrichtte de Heer Igwara. yoga, de berg Sanjaya onstond. Daar
verrichtte de Heer Brahma yoga, de berg W alangbangan ontstond.
Daar verrichtte de Heer Wisnu yoga, de berg Pamrihan ontstond.
Naar aanleiding van de dood van 't zwijn D am alung werd hij de
berg Mawulusan genoemd, zoo is ’t verhaal.

Derde H oofdstuk, (biz. 69— 81).

Om te spreken van de Heer Jagatpramana, hij nam zich dan
voor de ufereld te verzaken 3), daarom bestaat thans de kategan
Bulon, d ’ eerste kategan die d e'H eer maakte, n a a r ’t verhaal van
o u d s . De tweede is Kupang, de derde Huluwamva, de vierde
Pacira Nu was er 'n woeste slang, die wilde de Heei v erslaa n ,
(70) Hij hieuw hem door met ’n kudi, en de slang was dood. Hy
ontsproot en groeide, daarop werd hij nagasari genoem d; daar-
________ I
») In dezo zin ko m t duidelijk »t onderscheid tu ssc h e n de v o rm en in e t -%n -en
m e t Tea- uit. 5) T o t zoover g a a t P ro f. K e rn ’s u itg a v e. s) P ro f. K e rn h e e ft de
b eteek en issen v an ty a g a behandeld V. G-. IX 197.
door bestond er in Pacira ’t eerst nagasari. E r was de kudi ')
achtergelaten in ’n boom, die w e r d ’t dier lutung, zoo is t verhaal.
De weg van de H eer ging van Pacira naar *t W esten naai
Masin, Hij verrichtte daar tapas sam en m et V ro uw e U m a, ze
betrachtten ’t goede 3); daaro m bestaan er m a n g u y u ’s, ze. w e r d e i^
nagevolgd in de m anguyu-orde en vorm den ’n voorbeeld vooi
de wereld. De H eer Guru w enschte schoone kinderen te hebben,
de Vrouwe kreeg kinderen. Hij werd gen o em d Kamadewa, sch o o n er
dan alle g o d e n ; ’t meisje werd genoem d V rouw e Smari. T o e v a l l i g . .,
de Vrouwe werd treurig 3), ze zwaaide de rijst en b eg ro ef die,
ze kwam op en groeide met welige r a n k e n ; d aard o o r bestaat
er nu gadung, vroeger was" ’t rijst naar ’t verhaal.
Ileru is ’n plaats van de H eer Guru ; V rouw e U m a m et V rouwe
Smari gingen weg, ze vertoefden in de tuinen van W anisari;
sindsdien is Wanisari ’n plaats van V rouw e Uma, zelfs to t nu
toe is ’t ’n plek van V rouwe Uma.
De Heer Guru vertrok van Masin, K am adew a en Vrouwe
Smari bleven achter op de Kailasa-berg. D e H eer Guru kwam
op de Mahameru met Vrouwe Paramegwari, beiden verrichtten
tapas. Vrouwe Uma toonde haar o rnaat 4), sindsdien is de berg
Pinton ’n patapan van Vrouwe Uma, door ’n ravijn gescheiden
van de patapan van de H eer Guru. V rouw e U m a kwam naar
de patapan van de H eer Guru, ze stootte zich aan ’n scherp
stuk hout, als ’n ijzeren spo or; sindsdien heet de patapan van
de Heer Guru Kayutaji. D e voet van de Vrouwe was bebloed,
ze schreide; haar schreien werd . . . ., haar tranen werden loten
van de pgtung, haar snot werd de paddestoel van de padali °).
De Heer Guru vertrok van Kayutaji ........................... in ’n

*) Van ’t woord tuiici is geen b eteek en is te v in d en , de lezing v a n B .E . tu d d i

(voor k ad i) i8 voor de h a n d liggend. M issohien m o e t m en k u n ci lezen, m a a r
dan is de zin toch duiBter. !) D e bedoeling v an deze u itd ru k k in g is n ie t zeer
duidelijk, ze d ie n t ook slechts om ’t woord m a n g u y u te ety m o lo g iseeren .
v a n deze w oorden en liun logisch v e rb a n d is n ie t duidelijk.
W aliw itan is m isschien af te lei den van w iw it m e t -al- als m eerv o u d s- of
herhalm gsm fix, dus beginnen. K afnasdihen zou in N. J. e e rd er k am ise d ih en
geluid hebben. Deze m inder duidelijke w oorden m o eten w eer d ien en oin de
naam 1 in to n te v erk laren . s) W aarschijnlijk zijn d it n am en u i t ' t p la n te u rijk ;
pancasilah (pafica^Ila?) is ala zoodanig e c h te r onbekend, de tw ee a n d e re
sa m en stellin g en ougew oon. Ivetak is m issch ien in v e rb a n d te b re n g e n m et
.^kat.ek (of N .J . k a ta k ? ). W elke boom of p la n t m et paijali bedoeld is
s ta a t ook n ie t v a s t; de opgave van ’t J.H .W . lu n g lu n g a n is to ch wel
te vaag.
 vijver 1), sindsdien is Ranubhawa de naam van ’n patapan van
de Heer Guru. Vrouwe Paramegwari volgde, pas verspreidde
zich 't bloed van de voet van de Vromve 2), sindsdien is K aby ang
de naam van ’ii patapan van Vrouwe Uma. De Vrouwe was
trotsch(?) [van zin], ze tooide zich. De Heer zag de schoonheid
van de Vrouwe, de Heer Paramegwara ging naar Vrouwe Uma
toe en ze vereenigden zich ; (71) Vrouwe Uma ontving in haar
schoot. Hij vertrok naar z’n patapan, als manguyu leefde hij
daarna, Pamanguyon-agung is z’n plaats. Uwi en talgs at hij,
daardoor was de Heer als ’n . . . . koe, sindsdien heet hij Amanguyu-
guntung.
De vrouwe kreeg kinderen, beiden jongens. De Heer Guru zeide:
«Vroeger is mijn schare naar u gegaan, Vrouwe 3). Daarom
zijn Gana en K um ara de namen van mijn zoons».
Vrouwe Uma wiesch doeken.......... 4) in ’n aftakking van ’t
Puhan-meer, daardoor bestaat er nu Dingding. Haar doeken waren
versleten, daarom wierp ze die weg, de vliegen kwamen erop
af, gonzend in zwermen. ’t Kreeg blaren en ranken, sindsdien
heet ’t turuk-umung 5).
Om te spreken over Kamadewa en Vrouwe Smarl, die gingen
naar de Kailasa-berg. Kamadewa wilde zich vereenigen met
Vrouwe Smarl, maar hij was bang dat de H eer Guru op hem
zou toornen. Daarom werd ’t lichaam van bhatarl Smarl gedeeld,
daardoor werd Vrouwe Rati de vrouw van Kamadewa. Vrouwe
Rati werd geboren in Kandayun en werd Turuk-manis; Kamadewa
werd geboren en werd Wengan, hij werd tot man genomen
door Turuk-manis. D a a r d o o r ----- °), zij werd tot vrouw van

i) Voor ntm a zal hier m isschien akm a golezen mooten w orden (van akem
voor alcom, nkum). ’t Is weer ’n n aa m sv e rk larin g van R an u b h aw a, v a n d a a rd e ge-
dw ongen en d aardoor onduidelijke zinsw ending. 2) De zin v an deze woorden is
n ie t zeer duidelijk. B y a n g b y an g an schijnt m eer de beteekenis van onbestem d
rondzw even te hebben: ’t is h ier n atu u rlijk weer g eb ru ik t te r v erk la rin g van
K abyang. 3) Deze woorden dienen slechts om de n am en G ana en K u m ara te
verk laren - op welke gebeurtenia ze b e tre k k in g hebben is n ie t duidelijk. D aa r
A C debe’doeling, blijkens de lezing irik a ta, n iet b eg rep en hebben, i s ’t wel
m ogelijk d a t de lezing van 't eerste g an a ook bedorven is. *) De beteekenis
v an 't woord b aru iljin g w ordt n iet opgegeven in de W . W . M isschien is *t
in verband te brengen m et ’n afleiding m et ar- v an N .J . g u n jin g , g o n jin g ,
dus w iegelen in »t w ater. B) T uruk-um ung is b lijk b aar bedoeld als de nnam
van 'n p la n t de W . W . geven 't ech ter n iet op. «) De b eteek en is van
d it woord is d n iste r; volgens ’t zinsverband zou er ’n eigennaam in m oeten
schuilen.
K atiha; ze kregen tot kind Kulikuli in ’t rijk M £dang-gana, ze
werd tot vrouw van W aw uh-langit in ’t rijk MSdang-gana.
Om te spreken van de H eer G uru en V rouw e Uma, ze vertoefden
in Pam anguyon-agung m et hun zoons G ana en K um ara. D aaro p
ging Vrouwe U m a d ’ oudere broer (?, broer en zuster?) van
Gana en K u m ara zoeken, ze daalde neer naar de vlakte (?),
spruiten en bloem en at ze. D e H eer Guru bleef achter en ver-
zorgde Gana en K um ara, ze waren blij te moede en verm aakten
zich. O m te vertellen van Vrouwe Uma, ze ging bedelend rond,
maar de m enschen kenden de bedelares niet. V rouw e U m a
stond beschaamd, ten slotte verspreidde ze de spruiten en
bloemen. D aar keerde Vrouwe U m a terug, Gana en K u m ara
kwamen haar tegem oet; juist hadden ze trek in eten. Vrouwe
U m a . . . 1), haar rijst m engde ze m et kokos.
Om te spreken van de H eer Paramegwara, hij verliet V rouwe
U m a en Gana en K um ara. Hij was van zins wereldverzaking te
beoefenen, hij hield zich op op bergruggen, zoo is Ggggr-katyagan
de naam van ’n patap an van de H eer Guru. (72) W a t betreft
Vrouwe Uma, ze w oonde sam en met Gana en K um ara, ze
beschouwde hen beiden als man ; daarom zijn G ana en K u m ara
de goden van de lendendoek van de k ili; zoo overkom t iem and
van de kili-orde ’n groot ongeluk, w anneer . . . 2), w ant vroeger
was ze Vrouwe Uma, naar ’t verhaal. Gana volgde de H eer
G u r u ; de Heer Guru vertrok, maar Gana bleef achter in G6g6r-
katyagan. De Heer Guru was opgeruim d(?) [van zin]; sindsdien
is TandSs de naam van ’n patap an van de H eer G u r u 3).
Maar om te spreken van Vrouwe Uma, ze vertrok van P am a­
nguyon-agung en maakte ’n patapan. «Ik ben ’n juweel d at op
de berg is» zoo d acht z e ; sindsdien is de berg Manik de naam
van ’n patapan van Vrouwe Uma. ’n Kroon is haar ornaat,
Makuta heet hij. Zooals de gewoonte der goden is droeg ze ’n
basahan, sindsdien is Kaki-dewata ’n naam van de Vrouwe, zooals
’t is tot nu toe..

*) W a t h ie r bedoeld w ordt is n ie t W aar; w aarechijnlijk is :t w oord toch

wel n afleid in g afleid in g v an uyah, zout. !) D e bedoeling v an deze w oorden
is onduidelijk, vooral ook in v erb a n d m e t d ’ o v ereen k o m atig e u itd r u k k in g
die verderop v a n de k a tu k a tu g e b ru ik t w ordt. 8) G eb ru ik v an ’t w oord
tumancl.es d ie n t w eer alechta om de n aa m TaricjLes te v e rk la re n . Zoo w orden
ook de berg n am en M anik en M ak u ta door 't gew ilde g e b ru ik v an die w oorden
verk laard .
 W at betreft Kumara, hij volgde de Heer Guru, hij werd overal
tegenaan geslagen J). «Ach, ik ben niet gelukkig in ’t volgen
van de Heer s)» zoo sprak h ij; sindsdien heet hij K atukatu.
Daarom is K um ara de god van de katukatu, zoo overkomt
iemand van de katukatu-orde n groot ongeluk, wanneer . . . . ,
want ’t is de Heer Guru, naar *t verhaal. K um ara had echter
trek in melk, hij ging terug om te drinken bij Vrouwe U m a;
toen hij verzadigd was van melk keerde hij terug naar de Heer
Guru. Hij kreeg echter weer trek om te zuigen, en was van
plan naar de Vrouwe te gaan; maar Vrouwe Uma zag dat K u ­
mara kwam, en de Vrouwe verborg zich. K um ara wist ’t en volgde
de Vrouwe, zij werd de kalpataru. Hij drukte de borsten van
de Vrouwe, toen zag K um ara dat de kalpataru vochtig was.
Daarop slurpte hij dat op, ’t smaakte als de melk van de Vrouwe;
(73) zoo wist K um ara ten slotte dat die boom uit Vrouwe
U ma ontstaan was. Daarop sprak hij de kalpataru aan :
»Men zag melk toen men de moederborst vond, immers van
vroeger 3).»
Daardoor is de ano er nu (de naam van d ’ arenpalm), duk is ’t
haar ervan, en dangu de loten ervan.
Zoo sprak Kumara; daar ging Vrouwe Uma weg, naar ’t
Westen ging haar tocht. Kumara vervolgde haar, hij kwam haar
achterop; Kumara plukte aan haar; daardoor bestaat de berg
P ila n 4). Kumara werd droef te moede, hij ging tapas verrichten
op de berg, nu Tawangan geheeten, de patapan van Kumara
vroeger, naar 't verhaal.
Gana kwam bij Vrouwe Uma, z’n voorkomen was juist gelijk
aan Kumara, daarom werd Gana groen 5), sindsdien is de berg
Hijo de naam van de berg van Vrouwe Uma. Gana werd droef
>) Do lezing van D E k a b u n ta n g b a n tin g g eeft h ier de b este z i n ; K u m ara
is h ie r b lijk b aar als ’n klein kind g edacht, d a t nog n ie t goed loopt. 5) 't Ge-
w ild g eb ru ik te katuhon, om ’t woord k a tu k a tu te v erk laren , m oet w aa r­
schijnlijk afgeleid worden v an tu h u , d ’ ong eluksvogel; du s: o n d er ’n slecht
voorteeken. N aa st de constructie rin g tu m u t heeft D E h ie r den in g tu m u t.
*) De beteekenis van deze zin is verre v an duidelijk; de n aam ano sch ijn t
z’n v e rk la rin g te m oeten vinden in ’t woord non, 'n o n g ebruikelijke vorm ,
terw ijl te v en s de woorden duk en dangu v erk laard worden. D e la a tste w oorden
m oeten m isschien kadi n g d an g u gelezen w orden: zooals vroeger, of volgens
B k a n g ring d an g u : van vroeger. <) ’t W oord p in ip ilan is slechts g e b ru ik t om
de n aam P ila n te verklaren. 5) De bedoeling m et ahijo zal wel bleek s^ijn;
m a ar w aarom hij d a t w erd is n iet zeer duidelijk. D e b eteek en is van m ogha,
m eestal- ju is t, op d a t oogenblik, is hier ook n iet klnar.
te moede, hij ging tapas verrichten, daarom bestaa t er nu de
berg Wija, de p atap an van G an a vroeger, zoo is ’t verhaal.
De H eer Guru b egu nstig de G ana m et doeltreffendheid der
woorden, al wat hij zeide kw am uit. B rah m a en W isnu twijfelden
toen ze de buitengew one m a c h t van G ana zagen, d aaro m m aakten
ze raadsels. Wisnu k'wam toen voor Gana, en G ana zeide:
«W at wilt ge, W isnu ?»
W isnu zeide: «Los mijn raadsel op, Gana!>
«W at is uw raadsel, W isnu ?»
«W at is er tot mijn schan de te zeggen?*
(74) «Wel, b ra h m a n e n m o o rd is u tot schand e >.
«W at is b rah m a n en m o o rd ?»
«Gij do odt ’n god uws gelijke*.
«Neen, ik heb nog nooit ’n god mijns gelijke gedood*.
«Ah, gij doodt ’n god uws gelijke, wat zou ’t dat ’n derg e­
lijke handelwijze verborgen is?>
D aar ging de H eer Kegawa heen, B rahm a kwam en m aakte
’n raadsel. Vijf hoofden had B rahm a vroeger, hij hield z’n mid-
delste hoofd in, zoodat van z/n hoofden slechts vier zichtbaar
waren; z66 is z’n uiterlijk nu. D aar kwam hij in de verblijfplaats
van Gana.
«W at wilt ge, B rah m a?»
De H eer Pawaka antw oordde: « R a a d ’t aantal van m ’n hoofden,
Gana».
«Wat dan, als ik ’t aantal van uw hoofden raad?»
«Dan zal ik ’n sSmbah voor u maken, G an a; als ge ’t niet
raadt, zal ik u opeten, Gana. K om , hoeveel hoofden heb ik
volgens u, Gana?»
«Vier is ’t getal van uw hoofden, Brahma*.
«Ha, ge vindt uw dood door mij, Gana, want ik heb vijf
hoofden, Gana».
De Heer Paramegwara zag ’t ech ter: <0 wee, mijn zoon vindt
z n dood straks door de Heer Brahma». D aarom sneed de H eer
Guru t middelste hoofd van Brahm a af m et z’n linkerhand.
Als rechterhand doet dienst Brahma, Wisnu is de lin k e r h a n d ;
daarom beval hij Wisnu ’t hoofd van Brahm a weg te nem en.
(75) Juist had Gana geraden van Wisnu dat hij ’n brahm anen-
moordenaar w a s 1).
*) Voor 't onbekonde kapaoupi is h ie r w aarsch ijn lijk wel k ac em p an van
D. E. te lezen.
 Om te spreken van ’t. gesprek van Brahm a met Gana :
«Vier in getal zijn uw hoofden, Brahma*.
«Wel neen, vijf is ’t aantal van mijn hoofden, Gana». Zoo
sprak Brahma. «Wel, ik zal u dooden, Gana».
Zoo sprak Brahma; hij wilde z’n hoofd weer te voorschijn
laten komen, maar ’t was juist afgesneden door de Heer, z’n
bloed spoot op. De Heer Brahma werd toornig, daarom- be-
. oefende hij yoga met dat bloed, zoodat ’t honderd en acht
- mahakala-raksasa’s werd; die beval hij Gana te gaan dooden.
D aar vluchtte Gana, hij maakte ’n sSmbah voor de Heer Guru,
de H eer Paramegwara vatte zijn handen a a n :
«YVel, ik heb ’t hoofd van Rajapati w eg g en o m en ; gij zoudt
dood zijn als ik ’t hoofd van Brahma niet weggenomen had,
want hij had z’n middelste hoofd ingehouden, daardoor zaagt
gij er maar vier».
«Nu is Rajapati vertoornd, H eer; daarom heeft hij honderd-
. acht asura’s, kala’s en raksasa doen ontstaan ; hij wil uw zoon
nu dooden, Heer, daarom komt uw zoon ’n sgmbah maken voor
Paramegwara*.
«Wel, gij moet niet vertwijfelen, mijn zoon Gana; wanneer
Brahma raksasa’s door yoga doet ontstaan, doe ik zoo goden
ontstaan? *).
(76) Daar verrichtte hij yoga met z’n vijf nagels, t£b bet, toen hij
yoga met hen verricht had, werden ze vijf goden, geheeten
Kugika, Gargga, Metri, Kurusya en P ratanjala; zooveel waren
’t er. Hij beval hen de mahasurakala’s te bestrijden; de vijf
goden gehoorzaamden. Over de strijd van de vijf goden met de
raksasa’s zal niet gesproken worden.
Om te spreken van ’t hoofd van Brahma, hij wierp t in zee,
en de zee werd droog; hij plaatste ’t in ’t uitspansel, en t uit­
spansel brandde alsof ’t gezengd w e rd ; hij legde ’t op d ’ aarde,
en ’t ging er door tot in d ’ onderwereld. ’t Hoofd viel op Ananta-
bhoga, de slang die tot fundament der aarde dient; hij bewoog
z’n lichaam heen en w e e r 2), daardoor schudde Vrouwe Prthiwl
en de Mahameru schokte. Om ’t geweld v a n ‘ d ’ aardbeving
vreesde de Heer Guru dat de Mahameru in zou storten, daarom

') D e ov erg an g van beteekenis van m ay u g a to t verw ekken, v o o rtb re n g e n

• is h ie r zeer duidelijk. 5) U it de vorm kaholaholah b lijk t d a t u lah als grond-
woord reeds v ervangen is door olah, zooals ’t ook in ’t N .J . lu id t.
nam hij ’t hoofd van B ra h m a w eer uit d' o n derw ereld *).
O m te spreken van de m a h a s u ra ’s en k ala’s, die h a d d e n t
verloren en w aren b a n g gew orden d o o r de vijf goden ; d aaro m
m aakten de vijf goden te zam en h u n o p w ach tin g vo o r de H eer
Guru en vroegen om on derrich t. D e H eer sto n d V ro uw e U m a
niet toe ’t on d erric h t aan te h ooren, d aaro m verw ijderde hij
haar, en beval h aar de m elk van ’n m aagdelijke zw arte koe te
gaan zoeken. V ro u w e U m a gehoorzaam de, d aar g ing V rouw e
U m a heen. R ustig was ' t o n d erric h t aan de vijf g ro o te goden
van de H eer Guru.
W a t betreft ’t hoofd van B rahm a, de H eer vestigde z ’n blik
erop, daarop b eg ro ef hij ’t in de berg K a m p u d ; d aaro m heette
de b erg K a m p u d d a a rn a S am b adagni. D a a rn a g i n g ’t hoofd van.
B rahm a groeien ; daard o o r bestaa t nu de kokos, o n tsta an uit 't
hoofd van Brahm a, zoo is ’t verhaal van ouds.
(77) O m te spreken van V rouw e Uma, ze ging rond in *t hemelrijk
en zocht de melk van ’n m aagdelijke zwarte koe, ze kwam in
de zeven onderw erelden, m aar ze vond geen melk van ’n m aag­
delijke zwarte koe. Ze ging rond op aarde, en toevallig stoo tte
ze zich tegen ’n rotssteen ; ze kreeg ’n scheur in de groote teen
van haar linkervoet; daarom liep ze m et ’n stok.
D e H eer Guru ging haar op de proef stellen en de trouw
van V rouw e U m a o n d erzo e k en ; daarom werd de H eer Guru
Kumara-gopala, herdersjongen, buitengew oon s c h o o n ; de witte
stier, z’n rijdier, liet hij ’n zwarte maagdelijke koe worden, die
hoedde hij; zoo was nu z’n voorkomen. Terwijl K um ara-g opala
de maagdelijke zwarte koe molk, tro f Vrouwe U m a hem juist.
Vrouwe U m a zeide:
«Ach, herdersjongen, ik wilde u om melk vragen, beste*.
cIk geef ’t u niet, beste».
«Ach, geeftge ’tn ie t; ik zal ’tk oop en m et goud en juweelen, beste».
«Ach, ik geef ’t niet; wat m aakt ’t n ut van goud of juweelen
voor mij uit?*
Zoo sprak hij; ten slotte verzocht K um ara-gopala om .ver-
eeniging. Vrouwe U m a gevoelde schaamte, dat was de uitdrukking

l) t Is ook zeer goed m ogelijk d a t m et p a ta la h ie r de zeven o o rd en b ed o e ld zijn

ie o n d er d ’ a a rd e liggen, en w aarv an P a ta la in en g ere zin er een is. D oze heele
in eeling is a a n P u ra ija ’s o n tle e n d ; of m en in d ’ o m g e v in g v a n de sc h rijv er
n n au w k eu rig e voorstelling v an deze so o rt a a rd riik sk u n d e h a d is te he-
tw ijfelen.
 van iaai trouw; zoo bestaat de berg Winihatya. Vrouwe Uma
haakte echter naar de melk van de maagdelijke zwarte koe,
daarom vereenigde ze zich met Kumara-gopala. Toch bleef ze
trouw aan de Heer Guru ; ze had vereeniging niet in haar schoot,
maai hij vereenigde zich met haar op haar dijen, die boog ze
zoodat t als haar schoot werd. Daar vereenigden ze zich, daarom
bestaat nu de berg Pasanggaman. Bij de vereeniging van de
Heer en de Vrouwe werd de maagdelijkheid Cintamani, (78) hij
veieemgde zich immers met de dijen, sindsdien is kasampu(t) de
naam van Cintamani. Wat hun tot hoofdkussen was, was sSmbung;
wat hun tot mat was, was apa-apa; Cintamani gebruikten
ze immeis als guling; daarom bestaat nu de berg Gulingandara.
t Zaad stroomde uit op de grond, Vrouwe Uma bedekte ’t
met aaide, dat werd de berg Marapi. De Vrouwe had ’n kloof
aan de groote teen, daar kwam ’t zaad in gedruppeld van de
H e e i, daardoor raakte de groote teen van de Vrouwe opgezet.
Hij gaf de Vrouwe de melk van de maagdelijke zwarte koe.
Daait vloog Kumara-gopala weg, hij werd weer de Heer Guru;
ook de stier vloog tegelijk op. Vrouwe Uma vloekte hem echter
om op aarde neer te vallen, zonder zich meer te kunnen ver-
plaatsen; daardoor bestaat de berg Itip-ing-l6mbu nu. Hij nam
de vloek van Vrouwe Uma op zich, ze beval hem tapas te ver-
richten. De stier ging tapas verrichten, daarom bestaat nu de
berg Kedyangga 1). De melk die zij uitgoot werd silodaka.
Om te spreken van Vrouwe Uma, haar linker groote teen zwol
op; ze had er last van en wreef ’m; ’t bloed kwam er uit, t
slijm kwam er uit, ’t lendenwater kwam er uit; daarop wreef
ze weer, en de drie jongens kwamen er uit, en de nageboorte
kwam er uit. Daarom werd Vrouwe Uma toornig; daar greep ze
de wapenen van de goden, dat is haar staat nu; haar bedoeling
was de knapen te verdelgen. (79) Daar maakten de drie jongens ’n
sgmbah voor Vrouwe Paramegwari; de jongens zeiden:
«Wat voor reden zou er voor ons zijn, uw zoons, dat Para-
megwarl ons zou dooden? Erken ons, Vrouwe®.
Zoo spraken de drie jon gen s; daar hield de toorn van Vrouwe
' Uma op; daarom gaf ze daarop de knapen namen 2):

') 't Verband tu s s c h e n do n a a m K e d y a u g g a , e n 't v o o ra fg a a n d e , d a t 'n

n a a m s v e rk la rin g zou m o e te n zijn, i» n ie t d u id e lijk . ’) P r a tis th S , b e v e s tig . g ,
s c h ijn t h ie r d e b e te e k e n is te k rijg e n v a n b e n o e m in g , t.te ln a a m g e v in g ,
v e rg e lijk e n is d ’ o n tw ik k e lin g v a n b e te e k e n is v a n je n e n g in >t V J-
 «Wel, gij drie jongens, mijn zoons, gij zijt im mers uit mijn
linker groote teen geboren, d aaro m h eet gij drieen Sm pungku 1).
W at u betreft, oudste, ik zal u de wijding verleenen, ik zal uw
haar zalven 2); voortaan is gmpu K um ara-gim bal uw naam,
wiku rsi angargm ban h eet gij nu. Zoo is mijn gunstbewijs aan
u : 't wapen T rik u ru n g a n ; besteed alle a a n d a c h t aan mijn g u n s t­
bewijs 3)».
«W at u betreft, m iddelste knaap, ik zal u de wijding verleenen,
draag dan ’t haar van mijn sch oo t op uw hoofd; voortaan is
uw naam m pu K um ara-siddhi. D ien Gana, d aarom heet gij
wiku sewa in de wereld; onderwijs de m enschen in de weten-
schap der letters, gij zijt d’ essence van Qiwa’s gestalten op
aarde 4). Bhuja beteeken t arm, angg a b eteek ent lichaam, voor­
taan is £mpu bhujan gga uw benam ing. Ziedaar mijn gunstbewijs-
aan u: *t wapen M rsa; besteed alle a an d a ch t aan mijn g u n st­
bewijs*.
cW at u betreft, jo ng ste knaap, ik zal u nu de wijding ver­
leenen, 6mpu K um ara-rare is uw n a a m ; kijk naar mijn schoot
als gij u concentreert; wiku b o d dha is uw naam in de wereld,
volg de H eer B udd ha nu voortaan. £ o b eteek en t - god, gata
beteekent rust, voortaan is uw b enam in g in de wereld gogata.
Ziedaar mijn gunstbewijs aan u : (80) ’t wapen G uduha; besteed
alle aandach t aan mijn gunstbewijs*.
cEn, jongen, wat h o u d t gij mij tegen ? W aar kom t ge vandaan ?*
«Met verlof, Vrouwe, geef mij, uw kind, ’n naam ; ik ben
ontstaan uit ’t lendenw ater van uw zoons*.
*Wel, ik zal u ’n naam geven; verricht tapas aan de rand

') De tite l em p u n g k u w o rd t h ie r, zooals v ro eg e r al em pu, u it em p u su k u

verk laard . Do lezing A. C. m pu k u n a is m oeilijk te v e rk la re n m e t de be-
teek em ssen v an k u n a ; er zal ook w el m p u k u b edoeld zijn. *) De b etee k en is
v an ia p u s is n iet d u id elijk ; ra p u s = beboreh g e e ft K. B..W . als S asa k so h op,
eze b eteek en is zou hier ec h te r ’t b est p assen , in o v o ru en stem m in g m ot ’t
v olgende gim bal. W ilk en s g e e ft ra p u s als kaw i v an kekes op, d u s: verborgen(?)-
) D in d it v erb a n d n ie t v erw ac h te vorm k a y a tn a k e n m o et m issch ien ver-
aaid. w orden als ’n fca-vorm m e t g eru n d ief-b eteo k en is, d u s: b e h a rtig e n s-
w aard ig , w aa ra ch te r d an 't pro n o m in ale suffix -ta geplaatw t is. <) D e verlclaring
R 1^ ^ 0 . WOOr^ en a Sta p ad a sa ri is onzelcor. A an ’t 8-voudige p a d v a n de
u d d h istisch e d h arm a to denken, zou h ie r de v e rw a rrin g al te g ro o t m ak en .
w a ^ 90' 1^ ^ ' 61' *9 ^ ^ u itd ru k k in g b e tre k k in g h ee ft op d ’ a c h t vorm en
w a a n n Qiwa in de w ereld v erschijnt (asta ta n u ), w aa rv a n de b h u ja n g g a d an
aence in zioli zou vereenigen. D eze b eteek en is van ’t w oord a s t a p a d a
w o rd t e c h te r n iet opgegeven.
 van de weg; vroeger hebt ge mij tegengehouden, voortaan is
uw naam tab£hab£t. Dit is mijn gunstbewijs aan u: ’t wapen
Gora. Heb aandacht voor mijn gunstbewijs.”
«En, kinderen, wat maakt gij ’n sgmbah voor mij, *n jongen
en ’n meisje?
«Met uw verlof, Vrouwe, geef ons, uw kinderen, n am en; we
zijn ontstaan uit de nageboorte van uw zoons, V rouw e.»
«Wel, ik zal u namen geven; gaat rond op de wereld, weest
bandagina, zooals mijn staat met uw vader vroeger, laat zoo
uw staat zijn, gij m eisje1)!®
«En gij, knaap, wees zoo als de staat was van uw vader toen
hij mij verleidde; draag als borstsnoer claclung, als arm band
gedraaide b ladnerv en; voortaan zij uw naam in de wereld
ambandagina-nggoda. Zoo is mijn opdracht aan u.»
«Wel, dier, wat maakt gij ’n s6mbah voor mij?*
«Met uw verlof, Vrouwe; lutung-dier is mijn naam ; geef uw '
zoon ’n naam, Vrouwe.*
(81) «YVel, ik zal u ’n naam geven. Ziehier ’t wapen G ada; draag
als dodot *11 bidak, vertel verhalen over de wereld, bescherm
en zing de lof van de v o r s t2), voortaan zij uw naam in de
wereld widu. Zoo is mijn opdracht aan u.»
Om te spreken van Cintamani, die werd verzorgd en opgevoed
door de g o d e n ; hij vroeg naar z’n vader en moeder, de goden
deelden hem mede dat hij ’n zoon was van de Heer Guru en
tot moeder had Vrouwe Uma. Daarom ging Cintamani op weg
naar de Heer Paramegwara, de Heer Guru erkende hem echter
niet als zoon; en om de verleiding van de Heer van Vrouwe
Uma schaamde de Vrouwe zich haar kind te erkennen. Daarom
ging Cintamani schreien, daar daalde hij neer op de aarde. De
aarde schudde met donder en storm, hij deed gloed en natuur-
verschijnselen ontstaan in z’n verdriet erover dat hij nieterkend
was als zoon door de Heer en de Vrouwe. Tenslotte kreeg de Heer
medelijden, daarom nam hij Cintamani tenslotte op, en de Heer
en de Vrouwe erkenden hem als zoon.
*) P ro f. K ern ’s v ertalin g (V. Gr. V III 307): „ ’t m oet oven zoo wezen alsof ik
or b e n ”, h ee ft tegen zich d a t bhaw a in ’t Jav aan acli, v an de b eteek en is toe-
sta n d u itg a an d e , ’t uiterlijk, vaak k o n k ree t ’t o rn a a t aan d u id t. V olgens
F rie d eric h (V.B.Gr. 22 biz. 59) w ordt bhaw a op B ali zelfs bepaaldelijk v an
do j at.fi (m yter, geen lm ardracht) geb ru ik t. ■) P u ja n is te v erk la re n als ’n
vorm m et suffix -e>»; hier blijkbaar in dezelfde b eteekenis g e b ru ik t als de
v o o rafg aa n d e „passieve im p eratief’’.
 Vierde H oofdstuk, (biz. 81— 91.)
Om te spreken van ’t relaas van cle gunst *) van de Heei
Paramegwara om ’t maken van vastheid en hechtheid op t
eiland Java af te m a k e n ; hij stichtte m andala’s, hij droeg de
kalambi en de oorringen en zat op ’t kussen en de zetel. D a a r­
op maakte hij dewaguru-plaatsen, hij bezette alle patapan s,
zooals kategan’s, pangajaran’s , p an g ub onan’s, pam anguyon s
pangabStan’s, gurudega’s, angundahagi’s, angar&mban’s ; hij
maakte die alle. Alle goden verzamelden zich, te zamen m aakten
ze ’n huis alleen van hout; alles was volkomen wanneer ’t af
zou zijn 2), (82) daarom heet de mandala nu Sarwwasiddha. Snel
maakten ze ’t huis, daarna gingen de goden alien uiteen, ze
wilden ’n rustplaats maken, sindsdien is er de berg nu R£r6-
ban geheeten, de rustplaats van de goden vroeger, naar ’t ver­
haal. Duidelijk was de vreugde der goden 2), sindsdien heet de
mandala nu Sukawela. De heer offerde met vreugde 2), daarom
bestaat er tenslotte Sukayajna. De Heer Guru is de eerste aan-
legger, Sukayajna is de eerste mandala die er bestond.
Vele menschen wilden wiku worden, daarom werden ze gewijd
door de Heer Guru. De eerste die hij wijdde was d' eerwaarde
Wrhaspati, de tweede d’eerwaarde Soma, de derde d ’eerwaarde
Budha, de vierde d ’eerwaarde £ukra, de vijfde d' eerwaarde Raditya,
de zesde d’ eerwaarde £anaigcara, en de zevende was d' eerwaarde
Anggara. Dat was het getal van de leerlingen van de Heer Guru
in de tijd van Sukayajna.
Zonder ervan te spreken hoelang, na eenigen tijd wilde hij
naar Oosten, naar de Mahameru te gaan was zijn doel. Daarom
droeg hij de Heer Wisnu op hem te vervangen als dewaguru,
maar de Heer Wisnu wilde niet. De Heer Paramegwara nood-
zaakte hem echter, hij liet hem de payung, d ’ oorringen en de
a am l achter als gunstbewijs van de godheid ; tenslotte schikte de
eer Wisnu zich. Daar ging de Heer Guru heen, hij volgde de
V er^ 1C en ^ hield de handelwijze van Wisnu in ’t oog.
vvenen waren de voeten van Guru, sindsdien is Mayana ’n
j., . Tan Guru-1); daarom is er ook Sukayajna-paksa-Mayana,
ditLis_de_tweede mandala.
Misaci? beteek®uis van de woorden kahucapa ta tw a sib 'is n ie t zeer duidelijk
i isac ien moet men ook lezen tewas sih: belooning en g unst. 3) Deze ge-
^ n z*niien dienen slechts om de plaatsnam en die erop volgen te
t 6n‘ ^ n *e^ zeer duidelijke uitdruk k in g m ayam aya is slech ts ge-
1 om ’t volgende M ayana te verklaren.
 Om te spreken van de H eer Wisnu, hij verving de H eer Guru
in z’n waardigheid, (83) gezeten op ’t kussen en de z e te l; m aar hij
had geen volgelingen *). Als er menschen waren die ’t pad der
wiku’s wilden gaan; dan wilde hij hen niet wijden. D e H eer
Guru zag dat, daarom kwam hij in de verblijfplaats van Wisnu.
Guru sprak, en zeid e;
»Wel, mijn zoon Wisnu, waartoe zonder leerlingen ? Vele m e n ­
schen willen wiku worden, maar ik zie, gij zijt zonder leerlingen ;
verleen de wijding, mijn z o o n 2)!»
Wisnu antw oordde: «Uw zoon wil de wijding niet verleenen,
Heer, 't is hinderlijk met velen bijeen te zijn 3). De vreugde
van die tapas verricht is alleen zijn*.
De H eer Guru sprak:
«Hoe zullen de menschen bevrijd raken van de dood en de kring-
loop van ’t bestaan ? ’t Doel v a n ’t maken van m andala's is de zonden
der voorvaderen te lossen. ’t Voordeel van menschen die de wijding
hebben en wiku willen worden is: die tapas verricht en de goden
v e r e e r t1), goden zullen stijgen tot h y a n g ’s, h y a n g ’s zullen stijgen
tot siddharsi’s, siddharsi’s zullen stijgen tot b h atara’s. Buitendien,
als er ’n wiku is die afwijkt van z’n tapas en gelofte, dan is zijn
voorland zich te incarneeren in de wereld, en cakrawartin-vorst,
beheerscher der aarde, te worden; als alternatief wordt hij dewata.
Da&rom zijn zij, die geen dewata geworden zijn, cakrawartin-vor-
sten, om dat zij ontstonden uit wiku’s die afweken van hun tapas
en gelofte. Daarom, gij Wisnu, verleent gij de wijding.*
De H eer Wisnu antwoordde daarop n o r s c h :
«Dan eerst wijdt uw zoon menschen, als er ’n mensch is m et
maar een leant; dan eerst wijd ik.»
«Och, dan wijdt gij niet, mijn zoon, want er bestaat geen
mensch met m aar een leant.»

i) 't W oord m itra sch ijn t in d it v e rb a n d ook de b etee k en is v o lg elin g of

le e rlin g te hebben. J) D e beteek en is v a n dezo w oorden is n ie t zeer d u id e­
lijk de lezing v an B g ee ft h ie r de b este zin. D e vorm n d a k to n to n , v erd ero p
n o g n d ak ton, sc h ijn t de „pro p o sitiev eM beteek en is a l v e rlo re n te h eb b e n , en
’n N .J . vorm m e t pronom inaal praefix te v erteg en w o o rd ig en . N d a is h ie r
m issch ien nog w eer te geven m et m aar. 8) A n ta r a of p a n ta ra sc h ijn t h ie r de
b etee k en is „m ilieu, o m g e v in g ” te hebben. 4) D e co n stru c tie v an deze zin is n ie t
neer du id elijk ; w aarschijnlijk moot, in p la a ts v a n su m a m b a h a, s u m e n g k a h a
gelezen w orden. D e bedoeling is klaarblijlcelijk d a t als ie m an d , die de
w ijding o n t’v in g en w iku is gew orden, trom v ta p a s v e rric h t, hij (in 'n v o lg en d
leven) >n d ew a ta w ordt, en verd er k a n stijg en to t h y a n g , sid d h a rs i en b h a ta ra .
 (84) Daar ging de Heer Guru heen ; daarom nam hij de gedaante
aan van ’n mensch met maar een kant: met cen hand en een voet,
met mond en oog slechts aan een zijde. Daar kwam hij in de ver-
blijfplaats van Wisnu, zoo was nu zijn voorkomen. De Heer Wisnu
zag hem en lachte:*
«Haha, ik dacht dat er geen mensch bestond met maar een
kant; zie, werkelijk er is ’n mensch met maar een kant. Wel,
wat is uw doel met hier te komen? Ik zie gij zijt niet heel 1),
wat is uw bedoeling hierheen te komen ?»
«Och, Heer, ’t doel van mijn komst is dat ik wensch wiku
te worden, ik wensch de staat en de teekenen van de Heer
te dragen, Heer.
<-Ach, groot i s ............. voor de straf van de Heer die hij
oplegt, 2) ik kan niet terugkomen op mijn woord.»
Ziedaar, nadat hij ’n bloemenoffer (of sgmbah) gebracht had,
onderwees de Heer Wisnu hij wilde n i e t ........... worden a). Hij
droeg ’n hoofddoek, oorringen en ’n hoofdband alleen ; nadat
hij gewijd was, verdween hij weer vliegend. Al de goden looftfen
met luid gedruisch, daarom bestaat er nu de mandala Guruli.
Om te spreken van de Heer Paramegwara, hij vertrok van
Masin en ging naar ’t Oosten, de Vrouwe Paramegwarl volgde
-hem . Ze hielden op op de berg Wilis, en de Heer sprak:
•Met uw verlof, Vrouwe, blijf hier.........4)>
Sindsdien is Kfiba-Keba ’n naam van de Vrouwe.
•Ik zal naar de Mahameru gaan, wanneer straks de stoffee-
rmg °) op de Mandaragiri in orde is zal ik u roepen. Kom niet
zonder geroepen te zijn.»
Zoo was de opdracht van de Heer aan de Vrouwe. Daar ging
de Heer Guru heen naar de Mahameru, hij stichtte de mandala
Hahah, aan de Zuid-Oostzijde van de Mahameru. (85) Nadat hij de
mandala Hahah aangelegd had, stichtte hij de mandala GSr&sik

niet d za^ hier wel geweest zijn sarwwa^as. 2) 't Woord ri is hiflr
j , , 9 ^ is mogelijk dat ’t 'n vaste uitdrukking vormt: wellicht is
de plaats echini- i j i
duideli’k- d bedorven. 3) De bedoeling van deze woorden is niet zeer
pakbakbat ^ ^eWOne beteekenis geeft hier weinig zin. *) Do beteekenis van
, xu , . 18 niet klaar, misschien moet ’t in verband gebracht woi’den met
ice bat, lutffeqnmi/i tm ■«
klaren TT d uitdrukking moet de volgende naam Keba-Keba Ver-
groiidwoo^d e/ mperatief P a k a r i blijkt dat kari (of akari) reeds als ’n zelfstandig
niet ’t °S k c^0UWcl is. 8) D e gebruikte uitdrukking is waarschijnlijk wel
It caracara, maar ’n verdubbeling van cara in den zin van
upacara, welk woord meer zoo voorkomt. v
 op de Oostelijke helling van de Mahameru. Nadat hij de m an­
dala GfiiSsik gesticht had, stichtte hij ’n mandala op de Zui-
delijke helling van de Mahameru. Heel de berg was leeg, er
waren geen tapa’s, sindsdien is Sunyasagiri de naam van de
mandala.
Om te spreken van' de Heer Wisnu in Sukayajna; nadat hij
nu vele leerlingen had, kwam hij naar de patapan van de Heer
Igwara, Pangkegwara geheeten. De Heer Wisnu sprak:
»Vervang mij in ’t dragen van . . . . 1), Igwara, wees gij nu
dewaguru.«
Hij gaf de payung, d ’ oorringen en de kalambi over aan de
Heer Igwara, deze verving hem als dewaguru van Sukayajna.
De Heer Wisnu ging zich vestigen in Mayana, hij nam de berg-
richting; de Heer Igwara was in Sukayajna-paksa-Rfiban.
Er was ’n brahmaan uit Jambudwipa, Tgkfcn-wuwung geheeten ;
door de lucht gaande had hij de tocht van de Mahameru gevolgd.
Daar zag hij ’n witte gloed. »Dat is heilig, de plek van de god-
heid« zeide hij. Hij vestigde zich boven aan ’t heilige water dat
naar Sukuyajna stroomt. Igwara zag dat: «Hei, brahmaan* zei
Igwara, «vestig u niet hier boven, dit water is ’t eenige 2) ; wel-
licht zijt ge ongegeneerd en w o r d t ’t water verontreinigd. Zoek ’n
andere plek, gij zijt tr ‘^ '^ H g e n d .*
Daar wilde men de brahmaan wa_.:, maar hij wilde niet.
(86) Plomp, even ongegeneerd, kwam er te voorschijn *t teekeivvan
iets onwelvoeglijks. Hij negeerde de pandita, t>.5j at en FierP
’tgeen waar hij van gegeten had in de rivier, 3) en lUji -i~.a z n
behoefte in ’t water.
<Alsof de pandita ’t zou weten,» zei hij, «dat ik mijn behoefte
in de rivier doe.>
De brahmaan ging terug b i j ’t vuur zitten; de Heer Igwara zag t .
«Wel, onbeschaamd is die brahmaan, daar zullen z n uitweip-
selen meegevoerd worden door de stroom. Hei, water, keei terug,
ga naar ’t erf van Tekfin-wuwung.*

«) Waarschijnlijk zal men hier wol kurug mooton lezen; ook Waluh-bang
stelt aan Barang roor de kurug te dragen en dewaguru te worden. ’t Bij im-
peratieven voorgevoegde ta heeft Prof. Kern reeds behandeld (V. G. V III
295 en 305); hij wees daar ook op de waarschijnlijkheid dat 't, in vele
gevallen althans, met kita in verband staat. 2) i n plaats van tunggal zou
hier misschien tinggal kunnen st-aan, maar geen der H. S. S. heeft deze
lezing. ®) De lezing lwah zal hier wel de juiste zijn.
 ’t Water verspreidde zich en stroomde naar boven. T6k£n-
wuvvung s p ra k :
«Ach, ’t water stroomt ’t erf op, mijn uitwerpselen en etens-
blad waren reeds w e g 1), meegevoerd door de s t r o o m ; nu zijn
ze weer op ’t erf. Ach, buitengewoon stroom t ’t water naar
boven en stijgt; vreemd is dit water, want ’t kom t uit de vlakte.
Wel, zeer machtig is de pandita.»
Daar kwam TekSn-wuwung in de verblijfplaats van Igwara.
«Ach, de pandita moge zijn zoon vergeven; wat is de b ed o eh n g
van ’t water naar boven te stroomen, Heer? ’t Heeft toch geen
zin dat ’t water uit de vlakte komt; ik sta verbaasd dat ’t w ater
naar boven stroomt. W at is de reden ervan ?»
De Heer Igwara antwoordde:
«Wel, ge zijt buitengewoon onbeschaamd, waarde, door uw
etensblad door de rivier te laten meevoeren en uw behoefte
er in te doen. Dat wil ik niet*.
(87) «Ach, hoe weet ge dan dat ik mijn behoefte in de rivier
gedaan heb?»
«Ik zat in huis, en zag u uw behoefte in de rivier d o e n ;
daarom heb ik ’t water doen terugkeeren 2)».
«Wel, zeer machtig zijt gij, pandita. Ach, wat is die m acht?
Uw zoon wenschte dat die hem ' .,erd; er is veel goud
Jambudwipa als gpyr.- ^ o r de pandita, Heer».
*Wel, als gij . onderwezen wilt worden, brahmaan, mits gij
maar niet geb-^kkig zijt3); laat uw uiterlijk 4) dan een zijn m et
dat van unj. Word wiku bij mij om te dragen d’ insignia van
de Heer, daarom is ’t uiterlijk een 4)».
*Wel, goed, als Jt zoo is, Heer>.
Hij ontving als gunst de kenteekenen van de wiku; daar,
terwijl de brahmaan de wijding ontving, werd hij begiftigd met
de £iwa-uitrusting; hij kreeg de naam 6mpu Siddhayoga. Hij
werd onderricht in de leer door de Heer igwara.

in W° ° rdeu 18lng mangan tajang zijn niot zeer duidelijk. Tajang is misschien
vol d kren(?en metkajang en ajang; wellicht mootdan de lezing van Bge-
praefix T m° et men Pangan lezen.2) De vorm met’t verkorte pronominaal
de zin 8Cn^n<; ^ er 6een propositieve kracht meer te hebben; tenzij men
de s p /lT “ afcanSny aa af als herhaling in directe rede beschouwt van wat
negatieln^ Vr° e^er ?edaollt heeft. 8) Hier is op te merken dat aywa als
PararatoQ fh30ndltloneele zin staat, zooals aja in N. J. nu en dan. Ook in de
warr>v> . lz‘ 3’ re&el 9): lamun sira aja lungha, is d it ’t geval. *)’t Woord
warnna 18 hier niet zeer duideliik. • 6
 Om te spreken van de tijd dat gmpu S id d h ay o g a tapas ver-
lichtte, hij werd overm eesterd door de krach t van de h artsto c h t,
z n strijdkracht werd heen en weer geslingerd d o o r de Zes
(sachvargga). D aaro m sprak hij tot z’n leerm eester:
«Met uw verlof, Heer, uw zoon w ild e’n ech tg en o o te nem en, H eer.
Ik begeer hevig te trouwen, ik ben niet in staat alleen te le v e n .»
«Ach, houd t vol, Smpu, Siddhayoga, trouw aan ’t teeken d er
gelofte, laat er n siddha zijn (wees toch slechts siddha) to t aan ’t
bewerken (verwerven) van de hemel, om Param egw ara te bereiken,
de Qiwawereld, wat ge m aar w enscht; er zijn geen d e w a ta ’s die"
siddha zijn(?), (8 8 ) w anneer ze de tapas en de gelofte niet volb racht
hebben. Strijd in de krijg, wie dap per is zal beloond w orden, heul
zoekende bij trouw en standvastigheid; verdraag steeds do6r d ’ een-
zaamheid, zooals ’n krijgsman midden in de strijd zich niet m ag
bek om m eren om vrouw en kind. H oud stand tegen de aanvech-
tingen van de lie fd e ; hoever i s ’t t o t ’t einde van ’t veld, als men
naar de uitgestrektheid kijkt, kan men niet op ’t doel afgaan *).
VVijk niet te ru g in de strijd, als straf valt uw staat 2). Straks
als gij uw tapas volm aakt hebt, neem dan wat ge w e n s c h t3)*.
Zoo sprak Igwara. D ring en d w enschte hij te trouwen, hij verkoos
niet alleen te blijven.
«Wel, als gij w enscht te trouwen, er zijn koningsdochters van
MSdang-gana, geheeten dewi Kasingi en dew! Madumali, de dochters
van vorst W awu-langit. Neem d ’ oudste, geheeten dewi K asin g i».
E m p u S id d h ay o g a vertrok 4), snel, w ant hij nam z’n weg door
de lucht. Hij kwam aan in de rijkszetel en vroeg om d edele
k o n in g s d o c h te r; vorst W awu-langit weigerde niet. Hij liet gmpu
Siddha)^oga kiezen, en deze koos de oudste. T oen sprak vorst
W aw u-langit:
«H oe zou de pandita mijn oudste dochter verlangen 5), w an t ze
is blind ; weg is de pupil, troebel i s ’t oog 6), ze ziet niet m aar tast».

*) De bedoeling van deze zinnen schijnt te zijn: men moet niet denken
aan de moeilijkheden die nog komen, anders verliest men de moed door te
gaan. *) D e z in h io r v a n moet zijn dat de wiku, die ’n gelofte breekt, in 'n
lagere incarnatie herboren wordt; to vergelijken is de passage over de
cakrawartin. 3) Hier is blijkbaar de uitdrukking adumpilili, vrijelijk besehikken,
nog niet tot samenstelling geworden. *) De lezing van B D E E 3: mangkat[t]a
verdient hier zeker de voorkeur. c) Masi is hier blijkbaar op te vatten als ’n
nevenvorm van masa, N. J . mongsa. «) W wang is hier misschien *t poppetje
in ’t oog, de pupil; gumulak is eigenlijk borrelen van kokend water, verg.
Sund. ngagolak.
 Zoo sprak v otst W awuAangit. D a a r k eerde 6m pu S id d h a y o g a
terug, (89) hij kwam ’n s6mbah m aken voor z’n leerm eester en
deelde hem mede dat d ’ oudste koningsdochter blind was.
«Ach, ga terug en neem haar, ze ziet en is niet m eer blind.
Maar als ge getrouwd zijt, blijf dan niet in de rijkszetel, de
taak van ’n manguyu is uw bezigheid*.
Zoo sprak de heer Igwara; £mpu S iddhayoga ging op weg,
hij kwam in de rijkszetel en trouwde met dewi Kasingi. D a a rn a
vroeg hij oorlof om manguyu te worden. Hij keerde terug m e t
haar, aangekomen maakte hij ’n s£mbah voor z’n gu ru :
«Met uw verlof, Heer, uw zoon is getrouwd m et dewi K asingi.
Ach, mochten we gelijk van dracht en kenteekenen zijn».
Daar werd dew! Kasingi gewijd, ze kreeg de naam wiku
Siddhayogl.
«Heb twee gescheiden huizen terwijl ge met ’n tapi le e f t: 1) \
wanneer ge overmeesterd wordt door de kracht van de hartsto ch t,
ga dan naar uw tapi».
Zoo was de opdracht van de Heer Igwara, Siddhayogl hield
verblijf op ’n bergrug ten Noorden van Mayana 2), gescheiden
door ’n rivier van 6mpu Siddhayoga. Na eenigen tijd kregen
ze twee kinderen, beide jongens, d* oudste Gagang-aking, de
jongste Bubuksah; beide werden nog jong wiku en beide be-
oefenden tapas.
Om te spreken van Brahma, hij was dewaguru in Sarvvwasiddha,
hij had de bergrichting. Nu was er ’n pandita uit de hemel,
de eerwaarde Karmmandeya; hij had de gedaante van 'n albino-
buffel en kwam op de Kailasa- berg. De H eer wilde hem vatten,
hij was echter bang gepakt te worden, daarom keerde hij terug
tot z’n^ pandita-gestalte. Daar maakte hij ’n sfimbah voor de
Heer Igwara. Maar de Heer Igwara wilde naar de M ahameru
om de Heer Guru te volgen; daar gaf hij de payung, de o o r­
ringen en de kalambi over aan de eerwaarde K arm m andeya,
deze verving hem als dewaguru zetelend op de Kailasa-berg.

•) De beteekenis van N .J. nggulawentah: verzorgen, opvoeden, en die van

kulawetnh, besmeerd, geven hier weinig zin. Daar d’ afleiding van doze uit-
drukking duister is, is 't moeilijk ’n andere beteekenis er van te vinden. De
bedoeling is blijkbaar ’t verbod van ’n huishouden te hebben van man on
vrouw. 8) Hoya, wwaya komt maar betrekkelijk zelden voor in d’ ons bekende
oudere letterkunde; in do Tantu is dit d’ eenige plaats, in de Pararaton
is ’t in ’t geheel niet te vinden, ofschoon wonten daar veel voorkomt.
D aaro m eten de w iku’s van Sukayajna geen a\bino-buffe\s, om-
d a t de eerw aarde K arm m a n d ey a vroeger. de gedaan te van ’n
albino-buffel gehad heeft, volgens ’t verhaal.
O m te spreken van de Drie Heeren, Igwara, B rahm a en W isnu;
ze gingen naar de M ahameru, de H eer Guru volgend. D aar
kw amen de D rie Heeren op de M a h a m e ru ; de H eer Guru echter
was juist in Sunyasagiri, m editeerend over d ’ aard van ’t zijn 1).
Igwara, B rahm a en Wisnu kwamen hun s£mbah m aken voor de
H eer Guru, (90) de H eer Paramegwara s p r a k :
«Wel, welkom, mijn zonen Drie G oden; voegt u bij mij bij ’t
m aken van orde en vastheid op de M ahameru. Z o nder bestuur
is de aarde, doet gij drieen de onreinheid van d ’ aarde ver-
dwijnen, ’t uitspreiden van de offers 2) is uw am bt. W at u
betreft, Igwara, Brahm a en Wisnu, bestuurt en kent d e ..........2),
gij goden. M aakt alien k a h y a n g a n ’s, mijn drie zonen ; dit zijn
mijn gunstbewijzen voor u : ’n payung, oorringen en ’n leer-
meester-kalambi, en bovendien ’n boek, een musti lang, om-
wikkeld met ’n slang als touw ; d ’ inhoud daarvan ben ik. Schenk
dus uw aandacht aan mijn gunstbewijzen, (ook Brahma, Wisnu
en Igwara) 3)».
Zoo waren de gunstbewijzen van de H eer Guru aan de Drie
Goden. Gedrieen maakten ze hun sgmbah, daar gingen de Drie
G oden heen, en maakten ieder ’n manclala. M a a r ’t boek, ’t gu nst­
bewijs van de Heer, bleef achter zonder dat de Drie Goden
erop letten, de payung, d ’oorringen en de kalambi nam en
ze echter mee. De H eer Guru zag d a t :
«Ach, de Drie Goden hebben ’t boek achtergelaten, misschien
hebben ze ’t alle drie vergeten*.
De H eer Guru nam ’t boek en bracht ’t binnen in z’n pa-
h o m a n ; daar verborg hij ’t en liet ’t niet zichtbaar w o r d e n ;
daarom heet de mandala tenslotte K u k u b ; K ukub is de ka­
hyangan van de Heer Guru.
Om te spreken van de Drie Goden, ze maakten m andala’s.
D e Heer Igwara is de top van de Drie Goden, daarom is de

i) Do woorden in de tekst mooten waarschijnlijk samsthitijati of stliiti-

jati voorstellen. *) De beteekenis van d’ uitdrukkingen gelar tawur en sisi­
kusung is onduidelijk; van do laatste is de samenstelling uit siku (vloek,
tabu) en sung onzeker. Ze komt later nog eens voor met toevoeging van
sarampadan. ») De laatste woorden hebben geen zin in dit verband. Als men
a a n n e e m t dat ze later toegevoegd zijn is de reden daarvan echter niet duidelijk.
Tigaryyan-berg de ......... ............ is de kahyangan van de H eer
Brahma, de Nangka-berg is de kahyangan van de H eer W isnu.
Hij had veel panasa’s, daarom heet de mandala PanaSa-berg.
Allen zorgden ze voor hun eigen bestuur.
Om te spreken van de Heer Guru, terwijl hij in K ubub was
lette hij er niet op dat z’n jata naar ’t Oosten ging, ’t werd
de berg Jata, die dient tot grens van Tandgs met de berg
Manik. Daarom is de berg Kampil verboden grond en m ag hij
niet betreden worden, omdat hij vroeger de jata van de H eer
was, naar ’t verhaal. De Heer Guru sp ra k :
«Gij, mijn zoon Gana, steun mijn jata*.
Gana gehoorzaamde en steunde de jata van de Heer, (91) daarom
bestaat er nu de mandala Manunjang-berg; Gana is daar gevestigd.

Vijfde Hoofdstuk, (biz. 91—99).

Nu was *er ’n brahmaan die naar Java kwam om de tocht
van de Mahameru te volgen, Kacunda geheeten, ’n brahm aan
met volmaaktheid en toovermacht. Hij kwam op de Mandara-berg
en ging aan in Kukub; hij maakte ’n sgmbah voor de H eer
Mahakarana en vroeg als gunstbewijs de insignia van de Heer.
Zoo werd hij gewijd door de Heer van Kukub, hij kreeg de
naam eerwaarde Agosti, hij was ’n brahmaan die de gelofte op
stapelde1). Nadat de wijding voltooid was vertrok hij van de
mandala Kukub, hij had de bedoeling dienst te n e m e n 2) en
land te gaan vragen. Daar ging d ’ eerwaarde Agosti heen, hij
ging aan in de mandala Panasagiri. De Heer Wisnu sprak:
«Welkom, dwijarsi, wat is ’t doel van uw komst, en waarheen
zal de tocht gaan, brahmaan?*
De dwijarsi antwoordde:
«Ik wilde naar MSdang om ’n plek te zoeken in ’t gebied
daarvan 3)».
De Heer Kegawa antwoordde:
«Als gij ’n plek wenscht, vestig u dan ten Westen van Ke-
dSman 4), ’t is er schoon en dicht bij de rivier en ’t dal*.

*) D’ uitdrukking anusun. brata is ongewoon, misschien moet men anuhun:

op zich nemen, of anusup: doordringen in, lezen. *) Natjaliamba, in deze
verbinding ongewoon, is waarschijnlijk wel in verband te brengen met d’
uitdrukking na<Jali sewa of numas ngawula, verzoeken dienaar te mogen
zijn. 8) Hier zal wel gocara bedoeld zijn, iets verder is dit goed geschreven.
*) Wanneer men hier volgens B sira leest, duidt dit de tweede persoon
 D (^ eerw aarde Agosti antw oordde:
«Zeer goed passend is uw gunst, H eer; als ’t terrein daarvan
zoo is, is t n teeken d at ’t er zich toe leent o n tg o n n e n te
w orden >.
Daar, n ad at hij t o n tg onn en had, sprak d ’ eerw aarde Agosti
to t de H eer Guru van K ukub, en vroeg d aaro p als gunstbew ijs
n payung, oorringen en ’n kalambi, m ededeelend e d a t hij ’n
plek had gekregen van Wisnu. De H eer Guru sp ra k :
«Wel, gij zijt zeer begunstigd, mijn zoon, d at de H eer H ari
u ’n plek gegeven heeft*.
Zoo sprak de Heer, sindsdien heet de m andala L a b d h a w a r a ;
zoo is ’t verhaal van ouds.
Nu was er ’n meisje, vohvassen, m aar zonder m an; ze m aakte
’n s£mbah voor de H eer Guru, en vroeg ’n gunstbewijs van de
Heer. D e H e e r verleende haar de wijding en ston d h aar toe ’n
band te dragen m et ’t haar gevlochten, als d o d o t 'n widak, en
ron d te gaan op a a r d e ; haar eenigste doel is ’t vatten van in
de m acht van K am a geraakten *); sindsdien heet ze mangawasi.
* Zoo is de oorsp ro ng van ’t bestaan der angaw asi’s.
(92) Nu was er ’n vrouw wier man gestorven was, ze m aakte *n
s&mbah voor de H eer en vroeg ’n gunstbewijs van de Heer.
D e H eer verleende haar de wijding, en stond haar d aaro p toe
’n kgndit (band om ’t middel) ‘van w alatung-rotan te dragen als
teeken van trouw aan haar man, denkend aan ’t einde van haar
• man. Vervolgens zal ze telkens twee a m b u la n g a n ’s dragen, daarom
heet ze akili. Zoo is d ’ oorsprong van ’t bestaan van de ldli-orde.
Nu wareii er rn man en ’n vrouw, die m aakten ’n sgm bah
voor de H eer Guru en vroegen als gunstbewijs ’t wiku-schap.
D aaro p verleende de H eer Jag a n n a th a hen de wijding, hij stond
hen niet toe de gelofte voor vast a f ‘te leggen ; op de tijd van
voile en nieuwe m aan zullen ze de band dragen ; w ann eer ech ter
straks hun dienst voorbij i s 2), m ogen ze de gelofte voor vast
afleggen. Sindsdien heeten ze baru-baru.
E r was 1n knaap, nog jo n g van jaren, hij m aakte ’n sgm bah
onmiddellijk aan, zonder dat ’n omschrijvende betiteling waar ’t betrekking
op kan hebben voorafgaat in dezelfde zin; die is pas in de voorafgaande
vraag van "Wisiju te vinden. Dit is dus ’n overgang naar ’t sira dat voor­
naamwoord voor de tweede persoon is.
i) De beteekenis van deze woorden, die de term wasi moeten verklaren,
is zeer weinig duidelijk. *) Volgens de lezing van B : suruhanta; de be­
teekenis van suruhata is duister.
voor de Heer Guru, en vroeg als gunstbewijs ’t wiku-schap.
Daarop verleende de H eer Guru de wijding: hij kreeg echter
geen sing£l van daluwang maar ’n singSl van alang-alang blaren 1);
sinsdien heet hij wiku hijo. Zoo is. begin van de wiku hijo s.
Om te spreken van de handelwijze van de Heer Jag ad w igesa;
hij richtte z’n yoga op z’n duim, en maakte die tot asch,
die overgoot hij met Tattwamrta-wij water en verrichtte er yoga
over, zoodat ’t ’n dewata werd met menschengestalte 3). Hij kreeg
de naam d ’eerwaarde A g a s ti; hij ontving als gunstbewijs ’t wiku-
schap van de Heer, en ’t bevel tapas te gaan verrichten op de
berg Kawi. Sindsdien heeft hij de berg Kawi als eigendom, die
dient tot teeken van d ’ opdracht van de Heer Guru.
Weer verrichtte daarop de Heer Nandiguru yoga, hij deelde
z’n wijsheid(?); zoo ontstond de Heer Dharmmaraja. Hij legde de
wijding op hem en overgoot hem met Tattw am rta-w ijw ater; hij
kreeg de naam rsi Siddhawangsitadewa. Hij kreeg als g u n st­
bewijs ’t wikuschap, hij bakende de vrijheden en de geloften
a f 4). De Heer gaf hem bevel tapas te gaan verrichten, rsi Siddha­
wangsitadewa gehoorzaamde, hij was in ’t tapas verrichten onaan-
ta stb aar,5) n a a k t6) en gehuld in stilzwijgen, 7) geen dag of
nacht ging over hem heen, 8) hij verzadigde zich niet m et eten
en slaap. De beteekenis daarvan is, dat er niets was dat hij

*) Wat met singel bedoeld werd is, zooals ook bij de meeste andere namen
van kleedingstukken, moeilijk uit maken; waarschijnlijk is 't hier als 'n hals-
sieraad op te vatten. *) Hier moet misschien anggusfcha gelezen worden, ang-
gasta komt in ’t P .W . niet voor. De naam Agastya moet door dit woord
natuurlijk verklaard worden. 3) Dit zal ’n verbaatering zijn van purusakara.
4) De bedoeling van deze uitdrukking is hier niet geheel duidelijk, vooral
door de verbinding met brata; misschien moet men sumusuk met „grond-
vesten” vertalen. r>) Dit is missehien te verklaren als alangghita; onbereikt.
Men moet wel aannemen dat ;t achtervoegsel -k^.na hier niet als ’n con-
junctief in ’n afhankelijke zin te vertalen is; ook in de ICunjarakarnna-
legende is dit vaak ’t geval. Of deze plaats in de Tantu geheel gelijk
staat met ’t gebruik in dat geschrift, of dat de gedachte aan ’n conjunctief
toch niet geheel ontbreekt, of dat ten slotte de plaats bedorven is, is
moeilijk uit te maken; opmerkelijk is ’t dat de vorm slechts sporadisch in
de Tantu voorkomt. *) Volgens K.B.W . staat lagna voor nagna: naakt. Mis-
sc nen is t woord hier ook op to vatten als malaghna: onreinlieid vernieti-
gend. 7) De55e uitdrukking is misschien te verklaren als mauna^rita: aan
zwijgzaamheid overgegeven; ta kan beschouwd zijn als ’t bekende partikel
en door onverstand weggelaten. 8) Do bedoeling schijnt te zijn dat hij geen
ag of nacht oversloeg by z’n oefeningen, of dat die twee voor hem niet
bestonden o f ’t zelfde waren.
 verlangde, noch de wereld, noch de hemel, noch de Heer, noch de
bevrijding, noch de verlossing, noch geluk, noch ongeluk; niets
prees hij en niets verwierp hij ; dat noemt men tapas. J u i s t ’t midden
houdend was hij, recht van wandel slechts, daarom kreeg de
patapan van rsi Siddhawangsitadewa de naam Sarjjawa-Jam-
budwlpa. Hij is ’n incarnatie van hem die vroeger op de berg
tapas heeft verdcht; dat is de Heer Dharmmaraja.
Tenvijl j\si Siddhawangsitadewa bezig was vlekkelooze con-
templatie te beoefenen, zagen de Heeren Igwara, Brahma en
Wisnu die wijze van doen van rsi Siddhawangsitadewa, terwijl
hij daar vlekkelooze contemplatie beoefende. <Hij beoogt de ver-
nietiging der wereld* zoo dachten de Drie Goden : (93) ze wisten im-
mers niet dat de atapa de Heer Dharmmaraja was, ze dachten dat
't maar ’n gewone panclita was. «Hij beoogt de vernietiging der
wereld» zoo dachten de Drie Goden. Ze waren bezorgd, daarom
ontstonden de Drie Kala’s. Kala Lodra ontstond uit de Heer
Brahma, kala £ambhu ontstond uit de Heer Wisnu, kala Samaya
ontstond uit de Heer Igwara; dat zijn nu hun gestalten. Daarop
kregen ze bevel de rsi Siddhawangsitadewa te gaan d o o d en ;
de Drie Kala’s gehoorzaamden.
Daar gingen de kala’s op weg, ze kwamen in de verblijfplaats
van rsi Siddhawangsitadewa terwijl hij vlekkelooze contemplatie
verrichtte. De kala’s kwamen op, met geweld aanvallend, ze
sloegen, duwden, beukten, beten en trapten ; de rsi bleef echter
ongedeerd. Als de kala’s sloegen, sloegen ze alleen hun eigen
makkers; als ze duwden, duwden ze alleen hun eigen m akkers;
als ze beukten, beukten ze alleen hun eigen makkers; als ze
beten, beten ze alleen hun eigen makkers; als ze staken, staken
ze alleen hun eigen m akkers; de pandita kon niet gedeerd
worden. De kala’s stonden beschaamd dat rsi Siddhawangsita­
dewa niet gedood was; daar gingen de kala’s heen, ze begaven
zich naar Brahma, Wisnu en Igwara en deelden hun mede dat
blijkbaar de rsi niet gedeerd kon worden.
Daarom gingen de Drie Goden op weg met ’t- doel de rsi te
dooden. Daar nam Brahma de gedaante van Agni aan, met ’t
doel de rsi te verbranden. Wat is d ’ oorzaak dat hij niet gedood
werd door Brahma? Omdat Dharmma niet verbrandt in ’t vuur,
daarom verloor Brahma ’t en werd bang. Toen kwam de Heer
Wisnu op. Wisnu nam de gedaante aan van Kroda met duizend
koppen en tweeduizend handen. Alle wapens greep hij aan om er de
11
rsi mee te ovenvinnen; hij wierp hem met de cakra Sudargana,
hij beukte ’m met de knods Mandiki, hij stak ’m m et ’t zwaard
Nandaka, hij verwarde 'm met de gangkha Pancajanya; maar rsi
Siddhawangsitadewa werd niet gedeerd. Ook slingerde de H eer
Hari de cakra Calakunda, de cakra Targnggabahu, en de cakra
Rgbhawinuk en wierp die naar de asceet. M aar D harm m araja
wordt niet overweldigd door ’n toornig g e m o e d ; de H eer Wisnu
verloor *t, werd bang en was verslagen. D aar nam de H eer Igwara
de gedaante aan van Rudra, en viel op de ascetische rsi a a n ; maar
rsi Siddhawangsitadewa, terwijl hij zich toelegde op vlekke-
looze concentratie, bleef volhoudend en standvastig. Hij schrok
niet en vertwijfelde niet, onverstoord was hij. Hij werd overstort
met aarde maar niet bedolven, (94) vast en onwrikbaar was h i j ;
daarom bestaat er de berg Tungggng. Hij werd overstroom d
met water maar niet weggestroomd, hij werd zelfs niet nat. *)
Wat i^ d ’ oorzaak daarvan? De zin daarvan is: D harm m a, be-
graven, rot niet; in ’t vuur verbrandt hij niet, in ’t water ge-
worpen, verdrinkt hij niet. Zoo was de volmaaktheid van rsi S iddha­
wangsitadewa.
Daarom werden Brahma Wisnu en Igwara bang, toen ze de vol­
maaktheid van de ascetische rsi zagen. Daar vluchtten de Drie Goden
naar de mandala Kukub. Juist maakten de Vier Lokapala’s hun
opvvachting voor de Heer, toen de Drie Heeren kwamen en
hun sgmbah maakten voor de H eer Jagannatha. Fluks:
«Met uw verlof, Heer, ’t doel waarmee uw zoons hun sgmbah
komen maken voor de voeten 2) van de H eer is: er is ’n pandita
die tapas verricht de vernietiging der wereld beoogend, zoo
meenen wij, uw zoons, Heer. Buitengewoon is z’n volmaaktheid
en tocivermacht, zelfs uw drie zoons, Heer, moesten voor hem
onderdoen in kracht. ’t Doel waarmee wij, uw zoons, nu ’n
sgmbah maken is, dat we bescherming vragen, Heer.»
Zoo spraken de Drie H e e re n ; de Heer Guru a n tw o o rd d e :
«Wel, mijn zoons Brahma Wisnu en Igwara; gij m eent dat
rsi Siddhawangsitadewa de vernietiging der wereld beoogt? 3)
Neen, dat is niet zoo, want die ascetische rsi is de Heer
Dharmmaraja. D&drom is hij niet door u verslagen, o m dat d*
ascetische rsi gelijk aan mij is, want die wijsheid (?) is ’n splitsing
l) Blijkbaar moet liier de lezing van B : tan teles, gevolg^ worden. s) Hier
zal tocb wel padadwaya bedoeld zijn. 3) De constructie kanyu sengguh iB
gelijk te stellen met 'n N .J. constructie met pronominaal praefix.
 van mij; daarom hebt gij ’m niet ovenvonnen. Gij hebt echter
raksasa s doen ontstaan, duidelijk zijt gij verschenen als kala’s;
daardoor is ei opschudding in de wereld ontstaan, want die
raksasa’s zijn gelijk aan u. Doodt daarom die kala’sN
Zoo sprak de Heer G uru; de Drie Heeren zeiden:
«Met uw verlof, Heer; die kala’s sterven niet, als rsi Siddha-
wangsitadewa niet sterft.»
Zoo spraken de Drie Heeren, daarom nam de Heer Guru 't
leven van rsi Siddhawangsitadewa, (95) want de Heer is d ’-opper-
machtige daarover. Hij bevahde Vier Lokapala’s ’t lijk van de
rsi te d rag en ; want klaarblijkelijk- zou de wereld een zee zijn
geworden, als ’t lijk van rsi Siddhawangsitadewa op d ’ aarde
zou vallen. Zoo gingen de Vier Lokapala’s op weg, en kwamen
in de verblijfplaats van d' ascetische rsi. De Heer Guru trok
hem ’t leven uit, en d ascetische rsi was d o o d ; daarop namen
de Vier Heeren Lokapala’s z’n lijk op. Ze droegen ’t naar ’t
Oosten, dat noemt men Pundutan-gawa. Ze begroeven *t lijk van
rsi Siddhawangsitadewa daarop op de top van de Mahameru ; daar­
door is er niemand die boven de top van de Mahameru komen
kan, want daar begroeven ze de Heer Dharmmaraja, zoo is ’t
verhaal. YVolken *) en wind zelfs, geen is er die boven de punt
van de Mahameiu durft te komen, zelfs Zon en Maan komen
er niet boven, en ook t menschengeslacht kan niet boven de
top van de Mahameru komen.
In Kailasa-grond volmaakt en hoog is begraven de Heer
Dharmmaraja 2).
Kailasa beteekent berg, bhumi beteekent grond, sampurnna-
wangan beteekent verheven en hoog; sindsdien is Kailasa-bhumi-
sampurnnawan ’n naam van de Mahameru. Zoo wordt hij be-
schouwd als afbakening van de vrijheden en geloften; verboden
.grond is ’t lingga-heiligdom, ’t mag niet vernield worden ; sinds­
dien dient ’t als bevestiging en afbakening van de vrijheden
en geloften van ’t wikuschap. 3)

i) Naar de lezing van B D E : megha. s) Naar ’t schijnt is de bedoeling

van deze woorden samen ’n versregel te vormen; de maat er van, waar-
schijnlijk wel ’n Indische, is niet meer op te maken, evenmin of en waaruit
de regel ontleend kan zijn. s) De vertaling van deze woorden is niet zeker;
pragista schijnt niet zeiden met pratisfca verwisseld to worden, zooals pratasti
met pra?asti. Susuk-sima is ’n vaste uitdrukking, ook in oorlconden; de be­
teekenis van sumusuk: steken (en vandaar afsteken, afbakenen) is er welliclit
zoo in verzwakt dat men de vertaling sticbten of grondvesten mag gebruiken.
 Om te spreken van Brahma, Wisnu en Igwara die de Drie
K ala’s doodden, ze richtten op hen hun blik, die vergif was, en ze
waren tot asch geworden. De asch van die Drie K ala’s werd de berg
W ihangg am aya; op de berg W ihanggam aya te Pangawan is de
asch van de Drie K ala’s, (96) zoo is ’t verhaal van ouds.
Nadat de Drie K ala’s gedood waren, keerden de Drie H eeren
terug; de Heer Igwara keerde terug naar de m andala Tigapatra,
de Heer Brahma keerde terug naar de m andala Jalaparwwata,
de Heer Wisnu keerde terug naar de m andala N angkaparwwata.
Om te spreken van de ziel en ’t leven van die Drie K a la ’s,
die werden twee raksasa’s, die uit de berg W iyanggam ava te
voorschijn kwamen, Kala en Anukala geheeten. Ze m aakten ’n
sgmbah voor de Heer Paramegwara en vroegen de aarde en ’t
menschengeslacht te beheerschen. De H eer Guru s p r a k :
•Mijn zoons Kala en Anukala, ’t zij zoo, gij zult heerschen over
de aarde en ’t menschengeslacht. W anneer ’t yuga-einde en de
groote ineenstorting zullen z i j n ........... *), dan zult gij r e g e e re n ;
te voren zult gij tapas verrichten. Bewaakt gij de W estp oo rt
van de Mahameru, daar zult gij tapas verrichten. W at betreft
tnijn opdracht' aan u, die is: telkens wanneer er zijn die goden-
eigendom rooven, die verboden grond nemen, die d ’ afbakeningen
van de vrijheden en de geloften van de rsi’s vernietigen, die
de bevestiging van ’t wikuschap te niet doen, beschouwt gij die
als uw eigendom, en ook a l l e ........... 2), dat beschouw t gij alles
als uw eigendom. W anneer iemand echter de bevestiging van
t wikuschap te niet doet, dan zal hij voorwaar vallen in de
hel en niet in de hemel komen. Wijdt uw aandacht aan alles
wat ik opgedragen heb.>
Zoo sprak de Heer Guru. Daarop bewaakten Kala en A n u ­
kala de Westpoort van de Mahameru. Pangawan heet die poort,
aarom bestaat de desa Pangawan, de poort van de M ahameru
is dat. Kala en Anukala zijn gevestigd en worden vereerd in Panga-
wan^Kalaen Anukala verrichtten yoga; (97) hun woorden werden
— ^ J11111 ^Hkken werden bliksem, hun slagtanden en tanden
bliikhnn etee^er“ ® van tenget of tengd, die hier past, wordt niet opgegeven ;
teokeni 1 m° efc 1Gr “ woor^ staan dat „beginnenMbeteekent. 2) De juiste be-
jg , eze ui^diukkingen, waarvan d’ eorste reeds vroeger gebezigd
J N i°n8’ Van srampad of srampat worden in ’t K. B. W. en in ’t
men danr' ®teekenissou opgegeven die hier niet passen; misschien mag
IippI , Ult 0P“ aken dat sarampadan hier de zin van „over ’t ge-
’ m * algemeen” kan hebben.
 werden weerlicht. Uit hun nagels ontstonden de Vijf Y aksa’s,
geheeten Lumatiglang, Lumangling, L,umangut, M angdulur en
Manginte; die waarschmven wanneer er slechte daden ofslechte
woorden zijn, zoo is ’t verhaal.
Gana echter kreeg bevel de wacht te houden in ’t verboden
gebied, en de naar ’t Oosten gerichte poort van de Mahameru
te bew aken; daarom bestaat nu de desa Purnnajlwa, de naar
’t Oosten gerichte poort van de Mahameru. Gana is gevestigd
en wordt vereerd in Purnnajlwa.
Rsi Agasti echter kreeg ’t bevel de wacht te houden in ’t ver­
boden gebied en de naar ’t Zuiden gerichte poort van de Mahameru
te bewaken ; daarom bestaat er nu de desa Padang, dat is die poort
van de Mahameru. Rsi Agasti wordt vereerd in Padang.
. Vrouwe Gauri echter kreeg bevel de wacht te houden in ’t
verboden gebied en de naar ’t Noorden gerichte poort van de
Mahameru te bewaken. Daarom bestaat de desa Gant£n nu, de
naar ’t Noorden gerichte poort van de Mahameru; Vrouwe
Gauri is gevestigd en wordt vereerd in GantSn.
Vier zijn de poorten van. de Mahameru, daarom noemt men
hem Panatur-mukha.
Om te spreken van de Heer Dharmmaraja, hij kwam te
voorschijn uit de top van de Mahameru. De top van de Maha­
meru spleet in drieen, daarom heeft de Mahameru drie toppen,
zooals ’t is tot nu toe. Sindsdien is Trigpigga 'n naam van de
Mahameru, want hij heeft drie pieken. De geur van de Heer
Dharmmaraja verspreidde zich welriekend, toen hij te voorschijn
kwam uit de piek van de M aham eru; (98) daarom werd de Maha­
meru in ’t vervolg de berg Gandhamadana' genoemd. Vrouwe
PrthiwI schudde echter, 't was alsof de Mahameru in zou storten,
’t aardsch verblijf verzonk, ’t water van de oceaan golfde. De Heer
Paramegwara werd verschrikt *) dat de Mahameru in zou storten.
Daarom ging de Heer Guru naar de top, langs de luchtweg
ging hij met de Stiergod. Daar kwam hij op de piek van de
Mandara-berg, en zag daar de Heer Dharmmaraja, te voorschijn
gekomen uit de kloof van de Mahameru. Drieoogig en vierarmig
was hij, gelijk in uiterlijk aan de Heer Guru. Daar ging de Heer
Dharmmaraja staan op de bult van de Stiergod, [zoo verdrukte
hij hem, zoodat de Stier stierf door de verdrukking. Daarop nam
de Heer Guru de Heer Dharmmaraja op z’n schoot en bracht
l) Volgens D .E . kaget; 'n beteekenis van atgata wordt niet opgegeven.
 ’m naar de mandala Kukub. Hij liet hem zitten op ’t Lotus-
juweel en overgoot hem daarop met Tattwamrta-wijwater. Kaluku
gebruikte hij om de Stiergod mee te wasschen] 1), daardoor werd
de Stiergod weer welgemoed. V erder werd de H eer D h arm m a­
raja voorzien van de w ijding:’ hij kreeg de naam rsi T aru n a -ta ­
pa-yowana, en de Heer Guru verleende hem ’t wikuschap, d ’
aibakening van de vrijheden en geloften. Rsi T aruna-tapa-yow ana
kreeg d ’ opdracht wel te doen in de heele wereld, hem werd
’tgodenbezitovergedragen. ,,So” beteekent dewa, daarom is goden-
bezit de Mahameru, want die is immers verboden terrein van
de H eer; hij dient tot afbakening van de vrijheden der rsi’s,
hij dient tot koperplaat, en zoo beschouwt men hem als de
mantra zonder schrift.
Voorts schonk de Heer Guru de Stiergod aan rsi T aruna-tapa-
yowana, hij deed hem dienst als beschutting bij ’t bescherm en
der wereld. Verder gaf hij hem de payung, de oorringen en de
kalambi over, hij verving hem als dewaguru van de m andala Kukub.
Daarom, wanneer er ’n rsi is, (99) jong, zonder vader en zonder
moeder, zonder familie en zonder verwanten, die tapas verricht
in z n jeugd, en die te voorschijn komt uit ’n spleet van de
Mahameru, neemt hem om te dienen tot lingga van de M aha­
meru, en te zetelen in de mandala Kukub, hij is de r?i
Dharmma’s g eslac h t2).
Voorts was er ’n godheid, aardsch geworden zoodat hij niet
meer weg kon, vroeger getroffen door ’n vloek van rsi Siddhi-
wangsitadewa, zoo is ’t verhaal. Hij maakte ’n sSmbah voor de
Heer Paramegwara en vroeg terug in de hemel gelaten te worden.
De Heer Guru antwoordde:
m'jn zoon, gij godheid die door ’n vloek getroffen zijt,
zij zoo, gij zu]t terugkeeren in de hemel; wanneer rsi Tapa-
} p ana terugkeert naar de hemel, zult gij niet achterblijven.
J opdracht aan u is echter: verricht te voren tapas. Dit zijn
Gi* 7^ lnSt^ew'jzen v°or u : ’n payung, oorringen en ’n kalambi.
in^de ec^ er wijding ontvangen. V oortaan is uw benam ing
2 oQWere^ dewata Kaki, beschouw Swargga als uw patapan >.
was d opdracht van de Heer Guru, daarom bestaat nu
w^irgga, ZOQ js verjiaa|

er kregen Kala en Anukala d ’ opdracht van de H eer Guru

!) Volgens B C T i» p u •• .
3) Dharnim f • • van A- heeft juist eenregelovergeslagen.
a ach riJ v e r
° is hier waarschijnlijk bedoeld.
 r.si Taruna-tapa-yowana te beschermen. «Wanneer hij terugkeert
naat de hemel, zult gij niet achterblijven.» Zoo sprak de H eer Guru.

Zcsde hoofdstuk, (bis. 99— 104).

Om te spreken van de handehvijze van de Heer Guru om ’t
maken van orde te voltooien: hij ging yoga verrichten op de
top van de Mahameru, z’n blik richtend op z’n neuspunt, ge-
wend naar ’t W este n ; .daarom is de richting van kahyangan’s
’t Westen, omdat ’t Westen de richting was van de Heer toen
hij yoga verrichtte. Hij boog zich en keek naar b e n e d e n ; toen
hij naar beneden keek, werd dat de Zandzee, zoo is ’t verhaal.
Verder verrichtte hij yoga, ter verkrijging van welzijn voor de
geheele werpld; daarom bestaat de berg Phala. «Er is nog geen
reinigingswaters dacht hij, en hij ging ’n vijver maken om zich
in te reinigen.
(100) Om te spreken van Vrouwe Uma, langen tijd had zevertoefd
op de berg Wilis, wachtende dat de Heer haar zou roepen. De
Vrouwe hield ’t niet langer uit, en ging op weg naar de Maha-
meru. Juist was de Heer bezig met ’t maken van de vijver, toen
Vrouwe Uma kwam; toen sprak de Heer Guru:
«Ach, Vrouwe, wat is de reden van uw komst? Had ik niet ’n af-
spraak met u? ,,Ik zal u laten roepen, wanneer de stofifeering van
de Mahameru fraai geworden zal zijn” ; zoo sprak ik vroeger.»
Daar werd Vrouwe Uma boos; *t werk van de Heer aan
de vijver was niet a.f, daarom bestaat nu de vijver Wurung.
Daar ging Vrouwe Uma heen, ze begaf zich naar de berg
Arjjuna. De Heer Guru voltooide echter ’t maken van de vijver;
overvloedig waren er de kumbhala’s, daarom wordt de vijver o
op de Mahameru tot nu toe ranu Kombala genoemd.
De weg van de Heer ging van de Mahameru naar de berg
Pawitra. De Heer had de gelofte van de drie tijden van de dag
op zich genomen x); hij baadde zich driemaal per dag en drie-
maal per nacht. 't Wegloopende water ging naar Warunggama,
daarom is er geen water op de berg Pawitra, omdat alles op
js gegaan aan waschwater voor de Heer vroeger, zoo is ’t ver­
haal. Z ’n tocht ging weg van Pawitra, hij ging yoga verrichten
op de top van de berg Kumukus. De Heer Guru wilde urineeren,
rookend ontstond er zwavel 2) zooals ’t is tot nu toe.
Om te spreken van Vrouwe Uma, ze vertrok van de berg
!) Triaamdhya. *) Hiermee is ’n verklaring yan de bergnaam Walirang bedoeld.
Arjjuna naar de berg Kawi, en *vervolgens naar de K am p ud. In
'n aanval van woede rukte de Vrouwe de top van de berg
Kampud uit en slingerde die naar ’t Z uid-W esten; d aard oo r
bestaat nu de berg Lfib6ng, vroeger de top van de berg K am p u d ,
n a a r ’t verhaal. (101) De rest van de berg K am pu d schopte ze, zoodat
hij scheurde geheel tot aan de Zuider-oceaan tot aan R£n£b,
tengevolge van de woede van Vrouwe U m a; daardoor stroom de
*t water van de berg K am pud uit en doodde *t m enschen-
geslacht. «Heer, Vorst, Meester» jam m erde de gansche wereld.
De Heer Guru was juist bezig yoga te verrichten op de berg
Kumukus, toen hij ’t geween der geheele wereld hoorde. T oen
hij naar ’t Zuiden keek, zag hij dat de top van de berg K am p u d
geknot was; toen begreep hij dat de Vrouwe dat in de zin had
gekregen. Toen sprak hij:
«Ach", hoe zal de gansche wereld er uit zien, als ik geen
erbarmen heb. Ik z.org voor ’t heil der gansche w ereld ».
Daarop nam hij de gestalte van ’n schoone godenzoon aan;
sindsdien heet hij Dewaputra, hij ging de gansche wereld helpen.
Hij bedwong de toorn van de Vrouwe, hij was o m v a t t e n d
als 'n bloemkelk 1); er ontstond ’n meer op de berg K a m p u d ;
sindsdien heet de Heer Analaga. Hij vertoefde op de berg
Kampud en zette z’n ijzeren knods op, groot en hoog, reikend
tot ’t uitspansel. Daar ging Vrouwe U m a heen, sindsdien hield
haar toorn op.
Toen sprak de Heer Guru: .
‘Vroeger, toen ik dienst deed als leermeester van de geheele
wereld, toen ik leermeester was*van alle goden, heette ik H eer
Guru. Nu echter heb ik de gansche wereld geholpen; Heer,
Vorst, Meester, zeiden de menschen in hum ongeluk jam m eren d
tot mij. Daarom heet ik Heer Vorst, ik ben H eer Meester, ik
word vereerd door de menschen, ik bevestig de geheele wereld 2);
daarom is ’n andere naam van mij Heer A nungkurat. Ik door-
dring de gansche w ereld; ik ben d ’ ontvanger der offers van
de gansche wereld, voorwaar doof zullen de menschen worden,
die de berg Kampud naderen, als ze geen offer te brengen h e b b e n ».
(102) Zoo sprak de Heer Tuhan ; zoo hebben de menschen, die de
) De beteekenis van deze uitdrukking, misschien s l e c h t s gebruikt om de
naam Analaga te verklaren, is niet zeker. 2) De beteekenis van de afleidingen
van sungku is niet geheel duidelijk; ’t komt bijna alleen voor in de. hier
gebruikte of dergelijke uitdrukkingen.
 berg Kampud naderen, alien ’n offergave; de plaats om offers
te brengen van de geheele wereld is op de berg Kampud, gericht
naar ’t Westen. Wat betreft de Heer Tuhan, in Kumara was
hij vroeger als mensch geboren.
W at betreft die ijzeren knods, die werd ’n steenrots, ’n steen-
berg, reikend tot ’t uitspansel. Wanneer echter de Zon naar ’t
• Westen neeg, werd de Mahameru niet bestraald door de Zon,
omdat hij afgesloten was door de berg Gada-wSsi *). Daarop werd
de berg Gada-w6si weggenomen en in zee geworpen, hij werd ’n
klip. De rest ervan werd op d ’ aarde gelegd, ’t waggelde,
daarom bestaat de berg Anggang-anggang nu.
Om te spreken van Vrouwe Uma, ze ging vertoeven op de berg
Gandhamadana. Daar kwam Kumara, maakte ’n s6mbah voor
Vrouwe Igwarl en vroeg naar de Heer Guru. Vrouwe Uma
an tw oordd e:
«Wat vraagt ge naar de Heer 2), ik weet immers z’n verblijf­
plaats niet».
Kumara antwoordde:
«Ik wilde ’n sSmbah maken aan de voeten van de Heer, Vrouwe,
‘ want de Heer is mijn oorsprong, Vrouwe; gij, Vrouwe, zijt immers
slechts ’n tusschenschakel, de weg voor mij, Vrouwe».
Zoo sprak K umara; daarop werd Vrouwe Uma toornig omdat
Kumara haar ’n tusschenschakel genoemd had. Daarom greep
ze Kumara, nam hem bloed, haar en merg weg, en daarop ver-
vloekte hem Vrouwe Uma, dat Kumara de gestalte van ’n Wil
zou krijgen; zoo werd hij Bhrnggiriti. Terwijl Vrouwe Uma
Kumara zoo behandelde kwam echter de Heer Guru, en zag
hoe Vrouwe Uma Kumara behandelde. Toen werd de Heer
Guru toornig en vervloekte Vrouwe Uma:
(103) «Ach, Vrouwe Uma, welke schuld heeft mijn zoon jegens u,
dat gij hem daarom 'n Wil laat worden, en hem dan z’n bloed,
merg en haar o n tn eem t3)? Gij zijt zeer hardvochtig, Vrouwe Uma,
ik ijs er van uw gedaante te zren».

J) ’n B e te e k e n is v a n a fle id in g e n v a n tin g k e r w o rd t n ie t o p g e g e v e n . M is ­
sch ie n is d it gron d w oord in v e rb a n d te b re n g e n m ot s e n g k e r en s in g k ir .
S u n d . n in g k e r : om rin gen . ’ ) D e su b sta n tie f-c o n stru c tie denta ta k w a n a k e n
w o rd t h ie r zoo g e b ru ik t, d a t ze, e v e n a ls d ’ an a lo g e co n stru ctie m et den-, ver-
ta a ld k a n w orden als ’n zoogenaam d e v e rb o g e n w erk w o o rd svo rm , w aarto e de
la a tste zich in de n ieu w ere ta a l o n tw ik k eld h e e ft. 3) D e h ie r g e b ru ik te con-
stru ^tie, ofsch oo n m et o n v e rk o rte p ro n o m in aal-eu ffixen , la a t zich v e rg e lijk e n
m et die vo rm en , b estaan d e u it ’n g ro n d w o o rd m et v o o rg e v o e g d den - (tfoor
 Zoo sprak de Heer Guru tot Vrouwe Uma; zooals ’n bamboespeer
die modder treft, n a a r't spreekwoord, niet tevergeefs doordringend
waren de woorden van de Heer Guru tot Vrouwe U m a 1). Daarom,
zie, daar veranderde ze van gedaante, Vrouwe Uma werd van
uiterlijk ’n raksasi, stinkend en geurend was- ze, sindsdien heet
ze Vrouwe Durggadewi. Daar ging Vrouwe Durgga weg van de
Mandaraberg, ze nam Kumara op de heup en ging h e e n ; ze
ging haar, merg en bloed van Kumara begraven. VVala beteekent
immers knaap; sindsdien is Walandit de naam van de berg waar
bloed, haar en merg van Kumara begraven zijn, zoo is ’t ver­
haal .van ouds. Daar ging ze heen naar de lijkhof. . . . 2).
Wat betreft de Heer Guru, hij was vroeger nog nooit door
toorn overmeesterd geworden, nu was hij echter door toorn
overmeesterd; daarom vervloekte hij zich zelf en werd ’n raksasa.
Daar had de Heer Guru de gestalte van ’n raksasa met drie
oogen en vier arm e n ; sindsdien heet hij Kala-Rudra. Alle goden
waren verbijsterd, evenals de geheele wereld, toen ze de gedaante
van de Heer Kala-Rudra zagen; deze wilde alles op d ’ aarde opeten.
Dadelijk gingen daar Igwara, Brahma en Wisnu ’t verslinden
van de Heer Kala-Rudra beletten; ze daalden neer naar d* aarde •
en speelden wayang, ze verhaalden van de ware aard van de
Heer en de Vrouwe op d ’ aarde. Ze hadden ’n panggung en ’n
keiir, uitgesneden leer vormde hun wa)rang ’s, die werden geprezen
in fraaie panjang. De Heer Igwara was udipan, Brahma en Wisnu
beschermden hem. (104) Ze gingen rond over de aat-de muziek
makend en wayang spelend, sindsdien bestaat er de bandagina-
hawayang; zoo was d ’ oorsprong naar ’t verhaal . van ouds.
Voorts was ’n afweermiddel van de Heeren Igwara, Brahma
en Wisnu tegen de Heer Kala: ze gingen rond op aarde en
zochten de Heer Kala op, bleelc bewoog hij zich in de bale,
h i j .........3). Igwara werd sori, Brahma werd pederat, Wisnu werd
t£k£s; ze gingen rond liederen zingend en spelend; sindsdien
is er de bandagina-menmen. Zoo is d ’ oorsprong van ’t be­
staan van de bandagina-menmen.
d e n ya), w a a ru it m isschien de N . J . zoogn. p a ssio v e vo rm m e t p ra e fix d i - o n ts ta a n
is. W aaro m j u i s t in deze g e v a l le n 't gro n d w o o rd „zo n d e r n e u s k la n k ’ ’ g e b r u ik t
is, is n ie t geheel duidelijk.
') D eze spreekw ijze kom t b ijn a ju i s t zoo v o o r in ’ n a a n h a lin g in K . B . W .
onder pun/ih. s) B lijk e n s de ste rk v e rsc h ille n d e le zin g e n v a n v a n A C , B en D E ,
w aarb ij de b ed o elin g v a n de tw ee e erste n ie t d u id e lijk is, z a l d eze p la a t s
als b ed o rv en te beschouw en zijn. 8) Z ie *) op de v o lg e n d e b la d z ij.
 W at betreft de Heer Guru, h i j ......... *), daarom bestaat nu de
berg Lawn, de patapan van de Heer Kala-Rudra vroeger, zoo
is ’t verhaal. Nadat de Heer Kala echter ’n tijd lang tapas had
beoefend keerde hij weer terug tot z’n oorspronkelijke gedaante
als Heer Guru. Wat betreft Vrouwe Durga, ze vroeg beeindiging
van haar vloek aan de Heer; deze beval haar tapas te gaan
verrichten. Ze verrichtte tapas in d ’ onderwereld; nadat ze ’n
tijd lang tapas verricht had, keerde ze terug tot haar oor­
spronkelijke gedaante als Vrouwe Umadewi. Ze kwam uit d ’
onderwereld te voorschijn, daarom bestaat de berg Bret nu, de
weg waarlangs Vrouwe Uma uit d ’ onderwereld kwam, naar ’t
verhaal. Wat betreft Kumara-Bhrnggiriti, hij vroeg beeindiging
van z’n vloek aan Vrouwe U m a ; hij kreeg bevel tapas te gaan
verrichten; hij keerde weer terug tot z’n oorspronkelijke gedaante
als Kumara.

Zevende Hoofdstuk , (biz. 104 —128).

Om te spreken van de Heer Guru, hij voltooide ’t scheppen

van orde op ’t eiland J a v a 2); hij liet a tan tu ’s a c h t e r 3), zooals
de sporen van ’n reiger die opvliegt, onafgebroken zonder onder-
breking, in ’n lijn zonder uitwissching zijn al de sporen van de
Heer Guru. Hij nam de gestalte aan van ’n wiku, ’n bhujangga:
van de gaiwa-richting was hij; de Heer heette mahampu Palyat.
Hij vestigde zich op de lijkhof Kalyasgm, de lijkhof maakte hij
tot z’n patapan, Zuid-Oostelijk van Paguhan. Wat betreft zijn tapas-
beoefening, zijn gebruiken waren volgens de bhairawa-richting; hij
at menschenlijken, (105) hij droogde die lijken, en midden in de
nacht at hij ze op.
Na ’n tijd van voile twaalf jaar hoorde de vorst van Galuh,
koning Bhatati, dat de wiku in Brahma’s wereld was; hij riep
de wiku’s op om ’n offer te houden. Hij noodigde a l l e ........... uit 4),
ook Smpu Mahapalyat noodigde hij uit. Steeds zonder ophou-

*) D e b e d o e lin g v a n deze w oorden is niet. d u id e lijk ; wellichfc m oet m en a a n

'n w ap e n la w u denken , d a t hij te g e n zich z e lf ric h t. 2) T u m u lu s a k n a is een
v a n d ’ en k e le tw ijfe la c h tig e g e v a lle n w a a r -hena v o o rk o m t op de w ijze die in
de IC u n ja ra k a rn n a -le g e n d e zoo gew oon is. 3) Y o lg e n s B . D . E „ de le z in g v a n
A . C. is d u iste r. 4) G o w an te n sch ijn t ’n k ra m a -v o r m in g te zijn , m issch ie n v a n
g o w a la , g o b a la v o o r g o p a la in de zin v a n „ a a n z ie n lijk e ” . D it o f „g e e s t e lijk e ”
m oet de b ete e k e n is zijn v a n d it w oord.
den kwam men helpen bij de koningsplechtigheid *) op de
15e van de lichte m aandhelft van de 9e m a a n d ; de m en­
schen kwamen van ten Zuiden van Galuh en van ten W esten
van Galuh. M ahampu Palyat vertrok ■met de bewaker van de
lijkhof, deze droeg ’t vleesch. ’n Menschenschedel gebruikte hij
als drinkschaal, en vijf kantora’s 2), deze vorm den datgene waarop
hij de menschenlijken droogde. M ahampu Palyat kwam bij ’tafdak,
toen^ v'roeg vorst Bhatati aan de p a n g a m b e h a n ’s 3), zeggende:
«Empu Waju-kuning en empu Kalotan, waar bevindt zich
toch de wiku Palyat? Hoe ziet hij er uit?»
‘ Ziedaar, Heer, hij die daar zit in ’t W este n .»
«Ach, wat ik van hem zie, is z’n uiterlijk te r u w 4) voor ’n
d a y a k a 5). Ik dacht dat hij zou hebben ’n b h r n g g a 6), ’n band,
n gurukleed, ’n payung en oorringen en gevolgd worden door
z n leerlingen ten getale van honderd of tweehonderd.*
Zoo sprak de koning; gmpu Kalotan antwoordde:
cNeen, Heer, want hij is ’n bhujangga, ’n wiku van de gaivva-
richting, daarom draagt hij geen band.»
cAch zoo; wat staat daar toch v66r hem?»
(106) On Menschenschedel en kantora’s, H eer.»
«Waartoe dient die menschenschedel ?»
«Die dient tot drinkschaal, Heer.»
«Waartoe dienen die kantora’s ?»
«Daarop droogt hij menschenlijken, Heer.»
«Bah>, de koning braakte: »Hei, juru-pawohan, kinang als ’t
je blieft.>
*Ach, dus die mahampu Palyat eet m enschen? Zoogoed als

) is w a arsch ijn lijk r a ja s w a - k a r y y n te le z e n ,’ n p le c h tig h e id v a n ’ t ko-

n in g s om ein. T a n g g u n g h e e ft, a ls m en ’t de h ie r a a n g e g e v e n b e te e k e n is
ennen m ag, die w a a rsch ijn lijk a fg e le id v a n ’t b e g r ip : m et m e e rd e re n t e g e lijk
ka^ora d^ t ^ ^ Pre c ies zijn , is n ie t d u id e lijk . ’t W o o rd is a f te le id e n v a n Skffc
van k ’ vo ^£ens P . \v. ’n z e k e r v a a tw e r k a a n d u id t. E v e n m in is de b e te e k e n is
't niem vere 1 h e ld e r.3) ’ t I s n ie t o n m o g e lijk d a t m en p a n g a m b e h a n m et
s ta a t n i e t ^ *n v e r b an d m oet b re n g e n . 4) D e b e te e k e n is v a n p u r u n g u l
dQzin v a s ^l w elliolit i s ’ t in v e rb a n d te b re n g e n m et p r u g u l en p r u n g g u l, d ie
b rahm aa ,11 ” ^ eiiVie ^ c^ac^ S ’’ hebb en. 5) A ls b e te e k e n is v a n d a y a k a w o rd t o p g e g e v e n
w aarsch T 1 S k ? t afleid m S is d u iste r. D e v e r t a lin g b e r u s t h ie ro p d a t p u r u n g u l
k an v^ l ^t> g6en e 'S e n sch ap van ’n b ra h m a a n b e b o o rt te w ezen . °) B h r n g g a
^ ® 6ns ‘ b eteeken is h eb b en v a n b h r n g g a r a : ’n g o u d e n w a t e r k r u ik
™ i r Cieiremoiniiin g e b ru ik t w ordt. D it k a n h ie r de b e d o e lin g zijn . B a d d h a
is w e lh ch t in >t bijzon der >n h oofd b an d . .
 de vernietiging van Brahm a’s wereld is zulk een. wiku. Verwij-
dert hem van t eiland Java, werpt hem in zee, opdat er ’n
dergelijke handehvijze niet meer besta.»
Toornig *) was vorst B hatati; mahampu Palyat keerde terug,
wetende dat de vorst toornig was. Hij la c h te : hahaha, en terug
keerde mahampu Palyat naar z’n patapan in Kalyasfim.
’s Morgens gingen daarop e m p u Kalotan en e m p u Waju-kuning
op bevel de pandita opzoeken. Daar gingen de gezondenen heen
naar Kalyas6m; e m p u Kalotan en e m p u Waju-kuning bogen en
maakten ’n sSmbah, en deelden mede dat de vorst hen gezon-
den had om de pandita in zee te werpen.
«’t Is goed, ik berust, mijn waarde; ik wist wel dat de vorst
vertoornd was.»
Hem dragende hielden empu Kalotan en empu Waju-kuning
hem samen vast, en omwikkelden hem met wglatung; ze wier-
pen empu Mahapalyat in zee. Daar keerden zij, die in zee ge-
worpen hadden, terug en deelden koning Bhatati mede, dat
empu Mahapalyat in zee geworpen was. ’s Morgens gyigen
daarop empu Kalotan en empu Waju-kuning, gezonden door de
vorst, naar empu Mahapalyat kijken. Daar gingen de gezondenen
heen, ze vonden empu Mahapalyat zich zeer wel gevoelend.
Empu Kalotan en empu Waju-kuning bogen en maakten ’n sem-
bah ; empu Mahapalyat zeide toen :
• (107) <Ik ben niet dood; zoekt ’11 steen zoo lang als ’n mensch,
zoo dik als *n palmboom.»
Daarop bonden ze hem vast aan die steen en wierpen
hem in z e e 2) ; ’s morgens gingen ze dan weer, uitgezonden, en
vonden empu Mahapalyat weer. Daarop verbrandden ze hem en
wierpen z’n asch in zee; ’s morgens gingen ze dan weer, ge­
zonden, en vonden empu Mahapalyat in glla-houding zitten.
Empu Kalotan en empu Waju-kuning zwegen verbaasd toen ze
de tooverkracht van de pandita zag en ; toen omarmden empu
Kalotan en empu Waju-kuning de voeten van de voortreffelijke
asceet en likten dan ook de voeten van de pandita:
«’t Is niet mogelijk u te dooden, Heer.»
Empu Mahapalyat antwoordde:
«Empu Kalotan en empu Waju-kuning, ik ga vertrekken van

») D u h k a h e e ft h ier b lijk b a a r reed s de N . J . b eteek en is. 2) D e w oord en zijn

h ie r in de te k s t w at v a n p la a ts v e rw isse ld ; de b ed o elin g is e ch te r d u id e lijk .
hier; ik had verlangen ’n tochtje te m aken naar ’t eiland Java,
want mijn land is op ’t eiland K am bang an, daar is mijn bhu-
jangga-mandala. Nu is de vorst van Galuh im m ers vertoornd,
laat me dus nu terugkeeren naar mijn m andala op t eiland
K am bangan. >
«Heer, wij, uw kleinzoons, volgen u ; steeds zullen we aan
uw voeten zijn, Heer.»
«’t Is goed, wat zou ik daarop te zeggen h e b b e n ; ik zal n
steen zoeken tien vadem lang, die dient mij to t vaartuig om
in te zeilen.»
Hij liet de m acht van z’n woord zien ; 6mpu K alo tan en £mpu
Waju-kuning volgden hem. Ze kwamen aan ’n roode lotos in de
diepte der zee, met bladeren zoo groot als ’n han en strijd perk en
m et bloemen van goud. Toen ze op ’t eiland K a m b an g a n waren
aangekomen, werd hij ingehaald door z'n leerlingen, (108) schoone
menschen met sieraden, ten getale van honderdtachtig. Ze nader-
den alien met ’n sgmbah ; toen vroegen Smpu K alotan en £mpu
W aju-kuning:
«Wat zijn dat voor menschen, Heer, zoo schoon, m et sie­
raden ?»
<Ach, die zijn ontstaan uit de menschen x) die ik heb opge-
geten toen ik op ’t eiland Java was.» «Ach zoo, Heer.»
Em pu Mahapalyat werd onthaald door z’n leerlingen. D aarn a
verleende hij aan gmpu Kalotan en gmpu W aju-kuning de wijding:
6mpu Janadhipa werd $le naam van empu K alotan, 6mpu
Narajnana werd de naam van £mpu Waju-kuning, w ant zuiver
en rustig van geest waren ze. D aarna brachten £mpu Janadh ip a
en 6mpu Narajnana hun huldebewijs om verlof te vragen om
terug te keeren naar ’t eiland Java. Na vertrokken te zijn van
t eiland Kambangan, en weer aangekomen op ’t eiland Java,
vestigden ze zich bij de vorst van Galuh. Ze deelden al hun
wederwaardigheden aan de koning m e d e ; daarop nam vorst
Bhatati empu Janadhipa als guru, £mpu N arajnana als puro-
hita aan.
Om te spreken van Vrouwe £rl, ze leefde als weduwe, sinds-
ien^ heet ze de weduwe Ragarunting. Ze spon in de schaduw
van n hoek van haar huis 2); daarom bestaat nu de desa Mgdang-
) Volgena B. C. 2) Volgens B ; ta n ju n g , u its p rin g e n d e lioek, m o et de
vo gen e naam verklaren. ’t Is ook m ogelijk d a t m en een v o u d ig a n g a n ti
in n o f 1 °
 tanjung. Nu was er de koopman Parijnana, dat was ’n . . . . man x);
de weduwe Ragarunting wilde niet kennis maken met ’n
man. Ze slingerde ’n bezem naar hem toe, die vloog door naar
’t Oosten tot de berg B a n c a k 2); zoo bestaat nu de berg Karu-
rungan. Zij hield zich afgesloten 3) van de koopman Parijnana,
daarom bestaat nu de berg KendSng.
(109) Om nu te spreken van empu Mahapalyat, hij keerde terug
naar ’t eiland Java. Hij verdeelde z’n lichaam zoodat er ’n gaiwa
en ’n saugata ontstonden, geheeten empu Barang en empu Waluh-
bang. Em pu Barang was van de gaiwa-richting, empu Waluh-
bang was van de saugata-richting. Daar kwamen ze op 't eiland
Java; ze-vestigden zich in Girah en stichtten de patapan Anggirah,
empu Barang en empu Waluh-bang.
Om te spreken van de buyut van Kukub, rsi Taruna-tapa-
yowana, zijn naam was Heer Mahaguru. Vele leerlingen had hij;
daarom ordende hij z’n leerlingen als waardigheidsbekleeders,
namelijk: pangadyan, ulu-kembang-pakalpan, pwamah, pajanan,
atanek, abrih, akarapa, juru-amanjang-amanjing, kabayan-pang-
layar, kabayan-mandala, mahawanata, bahudenda, but-wigesa,
asanding-among, kabayan-pamkas. Dat waren al de waardigheids­
bekleeders.
W at betreft de Heer Mahaguru, hij zou ’n plechtigheid met
feestmaaltijden h o u d e n ; de geheele maand Agwayuj zou de
plechtigheid zijn. Daarom beval hij aan de kabayan-panglayar
te gaan vragen (om bijdragen). Z ’n toeht om bijdragen te vragen
ging naar ’t Oosten. Spoedig brak de maand Agwayuj aan, alle
leerlingen van de Heer kwamen, en ook de Drie Heeren kwamen;
al z’n leerlingen hadden al ’n sembah voor de Heer Guru ge-
maakt, maar de kabayan-panglayar was nog niet gekomen. Na
afloop van de plechtigheid keerden al die leerlingen te r u g ; en
ook de Drie Mandala’s keerden terug, ieder naar z’n manclala.
Opeens kwam daar de kabayan-panglayar. Om te spreken van

J) D ivya ea lobha (of alobha), en verder alba, ruim en v a n d a a r g eru st, scbijnen
d e h ie r g ebruikte woorden te zijn; de bedooling is ech ter n ie t duidelijk. M oha
van B kom t op ’t zelfde neer als lobha. W aarschijnlijk is iets als zondig of on-
rein bedoeld, d aa r walija ook deze bijbeteekenis gehad schijnt te hebben.
s) ’n B eteekenis van laru die hier past w ordt n iet opgegeven. W ellich t m oet
m en in verb an d m et de te verklaren naam m a n g lu ru n g lezen, d at in sam en-
han g s ta a t m et lurung en kelurung, dus: z’n weg nem en. Deze b eteekenis
schijnt hier aan kandang gehecht te m oeten w orden; ’t gddw ongen g eb ru ik
is n atu u rlijk om de naam Ken<J.eng te verklaren.
z’n tocht u i t ’t Oosten, die was belem m erd, moeilijk en vol hinder-
nissen geweest. Veel bracht hij van de tocht thuis. k i u i k e n , ...........
koeienoogen 1), en bovendien ’t gedroogde vleesch van buffels 2),
runderen, honden, zwijnen, eenden en kippen, om niet te spreken
van de m annen en vrouwen, die wiku wilden w oiden, en vei-
zocht hadden aangeboden te worden aan de H eer M ahaguiu.
(110) De tocht van de kabayan-panglayar was vol belemmei ingen ,
wat betreft zijn achtergelaten sporen van uit *t O osten, die zijn.
RagGdang'is de plek waar hij gedroogd hondevleesch achter-
liet; Tam bangan is de plek waar hij gedroogd buffelvleesch achter-
liet; Pacelengan is de plek waar hij ’n zwijn a t; U n teh an is de
plek waar hij touw d r a a i d e 3); K udam pilan is de plek waar hij
de bouten van ’n rund afhakte 4) ; Cangcangan is de plek waar
hij ’n zwijn v a stb o n d ; Bakar is de plek waar hij ro osterde;
Duk is de plek waar duk zocht; Payaman is de plek w aar hij
’n kip achter liet.
Toen hij nu echter in K ukub was aangekomen, verzocht hij
als gunst aan de kabayan-wigesa de H eer M ahaguru ervan te
Verwittigen ; hij wist wel dat hij berispt zou worden door M aha­
guru. Snel ging de kabayan-wigesa de Heer M ahaguru ervan ver­
wittigen ; hij deelde hem mede dat blijkbaar de kabayan-panglayar
aangekomen was. Mahaguru sprak daaro p: « D a t‘de panglayar
niet toegestaan worde te n a d e r e n ; zijn vergrijp is dat hij te laat
bij de plechtigheid gekomen is. Beveel hem terug te keeren.*
Zoo sprak Mahaguru, de wigesa keerde om en ging terug, en
deelde aan de kabayan-panglayar mede, dat hij geen gunstige be-
schikking had gekregen van Mahaguru ; z’n vergrijp was dat hij te •
laat bij de plechtigheid gekomen was. Daarop verzocht de kabayan-
panglayar de but-wigesa terug te halen 5) ’t geen hij m eegebracht
had, wat hij achtergelaten had in de Zuidelijke dalen, o m ’t aan te
bieden aan de Heer Mahaguru. W at betreft de kabayan-pang-
layar, z n tocht ging naar ’t O o ste n : onafgebroken als ’n touw

*) D e beteekenis van lcrci w ordt n iet opgeg ev en ; in K. B. W . w o rd t alleen

verm eld d at kakrecen ’n zeker offer is, d a t bij ’n doode w o rd t g e b ra c h t. Ook
is n iet duidelijk w at m et koeienoogen bedoeld w ordt. 3) G eran g , o p g eg e v en als
gedroogde visch, schijnt hier ook gedroogd vleesch aa n te duiden. 8) U n te
schijnt m et t Sund. oentaj in v erb a n d g eb ra ch t te m oeten w o rd en ; in K .
B. W . en J. H. "W. wordt ’t n ie t verm eld. 4) M isschien m o et m en hierbij
enken aan sam pil, n bout van ’n geslacht dier. B) De b etee k en is v an m aleni
op deze plaats is te vergelijken m et die van m a ra n i in de nieu w ere t a a l :
halen.
 was zijn geween, z’n sampet gebruikte hij als beschutting tegen
de z o n 1); daar ging d* eerwaarde pangla}*ar.
Om te spieken van de waardigheidsbekleeders, ze kwamen
in ’t Zuiderdal en gingen terughalen wat de panglayar mee-
gebracht had; de kruiken, krci, zoowel als ’t gedroogde vleesch
van buffels, runderen, zwijnen en honden. De waardigheidsbe­
kleeders kwamen weer in K ukub; *t gedroogde vleesch bleefin
Payaman acliter, ’t kwam de rivier de Sarayu niet over, die was
de grens ervoor.
Om te spreken van de kabayan-panglayar, hij stichtte ’n
mandala o p ’t zadel tusschen de Mahameru en de Brahma. (Ill) Hij
vertoefde in Andawar-andawar 2), sindsdien heet de manclala
A nda war'. Nu was er ’n gunst van de Heer Mahaguru, de sleutel
Samdhijnana; die schoot hij af op de wereld; daardoor werd de
geheele wereld aangetrokken om de sgmbah voor hem te maken.
Mannen en vrouwen wilden evenzeer wiku w orden;' maar hij
verleende geen wijding, omdat hij nog geen gunstbewijs ont­
vangen had van de Heer Mahaguru. Daarom stond hij hun
toe ’n singgl (halssieraad?) van boomschors te d ra g e n ; sinds­
dien heeten ze bakal.
«Later zal ik u de wijding verleenen, wanneer ’t gunstbewijs
verkregen is van de Heer 3)».
Zoo sprak hij, zij wisten dat hij de regels volgde afkomstig
van de buyut van Kukub. Hij vertrok van Andawar en kwam
op de berg Hyang; hij vroeg grond aan de meesters volks-
hoofden van B6sar. Hij verzocht om verlaten bosch-rooyingen;
de hoofden van B£sar stonden dit toe en gaven hem de bosch-
grond, ze onthielden ’t hem niet; zoo wordt dat de mandala
Talun genoemd.
Nu was er ’n raksasa daar, die niet wilde toestaan dat er ’n
mandala gemaakt werd. Hij streed met hem met yoga en con-
centratie; de raksasa verloor ’t en werd overwonnen, ten slotte

’-) Difc zal ook zijn sm art moeten uitdrukken. M isschien m oet men ook
lezen „sam batnira” , volgens D E ; d ' u itd ru k k in g „m akasong ta n g isn ira ” schijnt
bij besohrijvingen van sm art voor te komen. 2) ’t Is m ogelijk d a t d it reeds
'n plaatsn aam was, of ook d at ’t do soort van plek aa n d u id t w aar hij z’n tij-
delyk verblijf had o p g e s l a g e u . D aw ar (K. B W.) en Sund. h an d jaw ar zijn beiden
nam en van boomen. 3) N aina^iw aya, voor nam ah (^iwaya, is h ier b lijk b aar ge-
b ry ik t als gelijkbeduidend m et Guru, zoowel als naam v an d ’ oppergod als
als titel van ’n liooge geestelijke. In d ’ oudere letterk u n d e k o m t deze eerbe-
tuiging, die do m antra p a n c a k s a r a vormt, m eerm alen als ap p ellativ u m voor.
12
was hij ontwapend *). Hij schoot de sleutel Samdhijfiana af,
en de geheele wereld werd erdoor aangetrokken.
Z ’n tocht ging weg van T a lu n ; hij stichtte ’n m andala in
Wasana. Daar was ’n raksasa die niet wilde toestaan d at van
zijn woning 'n mandala gem aakt w e r d ; hij streed m et hem m et
yoga, en overwon die kala. E r was *n steen Ubusan, die gebruikte
hij als gave aan zijn le e rm e e s te r2); hij is er nu nog. W eer
schoot hij de sleutel Samdhijfiana af, en de geheele wereld werd
erdoor aangetrokken. Vele mannen en vrouwen wilden wiku
worden, maar hij wijdde hen niet.
(112) Om te spreken van gmpu Barang en empu W aluh-bang, ze
zochten ’n richting. Empu Waluh-bang ging naar *t W esten en
stichtte W ara g ; empu Barang ging naar ’t Oosten en beoefende
’t bezoek aan doodenvelden. Nu was er ’n lijkhof op de berg
Hyang, de piek KalyasSm, 'n gemeenschappelijke lijkhof w aar
de menschen die lijkfeesten te vieren hadden b ijeen k w am e n ;
de menschen van ten Oosten van de berg H yang en die van
ten Noorden van de berg H yang vierden alien lijkfeesten in
Kalyasem. Daar was ’n verzameling van vele lijken, daarom
nam empu Barang dat tot patapan. Hij was van de bhairawa-
richting en at menschenlijken.
Nu was er ’n vorst die zetelde in Daha, de oudste zoon van
vorst Bhatati, koning Taki. Hij zetelde in Daha, en hij hoorde
nu dat er ’n bhairawa-bhujangga was, die tapas verrichtte op de
lijkhof op de piek Kalyasem en die menschenlijken at. De
koning gruwde er van toen hij ’t hoorde, en zond de twee
broeders saugata’s, geheeten empu Tapa-wangkeng en empu
Tapa-palet, er op uit; ze kregen met z’n beiden ’t bevel van de
vorst 6mpu Barang te gaan dooden. *
De uitgezondenen gehoorzaamden, ze gingen op weg door de
lucht, gelijk in wonderkracht, want ze waren telgen van de
Heeren Brahma en Wisnu; Brahma was geworden tot T apa-
wangkeng, en Wisnu was geworden tot Tapa-palet. D aar ver-
trokken de twee saugata’s en gingen op weg om de onreine
bhujangga te dooden; dat was hun voorkomen. Spoedig kwamen
ze op de berg Hyang, ze begaven zich naar de lijkhof Kalyasem
en vonden empu Barang zitten voor ’n kantora en vleesch ; ’n
l) K esisan beteekent gewoonlijk: ontbloofc van v o l g e l i n g e u . *) G u ru y a g a
schijnt te zijn wat gewoonlijk gnrudaksii.iii heet; h ier b lijk b aar van de be-
keerde kala aan de kabayan.
 fnenschenschedel was zijn drinkschaal, m enschenlijken vo rm den
zijn eten. Toen 6mpu Tapa-wangkSng en em pu Tajja-palet aan-
gekom en waren, deelden ze hem mede d at ze door de vorst
gezonden w aien, Smpu .Barang berustte maar. Ze grepen hem
m e tz n beiden en bonden hem daarop met wSlatung; (113) nu w ordt
6m pu B aiang in zee geworpen. Die in zee geworpen hadden
keeiden te iu g en deelden aan de koning van D ah a mede, dat
fimpu Barang in zee geworpen was.
s Morgens zoncl de vorst de twee broeders b h u ja n g g a ’s om
naar de onreine bhujangga te gaan kijken. De uitgezondenen
gehoorzaam den, spoedig waren ze in KalyasSm aangekom en ; ze
vonden daar 6mpu Barang, grepen hem weer, om w onden hem
m et w6latung, omwikkelden hem met ruw ijzer en wierpen hem
in zee. D aar keerden d* uitgezondenen terug.
's Morgens gingen ze weer, er op uitgezonden, en ze vonden
6mpu B arang weer. D aarop verbrandden ze h e m ; nadat 6mpu
B aran g tot asch was geworden, keerden de twee sau g ata’s
teru g en deelden de vorst mede dat gmpu Barang tot asch g e ­
worden was.
’s Morgens zond de vorst hen weer uit om naar de onreine
bhu jangg a te gaan k ijk en ; d ’ uitgezondenen gehoorzaam den.
Ze gingen snel, want ze namen hun weg door de lucht; toen
ze in Kalyas6m gekomen waren, vonden ze d aar fempu Barang
weer. Ze verbrandden 6mpu Barang weer en wierpen z’n asch in
zee; de twee broeders sau gata’s keerden terug en meldden de
koning dat d ’ asch van gmpu Barang naar de vijf richtingen
verstrooid was.
’s Morgens zond de vorst hen weer uit om naar de onreine
bhu jangg a te gaan kijken. Ze gehoorzaamden beiden, snel
kwamen ze op de Kalyas6m-top en vonden daar weer 6mpu
Barang. T oen m aakten 6mpu Tapa-wangkeng en empu Tapa-
palet ’n sem bah voor empu Barang; ze begrepen d at 't de H eer
Paramegwara was. Toen wenschte empu Barang te vertrekken
van de berg H yang, naar Jam budw lpa wilde hij. Hij maakte ’n
boek, Adidarwwa geheeten, en 'n kalambi; daarop liet hij ’t boelc en
de kalambi achter in de sanggar. D aar ging hij op weg naar
Jam b u d w lp a; fimpu Tapa-wangkeng en empu T apa-palet volgden
hem, alien nam en ze hun weg door de lucht.
O m nu te spreken van de kabayan-panglayai, zijn tocht ging
van de m andala W asana weg tot hij kwam aan de Kalyas6m-
top, vergezeld van de raksasa’s, (114) geheeten *) ki M a r a n a k en
ki LSmah-bang. Hij was van zins naar fimpu Barang te gaan,
maar deze was juist weggegaan; daarop vond hij ’t boek en de
kalambi in de sanggar. Hij opende ’t boek, ’t bevatte de Adi-
drawa, de tekst van £mpu Barang; hij beschouwde ’t als n
gunstbewijs van de Heer Guru. Daarop legde hij die lijkhof aan
als ’n mandala, en vervolgens nam hij de kalambi uit de sang­
gar 2); zoo heet zijn mandala Sanggara.
Voorts vroegen de twee raksasa’s om gunstbewijzen, hij kon
nu de wijding verleenen want hij had als gunstbewijs *’) de
kalambi van de .sanggar; zoo werden geheeten.
z e w i k u - s a n g g a r a

Hij schoot weer de Samdhijnana af; de geheele wereld werd

erdoor aangetrokken; mannen en vrouwen kwamen de sSmbah
voor hem maken en boden hem al hun bezit aan, om niet te
spreken van de menschen die wiku werden 3). Hij nam steeds
toe in aantal leerlingen, onmetelijk als d ’ oceaan 4) was de
hoeveelheid van zijn leerlingen en zijn b e z ittin g en ; daarom
werd het daarna de mandala Sagara genoemd. De naam ki
kabayan-panglayar hield op (gebruikt te worden), H eer Guru
was daarna de benaming van de geheele wereld voor h e m ; hij
is d ’ eerste aanlegger van de mandala Sagara. Hij sprak zijn
leerlingen gemeenzaam toe:
«Spreekt niet van zoon, maar van kleinzoon en achterklein-
zoon zult gij spreken tot mij. 5)»
Zoo waren zijn gemeenzame woorden tot zijn le erlin g e n ,
daarom is zijn gemeenzame naam in ’t spreken b u yut van Sa­
gara. Voorts had de dewaguru van Sagara geen kalambi met

') Volgens E \ Do vorm m ap en g a ra n is niefc duidelijk. 't Is m ogelijk d a t

m et „pangaran” benam ing bedoeld w ordt, d a a r ra k sa a a ’s geeu eohte n aam
(ngaran') w aardig gekeurd w orden. D it zelfde is d an m issch ien ook m e t de
pujut-slaven ’t geval, w aar verderop sp rak e van i s . 2) N u ru d d u id t a a n : ie ts
nem en, d a t aan ’n hoogere aangeboden gew orden is, n a d a t deze ’t g en o ten
heeft; dus vooral van offers en van ’t overschot van eten v a n v o o rn am en
gezegd (N. J. nglorod). *) V olgens B. E .2 E .s ; ’n o p en g elaten ru im te bij C b ew ijst
dat de te k st van A. C. hier onvolledig is. 4) B edoeld zal h ier toch wel zijn lw ir of
hr, ofschoon geen der HSS dit heeft. ’t G ebruik v an deze u itd ru k k in g d ie n t slech ts
om n verklaring van do naam S ag ara te gevon. 5) De v orm b h a a a h a n ta is vreem d,
aai toch w aarschijnlijk bliasii wel bedoeld zal zijn. O f m en h ie r ’n zo ogenaam de
oonjunctief-vorm in zien moet, of d at d it ’n wijze van v erb in d in g van ’n ach ter-
voegsel is, die naast de gewone s ta a t (door niiddel van ’n ach to rg ev o eg d -an)
is o n ze k ei, ook t i n ’t begin v a n ’t eerste hoofd stu k voorkom ende ra s a h a n y a en
m andalalianta, d at men iets verderop v indt, zijn voorheelden v an zoo’n v o rm in g .
 n aaiw e rk 1), ten hoogste had hij ’n gezoomde d o d o t 2); want er
was nog geen gunstbewijs ontvangen van Guru, de buyut van
Kukub. ‘ Later echter, wanneer ’t gunstbewijs gekomen is van
de buyut van Kukub, moogt gij de kalambi met naaiwerk dragen, en
moogt gij van zoon spreken. Daarom, gij leerlingen van S a g a ra 1),
vergeet niet dat Kukub uw oorsprong was; schenkt uw aandacht
aan mijn opdracht. Wanneer gij mijn opdracht echter niet in-
dachtig zijt, voorwaar dan zult gij ’t doelpunt zijn van de wrake.»
Zoo sprak de-kabayan-panglayar; hij was de eerste aanlegger
van Sagara, (115) hij stichtte de Drie Mandala’s op de berg Hyang.
Om te spreken van de Heer gmpu Barang, toen hij in ’t land
van Jambudwipa was aangekomen, vond hij daar brahmanen
die juist Haricandana vereerden; ongeveer duizend in aantal
waren die brahmanen. 'D aar aangekomen bleef gmpu Barang
staan ; toen zeiden die brahm anen: #
<Wat, waarom blijft gij staan zonder ’n sgmbah te maken voor
de Heer Haricandana? Wij zijn brahmanen van heilig (Wisnu’s?)
geslacht; maak dus des te eerder uw sgmbah voor de Heer,
want hij heeft de Drie Werelden geschapen.»
Empu Barang antwoordde:
«Ik wil de sgmbah niet maken, want ik ben ’n Javaansch
brahm aan.»
«'n Brahmaan zijt gij toch ook; kom, maak de sgmbah,
Javaansch brahmaan.*
«Ik wil de sgmbah niet maken.»
Ze grepen hem eerst, pakten z’n armen beet en lieten hem
’n sgmbah maken voor de Heer Haricandana. Pas had men hem
doen knielen, of Vrouwe PrthiwI beefde en ’t heiligdom van
de Heer Haricandana scheurde, zooals ’t is tot nu toe.
Toen waren de brahmanen alien verbijsterd, toen ze de wonder-
macht van gmpu Barang gezien hadden ; daarop vereerden de
brahmanen alien de Heer gmpu Barang, de geheele menigte dier
brahmanen. Vervolgens schonken de brahmanen hem goud, robij­
nen, juweelen en diamanten, maar gmpu Barang wilde dat niet.
Hij verzocht te ruilen van bhasma (gezindte-kenmerk), ’t bhasma
’) Volgens B. E 5 E8; ’u oj>engelaten ruim te bij C bew ijst d at de te k st van
A. C. hier onvolledig is. 5) S inalusur m oet m isschien mot w oorden als talisir,
pali^ir in verband g ebracht worden, die zoom of ra n d beteekenm i. ’t Is
mogelijk d at men volgens B kalinganya m oet lezen, zoodat dit ’n v erk larin g
van kalam bi hadom dom an zijn zou; volgens ’t nieuwere sp raak g eb ru ik is 'n
kalam bi echter iets anders dan ’n dodot.
van empu Barang was gandha, ’t bhasm a van de b rah m a n en was
ratnadhwaja. Ze verwisselden toen van bhasma, ratnadhw aja was
daarna ’t bhasm a van 6mpu Barang, en ’t bhasm a van em pu
Barang, gandha, diende nil tot bhasm a van de b rahm anen.
Nadat ze van bhasm a geruild hadden, kwam de vorst van
Jambudwlpa, koning C ak raw artti; hij boog, m aakte de sGmbah
voor empu Barang (116) en bood hem fijne d o d o t’s, goud, robijnen
en diamanten aan, vorstelijke sieraden. Maar 6mpu B arang nam
dat niet aan, hij vroeg om datgene wat de vorst vereerde. Deze
weigerde ’t niet en gaf hem de gouden afbeelding die de H eer
Wisnu voorstelde, die werd vereerd in Jam budw lpa. Die gaf hij
aan fimpu Barang; maar deze nam die niet mee m aar m aak te
die nauwkeurig na zooals 't er uitzag; dat diende hem om mee
van„ re's terug te nemen naar Java.
Empu #Barang ging op weg, vergezeld van empu T ap a -w an g ­
keng en Tapa-palet; alien namen ze hun weg door de lucht.
Toen ze in Java waren aangekomen, vestigden ze zich op
de berg Brahma op de plek waar vroeger Brahm a ijzersmid
geweest was. Daar sprak Smpu Barang de spreuk T ig arah asy a
uit; empu Tapa-wangkeng sprak de spreuk Tigalana uit, en
Smpu Tapa-palet sprak de spreuk Tigat£p6t uit. E m p u Barang
was ’t die ’t goud maakte, hij vormde dat tot ’n gouden af­
beelding die de Heer Wisnu voorstelde; die werd gegraveerd
door empu Tapa-palet en Tapa-wangkeng. ’t Afschaafsel *) b i j ’t
graveeren sprong in ’t rond als w ater(druppels) en werd tot
krsna 2), zooals ’t is tot nu toe.
Toen de gouden afbeelding af was, plaatsten zij die als top
op de berg Sundawini. De vorst van Daha, koning Taki, hoorde
echter dat de gouden afbeelding op de berg Sundawini was;
daarom zond de vorst boden om empu Barang zoowel als
empu Tapa-wangkeng en empu Tapa-palet te ontbieden. De
uitgezondenen gehoorzaamden en gingen op w e g ; snel kwamen
a\V” maak*en ^ un s^mbah voor empu Barang en spraken toen:
ij, uw zoons, pandita, zijn gezonden door de vorst van
U ontbieden om naar de rijkszetel te komen, Heer.»
I t Is goed», zeide empu Barang, «ik geh oorzaam.»
pu arang ging op weg, vergezeld van empu Tapa-wang-
. en ^mpu Tapa-palet; spoedig kwamen ze gedrieen in

edilsteeJT of ’n ’ b W * ’v * 1*1 ^ gft8n Zin' 3) H ie r w aarschiJ nlij k ’u so o rt

P nt, die men op de B rahm a vond.
 D aha aan en vervoegden zich bij vorst Taki. De vorst vroeg
bun de gouden beeltenis; £mpu Barang weigerde niet maar
gaf hem die. Daarom wordt de gouden beeltenis vereerd door
de vorsten van Daha, zooals ’t is tot nu toe.
Om te spreken van Vrouwe Smari, ze nam de gedaan te van
’n mensch aan, ’n meisje, onvergelijkelijk schoon, Ibu-tfingahan
geheeten. Ze volgde haar vader in de persoon van de Heer
Smpu Barang, en ging tapa^ verrichten, gescheiden door ’n dal
van haar vader; zij had de staat van ’n tapi. Daarom is er nu
de Tapi-bergrug.
Om te spreken van de Heer Waluh-bang, hij ging de rsi-
richting volgen en nam de band aan, hij verliet de bauddha-
richting. Hij vertrok van Warag en kwam in T igaryy an; hij
bleef staan zonder de sSmbah te maken voor de Heer Igwara.
Toen zeide de Heer Igwara tot z’n leerlingen:
«Wat is er flat die wiku Waluh-bang blijft staan zonder de
sfimbah voor mij te maken ?>
Z ’n leerlingen antwoordden :
«Z’n knieen zijn stijf, Heer:*.1)
Sindsdien heet hij wiku kasturi. Daarop gaf de Heer Igwara
de payung, de oorringen en de kalambi over aan de Heer
Waluh-bang 2); deze verving hem als dewaguru van Tigaryyan,
sindsdien had hij de kasturi-richting. De Heer Igwara keerde
terug naar z’n hemel.
(118) Om te spreken van de Heer £mpu Barang, hij lcwam in
Tigaryyan bij de Heer Waluh-bang. De Heer Waluh-bang sprak:
«Kom, laat ons gelijkelijk de lcurug (borstkleed?) dragen,
^mpu Barang, mijn voordeel is ’t gelijk aan u te zijn 3)».
Daar gaf hij hem de payung, de oorringen en de kalambi over :
i) ’fc A chtergevoegde -ipun kom t in d ’ oudere letterkunde n iet v aak voor,
hoewel 't toch niet ontbreekt, ook niefc in kakaw in’a als 'fc Bhom akaw ya e n 't
S m aradahaua, volgens Dr. v. d. Tuuk. Men zou geneigd kunnen zijn 't h ier
reeds als ’n kram a-uitdrukking te beschouwen, wellicht is ’t echter alleen
g eb ru ik t om de klankverbinding kas tu ri te krijgen, die to t v erk larin g van
de gelijkluidendo term noodig was. 2) Volgens BE*. 8) De v ertalin g van deze
zin is n ie t zeker; ngw ang en sira kom en er als voornaam w oorden van d ’
eerste en tweede j^ersoon in voor. N gong kom t in de T an tu verder slechts
’n enkele m aal voor, hoewel ’t in do P a ra ra to n tam elijk gewoon is; aan
sira g a a t op deze p laats geen omschrijvende betiteling vooraf waarop 't be-
tre k k in g kan hebben, zooals in ’n enkel ander geval w aar 't de tw eede
persoon aanduidt. ’t Is wel mogelijk dafr deze zin 'n la ter invoegsel is, d a t ten
doel heeft de gelijkheid van B arang en W aluh-bang nog eens te doen uitkom en.
 • «Gij zijt dewaguru, beste, de eerste in de kasturi-leer zij uw
mandala, b este.»
Zoo sprak de Heer W aluh-bang; gmpu Barang was gewillig.
Hij stichtte *n mandala, sindsdien was de naam van de m a n ­
dala, die de eerste was in de kasturi-leer, Antabapa. Hij was ’n
bhairawa, niets van wat eetbaar was ging hij voorbij. Volks-
hoofden kwamen hem hun aren aanbieden; hij bewerkte die aren
met tooverm acht zoodat ze tot witte en vaste gekoolcte rijst
t werden. De volkshoofden met de aren keerden te r u g ; sindsdien
heet die desa Turyyan, die vormde de kasturi-mandala, d ’ eerste
• in de leer, Bapa.
Om te spreken van gmpu Tapa-wangkgng en Tapa-palet,
terwijl zij beiden in D aha waren, heette gmpu Tapa-wangkgng de
samgggt-baganjing. Hij had ’n schuld van tienduizend, en was
overeengekomen 't terug te betalen na ’t midden van de dag.
Hij had echter niets om ’t terug te betalen ; ^ e n hield hij de
zon tegen, zoodat die bleef op ’t midden van de dag en niet
verder neeg. De vorst had ’n gelofte gedaan te vasten voor
onovervvinlijkheid *) zonder de vasten te breken voordat de zon
naar ’t Westen neeg; hij kreeg echter honger, doch verbrak
de vasten niet, om dat de zon nog niet neeg; daarom sprak de
v o r s t:
«Wat is er dat ’t zoolang du urt zonder dat de zon neigt?
Ik krijg nu h on ger.»
Toen zond hij ’n p an g alasan 2) naar de samgggt-baganjing om
te vragen naar de reden waarom de zon zoolang niet neeg.
De gezondene gehoorzaamde en ging naar de samgggt-baganjing:
«Uw kleinzoon, Heer, is gezonden door de vorst: wat is toch
de reden dat de zon zoolang niet neigt, Heer?
De samgggt-baganjing antw oordde:
«Ik schaam me om 't mee te deelen, b e s te ; deel i k ’t niet mee,
misschien wordt de vorst dan toornig 3). (119) Ik heb *n schuld

•) B ra ta heeft hior b lijk b a a r reeds d ’ en g ero b oteekenis v asten . A n g a ja y a

is w aarschijnlijk af te leiden van a ja y y a : onoverw inlijk. De lezin g van B E 5
a n g u jiy a zou ook zeer aan n em elijk zijn; gow oonlijk is e c h te r a n g a ji ’n bezig-
h eid van pricsters, w iku's enz-, die na hun w ijding de aji v an h u n g u ru o n t-
v an g e n h e b b e n .2) P a n g a la sa n is m issohien m e t k alasa in verb an d te b ren g e n ,
d u s d egeen die voor de m a tte n zorgt. 3) W ai'ah n a is de n ieu w ere v o rm
voor w arah a k n a, oorspronkelijk 'n co n ju n c tie f van ’t p a s s ie f (door de v o rm
„zo n d er n e u sk la n k ” u itgedrukt).
 van tienduizend, beste, de termijn verloopt met ’t m idden van
de dag, maai ik heb niets om ’t terug te betalen. D aarom heb
ik de zon tegengehouden *).>
«Ach zoo, Heer, uw kleinzoon zal de koning ervan ver-
wittigen.»
D aar ging hij de koning mededeelen dat ’t zoo was gesteld
met de sam6g£t-baganjing. De vorst gaf toen geld om de schuld
mee te lossen ; en daar ging de zon onder.
O m te spreken van £mpu Tapa-palet, hij had gem eenschap *
m et d ’ edele koningsvrouwe. De koningin werd zwanger 2), m aar
de vorst wist dat ’t niet bij. hem was, en dat ’t ongeboren kind
van de k'oningsvrouw niet echt was. K oning Taki sprak tot
de koningin :
«Gij zijt mij niet trouw ; dat ongeboren kind van u is niet van
mij ».
D e edele koningsvrouwe antw oordde:
«Met uw verlof, vorst, zou ik niet trouw geweest zijn aan de
koning ?»
«Wel, wanneer gij mij trouw geweest zijt, zal er ’n volmaakt
schoon kind geboren worden, indien* dat ongeboren kind van
,u van mij is. Maar als ’t niet van mij is, en gij niet trouw g e­
weest zijt, voorwaar dan zal er ,n misgeboorte geboren worden.*
Zoo sprak vorst Taki; daarop werd er ’n koe geboren, b o nt
gevlekt van uiterlijk. T oen verstiet de koning de edele koningin;
daar ging ze heen, ze keerde terug tot haar gedaante van
Vrouwe (^ri. Ze zeide onder ’t heengaan :
«W anneer er in de toekom st ’n machtige vorstin zijn zal, die
opstaat in ’t eiland Java, in D aha, geheeten vorstin Nini, dan
ben ik dat.»
Toen ging ze heen ; daarop stond ze op als vorstin van
Cgmpa.
W at betreft die bonte koe, die werd verzorgd door de sam6g6t-
baganjing. Tapa-palet begreep dat hij in ’t verderf gestort zou
w o r d e n 3); daarom vertrok hij uit Daha. D aar ging hij heen

i) D e co n str u c tie kam i peg cn g is gehcol gelijk aa n dc. N .J.; h ie rn a a s t h e e ft

B E 8 kam i m egong. ’t Y orschil in beteekonis is n iet d u id elijk u it te d ru k k en .
3) O fsclioon de b edoeling duidelijk is, is ’t n ie t zek er w elk w oord g e b ru ik t is;
m issch ien u d ita : opgekom en. 3) De vorm „zonder n e u s k la n k ” d u id t h ie r op
zich zelf ’t p a s sie f aan. O f ’t o n tb re k e n v a n ’n fo rm a tiv u m {ing-) in v e rb a n d
s ta a t m e t 't v o o rafg aa n d e y a n is n ie t duidelijk.
naar ’t Oosten. Ook de krijgsmacht van vorst Taki verspreidde
zich en zocht naar 8mpu T ap a Palet, sommigen gingen naar
’t Oosten, anderen naar ’t Westen, (120) sommigen gingen n a a r ’t
Zuiden, anderen naar ’t Noorden. Ze vonden hem vluchtend
terwijl hij z’n toevlucht zocht in ’n h o i ; toen zeide &mpu T ap a-
palet :
«Doodt mij niet, ik heb ’n kunst die ik op u overdraag, de
kunst van ’t maken van prasada's, waarin de beeltenis zich
bevindt, en dan van bas-reliefs voorzien *)* Ook de k u nst van
’t maken van stampblokken en de kunst van ’t maken van holen.»
Toen zeiden ze: «Wat deze gro.t betreft, die is onze plaats,
zoo zullen we leven als jalagraha 2).>
Jala beteekent water, graha beteekent h o i ; sindsdien zijn er de
jalagraha’s. Ze waren verhinderd hem te dooden 3) om dat hij
hun zulk een kunst geschonken had, 't begin der jalag rah a’s.
Wat betreft Tapa-palet, hij nam de band en de sampgt aan
en volgde de rsi-richting. Hij verzocht als gunstbewijs ’n kalambi
van de mandala, d ’ eerste in de leer, Bapa; sindsdien was hij
dewaguru van de kasturi-mandala Selagraha-rong. Hij is d ’ eerste
aanlegger, daarom heet *’t ook kasturi Palet; zoo is ’t verhaal
van de kasturi Palet.
Om te spreken van de dochter van Smpu Barang, Ibu-t£nga-
han; die verzocht tot man ’n tyaga; men stond haar toe tot
man 'n tyaga te hebben. Toen ze er genoeg van had hem
tot man te hebben, verstiet ze die tyaga; maar die tyaga wilde
niet van haar scheiden. Toen wierp ze hem met u p ili; daarom
zijn de tyaga’s onafscheidelijk van de pinangschaal en de
(sirih)buidel 4).
Voorts vroeg ze ’n cary a6) tot man; toen zij genoeg had van

*) D e vertaling is onzeker, de lctterlijke beteekenis is: gesneden on om laag-

golaten of -geworkt. 5) D’ afleiding van jalagrah a, d at ateenhouw or of metae-
laar beteekent, is onzeker; die welke de T an tu hier geeft, h eeft w einig zin.
Naar 't schijnt bevatten de woorden van de vervolgers nog 'n v o rk larin g ,
als men aanneem t d at ja lag rah a voor acalagrha (in de b erg wonend) s ta a t;
dit zou overeenlcomen m et Selagraha (^ailagrha), d at d’ oigenlijke n aam voor
die m a^^ala blijkt te zijn. M ancagraha, dat in dezelfde zin g eb ru ik t w ordt,
is misschien ook in ’tonderzoek te betrekken. *) W ellicht m oet m en hierbij
veronderstellen dat P a l e t , door hun do k unst te onderwijzen, als hun g u m
gold; iets tegen z’n le e r m e e s t e r te ondernemen geldt als een der zw aarate
zonden. *) De vertaling s t a a t niet vast; a ls ze de bedoeling ju is t w eergeoft
zouden de tyaga’a in ’t bijzonder de naam hebben gehad verslaafd te zijn
aan 't sirihpruimen. 6) Do bedoeling is waarschijnlijk acaryya.
 hem als man, verstiet ze die carya. De carva wilde echter niet
van haar scheiden, daarom wierp ze hem met ’n steen ; daarom
bestaat er de steen Gutuk, ten Zuiden van T uryyan.
Ze vroeg verder n widu tot man, en ze kreeg de toestem m ing
n widu tot man te hebben. Toen ze er genoeg van had hem
tot man te hebben, verstiet ze die widu. De widu was boos op
haar, daarop sneed hij haar de hals a f ; daar ging die widu heen.
’t Hoofd bleef in leven, en dat hoofd zeide :
«Ach, herdersknaap, doe mijn hals weer op zijn plaats aansluiten. >
<Ach neen, ik wil n i e t 1).:*
«Kom, toe dan, b este.»
«Ach neen, ik wil niet, ik weet niet waarheen mijn rund
• gegaan is.»
«Wel, straks zult ge ’t terugvinden met ’n kalf».
(121) «Ach, ’t is nog wel ’n stier, mijn rund.»
«Wel, toch zult ge ’t straks terugvinden met ’n kalf.»
D aar deed hij de hals weer bij haar hoofd aansluiten; ze was
weer volkomen en keerde terug naar haar vader. Die herders-
jongen vond z’n rund terug, met een (kalf) er bij. W at betreft die
widu, die begaf zich naar de mandala G rha-rong en verzocht tot
wiku gem aakt te worden. Hij kreeg de wijding en de naam
but G enting en stichtte m and ala’s op de Kawi. Die stichtingen
heetten : Braja-h£ning, Argga-manik, Jangkanang, B am ana en Gu-
mantar. D at was ’t aantal van de m an dala’s die hij stichtte, die
n oem t men de kasturi G6nting.
W at betreft empu Barang, hij vertrok van de m andala B a p a ; .
hij richtte zijn tocht naar ’t W esten en stichtte de m andala
D upaka. Sindsdien nam hij de bhairawa-richting aan, niets van
wat eetbaar was ging hij voorbij. Hij verliet vrouw en kind en
richtte z’n geest op verzaking, daarom zijn er de dew aguru's
van de ty a g a-rich tin g ; hij was d ’ eerste dewaguru van de tyaga-
richting in de kasturi-mandala D upaka. V erder stichtte hij de
m andala W ariguh op de Noordelijke helling van de H eer Wilis,
daar was hij in de lichte m aandhelft; deze 2) noem t men de kasturi
Barang, zoo is ’t verhaal van ouds.
J) Op ’fc hio r g e b ru ik te p in u n h e e ft P ro f. K e rn ree d s d ’ a a n d a o h t g e v e stig d
(V G V II I 140). 2) H ier zal wel y ek a gelezen m o e ten w orden, ofsclioon g een
d e r H S S. ’t h e e ft; evenzoo k a s tu ri B a ra n g , d a a r k a s tu r i’s in d it v e rb a n d
n a a r de n a a m v an ’n p erso o n genoem d sch ijn en te w ord en (k a stu ri B o ta h i,
T a re n g , S rim a n g g a la enz.), ’t zij o orspro n k elijk o f v o lg e n s de v o o rste llin g
v a n de o v erle v erin g .
 Om te spreken van de samgggt-baganjing, hij nam de band aan
en ging de rsi-richting volgen. Hij vertrok van D aha en stichtte
’n mandala aan de rand van de weg, drooge blaren *) en stroo
dienden hem tot bedekking. De menschen die op de weg voor-
bij gingen gaven hem uitwerpselen en urine, daarom is kaki
Botahi de benaming van de menschen voor hem. D aar daalden
de gebouwen neer u i t ’t luchtruim, tegelijk met wallen en muren.
Toen waren de menschen verbaasd bij ’t zien van de toover-
macht van kaki Botahi. De bonte koe was steeds in zijn bewaring,
daarom kreeg de mandala ten slotte de naam Bulalak.
De koe werd zwanger, hij verzorgde haar aan de kant van
de weg; ’n schoon meisje werd geboren. Hij nam ’t kind mee
naar huis en gaf ’t aan de k o o k ster:
<Er zijn menschen geweest die scheidden en hun kind op de
weg achter lieten2).*
(122) Zoo sprak kaki Botahi. Toen ’t meisje nu volwassen werd,
was ze buitengewoon schoon van uiterlijk. Nu had vorst Taki
geen koningsvrouwe, daarom nam hij de dochter van kaki Botahi
waarvan de moeder die koe was; die nam hij tot zijn koningin.
Zoo is ’t verhaal van de mandala Bulalak, dat is de kasturi
Botahi.
Hij gaf d opdracht aan z’n leerlingen:
4Wan neer er in de toekomst iemand van de gaiwa-richting zijn
zal, genaamd Tapa-wangkgng, kundig, toovermachtig 3), bedreven
in t reciteeren van spreuken, niet ver van Daha, vestigt dan
uw aandacht: dat ben ik, die weer terugkeer naar mijn mandala
Bulalak.
Zoo was d ’ opdracht van kaki Botahi.
Nu was er ’n koning, ook in Daha, vorst H undal geheeten. Hij
voerde strijd met vorst 1 aki en vorst Hundal werd overwonnen.
Hij volhardde niet in de strijd, want hij vreesde de d o o d ; hij
liet zich vervuilen 4) en verborg zich. Zijn twee pujut-slaven
en een walyan slechts volgden hem steeds.
Hij begaf zich naar de berg Kawi en woonde in 'n tijdelijk
^ om z*c^ te verbergen. Hij maakte 'n put, daarom bestaat
un.al nu, de put is er tot nu toe. Hij nam ’n stuk daluwang

in Weli in Verlaand to b r e n g e n zijn m e t N . J. b la ra k . -) D eze c o n s tru c tie

( • ^ ir 6 ^°n I^X0t *) W a a rs c h ijn lijk m o e t m en h ie r le ze n k a w ih
'De b ed o elin K is w a a rsc h y n lijk : zich o n h e rk e n b a a r
6 ic t is h ie r e c h te r m am bolos, zich h eim e lijk v e rw ijd e re n , te le re n .
 van ’n rek. «’t Is maar ’t beste als ik wiku word.» Daarom
bestaat er nu Lamunwiku, op de n a a r ’t Oosten gerichte kant van
de Kawi. Toen kwam hij op de Mahameru, en wilde zich vestigen
in Tandgs. Men ondervroeg hem over de plaats waar hij de
wijding ontvangen had, hij deelde mede dat hij de daluwang van
n rek genomen had; toen stond men hem niet toe door te
gaan, omdat hij nog geen wiku was.
Hij daalde toen neer van Tand£s en hield zich op in ’n voor-
l°opig verblijf in ’t dal van Sindo. Hij zond z’n slaven naar
Kukub om de sSmbah te maken voor de Heer Mahaguru en als
gunstbewijs de wijding te vragen. Hij wilde zich niet onder-
danig betoonen 1), dat was de bedoeling waarmee hij boden
zond. De slaaf, die de benaming Kajar droeg, en de walyan,
die de benaming Bugoleng droeg, gingen op weg; de pujut,
die de benaming T6ngg6k d ro e g 2), die bleef achter om hem
te bewaken, benevens een reu.
Wat betreft hen die Kajar en Bugoleng genoemd werden,
toen ze in Kukub aangekomen waren, maakten ze ’n sgmbah
voor de Heer Mahaguru en deelden mede dat ze gezonden
waren door vorst Hundal. Toen zond de Heer Dharmmaraja ’n
hulu-l<6mbang-pakalpan naar vorst Hundal en stuurde hem de
wijdings-daluwang; dan nam hij (de h.-k.-p.) ook mee de pa­
yung, de oorringen en de kalambi, opdat de koning dewaguru
zou worden van GSrgsik.
(123)De hulu-kgmbang-pakalpan gehoorzaamde en ging op weg;
hij (Dh.) stond hem niet veel tijd toe, maar kwam met hem overeen:
twee dagen. Spoedig was hij in Sindo aangekomen, juist trof
hij echter vorst Hundal niet, toevalligerwijs was deze uitgegaan
om zich wat te verpoozen. Hij (de h.-k.-p.) wachtte lang op
hem, maar hij kwam niet, toen keerde de hulu-k6mbang-pakal-
pan terug en liet de wijdings-daluwang achter op ’n steen : de
steen waarop Vrouwe Uma haar doeken had gewasschen, zoo
is ’t verhaal van ouds.
Daar ging de hulu-kSmbang-pakalpan heen ; toen hij vertrokken
was kwam de koning, bond de daluwang om en nam de payung,
de oorringen en de kalambi in gebruik. De steen kreeg de naam

') D it zal wel in v e rb a n d te b re n g e n zijn m e t ta p , a ta p enz., w e l k e 't

b e g rip nb o v e n ” b e v a tte n . 2) H ie r m ag m en w aarsch ijn lijk wel w eer ’ 11 v e r­
sch il in w aa rd e e rin g o p m erk e n tu ssc h e n ’n eo h te n a a m (n g a ra u ) en 'n pan-
g a ra n w aarm ee m en sla v e n v an e lk a n d e r o n d e rsc lie id t.
Hulu-k6mbang-pakalpan, hij is er nu nog, de plek waar Vrouwe
Uma haar doeken waschte, .zoo is ’t verhaal. Sindsdien heet de
mandala Dingding, tot nu toe. Daarom bewijst de mandala
Dingding geen hulde aan Kukub, tot nu toe, om dat de vorst
zich niet onderdanig wilde betoonen, zoo is ’t verhaal.
Nu was er ’n leerling van de Heer van Dingding, buyut
Samadhi geheeten. Hij hield de dharm m a x), nadat hij hulde
had bevvezen in de nacht, ontving hij als gunstbewijs ’t wiku­
schap. Ongestoord was zijn geheim gesprek met buyut Samadhi;
Kajar, T^ngggk en Bugoleng en ook de zwarte hond sliepen
echter er onder 2) en hoorden dat geheime gesprek. Ongestoord
luisterden ze de wiku-leer af, terwijl ze geen van alien de
dharmma kenden.
Nadat byut Samadhi als gunstbewijs ’t wikuschap ontvangen
had, werd hij begiftigd met de payung, d ’ oorringen en de kalambi
en kreeg hij bevel dewaguru te worden van Manunjang, ’n stichting
van Gana van vroeger; daarop heette ’t Dingding-Manunjang,
zoo is ’t verhaal.
Om nu echter te spreken van Kajar en T^ngggk, die hadden
de geheime onderwijzing van de Heer aan byut Samadhi gehoord.
Toen zeide Kajar:
*Wel, Tgngggk, hebt ge dat gehoord?*
cIk heb ’t gehoord*.
cOngestoord heb ik ’t gehoord, nu ken ik de beteekenis van
de wiku, nu kan ik wiku zonder guru zijn.»
Zoo spraken ze getweeen. Nu was er ’n opgevouwen dalu­
wang 3) van de koning; die bonden ze beiden om. Toen
zeiden ze:
*Nu zijn wij beiden wiku. Kajar, wat is uw naam als wiku nu?»
*Byut Jala is mijn naam nu. En gij, TSngggk, wat is uw naam
als wiku?»
(124) «Byut Giri is mijn naam nu. Daarom heeten we samen
} ut Jalagiri. Byut. Jala, maakt gij de sSmbah voor mij!»

h i e r l ^ ier ^ W aars°k\jn lijk asew a, v o o rtd u re n d e b e o e fe n in g , b e d o e ld . J) O f m e n

slav en m ° f fc ^ e n k en a a n \n h u is op p a le n , w a a ro n d e r de s l a a p p l a a t s v a n
b li'k t U)18c^ 6ren *s > ° f a a n ie ts als ’n a m b e n w a a r m e n o n d e r k o a k r u i p e n ,
v e r b 'i n d ^ ^ ^ e.r8te ^ ^ t w a a rsc h ijn lijk e r; d it zon d a n o p m e rk e lijk zijn in
<■ me t fe it d a t de te g e u w o o rd ig e J a v a n e n in d o n re g e l n ie t m e e r op
z" U fl ° ^ Weu' ^ L e p ih a u zal h ie r w el (v erg . le p it) le tte rlijlc op te v a tte n
J > e beteekenis book of scln-ijf b la d , d ie 't v a a k h e e ft, p a s t h ie r m in d e r.
 «Ach neen, ik wil niet, allebei zijn voor u de knieen stijf.
Byut Giri, maakt gij de sgmbah voor mij!»
«Ach neen, ik wil niet, allebei zijn de knieen stijf 2)>.
Daarom heeten ze beiden wiku kasture. Daar gingen ze beiden
heen naar de berg Wlahulu om tapas te verrichten; daarom heet
nu de patapan van byut Jalagiri Arggaklesa. Zoo is ’t verhaal
van de kasturi Jalagiri.
Nu was er ’n koningszoon die men uit de weg wilde ruimen
uit ’t rijk Galuh, tuhan Cancuraja geheeten. Hij verborg zich
en ging naar byut Jalagiri en vroeg in ’t leven gehouden te
worden. Byut Jalagiri zeiden:
«Wel, gij koningszoon, wanneer gij in ’t leven wilt blijven,
word dan wiku bij ons». Tuhan Cancuraja zeide daarop:
«Ik wil geen wiku worden bij u, Heeren, want ik ben ’n
koningszoon».
«YVel, keer dan terug naar de rijkszetel, wanneer gij niet tot
wiku gemaakt wilt worden».
Zoo spraken byut Jalagiri; daarop berustte de koningszoon;
hij kreeg de wijding van die pujuts, en ontving de naam byut
Srimanggala; byut Jalagiri gaven d ’ opdracht:
«Verkeer niet met andere wiku’s, dat is ’n groote zonde voor
de wiku. Daarentegen, voldoe aan al uw verlangens, laat van alles
wat eetbaar is niets u voorbijgaan; trouw; maak gebruik van al
uw bezit. Gij moogt uw vrouw en kinderen de wijding verleenen,
gij behoeft geen offers te brengen, gij behoeft geen vereering
te brengen en vasten te houden, gij behoeft de gastragama niet
te kennen, gij behoeft u nergens in te doen onderwijzen.
Beschouw u zelf als de Heer slechts».
Zoo was d ’ opdracht van byut Jalagiri aan byut Srimanggala.
Daar ging byut Srimanggala heen en stichtte mandala’s aan de
kust van de Zuider oceaan. De namen van zijn stichtingen waren:
Rajamanik, Panimbangan, Gilingan en YVungkal-ibgk; dat was
’t aantal van zijn mandala-stichtingen; deze zijn de kasturi
Srimanggala. Zoo is ’t verhaal van ouds.
Om te spreken van de walyan genaamd Bugoleng, hij begreep

*) Do b ed o e lin g is b lijk b a a r w eer de te rm k a s tu r i te v e rk la re n ; de c o n ­

s tru c tie is e c h te r g ed w o n g en . »t H e b b en v a n stijv e k n ie e n voor iem an d is,
n a a r ’t sch ijn t, ’n v aste u itd ru k k in g om te w eig eren de se m b a h v o o r h em te
m aken. 't A ohtervoegael -e, in de P a ra r a to n zeer gew oon, k o m t in de T a n tu
sle c h ts ’n en k ele m a a l voor.
dat Kajar en T£ngg£k weg waren gegaan. O ngestoord had hij
de wiku-leer gehoord, (125) nu ging Bugoleng heen. Hij vond ’n
doode wiku, die nam hij z’n daluwang en z’n jata af, en maakte
er ’n band als kleeding van *). D aarop ging hij heen, bede-
lende, zoo ging hij aan bij ’n palm w ijntapp er; L u lum pang-gurut
heette die tapper. Deze liet hem palmwijn drinken, en maakte
zich met hem vroolijk; daarop sprak L ulum pang-gurut van wiku
worden. Bugoleng zeide:
«Indien gij wilt, zal ik u de wijding verleenen, w anneer gij
wiku wenscht te w orden».
Daar wijdde hij hem, terwijl ze palmwijn dronken en schertsten,
en onderwees hem in de wiku-leer. Hij kreeg de naam b yut
LSsung-burut. Daar ging hij heen naar ’t woud-land, en stichtte
de mandala Argga-tilas. Hij trok naar ’t Oosten en stichtte daar
de mandala Jawa; en naar ’t Noorden en stichtte daar de mandala
Rfcbalas, aan de voet van de berg Sundawini. Hij vroeg ’n kalambi
in T igaryyan; dat is de kasturi LSsung-burut. Zoo is ’t verhaal
van ouds.
Om te spreken van de zwarte hond; ongestoord had hij de
wiku-leer gehoord, hij kende en hoorde de dharmm a. Hij zag
Kajar met T£ngg6k en Bugoleng heengaan; daarom ging hij ook
heen. Nu was er ’n slager, geheeten Drwyanak, die veel zwijnen
bij zich had; hij vond die hond. Hij zeide:
«Zie, nu heb ik mijn hond gevonden, allang was hij weg.
Vroeger heb ik hem geslagen, z’n fout was dat hij niet kon
volgen 2), zoodat hij wegliep. Dit is nu ’n g e lu k je 3)!*
Zoo sprak de slager; de hond zeide:
«Z‘oo, ge zijt rijk en vraagt iets (ten geschenke) wat (alleen)
te koop is4), en ge meent dat ik uw hond ben. Hoeveel geld bezit
ge wel.? Voorwaar, uw zwijnen zullen sterven.»
Zoo sprak de hond, en de zwijnen waren dood. De slager zeid e:
Ach, machtig zijt gij, hond; gij kunt als ’n mensch spreken,

m ee bed >U w*sse ^ e rm v o ° r r a a u k a n ; w a t v o o r k le e d in g s tu k e r

is ’t g e b ru ik b lijk t n ie t, m og elijk 'n k a la m b i zo o als in N . J ., m a a r d a n
n ie t zeer d d ^*e r v reem d . 3) D e b e d o e lin g v a n deze w o o rd en ia
xr axjU
-1 6 ’ m *a3<>^ ’e a m ° e t m en h ie r a a n s a ra d e n k e n . T a n p a s a r a w o rd t
i n i i .. a . W . v e r k l m r / ? j. ^ -
zirb D •. *'a n Pawi(?e5a; b lijk b a a r zooveel a ls : hij h a d ’t n ie t in
■••i • . 8Preekw ijze 2 0 g t le tte rlijk : g a a n k o o p en en v in d e n ; d u s w a a rsc h ijn -
lij k : iets voor metq Irrno-o., , ,
... . J S Gii w a a rv o o r m en g e d a c h t h ad te m oeten b e ta le n . 4) D o
g s a a t m e t v a st; de b ed o elin g is, n a a r ’t sc h ijn t, de m a n z ’n lie b z u c h t
rwij en, w aarv o o r hij m et d ’ o n d e rg a n g v an z’n rijk d o m g e s t r a f t w o rd t.
 onvergelijkelijk is uw toovermacht. Al mijn zwijnen zijn nu dood,
gij zijt zeker ’n belichaming van de H eer.»
Daar maakte Drwyanak de sfimbah voor de bond en vroeg
hem om onderricht als gunstbewijs; de zwarte hond zeide daarop: •
«Wel, ik zal u de wijding verleenen ; wat betreft mijn opdracht
aan u, die i s : gebruik als bhasma asch ; (126) gij behoeft geen
vereering te brengen of vasten te h o u d e n ; van wat eetbaar is
gaat u niets voorbij; gij hebbe vrouw en kinderen ; gij behoeft
de gastra’s niet te kennen ; gij behoeft geen prevelspreuken te
hebben. Laat er niets zijn waarvan gij u kennis doet mededeelen,
beschouw uzelf als de Heer slechts. Gij moogt uw vrouw en
kinderen wijden ; verkeer niet met andere wiku’s, want groot is
de zonde en 't verderf voor de wiku. Zoo is mijn opdracht
aan u.»
Toen Drwyanak de wijding had, was z’n naam als wiku byut
ArSng. Daar ging hij heen naar de YVlahulu. Wat betreft de
mandala’s die byut Arfing daar stichtte, de namen van die stich-
tingen zijn: Anaman, Andrala, K&puh-rgbah en Juti-manik; dat
was 't aantal van zijn mandala-stichtingen. Hij maakte de sSmbah
voor de Heer van Tigaryyan en vroeg als gunstbewijs de
kalambi; daarom heet ’t kasturi Argng.
Verder is er nog te spreken van de koningsdochter uit Daha,
tuhan Galuh gri Wiratanu geheeten, de dochter van koning Taki. •
Ze was uitgeweken uit haar rijk in de tijd dat Tapa-palet uit
de weg geruimd werd in Daha en de koningin verstooten werd.
D ' edele koningsdochter voelde zich niet zeker, toen vertrok die
koningsdochter uit Daha en zocht 'n toevlucht in de mandala
Labdhawara bij d ’ eerwaarde Agosti. Zonder te spreken *over
de duur van haar verblijf daar, (tenslotte) kon d* eerwaarde
Agosti 't niet meer uithouden de schoonheid van de konings­
dochter te zien, en vereenigde zich met d’ edelvrouwe van Galuh
gri Wiratanu. Er werd verhinderd *) dat d ’ edelvrouwe van
Galuh zwanger werd. Ze schaamde zich ’n kind ter wereld te
brengen in Labdhaw ara; daar ging ze heen naar de berg Kawi.
Ze kreeg tweelingen, beide jongens, schoon en welgeschapen.
Ze begreep echter dat die kinderen haar tot schande zouden

') W n arso liijn lijk e r in v e rb a n d m e t ’t v o lg en d e is h ie r de le zin g k aw o ran :

zo o n tv in g en w erd z w a n g e r; geen d e r H. S.S. h e e ft d it ech te r. K a w e d a ra n
v an B E 3 wil h ie r m issch ien ze g g en : 't w erd o p e n b a a r, ofsclioon d it w oord
gew oonlijlc n ie t o v e rd ra c h te lijk g e b ru ik t w ordt.
 strekken, daarom liet ze die kinderen achter in ’t woud. D aar
ging ze heen en keerde terug naar haar rijk.
De kinderen bleven schreiend en schreeuw end achter. D at
zag d ’ eerwaarde Agasti, hij kreeg medelijden bij het ’t zien
van de deerniswaardige toestand van de kinderen die door hun
moeder verlaten waren. Hij nam de kinderen op, wiesch ze en
voerde ze en verzorgde ze met yoga en concentratie. T o en de
jongens tenslotte volwassen waren, b racht hij ze naar ’t YVesten
naar Masin, naar de Kailasa-top in de m andala van d ’ eer­
waarde Markandeya. D ’ eerwaarde M arkandeya wilde terugkeeren
naar zijn hemel, daarop gaf hij de payung, d ’ oorringen en de
kalambi over aan d ’ eerwaarde Agasti. Deze volgde hem op als
dewaguru en hield de wacht op de Kailasa-top als vervanger
van d eerwaardes M arkandeya; d ’ eerwaarde Agasti was zoo
dewaguiu van Sukayajna. (127) W at betreft die twee jongens, die
veileende hij de wijding, ze kregen de namen eerwaarde T r n a ­
windu en eerwaarde A nggira; d ’ eerwaarde Agasti gaf hun als
gunstbewijs ’t wikuschap.
Om te spreken van d ’ eerwaarde Markandeya, hij vertrok van
de Kailasa-top en ging rond op aarde met de staat van ’n
' wervende monnik 1). Hij kwam zoo aan ’t huis van ’n s l a g e r 2),
Suka heette die slager. D aar zag d ’ eerwaarde M arkandeya de
beenderen, de lib b e n 3) en de vellen, en begreep d at ’t ’t huis
van n candala was. Daar ging hij heen ; Suka volgde hem echter,
> en zeide. »Ach, keer terug, Heer pandita, eet alle gewassen en
o o m v r u c h t e n 4 ), H eer a s c e e t. W at is de re d e n dat g ij n ie t
t e r u g k e e r t ?»

D eerwaarde Markandeya antwoordde niet, terwijl hij ging.

tocht ging naar ’t Oosten, de Zuidelijke voet van de Maha-
, vo lg end , die slager volgde hem steeds. D aar rustten ze
H'f ° SCl1’ ^ Ul<a WaS m ° e en afee m at> want de gang van de
q "" V^S moe^ijk bij te houden ; daarom sliep hij toen in.
heen o K , S^ eP ^uka daar, d' eerwaarde M arkandeya echter ging
P n tocht naar t O o s te n ; doch hij liet z’n sampSt

in O. J . sla g e r e n ^ k ^ ra w ra j i t a * S) , , *e r s c h ijn t b a lla w a b e d o e ld te zijn , d a t

bij de W ir a ta ’s De SI a a n d u ' d t’ w aai’sc liijn lijk o m d a t 't B hTm a’s n a a m w as
sch ijn lijk ig a lezen- fa * '1 befctiekenis k o e h e rd e r. 3) M e t E 3 m o e t m e n w a a r-
voor. 4) D it is n a a r ’t V°°~ *a w a n k o m t in de T a n tu alec lits ’n en k e lo k e e r
g e b ru ik e n v o lg e u s ^ e c a T a n l^ ’ ^ VR8te u itd r u k k in B v o o r w a t ’u w ik u m a g
 achter op de stronk van n nangka-boom. Daar ging hij vasten
en concentratie beoefenen op de iVIahameru, zeven dagen en
zeven nachten lang, met -doel zich vrij te maken van de
candala. Daarna keerde hij terug naar z’n hemel.
Om te spreken van Suka, toen hij opstond was er geen pan­
dita voor hem te zien; toen hij keek naar de stronk van de
nangka-boom was daar z’n achtergelaten daluwang. Hij nam
die daluwang en bond hem o m ; voor de stronk maakte hij de
sgmbah, die beschouwde hij als de pandita. Dat woud rooide
hij tot ’n mandala; wana beteekent woud, naar de aji (spreuk) zocht
h ij1); sindsdien heet de mandala nu Jiwana. Hij maakte de
sfcmbah voor de Heer van Sukayajna en vroeg ’n gunstbewijs
aan d ’ eerwaarde A gasti; nadat hij begiftigd was met ’t gunst­
bewijs van de kalambi, ging hij mandala’s stichten aan de voet
van Vrouwe Wilis. De namen der stichtingen zijn: Bhana, Talutug,
Aribhana; dat is ’t getal van de mandala-stichtingen ; (128) dit is •
Sukayajna-paksa-Jiwana . Zoo is ’t verhaal van ouds.
Wat betreft d ’ eerwaarde Agasti, hij keerde terug naar z’n
hem el; de payung, d ’ oorringen en de kalambi gaf hij over aan
d ’ eerwaarde Trnaw indu; deze verving hem als dewaguru van
Sukayajna, zetelend op de Kailasa-piek.
Wat betreft d ’ eerwaarde Anggira, d ’ eerwaarde Trnawindu
begiftigde hem met ’t gunstbewijs van de payung, d 1 oorringen
en de kalambi en beval hem dewaguru te worden van Sarwwa-
siddha volgens de bergrichting. D ’ eerwaarde Anggira was
welgezind, want hij had geen genoegen in geweld en vernieling a) ;
sindsdien heet ’t Sukayajna-paksa-Manggalya.
Hij stichtte ’n mandala; hij droogde ’t water van de rivier op
en ving de visch e r in 3); sindsdien heet de mandala Panatan.
Vele leerlingen had hij, ze gingen om ’t waterpeil te verlagen 4)
naar de berg Burukah en maakten ’n vlonder dw ars5) in de ■
rivier; ze gebruikten kayu-mali 6). Nadat ze ’t gekloofd hadden,

') D e 'b e d o e lin g h ie rv a n is .n ie t zeer d u id elijk ; de zin d ie n t ook alleen om

de n aam Jiw a n a te v e rk laren . 5) De v e rta lin g is o n zek er, w aarsch ijn lijk m o e t
m en wa<?a s a n g h a ra o f h a ra k a lezen; de b ed o elin g sc h ijn t te zijn te v e rk la re n
w aarom T rn a w in d u m a n g g a ly a g en o em d w ordt. 3) M en zal h ie r wel m o eten
lezen p in e tn ira . *) D e b etee k en is h ie rv a n is o n d u id e lijk ; voor n g a fijin g a k e n .
w o rd t o p g eg ev en : w a te r la te n afloopen, sp u ien . W e llic h t s ta a t ’t in v e rb a n d f
m e t b a g a fijin g : peillood en g a iija n g : p eilsch aal. 5) H ie r m o e t m en w a a rsc h ijn ­
lijk lezen m ala n g . 0) Do v e rta lin g van doze w oorden is g eh eel o n z e k e r;
w aarsch ijn lijk is de lezing bedorven.
gingen zij die ’t peil moesten verlagen te ru g ; ’t h out wilde
echter niet tot ’n vlonder gem aakt worden ; in de nacht vluchtten
de stammen en daalden neer in de rivler. ’s Morgens kwamen daar­
op zij die ’t peil moesten verlagen (terug), maar vonden de
stammen niet meer; de tronken en de kruinen waren tot steenen
geworden ; ze zijn er tot nu toe. Ze volgden de sporen van ’t
vluchten en neerdalen in de rivier, sindsdien heet de m andala
Layu-watang; de naam Panatan hield o p J).

') Z ie voor de v e rta liu g van de co lo p h o n d» in le id in g , b iz . 46.

 A A N T E E K E N IN G E N .

Eerste hoofdstuk (biz. 51 —62) !). Dit bevat de korte beschrijving

van de schepping der menschen, van 't brengen der nuttige
en schoone kunsten op aarde door verschillende goden en van
de verdeeling der werkzamheden onder de vijf zonen van
Kandyawan. Deze verhalen zijn tamelijk kort behandeld (vooral
de schepping) als verklaring van de herkomst van de menschen-
maatschappij, in vergelijking met d ’ uitvoerigheid van de be-
schrijving van de herkomst van de Mahameru, die in ’t tweede
hoofdstuk volgt. Pas als deze twee, menschen en de Mahameru, op
Java aanwezig zijn, kan men van 'n geschiedenis van Java spreken ;
dat schijnt de bedoeling van de schrijver te zijn met d ’eerste zinnen. .
D ’ uitdrukking lingganing bhuwana, die de schrijver als ken-
schetsing van ’t wezen van de Mahameru gebruikt, bevat blijk­
baar in ’t geheel geen gedachte aan 'n vruchtbaarheids-symbool
meer; in de niet zeer sterk onder de Hindoeistische invloed
staande werken uit d ’oudere letterkunde, voor zoover bekend,
zou ’t moeilijk zijn plaatsen te vinden waar deze voorstelling
aan dat woord verbonden wordt. 't Schijnt eer de zin van we-
zenlijk bestanddeel, kenmerk, kenteeken te hebben ; d' uitdrukking
lingga van de wereld wordt ook van vorsten en van geestelijken
gebruikt. Wel heeft zich d;t gebruik van 't woord waarschijnlijk
ontwikkeld uit de met £iwa zoo nauw in verband staande
phallistische voorstellingen. In hoeverre deze laatste voorkomen
in de Javaansche letterkunde van d ’ oudere tijd verdient ’n

f) D e v erd e e lin g in h o o fd stu k k en h e b ik iu g e v o e rd om 'b work o verz ich telijk er

te m akon, ze k o m t in de F-ISS n ie t voor. D a a rd o o r is 't v e rsc h il in o n d erw erp
tu sso h e n de h o o fd stu k k e n n ie t a ltijd e v en d u id elijk on h u n sc h e id in g so m s
n ie t vrij v an d w a n g ; w at i n ’t zesde v e rte ld w o rd t zou, v o o rzo o v er wij k u n n e n
aien, ook wel in !t d e rd e k u n n e n sta a n . *t Is n a tu u rlijk n ie t te v e rw a c h te n
d a t bij zoo'n o n d erw erp , als de T a n tu b e h a n d e lt, de c h ro n o lo g ie s tre n g in
a c h tg e n o m e u w o rd t; toch h e e ft de sc h rijv e r h ie r wel a a n g e d a c h t bij d ’o rd e n in g
v a n z ’n s to f (in leid en d e h o o fd stu k k en , go d en v e rh ale n , de g o d en o p g e v o lg d
in ’t d ew a g u ru sc h a p d oor rs i's en heilig en ). D e cijfers v o 6 r d ’ a lin e a ’s v er-
w ijzen n a a r de b la d z ijd e n w aar de b eh an d e ld e te k s t te v in d e n is.
afzonderlijk onderzoek; in de T a n tu zou men er, naar ik meen,
geen aanwijzingen voor kunnen vinden.
(57—58). De schepping der menschen heeft op en alleen ten
behoeve van Java plaats, van de cosmogonie volgens ’t Puranische
schema wordt niet gesproken. De menschen worden geschapen
op initiatief van bhatara Guru door Brahm a en Wisnu, ’n voor-
stelling die ook uit Indie nog niet bekend is, evenmin als uit
andere mogelijke bronnen. Opmerkelijk is wel hierbij 't verband
dat tusschen Brahma en ’t mannelijke, Wisnu en ’t vrouwelijke
element gelegd w ordt; plaatsen die op 'n dergelijk verband wijzen
vindt men echter meer.
In de surat panugraha van *n Balineesch geestelijke uit de
nieuwere tijd, die de heer P. de K at A'ngelino uitgegeven heeft
in .jMudra’s op Bali” , worden verschillende groepen van drie ver-
eenzelvigd met de Drieheid (sanghyang Trisam aya) Wisnu, Igwara,
Brahma. Dit lijstje vertoont groote gapingen en verschuivingen
en is ook daardoor niet geheel duidelijk; onder Wisnu en B rahm a
komen daar echter maan en zon voor, terwijl in ’t drietal ping-
galam, susumna en ida (idi) Wisnu en Brahm a daar van plaats
zijn verwisseld. Immers in ’t eerste vers van de Satcakranirupana *)
worden de beide giras* of nadl’s (aderen), ter linker- en rechter-
zijde van de Meru (de ruggestreng) en de susum na, genoem d
gagin (maan) en mihira (zon); deze zijn volgens de co m m en­
tator vromvelijk en manlijk en komen overeen m et pinggala en
ida. In de T antu zelf worden Wisnu en B rahm a de linker en
de rechterhand van bhatara Guru genoemd. In de Korawagram a
(biz. 24, aangehaald in K. B. W. onder Taya) 2) worden B rahm a
en Wisnu duidelijk met man en vrouw in verband g ebrach t;
buitendien luiden de laatste woorden van dat s t u k :
S a n g h y a n g P a ra m e g w a ra p in a k a p a n g a w a k in g a s o r a lu h u r , s a n g h y a n g "W isnu
p a n g a w a k in g a y u , s a n g h y a n g B ra h m a p a n g a w a k in g ta y a . Y a s i n a n g g u h
T rip u r u s a n g a ra n y a . *)

>) B e h a n d e ld door A . A v alo n (J. "Woodroffe) in S e r p e n t P o w e r (L o n d e n 1919).

1) D e in deze zin sn ed e b e sc h re v e n p o g in g v a n B ra h m a e n W i§ n u ’t e in d e
v a n (^iwa, b o v e n e n b e n e d e n , te b e re ik e n , k o m t o o k v o o r in ' t B h o m a k a w y a
(Z. 2). O ok ’t v e rh a a l in P ro f. C a la n d ’s „T w e e o u d e F r a n s c h e v e rh a n d e lin g e n ”
(biz. 9) en d a t in z’n „ D rie o u d e P o rtu g e e B c h e v e rh a n d e lin g e n o v e r ,fcH in d o eism eM
(biz. 155), w a a r B ru m a en V ix n u a ls z w a a n e n zw ijn R u tr e m ’s h o o fd e n v o e te n
g a a n zoeken , is te v e rg elijk e n ; ’t slo t is in ’t J a v a a n s c h e c h te r a n d e r s d a n
vo lg en s *t In d is c h e v erh a a l. P ro f. C a la n d n o e m t d a a r o o k p la a ts e n , o.a. in
' t S k a n d h a p u ra iia e n b ij B a ld a e u s, w a a r m en ’t z e lfd e g e g e v e n v in d t. 3) P a ra m e -
^ w a ra d ie n t t o t b e lic h a m in g v a n ’t la g e e n ’t h o o g e, W is ^ u is d e b e lic h a m in g
 Ofschoon niet zeer helder, mag men ook deze woorden wel
in die zin opvatten, als men tanaya (zoon, knaap), dat eenige
zinnen vroeger in dit verband gebruikt is, leest in plaats van
taya; dit duidt immers, voor zoover bekend, slechts £iwa en
Buddha aan. Ayu is, evenals aj£ng, in ’t bijzonder met vrouwen
in verband te brengen, zooals in nieuwer Javaansch J). Ook de
voorstelling van zon en maan als manlijk en vrouwelijk, tegen ’t
Skrt taalgebruik in, vindt men herhaaldelijk in de Korawagrama;
de Maan wordt daar de vrouw van bhagawan Ponggatiksna (?,
misschien voor Amoghatiksna, echter ook onbekend als naam),
die d ’ oudere broer van de Zon is, genoemd (biz. 68, aangeh.
in K. B. W. onder jahinang) en de Zon spreekt tot zijn zoon
Karnna over haar als uw bibi (biz. 92).
Hoewel deze enkele aanhalingen onderling niet veel verband
vertoonen, geven zij toch wel 'n opmerkelijk voorbeeld van de
mate waarin beschouwingen uit sommige oudere Javaansche
werken overeenkomen met die van tantristische Indische ge­
schriften. Al is ’t niet waarschijnlijk te noemen dat deze laatste
de directe bron zijn geweest, hun invloed op de populaire voor­
stellingen was waarschijnlijk van oudsher zeer aanzienlijk, en de
bij toeval bekend geworden zeer jonge surat panugraha van Bali
- bewijst tot hoever die reikt.
Dihyang is klaarblijkelijk de Dieng van tegenwoordig 2);
opmerkelijk is ’t wel dat de Tantu deze berg als d ’ oudste heilige
plek beschouwt, in gebruik bij de goden v66rdat de Mahameru
in Oost-Java stond. ’t Is niet onmogelijk dat 'n plaatselijke legende
in de tijd van de schrijver in deze vorm nog de herinnering
aan de hooge ouderdom van ’t heiligdom daar bewaarde. Of
dit in verband stond met ’n oud inheemsche voorstelling, dat
die plek in religieus opzicht bijzonder was, is moeilijk uit te
maken; de Hindoeistische gebouwen, die men daar gevonden
heeft, zouden dan opgericht zijn in ’n gebied dat reeds vo6r-
dien in betrekking tot hoogere machten stond. Dit is zeker niet
ondenkbaar. Pawinihan is nil nog de naam van n berg ten
v a n de vrouw , B ra h m a is de b e lich a m in g v an de m an . D a t n o e m t m en de
D rie P e rso n e n .
') H a je n g zo n d er v erd e re b ijv o eg in g als n a a m voor R a ti o f £ r i k o m t voor
in N ag. 6 4. !) D ih y a n g is v o lg en s do T a n tu ’n p la a ts, b li jk e n s 't v o o rg e v o e g d e
i*i, g een b e rg ; b e rg n a m e n k rijg en steed s g u n u n g , s a n g h y a n g o f ie ts der-
g elijks voor zich. N a a r ’t sc h ijn t w o rd t u its lu ite n d ’t h eilig d o m op de b e rg -
v la k te bedoeld.
N o o rd e n van B a n d ja rn S g a ra , z o o a ls D r. v. d . T u u k re e d s h e e ft
o p g e m e rk t (K . B . W . onder w in ih ) , dus n ie t al te vei van de
D ie n g ; of deze b e rg nu nog in e e n ig v e rb a n d w o rd t g e b ra c h t
m e t ie ts d e r g e lijk s a ls d e T a n t u v e rh a a lt is o n b e k e n d .
(58-59). ’t I ^ e g g e n van v e rb a n d tu s s c h e n B ra h m a en t vuui
is in d e J a v a a n s c h e l i t e r a t u u r z e e r g e w o o n , in n ie m v e r J a v a a n s c h
w o rd t ’t w o o rd a ls 'n w is s e lte r m v o o r g 6 n i g e b ru ik t; D ahana,
( ^ ik h in en h ie r in de T a n tu w a a rs d h ijn lijk S u jih w a n a w o rd e n
a ls nam en van B ra h m a b esch o u w d . De v e rk la rin g h ie rv a n is
m o e i l i j k , d a a r d e g o d in d e b e k e n d e k l a s s i e k e I n d i s c h e g e s c h r i f t e n
d e rg e lijk e nam en n ie t d ra a g t. M en m ag m is s c h ie n nog eens
w ijz e n op ’t v e rs in de S a tc a k r a n ir u p a n a , w aar m e t B ra h m a
g e lijk g e s te ld w o rd e n : re c h ts , p in g g a la (r o o d b ru iti, o o k v u u r) en
d e z o n ; in v erb a n d h ie r m e e is ’t n i e t o n e i g e n a a r d i g u i t ’n t u t u r
(C o d 5170, Ju y n b o ll II , b iz . 3 1 6 ), d ie b e g in t m e t d ’ a a r d der
g o d e n t e b e h a n d e l e n , ’t o v e r B r a h m a g e z e g d e a a n t e h a l e n :
B ra h m a n g a i’a n y a iclop, b a n g w a rn n a n ir a (v o rg . p in g g a la ); h i l a n g n i n g r a g a
h a rs a n ta , ta m p u lin in g k a s id y a n ta ik a , d a k s in a (re c h ts) s t h a n a n ir a , tr u s tu m o n
k ite n g sa rw w a w a stu rin g j a g a t (w a t g ew o o n lijk v a n d e Z o n o f v a n A g n i
gezegd w o rd t); y a tik a B ra h m a n g a ra n y a . ')
D eze e n k e le v o o rb e e ld e n m a k e n ’t a l t h a n s n i e t o n d e n k b a a r , d a t
t v e rb a n d tu s s c h e n B ra h m a en ’t v u u r o o k w e e r d o o r d ’ o u d e r e
Javaansche g o d s d i e n s t i g e g e s c h r i f t e n o v e r g e n o m e n is u i t I n d i s c h e
v o o rs te llin g e n van ta n tris tis c h e ric h tin g , d ie ons nog m aar zeer
o n v o lle d ig b e k e n d z ijn .
(59). ’t O p t r e d e n van Y V i g w a k a r m m a a l s b o u w m e e s t e r is n i e t
in s t r i j d m e t d ’ In d is c h e b e s c h o u w in g ; Ig w a ra k rijg t ’t l e e r a a r s -
a m b t, de h o e d a n ig h e id op g ro n d w a a rv a n £ iw a b h a ta ra G u ru
h e e t, u itd ru k k e lijk to e g e z e g d . D e te r m e n d a g a g ila e n p a n c a g ik s a
w o id e n v a a k g e b ru ik t, d e J a v a a n s c h e g e s c h r if te n g e v e n e c h t e r v e r ­
s c h ille n d e lijs te n v a n d e u g d e n o f e ig e n s c h a p p e n d ie t o t d ’ e e r s t e
g ro e p te re k e n e n z ijn ( K . B . W . o n d e r d a g a e n onder yam a, u it
n W r a tig a s a n a ) , d ie n ie t a lle g e h e e l o v e r e e n k o m e n m e t d e tie n
van d e Y o g a s u t r a ’s ( v o l g e n s K e r n , B u d d h i s m e I b i z . 4 2 4 ) . O n d e r
p a n c a g ik s a z u lle n w el d e g ro e p e n van v ijf, w a a r i n d ie d a g a g lla
v e rd e e ld p le g e n t e w o r d e n , v e r s t a a n z i j n ; in C o d 5 1 7 4 , in d ’ a a n -
te e k e n in g e n , d ie v o lg e n op de P u tra g a s a n a (b iz . 4 7 b) , w o rd e n

) B ra h m a b e te e k e n t h id ep (geest), rood is z 'n (uw) lc le u r; v e r n ie tig in g v a n de

-r . Sil°C ^ UW v ie u Sde, die zal v e rp le tte rd w orden d o o r uw w o n d e rm a c h t.
ui en (lech ts) is uw p la a ts. Gij d o o rzie t a l ’t b e s ta a n d e in do w ereld . D a t is
a m a. ( t Is wel m ogelijk d a t s ira in d it s tu k re e d s de tw ee d e p e rs o o n a a n d u id t).
 als pancagiksa echter alle tien d ’ eigenschappen genoemd die
in IC. B. W. onder daga (aanhaling uit de Wrhaspatitatwa) ver­
meld worden. Blijkbaar zijn beide termen vaak gebruikt om in
’t algemeen de goede levenswandel aan te duiden, zonder dat
men zich de deugden herinnerde die daartoe behoorden. Dat
Buddhisten zoowel als niet-Buddhisten in d ’ Indische literatuur
deze lijsten kennen heeft Prof. Kern reeds opgemerkt; aan
Buddhistische invloed behoeft men dus niet i n 't bijzonder te denken
bij ’t vinden ervan in d ’ oudere Javaansche werken.
Gurudega, ’n woord van Javaansche samenstelling, is hier
blijkbaar de betiteling van ’n persoon die, i n ’t bijzonder geestelijk,
onderricht geeft aan de ramadega’s. Of hij ’n geestelijke (wiku)
was blijkt hier niet; naar ’t schijnt vormden degenen die zoo
genoemd werden toch ’n afzonderlijke groep naast anderen die
zich bezig hielden met geestelijke zaken, want gurudega komt
voor in ’t begin van ’t vierde hoofdstuk, waar jDhatara Guru ver-
blijfplaatsen van al dergelijke personen inricht. 'n Duidelijker
voorstelling van de positie van de gurudega in de Javaansche maat­
schappij zou echter niet zonder belang zijn; wellicht werd met
deze betiteling ’n soort dorpsgeestelijke aangeduid.
De voorstelling van Mahadewa als goudsmid zou ik niet terecht
kunnen brengen uit Indische b ro nnen; wel wordt Mahadewa
vaak met Buddha .of in ’t bijzonder met Amitabha vereenzelvigd,
beiden hebben hun zetel in ’t Westen. Met de teekenaar is,
zooals Prof. Kern reeds bij z’n transcriptie opmerkte, waar­
schijnlijk Citragupta gemeend, ’n persoon uit Yama’s rijk, en
ook de naam van ’n onderkaste die voornamelijk uit schrijvers
en dergelijken bestaan schijnt te hebben. *)
Ofschoon ’t niet van alien te bewijzen is, is ’t toch niet
omvaarschijnlijk dat de hier genoemde personen schutspatronen
waren van de groepen wier ambacht of bezigheden zij op aarde
brachten volgens de voorstellingen van de Tantu; vooral bij
Wigwakarmma en Citragupta is dat duidelijk uit ’t gebruik
van hun namen in ’t Skrt. Ook ’t verband van Igwara (£iwa)
met de wetenschap en van Wisnu met de regeering is in Indie
niet onbekend, blijkens de spreekwijzen: narudrah kramapathakah
en nawisnuh prthiwlpatih. In de gloka, die zegt dat Qiwa de
*) In de ^ R elatio n de 3 E r r e u r s ” (C aland, o ude F ra n so lie verb. bln. 31) w o rd t
C h itra g o u b te n de sc h rijv e r v a n Y h am en g en o em d ; P ro f. C alan d te e k e n t d aarb ij
a a n d a t d it in p u ra n a ’s (P ad m ap . en G aru ^ ap .) m eer ’t g e v a l is.
god is der brahmanen, Krsna (Wisnu) van de ksatriya’s, B rahm a
van de waigva’s en Ganega van de gudra’s *), is misschien zelfs 'n
aanwijzing van ’t optreden van B rahm a als istadewata te zien, in de
rol die de T antu hem geeft. (Zie ook d ’aangehaalde tekst op biz. 205).
Dat Wisnu inderdaad op Java als de bijzondere bescherm er
der vorsten beschouwd werd, is op te maken uit ’t feit d at
vorstelijke personen uit de ons bekend geworden geschiedenis
Wisnu in hun wijdingsnaam droegen (W isnuw arddhana) of ’n
attriburut van hem (de Garuda) in hun zegel. O ok de vereering van de
vorst van Daha voor de gouden beeltenis van Wisnu, waarvan
in de T antu zelf gesproken wordt, is wellicht in dit verband te
beschouwen. Als vorst uit den hooge is Wisnu waarschijnlijk ook
vereenzelvigd met Kandyawan 2).
(60) Van de twee MSdang’s die kort na elkaar in dit stuk
genoemd worden is de plaats ons onbekend. De schrijver schijnt
M6dang-kamulan#als desa te k e n n e n ’ blijkens de woorden ngara­
nya mangke; ’t verhaal dat daar d ’ eerste huizen gebouwd waren
was in die plaats misschien ’n plaatselijke overlevering, ’t Is
echter zeer goed mogelijk dat deze berustte op ’n oude wijd
verspreide voorstelling om trent ’n MSdang, ’n plaatsnaam uit de
voortijd. In deze samenhang moet men waarschijnlijk ook MSdang-
gana beschouwen; dat de schrijver in zijn tijd of uit de geschiedenis
’n rijk gekend heeft dat zoo heette is te betwijfelen; hij brengt
’t in verband met personen uit de voortijd als K andyaw an en
Qrl. De samenhang van de zinnen in ’t stuk over die nagara
is niet zeer duidelijk; misschien mag men echter aannem en dat
MSdang alleen al de gedachte aan ’t eerste begin (mula-mula)
opriep, en dat Gana (’n in d ’ oudere en nieuwere Javaansche
letterkunde niet ongewone afkorting van Ganega) deed denken
aan kunde en onderricht, dat £ ri daar gaf. W at de ware afleiding
van de naam is, is onbekend; hij kom t ook voor in de Pustaka
Raja purwwa van Ronggawarsita (I biz. 154).
(60-62) Op grond van de namen is ’t wel waarschijnlijk dat
’t verhaal van Kandyawan en z’n famllie ’n oud inheemsche
overlevering vertegenwoordigt. Dr. Brandes heeft reeds, in z’n

l) B eide a a n h a lin g e n v o lg en s M o n ier W illia m s’ R e lig io u s th o u g h t in I n d ia ,

1885, biz. 84. 5) ’t V erd ien t d ’ a a n d a c h t d a t K a n d y a w a n in ’t E s ig a a a n a on
Q ew atjasana b lijk b a a r w o rd t v e re e n z e lv ig d m e t M a n u a ls d e w e tg e v e r u i t d e
v o o rtijd , d it is volg en s dezelfde g e d a c h te g a n g g eso h ie d als d ie w e lk e e r
to e le id d e h em m e t W is n u gelijk te ste lle n .
 verhandeling over Javaba)-a (T. B. G. 32 b iz .-414 en v.), de
namen van deze gioep, zooals die voorkomen in de rechtskundige
Sarasamuccaya, de Tantu, de Babad en d ’ Aji Saka, vergeleken
en hun plaats besproken-in de geslachtslijsten van de nieuwere
Javaansche werken. In de oudere geschriften vindt men hen niet zeer
vaak vermeld, in de genoemde Sarasamuccaya vormt hun
geschiedenis ook slechts ’n inleiding. Dr. Brandes heeft dat
gedeelte van de tekst reeds uitgegeven, en ook ’n plaats genoemd
in ’t (^iwagasana waar Kandyawan naast Manu als wetgever voor-
komt. In de volgende passage, ’t begin van de Pratasti (voor
pragasti) of Prastati bhuwana (’t eind van Cod. 5056, biz. 22b
tot 27), helaas zeer corrupt, worden Kandyawan en z’n familie
in de krtayuga gerangschikt; ook in andere opzichten is ’t stuk
niet onbelangrijk:
N ih a n P r a t a s ti b h u w an ii n g a ra n y a ; k a w ru h a k n a ta t a g la r ira k ab eh , lw irn y a :
k j-ttha, [tre ta ,] d w ap arii, kali. K u n a n g b h u r b h u w ah 9.w all; k u n a n g k ra m a n y a
sa n g p ra b h u rin g k rb tlia la w an u rip in g w ong sa m a n a ; p ra b h u d e w ata sa m a n a .
K u n a n g n g a m b e k in g w ong d u k in g krfctha: ta n p r a jn a ta n p u n g g u n g , ta n
la p a ta n w areg , k a d y iin g g a n in g ra re jr o w ten g , ta n lia n a ju g a k a re p n y a ,
a 9 ih ta y a rin g kase^i (voor k a sy asih ), sa m b e g a r in g k a w la sa re p , m a rm m a
rin g k a la ra n , 9.akti rin g p u ja b ra tth a , b h a k ti rin g dew a. Plaw or dew a
m a n u s a sa m a n a , sa rw w a ta tw a k a d y a n g g a n in g r a r e jr o w teng. K u n a n g ngu-
n e n u n e n ekap w ara, tu n g g a l a m b e k ik a n g w a n g s a m a n a ; k u n a n g sa fn g jk a la n j'a
2222. K u n a n g h u n g g w a n ira s a n g h y a n g liu rip sa m a n a , h a n e n g su m su m ,
h a n e n g p u s u h p u s u h ; h a n e n g s a r ira s a n g b y a n g u rip sa m a n a . T u n g g a l a m b ek
in g w ong sa m a n a , tk a n in g w iku m w an g sa n g p ra b h u . K u n a n g p w a k w c h n in g
ra t u s a m a n a : 6 (?). K u n a n g k rtth a b h ik s e h a (k rtiib h isek a) n in g r a t u : p rl
h y a n g K ancjaw an, ^ rl K rfcth i-k an d ah y u n , 91^ P ilek u -sew u , $ rl W rk a n d ila , 9x 1
K u lik u li. S a m a n g k a n a k w e h n in g r a tu rin g k rtth a .
De vertaling van dit stuk luidt als volgt:
D it is de P r a ta s ti b h u w a n a ; m en nem e k e n n is v a n de re g e lin g en o rd e n in g
v a n alles: k rta , tre ta , d w a p a ra , k ali. W a t b e tr e ft de D rie W o reld en , w at
b e tr e f t de w an d el v an de v o rsten in k r ta en ’t lev en v a n de m en sch en to e n ;
g o d e n v o rs te n w aren ’t to en . W a t b e tre ft d ’ a a rd v a n de m en sc h en te n tijd e
v a n k fta , g een k e n n is en g e e n o n k u n d e , g een h o n g e r en g ee n v e rz a d ig in g
(h a d d e n ze); als k in d e re n in de m oedersohoot, z o n d e r een ig v e rla n g e n , lief-
h e b b e n d je g e n a wie lie fd e n o o d ig h a d , vol e rb a rm e n v o o r m ed elijd en sw aar-
d ig en , tro o s trijk v o o r o n g elu k k ig en , m a c h tig in g o d e n v o re e rin g en g elo ften ,
de g o d en d ien en d . G oden en m en sch en w aren v erm en g d to en , a lle r w ezen
w as als k in d e re n in de m o ed ersch o o t. W a t b e tre ft de m u ziek , die w as een
v a n to o n (?); een was d ’ a a rd v a n de m en sch en to e n . W a t b e tr e f t de tijd ,
die w as 2222. W a t b e tr e ft do p la a ts v a n ’t lev en to e n , d a t w as in ’t m e rg ,
in de lev er (of lo n g e n ? ); in ’t lich aam w as ’t lev en toen. E e n w as d 'a a r d v an
de m en sch en toen , to t die v an de wiku en v an de v o rst toe. W a t b e t r e f t ’t a a n ta l
v o rs te n to en , 6 (?) w aren e r . D e n a m e n v a n die v o rs te n w a re n : K a n tja w a n ,
K rtthi-kan< jlahyun, P ilek u -sew u , W y k an d ila en K u lik u li. D a t w as ’t a a n ta l
v a n de v o rs te n in k rta .
 Hier wordt Kandyawan dus niet vereenzelvigd met n Indische
god. De namen in dit stuk zijn • blijkbaar of zeer bedorven, of
’t zijn varianten van de gew one; ’t eerste lijkt w aarschijnlijkei.
Van ’t vijftal zijn de 3e en 4e onbekend, de laatste kom t in de
Tantu nog in ’n ander verband voor.
Uit deze enkele voorbeelden van ’t voorkomen van K andyaw an
in d ’ oudere literatuur mag men wel opm aken dat hij beschouwd
is als ’n heerscher uit de voortijd, en dat z’n naam in verband
gebracht werd m e t ’t uitspansel (awan: hoog). Zoowel in de T an tu
als in de Sarasamuccaya komt dit duidelijk uit; in hoeverre in
dit geval de lust tot etymologiseeren de schrijvers dier geschriften
geen parten gespeeld heeft is moeilijk uit te maken. ’t Is slechts
’n gissing wanneer men in Kandyawan ’n hem elvorst wil zien.
Voor gelijkstelling van zijn figuur met d* enkele personen uit
mythologische verhalen van stamverwante volken, die ook niet
van vreemde oorsprong lijken te zijn, zooals met H an di6n g van
Bikol (Kern, ’n Mythologisch gedicht uit de Filippijnen, V. G. XI),
die' monsters verdelgde, landbouw en andere kunsten invoerde
en wetten maakte, zullen voorloopig ook nog wel niet voldoende
bewijzen aangebracht kunnen worden.
(61) Van de vijf zoons van Karidyawan verschilt d ’ opeenvolging
nogal sterk, zooals blijkt uit de vergelijking van Dr. Brandes.
Zoo volledig als in de T antu is hun geschiedenis nog niet in
n ander geschrift van dJ oudere letterkunde gevonden. In de
Korawagrama (biz. 73) komt katung-malaras voor als naam of
misschien slechts als appellativum voor de palmwijntapper,- bij
bij wie Wisnu en Qr! ’t eerst hun toevlucht zochten op hun
vlucht voor bhatara Kala. In de Manik-maya daarentegen neem t
Wisnu zelf de gedaan te van Mangukuhan van MSndang-kamulan,
d eerste vorst op Java, aan (V. 42); Kandyawan kom t in
dat werk niet voor. Ook Ronggawarsita meent dat Pakukuhan,
bezield door, maar niet de zoon van Wisnu, koning werd (op
de wukir Tasik (P. Rajapurwwa I 259 en ’60) na met z’n jongere
broei Jakapuring uit Gilingaya ( = GilingvvCsi) verbannen te zijn.
Van Kandihawa weet hij te vertellen dat dat de naam was van
Turunan als vorst van Purwacarita, nadat Jakapuring vertrokken
was (P. R. P. II 48 ^ Karung-kala is bij hem ’n ditya-vorst van
Pidana die Srigati, de dochter van maharaja Kano, rooft. S6ng-
kan vindt haar echter terug en krijgt haar tot vrouw (P. R. P.
II 39). Elders (P. R. P. n 200) blijkt dat Karung-kala de naam
 is van de zoon van batara Kala-kutana, die hij kreeg toen hij
vorst werd van de desa sgpang in Mgdang-panataran.
De voorstelling van deze vijf figuren blijkt dus niet steeds dezelfde
te zijn geweest, al komt de grootste verwarring pas in de latere
tijd. In t stuk dat de heer de Kat Angelino aanhaalt en waar­
van hij ’n vertaling geeft bij zijn verhandeling over Ambachten
op Bali (T. B. G. 1922) komt ’n gedeelte voor dat aldus luidt
(volgens de daar gegeven tekst):
K u n a n g s ira b a ta r a B ra h m a sira ta k in o n de b a ta r a G uru m a n g u p e tia ta
r in g M ed an g , sin iw i d e n in g r a t k a b e h . T a n w ih a n g J a g a tk a r ta , m a n g a n d iri
ta s ira r in g M ed an g , p a n e n g g a h ik a n g r a t k a b e h h j'a n g T a ta n g a ra n ira .
A tit a law as k a la m a h a n a k ta s ira h y a n g ja lu ja lu lim a n g sik i; P a n d e w a n s ira
in a tu h a , p a m a d e s a n g S a n d a n g -g a rb a , k a la w a n s a n g M a n g u k u h a n , m w a n g
s a n g K a ru n g -k a la , k a la w a n s a n g W rti-k a n d a y u n , k a la w a n s a n g M a ra n g -g a n a .
I k a t a Bira k a lim a p in in ta k a s ih a n g u m a n ty a ra k w a r in g M ed an g , s ira liy a n g ta
m a n tu k in g sw a rg g a . N d a ta n a n a s ira m a n g g a , k a p w a la n g g a n a s ira rin g
b a p a ; k ep u w an ta ra h y a n g ta u m en en g , a p a n ta n w ru h ik a n g d ela (w a a rsc h .:
deya). W k a s a n sa n g W rfci-k an d ay u n s ira p in e rih p e rih tin a la n g k u p a n ;
k a m a sih e n sire n g b a p a . O tu rty a (voor w etu, o f h e tu ? ) m a n g g a w k asan , tu liu n
a m in ta n a n a ik a n g w astu a sa m b h a w a : y a n a n a k a y u tu n g g a l w e n an g m an -
d a d y a n a g rh a la n g g a r a n ta n g a ra n y a , w ehen ta y a h u lo k u d a , y a ta n g p in a -
la k u n ira ra h y a n g ta r in g M ed an g .
Sang Undagi helpt hem dan aan ’t gevraagde, en wordt daar-
voor beloond. Behalve dat eenige andere namen genoemd worden,
is ’t opmerkelijk dat Brahma hier de vader is van de bedoelde
groep in plaats van W isn u ; misschien mag men hierin weer ’n
aanwijzing zien dat Brahma in ’t bijzonder de god was der
ambachtslieden, voor wie ’t stuk immers bestemd was. Hoewel
er ’n tamelijk groote overeenkomst in is op te merken met* ’t
verhaal van de Tantu, lijkt ’t toch niet waarschijnlijk dat ’t
daaruit overgenomen is: dit stuk is dus misschien, al is d ’ op-
gave der namen wat verward, als nog 'n lijstje, naast degene die
Dr. Brandes reeds verzameld had, te beschouwen.
De beteekenis der vijf in de Tantu genoemde namen is
moeilijk nauwkeurig te bepalen. Dr. Rassers heeft in zijn werk
over de Panjiroman (biz. 330) eenige verklaringen aan de hand
gedaan in verband met zijn opvatting van deze en dergelijke
groepen. Men zou wel geneigd zijn de naam Mangukuhan in
verband te brengen met kukuh, dat t begrip vast aanduidt. Af-
leidingen van kukuh (ngukuhi, makukuhan) gebruikt men blijk­
baar in de-zin van zich vestigen, zich ophouden ; dukuh houdt
hier ook mee verband l ). Deze beteekenis zou dus niet in strijd zijn
') D u k zooals in (jkuluk is m issch ien ’t e e rste deel v an d it w oord.
 met ’t werk dat aan de figuur toebedeeld w ordt; de taalkundige
vorm van de naam is echter ongewoon in ’t ons bekende Javaansch.
’t In de tweede naam ontdekte karung kom t ook niet slecht
overeen met de bezigheid van K arung-kalah ; hoe echter ’t tweede
deel van de naam te verklaren, is moeilijk vast te stellen. Als
men daarin ’n afleiding van lah of alah mag zien, zou ’t geheel
vrij weer te geven zijn met «’t neergelegde zwijn>, of «’t zwijn
is neergelegd».
’t Tweede deel van de naam S andang-garbha maakt, als ’t
’’t bekende leenwoord uit ’t Skrt is, 't verband van die samen-
stelling met de handel moeilijk te vatten. Ook w anneer men
daarin ’n vorm van garwa, graha (S o en d .: geureuha) wil zien,
blijft de beteekenis onduidelijk.
Naar aanleiding van Katung-malaras heeft Dr. Rassers reeds
d’ aandacht erop gevestigd, dat katu de naam is van ’n p la n t;
ofschoon ook ’t Skrt katu (scherp) gebruikt wordt als naam
voor verschillende planten, behoeft ’t nog niet vast te staan dat
t Javaansche woord ’n leenwoord is. W anneer men aanneem t
dat ’t eerste deel van deze samenstelling werkelijk katu is (want
van katung wordt geen beteekenis opgegeven), is ’t wel opm er­
kelijk dat Katu-katu volgens de Tantu ’n naam is van K um ara;
dit wordt verteld onmiddellijk v66r ’n stuk dat voorstellingen
bevat over ’t palmwijntappen, die met K u m ara in verband staan
en die ook nu nog, naar ’t schijnt, niet geheel vergeten zijn.
De samenhang van de katu met ’t palmwijntappen wordt daar
echter nog niet duidelijker door. D at men in deze plant wel
wat bijzonders gezien heeft blijkt uit ’n plaats in de K orawagrama
(biz. 83), waar verteld wordt dat bhatara Guru de sSmbah maakte
voor de rajasaboom (misschien de anangailang), de bun gbang
(pnng wungwang) en de kayu katu (aangehaald in IC. B. W.
onder bubang). In deze.gedaanten vertoonde sanghyang Tunggal-
tunggal zich aan h e m ; de menschen hebben die vereering daarop
nagevolgd. In t tweede deel van de naam is ’t woord laras te
erkennen, misschien heeft dit hier de beteekenis fijn, dun,
uigzaam, die vele woorden die er mee in verband staan (lurus,
liris, raras) bezitten.
De beteekenis van de laatste naam, Wrtti-kandayun, is ge-
eel duister, noch ’t eerste gedeelte, dat in d ’ opgegeven vorm
slechts als n leenwoord uit 't Skrt bekend is, noch ’t tweede,
waarvan n afleiding met voldoende waarschijnlijkheid nog geheel
onbekend is, geven eenige aanwijzing.
 Dr. Brandes heeft bij zijn bespreking van de geslachtslijsten
uit de Babad’s in z’n verhandeling over Jayabaya reeds d ’ aan-
dacht gevestigd op eeni'ge vijftallen ; bhatara Guru, Pandu,
Kandyawan en rsi Gatayu ( = Wrtti-kandayun) hebben volgens
d’ overlevering namelijk ieder vijf zoons. Dr. Rassers heeft dan
in z’n reeds genoemd werk deze groepen van vijf trachten te
te verklaren als totemistische «clan»-namen; vooral ’t voorkomen
van benamingen van plan ten en dieren in deze groepen scheen
hem ’n aanwijzing in die richting te zijn. ’t YVeerleggen van
deze veronderstelling is al even moeilijk als ’t bewijzen erv an ;
toch mag in dit verband misschien nog eens gewezen worden
op de lijsten van met dier- en plantnamen samengestelde be­
namingen die voorkomen in Cod. 5056 en die, hoewel er
door ’t slechte handschrift of door onvoldoende kennis van de
taal nog vele onduidelijk zijn, voor ’n groot deel ih vorm veel ge-
lijken op de bedoelde namen *). Daar de beteekenis, die overigens
ook lang niet altijd duidelijk is, er achtergevoegd is, blijkt
dat deze benamingen daar alien wiku’s • aanduiden die ’n
misdrijf begaan of iets onbehoorlijks doen, en dat ze meesten-
tijds zeer goed met wangsalan’s of figuurlijke uitdrukkingen te
vergelijken zijn. In de meeste rechtsboeken uit de oudere lite­
ratuur komen deze ook voor, blijkbaar vaak gebruikt om ’t geval
kort aan te duiden, bijvoor.beeld (uit de Sarasamuccaya, Cod.
5037, biz. 39):
W w a n g m a p a n g g u h rin g h a w a n , n d a n w an g a w e re ; s in in g g a h a n tig a n g
d p a, y a p w an a n u t s in a k ita n ; h aau i:>undung (dollo h o n d ? ) su m a h u t ra h a d y -
a n y a n g a r a n in g m a n g k a n a .5)
Al zijn deze spreekwijzen niet geheel gelijk te stellen met
namen, ’t is toch mogelijk dat vele namen uit de Pararaton,
waarvan 6r verscheidene ook voorkomen in de romans der latere
literatuur, op ’n dergelijke wijze verklaard moeten worden. Men
') V erg elijk b e n a m in g e n ala u lu n g a n g la y a n g (v lieg en d e k ie k en d ie f), v e r­
k la a rd m e t w iku w isay a g a g a rin g d e c a n y a (’n w ik u die e r b e h a g e n in s c h e p t
d ro g e rijstv e ld e n te b ebouw en in z'n d o rp sg e b ie d ? ), la le r a n g u m p r e n g (gon-
zen d e vlieg), v e rk la a rd m e t w ik u w isay a n a w u n g (’n w iku die veel v an lia n e n -
g e v e c h te n h o u d t? ), n a a s t de in d ’ in h o u d so p g a v e v erm eld e , m e t n a m e n als
K a ru n g -k a la h en do vele in do P a r a r a to n v o o rk o m en d e n a m e n m e t d ie re n ,
w a a rv a n do v e rk la rin g o n b e k e n d is, zooals L e m b u -p e te n g , M a c a n -k u p in g ,
G a ja h -m a n g u ri. Do n a m e n in do P a r a r a to n zoow el als in de a n d e re g e s c h rifte n
vex-aienen tro u w e n s ’n n a d e r on d erzo ek . 3) M en o n tm o e t io m an d op de weg,
m a a r ’t is ’« b o a c h o n k e n e ; m en g a a t hem d rie v ad em u it de w eg, w a n n e e r
hij e c h te r v o lg t tu o h tig t m en hem . ’n D olle h o n d die z ’n m e e s te r b ijt h eet d a t.
zou w el kunnen aannem en dat ze o o rs p ro n k e lijk to c h te ru g -
g in g e n op to te m - n a m e n , m aar dat ’n l a t e r g e s l a c h t e r v o o i z i c h
m e e r b e g rijp e lijk e b e te e k e n is s e n aan g e h e c h t h e e ft, o f m en zou
in d e g e h e e le g e w o o n te w a n g s a l a n ’s t e m aken en te g e b iu ik e n
’n sam en h an g kunnen zoeken m e t to te m is tis c h e v o o rs te llin g e n ,
d ie o o k a a n le id in g geven z a k e n , d ie ons van v e rs c h ille n d e o rd e
lijk e n , t e v e r w is s e le n . H o e a a n l o k k e l i j k d e r g e l i j k e v e e l o m v a t t e n d e
b e s c h o u w in g e n ook m ogen z i j n , b ij ’t z o e k e n v a n b e w i j s p l a a t s e n
in d e l i t e r a t u u r z a l m e n m a a r a l t e v a a k g e v a a r l o o p e n g e d w o n g e n
v e rk la rin g e n te geven, v o o ra l b ij de te g e n w o o rd ig e nog zoo
g e rin g e k e n n is van d e o u d e re Ja v a a n sc h e le tte r k u n d e , w a a rv a n
de g e tu ig e n is te n o p z ic h te van a lle g e s c h ille n to c h a lle re e rs t
g e h o o rd m o e t w o rd e n .
Al is dus ’n verklaring van de vijf figuren uit de T a n tu en
van hun namen voorloopig nog zeer onzeker, waarschijnlijk is
’t wel dat ze ontleend zijn aan oud-inheemsche voorstellingen
omtrent groepeering. D ’ opvolging van de jongste zoon en de
waarschijnlijk latere verklaring daarvan, in de T a n tu door ’t
loten, in ’t Balineesche verhaal door de hulpvaardigheid aan
z’n vader betoond, zijn wel zeer opmerkelijk. In hoeverre K an d y a­
wan behoort bij dit vijftal of er is bijgevoegd, is moeilijk uit
te maken; in d’ oudere werken die hen vermelden wordt hij er
steeds bij genoemd. De verklaring van zijn figuur als d ’ eerste
vorst naast die van Wrtti-kandayun zal, als men aanneem t dat
de vijf namen ,,clans” aan moesten duiden, nog wel eenige
moeite geven.
(61-62) Naast Kandyawan, met Wisnu vereenzelvigd waarschijnlijk
wegens t koningschap, staat in de Tantu ’n vrouwelijke figuur,
die tot de rijst en de vrouwelijke kunsten in betrekking staat;
in haar heeft men, al om haar plaats naast Wisnu, en misschien ook
omdat zij in verband is gebracht met rijkdom en overvloed
(Laksmi), (^ri gezien. Dewi £ri is haar gewone naam gewor­
den in de latere Javaansche literatuur en ’t volksgeloof; in
hoeverre Kanyawan n oorspronkelijke benaming is of gevormd
werd naar Kandyawan is moeilijk uit te maken, daar de samen-
stelling van beide n a m e n . te onzeker is. Over haar werkzaam-
heid m verband met de rijst hebben de heer J. ICats (T. B. G.,
57, 1916) en anderen reeds verscheidene onderling vaak zeer ver­
schillende verhalen bijeengebracht; in plaats van Kandyawan
treedt daar meestal Wisnu naast haar op. De verbinding van
 ’t rijstverhaal met ’t pas behandelde vijftal schijnt in jongere
geschiiften of oveileveringen nog niet gevonden te zijn j alleen
in de Manik-maya vaart Wisnu op z’n vlucht in Mangukuhan,
de vorst van MSndang-kamulan, en £ri in diens gemalin Darma-
nastiti (V 42). Aan d ’ andere kant wordt de vlucht van Wisnu
en £ri of van de figuren die hun namen dragen, die in de
jongere geschriften en overleveringen steeds met ’t rijstverhaal
in verband staat, in de Korawagrama verklaard als gevolg
van gebeurtenissen waarin de rijst geen rol speelt (Kor. biz. 73).
In de Tantu komt die vlucht in ’t geheel niet voor.
Iloewel dus blijkbaar de geschiedenis van dewi £ri, om haar
meest gewone naam te gebruiken, op zeer verschillende wijzen
ver.teld is, mag men toch in haar wel ’n figuur zien uit d ’ oude
inheemsche voorstellingen, die in den regel verbonden is met
Wisnu— Kandyawan en met de rijst. In hoeverre Indische over­
leveringen met inheemsche verhalen vermengd zijn, bijv. in ’t ver­
haal van de Korawagrama, waarin £ri en Wisnu de schoonheid
op aarde brengen, is moeilijk uit te maken zoolang de eerste
niet alle bekend zijn. Wat betreft ’t verhaal in de Tantu is t
wel opmerkelijk dat duiven als rijdieren van (^ri in de bekende
Indische literatuur nog niet schijnen gevonden tezijn; trouwens,
al ’t hier vertelde over de herkomst van drie soorten rijst en
van de kunir is nog niet in andere overleveringen aangetroffen.
Ook later komt £ri nog tweemaal in de Tantu voor, op beide
plaatsen is ’t waarschijnlijk dat niet d1 Indische £ri maar d'
inheemsche, die haar naam heeft overgenomen, oorspronkelijk de
hoofdpersoon was van ’t verhaal. Waar Wisnu in ’t geschrift
voorkomt is ’t meestal geheel duidelijk dat d ’ Indische god, een
van de Drieheid, optreedt; men moet echter zeker aannemen
dat de schrijver van de Tantu en zijn omgeving de verschillende
rollen, waarin Wisnu en £ri zich voordoen, nergens uit elkaar
hebben gehouden.
(61) ’t Eind van dit hoofdstuk vermeldt wat blijkbaar als
bhatara Guru’s bijzonder aandeel in ’t werk op Java beschouwd
is: ’t scheppen van orde en vastheid en van heilige plekken
(atantu hyang), en z’n eerste poging o m ’t eiland vast te leggen
door middel van de daartoe geschapen berg Hyang. Pas als dit
niet helpt roept hij de goden op, die daartoe van de aarde
vertrekken, maar opvolgers achterlaten. D ’ uitdrukking «kum£n-
d6ng tan pgat rumeka tan lbur» komt later nog eens juist zoo
14
voor, ook om te beschrijven hoe bh atara Guru zijn sporen achter-
gelaten heeft in de wereld.
Met de H y an g zal wel de berg bedoeld zijn, die tegenw oordig
nog die naam d raag t; ook die zou dan volgens de overlevering
allicht ’n bijzondere heiligheid m oeten hebben, waarvan echter
nog geen sporen gevonden schijnen te zijn 1). De beschrijving
van de wijze, waarop de berg geschapen is, is niet zeer duidelijk.
Amut£r schijnt ook overdrachtelijk gebruikt te zijn in de zin
van m antra’s opzeggen (verg. afdraaien). In K. B. W. o nder putfir
wordt amut£r tu tu r weergegeven m et manghidSp, s m r t i ; am utSr
smrti met mag£hak6n yoga, nguncarakSn weda. Waarschijnlijk
is dus de voorstelling deze dat bhatara Guru m a n tra s uitsprak
over ’t Niet, waardoor daaruit schuim ontstond, dat tot Tn berg
werd. W anneer men toya in plaats van taya las, zou men in
deze zinsnede ’n herinnering aan ’t karnen van d 1 Oceaan kunn en
z ien ; geen der H. S. S. heeft echter toya. W elke berg m et de
Limohan bedoeld wordt, is niet duidelijk; de schrijver b rengt
de naam in verband m et lfimah.

Tweede H oofdstuk. (bis. 62— 69). Dit bevat de beschrijving

van ’t overbrengen van de M ahameru van Jam budw lpa naar
Java, en van wat daarbij geschiedt. Over de belangrijke plaats, die
de Mahameru in de T an tu en in verscheidene andere geschriften
der oudere letterkunde inneemt, is reeds gesproken in d ’ inleiding
(biz. 27 en v.). Vele nam en'van in d’ Indische mythologie bekende
bergen werden aan hem gegeven, zooals Nisadha, M andara (in
t Javaansch heel vaak Mandala) en Kailasa. Hieruit blijkt ’n
oppervlakkige kennis van d1 Indische aardrijkskunde, die uit in
t Javaansch bewerkte purana’s als ’t Brahm andapurana aange-
vuld had kunnen worden. Misschien mag men daaruit de gevolg-
trekking maken dat deze laatste soort werken in d 1 omgeving
of in de tijd van de schrijver van de T antu niet bestudeerd werden.
Op zich zelf is de vereering voor de Meru uit de puranische
opvattingen omtrent geographie (de concentrische cirkels met de
Meru in t midden), verbonden met de tantristische beschou­
wingen die reeds vermeld zijn, wel te verklaren, en eveneens
hoe andere bekende bergen met hem vereenzelvigd zijn ; de voor-

) O p de I l y a n g lig t v o lg e n s d e T a n tu de 8m a (^ m a ^ an a ) K a ly a s e m , w a a r
de b ero em d e m a n d a la S a g a ra w e rd g e s tic k t.
 stelling dat de Mem of eenige andere berg uit Indie naar Java
oveigeplaatst wordt zal, zooals begrijpelijk is, in n Indisch geschrift
niet te vinden zijn. Waarschijnlijk is dan ook d 1 opvatting dat
’t eiland Java on vast was, maar door boven menschelijke krachten
met belmlp van ’n berg stabiel gemaakt werd, ’n inheemsch
Javaansche. Men zou deze beschouwing in verband kunnen brengen
met de vulkanische gesteldheid van ’t land, of ook met de meer
voorkomende verhalen om trent drijvende eilanden. Ook de ver­
klaring van de herkomst van andere bergen op Java uit de
stukken die afvallen, terwijl de berg die, vastheid moet brengen
' ’ naar z’n plaats gedragen wordt, en de beschouwing dat die berg
oorspronkelijk in ’t Westen* stond, mag men met eenige waar-
schijnlijkheid wel oorspronkelijk Javaansch noemen.
De hoogste berg van Java, die, zooals uit later in de Tantu
voorkomende stukken op te maken is, reeds 't voorwerp van *n
oud-inheemsche vereering was, zal dus onder Hindoeistische
invloed de naam Mahameru gekregen hebben, in verband met
de puranische voorstellingen van de hooge beteekenis van die
berg, ’n Oud-inheemsche beschouwing dat de berg, die vastheid
moest brengen, door bovenmenschelijke krachten aangebracht
is, heeft wellicht de vertelling van ’t overplaatsen van de Meru
naar Java uit Indie doen ontstaan, waar men zich bewust was
dat die naam thuis behoorde. ’t Indische verhaal van 't karnen
van d ’oceaan, waarbij ook ’n menigte goden en andere boven­
menschelijke wezens zich met ’n berg (Mandara, reeds in Indie
met Meru verw ard; zie aant. 2 volgende bladzij) bezighielden,
heeft zich tenslotte misschien verbonden met d ’ opvatting
dat de Mahameru van Indie naar Java gedragen is. ’t Feit dat
de Javanen zich waarschijnlijk geen zeer juiste voorstelling hebben
kunnen maken van ’t karnen door middel van ’n karnstok, die
men met ’n er omheen geslagen touw doet draaien, kan er toe
bijgedragen hebben d a t ’t verhaal van de Mandara, in ’t Javaansche
Adipanvwa (biz. 32) nog juist weergegeven, vervaagd is. ’t Vinden
van d ’ amrta in de berg is, behalve met de vervoimde veitelling
van ’t karnen met de Mandara, wellicht ook met oude beschou-
wingen omtrent bergen die schatten bevatten, bevvaakt dooi
bovenmenschelijke wezens,* in verband te biengen, immers d
onsterfelijkheidsdrank en d ’ andere kostbaarheden worden de
kern of de pit van de Mahameru genoemd. De lest van t
verhaal, ’t ontfutselen van de buit- aan de raksasa’s, ’t drinken
van d ’ am rta en 't ongeluk van Rahu, komen bijna geheel over-
een met d ’ Indische voorstelling.
(63) Hoewel over dit stuk van de T a n tu reeds verscheidene
malen geschreven is *), loont ’t misschien toch de m oeite t ver­
haal nog eens in bijzonderheden te beschouwen. Van de m aten
van de Mahameru vindt men in Indische geschriften verschillende
opgaven 2) ; dat de berg in de loop van haar bestaan haar bovenste
helft verloren heeft, schijnt echter uit Indische werken nog niet
bekend te zijn. Dit is intusschen nog geen reden om aan te nem en
dat ’t ’n Javaansch verzinsel is. ’t Zou in verband kunn en staan
j met de voorstelling dat alles - (zooals de leeftijd en de lengte
der menschen, de VVeda volgens ’t B rahm andapurana) in vroegere
yuga’s grooter en beter is geweest.
De verdeeling van de rollen onder de goden vertoont eenige
opmerkelijke verschillen. In plaats daarvan dat Wisnu als schild-
pad optreedt, zooals men dat op grond van de lijst van zijn
awatara’s zou verwachten, wordt hij ’n naga; Basuki w ordt
op deze plaats niet genoemd. Brahm a daarentegen, die in *t
Adiparvvwa in dit verhaal in ’t geheel niet voorkomt, doet zich
in de T antu bij deze gelegenheid als schildpad voor. W aar deze
verwisseling aan te wij ten is, is moeilijk te zeg gen ; men zou
alleen kunnen vermoeden dat de voorstelling, dat B rahm a en
Wisnu gelijkwaardige rollen moeten spelen bij verschillende
gelegenheden, Basuki verdrongen heeft. Of men de verruiling
van degeen die als schildpad optreedt aan onachtzaam heid of
aan n bijzondere opvatting moet toeschrijven is echter onzeker.
(63-64) t Werk, dat in de T antu beschreven wordt, is geenszins
karnen. Waarschijnlijk is de voorstelling deze: nadat de berg
door Bayu, de krachtige (die in ’t Adiparwwa ook niet voor­
komt), op de schildpad is gezet (of dat deze laatste er onder
geschoven is), trekken de goden en hun helpers aan ’n toiuv,
6 na^a’ aan Gevestigd is. Deze schuift daardoor
^ ens al draaiende over de schildpad heen en kom t zoo voor-
——_^ ^ ° e - ^ y u ^ier zulk een rol toebedeeld krijgt, is verre
fOiifl) v <^°1° r (Bijdr. 45} 1895), de heer v. S tein C allenfels
i ^ 19’ 1; 2) ° ° k hl de ”Relafci° n ” (Prof. C aland, tw ee oude
dat m° f ; erhr d?lm gen’ b ' Z‘ 8) wordnn m aten opgegeven. O pm orkelijk is ’t
(hW i n f .V0l' ^ al “iet de M agam era gek arn d w ordt, terw ijl in „la G en tilite”
* G enderache11 (m andarucala) daarvoor g e b ru ik t w ordt. De ver-
v o o r ? n-Va“ U RU M andara is dus n iet Ja v a b c p e rk t gew eest. ») De
rstellm g van deze gebeurtenis in steen, die in *t M useum in B a ta v ia te
 van duidelijk. Misschien heeft men, daar Bayu ’11 vorm is van
£i\va (een zijner astatanu: aditya, wwe, Ifimah, bayu, agni,
akaga, mahapandita, candra), die naam hier in ’t bijzonder met
t oog op de beteekenis «levenskracht» gekozen, die ’t woord ook
in ’t gewone gebruik kan hebben, en in ’t Sundaasch nog
heeft. Dit komt op deze plaats goed uit, daar van de kracht
van Bayu sprake is *).
(64) ’t Vertelde over de menschen in Jambudwlpa en de
brahmanen die rumoer maakten en eer bewezen toen ze de
Mahameru zich zagen bewegen, daar ze de goden niet zagen
die hem voortbewogen, moet misschien dienen om mede
de bestaande vereering van de berg te verklaren. 't Hierop
volgende verhaal over ’t vergif Kalakuta dat £iwa, nadat hij er
z’n blauwe hals aan te danken had gekregen, door er z’n blik
op te richten tot amrta maakte, wijkt af van de bekende In­
dische voorstelling. Opmerkelijk is ’t dat de herkomst van d ’ 1
amrta er tweemaal door verteld wordt in de T antu; ’n reden
om aan te nemen dat ’t verhaal niet uit Indie afkomstig zou
zijn is echter moeiljjk te vinden.
(65) ’t Nu volgende omtrent d ’ eigenlijke tocht van de goden,
geholpen door de daitya’s enz., over Java van ’t Westen naar ’t
Oosten is reeds door de heer van Stein Callenfels behandeld
(Oudh. V. 1919). ’t Blijkt dat, op deze plaats althans, de Kailasa
’n andere berg is dan de M aham eru; ook in ’n enkel ander
geval in de Tantu moet men dit aannemen 2), terwijl meestal
toch, en in ’t algemeen in d’ oudere letterkunde, Kailasa ’n
naam is van de Mahameru. Verwonderlijk. is ’t wel dat, terwijl
deze berg op de Westpunt van Java (tungtungan kulwan)
moet liggen, al d ’ andere bergen ver naar ’t Oosten te vinden
zijn, daar men wel mag aannemen, volgens de heer van Stein
Callenfels, dat met de K atong de Lawu bedoeld is 3). Waarom
de Kumukus Walirang heet wordt in de Tantu zelf uitgelegd.

vinden is (besproken door Dr. Brandes, Not. B. G. 1893 en 1901) is w aar­

schijnlijk geheel volgens 't verhaal in !t Adiparwwa. Uocaihprawa, die d aa r te
zien is, kom t in de T an tu in ’t geheel n iet voor.
•) B lijkbaar w ordt !t werk dus weer volgens de voorstelling v an de T an tu
door de T risam aya, m et Qiwa aan ’t hoofd, nitgevoerd. Of men, n aa r a n a ­
logic van Qiwa’s naam Bayu, B rahm a en W isnu ook m et 9-abda en hidep
vereenzelvigd heeft zou u it tu tu r ’s moeten blijken. 3) Vooral w aar van de
mancjlala S u k ay ajn a op de K ailasa sprake is, is d it w aarschijnlijk. sj Ofsclioon
de naam L aw u ook zelf nog eenmaal voorkom t in de T an tu . _
 De Kampud kan, zoowel om z’n plaats in deze lijst als om ’t-
geen in dit geschrift verder van hem verteld wordt, niet wel
iets anders zijn dan de Klut. Zou dan Kailasa, als t niet n
naam is van de Meru, een der bergen aanduiden die naar ’t
Westen gaande op de Lawu volgen ? Al zijn de woorden nusa
Jawa misschien wel als in ’t bijzonder op Oost-Java toegepast op
| te vatten, ’t gebruik van tungtungan is hier toch vreemd. Welke
| berg hier met Kailasa bedoeld wordt, is dus nog op te lossen.
’t Verhaal van ^de verplaatsing van de M ahameru en t ont-
staan^'der vele bergen o p 'J a v a kom t verscheidene malen in d
oudere letterkunde voor, lichtelijk gewijzigd en met verschillende
namen, zooals begrijpelijk is. 't Volgende stuk, dat zoo n veihaal
bevat, is ’n aanhaling uit Cod. 5056, en is daar te vinden tusschen
de Rajapatigundala en de Pratasti bhuwana; ’t volgt onmiddelijk
op ’t in d’ inleiding (biz. 33) naar aanleiding van de term
kasturi aangehaalde.
S an g h y an g M aham eru rin g Ja m b u d ip a p in a tah (pinukah?) d en in g b h a ta r a
Guru, n im itan ira h ap ag eh Y aw adipa. K u n a n g ru n tu h a n ira s a n g h y a n g M er\i
tum iba rin g sam udra, y a dadi k a ra n g ; tu m ib a pw a sira rin g d a ra t, y a th a
sang h y an g "Walahulu, wus m an g k an a sa n g h y a n g W alaw u, wus m a n g k a n a s a n g ­
h y an g "Wilis, w us m an g k an a ra b u t P a w itra , ra b u t g u n u n g K am p u d , ra b u t
gunung B ajw a-langit, ra b u t g u n u n g K atin g ala n , ra b u t g u n u n g M an d alik a,
ra b u t gunung S undara, ra b u t g u n u n g S uji, r a b u t g u n u n g K am be, ra b u t
gunung P uspa, ra b u t g u n u n g B a lan g b h an g an , ra b u t g u n u n g D am alu n g ,
ra b u t g u n u n g M arapi, ra b u t g u n u n g T a ta r, r u ru n tu h a n ira d u k m ili naan-
getan, ra b u t gunu n g H yang, ra b u t g u n u n g B rah m a, ra b u t g u n u n g A rjju n a .
Y ata sam angkana kw ehning g u n u n g gu m lar i Y aw a; akw eh y a n \ic ap e n y a
ru ru n tu h a n ira san g h y an g M aham eru tu m ib a rin g Y aw a; m u la n ik a sakw eli
ikang gunung, duk inalih sak in g Ja m b u d ip a tu m ib a rin g Y aw a. In g u su n g pw a
sanghyang M aham eru dening p ara w atek dew ata k abeh, (jiiranggana, widrli-
pa<Ja (widyadhara?), b h a ta ra ; saliira sak in g Ja m b u d ip a , su m alali pw a s ira
m ungguh kulw an. S an g h y an g arg g a K ew alasa (K ailasa?) n g a ra n ira sa m a n g ­
k ana; inirin g pwa dening p a ra w atek dew ata, m ak alaw u (liulp? verg. la b u h ;
of keg? verg. lawuh) san g h y an g A nantabhoga, makadax*sana (voor d a s a r ?)
sanghyang W adaw angnala (W adabanala, verw ard m et barjaw ang). T an ap rn a h
pwa ngerika, inalih k id u l; y a th a sang h y an g M andalagiri n g a ra n y a . R u n tu h
pw a pucakira san ghyang M andaragiri sa h an tig a, tu m ib a rin g s a g a ra ; y a ta
pm a anusa Tam bini, wrdd.inira k an g mas m irah h in te n , akw eh y a n u cap en y a.
an aprnah pwa sirerika, y a th a hinalih m uw ah sangliyang M a n d arag iri,
sum a a ikang Y aw a; y a ta m ungguh k id u l w etan sa n g h y an g M aliam pru
sira, j a t a pinagehakning Y aw a kidul w etan. In astw a k en d en in g p a d a b h a ­
ta ra , p aia w atek dew ata suranggana, y a th a sa n g h y an g P u sp a lin g g a s ira ,).

) De M. M. in Indie word geknot(?) door blit. G uru, d aard o o r w erd J a v a

vast. W a t b e tre ft de stukken die van de M. M. in zee vielen, d a t w erden k lip p e n ;
er vielen er op t land, dat werden de W . enz. enz. D a t zijn de vele b erg e n
 Hierop volgen nog ’n aantal termen, die tot verheerlijking van
de Mahameru moeten dienen maar grootendeels niet zeer dui­
delijk zijn, waarschijnlijk ook doordat ’t H. S. zeer bedorven is.
’t Hier gegeven verhaal, ofschoon wat verward, komt vrij goed
overeen met dat van de Tantu, de bergnamen zijn voor ’n deel
dezelfde, andere zijn onbekend. Ook in de Manik-mava (Z. I:)
komt ’n relaas-van deze gebeurtenis voor, de namen zijn daar
weer grootendeels anders.
(66; D 1 opvatting dat de Mahameru tegen de Brahma rust
om niet om te vallen is klaarblijkelijk ’n plaatselijk verhaal zoo­
als er zooveel in de Tantu voorkomen ; dit zal ook ’t geval zijn
met wat over Pawitra verteld wordt. Deze naam duidt hier naar
't schijnt ’n plaats aan, blijkens ’t locatieve ring er voor; in ’t
vierde hoofdstuk is hij echter d ’ aanduiding van ’n berg zoowel
als van ’n plaats. Als zoodanig komt Pawitra ook in de Naga-
rakrtagama voor; de daar genoemde plaats heeft de heer van
Stein Callenfels gelijk gesteld met B6tra op de P6nanggungan.
Als men mag aannemen, dat de Tantu ’t zelfde Pawitra bedoelt,
zou dus van de genoemde berg of van ’n gedeelte ervan d ’ over­
levering in omloop geweest zijn dat hij vroeger de top van de
Mahameru vormde. Ook op de Sukuh-inschriften, zooals die
gelezen zijn door Dr. Muusses (T. B. G. 1923, biz. 509), komt
Pawitra voor, en ook op oorkonden (O. J. O. biz. 72).
’t Hierop volgende over ’t schenken van rijdieren (wahana’s) ’
aan de Drie Goden, blijkbaar als belooning voor ’t halen van
de Mahameru, is ook niet bekend uit Indische verhalen; dat ’t
doel van dit stukje is ’t bezit van die dieren door de drie goden
te verklaren, mag men waarschijnlijk wel opmaken u i t ’t achter-

die uitgespreid zijn over J a v a ; ’t zou te veel zijn om van al de stu k k en die
v an de M.M. op Ja v a vielen te sp rek en ; 't begin v an al die bergen is toen
hij o v ergeplaatst werd van Jam budw lpa en neerkw am op Jav a. De M. M.
nu werd g eto rst door al de goden, su ran g g a n a’s, w idy ad h ara’s, b h a ta ra ’s,
ze vertrokken u it Jam budw lpa en zetten ’m neer in ’t W . De K ailasa-piek
heet hij nu ; de goden zetten hem schuin op z’n leant, A nan tab h o g a vorm de
de?, W adabanala vormde de?. D aar kreeg hij n iet z’n plaats, m en v erp laatste
hem n a a r ’t Z., zoo heet hij de M andala-berg. De p u n t van de M .-berg viel
af, zoo groot als ’n ei, en viel in zee; d a t diende to t T am bini-eiland; z ’n
rijkdom aan goud, robijnen en diam anten is te veel om van te spreken. Hij
kreeg d aa r z’n plaats nog niet, de M andara-berg werd weer v erp laatst, ze
zetten ’m op Java(?); zoo bevindt zich de M.M. i n ’t Z. 0 ., zoo werd hij beves-
tig d op J a v a in ’t Z. 0 . Al de b h atara’s, de goden en de su ran g g a n a’s sp rak en
h u n goedkeuring er over uit, zoo is hij de P uspalingga. •
gevoegde «yeki mangke bha\vanira> : dit is hun staat nu. Ook op
andere plaatsen in de T antu schijnt met die woorden te worden
aangeduid dat ’n in d’ omgeving van de schrijver bekende wijze
van verschijnen van d’ een of andere persoon haar oorsprong
heeft in ’t pas verhaalde.
(66—68) De vertelling van ’t te voorschijn brengen van de
Kamandalu met d’ amrta, die door raksasa’s weggenomen was,
is, zooals reeds werd opgemerkt, in deze vorm niet uit Indische
geschriften bekend- De rol van Zon en Maan erin vorm t ’n
doublet met die welke ze spelen in de geschiedenis van Rahu.
’t Verhaal is echter wel in verband te brengen m et ’t (in ’t
Mahabharata, I 18) vertelde over de raksasa’s die d' am rta
als hun deel van de buit beschouwden, maar aan wie Wisnu,
in de gedaante van ’n* vrouw, die ontnam. Opmerkelijk is ’t,
dat Wisnu hier weer in verband wordt gebracht met ’t vrouwe-
lijk geslacht; als men d1 opmerking «yeki mangke bhawanira*
ook hier in de boven vermelde zin mag opvatten, zou men tot
de slotsom komen dat de voorstelling van Wisnu als vromve-
lijk tamelijk goed bekend was. Uit ’t feit dat .Wisnu de kruik
grijpt mag men, in overeenstemming met ’t Indische verhaal,
waarschijnlijk wel opmaken dat hij alleen zich in ’n vrouw ver-
anderde. Brahma wordt hier, ofschoon hij in ’t Skrt niet voor-
komt, naast Wisnu genoemd, naar ’t schijnt alleen o m d at d at
tweetal nu eenmaal bijeen behoort.
De naam Ratmaja (waar Ratmajl klaarblijkelijk later naar
gevormd is) komt, zooals uit ’t K. B. W. onder dat woord blijkt,
ook in de kakawin Hariwijaya voor, die volgens Dr. Juy nbo ll’s
opgave (Supp. Cat. I biz. 152) ’t verhaal van ’t karnen van d ’
oceaan met de Mandara en ’t verkrijgen van d ’ am rta geheel
volgens d’ Indische voorstelling vertelt. ;t Gedicht on tleent z’n
naam blijkbaar aan Wisnu’s optreden tegenover Rahu, ’t slot
' van deze geschiedenis. In ’t Mahabharata kom t Ratm aja echter
niet voor; ’n Skrt etymologie van de naam te geven zou ook
moeilijk zijn. Veeleer lijkt ’t woord ’n Javaansch maaksel, be-
staande uit atmaja met ’t voorgevoegde ra (dus met de beteekenis
prins) of ontstaan uit ’n verkeerd afgebroken Skrt samenstelling,
waarvan *t laatste deel als naam is opgevat, wat niet ondenk-
baar is in de Javaansche letterkunde.
(67) De naam KgtSk-mfcleng, die de raksasa’s aan de K a m a n ­
dalu met amrta geven, schijnt klein en schitterend aan te
J. duiden. Volgens K. B. W. onder m£l£ng komt de samen-
stelling ook in ’t gcwone gebruik voor in de beteekenis van ’n
klein beetje. Ml£ng, of Mlgng-mlSng komt in verschillende ge­
schriften, aangehaald in K. B. W. (onder ml£ng II, onder lingt,
onder wilayut), voor als de naam van ’n bovenmenschelijke
grootheid die ’n rol speelt bij de schepping en de ordening der
wereld. In hoeverre hierbij oorspronkelijk-inheemsche voorstellingen
aangenomen mogen worden zou nog te onderzoeken zijn; de
werken, waaraan de genoemde aanhalingen ontleend zijn, schijnen
alle van tamelijk jongen datum *). De naam Kt£k-ml£ng komt,
blijkbaar in deze laatste beteekenis, ook voor in de titel: «Nihan
lgkas sang hyang Kt6k-ml£ng» van ’n gedeelte van ’n mantra-
verzameling (Cod. 5272, nummer 1329, Juynboll II biz. 323, waar
/ tengevolge van ’n vergissing 5274 gednukt staat).
De zes rsi’s, die tevergeefs naar de plaats van de Kamandalu
gevraagd worden, zijn als groep nog niet b e k e n d 8), ofschoon
d’ oudere Javaansche literatuur verscheidene groepen rsi’s kent
(saptarsi, dewarsi, rajarsi, siddharsi). De namen zijn voor ’t
grootste gedeelte op zichzelf bekend genoeg; waaraan deze zes
’t echter te danken hebben dat ze hier samen genoemd worden
zou ik niet kunnen uitmaken.
Narada, die in ’t Indische epos al optreedt als boodschapper
e n krijgsman, is in de latere Javaansche verhalen een der be-
langrijkste rollen gaan vervullen als gezant van bhatara Guru.
Kapila, de rsi die optreedt in ’t verhaal van de Sagara’s en de
neerdaling van de Gangga, wordt ook genoemd als ’n awatara
van Wisnu en als ’n naam van de Zon. Ketu wordt met Rahu
bij de vijf planeten, de Zon en de Maan geteld, ze vormen tezamen
de nawagraha; Rahu heeft geen lichaam en Ketu geen hoofd;
Ketu’s nakomelingen zijn meteoren en kometen (Baldaeus, biz.

i) j ) e opvattingen in dergelijke geschriften k u n n e n zeer goed, ofschoon in

'fc algem een ’fc Hindoeism e er wel invloed op uitoefende, op J a v a of Bali
pas in deze bepaalde vorm ontstaan, en daarom inheemsoh zijn. Hoe belang-
rijk ook voor ’fc geestesleven der Jav an en , ze moeten toch, evenala de P ara-
m ayoga en de P u s t a k a - r a j a - p u n v w a van llo n g g aw arsita, met, de grootste
voorzichtigheid behandeld worden, als men er gegevens om trent oude in-
heem sche voorstellingen aan wil ontleenen. J) Dr. v. d. Tutik noemfc in ’t
K B W . onder gana ’n groep van zes (rsigana) w aartoe zouden behooren:
C i f c r a n g g o f c r a , Qukra, T um burn, W rhaspati, A nggasti en Bhada. De naam
van ’t geschrift w aarin ze voorkomen w ordt helaas n iet verm eld; de nam en
kom en slechts gedeeltelijk m et die in de T an tu overeen.
49; Monier Williams, Religious thought, 1885 biz. 344) 1). Tum -
buru of Tam buru of Tum baru is in ’t epos ’n gandharwwa, die
vaak naast Narada genoemd wordt a). Wie met Sapaka bedoeld
is, is echter niet duidelijk; Prof. Kern hield ’t voor ’n verbastering
ven sthapaka (dat echter niet als naam schijnt voor te komen)
of van Sthapati, dat ’n naam is van Brhaspati en van Kuwera
(V. G. IV biz. 295). Opmerkelijk is ’t dat in ’n «H.S. uit B&ju-
ning» (’t zelfde waaruit de aanhaling in K .B. W. onder wilayut,
zie vorige bladzij) aangehaald in K. B. W. onder sapaka, dit woord
genoemd wordt naast verscheidene andere, ook uit de T antu en
van elders bekende termen (jangga m andala; o v e r ’t voorkomen
hiervan in de Nagarakrtagama en in de Pararaton is in d ’ inlei-
ding biz. 30 gesproken), welke personen aanduiden die ’n gees­
telijk leven leiden. Dr. van der T uuk veronderstelde ook, dat 't
uit sthapaka ontstaan was, ’n meer voorkomende titel voor ’n
geestelijke. Wigwakarmma is ’n naam die vele personen uit ’t
Indische pantheon d ra g e n ; in de Tantu zelf is reeds de bouw-
meester die zoo genoemd wordt vermeld.
(68-69) De geschiedenis van Rahu wordt geheel volgens de
Indische overlevering in M. Bh. 119 verteld, alleen de finesse van ’t
verschil in de drinkbekers schijnt ’n latere vinding te zijn :i). In
’t Javaansche Adiparwwa wordt de naam Rahu niet genoemd,
wel z’n afstamming van Singhika (biz. 34); in ’t Adipurana, waar­
van hierachter ’n inhoudsopgave geplaatst is, is ’t Singgika die d ’
amrta steelt en er op de bekende wijze voor gestraft wordt. De in
dit laatste geschrift gegeven geschiedenis van ’t zoeken naar d ’
amrta door Narayana is a l s ’t verhaal van de jacht op ’n dier, dat,
van de eene plek naar de andere gedreven, doordat telkens de ber­
gen waar hij z’n toevlucht gezocht had gedraaid en geschud wor­
den, eindelijk in de zee gevonden wordt, nadat de god daar met ’n
pijl ’n holte in had geschoten. Dit wijkt zoowel van d ’ Indische
*) In de P aram ayoga w ordt verteld d at K etu d ’ oudste zoon is v an P an ca-
resi (als een persoon opgevat, biz. 86 ). !) In de M anik-m aya w o rd t hij ge-
noem d als dienaar van b h a ta ra G uru (I 51, IV 10). In de P a ra m a y o g a k o m t
hij voor als een der 9 zonen van J a g a d n a ta (biz. 85). s) T erw ijl ’t v erh a al
van ’t opeten van zon en m aan als verk larin g voor d’ eklipsen door is ge-
drongen bij vele volken van d ’ Arcliipel, m oet m en toch, zooals P ro f. K ern
heeft opgem erkt (V. G. X I biz. 102), betw ijfelen of die v o o rstellin g bij alien
wel van uitheem sche oorsprong is, wegens d ’ inheem sche n aam v an ’t ver*
slindende m onster. D at de Javaansche le tte i’kunde ’t In d isch e verh aal h eeft
overgenom en is onloochenbaar, 't populaire g eb ru ik leven te m aken te r ver-
drijving van 't m onster is w ellicht oud-inheem sch van oorsprong.
 voorstelling als van die van de Tantu sterk af. W anneer men
aan mag nemen dat *t Adipurana tam elijkjong is, s t e l t ’t verhaal
misschien ’n poging voor om de geschiedenis, zooals die u i t . ’t
Adiparwwa of werken die daarop berustten bekend was (Sing-
gika in plaats van Raliu), in verband te brengen met de opvat-
ting van de Tantu of ’n soortgelijke overlevering (de vele bergen,
ofschoon geen Javaansche, en zonder Mahameru). D ’ invloed
van de Tantu of z’n overlevering is echter niet zeer duidelijk,
wellicht heeft dus nog ’n andere hem bekende voorstelling of
eigen verbeeldingskracht de schrijver van ’t Adipurana er toe
‘gebracht deze gebeurtenis zoo merkwaardig te vertellen.
(69) De vier bergen, die £iwa en de Drie Goden, na amrta
gedronken te hebben, door yoga doen onstaan, zijn alle onbekend
wat betreft hun ligging. De Wlahulu is reeds vermeld in ’t aan-
gehaalde stuk uit Cod. 5056 (biz. 214). Ook verder in de Tantu
wordt hij eenige malen genoemd ; de kasturi Jalagiri was op die
berg gelegen. Ronggawarsita weet in de Pustaka-raja-purwwa (I biz.
96) ’t jaartal op te geven v a n ’t ontginnen van ’n wukir Mambramu-
ka, die ook Alahulu heet, en die nu gunung Kum bang genoemd
wordt. Als men hier al op mag vertrouwen, h e ld e r t’t toch de lig­
ging van de berg nog niet zeer op. De Sanjaya is verder geheel
onbekend. De Walangbangan zou men gaarnein verband willen
brengen met Blambangan, zooals Prof. Kern voorstelde (V. G.
VI biz. 307). Dit laatste is echter de naam van ’n landstreek,
die bovendien wel wat erg veraf lig t; ’t is daarom mogelijk dat
er elders ’n berg die zoo heette gevonden werd. *) De naam
komt in de Tantu niet meer voor, wel echter in d* aanhaling
uit Cod. 5056, merkwaardigerwijze — evenals op deze plaats in
de T a n t u — juist v66r de berg Damalung 2). Immers deze zal wel
dezelfde zijn als de Pamrihan of Mawulusan, welke laatste naam
met de dood van ’t zwijn Damalung in verband wordt gebracht.
Dit dier was ’t dat de Indrakila verwoestte toen Arjjuna daar
tapas verrichtte; ook in andere verhalen wordt ’t wel genoemd.
’t Verband met de naam Mawulusan (,,wulusan” is stroom of
waterval) is niet duidelijk, omdat ons de plaatselijke legende,

') Ook in de N a g a r a k r f c a g a i n a (Z 281) i s B alam bangan, a l s men d at d aar

al leeen m ag in plaats van B a l u m b u n g , de naam van ’n lan d streek of ’n
plaats, n ie t v an ’n berg. *) In 't A gastyaparw w a w ordt verm eld d a t M ar-
k an ^ ey a op de berg D a m a l u n g tap as v errich t; in de T an tu is hij d ew aguru
op de K ailasa-piek.
die (blijkens d ’ opmerking aan ’t slot ,.m angkana k ac a rita n y a )
aan die berg verbonden was, onbekend is. De berg k o m t in d e
Tantu verder niet voor. ,
Opmerkelijk is ’t dat E hier Damalungan o f D a m a l u s a n h e e it |
(onduidelijk geschreven); de bewerker heeft blijkbaar, d a a r hij j
’t verhaal van de Mawulusan niet kende, toen hij las d a t d e j
Pamrihan ’n andere naam kreeg in verband met ’t zwijn D a - |
malung, die naam ook van Damalung afgeleid. Als m en w ild e j
aannemen dat d’ oorspronkelijke lezing Dam alungan was, z o u !
’t onverklaarbaar zijn dat in plaats daarvan enkele H. S. d e
naam Mawulusan zetten. Dit is dus n versterking van t v e i-
moeden dat E ’n latere bewerking is, naar ’n verminkte t e k s t ,
wanneer er Damalusan te lezen is, is ’t waarschijnlijk d a t d e
bewerker ’t laatste stuk van de naam Mawulusan alleen k o n
ontcijferen, en de rest, denkend aan Damalung, hpeft a a n g e v u ld .

Derde Hoofdstuk. (biz. 69-—81')- Dit bevat de m y th o lo g isch e

verY ia\en over b h a t a r a G u r u , U m a , hun kinderen en d ’ a n d e r e
goden, steeds in verband gebracht met namen van plaatsen
plan ten of dieren of met instellingen op Java, v 6 6 r ’t relaas v a n
’t stichten van d ’ eerste mandala, waarvan d ’ oppergod zelf d ’
eerste dewaguru werd.
(69-70), De vier eerste kategan’s, die bhatara Guru s t i c h t
komen juist zoo, o f s c h o o n in ’n a n d e r e volgorde, voor jn ^
N a g a r a k r t a g a m a (Z. 78 7, derde r e g e l ) . Men moet daar d u s
Buhvan als afzonderlijke naam lezen, en Luwannwe (d.i. l u _
w a n n w a i) voor Huluwamva. De Tantu blijkt h i e r dus d ’o o r-
spronkelijke vorm van de naam bewaard te hebben, terwijl ’t
lo f d ic h t d’ a f g e s le te n vorm g e e f t. De caturagrama, waarmee d e
N a g a r a k r t a g a m a deze kategan’s in v e r b a n d b r e n g t , w orden in
de Tantu n ie t genoemd; de beteekenis van die term is o o k
zeer onzeker, d’ Indische v ie r agrama’s zullen er zeker wel n ie t
mee bedoeld zijn. Intusschen blijkt ook wel uit de v e rm e ld in g
in de Tantu van deze v ie r kategan’s te zamen, dat men aan h e n
als g r o e p n bijzondere beteekenis heeft gehecht; welke is n ie t
duidelijk ). De ligging van de plaatsen is onbekend, evenals

*) Over de termen tyaga en kategan heeft P rof. K ern reed s g e s p r o k e n

(V.G. IX, biz. 197), ook wat betreft de beteekenis v an te g a in de n ie u w e re
ta a . De Catitrpaksopade^a geeft ’n beschrijving van de t.yaga’s ; o f d e d a a r
verme e toeatanden ju ist zoo aan de schrijver van de T a n tu b e k e n d w a r e a
 cle legende die de nagasari aan Pacira verbindt *)• VVaaruit de
lu t u n g ontstaat is niet duidelijk; men zou verwachten dat ’t de
k iid i was waarmee de naga gedood werd. ’n Beteekenis van
tu n c i wordt niet opgegeven -).
(70). Na ’t stichten van de kategan’s wordt d ’ oorsprong van
*n andere term, die waarschijnlijk tot dezelfde groep te rekenen
is, manguyu, verhaald; dit woord wordt afgeleid van mangun
a.yu. Deze etymologie lijkt niet zeer aannemelijk. Men zou ’t
w o o rd in verband kunnen brengen met uyuyu of uyu-uyu, dat
blijk baar klanknabootsend is, en waarvan afleidingen wel ver-
e e r e n schijnen te kunnen aanduiden (K.B.VV.; n a a r ’t murmelen
v a n m antra’s?). Waarin deze m anguyu’s zich van andere geeste­
lijken onderscheidden blijkt niet uit de T antu; toch worden ze niet
z e ld e n genoemd in de letterkunde. Uit de hier behandelde plaats
b lijk t in ieder geval dat ze getrouwd leefden en ’n gezin hadden.
D at Kamadewa hier de zoon van £iwa en Uma is, is in strijd 1
m e t de gewone opvatting in d' Indische mythologie dat Wisnu
e n L a k s m i z ’n ouders zijn. Men mag misschien veronderstellen
clat de voorstelling van bhatara Guru als de voornaamste, ver
u itste k e n d boven d ’ andere goden, ertoe geleid heeft hem ook
*t vaderschap van de jongeren toe te deelen. Smarl schijnt in
’t Skrt in ’t geheel niet voor te komen, blijkbaar is ’t ’n latere
v o r m i n g naar Smara. In de Tantu vervult ze de rol van Rati,
K a m a ’s vrouw. Dat ze tegelij leer tijd z’n zuster zou wezen, is
u i t Indische bronnen nog niet bekend; gewoonlijk wordt ze ’n
a p s a r a s genoemd.
’t Verhaal dat ’t ontstaan van de gadung moet verklaren is
n i e t zeer duidelijk, vooral niet de reden waarom Uma bedroefd
\v a s . Misschien is er 1n toespeling in verborgen op ’n religieuze
p le c h tig h e id die in verband stond met de geboorte of met kleine
U inderen, waarbij rijst gestrooid werd.
O m tre n t de plaatsnamen in .d it stuk is weer zeer weinig be-
U e n d . Masin moet in ’t Westen gelegen hebben; ook later in
c le T a n tu moet men, waar ’t voorkomt, dit veronderstellen.

i s u a tu u rlijk onzoker. D eze groep zal iu ’t zeveude hoofdstuk bij de behan-

d .e lin g v a n B a ra n g eu de pak sa ty a g a nog te r sp rak e komen.
') D e w oorden die in D E a c h te r P a c ira gevoegd zijn (biz. 69, annt. 32) zijn
m i j n ie t d u id e lijk ; w ellicht vovmen ze ’n w angsalan op die naam . *) ’t Is
V »ekend w elk ’n groote rol cle luuli in vele verhalen speelt. P rof. Ilazeu beeft
e r ’n v e rh a n d e lin g aan gew ijd in T. B. GK 47.
Blijkbaar is ’t de naam van ’n landstreek, waar de Kailasa — ten-
zij hij dezelfde is als de Mahameru, zooals in t volgende stuk
in of bij ligt. D at de zee er mee bedoeld zou zijn, blijkt uit de la n t u
nergens. Ileru en Wanisari worden plaatsen (unggon). van b h a ­
tara Guru en van Uma g e n o e m d ; wat daarmee bedoeld is, is
niet duidelijk. De schrijver spreekt, blijkens d ’ opm erking ,,ka-
tamapi tkaning mangke” , van ’n in zijn tijd bestaande toestand.
Misschien mag men aannemen, afgaande op ’t gebruik van tan­
tu in dit verband, dat die plaatsen als verblijfplaats van hoogere
machten heilig waren en onder ’n ban stonden *). W at ’t maat-
schappelijk gevolg hiervan was is onbekend; ’t is trouwens niet
eens duidelijk of de namen bevolkte plaatsen, dorpen, landen
of slechts woeste streken aanduiden. ’t Is niet onmogelijk dat
reeds van oudsher bestaande door hoogere machten bezette
gebieden pas later in verband zijn gebracht met de persoon-
lijke goden 2). De ligging van de plaatsen is onbekend.
(70-71)* In ’t hierop volgende worden twee paar p atap an ’s
genoemd, d ’ eerste van ’t paar is van bhatara Guru, de tweede
van Uma. ’t Zijn: Kayutaji en Pinton, Ranubhaw a en K abyang.
De namen worden telkens verklaard door iets dat daar m et een
van beide goden voorgevallen zou zijn. De ligging van de
plaatsen is onbekend, d ’ eerste twee liggen zeker wel, de
volgende waarschijnlijk ook op de Mahameru of in de b uurt
daarvan. Waren ’t in de gewone zin patapan’s, dus plaatsen
waar in de tijd van de schrijver tap a’s leefden, of werden ze
slechts zoo genoemd, omdat volgens d’ overlevering bhatara Guru
P'n ' Uma ze gesticht hadden? Dit is uit de T antu niet op te
-naken3). ’t Is ook niet onmogelijk d a t ’t geen bewoonde dorpen
of gehuchten, maar slechts om d ’ een of andere reden op-

.*) men ln H era ’t woord ila (m et iru ?) m ag zien, w ijst de n aam zelf
°P 11 ta n . s) O pm erkelijk is ’t d a t in W a n isa ri (d at in tu ssch e n
m e ge eel onbetreden was, im m ers er waren k u b o n ’s, tijdelijk bebouw de
me^ ve^ h u tte n ) U m a en Sm arl, die in de ons b ek e n d e In d isc h e
^ 6 eheel niet bij elkaar behooren, v erb lijf houden. Is d it ’n
u t ru ing van d overtuiging, d a t in d a t gebied in ’t bijzondex* vrouw elijke
mac ten huisden? Of staan die tw ee godinnen h ier in de p la ats v an ’n p a a r
vrouwelijke geesten (als K u n tiy an ak bijvoorbeeld) v an oud Ja v a a n s c h ge-
s acht? ) t S chijnt m eer voorgekomen te zijn dat,- zooals h ier van b h a ta ra
uru en U m a verteld -wordt, getrouw de ta p a ’s en ta p i’s afzo n d erlijk woon-
• j 611’ yau SidcJay ° g a en Siddhayogl w ordt verliaald d a t h u n v erb lijfp laatsen
door ’n riv ier gescheiden w aren (liletan lwah).
 vallende plekken in ’t landschap waren, die met de goden in
verband zijn gebracht.
(71). D ’ oorsprong van de term alfimbu-guntung of manguyu-
guntung, die hier verhaald wordt, heldert de beteekenis daar­
van weinig op. Blijkbaar is ’t weer een van die groep namen
van lieden die ’n geestelijk leven leiden; uit ’t in de T antu
meegedeelde kan men niets meer opmaken dan dat tot d ’
observanties van deze groep ’n zekere mate van onthouding
wat betreft voedsel behoorde, waaronder ’t niet eten van rijst.
In de letterkunde komt de term nog al eens voor, zonder dat
duidelijk wordt wat de positie was van de personen die zoo
genoemd werden. In ’t Dewagasana vindt men ’t volgende s tu k :
S ira sa n g alem b u -g u n tu r (waarschijnlijk wel voor g u n tn n g ) y a n dew aguru,
sira sa n g iidiyogiywarii n g ara n ira , sira ta kum aw nang rin g ja g a t, sapiiladi-
g u n n a w ary y a (voor saphala, adliiguna, w lryya?: to o v erk rach tig ) sabhaw a- *
la k san a nira. U niw eh huw us am itra p rab h u , sira ta wi<?uddagati n g ara n ira ,
sira ta sin g g ih m a n g u lah a k n a y ajiia rin g kasu k an .
Ofschoon de beteekenis van deze woorden niet geheel duide-
lijk mag heeten, is er toch uit op *te maken dat aan de persoon,
die de titel algmbu-guntung droeg, als hij dewaguru was, ’n
groote m acht werd toegeschreven, en dat hij zelfs tot de vorst
in ’n vertrouwelijke verhouding Icon staan. Dit maakt ft bij-
zondere van de term echter weinig duidelijker. De beteekenis
van ’t woord guntung is ook niet zeker; waar dit alleen gebruikt
wordt, is ’t waarschijnlijk ’n afkorting van alfimbu-guntung *).
Blijkbaar is dit weer een van die met namen van dieren, planten
enz. samengestelde betitelingen, die men zooveel in de Javaan­
sche letterkunde (Pararaton, ingevoegd stuk in Cod. 5056) vindt,
en waarvan de beteekenis en ’t verband met de persoon, die
ze moeten aanduiden, ons meestal onduidelijk is. De letterlijke
beteekenis van I6mbu guntung is misschien verminkte koe, als
men aanneemt dat men guntung met buntung in verband mag
brengen; in welke zin deze uitdrukking echter van ’n groep
religieuzen gebezigd kon worden ontgaat ons. De ligging van
Pamanguyon-agung, d ’ oorsprong van de am anguvu-guntung’s,
is weer onbekend.
’t Verhaal dat d ’ oorsprong van de namen van Gana en

*) In ’n aan h alin g in K. B. W . onder kayop u it ’n rechtsboek w orden

w w ang a g u n tu n g n a a st a m an g u y u ’s genoem d; zoo ook i n ’n aa n h alin g in K .B .
W . on d er an d o n g u it d’ A digam a. Ook in d 1 aa n h alin g in Iv. B. W . o n d er
sa p ak a u it „’n H. S. u it B eju n in g ” kom t an g g u n tu n g voor.
Kumara moet verklaren is niet zeer duidelijk; blijkbaar is ’t
echter ’n Javaansche woordspeling. De namen zelf, die Ganega
en Karttikeya moeten aanduiden, zijn o n g e w o o n ; dat Gana
alleen ’n naam van de heer der g a n a ’s is, schijnt in Skrt ge­
schriften nog niet gevonden te z ijn ; in de Javaansche letter­
kunde komt ’t echter tamelijk veel voor.
Dingding, waarvan de naam door ’t hier gegeven verhaal
verklaard moet worden, is blijkens ’n stuk dat verderop in de
Tantu voorkomt ’n mandala, gesticht door vorst H undal. Of-
schoon in dat verhaal niet van ’n meer gesproken wordt, is
toch waarschijnlijk dezelfde plaats b e d o e ld ; ze zou niet ver
van de Mahameru gelegen hebben. Dit kom t ook niet slecht
uit met *t hier behandelde stuk, waarvan de plaatsen alien op
of bij die berg gezocht moeten worden.
Uit ’t verhaal dat d ’ oorsprong van de turuk-um ung moet
verklaren, in verband met de inding van Uma, zou men o p ­
maken dat dit de naam is van ’n plant. In ’n aanhaling in
K.B.YV. onder sonteng II, uit ’n Cekel-waning-pati gedicht in
t Balineesch, wordt Truk-um ung genoemd als ’n macht die in
de balyan vaart. Of en hoe men deze twee gegevens in ver­
band mag brengen is onzeker; misschien heeft de T antu ’n
plant, waarvan men geloofde dat ze bovenmenschelijke kracht
bevatte, door ’n verhaal, dat tevens de naam moest verklaren,
in verband gebracht met ’n godheid (verg. ’t stuk over Cinta-
mani-kasampu).
t Nu volgende over Kama en Smarl, dat uitgaat van de
veronderstelling dat ze broer en zuster zijn, is uit Indische
bronnen nog nje|. b ei<enc[ Vertelde is ook niet geheel duide­
lijk, de deeling van Smarl met ’t doel toch vereenigd te worden
met Kama is blijkbaar zoo op te vatten, dat ’n gedeelte van
haar verschijnt onder de naam Rati 1). D ’ opsomming van de
P ren, waarin de beide goden achtereenvolgens verschenen zijn,
n verband te brengen met de geschiedenis die meestal n a ’t
l h ran^\\n Van door £iwa (ook in de kakawin Smara-
a )) verteld wordt. De namen zijn echter v o o r 't grootste
ge ee te oorspronkelijk Javaansch. Rati en Kamadewa vormen
— Paar > zooals dat ook in d1 Indische mythologie ver-
£revp , 6.ie van palih, pam alih an , is v aak zeer goed weer te
eenoB lucainatio of bezield door; de w iku w ordt wel pam alih au b h atara
in T B G°58 1U ^ P ra ta sti blluWQua. 2) B ehandeld door ii. Ng. P o e rb a tja ra k a
 haald wordt. Dan komen in de Tantu Kandayun (of Turuk-
manis) en Wfcngan, beiden onbekend. ’t Woord Kandayun is
te vinden in Wrtti-kandayun, de naam van de jongste zoon
en opvolger als vorst van Kandyawan, dus als mannenaam.
Is Wgngan dan de vrouwenaam? Dit is met de beteekenis
van Turuk-manis weer moeilijk te rijmen. Van ’t volgende paar
is ’t geheel onduidelijk hoe d ’ eerste naam luidt; ’t woord dat
in de Tantu te lezen staat, pinale^awi, is echter in verband te
brengen met Pilekugewu, de naam van de derde vorst (even­
als op de hier behandelde plaats) in de krtayuga volgens de
Pratasti-bhuwana (in ’t begin, dat aangehaald is in d ’ aan-
teekeningen op ’t eerste hoofdstuk, biz. 203). Ofschoon bejde
woorden bedorven lijken, hebben ze toch nog wel zooveel over-
eenkomsf, dat men mag aannemen dat op deze plaats in de
T antu ’n naam bedoeld is. Hoe die werkelijk moet luiden, is
onbekend, evenals de persoon die hem droeg; dit is ook ’t geval
met Katiha. Van ’t vierde paar komt Kulikuli als vijfde in de
Pratasti-bhuwana voor, verder is zijn persoonlijkheid ook in ’t
duister gehuld *). YVawuh-langit komt in de Tantu zelf nog
eenige malen voor als vorst van Mgdang-gaiia. Bovendien wordt
in de Pratasti, iets verder, gezegd:
K u n an g sang ra tu liangadeg ing punah bhur bhuw ah pwah, sira B hatati,
b an a k iraji W aw ang-lungid, sira ta si[ni]\vi rin g M dang-kana.
Hier is Bhatati van Mgdang-kana dus de zoon van Wawang-
lu n g id ; in de Tantu is hij vorst van Galuh, terwijl z’n oudste
zoon Taki vorst van Daha is 2).
De namen, die op deze plaats in de Tantu gegeven worden,
komen dus wel zoo ongeveer met ’t lijstje van de Pratasti
overeen; vooral ten opzichte van de vraag of ’n man dan wel
'n vrouw met ’rf naam bedoeld wordt, is de Tantu echter niet
al te duidelijk. Waarschijnlijk is deze plaats van de Tantu be-
l) O pm erkelijk ia ’t d a t kulikuli voorkom t in ’t reeds m eerm alen genoemde
stu k in Cod. 5056, d a t korfce u itdrukkingen m et verklaringen g eeft voor
w iku’s die n iet op de M aham eru mogen zitte n , m et als om schrijving:
■wikwakatuturanan, angurah unuran iog wong, w aarvan de beteekenis geheel
d u iste r ia. Ook o n tg a at ons ’t verband tusschen deze b etiteling en de naam
v an ’n fig u u r die toch waarschijnlijk als 'n vorst uit de voortijd te beschouwen is.
*) 't M ag n ie t onopgem erkt blijven d at in d ’ A ji Saka, als vierde vorst van de
tw oede v an do zes krato n s vorsten die tusschen K a n ^ 'a w a n en resi Ga$ayu
(die gelijk s ta a t m et W rtti-kanclayun) ingeschoven zijn (volgens Dr. Brandes,
in z’n v erhandeling over Jay ab ay a, T. B. G. 32, biz. 416), *n sri Ngawu-awu-
la n g it genoem d wordt.
dorven, of zijn er woorden uitgevallen. D e genoem de personen
zijn blijkbaar, ook volgens de Pratasti die hen in de krtayuga
plaatst, alien figuren uit de v o o rtijd ; de bedoeling van t ver­
haal in de T a n tu is, naar men mag veronderstellen, te doen
uitkomen dat ze van ’t geslacht der goden, afstammelingen van
bhatara Guru, waren. Ook de schrijver van de kakawin Sma-
radahana heeft ’t slot van de door hem beschreven geschiedenis
voor ’n dergelijk doel b e n u t; hij heeft echter de afstam ming
van de goden voor vorsten van zijn eigen tijd of voor hun voor-
ouders willen bewijzen. De namen zelf, in dit stuk vermeld, zijn
moeilijk te verklaren, wellicht is de kans dat ze door volks-
etymologie vervormd zijn niet uitgesloten, bij voorbeeld bij n
samenstelling als Wawuh-langit (vertrouwd met de hemel).
Evenals de personen, die in dit verband genoem d zijn, hoorde
waarschijnlijk ook de plaatsnaam Medang-gana voor ’t bewust-
zijn van de schrijvers van de ons bekende werken waarin hij
voorkomt in de voortijd thuis. Ook voor MSdang alleen blijkt
dit duidelijk daaruit, dat ’t (pewagasana zichzelf voorstelt als
uitgegeven door vorst Manu van M6dang in *t jaar 230 Qaka.
Merkwaardigerwijze kom t Mfcdang-kamulan in d’ oudere letter­
kunde minder voor. Van d ’ oorsprong van de bepaling Gana
(naar de god?) wordt in de Tantu of elders geen verklaring
gegeven; ze is ook nog onopgehelderd. O o k ’n MSdang-tanjung
wordt genoemd. De ligging van M£dang-gana is ons onder deze
omstandigheden natuurlijk geheel o n b e k e n d 1); of de schrijver
van de T antu 't oude rijk in ’n bepaalde streek localiseerde
blijkt niet. ’t Feit dat Mfidang voor de Javanen reeds lang
n vaag begrip blijkt te zijn geworden bewijst nog niets tegen
de veronderstelling, dat er werkelijk in -vroeger tijd ’n rijk van
die naam bestaan heeft.
Wat de zin van ’t verhaal van U m a \s neerdaling is, is geheel
en al onduidelijk. Men zou geneigd zijn te vermoeden dat U m a’s
tocht, t niet herkennen der menschen, ’t strooien met bloemen
en t eten van rijst met iets wrangs (kokos) vermengd, behooren
bij n feest, dat ons niet, maar de schijver zeer goed bekend
1S» en dat hij met dit verhaal heeft willen verklaren. ’t Is niet
onwaarschijnlijk dat ’t feest, als men op deze veronderstelling
) R o n g g a w a rsita . v e rte lt in de P u stak a-raja-p u rw w a (I, b iz . 154) dat M e-
g gana gebouw d is door sang hyaag E n d ra , g e n a a m d sri m a h a ra ja S a k ra .
en dat -tlig t op de M ah am eru .
 mag doorgaan, oorspronkelijk niets met Uma of met de Hin-
doeistische goden te maken h a d ; de behandeling van deze
plechtigheid is wellicht geheel te vergelijken met de wijze waar-
op ’t wayangspel in verband met d ’ Indische goden is gebracht.
W at d ’ oorspronkelijke religieuze achtergrond van d ’ enkele
handelingen die hier vermeld worden geweest kan zijn, is slechs te
gissen ; men zou kunnen denken aan ’n reiniging na de verlossing
en aan ’n plechtigheid na afloop daarvan, misschien zelfs aan
’n couvade, als men let op de wijze waarop bhatara Guru in
dit stuk genoemd wordt. ’t Juiste verband tusschen de ver-
melde gebeurtenissen is echter uit ’t stuk moeilijk op te maken,
ook omdat de beteekenis van enkele woorden niet helder is;
in ’t algemeen mag men echter wel aannemen dat ’t hier ver-
haalde betrekking heeft op de geboorte en ’t moederschap *).
(71-72)* De bedoeling met ’t vertelde omtrent d ’ambulungan
en iets verder aangaande de katukatu is tamelijk duister, om­
dat de beteekenis van die woorden slecht bekend is. Misschien
is de zin van ’t verhaal deze, dat ’n verbodsbepaling, die in acht
genomen behoorde te worden door kili’s en door katukatu’s(?)>
in verband wordt gebracht met de goden, iets dergelijks als
wat in de Tantu meermalen blijkt te geschieden. W&t echter
’n groot ongeluk tot gevolg zal hebben, is niet duidelijk; waar­
schijnlijk meende men dat dit gebeurt als ’n kili hertrouwt. 2) Dit,
mogelijk ’n oud geloof in verband met de afzondering die ’n
persoon, die zich met ’t geestelijke bezig houdt, wellicht in
acht moest nemen, wordt hier verklaard daardoor, dat Gana en
Kumara de hyang’s zijn van de ambulungan. Dit is, naar ’t
schijnt, ’n lendendoek (cawat); in ’t Wratigasana wordt ’t woord
echter ook met lawe savvita (voor sawit ?) verklaard; de betee­
kenis staat dus niet vast. Verderop in de Tantu wordt verteld,
bij ’t verhaal van de wijding van de kili, dat ze telkens twee(?)
am bulungan’s heeft (mambulungana kalih-kalih), waarvan haar
naam afgeleid wordt. Bestond er ’n gebruik dat ’n kili, ’n weduwe
die verder ongetrouwd bleef en ’n geestelijk leven leidde, twee
am bulungan’s droeg en heeft men dit in verband willen brengen

l) Is ’t zocken van de rak a van G ana en K um ara misschien ook in deze

zin op to v a tte n ? Bekend is de voorstelling van ’t v ru ch tw ater en de nage-
boorte als oudere en jon g ere broer van ’t kind. s) D it is wellicht op te m aken
u it de woorden „k a tu ru n ala k i” ; immers degeen wiens zoon trouw t heet
„tu ru n la n an g ” (K.B W. onder turun)*
met Uma en haar twee zoons Gana en K u m ara? Bij ’t verbod
te hertrouwen stelde men zich flan misschien voor dat die twee
kleedingstukken, waarin de genoem de goden altijd bij haar
waren, haar ten verderve zouden leiden als ze d at verbod over-
trad. lets dergelijks wordt ten opzichte van de wiku in n
wasantatilaka in ’t W ratigasana (aangehaald in K. B. W. onder
giwopakarana) verteld; hij zal, als hij niet deugzaam is, door z n
ornaat gepijnigd worden. O f ’t kiltschap naar d ’ oorsprong met
de bepalingen, welke volgens d ’ Indische geschriften en gewoonten
de weduwe binden, in verband gebracht kan worden valt te be-
twijfelen, veeleer zou men er ’n oude inheemsche instelling in
willen zien. ’t Zeer weinig sam enhangende verhaal over U m a
en haar zoons, dat hierbij verteld wordt, is dan ook uit Indische
•werken tot nu toe onbekend.
Niet minder moeilijk te begrijpen is ’t overeenkomstige stuk
iets verderop over bhatara Guru en de katukatu. Naar aan-
leiding van de naam Katu-malaras is reeds v e rm e ld ' dat de
katu ’n plant is, waarvan men geloofde dat ze buitengewone
krachten herbergde. D e naam wordt hier blijkbaar afgeleid van
«katuwon». In overeenstemming met ’t pas behandelde zou
men veronderstellen dat ’t aan ’n zekere groep lieden, die
misschien de katukatu in hun kleeding of ornaat (bhawa)
droegen en daarnaar genoemd werden, verboden was te trouwen;
de Tantu denkt dit weer z66, dat die plant hun tot ongeluk
zou zijn als ze dat verbod niet in acht namen, om dat K um ara
daarin als hyang verblijf houdt en hen steeds onder z’n bereik
heeft. W at voor groep nu echter bedoeld is, is niet duidelijk;
t verband, door de naam Katu-malaras, met depalm w ijn tap pers
is wel zeer zwak. Ofschoon er verschillende verbodsbepalingen
bekend zijn geworden die die lieden binden, is er toch van be-
lemmeringen voor ’t huwelijk bij hen, voor zoover ik weet,
niets aan ’t licht gekomen.
(72) Van de namen van plaatsen, die in deze omgeving in de
tekst genoemd .worden als patapan’s van U m a en bhatara
Guru, is t weer geheel onzeker of ze verblijven van ta p a ’s,
dorpen of gehuchten waren, of slechts plekken in ’t landschap
die om d een of andere reden opvielen en met de goden in
verband zijn gebracht door te verhalen dat deze daar vroeger
tapas hebben verricht. De ligging van de meeste is onbekend,
alleen Tandfcs en de berg Manik worden later nog g e n o e m d ;
 daar 'blijkt dat ze op of in de nabijheid van de Mahameru
te vinden waren.
De woorden, die moeten verklaren hoe Uma de naam Kaki-
dewata kreeg, waaronder ze blijkens de opmerking «katamapi
tkaning mangke» in d ’ omgeving van de schrijver van de Tantu
niet onbekend was, schijnen verband te willen leggen tusschen
de betiteling Kaki en ’t feit dat ze bij zekere gelegenheid ’n
basahan droeg, evenals de goden (kadi tingkahning dewata).
Misschien is dit ’n poging de manlijke benaming (basah an :
mannenkleed) begrijpelijk te maken ; dit is zeker bevreemdend
genoeg. De naam schijnt elders in d ’ oudere letterkunde nog
niet gevonden te zijn ; in de Tantu komt eens Dewata-kaki voor,
maar daar is ’t zeer de vraag of Uma bedoeld kan zijn. Men
moet wel veronderstellen dat de betiteling in verband staat *
met ’n ons onbekende (oud-inheemsche?) voorstelling; wil merl •
kaki verklaren als ontstaan uit Skrt kaki of ekakin, dan wordt
de naam toch niets begrijpelijker,
(72-73) ’t Verhaal, dat ’t aren-tappen in verband moet
brengen met Uma en Kumara, is in deze vorm, naar ’t schijnt,
nog niet aan ’t licht g ekom en; dat de tappers bij hun werk
verschillende religieuze praktijken in toepassing brengen, en de
boom als ’n vrouw en als moeder beschouwen is echter bekend *).
Blijkbaar heeft de Tantu dit oude geloof weer met de Hindoeistische
goden voorstellingen willen verbinden.
(73) De bergen, waarvan de namen verklaard worden door de
nu volgende woorden, zijn alle onbekend en komen in de Tantu
ook verder niet voor. De reden waarom Kumara en Gana
tapas gaan verrichten lijkt tamelijk zonderling, blijkbaar wordt
aan tapa hier de nevenbeteekenis «tijdelijke afzondering> gehecht,
zooals ook in de nieuwere taal wel geschiedt.
{73-75) ’t Verhaal van de raadsels van Gana en Brahma’sf
hoofden komt ook in de Korawagrama voor, alleen wordt daar
de verklaring van ’t wisselend aantal dier hoofden niet met
Gana in verband gebracht. De voorstelling van Gana als iemand
met veel doorzicht zal men wel in verband mogen brengen met
d' opvatting omtrent Ganega, overigens schijnt dit verhaal van zijn
wijsheid uit d ’ Indische werken en overleveringen nog niet bekend
') H ierover heeft o.a. de heer J. K reem er geschreven (M. N. Z. G. 1882);
de heer C. M. P ley te heeft overeenkom stige voorstellingen in de Soenda-
landen opgeteekend (Bijdr. 1906).
te zijn, evenmin als deze verklaring van ’t feit dat B rahm a viei-
zoowel als vijf-hoofdig genoem d wordt, ofsclioon d a a io m tre n t
vele beschouwingen te vinden zijn. ’t Is daarom volstiekt niet
uitgesloten dat ook deze nog in Indische geschriften aangewezen
zal kunnen worden.
(74-75) O p ’t feit dat B rahm a en Wisnu- hier de rechter- en
linkerhand van bhatara Guru genoem d worden is in d aanteeke-
ningen o p ’t eerste hoofdstuk (biz. 198) reeds gewezen. De verkla-
ring van brah m ahatya in dit stuk is in overeenstem m ing m et t
gebruik van dat woord in d ’ oudere letterkunde in d ’ uitgebreide
zin van gruweldaad. Van ’t getal 108 heeft Dr. v. d. T u u k reeds
opgem erkt (K. B. W. onder dvvalapan) dat ’t meermalen n
onbepaald groot aantal schijnt te moeten aanduiden. Uit t
* gebruik van dat woord voor «acht» gevolgtrekkingen te maken
• ten aanzien van ’t dialekt of van invloed van buiten op de
taal van de T antu lijkt al te gewaagd. ’t Is niet onmogelijk
dat satus dolapan ’n verstarde uitdrukking is geweest, waarvan
’t laatste deel niet meer als telwoord gevoeld werd ! ).
(76) De zoogenaamde Vijf Kugika’s (zoo genoem d naar de
naam van d ’ eerste) worden hier juist zoo vermeld als ze zoo
vaak in d ’ oude literatuur voo rk o m en ; ook in de legende
van Kunjarakarnna worden ze genoemd en tevens gelijkgesteld
met Buddhistische figuren (Kern, V. G. X, biz. 68), n. m. de Dhyani-
buddha’s (Kern,’ Buddhisme I, biz. 323 en ’4).
De voorstelling, dat die vijf figuren met de vijf vingers in
verband staan, zooals die in de T antu voorkomt, is ook in ’t
Cantakaparvvwa (K. B. W. onder panca, pancakogika) te vinden ;
ook met de vijf elementen en met bestanddeelen van ’t lichaam
komen ze overeen. W at d’ oorspronkelijke beteekenis in de Skrt let­
terkunde geweest is van de vijf personen die tezamen deze groep
vormen is niet duidelijk; in d ’ oudere Javaansche literatuur spelen
ze steeds de rol van bestraffers van ’t kwade; inzonderheid
worden ze vermeld bij de vervloekingen tegen schenders en

!) S atu s dolapan kom t in 't D ew ayasana voor als a a n ta l v an ’n zek ere so o rt

zaken, welke is n ie t duidelijk (tom asm an, pasm an?), die te zam en m et
andere dergelijke bij ’n plechtigheid behoorden welke m et de w adu b asu
in v erb a n d stond. D e sleohte toestand v an ’t H. S. m a a k t ’t h elaas al te
m oeilijk de ju ia te bedoeling van de w oorden te v a tte n ; d a t ’t genoem de
getal in deze sam enhang ’n bijzondere b eteekenis h eeft, b lijk t e c h te r
duidelijk.
 overtreders, die ’t slot van verschillende gewichtig geachte ge­
schriften plegen te vormen (ook in de door Prof. Kern uitge-
geven zoogenaamde Oudjavaansche eed-formulieren, V. G. VI biz.
296, komen ze voor). x)
’t Verhaalde over ’t hoofd van Brahma is evenmin als ’t voor-
afgaande in deze vorm uit Indische bronnen bekend geworden,
ofschoon er wel verhalen te noemen zijn waarin ’t ’n rol speelt 2).
D at ook de kokos eruit ontstaan zou zijn heb ik elders niet
kunnen vinden, wel komt bij Baldaeus (biz. 23) ’n verhaal voor
. dat die vrucht uit ’t hoofd van Quenavady (Ganapati), dat hem
door Ixora (Igwara) afgeslagen was, ontsproten is. 't Is dus
zeker niet onmogelijk te -achten, dat ook 't verhaal van de
Tantu in Indie bekend is of geweest is. ’t Verband van
Brahm a’s hoofd, de berg Kampud (Kloet) en de naam Sambad- .
agni zal men wel moeten zoeken in ’t vuur; dat Brahma
daar in ’t bijzonder in betrekking mee staat is reeds vermeld ; vul-
kanische uitbarstingen van de Kampud worden in d ’ oudere
letterkunde herhaaldelijk vermeld 3). Daar de naam Sambadagni
elders, ook in *t Skrt, niet te vinden schijnt te zijn, is de juiste
vorm, de beteekenis en de herkomst er van niet aan te geven ;
dat de schrijver hem met vuur in verband heeft gebracht is
echter duidelijk genoeg.
(77). ’t. Feit dat Uma niet tegenwoordig mocht wezen bij
d ’ onderwijzing, die bhatara Guru aan de Kugika’s gaf, is geheel
in overeenstemming met de geheimhouding die bij zulke gelegen-
heden verplicht wordt geacht.• ’t Verhaal van Uma en de
herdersknaap is hierdoor ongedwongen in verbinding gebracht
met ’t voorafgaande, iets waarvoor de schrijver zich elders
niet veel moeite heeft gegeven. Op deze geschiedenis van
’t overspel van Uma wordt in de Korawagrama (biz. 54) gezin-
speeld, ook in de nieuwere letterkunde schijnt ze niet onbekend
te zijn 4). In Indische werken of overleveringen heb ik haar
*) ’t Zij hier opgem erkt d a t K usika in de M anik-m aya (I 20) voorkom t als
bew aker van de 2° aard laag ; P rita n ja la w ordt in d a t w erk genoem d als
degeen die in ft N.O. zetelt (I 18), la ter (V 49-51) w ordt hij m et de em p rit
in verb an d gebracht. D ’ andere drie worden n iet verm eld. H ieru it blijkt weer
hoezeer de voorstellingen van de M anik-m aya afwijken van de ons bekende
oudere. R onggaw arsita verm eldt P rita n ja la als 2® zoon van C atu rk an ak a
( P a r a m a y o g a biz. 128). 3) Brahma<?irah is in de Javaansche oudere le tte rk u n d e
evennls in ’t- S k rt ’n goddelijk wapen. 3) Zooals in de N ag a ra k rtag am a (Z I 8).
*) De heer van S tein Callenfels deelde mij mede, d at ze voorkom t in de
lakon L ah ire befcara K ala, die veelal geb ru ik t w ordt om te roew atten.
 echter nog niet kunnen vinden; toch zou ’t vreem d zijn als ’t ’n
oorspronkelijk Javaansch verhaal was, o m d at melk er ’n groote rol
in speelt, evenals in d ’ Indische m aatschappij, terwijl d^t voedsel
daarentegen bij de Javanen, tegenw oordig althans, weinig in tel is.
(77-78) De verklaring van 't ontstaan van C intam ani is niet
zeer duidelijk; ’t blijkt dat de T a n tu dit woord opvat als
de naam van *n persoon (of ’n plant?), te rw ijl’t in ’t Skrt in d ’ eerste
plaats ’n zeker tooverkrachtig juweel aanduidt. De naam K asam pu
(of Kasamput), die Cintamani 66k draag t volgens deze plaats,
is geheel o n b e k e n d ; men zou echter verwachten d at dit de
benaming van ’n plant was, zoowel wegens de vorm (voorgevoegd
ka-t verg. kasambi enz.) als om dat er verder verscheidene plan-
tennamen worden genoemd. Hoe echter ’t verband is tusschen
de maagdelijkheid (als men kom ara (kaumara) hier al in die zin
moet opvatten), Cintamani en de kasampu is v e rre ’van duidelijk;
men zou kunnen veronderstellen dat deze laatste (als ’t werkelijk
’n plant is) op deze wijze weer gewild met U m a en tevens,
wegens z’n bijzondere kracht, met ' t kostbare juweel in verband
gebracht is *); onverklaard blijft echter, hoe Cintamani verderop ver-
persoonlijkt als kind van bhatara Guru en U m a kon worden
voorgesteld.
De reden waarom apa-apa en sSmbur hier optreden is waar­
schijnlijk ook de genees- of tooverkrachtige werking die daaraan
werd toegeschreven, zooals dat nu nog gebeurt. O ok de silodaka,
waarmee waarschijnlijk ’n praeparaat van olibanum (silha-udaka)
• bedoeld is, waaraan ook ’n dergelijke kracht toegekend werd,
zal daaraan z’n vermelding in dit verband te danken hebben.
De plaatsnamen in dit stuk zijn geen van alle goed bekend.
De wijze waarop Swarggaloka, de saptapatala en M adhyapada
vermeld worden is niet in strijd met d ’ Indische voorstelling
van die gewesten. De bergen waarvan de namen verklaard worden
zijn bijna alle onbekend; welke Mfirapi hier bedoeld kan zijn
is niet duidelijk. *t Verhaal van de berg Itip-ing-lSmbu en de

*) M en zou kunnen gissen d a t m et C intam ani-kasam pu ’n voorw erp of

stof w erd aangeduid w aaraan men ’n bijzondere invloed op de m aag d elijk h eid
toeschreef, w ellicht ’t verm ogen deze steeds te bew aren. De v o o rstellin g d a t
dit door uiterlijke m iddelen mogelijk is ko m t m eer voor; in de K o raw ag ram a
geeft QacI aan Qrl ’n aji S uksm a-jahinang, sa n g k a n ira k a n y a s a ta ta (aan-
gehaald in K. B. W . onder jahinang). ’t V erhaal in de T a n tu zou d it m iddel
dan, zooals iets dergelijks zoo vaak ’t geval is, m et U m a in v e rb a n d tra c h te n
te brengen, en tevens door h aar geschiedenis als p ro b atu n i w illen kenm erken.
 stier, die niet weg kan, is duidelijk 'n plaatselijke legende. De
verwarring van Andhaka, Nandaka en Nandi komt in de letter­
kunde meer voor.
(78-80) ’t Verhaal van de kinderen van Uma en hun verschil­
lende wijdingen is al zeer merkwaardig; waarschijnlijk mag men
hier wel ’n poging in zien, verschillende groepen van hen die ’n
geestelijk leven leidden met elkaar in verband te brengen.
Vooral de verhouding tusschen de drie broers onderling, in de
gewone volgorde rsi, gaiwa, saugata genoemd, en die van hen
tot d’ anderen (waarbij opvalt dat de tabehabgt feitelijk d ’ oudste
van alien is) is opmerkelijk. Door de rol, die de linker groote
teen in deze geschiedenis speelt, zijn ze alien in nauwe betrekking
gesteld tot Uma en bhatara Guru. Men mag echter wel ver­
onderstellen dat pas door lateren, _misschien door de schrijver
van de Tantu zelf, deze strekking aan ’t verhaal van Uma en
de herdersjongen gegeven werd, als dit tenminste op zich zelf
oud en uit Indie afkomstig is. Opmerkelijk is ’t ook dat de drie
zoons, die de rsi-gaiwa-saugata-groep vertegenwoordigen, de
sangaskara (wijding), d ’ anderen ’n bevestiging (pratista, pragista)
krijgen: waarschijnlijk werden deze laatsten niet als volwaardige
geestelijken (wiku’s) beschouwd, zooals dat van de ambandagina’s
wegens hun vermoedelijk beroep ook begrijpelijk is. Of dit ook
geldt van tega’s, manguyu’s en d’ anderen die dergelijke betitelin­
gen dragen, blijkt uit de Tantu helaas niet duidelijk.
(78) “Wat de bijzonderheden betreft van ’t geen in dit stuk
vermeld wordt, uit de opmerking «yeki mangke bhawanira* mag
men waarschijnlijk weer opmaken dat de voorstelling van Uma
met wapens in de hand (of handen) in de tijd van de schrijver
niet onbekend was. Misschien is dit dezelfde of ’n dergelijke
vorm als waarin Durga reuzen en monsters zooals Mahisa
overw on; in Bengalen schijnt ’t feest, waarbij zij als Dagabhuia,
met de wapens in de hand zegevierend, vereerd wordt, ook nu
nog zeer populair te zijn (Wilkins, Hindu mythology biz. 251).
Of 't verband, dat de Tantu tusschen haar bewapening en ’t
verschijnen van haar kinderen legt, op ’n Indisch verhaal terug
gaat heb ik niet kunnen vaststellen.
(79) De verklaring van de titel empungku is h i e r ’t zelfde als
in ’t eerste hoofdstnk. De oudste van de drie, door wie hij
gedragen wordt, is de vertegenwoordiger van de rsi’s; de beteekenis
van «angar£mban» is echter niet duidelijk. Dit woord komt in de
T antu even verder nog eens voor, alleen niet verbonden m et
rsi. Misschien mag men ’t in verband brengen (m et invoegsel
-ar-) met gmban, en dit met Smbang, d at als titel van geestelijken
voorkomt (K. B. W.). ’t Voorvoegsel ang- gebruikt de T a n tu meer
in dergelijke gevallen (ambandagina). S am e n h an g tusschen de
rsi’s en de £mbang’s (of ar£m ban’s) heb ik elders nog niet
kunnen vinden. Toch lijkt mij de verklaring van angarfimban
als afgeleid van Skrt aram bha, d at wel in de beteekenis van
gunstige beschikking (anugraha, widhi) voorkom t, nog minder
bevredigend.
’t Vertelde over de haardracht van de rsi ko m t overeen met
’n wijd verspreide gewoonte, ook nu nog in Indie in zwang.
Of d’ opvatting van de T antu, dat in ’t bijzonder de rsi s t
haar zoo droegen, ’n aanwijzing zou kunnen geven om te bepalen
welke bepaalde groep van asceten men op Java zoo noemde,
zou nog onderzocht moeten worden; ’t gebruik is echter waar­
schijnlijk niet tot een gemeenschap beperkt geweest.
Wat ’t wapen Trikurungan is, is geheel onbekend; ook met de
meeste andere sanjata’s die in dit stuk genoem d worden is d i t ’t geval.
Alleen van guduha wordt opgegeven dat ’t ’n telinstrum ent
(pawilangan) is; misschien mag men daarom aannem en d at ook
d andere woorden voorwerpen aanduiden, die in ’t bijzonder
bij die groepen geestelijken bij d ’ eeredienst in gebruik waren.
Helaas is onze kennis van de kenmerkende verschillen tusschen
die groepen nog te gering om zoo te kunnen bepalen wat
de schrijver van de T antu hier bedoeld kan hebben *). De
woorden zelf zijn ook moeilijk te verklaren ; mrsa in de gewone
Skrt beteekenis is hier niet op z’n plaats. Ook van guduha is
de herkomst echter nog onzeker. Van gora (ghora) wordt de
de beteekenis knods (of alu) opgegeven; bij onze onkunde van
wat met de term abet bepaaldelijk bedoeld werd, is ’t niet na
te gaan of dit inderdaad ’n voorwerp was dat bij de abgt’s
behoorde.
O mtrent t verhaalde over de haardracht van de gaiwa’s is
verder ook, naar Jt schijnt, niets bekend; men zou kunnen ver-

) O fschoon daar w aarschynlijk andere zaken genoem d w orden, m ag h ier

toch d’ aandacht nog eens gevestigd w orden op ’t in d ’ in leid in g (biz. 40)
aangehaalde stu k u it de K oraw a^ram a, d a t ook veraohilpunten tu ssch en
enkele groepen opnoem t.
 moeden dat hier ’n aanwijzing is voor ’t bestaan van gakta-
praktijken; bevestiging door andere plaatsen is echter noodig.
’t Blijkt dat de Tantu siddhi in ’t bijzonder aan de gaiwa’s
toeschrijft, ’t verband met siddhanta is in d ’ inleiding (biz. 41)
reeds besproken. D ’ afleiding van gewa ( = gaiwa) van gewa
( = sewa) doet vooreerst d' onbekendheid van de schrijver met
’t Skrt duidelijk uitkomen; waarschijnlijk was hem echter ook
de samenhang van de gaiwa’s met £i\va, everials d* identiteit
van deze met bhatara Guru, niet duidelijk, zoodat voor hem de
. termen rsi-gaiwa-saugata ’n verstard slecht begrepen schema
waren. ’t Verband dat hier gelegd wordt tusschen de wetenschap
en de gaiwa’s is te vergelijken met wat in *t eerste hoofdstuk
van Igwara gezegd is; Gana (Ganega)’s betrekking tot de* letteren
is in overeenstemming met d* Indische voorstelling.
’t Gebruik van de titel bhujangga in dit stuk doet reeds
denken aan de beteekenis van geleerde, waarin hij in de nieuwere
literatuur zoo vaak voorkomt. In de gasana’s schijnt bhujangga in ’t
bijzonder voor ’n geestelijke van hoogen rang gebruikt te worden
(verg. ’t in d ’ inleiding, biz. 30, aangehaalde uit de Swarajambu,
K. B. W. onder wangbang), in de Caturpaksopadega kan hij de
dewaguru van ’n koninklijke dharmma zijn. D ’ afleiding van ’t
woord is nog steeds niet helder, die welke in de Tuntu ge-
geven wordt lijkt te ver gezocht. Ofschoon nog niet beslist kan
worden o fz e d e ju is te is, verdient die welke de Caturpaksopadega
vermeldt, uit bhu-ja-angga: uit Brahma (of ’t Brahman) ont­
staan, brahmaan, wel eenige aandacht; bhu in de beteekenis van
Brahma of Brahman wordt echter niet opgegeven in ’t P.W., of­
schoon ’t niet ondenkbaar zou zijn d a t ’t woord die zin had ( ’t Zijn).
Van 'n poging om de beteekenis van geestelijke, die bhujangga
heeft, in verband te brengen met de gewone Skrt zin slang, die
zou pleiten voor Dr. Rassers’ veronderstelling (proefschrift,
stelling VIII) dat er ’n overgang van beteekenis van slang over
daemon van d ’initiatie tot geleerde plaats heeft gehad, blijkt
voor zoover bekend in d ’ oudere letterkunde niets.
In hoeverre de naam Kumara-raray in verband staat met de
b au d d h a’s, behalve daardoor dat deze in den regel als laatsten
(jongsten?) in de reeks van drie genoemd worden, is niet duidelijk.
Dit moet men dan ook wellicht als de reden beschouwen waar-
om hun vertegenwoordiger hier deze naam draagt. ’t Geen ge­
zegd wordt over hun observantie zou men weer als aanwijzing
 voor ’t bekend zijn van zulke tantristische gebruiken als m aithuna
\C 7

of de vereering van T a r a ’s kunnen o p v a tte n ; meer plaatsen zijn

echter vereischt om dit aannemelijk te maken. D ’ afleiding van
bauddha is hier juist, die van saugata echter niet. H oe de meening,
dat «so> de beteekenis kon hebben van hyang, post gevat heeft is
moeilijk na te gaan, immers ’t komt, voor zoover bekend, niet zelf-
standig voor, en ’t is ook onwaarschijnlijk d a t ’t ’n oorspronkelijk
Javaansch woord is. Misschien kan de in de gasana’s veel voor-
komende verandering van dewaswa (goden- of brahmanen-eigen-
dom) in drwyaswa hiertoe bijgedragen hebben; dit is blijkbaar
’n gevolg van volksetymologie, in gebruik gekom en doordat de
Skrt-samenstelling onbegrijpelijk was. Drwyaswa werd als *n
Javaansche samenstelling begrepen, en swa kreeg de beteekenis
die aan dewa toekwam. De vreemde gelijkstelling van gata met
r£m staat waarschijnlijk in verband met hun beider beteekenis
verdwenen, uit (verg. arSm, karSm), waarbij men dacht aan de
verlossing (kalgpasan). v
(80) Nauwkeurig is de beteekenis van ab£t, want zoo l u i d t ’t
woord in den regel, weer niet op te geven, zooals dat meestal
t geval is met benamingen die behooren tot deze groep, die
Heden die ’n geestelijk leven leiden aanduiden. De aanwijzing
dat de abet zich ophield aan de kant van de weg kan dan ook
niet op haar waarde geschat worden, evenmin als de vermelding
van de gora. D ’ afleiding van ’t woord van labSt boezemt niet
veel vertrouwen i n ; een die meer aannemelijk is, is echter moeilijk
te vinden. De beteekenis van tab&h, als hier althans ’n afzonderlijk
woord, en niet ’n door ’n schrijffout onherkenbaar geworden
verdubbeling van abfct in te zien is, is ook gansch niet duidelijk;
e term is, voor zoover mij bekend, in dit verband in d ’ oudere
letterkunde nog niet gevonden.
an de twee groepen ambandagina’s, waarvan de wijding in
^ tu vermeld wordt, is de maatschappelijke positie en werk-
s c h i^ P k aUerminSt duicJelij k- Woord bandagina bevat waar-
krt b h a n d a : potsenmaker; ’t tweede deel kan mis-
voork >Z^n ^ ^ e^eeken*s van ofschoon dit niet
°m t in t P. W., evenmin als de samenstelling. Anders moet
men aannemen dat gina hier in de plaats van guna staat,
jn j \ meer voorkomt (pancagina voor pancaguna, vijfvoudig)
1 H L-Z1^ Van kuns^’ Gina en bandagina hebben in d’ oudere
un e duidelijk betrekking op de muziek; ook natakagina
 (K. B. W. onder nataka) schijnt voor te komen. Wat voor muzi-
kanten de mannen en vrouvven nu echter geweest zijn, die in
dit stuk met Uma in verband worden gebracht, is moeilijk na
te gaan. Men zou kunnen denken, wat de vrouwen betreft, aan
ronggengs. Ook de wayang-spelers worden later in de Tantu
ambandagina genoemd. 't Is mogelijk dat ’t woord in ’t algemeen
gebruikt werd om ’n groep rondtrekkende lieden aan te duiden
die zich op muziek en andere spelen toelegden, die alien nog
eenigszins (in welke mate dit ’t geval was is niet na te gaan)
’n religieus karakter droegen J); ’t bepaalde spel. waarmee een
van hen zich bezig hield wordt achter ambandagina gevoegd.
W at echter met anggoda bedoeld is, is al niet duidelijk; of
d* afleiding van goda in^de beteekenis van verleiden, hoe voor
de hand liggend ook, vertrouwen verdient is zeer de vraag. 'n
A ndere is echter moeilijk te vinden. ’t Woord komt meer voor,
o. a. in *n lijst van de beroepen die tot de wuluwulu te rekenen
zijn (K. B. W. aanhaling onder wulo), tusschen amancangah 2)
en araketan (waarschijnlijk ’n maskerdrager, die met ’n masker
• voor optreedt). De opgave dat de twee in dit stuk van de Tantu
bedoelde groepen ambandagina’s tot elkaar staan als bhatara
Guru en Uma kan echter evenmin als de dracht van de anggoda,
die hier beschreven wordt, duidelijk maken welke beider werk-
kring nu bepaaldelijk geweest is.
(80-81). Van de widu, die in verband wordt gebracht met de
lutung, wordt de bezigheid in dit stuk van de Tantu gelukkig
wel wat nauwkeuriger beschreven : men zou er uit opmaken dat
hij ’n bard geweest is s). Vaak luidt z’n betiteling widu mangi-
•) M isschien heeft 't Ja v aa n sch hier dus ’n algemeene term , d i e 't zelf, zoo­
als d it m eer ’t geval is, n iet bezat, o ntleend aan ’t S k rt of hem zelfstan d ig
u it vreem de bestanddeeleu gevorm d. 2) Ook in de N ag arak rtag am a w ordt
d ’ am ac an g a h genoem d in verb an d m et rak e t-rak e t en widu (Z. 665) en n a a st
de g lta d a , die ook in Z. 91 voorkom t bij de beschrijving van de uitvoering, •
w aarover bij de behandeling van 'fc zesde hoofdstuk gesproken zal worden.
A m acan g ah zal wel sam enhangen m et bacangah, baiicangah; v an ’t h ier van
afgeleide pam ancangah zegt D r. van der T u u k (K. B. W. o nder baiicangah)
d a t ’n soo rt kronieken a f geslachtslijsten (babad's?) ook nu nog er mee wor­
den aang ed u id . 3) P rof. H azeu heeft in z'n werk over de w ayang (biz. 49 en v.)
de w idu m an g id u n g uitv o erig bosproken en daarbij gewezen op d ’ ontw ik­
k elin g v an am usem en tsk u n st u it religieuze gebruiken, die zoo vaak valt w aar
te nem en. O fschoon 't relieuze k a ra k te r van de widu blijkbaar nog n iet ver-
g eten was, is ’t in d ’ oudere letterk u n d e (verg. N ag. 66:5) al ste rk op d*
ac h te rg ro n d gekom en; van verband m et de w ayang (Jav. tooneel biz. 53)
heb ik geen voorbeelden kunnen vinden.
dung; kidung schijnt op Bali gebruikt te worden in tegen-
stelling tot kakawin om ’n gedicht in inheem sche versmaten
aan te duiden (K. B. W . ) ; ’t is niet onmogelijk dat ’t ook in d ’
oudere taal in ’t bijzonder in deze zin opgevat m oet worden.
Hoewel d ’ ouderdom van d ’ ons bekende gedichten in in­
heemsche versmaten slecht na te gaan is, mag men op grond
van de taal veronderstellen dat ze niet zeer oud zijn; toch is
’t waarschijnlijk dat de versmaten zelf tot ’t niet door ’t Hin-
doeisme geschonken, ofschoon er wel door bei'nvloede, kultuur-
bezit behooren. ’t Verdient zeker ’n nader onderzoek of men in
’t feit, dat gedichten in deze metra uit ’t oudere tijdperk der
taalontwikkeling ons niet overgeleverd zijn, niet ’n bevestiging
mag zien van ’t vermoeden, waarvan ook bij de behandeling
van de Javaansche benamingen voor hen die ’n geestelijk leven
leiden gesproken is, dat de Hindoeistische beschaving, de draag-
ster van ’n groot deel der oudere letterkunde, verschillende
uitingen van de specifiek Javaansche kultuur zoo niet geheel
genegeerd, dan toch op d ’ achtergrond gedrongen heeft, totdat
deze laatste, intusschen ongetwijfeld in vele opzichten verrijkt en
ontwikkeld door de vreemdelinge, na *t verval van d ’ uitheemsche
invloed, misschien in verband met d* ondergang van ’t groot
Javaansche rijk, ' in de gelegenheid kwam zich vrijer in de
literatuur uit te leven.
(81) t Vertelde over d ’ uitrusting van de widu is nog niet met
andere gegevens te vergelijken. Waarom hij met de lutung (de
zelfde wiens oorsprong uit de kudi verhaald is?) in verband
wordt gebracht, is geheel onduidelijk.
Op t vreemde van ’t verhaal van Cintamani, die als zoon
n bhatara Guru en Uma beschouwd wordt, is reeds d ’ aan-
h W ^eves^ S d ; of en hoe men dit moet afleiden van uit Indie
e vertellingen omtrent kinderen van £iwa is geheel duister.

J ioofdstuk 81— 91)- Dit bevat de geschiedenis

atara Guru en de bhatara trisamaya als dewaguru’s van
( 8 1 r f ^na^^a^a ’ en k ° e de goden daarop andere stichtten.
e eteekenis van de termen voor de teekenen van waardig-
n e dewaguru is niet nauwkeurig weer te g e v e n ; wat ,
angga (of suraga) en patarana (voor prastarana) geweest
ijn, en hoe de kalambi er uitzag ontgaat ons. Op ’t feit dat
u meestal gundala voor kundala schrijft is reeds gewezen.
 De benamingen van de lieden, waarvan hier de verblijfplaatsen
genoemd worden, zijn gedeeltelijk reeds vermeld. Guru-dega is,
als Javaansche samenstelling opgevat, d ’ aanduiding van 'n
p erso o n ; in ’t begin van ’t geschrift komt ’t voor als titel van
Igwara. Uit de hier behandelde plaats zou men opmaken dat
er ook ’n bepaalde groep mee aangeduid werd, en d a t ’t woord
tevens voor de verblijfplaats van hen die daartoe behoorden
gebruikt kon worden. Als Skrt samenstelling opgevat duidt ’t
woord onmiddellijk ’n plaats aan; ’t i s ’echter twijfelachtig of
zoo’n samenstelling hier bedoeld is, daar deze soort, althans in
de T antu en andere dergelijke prozageschriften, alleen in zeer
bekende vaststaande uitdrukkingen (brahmahatya) pleegt voor
te komen en omdat guru-dega ook reeds als Javaansche samen- •
stelling (eerste hfdst.) gebezigd is.
Ook angundahagi, blijkbaar in de beteekenis van verblijfplaats
van undahagi’s, is vreem d; misschien moet men ook hier en bij
angarSmban aannemen dat de naam van de leden van de groep,
in ’t meervoud, hun verblijfplaats aan moet duiden, want de
vorm angundahagi kan in beteekenis toch niet veel verschillen van .r-
undahagi; als locativum is hij onbekend. Dat afzonderlijk ’n ver--
blijfplaats van undahagi’s genoemd wordt, wijst er op dat er
bijeenwonende gemeenschappen bestonden van lieden die 't zelfde
am bacht uitoefenden; van deze toestand zijn ten opzichte van
sommige handwerken de sporen op Java (namen van wijken, als
Ggrjen) en Bali ook nu rlog te vinden 1). Alleen is ’t vreemd dat hier
in 't bijzonder timmerlieden, die toch niet ’t meest aanzienlijke
vak beoefenen, genoemd zouden worden; wellicht is daarom
aan te nemen dat ’t woord hier in 't algemeen handwerksfieden
aanduidt, voor welk verzamelbegrip ’t Javaansch geen term
heeft. D' etymologie van undahagi, volgens Dr. van der Tuuk,
die doet zien dat *t woord in andere talen slim of bedreven
kan beteekenen, is niet in strijd met deze veronderstelling. Over
angarSmban is reeds gesproken.
D at de undahagi hier naast tega’s en ajar’s (in de Catur-

') De heei’ de Kafc A ngelino heeft h iervan eenige voorbeelden gegeven in

z’n v erh a n d elin g over de am eden en andere handw erkslieden op Bali (T .B .G .
1921) w aa ru it blijkt d a t zij, die 'tzelfde am b ach t beoefenen, d aar ook sam en
’u eered ien st en de gebouw en daarvoor onderhouden. Zon d it religieuze ge­
b ru ik in oud-inheem sche voorstellingen om tren t classificatie, ook in verb an d
m et ’t m agiache k a ra k te r van ’t handw erk, z’n oorsprong hebben?
paksopadega besprok’e n) genoem d w ordt is wel als ’n aanwijzing
op te vatten voor de religieuze w aardeering van ’t handw erk;
tevens mag men echter verm oeden dat de hier genoem de
groepen althans niet alien in d ’ engeren zin als volwaardige
geestelijken (wiku's) golden, zooals dat yan de abgtgebleken is. W at
betreft de tyaga’s die behoorden tot de tyaga-paksa van 6mpu
Barang, waarvan de stichting in ’t zevende hoofdstuk vermeld
wordt, die werden intusschen wel als gelijkwaardig met wiku’s
beschouwd. Ook m anguyu’s worden wiku’s genoem d. Patapan
wordt hier gebruikt als algemeene benam ing van de verblijf-
plaatsen van deze g ro e p e n ; of tapa steeds ’n algem eene beti-
teling is, of dat ’t ook ’n groep naast d ’ andere aanduidt, is
niet te beslissen; ’t eerste lijkt in de meeste gevallen waar-
schijnlijker. Toch is ’t opmerkenswaardig dat patapan nu op
Bali gebruikt wordt als ’n aanduiding van de laagste klasse
brahmanen (K. B. W. onder ta p a ) ; ’t is niet onmogelijk dat :n
dergelijke waardeering van ’t woord ook elders aangenom en
moet worden, bij voorbeeld waar ’t in de N agarakrtagam a ge-
bezigd wordt van de bewoners van Sagara (Z. 32 en 33).
(81-82) D ’ eerste mandala, waarvan de huizen door de goden zelf
gebouwd blijken te zijn, droeg volgens deze plaats in de T an tu
de naam Sukayajna. l ) Deze plaats kom t ook voor in de Nagara-
krtagamfa (Z 7 87 tweede regel), de juiste ligging is niet te be­
palen. Evenmin is ’t duidelijk of d’andere namen die genoem d
worden op Sukayajna zelf of op mandate's of plaatsen daar in
d’ omtrek toepasselijk zijn. Van RSban is misschien aan te nemen,
dat ’t de landstreek aanduidt, want Sukayajna-paksa-RSban
wordt’ vermeld tegenover Sukayajna-paksa Jiwana 2); ’t kom t
ook voor in *t begin van ’t £ewagasana, dat gegeven heet te
zijn aan de Smpii'ngkwing RSban in de voortijd. Ook hieruit
blijkt dat men aan deze mandala’s de voorstelling van ’n hooge
ouderdom verbond; de vermelding dat d ’ eerste wiku’s in Sukayajfia
Zon en Maan en de vijf planeten waren, naar wie de dagen
van de week genoemd worden, zal ook wel in die zin op zijn
te vatten.

'JD ’ u itd ru k k in g m ay a jn a suka kom t als y aj& arin g k a su k an ook voor i n ' t De-
w a^a-sana (’t reeds aan g eliaald e stu k over d’ alem bu g u n tu n g , biz. 223), de b e te e ­
kenis w ordt d aar ech ter n ie t duidelijker door. 2) P a k sa h eeft h ie r d an b lijk ­
b aar de beteekenis van ric h tin g of streek , eenigszins afw ijkend v an de zin
die *t heeft in pak$a-sa\igata en dergelijke u itd ru k k in g en .
 (82) ’t Verhaal van d’ oorsprong van Mayana is niet zeer duide­
lijk; ’t w o r d t ’n verblijfplaats .van hyang Guru genoemd, ’n zeer
ongewone naam, waarmee toch wel bhatara Guru bedoeld zijn
zal. W at de zin van unggwan op deze plaats is, blijkt ook
niet; men zou geneigd zijn weer te denken aan ’n gewijd ge­
bied. Aan d* andere kant is ’t niet onmogelijk dat hyang Guru
hier tevens \ hoofd van de mandala, de guru, aanduidt, en dat
Mayana de plek was waar deze geestelijke heeren zich terug
trokken na hun ambtstijd in Sukayajna volbracht te hebben.
Ook van Wisnu wordt dit iets verderop verhaald; misschien mag
men aannemen dat ’t daar vermelde Sukayajna-paksa-R£ban
d ’ eerste van de hier bedoelde twee mandala’s is. Als men 't
hier van de goden verhaalde dus als ’n weergave mag opvatten
van wat onder de menschen gebruikelijk was, heeft de in Mayana
zetelende geestelijke toezicht uitgeoefend over de dewaguru van
Sukayajna, ofschoon deze mandala als d* oudste gold.
(83) In 't gesprek van bhatara Guru en Wisnu wordt (althans
in D E ) mimitra in de beteekenis van «leerlingen hebben* gebruikt;
dit is dan ook waarschijnlijk ’t geval met amitra in ’t reeds
aangehaalde stuk uit ’t Dewagasana over d ’ alfcmbu-guntung
(biz. 223). Ook migwa schijnt volgens de lezing van A B C deze zin
te kunnen h e b b e n ; in ditzelfde stuk komt ook nog mamigwaguru
voor. Waarschijnlijk is deze beteekenis van ’t woofd migwa dus
met wigwaguru, leeraar van ’t algemeen, in verband te brengen;
van ’t daarvan afgeleide mamigwaguru in de zin van onderwijzen
schijnt ’t laatste stuk weggelaten te zijn.
’t Door bhatara Guru uiteengezette doel van *t wikuschap,
’t langs verschillende trappen bereiken van de verlossing, komt
geheel overeen met wat daarover elders, bij voorbeeld in ’t
A gastyapanvwa, gezegd wordt. Ook de voorstelling van de
cakrawarttin, zooals die hier gegeven wordt, vindt men in d ’
oudere letterkunde herhaaldelijk, o.a. in ’t begin van de Catur­
paksopadega, waar de bedoelingen, waarmee men de brata op
zich neemt, genoemd worden. Ook tegenwoordig schijnt deze
opvatting nog op Bali d ’ algemeene te zijn.
(83-84) De herkomst van ’t verhaal van de halve man is moeilijk
na te g a a n ; in Indische geschriften i s ’t, voor zoover bekend, nog
niet gevonden. Opmerkelijk is ’t wel dat zoo’n wezen de hoofd-
persoon is van ’n godsdienstig gedicht uit de nieuwere tijd,
Jaka-salining, dat door de heer Poensen besproken is (M. N.
16
Z. G. 1866); d ’ inhoud daarvan is echter slechts zeer uit de
verte te vergelijken m et ’t in de T a n tu verhaalde. Als men d ’
opmerking «yeki mangke bhawanira» weer m ag beschouw en als ’n
aanwijzing dat ’n voorstelling van ’n halve man in de tijd van
de schrijver niet onbekend was, kan men op grond daarvan ’t
bestaan vermoeden van' ’n oud-inheem sche bovenm enschelijke
macht van die gestalte die, om ’n ons on bekende reden,
met d ’ oppergod gelijk is gesteld. ’t Is niet o n d en k b aa r dat
onder de personen van de spokenwereld, zooals ’t Javaansche
volksgeloof zich die nu voorstelt, m achten te vinden zijn die in
vroeger tijd ’n veel hooger waardigheid bekleedden ; of lanang-
sasiwak ook nu nog op Java als geest rondw aart is mij echter
niet bekend *).
(84) W at bedoeld is met d ’ opmerking over ’t ornaat bij de wijding
kan met onze geringe kennis van de onderdeelen daarvan niet
uitgemaakt worden. Wellicht wijst kapapas hier op ’n plechtigheid,
die in den regel bij ’n wijding plaats vond, misschien iets der­
gelijks als ’t papasan, waarvan in ’n aanhaling uit de K utara-
manawa gesproken wordt (K. B. W. onder papas II).
t Verhaal van d’ oorsprong van de naam Kgba-keba maakt
deze al zeer weinig duidelijker; andere plaatsen waar hij voor­
komt zijn mij niet bekend. O f men uit dit stuk mag opm aken
dat K£ba-k£ba* oorspronkelijk de naam van ’n bovenmenschelijke
bewoonster van de Wilis was, die met U m a is vereenzelvigd, is
daardoor onzeker. De geschiedenis van U m a’s verblijf op die berg
wordt weer opgevat in ’t zesde hoofdstuk; daar wordt de vreemde
naam echter niet meer genoemd.
mandala’s, die in dit stuk genoemd worden, zijn wat hun
juiste ligging betreft onbekend, ofschoon van eenige de plaats
ten opzichte van de Mahameru vrij nauwkeurig opgegeven wordt.
Uit dit laatste feit, en uit ’t verhaal dat de goden, na hun
dewaguruschap neergelegd te hebben, naar de Mahameru komen,
mag men waarschijnlijk wel opmaken dat Sukayajna en d ’ andere
mandala’s niet op of bij die berg gelegen hebben.. Van K arm ­
mandeya (Markandeya), die Igwara opvolgde als dewaguru in
Sukayajna, wordt verteld dat hij op de Kailasa zeteld e; welke
berg hiermede bedoeld werd is, zooals reeds is opgemerkt, ook
) Ook in de lettfirkunde van andere volken van d’ Archipel komen verhalen
»de Halve” ’n rol speelt (zie Juynboll, S. Cat. Ja v . en Mad.
, biz. VI). j n Madoereesch heet hij si Sebak.
 onbekend. Ook de patapan van Igwara, Pangkegwara, is verder
naar ’t schijnt nog niet gevonden.
(85-89) ’t Verhaal van TSkSn-wuwung, die Igwara zelf als guru
had, met ’n dochter van Wawu-langit, de vorst uit de voortijd,
trouwde en Gagang-aking en Bubhuksa, de hoofdpersonen uit de
bekende legende, die de gaiwa’s en saugata’s vertegenwoordigen *),
tot zoons kreeg, ' wijst er op dat men in hem *n bijzonder
belangrijke figuur zag, die in verband stond met ’t begin van
d ’ ontwikkeling, waarvan de Tantu de loop wil beschrijven.
Uit z’n naam en de personen, waar hij mee in betrekking wordt
gesteld, mag men wel opmaken dat de geschiedenis van Tekgn-
wuwung niet Indisch is; de herkomst uit Indie die hem toe-
geschreven wordt is misschien ’n herinnering aan d ’ invloed
die van daar gekomen is en Java beheerscht heeft. Opmerkelijk
is in ieder geval de gelijkheid van beteekenis (zuil) van de
samenstelling tfikgn-wuwung en saka (waarschijnlijk Skrt gakha),
dat de naam vormt van Aji Saka, die in de nieuwere letterkunde
als brenger van beschaving uit den vreemde genoemd wordt.
Dit is echter nog ’n al te losse grond om er de veronderstelling
op te bouwen dat in ’t bekende verhaal Aji Saka slechts ’n
masker is (de Skrt vertaling) voor Tekgn-wuwung; de naam van de
£aka-jaartelling heeft toch zeker ook invloed uitgeoefend. ’t Recht
kan zelfs niet ontzegd worden te vermoeden dat de Javaansche
naam ’n vertaling is van Qaka, als gakha begrepen; zoolang ons
geen oudere overleveringen van ’t verhaal, dat tot nu toe alleen
uit de nieuwere letterkunde bekend is, ten dienste staan, is de ver-
houding tusschen die drie woorden moeilijk te bepalen. ’t Verhaal
dat hier van Tfikfin-wuwung gedaan wordt herinnert slechts op
enkele punten aan dat van Aji Saka; juist z66 schijnt ’t elders
nog niet weergevonden te zijn, evenmin als de namen en de
geschiedenis van de dochters van Wawu-langit.
(87) De voorwaarde, die Igwara aan Tek£n-wuwung stelt voor
hem als leerling aan te nemen, nl. dat hij niet gebrekkig zij, komt
overeen met de voorschriften van de gasana’s dat ’n chedangga

*) D it verhaal is blijkbaar algemeen bekend geweest, zooals ’t nu op Bali

nog is. P rof. H azeu deelde mij mede d at op ’n heuvel bij M aiieingan ten Z.
van Y ogy ak arta nu nog ’n tw oetal graven ouderbouden worden, w aarvan men
v erte lt d a t ze v an sell Bela-belu en sell G agaug-aking zijn; van deze zoo­
genaam de M oslimsohe heiligeu w ordt in hoofdzaak ’tzelfde verhaald als van
B ubhuksa en z’n metgezel.

/
 geen wijding mag ontvangen. ’t Bevel zich gelijl< te maken
in uiterlijk aan z’n guru (de woorden van de tekst zijn hier
niet zeer duidelijk), is waarschijnlijk in verband te brengen met
verschillen in ornaat tusschen gezindten die verschillende guru s
, erkenden. Wellicht is bij dit verhaal reeds gedacht aan de her-
komst van de gaiwa’s. W at bepaaldelijk m et de laksananing
wiku en de giwopakarana bedoeld is, is o n z e k e r; d opgaven
om trent de laatste term in verschillende geschriften (zie K .B .W .)
komen niet overeen. Waarschijnlijk is ’t ’n verzamelnaam voor
d’ uitrusting van ’n geestelijke. Uit deze beschrijving van n
wijding blijkt wel weer dat *n bijzonder onderricht en n naam-
geving er bij behoorden.^ _
(87-88) Ofschoon d ’ aansporing tot standvastigheid van Igwara
niet op alle punten even duidelijk is, is er toch uit op te maken
welk ’n groote waarde men hechtte aan ’t coelibaat, ofschoon
dit niet verplicht was. De voorstelling dat ’n wiku, als hij aan
de voorwaarden voldoet (siddha), in ’n volgend leven dewata
wordt komt geheel overeen met wat bhatara Guru aan Wisnu
voorhield. T ap a en tapi worden in dit stuk gebruikt in algemeene
. zin; van de bijzondere kenmerken waardoor zich m an g u y u ’s
van andere groepen (als tega’s, abfct’s) onderscheidden kom t
hier niets aan ’t licht; alleen blijkt dat ze ’n volwaardige wijding
kregen, wiku genoemd werden, en trouwden. D at ’t gescheiden
vvonen verplicht was, zou men wel uit dit stuk opmaken; nadere
bevestiging is echter gewenscht.
(89) Markandeya wordt in dit stuk voorgesteld als d ’ eerste
mensclielijke dewaguru van Sukayajna, die de goden als zoodanig
opvolgde. Hoe ’t te verklaren is dat juist hem deze eer te beurt
is gevallen, ontgaat ons nog, evenals de herkomst van de ver­
eering voor Agastya en sommige andere heiligen; misschien zou
de bekendheid met populaire opvattingen om trent die rsi’s, in
purana s of in nu nog in Indie bestaande overleveringen bewaard,
hier eenig licht over kunnen verspreiden. In ’n stuk uit *t Ang-
gast) aparwwa (aangehaald in K. B. W. onder Damalung) wordt
van Markandeya verteld dat hij op de berg D am alung tapas ver­
richt; t is mogelijk dat hier de Mawulusan van de T an tu mee
bedoeld is. 'Deze opgave komt niet overeen met die van de Tantu;
men zou kunnen vermoeden dat de geeerde rsi door verschei­
dene plaatsen, die als z’n patapan wilden gelden, opgeeischt werd.
Ook t verhaal van Markandeya als buffel zou misschien in Indi­
sche bronnen te vinden kunnen zijn.
 (82-89) Opmerkelijk i s ’t in dit hoofdstuk, dat achtereenvolgens
’t dewaguruschap en ’t overdragen daarvan aan* hun opvolger
uitvoerig beschreven wordt van bhatara Guru, van Wisnu en
van Igwara, terwijl Brahma alleen in ’t stuk dat over Igwara
handelt in ’n kort zinnetje genoemd wordt. Wellicht is dit
zinnetje ’n later invoegsel, *t past ook slecht in ’t verband,
immers Markandeya neemt ’t dewaguruschap van Igwara, niet
van Brahma, over. Ook de volgorde van de goden die ge­
noemd worden is vreemd. Men zou daarom kunnen veronder­
stellen dat, volgens d’ oude opvatting, d ’ .eerste dewaguru’s van
Sukayajna in de gewone volgorde Brahma, Wisnu en Igwara
•geweest zijn. Toen later bhatara Guru steeds meer van de Drie
Goden losgemaakt en boven hen gesteld werd, moest .hij ook
d ’ eerste plaats in deze overgeleverde groep van drie goddelijke
dewaguru’s van Sukayajna hebben, zoodat Brahma voor hem
moest wijken; de laatste bewerker heeft, om de volledigheid
van de Drie Goden zijns inziens te herstellen, Brahma dan nog
’n plaatsje in ’t stukje over Igwara gegeven. ’t Streven om £iwa
cl’ eerste plaats toe te kennen blijkt ook uit de veel voorkomende
veranderde volgorde van de Drie Goden : Igwara, Brahma, Wisnu,
waarbij Igwara van de laatste plaats op d ’ eerste is gekom en;
deze volgorde vindt men ook in de Tantu vaak in plaats van
d ’ oude.
(90) De tawur’s, waarvan ’t uitspreiden of gereed leggen tot d ’
ambtsbezigheden van waardigheidsbekleeders behoort, schijnen i n ’t
bijzonder offers aan lagere bovenmenschelijke machten te zijn;
ze worden gerekend tot de bhutayajna in ’t Agastyaparwwa
(aangehaald in K.B. W. onder yajna). ’t Woord maakt ’t al
waarschijnlijk dat ’t 'n oud-inheemsch gebruik is, dat in ’t Hin-
doeistische schema ’n tamelijk lage rang gekregen heeft, zooals
waarschijnlijk meer met ’t oud-inheemsche gebeurd is. Of men
uit de voorafgaande woorden mag opmaken dat de bedoeling van
dit offer reiniging van de gemeenschap was (bargsih desa), is
moeilijk uit te maken, evenals de vraag hoe men zich dit dan
voorstelde. De waardigheidsbekleeders van wie hier sprake is zijn
blijkbaar de dewaguru’s van mandala’s, die hier in de personen
van de Drie Goden d ’ opdracht van bhatara Guru Self krijgen,
*t heil der wereld met hun dienst en observanties te behartigen,
zooals ook de gasana’s hun taak vaak beschrijven.
W at met d ’ uitdrukking sisikusung bedoeld is, ontgaat ons;
men zou kunnen v e rm o e d e n : verboden en toegestane zaken
(sung in de zin waarin aweh wel gebruikt w ordt; sung kom t
echter verder, voor zoover bekend, niet zonder formatieven voor).
W at met deze woorden aangeduid wordt, wordt echter in ’t
vijfde hoofdstuk* tot eigendom van Kala en A nukala verklaard;
de gegeven vertaling heeft daar wernig zin.
De mandala K ukub wordt ook in de reeds meermalen genoem de
7e strophe van zang 78 van de N agarakrtagam a genoem d
(eerste regel). Uit ’t verband, waarin d ’ oorsprong van de naam
op deze plaats in de T antu verhaald wordt, en uit andere pas­
sages waar hij voorkomt blijkt dat die m andala op of bij de
Mahameru gelegen moet hebben. W at men eronder moet ver-
staan dat deze en de drie daarna genoem de m andala’s kahyang-
an’s van bhatara Guru en van de Drie Goden genoem d worden,
blijkt niet; men zou vermoeden dat ze zich hierdoor slechts in
nauw verband met elkaar en met die goden als stichters hebben
willen stellen ‘). De Nangkaberg is misschien wel dezelfde als
die welke genoemd wordt in de Pararaton (1 8 17), de plaats waar
Banak-wide vandaan kwam. Klaarblijkelijk is door ’n fout de
door Brahma gestichte mandala uitgevallen, terwijl Tigaryyan
bij Igwara behoort; uit ’n plaats iets verderop in ’t geschrift
mag men wel opmaken dat de bij Brahma behoorende mandala
Jalaparwwata heette. Of hiermee ’t zelfde bedoeld is, als ’t in
de Nagarakrtagana (174 en 783) genoemde Jalagiri, dat waar­
schijnlijk dicht bij Majapahit gelegen heeft, is te betwijfelen.
De vermelding van 't feit, dat bhatara Guru aan de Drie Goden
de teekenen van ’t dewaguruschap (payung, oorringen en kleed)

*) D at ’t g ebruik van ’t woord k ah y a n g a n h ier d u id t op 't b e sta a n van

tem pels op de genoem de plaatsen, aan die goden in ’t bijzonder gew ijd, is
moeilijk te bewijzen. Ook w aar pratisfca in de T a n tu gevonden w ordt, gezegd
v an ’n god op d’ een of andere plaats, zooals even verder van G an a g eb e u rt,
zou m en kunnen denken aan ’n tem pel of aan ’n b eeld; v erd ere gegevens
die d it aannem elijk kunnen m aken, versch aft 't g esch rift e c h te r n iet. H elaas
is onze kennis v an w at de tem pels in ’t religieuze leven d er J a v a n e n betee-
kenden, ook in verband m et de p la ats welke die in stellin g en tegenw oordig
op Bali innem en, nog te gering om te kunnen bepalen, w at de w aard e van
de genoem de term en k an zijn. Ook m oet men in ’t oog houden d a t de T a n tu
waarschijnlijk* d a te e rt u it ’n tijd toen de m achtige H indoeistische rijk en to t
't verleden behoorden; de groote tem pels, w aarvan d' overblijfselen ons nog
gebleven zijn, w aren m isschien zoo n ie t geheel voor h u n b e sta a n afb an k elijk
van, dan toch hecht verbonden aan de Btaat, zoodat vele van hen in de tijd
van de schrijver wellicht reeds vervallen en v erlaten w aren.
 en ’t boek (dat misschien overeenkwam met wat tegenwoordig
op Bali ’n surat panugraha genoemd w ordt; de Kat Angelino,
Mudra’s biz. 27) overgaf, moet waarschijnlijk als verklaring dienen
van d ’ onderhoorigeid van de drie laatstgenoemde mandala’s aan
K ukub; hoever in de praktijk hun gehoorzaamheid jegens de
dewaguru van Kukub ging is natuurlijk niet na te gaan. Hoe
de mededeeling is op te vatten, dat bhatara Guru zelf d ’ inhoud
van dat buitengewoon kleine (lonta'r-)bQekje vormde, blijkt
niet uit de tekst. Wellicht stelde de schrijver zich voor dat ’t
boek ’n mantra bevatte, die ’t wezen van de god in zich sloot,
zooals de Linggapranala, ’t tooverboek vian Gana (K. B. W. onder
lingga, uit de Korawagrama), in slechts acht bladen ’t wezen van
alle goden openbaarde. In de Korawagrama wordt verhaald hoe dat
kostbare boekje verloren ging; volgens de Tantu hebben de dewa-
guru’s in de personen van de Drie Goden ook zoo’n boek met
wijsheid verspeeld. Wellicht moet dit ’n verklaring voorstellen
van de geringe kennis van de geestelijken van de tegenwoordige
tijd ; ook ’t in d* inleiding aangehaalde stuk uit de Caturpakso-
padega over ’t verdwijnen der edelsteenen (biz. 42 en v.) zou
men kunnen aanhalen als getuigenis van dezelfde gedachten-
gang, ’n laudatio temporis acti.
'n Pahoman, zooals in Kukub blijkbaar gevonden werd, schijnt
niet zoozeer ’n ofiferplaats (van Skrt homa) als ’n staatsiegebouw
geweest te zijn. In de Korawagrama worden de pahoman’s van
verschillende verheven personen beschreven ; ze bestaan uit de
kostbaarste, liefst doorzichtige, bouwstoffen, en geeerde gasten
worden er in ontvangen (aanhaling in K. B. W. onder Trikalajna).
Wellicht is ’t in verband te brengen met hom, mahom, vergaderen.
(90-91) Waar Gana’s mandala de Manunjangberg en de plekken,
die in ’t verhaal van d’ oorsprong daarvan genoemd worden te
vinden zijn, staat niet vast, ofschoon gedeeltelijk de ligging ten
opzichte van andere reeds vermelde plaatsen aangegeven wordt.
De naam Kampil, die blijkbaar aan ’n stuk van of de geheele
Manunjang toebehoorde, is met dit verhaal, waarschijnlijk de
overlevering van de later vermelde mandala Dingding-Manunjang,
in verband gebracht door de beteekenis van ..ngampil” , iets voor
’n aanzienlijke dragen. Uit dit stuk blijkt ’t bestaan van gebie­
den die niet betreden mogen worden (tabu); van de verklaring
in verband met de myter (jata) van bhatara Guru en met Gana
mag men weer aannemen dat ze uit later tijd dateert, en dat
ze samenhangt met de neiging *’t oud-inheemsche in verbinding
te brengen met de Hindoeistische goden.
Vijfde H oofdstuk (bis. 91-99). Dit bevat de geschiedenis van
de rsi’s, die op verschillende plekken op Java hun plaats krijgen,
waartusschenin nog stukken te vinden zijn die d ’ oorsprong
van verschillende groepen religieuzen moeten ophelderen.
(91) De namen van d’ eerst behandelde rsi, K acunda en Agosti,
zijn beide onbekend, niettegenstaande de laatste Skrt lijkt.
’t Geen van hem verteld wordt ko m t voor ’n groot deel over-
een met de geschiedenis van TSkSn-wuwung of S id d h a y o g a ; of
men daarom echter ’n verband tusschen die twee mag zoeken is
nog de vraag. De ligging van de door Agosti gestichte mandala,
Labdhawara, is, ofschoon in de tekst eenige aanwijzingen
voorkomen, nog niet nauwkeurig te b e p a le n ; uit ’t verhaal
mag men misschien opmaken dat hij zoowel tot Panasagiri
(Nangka) als tot Kukub in betrekking van onderhoorigheid stond.
(91-92) De stukken, die de wijding van de wasi, de kili, de barubaru
en de wiku hijo verme\den, verschaffen belangrijke ophelderingen
over de personen die deze betitelingen konden dragen ; helaas
wordt ons niet duidelijk wat de positie was van deze groepen
tegenover de leeken en tegenover degenen die m et verschillende
andere reeds vermelde namen (tega, m anguyu enz.) aangeduid
werden. Uit ’t feit dat de vier hier genoem de personen de
sangaskara krijgen is wellicht op te maken dat ze, in de tijd
en in d5 omgeving van de schrijver van de T an tu, in tegen-
stelling met de ab£t, de bandagina en de widu, en misschien
ook met de ajar, de ubon, en d 1 anderen, wier verblijfplaatsen
in 't begin van ’t vierde hoofdstuk opgesomd worden, als vol-
waardige wiku’s beschouwd zijn ; waarin dit onderscheid bestaan
heeft is echter nog onbekend *).
(91) De herkomst van ;t woord angawasi of wasi, zooals ’t meestal
voorkomt (o.a. in ’t Dewagasana), is onduidelijk; d’ etymologie

*) O pm erkelijk is ’t in tusschen, d a t in ’t reeds m eer verm eld e in g esch o v en

stu k in Cod. 5056 van d ’ angaw asa, de h a n g a b e t en tw ee n o g m in d e r b ek en d e
groepen, die geen aijram a hebben, gezegd w ord t d a t ze n ie t als w iku beschouw d
m ogen worden. B lijkbaar was m en ’t dus over 't to ek en n en v an deze tite l
aa n deze en and ere groepen n ie t e e n s ; welke m a a ts ta f m en a a n le g d e om
hun rec h t daarop te bepalen, behoeft nog v erd er onderzoek. A ls m et „g een
a^ram a hebben” bedoeld w oidt „rondzw erven” , k o m t d it g eg ev en o v ereen m et
w at de T a n tu van de wasi zegt.
 in de Tantu lijkt gedwongen.. Men zou kunnen denken aan
Skrt wagin in beteekenis van <zich zelf in de macht hebbend* ;
de in de Tantu voorkomende vorm en angawasa, op ’t eind van
in ’t stuk in Cod. 5056 tusschen de Rajapatigundala en de
Pratasti-bhuwana, is dan echter weer vreemd. Misschien moet
men ’t voor ’n inheemsch woord houden, zooals de drie
andere benamingen van deze groep. De woorden die de* bezig-
heid van de wasi moeten aanduiden zijn al zeer weinig helder;
alleen staat vast dat de term volgens de Tantu in 't bijzonder op
meisjes toepasselijk is. Uit de Caturpaksopadega, waar de wasi’s
de prthiwlpaksa vormen, blijkt dit echter volstrekt niet; of men
nu moet aannemen dat angawasi iets anders is dan wasi, of
dat de Tantu andere toestanden kende dan de Caturpaksopa­
dega, is geheel duister. D ’ opgegeven bijzonderheden van ’t
ornaat maken ons ook niets wijzer, bij de wasi evenmin als bij
de drie anderen !).
(92) Over de kili is reeds in d’ aanteekeningen bij ’t derde hoofd-
stuk gesproken, de term komt ook in de nieuwere letterkunde
niet zeiden voor; of de vrouwen op wie hij toegepast wordt daar
echter alien weduwen zijn, is niet zeker. D ’ etvmologie van ’t
woord is, evenals die van de meeste andere termen van deze
groep, onbekend.
Met barubaru’s worden, blijkens de hun gegeven opdracht,
lieden bedoeld die slechts bij sommige gelegenheden zich als
wiku gedragen en als zoodanig de baddha (bepaaldelijk ’n
hoofdband) aannemen, naar ’t schijnt omdat hun betrekking
of ambt (suruhan) hen belet 'n zuiver geestelijk leven te leiden.
’t Woord is in d ’ oudere letterkunde nog niet veel gevonden 2);
de plaats in de Rajapatigundala, waar de ababaru naast andere
groepen genoemd wordt, heldert de juiste beteekenis en de her-
komst van ’t woord niet verder op. Dat ’t iets met Skrt Bharu,
dat als naam voor £iwa en voor Wisnu gebruikt wordt, te
maken zou hebben lijkt niet waarschijnlijk; wanneer men ’t
met Maleisch b&haru in verband zou willen brengen, zou dit

') Tooh is de term wasi in d ’ oudere letterkunde n iet buitengewoon

zeldzaara; ook in sommige werken van de nieuwere kom t hij nog wel voor,
bijv. in de Cent-ini, ki wasi Bagena van de dukuh M aledari (Z. 17).
*) In ’t K. B. W . kom t de term alleen voor in aanhalingen, zooals onder
p ingker en sw lkara uit 'n W rati^asana (uitgebreider dan d ’ uitgave w aarvan
hieraohter ’n inhoudsopgave voIgt) en onder andong u it d’ A digam a.
zoowel taalkundig als wat de beteekenis van de term in de
Tantu betreft moeilijkheden opleveren. De wiku hijo, blijkbaar
’n byzonder jonge geestelijke (groen), heb ik nog niet op andere
plaatsen aan kunnen wijzen.
De voorstelling van ?t ontstaan van Agastya, zooals die hier
gegeven wordt, schijnt van elders nog niet bekend te zijn. Ook
d ’ opvatting dat hij in ’t bijzonder op de Kawi zetelt is nog niet
gevond en ; in ’t A nggastyaparwwa wordt hem geen bepaalde
verblijfplaats op Java toegewezen. Uit de T an tu blijkt niets van
’n buitengewone vereering voor deze rsi, ,trouwens zelfs in ’t
Anggastyaparwwa kan men slechts enkele aanwijzingen hiervoor
v in d e n ; waarschijnlijk moet men wel aannem en dat ze niet in
elke tijd en misschien in elke landstreek even sterk geweest is.
Bij ’t lezen v a n ’t tiier behandelde stuk dringt zich ’t vermoeden
op, dat Agastya beschouwd is als de bovenmenschelijke beheer-
scher van de Kawi en misschien wel in de plaats van een oudere
inheemsche machthebber, ’n berggeest, gesteld is, ’ri ontwikkeling
die men ook elders in de T antu kan veronderstellen. W aarom
nu juist Agastya tot dit hooge am bt is geroepen is niet duide­
lijk; misschien zouden Indische verhalen over hem hier ophel-
dering kunnen brengen. Opmerkelijk i s ’t, hoe vaak d ’ uitdrukking
«sawetaning Kawi» in de Pararaton voorkomt; blijkbaar was die
berg voor de samensteller van dat werk ’n grenssteen. Of men
hieruit ’n gevolgtrekking mag maken ten opzichte van ’t land
van herkomst van de schrijver van de Pararaton, moet nader
onderzocht worden; ofschoon de T antu aan de Kawi niet z66’n
belangrijke rol toekent, mag men toch veronderstellen dat er
tusschen de hier genoemde feiten eenig verband te vinden zal
zijn. Of men hen ook mag verbinden met de nog zoo raadsel-
achtige berichten (Nagarakrtagama, zang 68) over de verdeeling
van Erlangga’s rijk door Bharada, waarbij de Kawi waarschijnlijk
ook is opgetreden, is bij gebrek aan meer en duidelijker gegevens
nog niet te beslissen.
(92-95) YVie met Dharmmaraja bedoeld is, wiens geschie­
denis zoo uitvoerig verteld wordt, is onzeker. Men zou geneigd
zijn te denken, lezende dat hij feitelijk bhatara Guru zelf is en
hoe hij de aanvallen der daemonen weerstaat terwijl hij in contem ­
platie verzonken is, dat eenige trekjes uit de geschiedenis van
(^akyamuni invloed hebben gehad op dit verhaal. Inderdaad
komt Dharmmaraja in Skrt werken voor in de beteekenis van
 ’n Buddha; in de Korawagrama is hij de zoon van Trikalajrla,
wat ook ’n aanduiding van de Buddha is (aangehaald in K. B. W.
onder Trikalajna). Dat de schrijver van de Tantu deze samen­
hang van ’t verhaal met de Buddha, als men die al kan aan­
nemen, bekend was, is wellicht te veel verondersteld; hoogstens
zou men kunnen vermoeden dat de plaatselijke overlevering van
Kukub, die waarschijnlijk de bron is van dit stuk, oorspronkelijk
sommige trekken met de £akvamuni-legende gemeen had. Ook
met ’t zoo vaak voorkomende thema van d ’ asceet, die door
de buitengewone kracht van z’n tapas gevaarlijk wordt en
daarom uit de weg geruimd moet worden, is de vertelling van
Siddhawangsitadewa echter te vergelijken.
De naam Siddhawangsitadewa is elders, naar ’t sc'hijnt, nog
niet g ev o n d en ; misschien moet men ’t eerste deel ervan ver-
staan als Siddhawasita, waarvan de beteekenis ongeveer gelijk
zou zijn aan die van siddhanta, waar dit gebruikt wordt om
1n persoon aan te duiden. ’t Verband van ’n rsi met siddhi is
echter zeer algemeen, zoodat men hieruit bezwaarlijk gevolg-
trekkingen kan maken aangaande de persoon die bedoeld kan zijn.
Al zijn er dus wel enkele punten die in dit verhaal aan
de bekende overlevering omtrent de Buddha kunnen doen
denken, ’t vertelde over z’n dood en begrafenis op de Mahameru
en z’n wederopstanding als Taruna-tapa-yowana, die bhatara
Guru als hoofd van Kukub. opvolgt, wijzen er toch op dat ’n
plaatselijke legende van de mandala Kukub d ’ oorsprong is van
dit stuk in de Tantu. D 1 opdracht of voorspelling, dat ’n rsi
Dharmma-utp&ti (Dharmmotpatti) in K ukub'zal zetelen, is naar
alle waarschijnlijkheid nadat ’t gebeurd was gegeven ; misschien
is D harmmotpatti ’n titelnaam geweest van de dewaguru’s van
Kukub, zooals men dit ten opzichte van de mandala Bulalak wellicht
van de betiteling Tapa-wangkgng mag aannemen (zie biz. 50).
’t Verhaal van Dharmmaraja zou dan in d ’ eerste plaats tot
doel hebben de verklaring van die benaming en de verheer­
lijking van de dragers ervan als pamalihan van bhatara Guru j
zelve; men zou ’t met ’n mahatmya kunnen vergelijken.
Al kan deze v ero n d e rstellin g d ’ a i 'e m e e n e stre k k in g van ’t
v e rte ld e w at d u id elijk er m aken, de v e rm e ld e g eb e u rten issen
b lijv en to ch o n o p g e h e ld e rd ; de g esch ie d en is van T aru n a-ta p a-
yow ana, de d ew aguru van K ukub, lijk t t a m e l i j k lo s e n g e w i l d
verbonden aan d ie van S id d h aw an g sita d ew a door ’t f e it van
de begrafenis en d ’ opstanding op de Mahameru. Was d’ over­
levering van de laatste rsi oorspronkelijk alleen verbonden aan
de berg als z’n laatste rustplaats, maar is ze later in sam enhang
gebracht m et de dewaguru van Kukub om deze nog meer luister
bij te zetten ? Hierop, evenm in als op de vraag of oude inheem sche
voorstellingen om trent ’n bovenm enschelijke bewoner van de
Mahameru geen invloed hebben uitgeoefend o p ’t hier verhaalde
(S. is de wederverschijning van degeen die van ouds op de berg
tapas verichtte), is vooreerst ’n beslist antwoord te geven.
Blijkens ’t begin van dit stuk werd Siddhawangsitadewa
als d’ asceet bij uitnem endheid beschouwd. ’t Gezegde over de
patapan Sarjjawa-Jambudwipa is echter allerminst helder, ’t eerste
woord is als naam geheel onbekend. Men zou verwachten dat
hiermee de Mahameru o f wellicht Kukub bedoeld w erd ; ook
kan men de zin zoo opvatten dat Jambudwipa de patapan is
die Sarjjawa heet. Beide benam ingen zijn voor zoover bekend
nog niet elders gevonden.
(93-94) D e namen van de Drie Kala’s, die uit de Drie Goden
onstaan, zijn al zeer vreemd verdeeld. Lodra, waarschijnlijk toch wel
Raudra, en £am bhu doen beiden in d’ eerste plaats aan (^iwa
denken. Samaya is als naam geheel onbekend, tenzij ’t gelijk
gesteld mag worden met Kala, waarmee ’t in beteekenis over­
een kan stem m en ; ’t zou dan wel bij Igwara passen 1). ’t Ver­
band van Wisnu met Krodha is misschien door de gelijke spelling
van dit woord m et kroda in de beteekenis van everzwijn, welke
vorm van Wisnu welbekend is, te verklaren. Brahma als vuur
en fgwara als Rudra zijn gew oon. D e wapens die in dit stuk
vermfeld worden zijn niet alle*thuis te brengen; Sudargana als
cakra, Nandaka als zwaard, Pancajanya als schelp zijn bekend,
d’ andere niet.
(94-95) D e voorstelling van de dood van Siddhawangsitadewa,
veroorzaakt doordat bhatara Guru hem ’t leven uittrok, is op zich
zelf goed te begrijpen; ’n duidelijker begrip van de opvatting
die men van de urip had zou waarschijnlijk wel door ’t onder-
zoek van tutur’s en andere geschriften uit d1 oudere letterkunde

!) Uit de bijvoeging „ye? i mangke bhawanira” mag men misschien opmaken

dat voorstellingen van deze drie daemonen in d’ omgeving van de schr\jver
niet onbekend waren, en dat 't vertelde ten doel heeft hun samenhang met
de Drie Goden te laten uitkomen. Van elders zijn de drie genoemde figuren
naar ’t schijnt nog niet bekend.
 te bereiken zijn. Opmerkelijk is de reeds vermelde plaats in ’t
begin van de Pratasti-bhuwana, waar ’de urip in elk der vier
yu g a’s ’n andere zetel heeft: in krta in ’t merg (sumsum) en de
lever (pusuhpusuh), in treta in ’t bloed en ’t vleesch, in dwa-
para in de huid en in de hulupuhun (?), in kali in goud, kost-
baarheden, eten en drinken, ’t geen d ’ oorzaak er van is dat
de menschen die zaken tegenwoordig zoo. zeer begeeren. De
vermelding van de pundutan-gawa is niet duidelijk; wellicht
mag men aannemen dat dit ?n verklaring moet heeten van ’n
in de tijd van de schrijver bestaande religieuze gewoonte, de
dooden op hun laatste tocht, voorzoover dit mogelijk was waar­
schijnlijk, naar ’t Oosten te dragen. 't Is mij onbekend of er
zoo’n gebruik in zwang is geweest of misschien nog ergens
voorkomt.
’t Geen over de top van de Mahameru gezegd wordt doet
de vraag opkomen of ’n oud-inheemsche voorstelling, dat die
plek gewijd (tabu) was, niet verbonden is met ’t verhaal van
D harm m araja’s laatste rustplaats daar. De Hindoeistisch-tantris-
tische vereering voor de Mahameru heeft echter blijkbaar de meeste
invloed uitgeoefend op ’t hier verhaalde, in ’t bijzonder op d ’ opvatr
ting dat de berg de grondvesting, ’t fundament, van de wiku-
observanties is, als tambrapurana (waarschijnlijk tamrapatta)
ter bevestiging daarvan dienst doet, en in z’n geheel een man­
tra zonder schrift is. Wat de prasada-lingga is, die in deze samen-
hang genoemd wordt, is niet duidelijk; of er inderdaad ’n
heiligdom gelegen of slechts ’n enkele steen gestaan heeft op
of bij de top van de berg zou nog onderzocht dienen te worden.
Opmerkelijk is ’t dat in dit stutf de Kailasa klaarblijkelijk de-
zelfde berg is als de M aham eru; er is reeds d ’ aandacht op ge­
vestigd dat uit sommige andere plaatsen in de Tantu op te
maken is dat d ’ eerste na^m ook ’n andere berg kan aanduiden,
welke is onzeker. In ’t algemeen is echter in d ’ oudere letter­
kunde de naam Kailasa voor de Mahameru zeer gewoon.
(95-96) De berg Wihanggamaya is wat betreft de ligging onbe­
kend ; blijkbaar is ’t geen over hem verteld wordt ’n plaatselijke over­
levering van Pangawan, in ’t gebied waarvan hij gelegen heeft.
De samenstelling van de naam is onduidelijk; als ’n Skrt woord
zou men ’t van wiharigga of misschien van wyangga willen af-
leiden. De wijze, waarop verschillende godheden met Pangawan,
Purnnajiwa, Padang en GantSn in verband worden gebracht,
doet vermoeden dat daar heiligdommen, aan hen gewijd, be­
staan hebben. O f men' mag aannem en dat daar ook tempels
en beelden bij behoorden, waar nog iets van over zou kunnen
zijn, is onzeker; *t gebruik van ’t woord pragista, dat de be­
teekenis kan hebben van ,,met ’n pragasti voorzien” op dat ver­
wisseld kan zijn met pratista, biedt daartoe toch te weinig
v astheid.*).
(96-97) De figuren, die hier tot ’n groep vereenigd worden als
bevvakers van de Mahameru, zijn voor zoover bekend elders nog
niet zoo verbonden gevonden, ze behooren ook tot verschillende
rangen. Gana en Agastya zijn reeds v erm e ld ; met Gauri zal
U m a wel bedoeld zijn. Opmerkelijk is ’t dat de plaatsnaam Gan-
ten als zoogenaamde wisselterm voor Gori opgevat zou kunnen
w o rd en ; of dit inderdaad d ’ oorsprong van de naam is, is niet
na te gaan. ’t Paar Kala en Anukala, zooals de naam waar-
schijnlijk luidt, schijnt nog niet elders aangewezen te z ijn ;
wellicht staat ’t feit dat ze ’n paar vormen (vreemd genoeg
ontstaan uit de Drie Kala’s)in verband met ’t plaatsen van
twee wachters aan weerszijden van ’n ingang. O f men van
enkele van deze godheden of van allemaal mag vermoeden,' dat
ze vereerd werden op 'n plek, die reeds volgens oud-inheemsche
voorstellingen met hoogere machten in betrekking stond? De
vreemde samenstelling van deze groep van vier bevvakers kan
men dan wijten daaraan, dat ze in de plaats getreden zijn van
op die plekken verblijfhoudende inheemsche voorgangers of
voorgangsters, omdat juist zij in de voorstelling van d e ja v a n e n
ongeveer dezelfde eigenschappen, als die gene hadden, bezaten..
D ’ ongewone verbinding van namen kan echter ook ’t gevolg
daarvan zijn, dat de vier vermelde plekken met de vereering die

') De ja is te ligging v an deze p laatsen is n ie t bekend. D ’ ee rste en de

tw ee laatste nam en kom en ook in de N a g a ra k rta g a m a voor, of dezelfde
plaatsen bedoeld zijn s ta a t n ie t vast. H y an g P a n g a w a n k o m t sam en m et
drie andere inheem sche nam en voor in ’t door P rof. K ern u itg e g e v e n ver-
vloekingsform ulier (V. G-. V I 294) als bew akers v an de prthiw lm and.ala. M ag
m en hier ‘a dergelijk viertal veronderstellen als in de T a n tu om de M ah a­
m eru gelegerd is? T uw uhada, d ’ eerstgenoem de, is ook i n ’t A g a s ty a p arw w a
(aangehaald in K. B. W . onder yajfia) te v inden onder d ’ opsom m ihg v an w at
to t de b h u ta y a jn a behoort: k ap u jan in g Tuhuhadla. ’t D a a r onm iddclijk vol­
gende P am ungw an kom t in ’t form ulier ook voor a c h te r sa n g h y a n g i
M e d an g ; m en zou d aa ru it wel opm aken d a t ’t alien n am en v a n heilige
plaatsen zijn, w aarvan de bovenm enschelijke bew oners aan g ero ep en w orden,
zooals d at m et K ala en A nukala in de T a n tu ook g eb eu rt.
 daar plaats vond eerst later samengevoegd zijn tot de groep
van de poorten van de M ahameru; *t is duidelijk dat zonder
meer gegevens niet uitgemaakt kan worden hoe d’ ontwikkeling
in werkelijkheid geweest is.
Van de vijf nam en van yaksa’s, die uit de nagels van
K alanungkala te voorschijn komen, wordt d ’eerste soms gevon-
den in d ’oudere letterkunde als aanduiding van bhatara Kala.
Ze hebben alle de beteekenis „rondkijken, spieden’’ behalve de
vierde, die blijkbaar met dulur in verband te brengen is. Alle vijf
te zamen schijnen nog niet elders aangewezen te kunnen worden.
(98) O m tren t de naam van ’t rijdier van Qiwa heerscht veel ver-
w arring; de in dit stuk van de Tantu gebruikte naam zou slechts
A ndhaka, ’n door Ciwa verslagen asura, kunnen aanduiden.
N andaka is de naam van de stier in ’t Pancatantra en in de
Javaansche letterkunde in de Tantri. Nandini is de naam van
de kam adhugdhenu, ’t eigendom van Wasista; Nandi heet ten-
slotte volgens d ’ Indische overlevering de witte stier van £iwa.
’t Verhaal van de mishandeling van dit dier door Dharmmaraja
is evenmin als deze heele episode uit Indische bronnen bekend;
misschien mag men in de vermelding van 't begieten met wij-
water ’n poging zien om ’n in de tijd van de schrijver bestaande
wijze van vereering van stieren-beelden, waarvan er verscheidene
crevonden zijn, te verklaren. O f deze vereering, als ze werkelijk
bestaan heeft, op Hindoeistische dan wel op oud-inheemsche be-
schouwingen berustte, ontgaat ons nog.
(98-99) E r is reeds d ’aandacht op gevestigd d a t ’t verhaal van rsi
Taruna-tapa-yowana wellicht ten doel heeft de dewaguru’s van
Kukub, wier titelnaam dan misschien D harmmotpatti luidde, te
verheerlijken en in verband met bhatara Guru te brengen. Of
men de vermelding van *t tevoorschijnkomen van de rsi uit ’n
scheur van de berg, nog jong, zonder ouders of familie, mag
opvatten als 'n verklaring van de wijze waarop in de tijd van
de schrijver dewaguru’s van Kubub hun ambt aanvaardden of
van de gebruiken die daarbij in zwang waren, is onzeker. Op
de luttele woorden in de tekst de gevolgtrekking te gronden,
dat er zoo*n plechtigheid in ’t gebergte van de Smeru te zien
is geweest, ware wellicht al te boud.
(99) ’t Volgende verhaal is blijkbaar de stichtingsoverlevering
van Swargga, van de genoemde godheid is echter evenmin als van
de plaats zelf verder iets bekend. Opmerkelijk is ’t dat ’t hoofd
 blijkbaar geen volwaardig geestelijke was, daar hij geen wijding
k re e g ; toch bezat hij de drie teekenen van waardigheid van ’t
dewaguruschap. Wellicht mag men uit ’t hier vertelde o p­
maken dat hij ondergeschikt was aan K ukub, en zelfs dat hij
tegelijk m e t ’t hoofd van die m andala aftrad. lets dergelijks zou
men dan ook moeten aannem en van ’t hoofd of de hoofden
van Pangawan, waar Kala en A nukala verblijf hielden.

Zesde hoofdstuk (biz. 99— 104). Hiertoe behoort ’t verhaal hoe

bhatara Guru tapas verrichtte, in verband m et ’t ontstaan van
eenige religieuze instellingen. Zooals reeds opgem erkt is, zou deze
stof, voor zoover wij kunnen zien, zeer goed in ’t derde hoofdstuk
ondergebracht kunnen zijn; wat d’ oorzaak is dat dit niet ge-
schied is, is niet te bevroeden.
(99) ’t Feit dat kahyangan’s naar ’t W esten gericht zijn,
hier verklaard in verband met de ascese van bhatara Guru,
schijnt bij vele tempels waarvan ons overblijfselen bekend zijn
nog vastgesteld te kunnen worden. O f men daaruit mag opmaken,
dat met kahyangan bepaaldelijk of uitsluitend de gebouwen, die
in de nieuwere taal candi heeten, bedoeld zijn, is nog de vraag;
ook andere bouwwerken kunnen die eigenaardigheid gehad en
die naam gedragen hebben in verband met d ’ omstandigheid
dat ze tot verblijfplaats van hoogere machten bestemd waren. *)
(99400) Van d ’aardrijkskundige namen, die in dit stuk ge­
noemd worden, zal met de Tasik-lSbu wel de Zandzee bedoeld
zijn. Ook ’t Kombalameer is bekend, ten N. van de Mahameru ;
blijkbaar is dit ’t zelfde als ’t meer W urung. Welke berg echter
met de Pala bedoeld is, is niet duidelijk. D aar d’agrama Pawi­
tra van de Nagarakrtagama waarschijnlijk ’t tegenwoordige Bfctra
op de Pfcnanggungan is, wordt deze berg misschien ook met
de Pawitra van de Tantu bedoeld; de niet verafgelegen K umukus
of Wlirang wordt immers ook dadelijk hierna vermeld.
(100401) ’t Verhaal van de woede van Uma, omdat bhatara Guru
haar niet ontvangen wilde, is zonder veel moeite in verband te

I *) O pm erkensw aardig ia ’t d a t bij de T o ra d ja’s de tem pels (lobo’s) ook Oost-

; W est sta an (A driani-K ruit, de T o ra d ja’s I biz. 286). Zou de J a v a a n sc h e bouw-
orde van k a h y a n g an ’a bepaald zijn door dezelfde, d erh alv e M aleisch-Polyne-
sische, voorstelling als de T o ra d ja ’sche? K w am en in d it opzioht 't oud-
inheem sohe gebruik en de H indoeistisch-tan tristisch o beschouw ingen o m tre n t
de kard in ale punten, volgens welke de cancTLi’s verm oedelijk gebouw d zijn,
overeen ?
 brengen met de vulkanische werking van de Kampud of Klut,
waarbij ’t uit ’t kratermeer geworpen water inderdaad de grootste
verwoestingen pleegt a a n .te richten. Als men aan de tocht van
U m a van de Mahameru over de Arjjuna en de Kawi na^r de
K am pud nog ’n bijzondere beteekenis moet hechten, ontgaat
die ons. De bergen die verder in dit verband genoemd worden
zijn onbekend, ofschoon de ligging tamelijk naiuvkeurig bepaald
wordt; blijkbaar zijn ’t deelen van ’t Klutgebergte.
(101) ’t Optreden van bhatara Guru in dit stuk maakt d ’ indruk,
dat hij in de plaats is getreden van ’n waarschijnlijk oud-
inheemsche, in ’t bijzonder met de berg verbonden figuur; door
’t feit dat hem hier de namen Analaga, Tuhan, Rahadyan en
Pangeran gegfiven worden, die men verder zelden, voor zoover
bekend, op hem toegepast vindt in d ’ oudere letterkunde, wordt
die indruk versterkt. Hoe de verhouding in dit verhaal is tusschen
deze persoon en Uma, die toch waarschijnlijk ook wel ’n inheemsche
bewoonster van de berg moet voorstellen, is niet geheel duidelijk.
Misschien mag men vermoeden dat d ’ uitbarsting van de Klut
gedacht is als ’ti gevecht tusschen twee hoogere machten,
waarvan d ’ eene in ’t bijzonder met ’t water en de vernie-
ling die dat bracht, d ’ andere met d ’ omhoog geworpen pro-
ducten (de gada w£si die tot de hemel reikt, de zon ver-
duistert en eindelijkin stukken in zee en op ’t land terecht
komt) inverband gebracht werd. Van de laatste macht meende
men dan blijkbaar dat hij door z’n overwinning de vernieling
tot stilstand bracht; met deze vermeende invloed zal ook wel
samenhangen de vereering van de Tuhan van de Kampud,
die in dit stuk aanbevolen wordt. D ’ opmerking over Kumara
is al zeer weinig duidelijkna ’t stuk dat bhatara Guru als
Tuhan laat optreden ; misschien moet men daarbij denken aan
de naam Dewaputra, die hem hier ook gegeven wordt. Stelde
men zich de vermoede bovenmenschelijke machthebber op de
Klut wellicht eerder als ’n jeugdig krijgsman voor, zoodat de
opvatting, die men van de jongere god had, hier beter paste dan die
van z’n vader? In ieder geval mag men in deze wisseling van
opvattingen wel ’n bewijs er voor zien dat zoowel bhatara Guru
als z’n zoon slechts als plaatsvervangers hier ’n rol spelen.
(102-103) *t Verhaal van Kumara, die Bhrnggiriti werd, is, voor
zoover bekend, in Indische bronnen nog niet gevonden; de laatste is,
volgens de S1<rt letterkunde, ’n wezen. in ’t gevolg van Qiwa.
17
O f men in deze geschiedenis ’n poging m ag zien ’n spoken-
paar, ’n moeder m et haar kind die in d ' om geving van de
schrijver bekend waren, in verband met de Hindoeistische
goden te brengen *)? Opmerkelijk is ’t wel dat Durgga, die
hier de lijkenhoven bezoekt, ook tegenwoordig op Bali bij de
doodenverzorging zoo’n groote rol speelt. De ligging van de
Walandit, waar blijkbaar ’n overlevering aan verbonden was in
sam enhang m et dit verhaal, is niet met zekerheid bekend. De
naam kom t in eenige oorkonden voor, in O. J. O. biz. 69nvordt
’n bhatara i W alandit g e n o e m d ; waarschijnlijk zal men de naam
in ’t Malangsche moeten zoeken, waar de bedoelde steen ook
gevonden is.
(103-104) ^ Volgende stuk, dat de oorsprong van de way an g moet
verklaren, is door de toorn van bhatara Guru ongedw ongen m e t ’t
vorige verbonden. In de Korawagrama doet ’t toegeven aan
hartstocht de god ook onmiddellijk in ’n raksasa veranderen,
blijkbaar ’n wijze waarop de Javanen zich ’t verschil der vormen,
waarin hij verscheen, begrijpelijk gemaakt hebben. O p ’t be-
langrijke bewijs dat deze plaats in de T antu voor d ’ ouderdom
van de wayang geeft heeft Prof. Hazen reeds in z’n proefechrift
’n «Bijdrage tot de kennis van het Javaansche tooneel*, gewezen.
Ofschoon deze religieuze instelling in geschriften die waar­
schijnlijk ouder zijn dan de T an tu vermeld is gevonden, is er
toch nog geen bekend dat ons zoo uitvoerig erover'inlicht,
al zijn voor ons die inlichtingen ook niet in alien deele be­
grijpelijk.
Duidelijk is in ieder geval, dat de wayang-voorstelling, die ’t
eerst genoemd wordt, ten doel heeft de kwade invloed, in dit
geval van Kala, te keeren, volgens de methode die berust op
d’ aloude overtuiging dat men veilig is voor en zelfs m acht
heeft over degeen van wie men ’t wezen (de naam ) kent. De
religieuze beteekenis van ’t tooneel blijkt hier duidelijk uit; ook

l) D e b e te e k e n is d \e b lo e d , h a a r e n m e rg h e b b e n v o o r ’t le v e n en ’t wel-
zijn is geno eg b e k e n d ; o f d 1 o p v a ttin g , d a t s p o k e n d ie m isse n e n d a a rd o o r
v o o ra l v a n a n d e re w ezens v e rs c h ille n , m e e r v o o rk o m t zo u n o g te o n d e rz o e k e n
zijn. O p m e rk e lijk is ’t d a t 'fc v e rh a a l v e rd e r n ie ts m e e r v e r t e lt v a n 't a a n
K u m a ra o n tn o m e n e, m a a r h e m w eer to t z’n o o ra p ro n k e lijk e g e d a a n te la a t
fcerugkom en d o o r *t v e rrio h te n v a n ta p a s , ’t g ew o n e v o o r a lle s h e lp e n d e
m id d el. 't V erm o ed en d a t ’t b lo ed elo o ze sp o o k en de v re e se lijk e V ro u w e b ijeen -
b e h o o re n v o lg e n s ’n o u d -in h e e m sc h e v o o rste llin g , d ie v e rb o n d e n w as a a n de
W a la q ^ it, w o rd t e r d o o r v e rs te rk t.
 in t nieuwere Java is ’t geloof aan d ’ uitwerking van zoo’n
ruvvat-voorstelling nog niet uitgestorven *).
Of dit d ’ eenige religieuze zin van ’t spel geweest is, of
dat t ook in verband stond met de voorvaderlijke eeredienst,
is onzeker; van dit laatste is althans op deze plaats geen
sprake. ’t Motief van strijd en overwinning van de partij van
’t goede, die aan alle ons bekende lakons in de nieuwere taal,
eigen is, past goed bij de veronderstelling dat ze moesten
dienen om door sympathetische magie *d’ ondergang van ’t
slechte te bewerken. - Nu kunnen we ons zeer slecht of in ’t
geheel niet ’n voorstelling maken van wat de dalang in vroeger
tijd vertelde en op ’t scherm bracht, voordat de Pandawa’s en
Kauraw a’s en d’ andere Indische helden zoo goed als alle
lakon's met hun oneenigheden vulden. Dat maakt ’t moeilijk ’n
oordeel te vormen over de vraag of deze, wat hun namen en
karakter betreft sterk onder Hindoeistische invloed staande fi­
guren en hun strijd, de vervangers zijn van personen die in
d ’ eerste plaats Javaansche voorouders moesten ver-beelden, of
misschien eerder van grootheden uit de voortijd, zooals Kan-
dyaw in en z’n zonen (Mangukuhan) of Wawuh-langit, of wel­
licht ’n Panji-figuur, en hun overwinningen op ons onbekende,
voor de menschen schadelijke, vijanden. ’n Uitgebreid onderzoek
naar ’t voorkomen van deze en dergelijke namen in de lakon’s,
dat echter niet in dit proefschrift past, zou misschien iets meer
bekend maken over de rol die deze oud-inheemsche personen
spelen en tevens over d ’ invloed van de Hindoeistische helden-
strijd en helden-vereeringop d’ ontwikkeling van d ’oudere opvatting
der Javanen omtrent de figuren die op hun tooneel optreden.
De vraag of de Drie Goden in dit verhaal in de plaats zijn
gekomen van drie personen, die volgens. ’n oud-inheemsche
overlevering de wayang op aarde brachten, of dat hun optreden
als wayang-vertooners slechts ’n tamelijk jong verzinsel is, dat
ten doel heeft deze instelling in verband met de Hindoeistische
goden te brengen, is moeilijk uit te maken. Van de be­
schouwingen die d ’ oude Javanen zelf, niet onder Hindoeistische

M P ro f . H a z e u h e e ft d it u itv o e rig u ite e n g e z e t in z ’n v e rh a n d e lin g : „E en

N g ru w a t-v o o rs te llin g ” in ’t A lb u m K e rn (1903). In de d a a r b esp ro k en lak o n
M u rw w a k a la k o m t ’n w a v a n g -v o o rste llin g voor, w a a rin b h a ta r a G uru, B ra h m a
en N a ra d a als de tjlalang en z 'n h e lp e rs o p tre d e n ; op ’t v e rb a n d y an d a t
v e rh a a l m e t de h ie r b e lia n d eld e p la a ts v an de T a n tu w o rd t d a a r ook gew ezen.
 •
invloed, aan de herkom st van ’t spel hechtten is natuurlijk al
zeer weinig te zeggen ; ’t is echter voor de T a n tu tamelijk ge-
woon inheemsche instellingen aan de H indoeistische goden te
verbinden, door ’t voor te stellen alsof deze of hun afstam m e­
lingen d 1 eersten zijn geweest die die instellingen op Java ver-
breid hebben, zooals o. a. geschiedt m et de am band ag in a
nggoda. ’t Is niet ondenkbaar dat dit ook hier geschied is.
Op d’ overeenkomst van enkele technische term en (panggung,
kSlir) met de tegenwoordig gebruikte heeft Prof. Hazeu reeds
gew ezen; hoe de naam van de dalang (natuurlijk Igwara, de
voornaamste), hudipan, te verklaren is, is echter niet duidelijk;
B. heeft hucapan. Misschien is deze betiteling in onze tekst
dus niet goed overgeleverd of is ’t ’n ongewone; v66r \ te
wagen ’n afleiding voor te slaan is *’t beter af te wachten of
ze nog elders gevonden wordt. De taak van Brahm a en Wisnu
bij ’t wayang-spelen is ook niet zeer duidelijk; bewakers van de
dalang zijn tegenwoordig niet meer noodig. D at ze de leider bij
de religieuze plechtigheden, die hij zeker wel, oudtijds zoo goed
als nu, vooraf verrichtte, behulpzaam moesten zijn, en te ver­
gelijken waren met de leerling-dalang van thans, is niets dan ’n
gissing. ’t Is ook niet duidelijk wat met panjang bedoeld werd,
’t zij ’n zeker onderdeel van wat de dalang zegt, ’t zij alles wat
hij verhaalt, in ’t bijzonder als voordracht beschouwd. ’t Is
mogelijk dat men in tegenstelling tot kidung, liederen in in­
heemsche maten, die bij ’t tweede spel behooren, onder panjang
stukken uit kakawins verstond die misschien in eenig verband
staan tot wat men nu suluk’s noemt (zie K. B.,W.). De uitdrukking
abandagina, met de naam van ’t spel of de kunst, die beoefend
wordt, er achter gevoegd, is reeds eerder besproken ; gina schijnt
in dit stuk ook afzonderlijk muztek te beteekenen.
(104) Terwijl dus de wayang-voorstelling, voorzoover die in dit
stuk beschreven wordt, tamelijk duidelijk is, is dit geenszins ,’t geval
met ’t spel dat in de tweede plaats genoemd wordt. Prof. Hazeu
heeft reeds waarschijnlijk gemaakt dat hier ’n maskerspel ver­
meld wordt waarin drie rollen te vervullen zijn: sori, pederat en
t£k£s. D ’ afleiding van deze namen is geheel onzeker; alleen
van de laatste is 't waarschijnlijk dat hij ontleend is aan ’t hoofd-
deksel dat die speler behoorde te dragen. Deze en d ’ eerste
benaming komen ook voor in de Nagarakrtagama (Z. 91 strofen 5-7)
waar Hayam-wuruk blijkbaar in ’n dergelijke voorstelling optreedt.
Ofschoon de verklaring van dat stuk groote moeilijkheden biedt,
is de vertaling van sori met «koningin» toch waarschijnlijk niet
juist. Wil men dit woord als *de naam van ’n vrouwenrol be-
schouwen, in verband met Igwarl, dan werd ze toch blijkbaar
door mannen vervult. Men zou ook kunnen denken aan Qauri,
’n naam voor Krsna. Zou ’t echter geen .inheemsche benaming
zijn, evenals de beide andere in dit stuk gebruikte termen, die,
tengevolge van haar gelijkluidendheid met Jn Skrt woord, ’n Skrt
spelling (gori) heeft aangenomen?
Of men pederat, dat in de Tantu naast sori en t£kSs genoemd
wordt, met gltada gelijk mag stellen, dat in ’t lofdicht (Z. 9 15,
38 regel) tusschen die twee termen voorkomt, is niet met zeker­
heid te zeggen. Uit eenige andere plaatsen in de Nagarakrtagama
waar dit woord te vinden is (66 : 5, 90 : 6) kan men opmaken
dat 't ’n persoon aanduidt die kidung’s voordraagt, waarschijn­
lijk gedichten of liederen in inheemsche metra. D’ afleiding van
’t woord pederat is geheel onbekend.
Even weinig als uit de gebruikte termen, kan men wijzer
worden uit de luttele woorden die de Tantu aan de beschrijving
van deze voorstelling wijdt; de beteekenis van de uitdrukkingen
die daarin voorkomen is duister. Hijohijo is wellicht in dezelfde
zin op te vatten als in de reeds genoemde aanhaling in K. B. W.
onder wulu, waar ’t vermeld wordt naast andere beoefenaars
van kunsten en ambachten ; de juiste zin ervan wordt hierdoor
niet duidelijk.
Als gissing slechts mag geopperd worden, dat ’t spel ’n soort
wapendans was, w^arbij de spelers zich zelf of elkaar kwasi met
hun wapens (lawu: spies) kwetsten, wellicht met ’t doel door
sympathetische magie de booze macht ditzelfde in ernst aan
te doen- in de Tantu wordt «lumawulawu awakira* dan ook
onmiddeUijk na de beschrijving van de voorstelling van Kala
gezegd. Onverklaard blijft dan echter nog de rol die de drie
personen onderling spelen.
In de Nagarakrtagama is ’t spel blijkbaar slechts amusement,
’tzij dat dit in werkelijkheld zoo was of dat de dichter ’t zoo
gelieft voor te stellen *). ’t Verloop van d’ opvoering is zeer weinig
duidelijk doordat van verscheidene uitdrukkingen de zin nog
i) D a t do v o rs t de ho o fd ro l v e rv u ld e in ’n p lech tig h eid , die 't eind en
w e llic h t de h o o fd z aa k v a n »t gro o te rijk sfe e st vorm ile, zou in overeenstem -
m in g zijn m e t de relig ieu ze beteekeniB v a n >t k o n in g s c h a p a c ’
verborgen is. Wellicht is aan te nemen dat eerst K rttaw arddhana
met z’n sori, gitada en t€k£s optreedt (panjak, manjaki is mis­
schien met ajak in verband te brengen ; hij zou d ’ eerste troep dus
leiden), maar slechts als travestie die de lachlust opwekt (volgens
strofe 5, laatste regel). Hij verdwijnt als de vorst opkom t (angadSg)1),
in welke rol is niet duidelijk; ’t is ook mogelijk dat hij slechts
leider is, ofschoon gekostumeerd. Opmerkelijk is in strofe 6,
derde regel, dat aan de gori (of gora) krijgsmansdeugd (sugrama)
toegeschreven w ordt; dat dit ’n vrouwerol zou zijn is daardoor
onwaarschijnlijk. ’t Anghiribhirib in de vierde regel moet wel­
licht opgevat worden in de zin van «toespelingen m aken », en in
verband gebracht met de rake gezegden die in de volgende
strofe vermeld worden; "t te pas brengen hiervan komt, zooals
bekend is, ook nu nog bij de wayang-voorstelling voor. Uit de
7C strofe mag men waarschijnlijk opmaken dat acht edelknapen
d ’ eer hadden als tfckfcs’ de koning ter zijde te staan (upa-
bharyya: dienaar). De gevolgtrekking dat de koning zelf ook
t£k£s was ligt voor de h a n d ; dan is ’t echter vreemd dat in de
T antu Igwara de sori is, blijkbaar werd dit de voornaamste rol
geacht. Ook in de tegenwoordige topeng-dalang is echter degeen
die de tSkfcs draagt de hoofdpersoon, raden Panji. Of men moet
aannemen dat d’ opvattingen van de Tantu en ’t lofdicht ver-
schillen, dat de gebruikte uitdrukkingen niet juist verstaan zijn,
of zelfs dat er van twee verschillende opvoeringen sprake is,
is geheel onzeker. Ook i s ’t niet duidelijk, wie in d ’ achtste strofe
de spelers zijn die geslagen of vertreden en doorstoken worden
(want dit is de letterlijke beteekenis van d£ woorden). Alleen
als men aanneemt dat de geheele voorstelling iets van een wapen-
dans heeft, is t denkbaar dat ze eindigen moet met ’n over-
w innings deze zal de vorst dan waarschijnlijk toegedacht zijn.
Al te veel in deze strofen blijft echter helaas nog onverklaard.
Wegens de overeenkomst van de gebruikte uitdrukking «luma-
wulawu* zou men wel geneigd zijn te denken dat ’t verhaal van
de Lawu, blijkbaar n plaatselijke legende, in verband stond met
^t pas esproken sp e l; de juiste beteekenis van de woorden waar
t op aankomt wordt er echter echter niet duidelijker door, 't Ver-
te e omtrent Uma s opduiken uit d ’ onderwereld ter plaatse

1 d ^ V^ e6m ^ e *n te rm 0zzo m issch ien ’n „ s a r a t” om K rtta w a r d d h a n a , d ie

C ■^•ay i*'®[1-w u ru k sto n d , de v o o rra n g te g u n n e n , te rw ijl de
°C , ig en lijk e p le c h tig h e id de h o o fd ro l m o e st sp e le n ?
 van de Bret (waarvan de ligging onbekend is) zal wel weer op
te vatten zijn als ’n poging ’n inheemsche voorstelling (die mis­
schien ook samenhing met vulkanisme) aan ’n Hindoeistische
godheid te verbinden.

Zevende hoofdstuk. (biz. 104—128). Dit bevat de geschiedenis

van de geestelijken, die de stichters werden van mandala's, of
van wie men blijkbaar meende dat ze met ’t ontstaan daarvan
in verband stonden. De stof van dit hoofdstuk komt vrij wel
overeen met die van ’t vijfde; alleen s c h ijn t't dat de personen,
die in ’t zevende optreden, meer als menschen beschouwd zijn,
zij ’t dan ook dat er onder zijn die in goden hun oorsprong
hebben. ’t Geheel herinnert in sommige trekjes levendig aan
wat van de Moslimsche Javaansche heiligen verteld wordt, en
aan de plaatselijke legenden waar deze de hoofdpersonen van
zijn. ’t Is echter moeilijk van elk verhaal *n Moslimsch-Javaan-
sche parallel te noemen. Ook hier is d’ oorsprong der vertel-
lingen, voor zoover men niet aanneemt dat oud-inheemsche
voorstellingen over bovenmenschelijke figuren er de grondslag
van vormen, voor ons verborgen; Indische prototypen heb ik
zelden kunnen aanwijzen. Bij sommige van de ’t laatst vermelde
mandala's, die in verband gebracht worden met vorsten en
rijken, is ’t niet ondenkbaar dat de stichtingsoverleveringen
eenige historische kern bevatten.
(104—108) De figuur van Palyat, die hier, als zoovele anderen,
met bhatara Guru in verband gebracht wordt, komt ook in de
Korawagrama (blzr 35, aangehaald in K. B. W. onder Palyat)
voor, waar hem de naam £iki (£ikhin) gegeven wordt. Of men
daaruit mag opmaken dat de naam Palyat, waarvan d ’ afleiding
duister is, toekomt aan ’n oud-inheemsche persoonlijkheid die tot
't vuur in betrekking stond, is wellicht al te onzeker; i n ’t geen
van hem verhaald wordt kan men moeilijk iets vinden dat daarop
zou wijzen. Misschien moet men eerder denken aan de beteekenis
«asceet» of «geleerde>, die gikhin in 't Skrt ook hebben kan; ook
gikhadhara moet in ’n aanhaling in K. B. W. onder swlkara
blijkbaar in die zin opgevat worden. Als dit de ware aard van
Palyat geweest is, past *t tamelijk goed met wat van hem ver­
teld wordt; was hij misschien oorspronkelijk ’rv oud-inheemsche
figuur, waarvan men zich voorstelde dat ze in 't bijzonder met '
’t verwerven van bovenmenschelijke kennis en macht in verband
stond? Opmerkelijk is ’t wel dat in de w ayang-topeng ’n Paled
als panaka.wan van Panji Sinom -pradapa kan optreden (volgens
Dr. Juynboll’s verhandeling over ’t Javaansche maskerspel, Intern.
Archiv fur Ethnogr. X IV); ’n nauwkeurig onderzoek van de
gedragingen van deze persoon zou daarom zeer wenschelijk zijn.
Indien deze twee figuren, waarvan de namen overeenstemm en,
werkelijk in verband met elkaar staan, zou ’t ’n opmerkelijke
overeenkomst zijn met ’t geval van SGmar, van wie men ook
mag vermoeden dat hij vroeger ’n veel hoogere rang had dan
de rol die hem tegentooordig toebedeeld wordt.
. (104—105) Uit ’t over Palyat verhaalde blijkt dat men, ten minste
volgens de Tantu, gaiwa en bhairawa tegelijk kon zijn. Met de
Skrt beteekenis van die woorden is dat in ’t geheel niet in strijd,
daar Bhairawa ’n vorm is van £ iw a; toch worden de bhairawa’s
soms, zooals reeds vermeld is, afzonderlijk naast termen die
blijkbaar de gaiwa’s aanduiden genoemd (Caturpaksopadega en
Korawagrama).
(105) Dat de vorst ’n wiku, van wie hij meent dat z’n handelingen
onheil over ’t land zullen brengen, kan verwijderen, wordt in
de gasana’s (o. a. ’t Wratigasana) niet zeiden uitgesproken ; dat in
’t bijzonder de bhairawa’s zoo behandeld werden, is mij uit andere
plaatsen in d ’ oudere letterkunde nog niet gebleken. O p m er­
kelijk is daarom ’t geen Prof. van Eerde vertelt (in z’n verhtan-
deling over Hindu-Javaansche en Balische eeredienst, Bijdr. 1911,
biz. 77) over de vorst van Lombok die ’n p£danda, in dit geval *n
bauddha, belette strikken te zetten op ’n lijkhof met ’t doel
elk levend wezen dat hij zou vangen op te eten (waarschijnlijk in
navolging van Bubhuksa), uit vrees dat hij zich in z’n heilsbe-
geerte aan menscheneten zou schuldig maken. In hoeverre echter
deze man, ofschoon ’n pedanda Buddha, naar z’n observantie
’n bhairawa genoemd kon worden, is niet duidelijk.
Door d’ opmerking over de twaalf jaren en de Brahmaloka j
zou men op de gedachte kunnen komen dat de koning ’n graddha
wilde vieren; de wiku, van wie sprake is, is dan misschien d ’
overledene. ’t Verdere verhaal brengt niets wat dit zou kunnen
bevestigen; op ’n andere wijze is de Brahmaloka hier echter
moeilijk te verklaren.
Over de figuur van Bhatati is reeds vroeger gesproken. Uit ’n
stuk, later in de Tantu, blijkt dat Kalyas£m op de berg H yang
gelegen heeft; ofschoon de ligging van Paguhan en Galuh nog f
 niet nauwkeurig is te bepalen, is ’t toch al zeer onwaarschijnlijk
dat met dit laatste hier ’n land in West-Java bedoeld zou zijn.
Paguhan is uit de Nagarakrtagama bekend als 't vorstendom
van ’n lid der koninklijke' familie ten tijde van Majapahit.
(107—108) Misschien mag men, op grond van ’t feit dat dit
verhaal zich blijkbaar in Java’s Oosthoek afspeelt, vermoeden
dat met Nusa Kambangan hier Bali bedoeld is, en niet ’t ver
weg gelegen eilandje aan de Zuidkust. Er is echter veel kans
dat die naam eerst ’n toovereiland aan heeft geduid, waar men
op ’n tooverschip kom t; de lieden, die Palyat als bhairawa op-
gegeten heeft*, zijn er herleefd als z’n leerlingen. De benaming
kan dan overgegaan zijn, wellicht ook reeds in de voorstelling
van de schrijver, op ’n uit d ’ aardrijkskunde bekend eiland of
op verscheidene eilanden.
In verband hiermee kan men gissen dat de gouden lotus de
beteekenis heeft van ’n grenspaal tusschen deze wereld en d’
andere. O f deze voorstelling van ’n drijvend eiland met toove-
naars en afgestorvenen ook elders voorkomt, en in hoeverre men
haar als oud-inheemsch moet beschouwen, is nog te onderzoeken,
evenals de vraag of de figuur van Palyat van oudsher in ver- .
band met de dooden en ’t overvaren naar ’n andere wereld
stond, vanwaar ingewijden met grootere macht terug kunnen
komen. Z’n Hindoeistische bhairawa-praktijken en de daardoor
verkregen toovermacht zouden dan aangepast zijn aan z’n oor-
spronkelijke werkkring en de magische krachten die daarbij be-
hoorden, misschien zelfs ook in verband met menscheneterij.
De rol die *n van Nusa Kambangan (nu ’t eiland aan de Zuid­
kust) gehaalde bloem volgens d ’ overlevering bij de troonsbe-
stijging van Javaansche vorsten speelt is bekend; misschien mag
men die ook als d ’ overbrenger van magische kracht afkomstig
uit ’n andere wereld beschouwen.
(106—108) De namen Waju-kuning en Kalotan zijn verder on­
bekend ; ’t laatste lijkt veel op ’n plaatsnaam, waar naar de gmpu.
genoemd zou zijn, zooals in de nieuwere taal zooveel geschiedt
Welke rol deze personen verder in de verhalen, die in d ’ om-
geving van de schrijver in omloop waren, gespeeld hebben blijft
ons verborgen; van de wijdingsnamen die ze later krijgen is
Narajnana misschien 'n verbastering van Niranjana, dat £iwa
zelf of ’n lid van z’n gevolg kan aanduiden. Dit is echter toch
te weinig om ’n veronderstelling omtrent hun persoonlijkheden
°P te bouwen.
 (108) ’t Verhaal van Raga-runting, die met £ri vereenzelvigd
wordt, en wat ze beleeft is ons geheel duister, vooral haar verhou-
ding tot de walija Parijana (of Parijnana?). De naam Raga-runting
komt voor als toebehoorende aan ’n Smpu in’n geschriftje «Guwar-
gawir* getiteld (Cod. 3932, Juynboll II biz. 263) zonder dat dit licht
verspreidt over ’t in de T antu vertelde. Waarschijnlijk is ’t verhaal
wel van inheemsche oorsprong; misschien, als men denkt aan de
voorstelling van ’n spinnende vrouw in de maan, staat 't in ver­
band met een of ander gebeuren onder de hemellichamen. P e
beteekenis van de gebruikte uitdrukkingen is echter te ondui­
delijk dan dat men ’t vertelde met eenige zekerhfeid in die zin
zou kunnen uitleggen. De plaatsnamen die vermeld worden zijn
verder niet bekend; KSndfcng komt zooveel voor als aanduiding
van bergen op Java, dat men niet kan zeggen welke hier bedoeld is.
(109) ’t Ontstaan uit Palyat van Barang en W aluh-bang, die
verder zoo’n groote rol in de verhalen van de T an tu spelen, en
met wie blijkbaar de gaiwa’s en saugata’s gelijkgesteld worden,
moet naar ’t schijnt hun gelijkwaardigheid doen uitkomen. De lig­
ging van Girah of Anggirah is niet b e k e n d ; in de naam van de
vrouwelijke hoofdpersoon van de Calon-arang: Rangdeng Grirah,
komt ’t woord voor; of ’t dezelfde plaats aanduidt is natuurlijk
moeilijk uit te maken.
De buyut van Kukub, waarvan in 't vijfde hoofdstuk d’ oor­
sprong uit bhatara Guru verhaald is, draagt hier zelf de titelnaam
bhatara Mahaguru, ;n bewijs d a t ’t verhaal van Taruna-tapa-yowana
werkelijk ten doel had deze geestelijke heer met d’ oppergod in
verband te brengen. Van d' ambten die hij instelt is de betee­
kenis meestal niet duidelijk; vele van deze termen komen in
oorkonden voor, en ook in gasana's zooals ’t £ewagasana. Al kan
men bij sommige wel ’n woord noemen waar ze waarschijnlijk
van afgeleid zijn, daaruit volgt nog niets voor hun werkelijke
rang in de maatschappij, want de waardeering van titels pleegt
zelden vast te blijven. De kabayan-panglayar, die d ’ opdracht
krijgt bijdragen in te gaan zamelen voor ’t vieren van 'n plech­
tigheid, heeft zoo beschouwd weinig met zeilen te maken. Welk
feest de buyut in Agwayuj (Aguji, Katiga) wilde houden is niet
duidelijk, wellicht staat 't in verband daarmee dat die maand
beschouwd werd als de laatste van de drooge tijd (lahru, tfcrang) *);
*) D r. B ran d ea h e eft de m a a n d n a m e n b e sp ro k e n in z ’n v e rh a n d e lin g o v e r
de m a a n d n a a m H a p it (T. B. G. 41).
 ’t vervolg van ’t verhaal heldert dit echter niet op. Opmerkelijk
is t dat de Drie Mandala’s hier genoemd worden ; hiermee zullen
toch wel Tigaryyan. Jalapanvwata en Panasagiri bedoeld zijn,
de mandala’s van de Drie Goden. Hun opkomst, blijkbaar als
onderhoorigen, bij de plechtigheid in Kukub versterkt ’t ver­
moeden dat men in ’t verhaal van hun stichting (in ’t vierde
hoofdstuk) de bedoeling mag zien te verklaren hoe ze in ’n ver-
houding van onderdanigheid tot ’n andere mandala kwamen.
(109—110) Wat de kabayan-panglayar meebrengt is niet geheel
duidelijk; de plaatsen die volgens de Tantu aan die tocht hun
namen ontleenen zijn verder onbekend, zoo ook welke rivier
met de Sarayu bedoeld is, aan de Westzijde waarvan blijkbaar .
K ukub ligt.
(110- 111) Ook de mandala’s die de kabayan panglayar sticht zijn
onbekend, ofschoon hun ligging eenigszins wordt bepaald. O p­
merkelijk is ’t dat ze blijkbaar niet door volwaardige, gewijde
wiku’s bewoond werden. Waarschijnlijk mag men in ’t verhaal •
van hun stichting door ’n in ongenade gevallen dienaar van de
buyut ’n poging zien te verklaren hoe de mandala’s, die deze
eigehaardigheid hadden, met elkaar in verbinding stonden en on-
derhoorig aan Kukub waren. Of men moet veronderstellen dat de
figuur van de kabayan-panglayar, die ten slotte als bhatara
Guru stichter en eerste hoofd van Sagara werd, in verband staat
met 'n oud-inheemsche persoonlijkheid, is moeilijk uit te maken ;
’t zelfde geldt van de meeste andere geestelijken, die in dit laatste
hoofdstuk optreden. Bovenmenschelijke daden, zooals van Palyat
en Barang, worden van hem niet verteld. Dat degenen, die zijn
m andala’s, bewoonden, geen voile wiku’s waren wordt verklaard
daarmee, dat hij geen gunstbewijs (blijkbaar de payung, gundala
en kalambi) van Mahaguru gekregen had; dit was dus nood-
zakelijk om als dewaguru te kunnen optreden, en anderen te
wijden. De betiteling bakal (candidaat?) Voor *n soort mandala-
bewoner zonder volledige wijding heb ik elders nog niet ge­
vonden, evenmin als ’n vermelding van de samdhijnana, de
«kennis der verbinding», merkwaardigerwijze tegelijkertijd als ’n
sleutel en als iets dat men, als ’n pijl, afschiet voorgesteld,
’t Vertelde van de steen of rots Ubusan, die de raksasa van
W asana (L&mah-bang?) als leeraarsloon aan de stichter van de
mandala daar aangeboden zou hebben, draagt weer duidelijk ’t
kenmerk van ’n plaatselijke legende.
 (112- 113) ’t Verhaal van Barang en vorst Taki komt bijna ge­
heel overeen met dat van Palyat en B h a t a ti1); de T an tu wil 't
blijkbaar #zoo voorstellen dat ’t eerste paar ’n geslacht jonger
is. In de Korawagrama staat de geschiedenis van de Javaansche
brahmaan in Jambudwlpa op Palyat’s naam ; daardoor wordt ’t
waarschijnlijk dat men inzonderheid tusschen de figuren van
Palyat en Barang ’n nauw verband mag zoeken. O f ze in wezen
een zijn, is bij onze geringe kennis van wat ze eigenlijk be-
teekenen niet uit te m a k en ; ook de zin van de naam Barang is
onbekend. Op hem schijnt echter in ’t bijzonder de toovermacht
van Palyat te zijn over gegaan, z’n tweelingbroer W aluh-bang
speelt maar ;n zeer geringe rol. Ook in de bekeering van de-
genen, die hem ter dood moesten brengen, en in z’n vrijwillig
vertrek op bovennatuurlijke wijze naar ’n land over de zee
komt Barang met Palyat overeen. Barang en Waluh-bang worden
beide later dewaguru van Tigaryyan, de door Igwara gestichte
mandala, d’ oorsprong van de wiku kasturi; tot Tigaryyan staan
weer verscheidene andere mandala’s in betrekking. Behalve met
Barang moet Palyat klaarblijkelijk ook met Tapa-palet in nauw
verband gebracht w orden; deze is ook weer dewaguru va'n 'n
kasturi-manclala.
Men zal wel mogen aannemen dat de schrijver van de T antu
(of de bronnen die hij gebruikte) ’n aantal stichtings-overleve-
ringen van mandala’s, die zich in verband met bekende figuren
wilden brengen, en misschien ook andere verhalen, tot een ge­
heel heeft willen, vereenigen; daar ze in bijzonderheden, zoo­
als begrijpelijk is, niet nauwkeurig overeenstemden, is 't vertelde
niet zeer samenhangend geworden. In hoeverre al deze ver­
halen, die Barang, Palyat en eenige anderen tot hoofdpersonen
hebben 2), in ’t bijzonder met kasturi-mandala’s in verband
l) O ver B a ta ti is reed s e e rd e r g e sp ro k e n ; hij k o m t ook in *t D e w a ^ a sa n a
en de P r a ta s ti b h u w a n a voor. T a k i als n a a m is v ree m d , a ta k i im m e rs heeft,
de b e te e k e n is *,,studfieren” ; ’n p ersoon m e t deze n a a m is e ld e rs, v oor zoo­
v e r b ek e n d , nog n ie t g ev o n d en . D e v e rb o u d in g tu s s c h e n D a h a en G a lu h is
n ie t d uidelijk ; de v o rs t v a n ’t e e rs te is de zoon v an de v o rs t v a n ’t tw e ed e
rijk, en ’n p rin se s u it D a h a h e e ft de tite l tu h a n G alu h . M en zou v e rm o e d e n
’d at, vo lg en s de sch rijv e r, 't v o rste n h u is v a n D a h a in d ’ o u d e tijd a fk o m s tig
w as u it G a lu h ; g esc h ie d k u n d ig e g eg ev e n s, d ie h ierm ee o v e re e n ste m m e n ,
zijn mij n ie t b e k e n d .
*) 't Is n ie t on m ogelijk d a t ook B h a ra d a to t deze g ro e p to o v e rk ra c h tig o
fig u re n v an w aarsch ijn lijk Ja v a a n s c h e o o rs p ro n g g e re k e n d m o et w o rd en .
O fachoon hij in de T a n tu n ie t v o o rk o m t, v e rte lt de C a lo n -a ra n g g e n o e g v a n
z’n w o n d e rm a c h t; ook zijn id e n tite it is n o g n ie t v a stg e ste ld .
 'staan, is. moeilijk uit te maken, daar de beteekenis van die term
nog zeer weinig duidelijk is; 't is echter wel opmerkelijk dat
hij alleen in dit laatste deel van ’t werk voorkomt.
(113) ’t Boek Adidrawa, of hoe anders de naam luiden moet, zal
wel niet in een van de ons bekend geworden werken der oudere
letterkunde te herkennen zijn. Waarschijnlijk moet dit boek met
voorschriften (’n gasana?) de mandala Sagara, die door de kabayan-
panglayar al met Kukub in verbinding stond, zooals nogeens
uitdrukkelijk vermeld wordt, ook tot Barang in betrekking stellen.
Misschien werd in Sagara ook werkelijk ’n geschrift. bewaard,
waarvan men geloofde dat de stichter van de mandala ’t op de
in de T antu beschreven wijze in handen gekregen had; iets
dergelijks zou men dan ook van Kukub kunnen vermoeden.
(113-114) De raksasa’s die de kabayan volgen, blijkbaar die van
T alun en Wasana, dragen namen die ook van elders niet onbekend
zijn. Maranak komt volgens K. B. W. in ’t Sm aradahana voor
als naam van ’n figuur die veel kinderen heeft; hij wordt in
verband gebracht met Burayut of Brayut, ’n naam die ook nu
nog aan ’n in ’t bijzonder met kinderen gezegend echtpaar in
de vvayang gegeven wordt. Inderdaad schijnt men Maranak van
«anak» met ’t in ’t Javaansch overigens zeiden voorkomende voor- «=—
voegsel mar- te moeten afleiden. O f en hoe ’n bijzondere ver-
eering met plechtigheden (zooals aan Brayut bij ’t tingkgb-feest)
aan deze blijkbaar oud-inheemsche vruchtbaarheidsmacht ge­
bracht is, is voor zoover bekend nog niet uit d ’oudere letterkunde
gebleken. ’t Verband met de volgeling van de kabayan-panglayar
is ook niet duidelijk; bij deze blijkt van z’n aard en werkkring
niets. Dit is ook ’t geval met ki L£mah-bang, wiens naam de-
zelfde is als die van ’n bekende Moslimsch-Javaansche heilige,
om trent wiens buitengewone wetenschap en wondermacht vele
overleveringen in omloop zijn. Mag men veronderstellen dat
die Moslimsche wonderdoener in wezen dezelfde is als ’n oud-
inheemsche bovenmenschelijke macht? W ant dit is de raksasa
van W asana toch waarschijnlijk, evenals Maranak. D ’ overeen-
kom st van naam alleen is als bevestiging van dit vermoeden,
hoe verleidelijk ’t ook zij, niet voldoende.
(114-115) Van de naam Sagara geeft de Tantu blijkbaar twee aflei-
dingen; welke de juiste is, is onbekend; U i t ’t verhaal van de stichting
in verband met Kal.yas6m, dat op de H y ang lag, mag men op-
maken dat de plaats ook daar in de buurt gelegen moet hebben.
Van ’n wanagrama Sagara, waarvan de N agarakrtagam a (Z. 32
en 33) ’n tamelijk uitgebreide beschrijving geeft, is gebleken dat
hij waarschijnlijk in de buurt van ’t S6garan-meer bij de Lam ongan
gezocht moet w o rd e n ; men mag dus wel aannem en dat t
lofdicht dezelfde stichting bedoelt als de T antu. De dichterlijke
schildering heeft daardoor ook waarde om ons ’n voorstelling
te maken van ’t voorkomen van ’n mandala.
*t Blijkt dan dat er verscheidene gebouwen stonden in Sagara; *
’t doel van elk ervan is echter door de gekunstelde taal, waar­
in de dichter z’n bewondering meent te moeten uitdrukken, niet zeer
duidelijk *). In de zesde strofe van Z. 32 leest men dat er mannen,
vrouwen en kinderen wonen, blijkbaar gezinnen, zooals men ook
uit ’t tapatapi van Z. 33, tweede strofe, kan opmaken. In d ’
eerste strofe van die zang is de maharsi mapalinggih, «die de
zetel heeft*, waarschijnlijk ’t hoofd van de plaats, die de hooge
bezoeker rondleidt, hem ’n gastmaal aanbiedt en hem met leer-
rijke gesprekken onderhoudt.
U it dit alles mag men wel opmaken dat Sagara, zooals Prapanca
t kende, ’n nederzetting was van lieden die ’n geestelijk leven
leidden, tamelijk afgezonderd van de wereld; opmerkelijk is ’t
echter dat later, in Z. 76 tot 80, de naam niet meer genoemd
wordt 2). Dit is waarschijnlijk te beschouwen als ’n gevolg daar­
van, dat de plaats niet onder koninklijke bescherming s t o n d ;
als dit zoo is, zou ’t ’n versterking vormen voor de veronderstelling
(biz. 31) dat de in de T antu behandelde m andala’s tot 'n
andere groep behooren dan de meeste in ’t lofdicht vermelde
------------------ ----- t

') D e v e rta lin g v an b w a t-ra n te n m e t b ro n g e b o u w , b lijk b a a r a a n n e m e n d e

d a t ’t ’n w isselw oord voor b w at-raw i (K. B. W . o n d e r b w a t en b o t) is, s t a a t m is­
sch ien n ie t g eh eel v a st. V an *n b ro n of *n w a te r s p r e e k t de d ic h te r e ld e rs
m e t in de b e sc h rijv in g , terw ijl de v e rm e ld in g d a a rv a n tooli z e e r op h a a r
p la a ts g ew eest zou zijn. V an de lig g in g w o rd t a lle e n g e z e g d (stro fe 2) „ ri
te n g a h in g w an atjri” : m id d e n in ’n schoon w oud (de c o n je c tu u r w a n a d ri is
m e t noodig). N u k a n ra n te n ook n w isse lterm zijn v oor ra r i, n a a s t r a n tu n ,
e v e n a ls a n te n v a n ari, en r a n tu n a n k o m t in de b e te e k e n is v a n v e rb lijfp la a ts
(p a ra ry y a n a n ) voor. t Is niflt o n m o g elijk d a t h ie r ’t g eb o u w v o o r g a s te n
e oe w o id t; g a s tv rijh e id w o rd t in de ^ a s a n a ’s de w ik u ’s ste e d s a ls p lich t
v o o rg esch rev en . T epas is w aarsch ijn lijk 'n g alerij, ’n d a k op p a le n (v e rg . S o en d .).
) A lleen in Z. 78, stro fe 7, w elke p la a ts re e d s v e rs c h e id e n e m a le n g e n o e m d
is, k o m t in d e e rs te re g e l M u la -sa g a ra voor, n a a s t K u k u b ; m issc h ie n m a g
m en d it v e rk la re n als O u d -S a g a ra of in v e rb in d in g m e t 't v o o ra fg a a n d e
w oord. de m a n d a la s die S a g a ra to t o o rsp ro n g h eb b en . O v e r de g ev o lg -
tr e k k in g e n d ie m en u it d ’ in h o u d v a n deze stro fe k a n m a k e n is re e d s in
d in le id in g g e sp ro k e n (biz. 29).
 dharm m a’s. Van de bijzondere soort wijding, die in Sagara
volgens de Tantu gebruikelijk was, blijkt in de Nagarakrtagama
niets; beide geschriften zijn ’t er alleen over eens dat de obser­
vances daar Qiwaietisch waren.
’t Gebruik van de termen wiku en ngaskara in de Tantu bewijst
waarschijnlijk dat de bewoners in d ’ omgeving en in de tijd van de
schrijver als volwaardige geestelijken beschouwd werden; of ’t
lofdicht, dat hen met tapa aanduidt, nog ’n bijzondere rangwaarde
aan dit woord toekent is niet duidelijk. Opmerkelijk is ’t wel dat
tapa in de Balineesche overlevering (volgens K. B. W. onder tapa,
tanda en jasmara) de laagste brahmanen-onderafdeeling zou zijn.
Ofschoon ’n dergelijke gewilde kastenindeeling uit d ’ oudere Javaan­
sche letterkunde niet bekend is, zou d ’ algemeene waardeering van
de betiteling, welke er uit blijkt, wel passen. bij de rang die Sagara
blijkbaar in de Nagarakrtagama inneemt. ’t Is immers te begrijpen
.d a t de koninklijk beschermde dharm m a’s.en hun geleerde geeste­
lijken, waarbij de dichter thuis behoorde, zich verheven hebben
geacht boven ’n in 't woud verscholen nederzetting met haar mis­
schien eenigszins pietistisch gezinde bewoners. Helaas blijkt ook
uit ’t lofdicht niet of de tapa’s zelf met handenarbeid in hun
levensonderhoud voorzagen, of dat ze leefden van d ’ opbrengst
van door anderen bebouwde landerijen.
Ofschoon van d ’ oorkonde, bekend gemaakt in O. J. O. biz.
211, de beteekenis niet in alien deele duidelijk is, mag men
er toch uit opmaken d a f er ’n overeenkomst tusschen 'n mandala
Sagara en ’n andere mandala, waarvan de naam niet vast staat, mee
vastgelegd wordt. Als hier ’t zelfde Sagara bedoeld wordt, wat
niet onmogelijk is, zou de steen op ’t gebied van d ’ andere
mandala staan. Dit zou dan ’n onderling verkeer van mandala’s
die tamelijk ver van elkaar liggen, zooals ook uit de Tantu
blijkt dat er bestaan heeft (de tocht van de kabayan-panglayar),
waarschijnlijk maken.
W at met de Drie Mandala’s op de Hyang bedoeld wordt is
niet geheel zeker, waarschijnlijk Talun, Wasana en S ag ara; daar-
van vertelt de Tantu tenminste dat ze op die berg lagen en
dat de kabayan ze stichtte. De mandala’s van de Drie Goden,
waarvan de stichting in ’t vierde hoofdstuk vermeld is, zijn hier
toch wel niet bedoeld.
(115—117) O p d ’ overeenkomst van ’t verhaal van Barang’s optre­
den in Jambudwlpa met wat de Korawagrama van Palyat vertelt
is. reeds gevvezen. Dr. Bosch heeft in z’n verhandeling over de
steen van Dinaya (T. B. G. 1916, biz. 439) d ’aand ach t gevestigd
op ’t voorkomen van H aricandana in vervloekingsformulieren
aan ’t eind van oorkonden, ook in dat ’t welk Prof. Kern
behandeld heeft (V. G. VI 294), waar deze naam steeds ver­
bonden wordt met die van Agastya. Volgens K. B. W. (onder
candana) wordt ’t woord gebruikt voor geel sandelhout (bij de
lijkverbranding) en voor de Zon (in ’n Balineesche kakawin,
waarschijnlijk ’n jongere, niet oorspronkelijke beteekenis). De
daar aangehaalde strofe uit de Nitisara, die zegt dat bij de goeden
koelte overwint, zooals H aricandana koeler is dan de m aan,
terwijl bij de slechten hitte dat doet, zooals ’t vuur heeter is
dan de zon (blijkbaar *n vertaling van ’n Skrt vers), heldert de
vraag wie of wat met die betiteling bedoeld wordt niet geheel
op. Wel wordt ’t waarschijnlijk dat ze ’n natuurverschijnsel aan-
duidt, de beteekenis ,,maneschijn” (in d ’ Indische letterkunde wel
meer van de maan gescheiden), die ’t woord volgens ’t P. W.
hebben kan, is hier niet geheel onmogelijk. Aannemende, dat in
’t genoemde formulier Agastya als Canopus optreedt, is ’t te
vermoeden dat Haricandana ook deze of V andere kosrpische
beteekenis heeft. Prof. Kern was echter van oordeel dat mane-
schijn met Canopus niet wel samen kon gaan (V. G. VI, 295, aant. 2),
Ook in de Tantu blijven aangaande Haricandana nog enkele
vragen over. Immers d ’ opmerking na de vermelding van ’t splijten
van ’t heiligdom of vereeringsobject: ,,t5mapi tSkaning m angke” ,
moet toch wel betrekking hebben op iets dat in d ’ omgeving van
de schrijver bekend was; of men dit mag aannemen van ’n arcca in
’n verder niet bepaald land van Jambudwipa is te betwijfelen. Opr
vallend is ’t ook dat van Haricandana gezegd wordt dat hij de drie
werelden geschapen heeft; dat is ’t werk van *n god, niet van
’n rsi. Daarom mag men veronderstellen dat H aricandana later
met Hari ( = Wisnu) vereenzelvigd is x). D ’ opmerking over d ’
arcca (tamapi tSkaning mangke) zou dan betrekking hebben op
de pusaka van Daha, de Wisnu-beeltenis 2); want deze werd

i) 't Is n ie t o n m o g elijk d a t d it ook in ’t v e rv lo e k in g s fo rm u lie r ’t g e v a l is ;

de in K . B. W . (o n d er c a n d a n a ) v e rm eld e b e te e k e n is v a n H a ric a n d a n a : Z on
(H ari) b e ru s t w aarsch ijn lijk ook op d it m is v e rs ta n d .
3) H ie ru it- b lijk t d a t d e sc h rijv e r v a n d e T a n tu n o g v o rs te n v a n D a h a
k e n d e , o f d a t d ie in zijn tijd n o g b e s to n d e n ; in d e r d a a d w o rd t in 't la a ts te
g e d eelte v a n de P a r a r a to n en in la te o o rk o n d e n d it v o rs tc n d o m n o g g en o em d .
 voor ’n copie gehouden van de door Barang’s toedoen gespleten
arcca van Haricandana ( = Wisnu). Blijkbaar zijn hier dus reeds
• twee overleveringen, van de pusaka en van Haricandana en de
Javaansche brahmaan, ineen gesmolten. De Korawagrama ver-
meldt alleen ’t splijten van ’n arcca candani (misschien voor
arcca- Haricandana), zonder iets over 'n Wisnubeeltenis of ’n
pusaka te vertellen.
’t Verhaal van ’t splijten van d ’ arcca door Barang’s toedoen
m oet waarschijnlijk de meerderheid van Barang, die bhatara Guru
vertegenwoordigt, doen uitkomen. In ’n aanhaling in K. B. VV.
onder prasada bewijst Bhrgu, gezonden door Paramegwara, diens
oppermacht eveueens door ’n steenen arccaprasada in stukken
te doen springen.
Zoo er op Java oudtijds al ’n vereering voor ’n rsi Harican­
dana, zoowel als voor Agastya, Trnawindu en andere rsi’s bestaan
heeft in verband met hun stamvaderschap, zooals Dr. Bosch
aanneem t ter verklaring van eenige oude inschriften, uit de
T antu blijkt ten aanzien van Haricandana niets ervan dat men
hem als de stamvader van 'n bepaalde groep heeft beschouwd.
Ook verder komt in ’t geschrift trouwens geen geval voor waarin
’n geslacht zich door lichamelijke afstamming in verbinding zet
met *n rsi; door de stichting van mandala’s, die aan enkele
personen van die verheven rang wordt toegeschreven, worden
de dewaguru’s daarvan #alleen in geestelijke verwantschap met
hen gebracht. Men zou kunnen vermoeden dat de brahmanis-
tische stamvader-vereering meer in de zuiver Hindoeistische
werken van d 1 oudere letterkunde thuis was; ook in de Nagara-
krtagama vindt men er, voor zoover bekend, echter geen aan-
wijzingen voor. Wel worden in de vertaalde puranische geschriften
als ’t Brahmandapurana en ’t Agastyaparwwa uitgebreide ge-
slachtslijsten aangetroffen, uitgaande van de rsi’s ; bewijzen dat
deze in verband zijn gebracht met Javaansche families heb ik er
echter niet in kunnen vinden. Waarschijnlijk moet men deze
kwestie in samenhang brengen met die van 't bestaan van kasten
op Java, waarover reeds gesproken is; de brahmaansche gotra-
stamvader-vereering is in Indie waarschijnlijk grootendeels ’n
kaste-zaak. ’t Is niet ondenkbaar dat deze vereering en ’t kasten-
wezen in de vroegste tijd van de Hindoeistische maatschappij
°P Java daar ’n ev^en groote rol hebben gespeeld als in Indie,
indien ze ook later invloed uitgeoefend hadden, zou die op
18
 veel meer plaatsen in de le tterk u n d e dan nu ’t geval is m oeten
uitkomen. Waarschijnlijk werden de rsi’s in ’t gro otste deel van
d’ oud-Javaansche periode zoo al, dan toch niet in hoofdzaak
als stamvaders van geslachten beschouw d, m aar eerder als boven-
menschelijke g u ru ’s uit de voortijd.
D ’ aanleiding to t de twist van B arang m et d ’ Indische brah-
, manen, ’t prat gaan op z’n Javaansche afkom st, w ordt in de
Korawagrama juist zoo van Palyat verteld. D aar zeggen d ’ Indiers
tot hem : «haja pwa kita manjawa». O o k ’t Maleische ju m aw a is nog
bekend in den zin van ,,pretenties h e b b e n ” . Deze uitdrukkingen
zal men wel m et de naam Jaw a in sam en h a n g m ogen b reng en ;
er blijkt dan uit d at ’t de Javanen of d ’ o n derdanen van ' t
Javaansche rijk in ’n zeker tijdperk niet aan gevoel van eigen-
waarde ontbroken heeft. Ook de in d ’ inleiding aangehaalde plaats
uit de Korawagrama, waar Indische geestelijken bij Javaansche
worden achtergesteld, kan men hiermee vergelijken.
(115—116) O f de schrijver van de T a n tu ’n duidelijke voorstelling
had van Jam budw lpa is te betwijfelen; ’n land waarvan de vorst,
die de titel Cakrawartti als naam draagt, koning is n o em t hij
niet. O ok hieruit is af te leiden dat ’t verhaal ’n o u d e r e ‘'over­
levering is; dit was reeds op zich zelf waarschijnlijk. O ver d ’ on-
bekendheid met d 1 aardrijkskunde buiten Java en wellicht ook
met de heele zeevaart is reeds in d ’ inleiding gesproken, in ver­
band met ’t tijdperk waarin de T a n tu geschreven werd.
(116) Met d ’ overlevering dat 'n pusaka van de vorsten van Daha,
of *t voorbeeld daarvan, Wisnu voorstellende, van overzeesche
herkomst- is heeft zich dus blijkbaar ’t verhaal van de gespleten
arcca van H aricandana verbonden. Ook d ’ opvatting dat die
Wisnu-beeltenis op bovennatuurlijke wijze op de Brahm a, de
godensmidse op Java, door ’n drietal bekende tooverm annen
vail oud-inheemsch geslacht vervaardigd is, moet echter bestaan
hebben. Immers in ’t geen de T an tu vertelt kom t ’t maken van
de beeltenis tweemaal voor, terwijl er toch verder m aar van een
eksempjaar sprake is. O ok deze overlevering heeft de schrijver
van de T antu blijkbaar met de twee reeds vermelde willen
vereenigen. Welke berg met de Sundawini bedoeld is, waar
de pusaka tenslotte vandaan gehaald werd, is niet bek en d ; hij
zal echter wel deel uitgemaakt hebben v a n ’t TSnggSr-gebied 1).
•) 'fcla n ie t o n m o g e lijk to a c h te n d a t m e n d it e n d e rg e lijk e in d e T a n tu
v o o rk o m e n d e v e rh a le n , d ie b lijk b a a r a a n d a a r in d e b u u r t lig g e n d e b e r g e n
 De spreuken, die bij ’t maken van de beeltenis gebruikt worden,*
heb ik elders nog niet genoemd gevonden.
(115) 't Vertelde o m tr e n t’t ruilen van bhasma blijft tenslotte nog
’t meest bevreemdend. De term duidt in ’t bijzonder asch van-,
of fijngewreven, sandelhout aan, de stof waarmee ’n bepaalde
groep, waarschijnlijk gaiwa’s, zich volgens Indische gewoonte ’n
teeken op ’t voorhoofd of elders schilderden. Hier wordt ’t
woord blijkbaar in ’t algemeen gebruikt om zoo’n teeken aan
te duiden, dat dadelijk doet zien tot welke gezindte de drager
zich rekent. Helaas is ’t echter, zooals met zooveel bijzonder-
heden uit ’t dagelijksch leven der oude Javanen ’t geval is,
niet bekend in hoeverre deze Indische gewoonte onder hen in
zwang was gekomen, en welke teekenen de verschillende groepen,
waarschijnlijk toch wel alleen van de geestelijken, droegen. ’t
O ntgaat ons dan ook wat met ratnadwada (ratnadhwaja?) bedoeld
kan zijn. Volgens Dubois (Hindu Manners 1906, bl. I l l ) was ’t
meest gewone teeken van de waisnawa’s : drie strepen die van onder
bij elkaar komen, op ’t voorhoofd, in de vorm van ’n drietand,
gemaakt met en genoemd naar ’n soort aarde, die namam heet.
’t Is dan ook wel mogelijk dat ’t in de Tantu gebruikte woord
'n stof aanduidt, evenals gandha, waarmee blijkbaar ook ’n
smeersel van bepaalde samenstelling bedoeld wordt. Welke zin
men echter aan 't ruilen hiervan moet hechten is geheel on­
duidelijk. Dat Barang daardoor een der waisnawa's werd, waar­
van hij zich pas de meerdere getoond had, is onwaarschijnlijk;
moet *t stuk wellicht als verklaring dienen van ’n ons onbe-
kende bijzonderheid van 't ornaat van sommige geestelijken ?
Ook in ;t reeds aangehaalde stuk uit de Korawagrama worden
verschillen in ’t ornaat, die hier misschien mee samenhangen,
in verband met herkomst uit Indie vermeld.
Met ’t hier verhaalde is wellicht 't stuk in de Pararaton te
vergelijken (biz. 8), waarin Lohgawe uit Jambudwipa naar Java
komt, omdat Wisnu, die hij blijkbaar in z’n land bijzonder ver-
eerde, hem had meegedeeld dat hij herboren was in ken Angrok,
die koning moest worden. Lohgawe brengt hem dan d' eerste
stap vooruit door hem te introduceeren bij Tunggul-amStung.

v e rb o n d e n zijn , en m issch ien ook en kele plechtighed en , w aarop w a a rsch iju lijk
h ie r en d a a r in ’t g e s c h r ift toespe/ltngen vo orkom en , door ’n n au w g ezet
o n d e rzo e k v a n w a t de tegen w oord ige T e n g g e re e zeu n o g keun eu nog e e n ig szin s
zou k u n n e n o ph eld eren .
’t Is niet onmogelijk dat dezelfde overlevering om trent ’n ver­
ban d van de vorsten op Java (of van D aha) met Wisnu, met
Indie en met ’n wonderman van daar afkomstig, de grondslag
is van de verhalen van de T a n tu zoowel als van de Pararaton.
Toch zijn de voorstellingen van die twee geschriften niet ge­
heel in overeenstemming te brengen. Lohgaw e treedt in de
kroniek als ’n geschiedkundige persoon op, die later beloond
wordt voor z’n diensten ; Barang heeft veel gemeen met Palyat,
’n oud-inheemsche figuur die betrekkingen met 'n andere wereld
onderhoudt. Zou deze voorstelling van Jn bovenmenschelijke
wonderman nog invloed uitgeoefend hebben op de geschiedenis
van de brahmaan uit Indie en diens verhouding tot de vorsten
van D aha?
(117) De vermelding van Ibu-t£ngahan, de dochter van Barang,
die met Smarl wordt vereenzelvigd, heb ik elders nog niet ge­
vonden. Waar de rug van de Tapi, die naar haar genoem d zou
Z1)n > gelegen heeft is onbekend. Waarschijnlijk mag men wel
aannemen, ook in verband met Jt later van haar verhaalde,
dat zij evenals haar vader ’n hoogere m acht van oud-inlreemsch
geslacht is. W at haar bijzondere aard of werkkring dan echter
geweest is, is niet duidelijk.
Op de vreemde term kasturi, en d’ afleiding die hier gegeven
wordt, is in d’ inleiding reeds gewezen. ’t Is opmerkelijk dat
Waluh-bang van bauddha rsi wordt en de baddha gaat dragen
(die dus blijkbaar bij de rsi's hoort en niet bij de gaiwa’s past,
zooals ook u i t ’t verhaal van Palyat* s ontvangst in Galuh blijkt) v66r
hij als eerste de titel wiku kasturi krijgt. ’n Verband tusschen
de rsi-paksa en de kasturi’s is echter moeilijk aan te toonen,
omdat van beide uitdrukkingen niet dan zeer vaag bekend is
vvat er mee bedoeld wordt. Dit is ook *t geval met de kurug,
n kleedingstuk dat misschien met de kalambi als teeken van
waardigheid te vergelijk en is.
De mandala Turyyan (of Turyyantapada), die ook Bapa heet,
p t in de Pararaton (biz. 7) ’n niet onbelangrijke rol; de
1Gr, .°.7Sj Van de laatste naam wordt zelfs met ken A ngrok’s
____ ^ aar ln verband gebracht *). 5t Hoofd, de amandala,

i.j - 1 n ! , *S ^ e® rate n aam , T u r y y a n t a p a d a , te v o rb in d e n m et de zoo

verknftvo l™ ' 6 7 ljfd e Van z e ve n v e rsch ille n d e s ta te n w a a rin de y o g in
w o r d t d f ln k a n ’J ° ' g f 8 (C o d 5170, J u y n b o ll I I b iz . » 1 « ). 't W o o rd
d t d a a r v e r k la a r d m et „lu p u t s a k e n g m a y a m w a n g p r a d a n a ” , vrij v a n
 heet daar 6mpu Palot; men zou geneigd zijn hierbij weer te
denken aan ’n titelnaam, afgeleid van die van de legendarische
stichter van de mandala. Mag men Palot misschien in verband
brengen met Palet? Barang heeft wel veel gemeen met Palyat;
deze naam wordt in de Tantu echter verbonden met *n andere
mandala, Selagraha-rong, waarvan de stichter z’n kalambi uit
Bapa kreeg, die dus daaraan onderhoorig was. 't Juiste ver­
band tusschen deze namen is daarom nog niet aan te wijzen.
Ook de vorm Palot voor Palet is vreemd; men zou aan 'n
wisselterm moeten denken. Ditzelfde zou men ook moeten aan­
nemen om i n ' t Tugaran, dat in de Pararaton in dit verband ook
genoemd wordt, 't Tigaryyan (Tigaren) van de Tantu te kunnen
zien 1).
(118) ’t Verhaal dat Waluh-bang Barang uitnoodigt de kurug
samen met hem te dragen is als verklaring te beschouwen waarom
Tigaryan en Turyyan als gelijkgerechtigd golden, hoewel de
laatste d’ eerste kasturi-mandala genoemd wordt. Barang sticht
later nog andere mandala’s, Dupaka en Wariguh, ook kasturi's;
deze waren dus waarschijnlijk onafhankelijk. D' opmerking dat hij
bhairawa was (of zoo deed, wat misschien de bedoeling van de
vorm ambherawa beter uitdrukt), terwijl hij tot de rsi-paksa
overgegaan en hoofd van ’n kasturi-mandala geworden was, is
met onze geringe kennis van wat met die termen bedoeld werd
nog onverklaarbaar.
(118-119) De titel sam£gSt-baganjing, die Tapa-wangkeng in Daha
draagt, staat waarschijnlijk in verband met baganjing: loodlijn;
blijkbaar vervulde hij dus ’t ambt van rekenmeester of astroloog,
wat goed uitkomt met ’t geen hier van hem verteld wordt. Ook
ganjang, naar ’t schijnt ’n soort peilschaal eri nganjingakSn,
spuien (zie biz. 195, 4)) zijn* wat beteekenis en vorm betreft ver-
b e g o o c h e lin g en s trijd ; ’t is, n a a r ’t sch ijn t, de h oogste s ta a t die m en in ’t
lic h a a m b ere ik e n kan . D e term is a f te leid en v a n S k r t tu r 3ra, overw inn ende
k r a c h t. In d ie n d it w e rk e lijk de naam v a n de p la a ts is, b ew ijst d it w eer de
g ro o te in v lo e d v a n de y o g a t a n tr a ’s op J a v a , w an t aan deze soort g e sch rifte n
zu llen de tu tu r’s hun s to f toch wel m id d ellijk of on m id d ellijk ontleend hebben.
D e v e r k la r in g v a n de n aam T u re n in de T a n tu b e ru st b lijk b a a r op vo lks-
o tjm o lo g ie .
*) T u r e n zou, zooals D r. B ra n d e s reed s h eeft o p ge m e rk t, de tegeu w o o rd ige
p la a ts v a n d ie n a a m in d ’ a fd e e lin g M a la n g ku nnen z ijn ; dan kan e ch ter ’t
T u r a y a n u it de N a g a r a k r ta g a m a (Z 243) n ie t dezelfde p la a ts zijn. T u g a ra n
is , zo o als u it de P a ra ra to n -u itg a v e b lijk t, in een ig e oorkonden u it de b u u rt
v a n S in g a s a r i g e vonden.*
want. Dit verhaal van Tapa-wangkgng, de stichter van Bulalak,
die de zon kon tegenhouden, is in de Javaansche letterkunde
verder, voor zoover bekend, nog niet gevonden ; ’t bevat echter ’n
motief dat uit de literatuur van andere volken niet onbekend is.
(119) Op de waarde van de vermelding van de ratu ring Cfimpa
i n ’t volgende verhaal is in d ’ inleiding (biz. 48) reeds d ’ aandacht ge­
vestigd. De geschiedenis van vorst Taki, die z’n eigen kleindochter
trouwt, ’t kind van de stichter van Bulalak en ’n koe, is al zeer
ingewikkeld. Bulalak en z’n stichter worden er tweemaal door
met Taki verbonden (door de koe, ’s vorsten onecht kind, en
door haar dochter), bovendien m et Palet en met de boven­
menschelijke m acht die in de vorstin gevaren was. D ’ oorsprong
van d ’ overlevering, die hier aan Bulalak wordt verbonden, is,1
zooals meestal, moeftijk aan te w ijzen; waarschijnlijk zijn de
figuren die er in optreden alien oud inheemsch. ’n A ndere
vertelling in de Javaansche letterkunde, die er mee in verband
te brengen is, weet ik echter niet te noemen.
(120) D ’overlevering van de stichting van Selagraha-rong brengt
deze mandala in verband met steen- of beeldhouwers. O f werkelijk
deze kunst daar in ’t bijzonder beoefend werd is onbekend, evenals
de ligging van de plaats. W at Palet kon maken is niet geheel
duidelijk, vooral niet wat met de stampblokken en de holen
bedoeld wordt; naar ’t schijnt is er toch alleen van kunstvaardig-
heid in steen, of ten minste van snijwerk sprake. Opmerkelijk i s ’t
dat er ook nu nog bijzondere voorstellingen en daarbij behoorende
plechtigheden schijnen te bestaan onder de kalkverzamelaars in ’t
Zuidergebergte. Of nu Palet alleen in zijn mandala als eerste en
patroon van ’t am bacht gold, of dat deze opvatting ook elders
verspreid was, zou nog nagegaan moeten worden ; waarschijnlijk
mag men zijn betrekking tot ’t handwerk wel weer in verband
brengen met de magische kracht, die in bijzonder hooge mate
aan deze oud inheemsche figuur toegeschreven schijnt te zijn.
Palet gaat, v66r hij wiku kasturi wordt, van de bauddha- tot
de rsi-richting over en neemt ’n baddha (naar ’t schijnt ’n
hoofdband) aan. Ook bij kaki Botahi, de stichter van de kasturi
Botahi (de mandala Bulalak) en bij Waluh-bang worden de
rsi-paksa, de baddha en ’t kasturi-schap te zamen aangetroffen.
Hun .herhaaldelijk gemeenschappelijk gebruik wijst er *op dat
men verband tusschen deze termen moet zoeken, wellicht in
deze zin dat de baddha inzonderheid bij de rsi-paksa behoort,
 e n d a t d e w ik u k a s t u r i t o t d ie g e z i n d t e g e r e k e n d w e r d . D e j u i s t e
b e tee k en is van ’t w o ord k astu ri w ordt h ie r ec h te r nog n ie t
d u i d e l i j k e r d o o r . V o o r a l in d i t s t u k v a n d e T a n t u v a l t ’t g e b r u i k
e r v a n bij p l a a t s n a m e n o p ; o o k d e m a n d a l a ’s d i e B a r a n g s t i c h t t e
e n d i e t o t d e p a k s a - t y a g a b e h o o r e n w o r d e n k a s t u r i g e n o e m d . In
d i t g e v a l is e r g e e n a n d e r v e r b a n d v a n d e z e t e r m m et de rsi-
p a k s a te o n td e k k e n , d an d a t B a ra n g v ro e g e r d a a r to e b e h o o rd h ad .
(120-121) ’t Merkwaardige verhaal van Ibu-t£ngahan, de dochter
van Barang, vormt naar ’t schijnt de stichtings-overlevering van de
kasturi Gfcnting. Waarschijnlijk is hier echter ’n ouder verhaal
in verwerkt; dat de hoofdpersoon van bovenaardsche oorsprong
is bewijst haar gelijkstelling met Smari. Misschien mag men ’t
0 motief van ’n vrouw die overwonnen moet worden er in ver­
moeden ; de widu wordt hier dan blijkbaar als voortreffelijker
dan de beide anderen beschouwd. Van dezen komt caryya
(iicaryya) verder in de Tantu niet voor, zoodat niet uit te maken
is wat voor persoon er mee bedoeld w e rd ; misschien *n in de
Hindoeistische geleerdheid bedreven geestelijke. De tyaga is dan
d’ asceet, de widu degeen die in betrekking staat tot oud-in­
heemsche gebruiken. Geheel duidelijk is de tegenstelling tusschen
die drie echter niet; wel blijkt dat de widu geen wijding bezat,
zooals ook reeds bij z’n bevestiging in ’t derde hoofdstuk uit-
gekomen is. Ook de rol van de herdersjongen met z’n koeien
behoeft nog opheldering.
Opmerkelijk is 't dat in ’t reeds meermalen vermelde stuk in
Cod. 5056 tusschen de Rajapatigundala en de Pratasti bhuwana
gfcnti (verklaard met: wikwaporong, blijkbaar: ’n wiku met ’n
huidvlek) voorkomt, onder degenen die niet op de Mahameru
behooren te zitten. Ook de termen l£sung-burut (wikwangundur?),
grimanggala (dewaguru w adon.’n vrouwelijke dewaguru) en ta rin g
(w ikw abontak: kort, rond en hard? In de T antu : ar£ng), die
later in de Tantu genoemd worden, komen in dat verband voor.
De verklaringen passen, voor zoover ze begrijpelijk zijn, in ’t
geheel niet bij ;t in de Tantu verhaalde, en hun verband met de
beteekenis van de verklaarde woorden, voor zoover die te gissen
valt, ontgaat ons; wel is 't echter mogelijk dat de betiteling met
deze namen ook in de Tantu de betrokkenen als minderwaardig
stempelt. Dit zou men dan in verband kunnen brengen met
de lage rang die de stichters volgens d ’ overlevering h a d d e n :
’n widu, ’n palmwijntapper, ’n slager en ’n paar pujuts (mid-
delink); de drie laatsten krijgen hun wijding. bovemlien op
onwettige wijze. Verder blijkt van n geringschatting van c eze
kasturi's uit de Tantu zelf niet veel; 't is trouwens niet geheel
duidelijk wat 't genoemde stuk van Cod. 5056 bedoelt m et d
uitdrukking: tan vogya lmlungguha ri sang hyang Mahameru.
Mocht er dus zoo'n waardeering bestaan hebben, dan ontgaat
’t ons wat de gevolgen in ’t maatschappehjk verkeer daarvan
geweest zijn. Wel is 't waar dat deze vier kasturi’s waarschijnlijk
niet op de Mahameru gelegen hebben (ofschoon hun hggm g
niet nauwkeurig op te geven is); de kasturi Genting lag op de
Kawi, Lgsung-burut in cle buurt van de Sundawini (bij de Brabm a
waarschijnlijk), £rlmanggala aan ’t zuiderstrand en ArSng op de
Wlahulu. De term Mahameru in ’t genoemde stuk kan echter
wel in de zin van de tegenwoordige Meru s op Bali bedoeld
zijn, zooals in d’ inhoudsopgave opgemerkt is; hiervan is ’t ver­
band met de berg intusschen ook nog niet geheel duidelijk.
(121) t Vertelde over gmpu Barang als stichter van de kasturi-
m an dal a’s van de paksa-tyaga doet uitkomen dat deze laatste en
de bhairawa-paksa in nauw verband met elkaar konden staan. De
tyaga’s die hier bedoeld worden houden zich blijkbaar aan ’t coeli-
b a a t; dat dit hier uitdrukkelijk vermeld wordt doet veronderstellen
dat de bewoners van de andere mandala’s in gezinnen leefden,
’t geen trouwens uit de beschrijving van Sagara in de N agara­
krtagama ook op te maken is. De tyaga die in ’t verhaal van Ibu-
tSngahan voorkomt is intusschen geen caelibatair. Dit is niet in
strijd met d’ opgave in de Caturpaksopadega, die zegt dat er
tyaga’s zijn die getrouwd en die ongetrouwd leven. Daar kom t
ook d’ opmerking voor dat de tyaga’s, evenals de bhujangga’s,
in drie paksa’s verdeeld worden (de namen daarvan zijn eenigszins
Vreemd, zooals besproken is in d’ inleiding biz. 41); blijkbaar waren
ze nauw vervvant aan die groep, die in dat geschrift de geestelijken
van koninklijke dharmma’s vormen. Wat de eigenaardigheid van
de tyaga’s geweest is, ontgaat ons echter; ook ’n antwoord op
e Vraag of ze als ;n Hindoeistische orde of als ’n oud-inheemsche
nstelling te beschouwen zijn is niet met zekerheid te geven. O p
grond van ’t in de Caturpaksopadega vermelde zou men geneigd
z,jn t eerste te veronderstellen, de naam komt echter in ’t Skrt
a een in de zin van „wijze” voor, zooals Prof. Kern reeds heeft
opgemerkt (V. G. IX biz. 197). Ook de vermelding van de kategan’s
m t t>egin van ’t vierde hoofdstuk onder de patapan’s, naast
 «

a J ! « ' v * ^ m r , V‘ n, - }nheemSChe ° ° r s Pr o n g. w a a ro n d e r van d e

a b e t '.“ **f f " 1 d a t h,j g een w ijding o n tv in g , m a a k t ’n beslissing
m oeilijk. U it t v erh aa l ho e ken Anerrok Hp u i
, , .. , UK a e k ateg an van K a b a lo n
in o, p s c h u d d in g b ra c h t, in d e P a r a r*aL^u
a to n ^( bl^
diz . 7/ ;^ is
* weinier
• • o p te
m aken. & r
D e m a n d a la ’s d ie in d it s tu k van d e T a n t u g e n o e m d w o rd en
z.jn v e rd e r o n b e k e n d . U it d ’ o p m e rk in g o v er d e g u k la p ak sa m a g
m e n m issch ien o p m a k e n d a t d e t y a g a ’s o f h u n d ew aguru! w a a r­
van h ie r g e s p ro k e n w ordt, g e reg e ld v an verblijfplaats verw isselden.
en d u s ’n zwerv-end leidden ; d it is te b egrijpen bij h u n co elib aa t
en k o m t overeen m e t w at d e C a tu r p a k s o p a d e 9a van s o m m ig e n
h u n n e r vertelt.
(121-122) O p ’t v e rb a n d van d e stic h tin g so v e rle v e rin g van B ulalak
m e t ’t v e rh a a l van vorst T a k i is reeds e e rd e r gew ezen ; 7.00 oo k o p
d ’ o v e r e e n k o m s t van de hier v o o rk o m e n d e n a m e n m e t die in *t
b e g in van d e P a ra ra to n , die d o e t v e rm o e d e n d a t T a p a -w a n g -
kfing d e tite ln a a m was van de d e w a g u r u ’s (o f a b a t u r ’s volgens
d e P a r a r a to n ) van B ulalak (biz. 50) i). >n A n d e r e p la ats w aar
d e z e m a n d a la g e n o e m d w o rd t is niet b e k e n d , even m in als d e
ju is te ligging, ofschoon d e vo o rsp ellin g z e g t: d ic h t bij D ah a.
( 1 2 2 - 1 2 3 ) ’t V erh aal van de s tic h tin g van D in g d in g , w aarsch ijn ­
lijk o p d e plek w aarvan in h et d e rd e h o o fd s tu k reeds de n a a m ver­
k la a r d is, d o o r ’n v o o rtv lu c h tig e vorst, h e rin n e rt eenigszins aan w at
van ki P a n d a n -a ra n g , eigenlijk ook ’n uit z’n rijk v erd rev en e, en
T e m b a y a t v erteld w o rd t in Dr. R in k e s’ v e rh a n d e lin g o ver die
f ig u u r (T. 13. G. 53). E r is e c h te r geen g r o n d te vinden om de
p e r s o n e n en p la atsen in on m iddellijk v erb an d m e t elk aar te
z e tte n ; d e n a a m H u n d a l is tro u w en s verder, n aar *t schijnt, geheel
o n b e k e n d . W el m a g m en v erond erstellen d a t hier ’n m e e r
a lg e m e e n b e k e n d v erhaal of v e rh a le n m o tie f ten g ro n d s la g ligt zoowel
a a n d e plaatselijke le g en d e van D in g d in g als aan die van a n d e r e
m a n d a te 's en heilige plekk en ; de vraag in hoeverre de geschiedenis
m e e g e w e r k t heeft to t *t d o en o n ts ta a n van die overleveringen

*) ft I s o p m e r k e lijk d a t b u y u t W a n g k e n g o o k v o o r k o m t in d e la k o n S r i
M a h a p u n g g u n g ( b e h a n d e ld d o o r d e h e e r J . K a t s in z ’n v e r h a n d e li n g o v e r
D e w i S r i , T . B . G . . 1 9 1 6 ; z ie o o k d e e e r s t e v a n d e 2 3 la k o n s te M e c h e le n , in
w e lk e la k o n o. a . o o k ’n p l a a t s M e n q la n g -ta m tu g e n o e m d w o rd t). B u y u t W a n g ­
k e n g v e r l e e n t d a a r a a n S r i o p h a a r v l u c h t v o o r I£ a li^ i_ )a ru h u lp , m a a r w o r d t
d o o r d e z e g e b o n d e n , t o t d a t S e d a n a h e m k o m t b c j r ijd e n . ’n O n m id d e llijk
v e r b a n d v a n d it v e r h a a l m e t d a t v a n d e T a n t u zo u m o e ilijk a a n te w ijz e n z ijn .
is bij gebrek aan gelijktijdige berichten voorloopig nog niet te
beantwoorden.
Uit ’t verhaalde blijkt dat ’t uiterlijke teeken van de gewijde
wiku ’t dragen van daluwang was. Of hier echter ’n volledig
stel kleeren van deze stof bedoeld wordt, dan wel alleen 'n
muts is niet duidelijk; in de kakawin’s wordt, blijkens K. B. W.,
’t woord vaak door de Balineesche glossen weergegeven met
k6tu. Dit stemt in zooverre overeen met ’t in de Tantu ver­
haalde, dat.de vorst de daluwang als baddha1 ombindt; baddha
wordt, ook weer volgens de glossatoren, in ’t bijzonder van ’n
hoofdband gebruikt. Ook vernemen we dat alleen wiku’s op de
Mahameru mochten komen; deze vormde dus, n a a r 't schijnt, ’n
gewijd gebied (verg. weer ’t stuk in Cod. 5056, biz. 280). TaiidSs,
waarvan in ’t derde hoofdstuk d’ oorsprong verteld is, lag blijk­
baar op de grens daarvan als men van 't Westen kwam.
Blijkbaar maakte Dingding niet z’n opwachting in Kukub;
dit wordt verklaard daardoor dat de stichter, ofschoon z’n wij­
dings-daluwang en z’n dewaguru-ornaat wel van daar afkomstig
waren, die kwasi gevonden had. Dit wijst er op dat de mandala’s,
waarvan de stichters hun payung, oorringen en kalambi uit ’n
andere plaats ontvingen, in den regel ook als aan deze onderge-
schikt beschouwd moeten worden. Opmerkelijk is in verband met t
stuk in ’t vijfde hoofdstuk (biz. 98), vermoedelijk de plaatselijke
overlevering van Kukub, dat ’t hoofd van die plaats hier zoowel
Mahaguru als Dharmmaraja genoemd wordt; dit mag men be-
schouwen als ’n bevestiging v a n ’t vermoeden d a t ’t ginds vertetde
o.a. de verklaring van de herkomst dezer titelnamen tot doel heeft.
’t Is vreemd dat Hundal door de Mahaguru tot dewaguru
van GSrgsik wordt benoemd, terwijl daar verder niets meer van
verteld wordt. De stichting van de mandala GSr6sik wordt in
’t vierde hoofdstuk aan bhatara Guru zelf toegeschreven, hij lag
ten Oosten van de Mahameru. Hoe de verhouding van deze
plaats, die blijkbaar onder Kukub stond, tot Dingding was, is
niet duidelijk. Evenmin is ’t te beslissen of men met hulu-kSm-
bang-pakalpan een of twee personen bedoelde; ’t eerste lijkt ’t
waarschijnlijkste; de beteekenis van de titel is dan wellicht:
hoofd van de bloemen en ’t toilet (af te leiden van kalSp, algp,
of misschien vai akalpa). Men zou dan m oeten’aannemen dat
op deze plaats ’ivT!ft>gebreidere titel gebruikt wordt, daar hulu-
kSmbang alleen zeiden voorkomt; pakalpan wordt in ’t
K. B. W., voor zoover bekend, niet gevonden.
 (123) t V e r te ld e o m t r e n t de wijding van b u y u t S a m a d h i d o e t d e
g e h e i m h o u d i n g , die bij’ d e w ijdingsplechtigheid zelf v e rp lic h t was,
w e e r te n duidelijkste u itk o m en . D a t ze ’s n a c h ts p la ats had, h e b
ik e ld e r s n o g n ie t g e v o n d e n . M et de hier g e n o e m d e m u sp a-
p le c h tig h e id is m isschien iets dergelijks b e d o e ld als m e t d e
s S m b a h -w ik u , die d e h eer d e K a t A n g elin o v e rm e ld t (M u d r a ’s
biz. 2 7 ) ; die zou b estaa n uit 'n eerbewijs aan de zon, a a n z’n
e ig e n lic h a a m en aan d ’ aarde, w aarschijnlijk als zetels van de
g o d h e i d b e sc h o u w d . In K. B. W . w o rd t o n d e r p u s p a d ’ u it­
d r u k k i n g « sanak sapuspa» voor «m e d elee rlin g van d e z e lf d e g u r u *
g e n o e m d , d it h eeft waarschijnlijk ook b etre k k in g o p deze p le c h tig ­
h eid . D a t s tu d ie van de d h a r m m a v o o raf v erp lich t is, en d a t
d e g u r u z’n leerling n a d e wijding n o g ’n g e h e im e on derw ijzing
m e e g e e ft, w aarin ' t wezen van ’t w ikuschap v e ro n d e rs te ld w o rd t
v e r v a t te zijn, is oo k uit d e T a n t u reeds e e rd e r geb lek en .
O p ' t ein d van ’t vierde h o o fd stu k is re^ds ’n v erh aa l verm eld
d a t d e n a a m M a n u n ja n g m o e t verklaren in v e rb a n d m e t G a n a ; de
m a n d a l a d a a r h o o rd e blijkbaar o n d e r D in g d in g . ’n D ergelijk
v e r h a a l als h ier over ’t afluisteren van ’n g e h e im e on derw ijzing
w o r d t blijkens Dr. R in k e s’ v e rh an d e lin g over ' t g r a f te P am laten
( T . B. G. 55) van L 6 m a h -a b a n g verteld, die als 'n w orm , in de
a a r d e verscholen , ’t in ’n b o o t v oorgedragen o n d e rr ic h t afluisterde.
(123"124) D e n a m e n van de stichters van Jalagiri heb ik n o g niet
e l d e r s g e v o n d e n , de juiste vorm ervan s ta a t ook niet vast. Blijkbaar
w o r d e n ze vo org esteld als slaven b e h o o re n d e to t ’n a n d e r volk;
m o e t m e n e c h te r de beteekenis van ’t woord p u ju t: kroes, ge-
k r u ld van h a a r (K. B. W .) afleiden d aarvan d a t ’t b u ite n la n d s c h e
s la v e n , b e h o o r e n d e to t zekere*volken die d a t k e n m e rk h a d d e n ,
a a n d u i d d e , o f is o m g e k eerd de s o o rtn a a m afgeleid van d e n a a m
v a n . ' t k e n m e r k ? D it is niet duidelijk. D a t deze lieden la ag ge-
s c h a t w e rd e n blijkt reeds uit ’t verhaal van tu h a n C ancu, die
zich s le c h ts m e t m oeite er toe breng en kon de wijding uit de
h a n d e n van 'n puju t-dew aguru aan te n e m e n ; uit ’n a a n h a lin g
in K . B. W . o n d e r pasar is op te m aken d a t ’n slag of tik op
’t h o o fd , d o o r hen gegeven, «cutaka» maakte, zo o d at m en de wijding
n ie t m e e r m o c h t o n tv a n g e n *). ’t Is dan ook wel aan te nem en

*) *fc B e s t a a n v a n s la v e r n i j e n s la v e n h a n d e l b lijk t u it v e r s c h e id e n e t o t d ! o u d e r e
l i t e r a t u u r b e h o o r e n d e r e c h t s b o e k e n ; ’n o n d e r s o lie iS t u s s c h e n ,,h u lu n ’ ' e n
„ k a w u l a ” is d a a r b ij in ’t o o g te h o u d e n , o fs c h o o n b e id e w o o rd e n o n e ig e n lijk a ls
a a n d u i d i n g e n v a n d ’ e e r s t e p e rs o o n in g e b r u i k z ijn g e k o m e n . T o t h o e la n g s la v e n
dat Jalagiri als minderwaardig beschouwd werd, ook in verband
met de reeds vermelde geringschatting voor de term giimang-
gala in ’t reeds meermalen genoemde stuk van Cod. 5056; dit
£rimanggala is in de Tantu de naam van de stichter van de
kasturi (^rlmanggala, die blijkbaar aan Jalagiri onderhoorig was.
In de Nagarakrtagama komt ’n Jalagiri voor in de nabijheid
van Majapahit: dat zal ’t hier bedoelde dus waarschijnlijk niet
geweest zijn ; de ware ligging is onbekend.
(124) Cancu, Skrt «beroemd», komt naar ’t schijnt meer voor als
vorstennaam (P. W.); ’n bepaalde persoonlijkheid uit de geschiedenis
zou men echter niet aan kunnen wijzen als degeen van wie
hier verteld wordt dat hij de stichter was van de kasturi £rl-
manggala, evenmin als dit ’t geval is met vorst Hundal. O pm erke­
lijk is ’t dat ’n sima Qrlmanggala ook voorkomt op ’n steen
van de Dieng van 731 £aka (O. J. O. II biz. 3); aangezien daar
waarschijnlijk niet dpzelfde plaats of plaatsen bedoeld worden,
is dit ’n aanwijzing ervoor dat de beteekenis die ’t stuk uit
Cod. 5056 aan die uitdrukking (als 'n soortnaam) hecht, niet geheel
terzijde te stellen is. De verklaring «dewaguru wadon» komt echter,
evenals de verklaringen van d’ andere daar genoemde termefi, in
’t geheel niet overeen met wat in de T antu verteld wordt. •
De beteekenis van alles wat aan £rlm anggala opgedragen of
toegestaan wordt is niet even helder. Vele bepalingen ervan zijn,
naar ik meen, in strijd met wat gewoonlijk van ’n wiku ver-
wacht w erd; bij de vrijstelling van ’t brengen van vereering en
offers, van ’t kennen van de gastra’s en van alle studie is dat
duidelijk. ’t Eten van alles zonder onderscheid wordt ook in de
Tantu bepaaldelijk aan bhairawa’s toegeschreven. Aangaande ’t
.wijden van vrouw en kind blijkt uit sommige stukken van ’t
Wratigasana en ook uit de Balineesche gewoonte, die de heer
de Kat Angelino vermeldt in «Mudra’s op Bali», dat in ’t bijzon­
der de vrouw samen met haar man de sangaskara van een guru
behoorde te ontva'ngen; ook ’t verhaalde van £mpu Siddhayoga
en £iwa is hiertnee in overeenstemming. In d1 opdracht, zichzelf
slechts als bhatara te beschouwen, zou men ’n aanwijzing van ’n
bepaalde leer kunnen zien, ook in verband met ’t niet brengen
van vereering; of er samenhang bestond met Indische stelsels,
e en ige rol gesp eeld h ebb en in de Ja v a a n s c h e m aatsch ap p ij zou n o g t ’ onder-
zoeken z ijn ; w aarsch ijn lijk is ’ t v e r v a l van de Ja v a a n s c h e zeeh an d el d aaro p
v a n in vlo ed gew eest.
 die zich «atheist» (nirigwara).noemen, is alleen door onderzoek van
tu tu r’s vast te stellen. ’t Verbod met andere wiku’s te verkeeren
is d' eenige verbodsbepaling die opgelegd wordt; in hoeverre
dit met de gewoonte in strijd was of daarmee overeenkwam
ontgaat ons.
Opmerkelijk is in dit verband dat ook buyut Arfing bijna
woordelijk dezelfde opdracht k rijgt; moet men daaruit opmaken
d at op ’t gebied van observanties en leerstellingen de kasturi’s
£rim anggala en Ar6ng gelijk waren ? De ligging van de vier
mandala's die door tuhan Cancuraja gesticht zijn is niet nauwkeurig
bekend; misschien mag men hun afgelegen ligging aan de Zuid-
kust echter wel in verband brengen met de vlucht uit Galuh,
ofschoon ’t nog niet duidelijk is welke streek van d ’ Oosthoek
hiermee bedoeld wordt.
(124-126) ’t Is eenigszins vreemd de walyan, die blijkens talrijke
andere plaatsen in d ’ oudere letterkunde qvereenkomt met wat
nu ’n dukun genoemd wordt, hier naast ’n paar slaven
en ’n hond onder de volgelingen van ’n voortvluchtig vorst
genoemd te zien; ’n andere beteekenis van ’t woord is echter
niet bekend. Ook de naam Bugoleng schijnt elders nog niet
gevonden te zijn. De woorden lumpang-gurut en lgsung-burut
zijn klaarblijkelijk wisseltermen; de beteekenis is waarschijnlijk:
«gebroken stampblok*. D ’ uitdrukking lumpang-burut komt in de
Korawagrama (K. B. W. onder lingga) voor, gezegd van Maha-
dewa; ze beteekent daar, naar *t schijnt, ontmand. 'n Verband
van deze zin met de hier behandelde plaats in de Tantu is echter
niet te ontdekken. De mandala’s die tot de kasturi LSsung-burut
behoorden zijn verder onbekend *); ze waren blijkbaar onderge-
schikt aan Tigaryyan, evenals die van de kasturi Argng, terwijl £ri-
manggala van Jalagiri afhing. De betiteling kasturi staat dus hier
in verband met de mandala vanvvaar de stichter z’n dewaguru­
schap ontving. Ook de juiste ligging van de mandala’s van de
kasturi Argng is niet bekend.*
(126-127) Met 't verhaal van de geboorte van Trnawindu en
Anggira wordt de geschiedenis van d ’ eerste mandala’s, waarvan

>) O f ’t h ie r gen oem d e J a w a ’t zelfd e is a ls de p la a ts w a a r nu n o g 'n

te m p e l v a n o v e r is, en die in de N a g a ra k r ta g a m a (Z 55 s en elders) genoem d
w o rd t, a a n de v o et v a n de W lir a n g (K u m u ku s), is n ie t m et zekerh eid te
b ew ijze n , d a a r de p u n ten w a a r de T a n tu in z’n p la a ts b e p a lin g v a n u itg a a t
n ie t b ek en d zijn.
de stichting reeds in ’t vierde hoofdstuk verteld is, weer opgevat.
’t Vertelde- van Wiratanu en haar naam zelf heb ik nog niet
elders gevonden; de verbinding van haar met Trnawindu en
Anggira is eveneens onbekend, ook, voor zoover ik weet, uit
Indische bronnen. Deze twee namen zijn in de Skrt letterkunde
wel op verscheidene plaatsen te vinden, dat ze tweelingbroeders
zijn blijkt echter nergens. D ’ eerste wordt in de Javaansche
oudere letterkunde herhaaldelijk g e n o e m d ; in 't Agastyaparwwa
(aangehaald in K. B. W. onder damalung) komt hij voor als *n
leerling van Agastya *). Waaraan hij echter z’n betrekkelijk
groote bekendheid te danken heeft is, evenals bij d ’ andere rsi’s die
in d ’ oudere literatuur voorkomen, niet duidelijk. Anggiras wordt
in de Skrt werken van d ’ oudste tijden reeds genoemd, de naam
komt ook in ’t Brahm andapurana voor als een van de negen
dewarsi’s, en als zoodanig zal hij ook wel in de Javaansche
letterkunde gekomen zijn. Merkwaardigerwijze wordt deze naam,
blijkens K. B. W., door de glossen o p ’t Bhomakawya voor ’n aan-
duiding van Agastya gehouden, 'n bewijs te meer voor de aanzien-
lijke plaats die deze rsi in ’n zekere tijd ingenomen heeft. Deze ver-
wisseling kan de schrijver van de Tantu niet ten laste gefiegd
worden, wel worden Trnawindu en Anggira allebei zoowel met
Agosti, hun vader, als met Agasti, hun pleegvader en leermeester,
in verband gebracht.
Door dit verhaal wordt de rij bovenmenschelijke dewaguru’s van
Sukayajna weer uitgebreid; na de goden bhatara Guru, Wisnu, en
Igwara komen Markandeya, Agastya en Trnawindu. Op de buiten-
gewone heiligheid van deze eerste mandala wordt dus wel zeer
de nadruk g elegd ; des te meer is ’t te betreuren dat hem, de
Kailasa waar hij op lag, en Masin, waarschijnlijk de landstreek
waar die berg te vinden was, in d’ aardrijkskunde van Java nog
geen plaats aangewezen kan worden. Wel is ’t duidelijk dat ze
ten Westen van de Kawi gezocht. moeten worden. Opmerkelijk
is ’t intusschen ook dat er maar weinig mandala’s in de Tantu
genoemd worden die van Sukayajna afhangen, in vergelijking

•) D r. B o sch vermoedfc in z ’n v e rh a n d e lin g o v e r de steen v a n D in a y a

(T. B . G . 19 16 ) d at ’n bij S in g a s a r i g e vo n d en b eeld v a n T rn a w in d u in v e r ­
b an d stond m et de g o tra -sta m v a d e r-v e re e rin g . H ie r is re e d s o v e r g e s p ro k e n
n a a r a a n le id in g van ’t ve rh aal va n B a r a n g in In d ie ; ook op deze p la a ts in
de T a n tu b lijk t uit n iets d at deze fig u u r a ls de s ta m v a d e r v an ’n g e s la c h t
b eschou w d is.
 m et de talrijke waarvan dit ten opzichte van Kukub en Tigaryyan
blijkt; is dit toe te schrijven aan de verder afgelegen ligging
van d ’ eerste plaats? Immers de schrijver houdt zich in hoofd-
zaak bezig met de streek om de- Mahameru, ruim genomen.
Een van de beide mandala’s die met Sukayajna in verband ge­
bracht worden ligt daarentegen aan de voet van de Wilis.
(127^128) ’t Verbod voor wiku’s om ;t huis te betreden van of in
aanraking te komen met candala’s wordt in gasana’s zoo als't Wrati­
gasana nadrukkelijk uitgesproken. Markandaya reinigt zich dan
ook geducht voor hij naar z’n plaats in de hemel terugkeert.
V an ’n geringschatting van de mandala’s welke door ’n slager,
die op onwettige wijze aan ’n wijding was gekomen, gesticht
werden blijkt verder echter niets. ’t Is niet onmogelijk dat Jiwana,
waarvan de buitengewoon gewrongen naamsverklaring opvalt, de
plaats of de streek is die in de Nagarakrtagama en de Pararaton
zoo vaak genoemd wordt als ’t vorstendom van leden van de
koninklijke familie; dit zou dan waarschijnlijk in de buurt van
de Wilis gelegen hebben. ’t Verhaal, dat in de T antu als verklaring
voorkom t van d’ oorsprong van die naam, die toch ook in de latere
lette/kunde als Koripan zoo bekend is geworden, heb ik elders nog
niet gevonden. Ook is ’t vreemd dat in de Tantu Daha wel als
vorstendom voorkomt, en Jiwana niet, terwijl toch uit de Para­
raton blijkt dat er tot in de laatste tijd, waarover dat geschrift
gaat, vorsten van Koripan geweest zijn, evenals van Daha. Was
d ’ eerste titel soms niet meer aan ’n bepaalde streek verbonden,
of is ’t in de Tantu genoemde Jiwana n i e t ’t bekende Koripan ?
- E r worden blijkbaar drie Sukayajna’s onderscheiden: Sukayajna-
paksa-Rgban, Sukayajna-paksa-Jiwana en Sukayajna-paksa-Mang-
galya. ’t Eerste is in ’t vierde hoofdstuk besproken, dat was wel ’t
oorspronkelijke, ’t lag op de K ailasa.’t Tweede lag waarschijnlijk
in de b uu rt van de Wilis *), ’t omvatte drie mandala’s. Talutug is

') ’t I s o p m e rk e lijk d a t h ie r v a n b h a ta r l W ilis g e sp ro k e n w o rd t; ’t is

m o g e lijk d a t m en h ie rb ij m oet d e n k e n a a n K e b a -k e b a , w a a rsc h ijn lijk ’n oud
in h e e m so h e b e w o o n ste r v a n de b e rg , d ie in 't v ie r d e h o o fd stu k m et U m a
g e lijk g e s t e ld is. B ij de s tio h tin g v a n de k a s tu r i B a n g (o f B a ra n g ) w o rd t
e c h te r b h a t a r a W ilis g e n o e m d ; hoe d it o v ere e n te b re n g e n is is n ie t d u id e lijk .
D a a r in ’t a lg e m e e n d e b e r g e n n ie t m et de g o d e n tite ls b h a ta r a en b h a ta r i
w o rd e n a a n g e d u id , m a g m en in ie d e r g e v a l w el de g e v o lg t r e k k in g m ak en
d a t de W ilis ’n b ijz o n d e r aa n z ie n ge n o o t, b o v e n de ge w o n e v e r e e r in g die
a a n de m e e ste b e rg e n en de d a a r hu izen d e h o o gere m aoh ten b lijk b a a r in
d o u d e re zo o w e l a ls in de n ie u w e re tijd door d ’om w on en den g e b ra c h t is.
te verstaan als talugtug, driesprong, A ribhana misschien als Hari-
bhawana, ’n in de N agarakrtagama (Z. 7 0 2) genoem de plaats x); van
beiden is de ligging onbekend. O m tren t de ligging van ’t derde Su­
kayajna hebben we geen gegevens, evenmin als aangaande die
van Panatan of Layu-watang, de m andala die daartoe behoorde.
Hoe de verhouding van deze drie gebieden van dezelfde naam
onderling was, is niet geheel duidelijk; alleen is ’t waarschijnlijk
dat de twee laatste aan ’t eerste ondergeschikt waren. D at ’n
mandala, die van uit ’n andere gesticht is, de naam van deze
laatste met ter onderscheiding d ’ aanduiding van de plaats waar
hij ligt aanneemt, kom t ook voor in ’t geval van Dingding-
Manunjang. Men zou daarom kunnen verwachten dat Manggalya
ook de naam van ’n landschap of n berg w a s ; de verklaring,
die de naam in verband met Anggira moet brengen, lijkt ook
wel wat erg gezocht. ’n Middel om de ligging van de plaats te
weten te komen geeft de tekst echter niet.
(12S) De geschiedenis van Anggira, die door z’n tweelingbroer
dewaguru van Sarwwasiddha-mapaksa-wukir gemaakt wordt en ten
slotte Sukayajna-paksa-Manggalya sticht, is niet duidelijk, vooral
omdat ons ontgaat wat d’ eerste titel zeggen wil. ’t- Waar-
schijnlijkste is misschien dat Sarwwasiddha-mapaksa-wukir *n aan
Sukayajna-paksa-RSban nauw verbonden afhankelijk gebied was;
wellicht moet de voorstelling dat de devvaguru’s tweelingbroers
zijn dit verklaren. Onzeker blijft nog of -Sarwwasiddha wel ’t
zelfde is als Sukayajna-paksa-Manggalya j ’t gebruik v a n ’t achter-
voegsel -ira in ngaranira, dat dan op *n plaats betrekking moet
hebben, is in dat geval vreemd. ’t Verhaal van de mandala Pa­
natan of Layu-watang met de versteende boomtronken is weer
duidelijk ’n plaatselijke legende.

') A.ribhawana-mandala ia in 't b eg in van de reclitsk u n d ig e S arasam u ocaya

de naam van do hem el waarheen ICan<Jyawan teru g k eert om w eer W isn u
te w orden; of de aam ensteller hierbij aan *n bepaalde p laats op J a v a g ed a ch t
h eeft ia te betw ijfelen. ‘
 BIJLAGEN.
INHOUDSOPGAVEN VAN EENIGE ONUIT-.
GEGEVEN PROZAGESCHRIFTEN.
*

Dewa^asaua (Cod. 5056, Juynboll II, biz. 200). ‘

Dit geheele H S is helaas zeer bedorven, zoozeer dat vaak de
bedoeling geheel duister is. Hier zal daarom alleen ’n poging
gedaan worden om in 't algemeen aan te geven wat de be-
handelde stof is.
( i ) 1) Na als inleiding kort over de toestand toen er nog niets
bestond gesproken te hebben, volgt ’n stuk over de noodzake-
lijkheid van de sangaskara. £iwa-, bodda- en brahmana-gagana
worden genoemd, dan manuh-gagana. Verhguding van bescher-
ming (? riksa) tusschen verschillende waardigheidsbekleeders.
(2) Verdeeling van rsi’s in wanawaga, marggawaga, gunyawaga,
toyawaga, en hun beschrijving; d ’ eersten zijn angajar. De wagi;
de yogigwara of dew aguru; die alien staan onder bescherming
van de vorst. (3) D ’ afkomst van yogigwara’s (van dewaguru-
of vorstenfamilies (alSmbu guntung). Rechten’ van de yogigwara
ten opzichte van kleeding en sieraden enz. De vorst mag niet
dwergen, gebochelden enz. opeischen (tan purihgn dening sang
natha, als palawija?). Wapenen die de rsi en de yogigwara mogen
dragen; verschillende ambachten mag hij doen uitoefenen (?);
(4) buitenlandsche kleedingstofifen dragen; hij kan niet getroffen
worden door tidarsa. Geen geschenken wijst hij af (hij is gupura
tanpakancing), van wie ook, van malecca tot de vorst, en wat
ook, sieraden te gebruiken bij de dienst, of land. Landbezit van
de yogigwara is onaantastbaar (tan kasambatsaraha de sang natha).
( 5)' Ieder die in ’n darmma verblijft gehoorzaamt de pandita;
lijsten van allerlei ambachtslieden (verg. de lijsten in d ’ oorkonden).
De yogigwara is vrij van verschillende belastingen. Wie z’n
toevlucht gezocht heeft bij ’n pandita wordt nog geen dewa­
guru, maar moet dienen(?). De rsi’s mogen zaken doen. rente
trekken enz. (6) met-zekere beperkingen, en hatideldrijven (?).
W at als drwego aan bhatara hyang matuhwa aangeboden moet
worden (kbo bule, lampang enz.). (7, 8, 9) Hierop volgt ’n reeks
van die uitdrukkingen voor vergrijpen waarover reeds gesproken
‘) D it zijn de num m ers van de bladzijden (zie biz. 5, aant. 1) van de voor
deze in b ou d sop gaven gebruikte handschriften. D ’ aangehaalde nam en, woorden
en zin sned en zijn in de sp ellin g van 't hfitrokken FT S.
is (biz. 207), met verklaring en opgave van straf, bijv.: Hasu ma-
kumkum nga.: hanjamah kawulanya. D g n d a n y a : labuh ring sumur,
ya tfchSr halap kawulanya; d.w .z.: ’n H ond in ’t water beteek en t:
iemand die zich vergrijpt aan z’n vrouwelijke kawula. Straf: in de
put geworpen, daarop z’n kawula weggenomen. O n der deze uit­
drukkingen zijn er voor vergrijpen van allerlei aard, alien blijkbaar
door wiku’s bedreven. D aartusschen : (8) o v e r ’t verplaatsen van
of schade aandoen aan darm m a’s en gebouwen daarvan (o.a.
pahyasan). Na weer eenige van de genoem de uitdrukkingen:
vrouwelijke dew aguru’s moeten door de vorst verbannen worden.
Wadwadgnggi (vroeger wikwadgnggi, afgunstig, m et ’t booze
oog? Met wadubasu, wudugasu samen genoemd), als ze ’n yogig-
wara volgen, moeten ’n hoeveelheid eetwaren opbrengen en geld
als sarining puspa en kukus ing dupa. (9) W iku’s die de pancaglla
niet houden en verschillende zonden begaan (wiku tariwung)
moeten door de vorst en alle menschen verwijderd worden, want
ze brengen droogte en ongeluk, tenzij ze ’n losprijs betalen,
waarbij o.a. paren dieren (runderen, buffels, ook eenden, kippen)
alien met goud versierd, en verschillende geschriften reciteeren
(Ppamacakna) waaronder ’t Dewagagana. De dagagila (ondui­
delijk). (10) Afkomst van yogigwara’s enz. van vorsten- of dewa-
gurufamilies. Wiku tariwung en allerlei gebrekkigen kunnen
geen guru zijn, evenmin als allerlei ambachtslieden en m aleca’s
(waaronder hamatigiggl, hawayang, hamidu) maar moeten dienen
(umayapa ring tami). Anderen mogen wel zelf dewaguru worden,
maar kunnen 't anderen niet maken (?,daaronder hooge waardig-
heidsbekleeders), tenzij hun kinderen hen opvolgen. D aaro p :
(11) de plichten van de manuh (’t volk?), de prabhu-mantri, de
rsi; de vorst moet kabhujanggan’s, p rahyangan’s en prastati-
mandala’s beschermen ; de taak hiervan uiteengezet. Aansporing
dit alles als woorden van bhatara hyang matuwwa in acht te
nemen ; grl Bhawati volgde hem, z’n nakomelingen zijn vorsten
van Mdang, en ’t land is voorspoedig. (12) ’n Bepaling voor
rajagwa, wat ’n geschenk (nugraha widdi) van bht. hyang matuwwa
is. Dan ’n zeer moeilijk te begrijpen stuk, waarin sprake is van
alle goden die dit hooren, gr! Bhawati, en de menschen van
Mdang-tantu ; en op de (of: in) Batur-agung, op de berg Janti,
De mandala ring Batur-agung wordt met bht. hyang matuwa in
verband gebracht. Bhagawan Tantu, bhargng ri kahyangan bht.
hyang matuwa, heeft ’t eerst (mula) iets gedaan. Bhagawan
Sadora is degeen sang ana ring lmah ring M dang; die alien zijn
zijn (bht. hyang matuwa’s?) metgezellen in ’t tapas verrichten.
Bht. hyang matuwwa wisselt af met bhg. Wrhaspati in ’t neer-
dalen uit de h e m e l; d ’ eerste bij guklapaksa, de tweede bij
krsnapaksa; dan worden ze vereerd, geven hun askara en roe-
watten. Hierna tot slot, na *n zinsnede over de zonden van
paijdita’s, dat dit de nalatenschap (patinggal) van hyang matuwwa
 is. Na ’t iti Dewagasana volgt nog ’n korte vermelding van
gragtha, bhiksuka, brahmacari en w anaprasta; hierna komt i n ’t
HS, zonder scheiding, wat blijkbaar de Rajapatigundala is.
’t Dewagasana behandelt dus in ’t bijzonder de positie van de
yoglgwara of dewaguru. Tengevolge van de slechte staat van
'I HS, van de kortheid en weinige samenhang van de gegevens
die te verzamelen zijn uit rechtsboeken zooals dit, verdeeld in
bepalingen, en zeker ook wel van onze geringe kennis van
toestanden, die in d' omgeving van de schrijver algemeen be­
kend waren, is 't moeilijk ’n juist beeld te vormen van de maat-
schappij waarvoor ’t geschrift bestemd was. De yogigwara schijnt
hier ’t hoofd te zijn van ’n dharmma of mandala, met macht
en aanzienlijke voorrechten bekleed, onder bescherming van en
vaak verwant aan de vorst. Over wagi’s en angajar’s wordt
alleen in 't begin even gesproken, over al d'* andere groepen
die de Tantu kent in ’t geheel niet. De yogigwara schijnt veel
overeen te komen met wat in de Caturpaksopadega bhujangga’s
genoemd worden, die ’n galagrama van de vorst krijgen, en in
zooverre ook met de groote massa der geestelijke heeren in de
N agarakrtagam a; alleen blijkt van ’n oriderscheid in rsi, gaiwa,
saugata hier niets, terwijl de Caturp. wel iets dergelijks (siddhanta,
bhairawa, bauddha) ten opzichte van bhujangga’s en tyaga’s
vermeldt. Op verscheidene punten kan waarschijnlijk wel overeen-
stemming van de bepalingen in dit gasana met oorkonden aan-
gewezen worden. De aan ’t eind genoemde plaatsen en goddelijke
personen zijn in dit verband onbekend, vooral bhatara hyang
matuwa (’n vertaling van bht. Guru = oud ?) en z’n verhouding
tot YVrhaspati. Uit ’t voorkomen van enkele ook in de Tantu
vermelde namen (Bhatati, Medang) is ’t wel aannemelijk dat
’t werk van Java afkomstig is. Dit geldt ook van de twee volgende
geschriften ; de slechte toestand van ’t H S maakt ’t onmogelijk
'n aanwijzing, altijd nog twijfelachtig van waarde, in taal en
spelling te vinden, om de tijd van bewerking nader te bepalen.

Rajapatigundala (Cod. 5056, Juynboll // , biz. 200).

(13) Begin als 'n edict, na aanroeping van goden, van paduka
gri maharajah dirajah gri Krtanagara-triwikrama aan de nako-
melingen van mandala’s, dat ze geen bemoeienis te duchten
hebben v a n ’s konings dienaren (tan kawaraha dening wado haji),
evenmin als ieder en alles wat bij de mandala behoort. De eer-
biediging van de Rajapatigundala aanbevolen, opdat men iong
blijve (arupa yowana). Wie yogigwara mag worden en wie niet
(o.a. ulu-k&mbang, kabayan ?). Candala’s kunnen wiku worden
(lumaku wiku) als dudukuh’s ; ook over b rah m a n a’s van sabrang
en van Java wordt gesproken. D e kinderen van gewa’s, bodda’s,
raja’s, manuh, gudra’s worden wat hun vader was. *n Dewaguru
mag dewaguru’s maken, en ook rsi’s, wasi’s, m a n g u y u ’s, hangajar’s,
hababaru’s en hagaw ehayu’s (?). (14) B rahm an a’s, gewa’s en b o d d a’s
behoeven de pangaskara van iemand. van hun eigen grnep.
Straf voor ongehoorzaamheid van ’n wiku aan z’n guru (?). Over
die geen pangaskara ontvangen hebben, ze hebben geen recht
op de titel gmpu. Over de p a n c a p a ta p a n : prthiwi, hapah, teja,
bayu, hakaga; die daarin tapas verrichten zijn: banwaluka (wan-
waloka?), amSngamgng, yogigwara dewaguru, tetega, mangajar
(niet geheel in overeenstemming met de Caturpaksopadega). De
eereteekenen van de yogigwara: kalambi-guru, payung, sanggah
(of sangka?: asanggaha), giwapatarana, kamandalu, gSntagSnta,
karawista. Gebrekkigen enz. mogen geen dewaguru worden, be-
halve bij bijzondere gunst, na ’n proeftijd (?). (15) Over vrouwe-
lijke wiku’s die kili willen worden. Over yagayaga (geschenken
aan de vviku’s). De yogigwara is patirtthan ing jagat, hij mag
niet lastig gevallen worden, hij alleen heeft recht op de d a rm m a ’s
en andere gewijde gebieden; straf op onrechtm atig bezit (salah-
candak, salah-amukti). ^ew a’s alleen moeten ' t genot hebben van
de kagewan’s enz. (16) Over amicarani dat anghrmCk kamandalu
(de kruik breken) genoemd wordt. Over de wederzijdsche ver-
plichting van de vorst en ’t volk tegenover de yogigwara om
te beschermen en geschenken te geven (?) en om de puja te
verrichten en ngukusakfcn dupa voor de voorspoed van de wereld
en de vastheid van de regeering (langggng) van de vorst. De
vorst is ook verplicht darm m a’s zoo noodig te tuchtigen. (17).
Daarop ’n reeks: drwya, gusti, tanda, mantri, ratu, wiku, dewa,
hyang,. ^unya, waarvan de voorafgaande steeds aan de volgende
eer moet bewijzen (?: muleha ring). Hierna de bekende reeks
vervloekingen tegen overtreders als hupatanira gri Bhagati (z66
hier) sang ratu ring alawas, lumrah ring sa Yawadipa, en zegen-
ingen voor de gehoorzamen. Dit is de pitkStira gri Bhatati. Na
’t iti s. h. Rajapatigundala volgt nog ’n mantra van losse letters,
en daarna wordt weer (18) de Rajap., cinandi lawan Dewasasana,
in verband gebracht met sang ratu ring alawas, gri Bhathati,
apasgnggahan gri Krtthanagara, pinakabalungbang (gracht) i sang
yogigwara, pinakakrttha-rahayunira sang pandita, apitQtur i raja-
nagara sawado-bala sang prabhu. Dit laatste is dus blijkbaar de
bedoeling van ’t geschrift (verg. Nag. 85 : 2.).
D ’ instellingen in dit werkje, dat in de nieuwere letterkunde
nog wel genoemd wordt, komen goed overeen met wat uit ’t
Dewagasana is op te maken. Uit ’t begin zou men kunnen
opmaken dat ’t oorspronkelijk van Kj-tanagara is u itg eg aan ;
 de gelijkstelling van hem met Bhatati wordt alleen in ’t blijk­
baar later, na de vereeniging met Jt Dewagasana, bijgevoegde
onderschrift uitdrukkelijk uitgesproken. Bhatati komt alleen aan
’t eind tweemaal voor; evenals aan ’t eind van ’t Dewagasana
wordt hij blijkbaar als ’n vorst uit ’t verleden beschouwd, en in
verband gebracht met ’n Mgdang. In hoeverre. de verbinding
van dit geschrift met d« naam van Krttanagara ’n vroom bedrog
is, zooals dat met 't hierna volgende £ewagasana ten opzichte
van Manu-Kandyawan blijkbaar ’t geval is, is moeilijk uit te
maken. Die laatste begint met ’n volledige dateering- met jaartal,
’t geen de Rajap. niet doet, zelfs ’t land van de vorst noemt
dit werkje niet.
Hierna volgen in Cod. 5056 voor de Pratasti-bhuwana stukken
die blijkbaar niet bij de Rajapatigundala behooren ; aanhalingen
hieruit zijn reeds in d ’ inleiding en in d ’ aanteekeningen gegeven.
Hier volgt ’n inhoudsopgave.
’t Verhaal van de eerste mandala’s, en van de overbrenging van
de Mahameru naar Java (aangehaald biz. 33 en 214). (19-20) ’n Op-
somming van personen die ’t niet waardig zijn op de Mahameru
te ve-rblijven (tan yogya halungguha ri s.h. M.) n.m. wiku’s die
met zekere benamingen worden aangeduid, welke ’t geschrift
ook verklaart, om hun gebreken of zonden aan te wijzen. Bijv.:
asu sum urup ing lo ng an: wiku totohan ; wikwamasang titil ( = ti-
tir): wiku kang ambabar pustaka ring desa, dus «aan de groote
klok hangen*; waringin tinap: wiku wisaya rarab en ; l£mbwa-
giroh (verg.:' giruh, gSrah, guruh): wikwagamfil angidung haka-
kawin hamanjang (volgens K. B. YV. kakawins reciteeren) ing
paranva, agamling desa *). (21) Nog andere gebreken van lichaam
en geest die ’n wiku onwaardig m aken: tan yogya lungguhakna
ring s. h. Mahameru, makadi kayapa dening wesya; ya tan
yogya lungguha ring s. h. Mahameru ring dega, bhujanggaha,
buyuta, mula-darmmaha, salwiraning kahastityakna ring dega de
>) In T. R oord a’s W ayan gverh alen op biz. 16 worden een ige uitdrukkin­
g en g eb ru ik t voor wijzen van tapas verrichten, die hieraan doen denken.
V ooral lem bu a n g g a h en g ; te g ese p an d ita karem anjoged h eeft veel overeen-
k om st m et lem bu agiroh. D e verk larin g van P rof. Kern (V. G. X biz. 152)
braoht- ’t in verband m et praktijken van Q iw aietische asceten in Indie. In
a an m erk in g gen om en de vele uitdrukkingen, aldus m et nam en van dieren,
plan ten en voorw erpen geyorm d in 't hier aangehaalde stuk, lijkt ’t waar*
schijnlijker hierin en in dergelijkn uitdrukkingen in vele rechtsboeken 'n uit-
w erksel van de zin voor kenspreuken, raadsels, w an gsalan ’s en dergelijke te
zien. O f do v ele namon in de P araraton m et lem bu, kbo, bniiak enz. n iet
ook als w a n g sa la n ’s van deze soort, waarvan we d’op lossin g n iet w eten, op-
g e v a t m oeten worden is n og nader te onderzoeken.
 sang same wangga. K unang kang tan yogya wikuha, hamang-
kuha purananing desa, juruha, buyuttha, kabayana, gustiha
win£kas, [s]alwiraning muktyaning desa, halungguha ring hulu,
lwirnya: enz. Hierop volgen nog meer namen van gebrekkigen.
(22) Korte verklaring van ghrasta. brahmacari (niet leerling, maar
kuisch), wanaprastha en bhiksuka (sira sang wiku lingga s. h.
Mahameru). Ten slotte: kunang tan panan dang daluwang, luput
ing catQrsamaya hika, tan sinangguh wiku hika; kunang lwirnya:
angidan(?), hamSngamgng, angawaga, hangabgt; salwiraning
tanpadrwe hagrama tan wnang sgngguhen wiku.
Opmerkelijk is ’t dat hier verschillende verrichtingen van ’n
geestelijke in ’n dorpsmaatschappij vermeld worden, o. a. die
van bewaarder van de purana (pragasti). Ook schijnt met de
Mahameru hier ’n heiligdom bedoeld te zijn, ’n opmerkelijke
overeenstemming met ’t tegenvvoordige Bali. Daar de taal, hne­
wel zooals ’t heele H. S. zeer bedorven, geen Balinismen ver-
toont, en om de verdere inhoud (berg Mahameru, namen van
geestelijken) is ’t toch niet waarschijnlijk dat ’t stuk, zoo al op
Bali geschreven, zeer jong zou zijn.

Pratasti blmwana (Cod 5056, Juynboll I I biz. 200).

(23) ’tBegin is reeds aangehaald in de aanteekeningen o p ’t eerste
hoofdstuk (biz. 203). Daarna worden evenzoo de drie andere y u g a’s
behandeld; in treta zijn vier vorsten: Muktatula, Dewikula,
Krtanjali en Tambeputra, ’t is de tijd van de rama-rsi’s en de
danapunya. Dwapara is de tijd van de rama-punta, ’t moorden
* begint, en ook de kuti-prayangan's komen in gebruik. Vorsten
zijn : Jayapunta, Panaraban, Puntapirad, Purwwagesara, Tharpha-
landang, Lokaphala. (24) Toen kwam ook ’t Linggapurana.
In Kali zijn vorsten : Puntataba, Balintung (Balitum ?), Saddyavu,
Tolobong, TumSnggung, Sedek (Sindok?). Alle ondeugden heer-
schen;' toen was er voor ’t eerst ’n prabhu ring Malayu, toen
kwam Sunda op (?: hangadgg £unda). Kutamanawa en Samurccaya
kwamen toen. Vorst Bhathati, de zoon van vorst Wawanglungid,
is degeen die hangad£g ing punah bhur bhuwah gwah, hij zetelt in
Mdangkana (zie biz. 225). Daartusschen worden nog Manuh-gagana
en Rsigagana genoemd. De hurip is niet meer in ’t lichaam. maar
in goud enz. en in eten en drinken, (25) ’t leven is kort.
Daarna wordt gesproken over bht. Guru die ’t eerst m andala’s
stichtte. ’t Bezit van de prabhu ring gunya (geestelijken?) (ver­
schillende soorten gebieden opgenoemd) is vrij van rajago, vol­
gens ’t gasana van de vorst. (26) Wie ’n giwa-mandala benadeelt
wordt getroffen door de vloek van bht. Guru, ’n Volmaakte,
geleerde wiku is ’n pamalihan (helft) van bht. Guru ; z’n bezit
is onaantastbaar, ook voor schuld (?). (27) VVie iets tegen de voor.
spoed van ’n mandala onderneemt, wordt met gebreken enz-
bezocht; zoo ook bezoekingen voor wie ongehoorzaam is aan de
 giwa-mandala en de guru (de gewone vervloekingen). De giwa-
manclala is tanpa kawnangwnangira (zonder verplichtingen ?),
want bht. Guru was d ’ eerste met z’n kasiddyan. Wiku is af te
leiden van Imah (wi) en akaga (ku); de wiku draagt ’t kleed
(bhusana) van bht. Guru, en de dalupakara (?): toch is dat niet
te zwaar, want hij is aarde en uitspansel, wortel en top, pamin-
dan pamoran van bht. Guru in de wereld. Voor de ware wiku
moet ieder de grootste eerbied hebben (niet op z’n schaduw
trappen), hij is de lingga-pucak sang hyang M ahameru; de giwa-
mandala is de jati sang hyang tiggha (van bayu, gabda, hidgp,
die bht. Guru achtergelaten heeft?).
A a n ’t eind van ’t geschrift w o r d t ’t Prastati bhuwana genoemd,
pratasti voor pragasti is echter waarschijnlijker. ’t Opmerkelijke
van dit werkje ligt in de beschrijving van de vier yuga’s vol­
gens purana-model, waarin feiten uit de geschiedenis en de over­
levering van Java te pas zijn gebracht; helaas zijn de namen
ook hier waarschijnlijk zeer bedorven. De rest van ’t geschrift
is slechts ’n verheerlijking van de wiku’s. Ook hier is Bhatati
(in de Tantu vorst van Daha) blijkbaar ’n vorst uit ’t verleden,
ofschoon de uitdrukking niet duidelijk is.
WratiQasana.
Volgens Cod. 3962 ( = Cod. 3632; Juynboll II biz. 202 e n ’3)
en Cod. 3723 ( = Cod. 3958); ’t laatste H. S. geeft vaak uit-
gebreidere lezingen, de pagineering is volgens Cod. 3962. ’t
Geheele geschrift door, maar vooral in ’t begin, vindt men Skrt
gloka’s, velen niet al te erg verminlct, die verklaard worden, woord
voor woord. Vooral in ’t begin lijkt ’t alsof de Javaansche tekst
slechts de vertaling en verklaring van ’n tamelijk aaneengesloten
stuk Skrt is.
(i) Na vereering aan Bhaskara (£iwaditva, gloka) wordt ’t in-
achtnemen van yama- en niyama-brata aan de pandita’s aan-
bevolen (gloka), de tot de yama-brata (gloka) en niyama-brata
(gloka) behoorende eigenschappen opgenoemd *). (2) Als men
die niet beoefent, vervalt men in zonden. Hingsaka makadon
darm m a bestaat alleen bij ’t offeren (puja); huisdieren en vee
(wnangwnang) moet de wiku niet dooden ; wild, visch en insecten
(walang’s) voor gebruik wel. Over ’t dooden van schadelijke
insecten, van misdadigers (3) en van aanranders enz.; wanneer
’n wiku, zonder door *n beleediging daartoe aanleiding te hebben,
begint met een gevecht, is hij pantgn (ontwijd); als hij 'n
aanleiding had, kan hij opnieuw gewijd worden. De verdeeling
van brahmacaryya (kuischheid) in guklabrahmacari (volstrekt
coelibaat) en trsnabr.: (4) trouwen na de leertijd, ’t geheele
') A a n g e h a a l d in K . B. W . o n d e r y a m a en n iy am a.
leven slechts een vrouw, ingetogenheid. Men moet zich ervoor
wachten ’n vrouw te trouwen die men niet mag trouwen : ver­
schillende verwanten, vrouw van *n ander (overspel), (5) vrouw
van de guru, waarop ook zware straffen staan hier, hiernamaals
en in ’n later leven. (Over de sawala br. wordt hier niet gesproken).
Over de satya (trouw, waarheidlievendheid). Over de verschil­
lende dieren die men niet mag eten (gloka’s), (6, 7) met vele
dierennamen. ’t Eten van offerspijzen (caru) en van wat in aan-
raking is gekomen met of gebruikt door onreinen (menschen
of dieren) maakt p a n tg n ; ook ’t drinken van wat verboden is
(verschillende soorten van geestrijke dranken); wel mag hij
drink en: brm, kilang, madu, tampwa en brm cihna (Chineesche).
Voor vergrijpen tegen deze verboden zonder ’t te weten is
boete (prayagcita) mogelijk, die men aan z’n guru moet vragen;
als dit niet gebeurt is men pantfcn, d. w. z.'men mag niet (aan)gezien
of toegesproken worden door ’n wiku. (8) De haartooi, de tong
en ’t fontanel (giwadwara) moeten in ’t bijzonder behoed worden
voor aanraking met iets onreins (gloka); ook offerspijzen of
kleeren die in verband hebben gestaan met ’n doode zijn te
mijden. Wyawahara (zaken, in ’t bijzonder procedeeren?) is alleen
geoorloofd ter bescherming of onderhoud van erfdeel en familie;
handel mag de wiku niet drijven, (9) ofschoon hij er wel van
op de hoogte moet zijn. Over diefstallen door wiku’s; na een
keer is herwijding mogelijk. ’t YVegnemen van ’n kleine hocveel-
heid van ’n gewas op ’n veld is geen diefstal; wel als men zooveel
meeneemt, d a t ’t ’n last is. D ’ eigenaar heeft dan ’t recht dat af te
nemen. (10) Over de kroda (gloka: nasti widyasamo mitrah.
nasti krodasamo ripuh, na ca putrasama snehah, na ca dewat
paribalam), die straffen hier en hiernamaals ten gevolge heeft. Over
de gurusugrusa; aansporing daartoe, opdat men goed zal leeren.
(11) Over de goca (wasschingen bij de dienst verplicht). Over de
aharalaghawa: tevredenheid met alle spijzen als ze geoorloofd
en eerlijk verkregen zijn. Apramada: zorgvuldigheid voor wat men
doen moet (giwarccana, adyaya enz.) en wat nalaten (’t bezoeken
van: ajagal, amalant&n, amorong (?), bondan, adasa; (12) van
speelhuizen (pajudyan) en winkels (padndolan), zelfs om teschuilen
voor hitte of regen). Vijf candala’s zijn in ’t bijzonder, nog meer
dan de 18, te mijden: adol sajong, amalantSn, ajagal, angdvun
en apande (gloka). Als ’n wiku dit alles in acht neemt en (13)
vele goede eigenschappen bezit, is hij geschikt guru te zijn, als
hij 50 jaar is. Iemand, die dat alles niet bezit, moet de diksa
niet uit begeerte naar macht en roem verleenen, dat is tot z’n
eigen schande en nadeel. De guru of vader moet z’n gisya of
kind niet verwennen (masih apuwara lalis, geen straf willen
geven uit liefde; gloka) (14) want als ze dan mislukken is
’t schande voor de vader of guru (gloka); maar goed onder-
wezen en opgevoed zijn ze hun tot eer (gloka). W anneer ’n
 slecht onderwezen wiku pantfcn wordt, (15) wordt z’n guru hier-
namaals gestraft. Daarom moet men'degeen, wien men de sams-
kara zal geven, eerst vier (of vijf?) jaar geobserveerd (ngilingilingi)
hebben, of z’n levenswandel zuiver is, en of hij niet zelf is of
afstamt van ’n pantfcn; wie iemand, die dit laatste is, wijdt, mag
niet op Java blijven (tan wehfin munggwing bhumi Jawa). Als
iemand bloedverwanten (kinderen enz,) wijdt, die niet geschikt
zijn, vervalt hij in ’n geldboete (danda-su 6, ma 4, ika de para
mpungku sagisyanira bhatara Guru. Ten gunste van, of opge-
legd door?). Als de guru de gisya tijdens de proeftijd verkeerd
beoordeeld heeft, en deze pleegt toch vergrijpen, dan moet hij
niet dadelijk vergiffenis krijgen, en niet dadelijk verstooten
worden (muca), (16) maar de guru moet daar tusschenin blijven.
Opsomming van misdrijven die onvergeefiijk zijn en pantgn
maken: sajong drinken, onrein voedsel eten, brahmahatya (gloka,
ook bhrunaha), patita (trouwen met verschillende bloed- en
aanverwanten), gurutalpaka (bezitten van vrouwen u i t ’t geslacht
of in eigendom van de guru, tenzij deze hen hen) geschonken
heeft) (17). Als de guru toch vergiffenis schenkt, begaat hij zelf
,’n zonde; alleen die uit domheid of onwetendheid zondigden
kunnen vergiffenis krijgen; zoo niet dan wordt men pantgn.
Dit is ook ’t gevolg van steya (in verschillende soorten) en de
sadtatayi (atatayin: dreigend) hier vermeld, onverminderd de
straf daarvoor van de vorst. (18) Hierop worden de zes snana’s
vermeld (met gloka’s): aghneya (bhasma), baruna (in water),
bfahm a (mantra’s), wayawya (in stof door koeien opgeworpen),
manasa (japamantra sandyopasana), parthiwa (aarde van ’n pun^a-
tirtha). Al heeft men ’n «snana» door widya of niyamabir*.':,
die door bhasma is ’t voornaamst (gloka). (19) Deze maakt c/ok
dat de wiku niet te lijden heeft van onzichtbare onreinheden in
’t eten. Daarna worden vermeld vier observances die de wiku
in acht moet nemen (gloka), dan de dagadarmma (10 deugden,
gloka), dan de niyama (tien, anders dan in ’t begin, gloka) en
yam a (tien. ook anders, gloka). (20) ’t In acht nemen van dit
alles leidt tot ’t grootste heil (paramagati). *) Men moet niet
verlangen naar resultaat (phala) van z’n tapabrata, maar alleen
naar sukaning manah streven (gloka, onderwijzing van Maheg-
wara). 'D e wiku moet zijn als de zon die alles beschijnt: zich

•) Cod 3723 en 3958 vervolgen hier, na ’n aanbeveling ’t BratipaQana te

beatudeeren, me*-, n <^Ioka over dat(?ene waarmee de wiku zich niet moet
bem oeien. D aartoe behooren de beziglieden van ey u ta’s (onrein? taluw ah,
aie K. B. W . onder pasar), <?fidra\s en mleca's, dan n5.othikS.n&m kriyfistes&m.
NS.9t.ika, ongeloovige, w ordt hier weergegeven m et tareng, tauwong. T areng,
in K. W . B. n iet opgegeven, is volgens dit H S: w ang^aning tnrga, pa(?u,
pnksi, aarppa, dus dier; tanw ong is w ang^aning m tu sanjrkeng kayukajm ,
dus w aarsohijnlijk plant. Ten slo tt.e’t gebruik van wapenen of gereedachappen
w aar ze n ie t mee te m aken hebben. p it geldt voor hen, hun geslaoht en h u n
o n d e rh o o rig e n ; anu g a w ordt w eergegeven met sakw ehning p ariw a rtta saheb-
n in g w arifigin. H ier eindigen, n a ’t iti s. h. Brati^apana, deze H S S.
niet verhoovaardigen en onbesmet blijven (gl'oka, onderwij­
zing van £angkara). Aanbeveling van de upakara (bhasma,
daluwang, ganitri, gangka, am bulungan) en waarschuwing tegen
verontreiniging (gloka van Sambu). (21) O psom m ing van de
yama-deugden (zooals in ’tbegin). Hier worden de drie brah-
mScari's genoemd, de sawala kan 2 of 3 maal ’n vrouw nemen,
maar is gebonden aan eenige beperkingen ten opzichte van de
tijd van vereeniging. (22) Bij asteya worden de astacora (daders
en medeplichtigen) in ’n gloka genoemd. Dit. is de gloka van
Rudra. De niyama-deugden (als in ’t begin) vormen de gloka van
£iwa; de guru gekenschetst als oud in leeftijd, tapas en jnana.
(23) In ’n wasantatilaka wordt gedreigd dat als de wiku niet
deugdzaam is, ’t koord, ’t bhasma en de ganitri hem hierna-
maals zullen pijnigen ; zoo hij ’t wel is, zullen ze hem helpen *).
(24) Pagupati vraagt als guruyaga deugdzaamheid. De 5 vijanden
van binnen: kroda, lobha, moha, raga en dwesa (gloka), die met
9 andere zonden er 14 vormen (gloka). O psom ming van waar de
wiku zich niet aan moet hechten (haywa jnfik ing wisava, ’gloka).
(25) Om hiernamaals de giwapada te bereiken, moet men deniskala-
jqana of pada-gunya verworven hebben. In ’n gardulawikrldita,
wordt uiteengezet dat de wiku, die de giwapada niet bereikt
heeft, n rijk, gelukkig en deugdzaam mensch wordt, ’n maha-
purusa, (26) die na z’n dood de giwapada bereikt. Na ’n iti
Wratigagana wordt de kennis hiervan verplicht gesteld voo'i* de
wijding, guru’s die dat niet eischen of ’t niet onderwijzen ver-
Viillen in n geldboete. 'n Bhujangga moet zich ook als zoodanig
gevjragen, brahmanen die gudra-werk verrichten (gloka). W anneer
.er..and niet belooft (satiggup) ’t Wratigasana te zullen in acht
nemen, moet hij niet gewijd worden.
t Wratigasana is dus vooral onderwijzend-zedekundig. D ’ aan-
gehaalde plaats bewijst reeds dat ’t op Java geschreven is,
overigens is de tijd, evenmin als van* de meeste geschriften van
deze groep, te bepalen. De taal en spelling, van Cod. 3962 al­
thans, vertoont niet dergelijke kenmerken als die van de T antu
en de Kunjarakarnna-legende; ’t is echter de vraag, of men
daaruit
1 j
mag opmaken dat ’t gasana ouder is. Wellicht is ’t %

oor n geleerder man (*n geestelijke) geschreven, die zich

streng aan de klassieke vorm hield, en leidde ;t onderwerp er
niet licht toe hiervan af te wijken. Dit is waarschijnlijk wel in
t algemeen in ’t oog te houden bij pogingen om d ’ ouderdom
\ast te stellen van geschriften van deze groep op grond van aan-
wijzingen van taal en spelling. De talrijke, vaak goed bewaarde
gloka s, en t tweemaal voorkomen van andere maten, wat zeer

) A a n g e h a a l d in K. B. W . o n d e r <?i^opakarana.
 zeldzaam is in geschriften van dit soort, schijnen wel te wijzen
op de geleerdheid van de schrijver. De talrijke aanhalingen uit
’t YVratigasana in ’t K. B. W. zijn niet allemaal in Cod. 3962 te
vinden; blijkbaar gebruikte Dr. v. d. Tuuk ’n uitgebreider tekst.

Rsi^asana. Volgens Cod. 3962 (Juynboll I I biz. 193.)

(27) Begint met ’n tristubh over d ’ eerste vorst Manu, die
’t gewagasana heeft gegeven voor de gaiwa’s. Over de plichten
van de bhujangga: z’n dienst vervullen tot heil der wereld;
over verschillende deugden (uiteengeraakte gloka’s), naastenliefde
enz., alles ter bescherming der wereld. Vier gasana’s g enoem d:
(28) Darmmag. voor patih wahuta, kalang (!), gusti winkas,
tuhabanwa, banigrama, banigrami, juru banigrami, mpuhawang.
Rajag. voor vorsten : Sarasamuccaya, Manuhagamanawa. ’t Rajag.
is onderwezen door rahyangta i Mdang (?). ’t Dewag. is voor
de groote massa der geestelijken, waaronder vermeld worden:
sogata enz. (alien Skrt namen) en salwir danghyang saling-
singan (zie K.B. W. hieronder), wulusan, tigangrat, rajajambi,
airbulang, airasi, mangulihi, taji kamulan, paryyangan. ’t Rsi-
gasana is voor de yogigwara's, die vrij zijn van bemoeienis
(swatantra drwya lpas) op hun gebied ten opzichte van al hun
bezittingen; (29) ze hebben recht op gele eereteekenen (payung
enz.). Over wie in de patapan sterven (? katkana mati ring
patapan, hem beerft de vogigwara?). Over handwerkslieden en
slaven die de yogigwara mag houden, en over rechten op e e e -
teekenen (umah pancabale, phalangka binubut, enz.). Vrijdom
van ’t Rajagasana en van sang mangilala drwe haji (belastlV.g-
inners? tolheffers enz.) (30) en van verschillende heffingen (?),
om de dienst te vervullen tot heil van vorst en volk, volgens
’t doel gesteld door ’t Sewagasana. Over slaven en slavinnen
en kinderen bij hen verwekt (verschillende volksnamen). Over
’t houden van rundvee (?) en over andere dieren; (31) over
onaantastbaarheid voor allerlei personen (tan kna ring wulmvulu
maggng admit sake paduka grl maharaja, lwirnya:). >Over ’t geval
dat lieden die overnachten in ’n patapan en daar ziek worden of ster­
ven : dan moet de mpungku sang panginpan geen overlast aange-
daan worden (? tan sikarana). Over privilegien t. o. v. boomen (kayu
larangan). Over 't loskoopen van gestolen goed door de mpung-
kwing kagaiwan en mpungku sang tamolah ring padewagikan
(of panewagikan ?) 1). (32) Na eenige gloka’s : over de verhouding
van de rama tot de mpungku, hij mag niets van hem eischen,
en heeft ook geen rechten op weduwen enz.. (33) Over ’t erf-
recht van de guru ten opzichte van ’n wiku. Na eenige gloka’s
wordt weer uiteengezet dat grl maharaja Manu de agama gegeven
*) V erg. d ’ aan h alin g u it de Sw arajam bu in K. B. W . onder w ang b an g
reeds verm eld in de inleiding (biz. 30): b h u jan g g a panaw asikan. ’
heeft aan de (34) m pungku’s van kagaiwan en padewasikan,
opdat deze door hun dienst 't heil van de vorst zullen bevorderen.
De verhouding tot de vorst is parasparopasarppana, wederzijdsche
toenadering. Over ’t maken van zaken voor de dienst (wimana,
palidura, sandisandi (of mandimandi ?), bwat hyang, grisadi, tilSm-
til£m) door ambachtslieden van de vorst- (35) Allen in de
agrama moeten ’t Rsigasana volgen. Vrijdom van verplichtingen
en onaantastbaarheid. T ot slot de bekende vervloekingen, waarbij
ook de pancamahabhiita, Kugika enz. aangeroepen worden, tegen
degeen die de verboden van rahyangta Kandyawan o v ertre ed t;
(36) aan ’t eind nog eens paduka rahyangta sang purbwacakra
ring Mdang.
’t Rsigasana behandeld dus ook werkelijk, zooals d ’ inleiding
van *t werk belooft, de positie van de yoglgwara, die *t hoofd
is van ’n vrijgebied. Hoewel dit ook ’t hoofdonderwerp uit-
maakt van ’t reeds beh^ndelde Dewagasana, blijkt dit toch meer
voor de mindere geestelijken, die er dan ook wel in vermeld
worden, bestemd te zijn. ’t Dharmmagasana schijnt onbekend
te zijn ; opmerkelijk is de vermelding der groepen waar ’t voor
bestemd was. De verhouding van die vier gasana’s tot ’t C^ai-
wagasana is niet duidelijk uit de tekst; vormen ze te zamen ’t
£aiwag., clan is ’t vreemd dat in ’t H.S. hierop dadelijk' ’n £aiwag.
volgt dat op zich zelf staat. Verwarring en onnauwkeurigheid
zullen hier wel schuld aan hebben. Opmerkenswaardig is 't
dafci' Kandyawan van Medang hier blijkbaar gelijk wordt gesteld
met Manu als uitvaardiger van rechtsboeken. Vele termen
en lijsten namen en titels uit dit geschrift komen waarschijn­
lijk overeen met wat in oorkonden te vinden is, de beteeke­
nis van elk dier woorden afzonderlijk is meestal nog duister. ’t Is
daardoor zeer moeilijk de tekst van dit gasana geheel te ver-
staan. D ’ afkomst van Java van ’t werk is wegens ’t voorkomen
van u:tdrukkingen als sakangkus dening sa-YawadwTpa-mandala,
wel aan te nemen; over d ouderdom is verder natuurlijk weinig
te zeggen. ’t Vermelden van andere geschriften zou ’n aanwijzing
zijn, als de tijd daarvan eenigszins te bepalen was. Bovendien
is t waarschijnlijk dat deze namen, als Sarasamuccaya en Manawa,
ieder aan verscheidene geschriften van verschillende bewerking
toegekend zijn,terwijl ’t niet uitte maken is welke bewerking
de schrijver van ’t Rsigasana van deze boeken kende.

C^ewaQasana (Cod. 3962).

Edict van £ ak a 226 (?) van rahyangta ri Mdang, bevelend
 dat de geestelijken tot heil van de wereld hun dienst moeten
verrichten. Aan ’t e in d : hinanugrahan denira bht. prabhu Manu.
(37) Edict van £ aka 230(?) van bht. prabhu Manu paduka gri
maharaja die heerscht in Mdang, o m ’t £ewagagana aan de mpung-
kwing Reban, die de dienst zullen verrichten, te geven. O v e r 't
ornaat van de mpungkwing kagaiwan bij de puja, en over de
voorwerpen daarbij gebruikt. Over de rechten op slaven en
slavinnen, vee enz.; (38) over ’t geval dat ’n reiziger ziek wordt
of sterft bij ’n bhujangga; over ’t recht op eereteekenen en op
kinderen (?). Onaantastbaarheid. Na verscheidene gloka’s, (39)
rechten op sieraden, op ’t oprichten van zekere bouwsels (wnang
abwat hyang, anilgma, wnang tribhuwana, wnang asgndisgndi),
op ambachtslieden. Vervolgens groote lijsten woorden, (40)
die deels heffingen en dergelijke, deels personen schijnen aan
te duiden, van alien waarvan gezegd wordt dat de pandita onaan-
tastbaar voor hen is (tan tama ri sang pandita). Daar tusschenin:
de pandita mag ook rajamangga (soorten voedsel die anders
alleen de vorst eten mag) eten. (41) Dit alles opdat hij door
z’n dienst te verrichten ’t heil der wereld bewerke, waartoe hij
vrij moet zijn'van rajagwa. Over erfrecht van wiku’s, met gloka’s.
(42) Daarna ’n stuk, pancadarana (?) genaamd; verschillende
verboden huwelijken tusschen wiku’s onderling, of tusschen wiku’s
en lieden van andere stand, met de boeten die daarop staan,
opgenoemd. (43) Over d ’ onaantastbaarheid, in verband met
de parasparopasarppana ten opzichte van de vorst. Over rechten
op stri larangan, over eereteekenen ; (44) over rechten op d ’ op-
brengst van palmen (die afgetapt worden) bij hun woonplaats,
en op water voor hun sawah’s. Aansporing tot ’t inachtnemen
van dit alles, tot heil der wereld, waarvoor de vorst dit Qewa-
gagana gegeven heeft. (45) Aansporing tot deugdzaamheid, 1t
nalaten van ondeugden, ’t beoefenen van gurusugrusa, en ’t ver-
vullen van de eeredienst, om samen met de vorst de goeden te
beschermen en de slechten de straffen. (46) Over degenen die
geschikt zijn de wijding (diksa) te ontvangen, en hun plichten
(eerbied enz.) tegenover hun guru. Over eereteekenen van de
mpungkwing kagewan en de mpungku ring padewagikan. Straf
voor degenen (47) (lijst titels en namen) die dit gunstbewijs
van de vorst vernietigen. Eindigt met: Bht. trisamaya ngadfcg i
tngah mwang s. h. pancamahabhuta, en Om Kum Kumaraya
namah. Tti s. h. £ewagagana.
Dit gasana behandelt dus de voorrechten van de geestelijken,
i n ’t bijzonder van de heeren van de kagaiwan’s en kadewagikan’s,
tegenover de vorst. Wat met de laatste term bedoeld is, is
niet duidelijk; daar ’t woord hier steeds zoo geschreven wordt,
is de gelijkstelling met de bhujangga panawasikan uit de Swara-
jam bu niet zeker, tenzij dddr 'n fout ingeslopen is. Dit gasana
wordt blijkbaar beschouwd als berustend op ’n edict van Manu
van Mdang (!), gegeven in ’n zeer vroege tijd ; de volledige
dateering met maandnaam enz. wordt gegeven, ’t geen bij de
Rajapatigundala niet ’t geval is. O p grond van deze dateering,
hoewel fictief, mag men toch wel aannemen dat ’t geschrift van
Java afkomstig is.

gilakram a (Cod. 3962, Jnynboll U biz. 295).

Over d ’ eerbied die de gisya z’n guru in alle dingen moet
bewijzen, over de sfcmbah’s die hij hem en z’n familie moet
b ren g en ; (48) wiku hanilibakfcn rat is degeen die z’n guru niet
in ’t openbaar die hulde wil bewijzen *). W anneer ’n wiku
er echter op uit is zich eerbewijzen te laten brengen, wordt dat
zeer afgekeurd. Over de verhouding van de guru tot de gisya: de
guru moet 't goede oiiderwijzen, de gisya moet gehoorzamen.
(49) Over de bestraffing van vergrijpen door de guru. De gisya
(hier ook gewaka-darmma genoemd) moet z’n guru gehoorzamen
in alles wat hij hem beveelt. (50) Over degenen die ongeschikt
en die geschikt zijn guru te worden. Over ’t geven van de
bhawa (ornaat als teeken van wijding?) als men ’t zelf niet draagt,
waardoor beide partijen even schuldig zijn; ook ’t geven van
bhawa aan zich zelf is ’n zonde. Boete staat op wlangwling., dat
is ’t geval dat van ’n paar getrouwde wiku’s de man bhawa-
daluwang draagt en de vrouw jata (myter) of tonsuur (amundi),
in plaats van ’t omgekeerde; eveneens op ’t geval dat ’n man-
lijke of vrouwelijke wiku ’n walaka tot vrouw of man heeft
(daluwang atSpung sigi).
Dit stuk vormt niet ’n afgesloten geheel, maar ’t is ’n ver-
zameling vermaningen en beschouwingen, meerendeels van zede-
kundige aard, feitelijk ’n tutur, die z’n naam ontleent aan ’t
onderwerp van d ’ eerste zinsnede. De schrijvers van de ver­
schillende H S S waarin ’n passage, beginnend met «Nihan £ila-
krama» voorkomt, hebben dan ook meest alien de vrijheid genomen
iets weg te laten of toe te voegen, zoodat men van ’n geschrift
Qilakrama eigenlijk niet kan spreken. Dit is waarschijnlijk ’t
geval met zeer vele tutur-verzamelingen. De tijd laat zich daar­
door natuurlijk nog eens zoo lastig bepalen, vooral in ’t geval
dat de tekst geen aanwijzingen geeft, zooals in ’t hier behandelde H S.

Cod. 5174 laat op ’t Iti Qilakrama nog ’n aantal stukken vol-

gen van verschillende inhoud:

l) Verg. M udra's op Bali biz 22: wiku am balikaken ra t.

 Over ’t geven van namen (parab) door oudere familieleden
(sanak atuwa) aan jongere, helaas niet zeer duidelijk.
(40) Over de beteekenis van bhawa, d. i. sakehn;ng bhusana,
waarvan verscheidene namen worden opgenoemd (hoofdbedekking,
sieraden en kleeren) en over ’t reinigen van ’t lichaam.
(41, 42) Aanmaning dat de verlossing niet te bereiken is door
zich te vestigen op ’n bepaalde plaats (patapan), door de naam
(parab), bhawa en bhusana alleen, zonder deugdzaamheid. Daar-
tusschen: over grond waarop men ’n agrama vestigt.
(43) Over de vijf guru’s: ouders, guru-pangaskara, guru-wak,
guru-gusti (vorst), guru sang atulung jiwa (weldoener). Putra-
gasana,' over eerbiedsbewijzen en verplichtingen tegenover de
ouders.
(44) ’n Zwaar verminkte tristubh met ’n verklaring over de
nadeelen van te veel slapen, vooral overdag.
Over de trikaya parigudda, onduidelijk; deugden die men
m oet beoefenen.
(45, 46, 47) De dagadwara (oogen, ooren, neus, mond, tong,
handen, voeten, aars, geslachtsdeelen, huid), waarvan de wisaya
bewaakt moet worden, elk afzonderlijk beschreven.
(48) De pancasiksa; er worden echter de bekende 10 deugd-
den opgenoemd met de verminkte gloka’s. Ook worden de gukla-
trsna- en gawala-brahmacari genoemd; de laatste wordt evenwel
niet- nader besproken.
(49) Over de goede manieren die ’n gisya in tegenwoordig-
heid van z’n guru in acht moet nemen.
De bekende gelijkenis van de blinden die verschillende deelen
van ’n olifant betasten en daarnaar zeggen waar ’n olifant op
lijkt, toegepast op degenen die door wyamoha, verdwazing,
bevangen zijn. Dit is blijkens ’t slot ’n los stuk uit ’n gesprek
tusschen de Heer en bhg. Wrhaspati; de gesprekvorm is vaak
voor onderwijzende geschriften gekozen.
Dit korte overzicht van 't behatidelde doet duidelijk d' over-
eenkomst van deze soort verzamelingen met de primbons uit. de
nieuwere literatuur, wat betreft wijze van samenstelling, uitkomen. .

Sarasam uccaya.
’n Inhoudsopgave van 't r.echtsboek Sarasamuccaya te geven, zou
hier al te veel plaats in beslag nemen. 't Onderzoek van de rechts-
boeken uit d ’ oudere literatuur, zoowel wat betreft de verhouding
van de geestelijke (gasana’s), zooals er hier eenige besproken zijn,
tot geschriften als de Sarasamuccaya (gastra’s, agama’s), als aan-
gaande ’t verband van deze beide groepen met Indische werken,
behoort trouwens afzonderlijk te geschieden. Vermeld is reeds dat
de titel Sarasamuccaya, evenals andere van diezelfde groep, waar-
schijnlijk aan geschriften van zeer u iteenlo op end e bewerkingen
toegekend is; de onderlinge vergelijking van de om v ang van de
in de Catalo'gus genoem de H S S doet dit reeds zien. 't D oor mij
gelezen H S (Cod. 5037 Juynboll II, biz. 194) is waarschijnlijk
wel ’n zeer uitvoerige bewerking. Zeer vele van de bepalingen
in ’t door Prof. Jonker uitgegeven rechtsboek kom en ook in
dit H S voor, ook b e v a t ’t ’n uitvoerige opso m m ing van de wijze
waarop ’n huis en erf om ringd k unnen zijn door andere, al of
niet met ’n markt, rivier enz. er tusschen (papitapitan), en de
gevolgen die dat voor de bewoner heeft. Alleen in ’t begin
komen enkele zeer verbasterde Skrt gloka’s voor. D ’ aand ach t
is er reeds op gevestigd (bl. 207) dat vaak ’t slot van ’n be-,
paling door ’n spreekvvijze wordt gevormd, die ’t geval kort
moet kenschetsen bijv.:
Ana wwang hanolong hayam ring kurungan, ring cangcaugan, ring rahina.
Kapanggub taya ring halaft de pangalapanya hayam, pinrp sinakitan wini-
graba, kinalungkalungaken tikang hayam. Ngaraning mangkana: asu maling
akul ngaranya. Yan ing wngi, maling aranya, patyana. Mangkana Qasanauya1).
De bepalingen staan in dit H. S. zeer door elkaar, van 'n
groepeering volgens onderwerpen is al zeer weinig te b e m e rk e n ;
hoogstens volgen soms !n klein aantal bepalingen, die verschil­
lende variaties van een geval behandelen, dadelijk op elkaar. Ook
dit m a a k t ’t waarschijnlijk dat de geschriften, die deze titel dragen,
zooals ’t woord sara-samuccaya ook aanduidt, compilaties of
bloemlezingen zijn, ’t geen trouwens van de meeste andere
rechtsboeken uit d ’ oudere literatuur ook wel aang enom en zal
moeten worden.-*

A dipurana (Cod. 5019, Juynboll 11 biz. 172).

Dit H. S. is keurig geschreven en goed onderhouden.
(1) Inleiding met twee verminkte gloka’s, waarin sprake is van
’t doel van de weda, en van bht. Wigesa, d ’ alwetende, s. h.
Hurip, en andere figuren, waaronder de H astaka: Antawigesa,
Lowana, Awa, Hanarawang, Hning>nirmmala, Sunya-nirmmala,
Nora, Tanana. (2) Deze laatste is ’t doel der wiku’s, naar hem
streefde ook vorst Wismanagara van Prastanagara. Verm elding

l) Vertaling: Gesteld er is iemand die kippen ateelt uit ’n kooi of waar ze

vastgebonden zijn, overdag. Wanneer degene, van wie hij de kippen ontvreemd
he^ft, hem vindt in ’t woud (?), tuchtigt hij hem met vuintalagen, na hem de
kippen om de hals gehangen te hebben. Dat heet: ’n hond die gekookte rijst
steelt. Wanneer \ 's nachta gebeurd 1 9 , i»'t ’n. dief, dood hem. Zoo is de bepaling.
 van z’n naaste fainilie en beschrijving van z’n geleerdheid. Hij
was o. a. volleerd in de astadagadarmma, die zeer uitvoerig be-
handeld worden, bijna alle verdeeld in kanista, madya, uttama,
genoem d met zeer verbasterde Skrt worden. ’t Z ijn: (3) arbeid
(gawe), (4:) eten, (5) huwelijk, (7) verwantschapsbetrekkingen
(pasanakan), verplichtingen jegens ouderen en ouders, (8) jegens
vrienden (wandu), jegens zieken, (9) spelen, handel, (10) dienst-
baarheid (darmma ning agusti), (11) verhouding van heer jegens
ondergeschikten (darmma ning akawula), ouderschap, (12) be-
handeling van dieren, slapen, schuldeischer- en schuldenaarschap,
(13) ’t brengen van bezoeken, de goede manieren van bestuurders
(darmm a ning kabuyutan), (1-1) ’t vervullen van godsdienstige
plichten (darmma ning abrata). (15) Bhg. Indraloka was VVis-
m anagara’s- leeraar. Hij en z’n vrouw Girimurtti willen de ge-
noegens van ’t koningschap vaarwel zeggen; hij geeft z’n hof-
houding daarvan kennis. (10) Immers alles is vergankelijk, hij
wil volgens d ’ opdracht van bht. Paramegwara naar z’n oorsprong
onderzoek gaan doen bij ’n pandita wkas ing tunggal ring jagat.
De hofgeestelijken kennen die niet; (17) ’n stem uit de hemel
zegt dat bhg. Murtthifcthasana op ’t eiland Gawangan dat is.
Met 'n vloot uitgevaren, is dit eiland niet te vinden; de raad
van ’n stem uit de hemel opvolgend gaan de vorst en de vorstin
alleen in ’n boot, die zonder menschelijke bemoeienis naar Gawan­
gan drijft. Beschrijving van de pracht daarvan, (18) ontvangst door
MOrtthitasana. YVismanagara vraagt naar z’n oorsprong (haddi-
purana) en naar de darmma, de pandita stemt toe hem daar-
over in te lichten. Cosmogonie: ’t Niet (bhwanacuta buntfct
tanpakukus), (19) bht. Nirantara doet door yoga s. h. Narakwarakwa
ontstaan enz. De 5e grootheid, s. h. Awarunting, had op verschil­
lende plekken oogen. Uit die op z’n kruin (uygnguyfingan) ont­
stond Mayanisprha of Pancamurtti, uit die op-z’n navel d ’ aarde,
op z’n hart ’t luchtruim (awangawang), op z’n hals ’t uitspansel
(akaga), op de bharuna (?) de goden en geesten enz., op z’n
lippen (? lalate) de tribhuwananda, (20) op z’n fontanel bht.
Wigesa, telkens doordat die oogen losgemaakt worden. Awarun -
ting deed, na ’t verlies van z’n oogen, bhg. Sardda ontstaan;
uit deze ontstond bhg. Windupwana, die dewi Trinayana tot
vrouw had. Deze, in 't bezit van ’t boek Kalimahosadda, schept
orde (amastoni), (21) de wetenschappen, de geheele wereld, de
goden, de elementen enz.. Bhg. Turyyantasuksma was de zoon
van Windupwana, hij had drie hoofden, die, afgesneden, nieuwe
wezens v o rm d en: bhg. Suksmasadakala, d’ oorsprong (dapur)
van de brahmanen, bhg. Tripunvwana, die van de wesya’s (deze
had 2 zo o n s: patih Wibhuhingrat en pasgk Tunggal) en bhg.
Krpadurangga, d’ oorsprong van de sudra’s. Turyyantapada
zelf werd na ’t verlies. van z’n hoofden d’ oorsprong van de
ksatriya’s; (32) zijn zoon bhg. Rama, getrouwd met dewi
Mrtyujiwa, kreeg 3 k in d e re n : G am adewa (zoon), Qridara (dochter)
en Nisprhamurtti (impotent). H ierna volgt ’n zeer uitgebreide
geslachtslijst van de nakomelingen van bhg. Ram a. E erst de 3
zoons van bhg. G amadewa: Wrsabhadwaja, D am o d ara en Utisaba,
die heerschten op pulo Prabhalingga (bhum i Purwwanagara),
pulo Nilambara (bhumi Indranagara) en pulo Hagmalila (bhumi
Prastanagara). Elk dier geslachten w ordt afzonderlijk behandeld.
(23) "n Dochter van Wrsabhadwaja, Girikrtti, w ordt zwanger
door ’t gebruiken van tirtthaw ater waarin zaad van bht. D arm m a
gevallen was; (*24) haar zoon, bhg. Mustiman, trouw t dewi H ana-
rawang, ontstaan uit ’n wolk waarop zaad van Indra terechtkwam.
Al de familieleden van W ism anagara kom en in deze opsom-
ming voor. (28) Qrldara, die tapas verrichtte op de £ rn g g a-
meru in pulo Nlladatu-subhadda, werd zwanger door ’t eten
van ’n blad waarop zaad van R udra was en kreeg to t zoon bhg.
Suptatala, die ook de stam vader werd van ’n g ro ot geslacht.
’n Afstammelinge van hem, ’n raksasl D urm ittha, die tapas 'v e r­
richtte op viersprongen, (31) kreeg de Tripurusa, in de vorm
van drie sudra’s, tot m a n n e n ; die drie werden daarn a p a tih ’s van
drie vorsten. D urm m ita kreeg de b h u ta ’s tot kinderen, en bovendien
menschelijke zoons, die door hun moeder uitgezonden werden
om de witte kidang K aracarana en de drijvende steen te zoeken.
(32) Met behulp van ’n pijl van bhg. U ghracintya van de berg
Wanggana, en na verschillende avonturen verkrijgen D arm m a-
sawittha en Param artha de witte kidang. R udrapranaw a krijgt
van juragan -Cetri wapenen, met behulp waarvan hij de drijvende
steen bemachtigt. (33) De bhuta’s, onder bevel van drie andere
menschelijke zoons, uitgezonden om hun vader te zoeken, brengen
ongeluk en slechtheid op aarde. Drie asceten, D ew atm aka, Na-
rasingha en Prajapati bestrijden hen met behulp van amrta, ge-
kregen van de bht. Trisamaya. (34) Tenslotte worden alle b h u ta ’s
opgesloten. Darmmasatfrittha gaat de drie asceten echter bestrij­
den. Darmmaraja legt de strijd bij, de b h u ta ’s worden bevrijd
en geroewat met kidangbloed en am rta enz.. (35) D urm ita
wordt Jatimurtti; ze gaan alien naar de hemel. O p Wisma-
nagara’s vraag behandelt Murtthitasana n u ’t geslacht van T uryanta-
suksma’s zoons; ’t brahm anengeslacht stam t af van bhg. Suksma-
sadaka die tapas verrichtte op de berg (^rnggakasturi, en die ’t
Brahmandapurana van bht. Brahma ontving; zijn zoon Sapu-
mayaningrat werd in z’n .jeugd door ’n koe verzorgd. (30) Van
bhg. Trlpurwwana stammen de patih’s af door W ibhu hing rat
en de pasSkJs en bandega’s door pasSk Tunggal. De su dra’s en
candala’s stammen af van bhg. K rpadurangga. De nakomelingen
van pas£k Tunggal worden uitvoerig behandeld, uit zijn geslacht
is bandega Jiwwapurana, verzwagerd met de 5 am bachtslieden
(37) (apande gSnding, apande wsi, undagi, am ancagraha, am-
bandega). T o t d ’ afstammelingen van de pas£k Padangkasturi
 behooren ook: (38) buyut Putih, kabayan Soddakara en pana-
rikan Harddasiluman. Ook behoort daartoe ’n meisje dat, mis-
geboren, in ’n rivier geworpen werd; ’t werd door ’n visch
°Pgegeten, die daardoor 'n jongen baarde, die op 't strand ge­
worpen met de dochter van 'n sabandar trouwde, en d' eerste
bandega werd. (39) Wismanagara maakt de gevolgtrekking dat
alles van dezelfde oorsprong is, en vraagt naar d' amrta in de
onderwereld. Murthitasana vertelt: bht. Matitah beval de goden
onder bevel van Narayana de hamrttha in de kawah te gaan
zoeken. De bhuta’s onder bht. Yama gaan mee. (40) E r ont-
staat ’n groote beroering in de onderwereld, vele zondaren raken
vrij; daarop kwam na 3 dagen d ’ am rttha los uit de onderwereld,
en vestfgde zich op de Mahameru. Narayana beveelt Pawaka
de berg in brand te steken, terwijl de goden hem draaien ; d ’
asch verspreidt zich naar alle. richtingen. Na 3 dagen zet d ’ amrttha
zich op de berg Awidya. De bhuta’s keeren naar huis terug;
de goden draaien en schudden de berg weer, totdat na 3 dagen
d ’ am rttha overgaat op de berg Trigrngga, (41) vandaar op de
Malyawan, vandaar na 7 dagen op de gunung Malayang, vandaar
op de Nisadda. Vandaar gaat de amrttha, zonder gloed (teja),
naar de diepte van de zee. Narayana wil de zee droogleggen;
op raad van Bharuna schiet hij-in zee'terwijl Basuki, Antabhogha
en Bayu ’t water in beroering brengen. (42) E r ontstaat ’n gat
in de zee tot op de bo d em ; daar was d ’ amrta in de gweta-
kamandalu. Narayana neemt hem, en de zee wordt weer als
vroeger. De goden drinken d’ amrta; de surad&nawa’s met
Hgndrararawu Singgika vragen er ook van, maar krijgen ’n wei-
gering. D ’ amrta in de kamandalu wordt geplaatst in de berg
Candrawim urttibadra; aan de vier kanten en in ’t midden staan
telkens drie goden op wacht. (43) Singgika steelt d’amrta, Suryya
meldt -’t aan VVisnu, deze schiet hem in z’n hals, ’t hoofd blijft
leven. D ’ amrta valt in de talagadoja, eif deelt z’n kracht mee
aan ’t water daarvan en de bloemen. Singgika’s hoofd wil zich
wreken op Zon en Maan, de suradanawa’s en dedew ata’s rusten zich
uit ten oorlog. Asihprana tracht hen te kalmeeren. (44) S. h. W nang
verschijnt, hij verwijt de danawa’s hun gedrag, en veroordeelt 7 van
hen tot incarnatie op aarde in pulo Bhuhatraya in 7 vorsten, die
zich zullen vereenigen met Hayusihprana-ning-jagat, die door
Igwara vervloekt is omdat ze zijn liefde niet beantwoordde.
Na 70 jaar zullen ze alien door ’n manusa gakti bhakti putus
verlost worden. (45) Anderen worden veroordeeld tapas te ver­
richten in de giha Galagala, anderen in de sumur Dorangga,
anderen in tgal Malaka (blnimi Prastanagara). Srijati moet
als D urmmita op viersprongen tapas verrichten, en zal s. h.
M^nggng en later de Tripurusa tot mannen krijgen. Allen
zullen na 70 jaar door ’n manusa gakti verlost worden. (4G) S. h.
WSnang verwijt de goden hun onoplettendheid bij 't bewaken
van de amrta. D e dadara dadari (widyadhara) worden slangen
in ’t woud M anggareng (bhumi Prastanagara). A n a n ta m oet tapas
verrichten op de g u n u n g KSmbang, alien zullen w orden verlost
na 70 jaar door ’n manusa gakti. (47) Brahma, Wisnu en Igwara
en andere goden worden benoem d tot bescherm ers der wereld,
en moeten zich incarneeren in verschillende vorsten (bij die
goden ook: Hagobya, R atnasam baw a en Moghagidi). Y am a moet
tapas verrichten op de berg Parppatan, na 70 ja ar verlost. (48)
De rsi’s en bht. L u m an glan g moeten toezien op de wereld. De
pancam ahabhuta moeten tapas verrichten in tgal D uranggakara,
en bht. T a n m a tra gehoorzamen. Nadigwara en M ahakala moeten
de deuren van de wereld bewaken (rumaksa dw araning rat kabeh).
D aarop ging s. h. W nan g weer naar z’n kahyangan, ndatan
kneng sabda bayu id£p. (49) W ism anagara concludeert, en
vraagt dan waarom Durggajendra, de middelste van de 7 zoons
van Darwwangawang uit ’t geslacht van ^’ridara, ’n yaksa was.
Daitya Nala en z’n vrouw Durbali hadden 100 daitya-zoons en
8 menschelijke zoons. D ’ afstammelingen van de d aity a’s. (50) De
nakomelingen van de 8 menschen. Hiertoe behooren ook daitya
Yamaraja en z’n 10 zoons. (51) Deze strijdt met D arw w anga­
wang om DurtthI, die schoon was en haji’s (w aaronder haji Ca-
lonarang, haji Kbowawarakan, haji Jaran-guyang) bezat. D oor
bemiddeling van bhg. Suptatala krijgt D arww angawang haar.
Zijn andere vrouwen verstoot h ij; (52) door ’n middel (maan-
licht) van bhatarl Bhagawati krijgen ze 7 zoons, verwekt op
verschillende plaatsen. Bij de middelste, in zee, weet Y am araja
Darwwangawang te bed riegen; die zoon, Duryyasa, krijgt ’n
yaksagestalte. Na de dood van Darwwangawang hooren de
7 vorsten van ’t bedrog van Yamaraja, en gaan hem bestrij-
den. Beide partijen sneuvelen, (53) maar bhg. Suptalala doet
de 7 herleven onder , andere namen (Duryyasa wordt D urg­
gajendra), waaronder ze de wereld regeeren. W ism anagara vraagt
hoe d ’ eerste wezens (bht. Nirantara enz.) zich voortplantten,
daar er geen vrouwen waren. D ’ eerste wezens schiepen zelf
hun vrouwen. (54) Verder opsomming en herkomst van de
vrouwen van de nakomelingen ’van W indupwana. (55) Uit ’t
geslacht van Giriratnaka, de derde zoon van Wrsabhadwaja,
stamt Jayengrat die trouwde met Kusumagandawatl, ’n dochter
van Indrajaya, die hij verlost had van vraatzuchtige n ag a’s die
z’n land onveilig maakten. (56) Ook de vrouwen van de b ra h ­
manen uit Turyyantasuksma’s geslacht worden vermeld. (57)
Wigmanagara vraagt naar de drie rijken van de zoons van Ga-
madewa (Prabhalingga, Nilambara en Hagmalila). Bhg. W indu -
pwana heeft die drie rijken ingesteld, beschrijving met maten
(ieder heeft ’n tuin, ’n vijver en ’n meru, waarvan ’t aantal wu-
wung’s wordt opgegeven). (58) Bhuhatraya heeft dit alles niet.
Opsomming van abhigeka-namen van de vorsteil der 3 rijken
 en van d ’ afstammelingen van Basubadda uit Damodara's ge­
slacht. (59) Lijst’ van familieverhoudingen in ’t geslacht van
Gamadewa; ’t blijkt dat Wigmanagara en Girimurtti in d ’ 8stc
graad met elkaar verwant zijn. De 7 vorsten, zoons van Darw-
wangawang, zijn 2 generaties ouder. De 7 wilden wereldheer-
schers zijn; (60) op zijn vraag verneemt Wigmanagara dat ze
nu in de kawah zijn als triyak (dier). Hij vraagt wat hij doen
moet opdat hem dat niet overkomt. Murttitasana beveelt hem
aan 't voorbeeld te volgen van Krtthasamaya (uit ’t geslacht
van Krtthanagara, d’ oudste zoon van Wrsabhadwaja), van
Wyanggalaksmi (uit ’t geslacht van Sunyamurtti, de jongste
zoon van Utisana) en van Wiraksanamurtti (’n »kleinzoon van
Basubadda, uit ’t geslacht van Damodara). (61) Die drie waren
volmaakte vorsten (raja krttha). Opsomming van patih’s van vor­
sten uit ’t geslacht van Basubadda, en van die van de 7 zoons
van Darwwangawang. (62) Wigmanagara verneemt dat de ra­
ja krtta in de hemel komt en daarna weer op aarde; hij vraagt
naar de verlossing (kalpasgn). Murtthitasana deelt hem mede dat
men daarv o o r’t geheele koningschap moet opgeven, en alleen moet
rondzwerven; bovendien heeft men hiertoeamrtthasanjiwaninoodig.
(63) Wismanagara wil ’t koningschap opgeven, en vraagt naar
d ’amrta. Murttitasana houdt hem de moeilijkheden, verbonden
aan ’t verkrijgen hiervan, voor, en raad hem aan liever raja krta
(prabhu wiku) te zijn. Wismanagara deelt mede dat hij trsna-
brahmacari is. (64) Ofschoon Murttitasana eraan twijfelt of
Wismanagara. d ’amrta zal bemachtigen, wil deze. ’t toch pro-
beeren. Hij en Girimurtti eten om zich te versterken. Girimurtti
wil haar man be'geleiden. Murttitasana waarschuwt haar voor
de moeilijkheden, zij neemt haar plicht op zich. (65) Wismana­
gara en Girimurtti krijgen hun uitrusting (kawaca walkala, jata,
sawit enz.) en *n laatste vermaning van Murttitasana: ze moeten
zich geheel aan ’t doel wijden, en ’n weg naar ’t Z.W. volgen.
Ze vertrekken, de wijze begeleidt hen in de geest (sangkeng
"suksma). (66) Ze ontmoeten Brahma, die met hen naarNarayana
gaat. Deze verwijst naar Paramegwara, en gaat ook mee; Para­
megwara verwijst naar bht. Paramacaksu, en sluit zich ook met
z’n hofhouding bij ’t gezelschap aan. (67) Beschrijving van de
pracht van ’t godenverblijf van Paramacaksu ;* ontvangst door
widadari’s met muziek. Paramegwara draagt bij Paramacaksu
W ismanagara’s verzoek om amrta, steeds op bevel van Murtthi-
sana, voor. (68) Wismanagara deelt mede dat hij die gebruiken
wi), om daardoor op te gaan in Pramestiguru ( = Paramacaksu).
Deze erkent zijn deugden, en geeft hem de toezegging op te
gaan in de janma £iwa. Wismanagara verzoekt hem amrta te
geven, en hem dan eerst op te laten gaan in de Heer, omdat
hij daarmee de menschen, d’ aarde en de helbewoners wil be-
sprenkelen. (69) Zijn verzoek wordt toegestaan, bht. Wisnu
 brengt de tirtthakamandalu. S. h. W n an g geeft aamvijzingen
hoe de amrta te gebruiken (op Kelaganasa), W ism anagara en
Girimurtti vertrekken daarheen en verrichten d 1 aanbevolen ce-
rem o n ien ; ze worden gereinigd van zonden en alziend. (70)
Wismanagara besprenkelt de hel m et tirtthakam andalu, waar-
door die gelijk ’n kahyangan w ordt; en ook d 1 aarde. De goden
en rsi’s keeren terug en nemen d ’ am rta mee. (71) W ism ana­
gara en Girimurtti keeren op bevel van M urttitasana in hun
rijk Prastanagara terug; na eenigen tijd sterven ze en gaan op
in ’t Zijn-Nietzijn (hum or ing H ananora). De colophon zegt:
Iti Hadclipurana samapta, p u rnn a linikitta ring wijil pisan rajya
M ataw un; daarop ’n dateering in ’t jaar 1799, dene hapanlah
Grhanugraha, tusning Bhasmangkura, ring sima Jala lor ing piira
Cakranagara, sangke suruhanira gri niaharSjadlwiryya Jangga-
lamlapura, sang prasida ngdirl ri bhumi H agmapringga. Hierop
volgt ’t gewone verzoek om toegeeflijkheid.
Uit dit naschrift blijkt dus dat ’t H. S. zeer jong en van L o m ­
bok afkomstig is. Enkele eigenaardigheden van taal en spelling
(’t gebruik van h in plaats w) kan men hieraan toeschrijven.
Opmerkelijk is ’t hoezeer deze beide zich overigens aansluiten bij die
van werken als de Korawagrama. ’t Doorloopend gebruik van lange
klinkers en minder gebruikelijke letters wijst ook duidelijk op
gewild classicisme. D ’ inkleeding van ’t werk, als ’n gesprek tus­
schen leerling en leeraar, is de gewone van puranische geschriften.
De verbazende hoeveelheid -namen die er in voorkomen zijn
alien onbekend in dit verband. Opmerkelijk is wel dat de godheid
boven de Tripurusa niet bht. Guru genoemd, maar meestal met
Javaansche namen aangeduid wordt (Wnang, Tarpahingan, T a n ­
ana) of met Paramacaksu (Manon). Dat ’t werk met ’t Skrt
A dipurana alleen de naam gemeen heeft blijkt uit deze in-
houdsopgave ten duidelijkste.
De tijd waarin dit geschrift geschreven is., is uit gegevens uit
de tekst zelf moeilijk te bepalen, daar de namen van personen
en plaatsen d ie 'e r in voorkomen alle onbekend zijn, voor zoo­
ver ze niet 'aan d ’ Indische mythologie ontleend werden. ’t Is
niet onmogelijk dat ’t doel van ’t werk is de verheerlijking
van Wismanagara, misschien omdat hij ’n voorvader was van ’n
vorst aan wiens hof de schrijver was verbonden. In dat geval
zou ’t geschrift tamelijk jong zijn.
Brahmanclapuraua.
Volgens Cod. 5032 (Juynbol II, bla. 168), voldoende goed
geschreven en bewaard. De heele gloka’s of stukken ervan, die

| FAK. SA^T. '

 men ’t gansche werk door vindt, zullen in dit overzicht niet uit-
drukkelijk vermeld worden.
(1) Maharaja Digimakrsna regeert gelukkig in Bharatawarsa.
D ’.onderhoorige vorsten komen op, de pagfclaran wordt bezet
m et patapfilan, pabanolan, pangavwan widu, pangiglan, pawa-
yangan enz., want de koning geeft ’n feest (karyya). (2) Geleerde
p an d ita’s zijn er ook veel, de koning is zeer godsdienstig. Van
alle kanten komt men op voor ’t feest. Romaharsana (die de
m enschen doet rillen bij ’t luisteren naar z’n geleerdheid), de
leerling van Byasa, komt ook op de datum van ’t feest bij bhg.
Nemiseya. (3) Deze ontvangt hem vol eerbied, en wil hem vragen
stellen over de Manubanggakrama. De vorst ziet Romaharsana,
(4-) en verzoekt hem eerbiedig te vertellen over de Manubangga-
kram a en de geschiedenis van z’n voorouders. (5) Romaharsana
stem t toe. ’t Eerste dat er was was Sadasat. Cosmognie; s. h.
Atma, Paramabrahma geheeten. (6) Kala ( = Antaka, Rudra),
B rahm a en Wisnu vormen samen de Trisamaya. Bht. Brahma schept
de Andabhuwana, die alles omvat. Brahma brengt 4 rsi s voort:
N andana, Naka en Sanatkumara, die zich niet willen voort-
planten: Brahma schept de goden (dewata), die hemel, rivieren,
zee, landen, bergen enz. bevolken. (7) Verder de 9 dewarsi’s,
verder Paramegwara, die verschillende andere namen (Rudra,
•Bha;va enz.) en vormen (Aditya, water, aarde, Bayu, Agni, Akasa,
Mahapandita, Candra) krijgt; daarom heet bht. Guru Astatanu.
[Sangkalpa en Darmma zijn manasika-zoons van Brahma.D’organ en
van Brahma waaruit de 9 rsi’s en Rudra ontstaan zijn; (8) te zamen
12 zoons.] *) Brahma schept verder de dewasurapitrmanusa uit ver­
schillende lichaamsdeelen, verschillende soorten daemonen, en de
4 kasten uit gelaat, armen, dijen en voeten. Cuca en Pratiga zijn
manasikakinderen, ook Adarmmaen Ahingga; ze planten zich even­
min voort. Daarop schept hij Swayambhuwamanu en Satarupa.
Deze krijgen o. a. twee dochters, Akuti en Prasuti, die trouwen met
bhg. Ruci 2) en bhg. Daksa; (0) deze laatste krijgt vele dochters,
waarvan er trouwen met Darmma. De nakomelingen van Adarmma
en Ahingsa. Op bevel van Brahma brengen bht. Nilalohita en
Sati de 1000 Rudra’s voort, (10) waartegen Brahma bezwaar
m aakt; ze worden ten slotte aangenomen als wachters, ze trouwen
niet en verrichten tapas. Afstammelingen van Daksa’s dochters: van
Bhrgu en Satyati (de gotra Markandeya), van Marici en Sambuti,
(11) van Anggira en Smrti, van Atri en A n asu y a3), van Pulastya
en Priti, van Pulaha en Ksama, van Krtu en Sannati (sasti
sahasra Balikilya), van Wagista en Urja (saptarsi). (12) Verder
d ’ afstammelingen van Meru en Darani en van Samudra en
Waila. D' oorzaak waardoor Daksa mensch werd: hij vierde *n
•; offerfeest en noodigde al z’n dochters en schoonzoons (de rsi’s)
uit behalve Nilalohita en Sati. Deze laatste, daarover bedroefd,
gaat toch en vraagt haar vader de reden van haar uitsluiting,
daar zij d ’ oudste en voornaamste der dochters is. (13) Daksa
wordt boos en verwijt haar slecht gedrag, prijst z’n andere
dochters, en geeft af op Nilalohita. Sati wijst Daksa op ’t dom m e
van z’n toorn, daar hij haar toch aan Nilalohita gegeven heeft.
(14) Zij roept Nilalohita aan en betuigt haar trouw, en verbrandt
zich dan om 'de schande door haar vader haar aangedaan.
Nilalohita verschijnt, verwijt Daksa z’n handelwijze tegen­
over z’n onschuldige dochter, en vervioekt hem geboren te
worden onder Caksusa- en YVewaswatamanu (de 6e en 7e). (15)
Daksa vervioekt Nilalohita om z’n gebrek aan eerbied als schoon-
zoon, dat z’n offers geen gevolg zullen hebben (tanpaphala ta
yajnamu). Onder Wewaswata wordt Sati herboren als bht! H um a
en trouwt met bht. Bhawa. O nder Caksusa wordt Daksa ge­
boren als Dagapraceta. Onder Wewaswata houdt Bhawa ’n offer,
maar neemt de gedaante van Baruna aan, waardoor de goden
en rsi’s toch op z’n feest komen. Dit alles is de brahmarsi-
sarga onder Swayambhuwa; nu de ksatrisarga: (10) [d’ afstam­
melingen van Karmmada, en de verdeeling der dw lpa’s onder
h e n ]1). Kasten en agrama’s zijn er alleen in Qangka-, Kuga-,
en Kroncadwlpa, niet in £almali-, Gomeda- en Puskaradwlpa.
(17) De verdeeling van Jambudipa onder de 9 zoons 'van
Agnindra. Bharatawarsa is ’t beste deel, ’t kom t aan d ’ afstam­
melingen van Nabhi, Agnindra’s oudste zoon 2). (18) De goden,
goddelijke wezens, daemonen enz. leven even lang als de Manu
en kunnen niet gedood worden. De mensch leeft in kali hoog-
stens 100 jaar. Over de lengte van de mensch in krtta en treta
v (even lang als de goden) in dwapara en in kali’, (19) met
berekeningen en verhoudingen (in kilan’s). Over d e M a n u ’s: b i j ’t
afloopen van de tijd van ’n Manu gaat alles te gronde (maha-
pralaya), (20) alleen £ista blijft over, doet door tapas weer
alles ontstaan, en geeft onderricht. De clarmma is gruta en
s m artta; de vier agrama’s 3). De aclarmma doet wereldsch voor-
ee verwerven. (21) De saptarsi hebben gruta en smrti te
ondervvijzen, die beide zijn vervat in de vier W eda’s. De W e d a ’s
^ Gr u t a ! opsomming van smrta deugden met verklaring -i).
yt .. e v*er W e d a s: vier soorten stotra’s (drvvya, guna, karmma,
bnijana). In den beginne was de Weda anirdegya (tan kna tinuduh)
en onuitgesproken. Over psychologie (cetana). (23) V erklaring
van B rahm as vier aangezichten als darmma, jnana, daryya,
weragya. Over de rsi’s (maharsi’s, satyarsi’s, grutarsi’s), de 10
igwara s_(Bhrgu, Marici, Atri, Pulaha, Anggira, K rtu, Manu,
«) Aangehaald in K. B. W. onder Medatithi, Gomeda, Kupa en Krofica.
) Aangehaald jn K. B. W. onder Esabha en Nabhi. 3) Aangehaald in K . B . W.
onder waikanasa. «) Aangehaald in K. B. W. onder darmma.
 Daksa, Wagista, Pulastya), hun kinderen de taparsi’s, (24) die
van deze laatsten, de satyarsi’s. De mantrakratu’s uit ’t geslacht
van Bhrgu, Anggira, Atri, YVagista, Kugika, Anggastya en Wiwasvvat.
(25) Dit is de geschiedenis van de VVeda in dwapara van
Swayambhuwa. A a n ’t eind daarvan beveelt Brahma aan Swayam-
bhuwa slechts ’n klein gedeelte van de Weda in Kali te onder-
wijzen. (?) (26) Over de Weda’s van vroegere Manu’s wordt
niet gesproken. [Onder ;Wewaswata krijgt Byasa van Brahma
bevel de VVeda te onderwijzen; z’n vijf leerlingen (4 voor de 4
W ed a’s): Jemini (Sama), Polaha (Rk), Waisampayana (Ajur)
Sum antu (Arttha), en Romaharsana voor de itihasapurana]1).
Over ’t gebruik der Weda’s, wat men er door bereikt. Mantra’s
uit de Rgweda komen in andere Weda’s en purana's voor.
(27) Verdeeling van de Rgweda onder de leerlingen van Polaha.
De geschiedenis van Sakalya, die door Yajnawalka vervloekt
werd. Janaka van Mithila hield ’n agwameda. Al de rsi’s met
hun leerlingen kwamen. De vorst laat schatten halen, (28) hij
vraagt wie van de geestelijken hij eer moet bewijzen, op
grond van de grootste geleerdheid; die krijgt deze schatten. Na
eenige aarzeling maakt Sakalya aanspraak. De vorst weet niet wat
te doen. (29) Yajnawalka maakt aanspraak. Sakalya verwijt hem z’n
aanmatiging. Yajnawalka stelt voor er om te strijden; (30) op Saka-
lya's voorstel zal de verliezer tot asch worden. De koning laat voor-
bereidselen maken ; Sakalya stelt ’t eerst vragen, die alle worden
beantwoord, tot hij niets meer weet; als Yajnawalka vraagt verliest
Sakalya en wordt tot asch, Yajnawalka krijgt de schat. (31) Verdere
verdeeling van de Rgweda, De leerlingen van Wesampayana(Yajur)
(87, later 86). Verdeeling in drieen (Udiwidega, Madyadega,
Pagcimadega). Wesampayana verliest ’n weddenschap, en moet 'n
brahm ahatya verrichten. Hij beveelt z’n leerlingen dat te doen,
alleen Yajnawalka wil niet. (32) Daarom laat Wesampayana hem de
W eda weer uitbraken. Door tapas verkrijgt Yajnawalka de Yajur-
weda echter van Aditya. De S6 andere leerlingen bereiken de
kasiddan door hun gehoorzaamheid. De 15 leerlingen van Yajna­
walka. De leerlingen van Jemini (Sama). [De 1000 leerlingen
van Sukarmma, die ’n agwameda wilden houden in den regen-
tijd, worden gedood door Indra, (33) die daarna, bevreesd voor
de vertoornde asceet, belooft hen weer levend te maken. Hij kan
er echter slechts 2 weer levend maken, waarmee Sukarmma ten
slotte genoegen moet nem en;]2) ’t zijn Poranjita, ’n brahmana
en Hiranvagarbbha, ’n ksatriya, waarvan de leerlingen en afstam-
melingen worden opgesomd. (34) De leerlingen van Sumantu
(Arthaweda) en van Lomaharsana zelf (itihasa purana). Overzicht
van de rsi’s van de Rg-, de Yajur- (86), de Sama- (46) en de
Arthaweda (11)- (35) Lijst van wijzen en van vrouwelijke Weda-
kenners. Over de leer van de rsi’s, pratyaksa en paroksa,
(36) slechte leering (pujut amalakwanginum twak). De migrarsi’s,
zooals Byasa, bereikten alleen door hun kunde ’t hoogste, ook
zonder brahmaan te zijn. Over d ’ indeeling der m antra’s, (37)
hun gebruik (bij de eerediensten), de nawawidamantra. De 10
wijzen van gebruik van de brahmana. (38) Over d ’ aantallen
rk’s van verschillende afdeelingen, ’t aantal yajus’. Berekening
van de grootte van de Rgweda. (39) Over ’t verdeelen van de
Weda door ’t overgeven aan leerlingen. De Brahmarsi’s, (5
geslachten), de dewarsf s, (40) de rajarsi’s ; ze komen in Brah­
maloka, Dewaloka en Indraloka terecht. Eigenschappen van de
r?i’s, (41) elke tretayuga onderwijzen ze de caturwarnnakrama.
Over hun tijdsverdeeling; bij ongetrouwden volgt de leerling
de leeraar op. (42) [Onder Wewaswata waren er 28 brahm arsi’s
die de W eda beoefenden, d ’ eerste was Swayambhuwa] *)
(opsomming). In krta wordt de W eda niet bestudeerd, want de
wijsheid was toen algemeen, (43) en onderricht onnoodig. In
treta treedt Swayambhuwa voor ’t eerst als leeraar o p ; in
dwapara krijgen de rsi’s van Bi'ahma ’t bevel de W eda te be-
studeeren; (44) zij verdeelen hem. Onder de Manu’s uit ’t ver-
leden waren er ook W eda’s, rsi’s enz., die na vervangen te
zijn in Mahaloka tapas verrichten tot ze in Brahmaloka komen.
Wanneer al de M ^Manu’s hun beurt hebben gehad, kom t de
Sanghara, de nacht van Brahma, en daarna weer ’n schepping;
zoo gaat ’t steeds door. (45) Over de duur van ’t optreden van
’n M a n u ; de manwantara. [De Atltamanu’s verrichten tapas
in verschillende loka’s tot ze Paramasuksma bereiken] 2). (46) Als
de tijd van ’n Manu afgeloopen is, moet hij op bevel van Brahma
met z’n geheele omgeving plaats maken voor z’n opvolger. Aan
’t einde van kali gaat alles te gronde, maar ontstaat weer door
de tapas van de Oista, d. i. de nieuwe Manu. Daarom heeft de
mensch steeds schuld aan drie personen: bapa, babu en bhatara,
(47) en moet die afbetalen door deugdzaamheid enz. D ’ aftre-
dende Manu gaat naar Mahaloka, bij de mahapralaya komen de
dewarsi s en pitara’s daar ook, en ook de goden, om dat de
kahyangan s dan koud worden. Allen verrichten ze tapas. De
zes ^Manu s die voorbij zijn, de tegenwoordige (Waiwaswata) en
de 7 toekomstige (onduidelijk) 3). (48) Over de hemelbewoners
onder Swarowisa (de 2e Manu), de saptarsi, de nawaraja, de
aarde enz. Onder Uttama, (49) onder Tapasa, onder Carisnu,
onder Caksusa. Over de afstammelingen van Swayambhuwamanu.
(00) Daartoe behooren Druwa, die Bhumi tot vrouw nam,
(01) en Weda (of Wena) die onrechtvaardig regeerde. Uit zijn
daarom afgehakte hand komt Prthu, ’n rechtvaardig vorst. Ten-
 gevolge van ’n offer wordt de Aarde ’n koe, die hij melkt. Hij
verkrijgt zoo de rijst; anderen komen ook melken. De ges.chie-
denis van ’t melken der aarde i s . ’n groot geheimenis. Wena
was goddeloos en slecht, (52) hij wilde zich zelf laten vereeren.
D e rsi’s vermaanden hem, maar hij bespotte hen en verhief
zich op z’n macht. (53) De rsi’s worden boos, en slaan hem
z’n linker hand af, waar ’n man uit komt. Wena wordt bang.
O ntstaan van N is a d a 1). Uit d ’ afgekapte rechterhand van Wena
kom t Prthu. Hij gelijkt op £iwagni. Hij wordt tot vorst gewijd, *
(54) en is bij ie’der geeerd. Hij kan over zeeen en bergen gaan ;
alles is even voorspoedig. Prthu houdt ’n offer. (55) Door de
m a n tra’s ontstaan er wikara’s, twee in getal, Suta en Magada ge­
heeten. Ze huldigen als zoons de vorst; deze schenkt hun Maga-
dadega. Verder schenkt hij al z’n bezittingen aan de rsi’s, (56) en
schiet daarop ’n pijl in d ’ aarde. Bht! Basundari wordt ’n koe,
die wegloopt voor Prthu. Deze achtervolgt haar door alle loka’s.
’n Stem uit de hemel beveelt Prthiwi zich te onderw erpen;
, (57) zij waarschuwt Prthu haar niet te dooden. Deze beveelt
haar dan te doen wat hij wil. Prthiwi stemt toe, en krijgt die
naam naar Prthu. Ze raadt hem aan ’n kalf en ’n melkemmer
te halen om haar te melken. (58) Prthu maakt d ’ aarde tot
m elkemm er, Swayambhuwa i s ’t kalf. Prthu melkt de aardvruchten
(rijst enz.). De brahmarsi’s melken tapas en mantra’s, de goden offers
en vereering, de pitaras swada, de asura’s bala en maya, (50) de
naga’s vergif, de raksasa’s antardana (onzichtbaarheid), de gan-
- darwwa’s en apsaras’ reinheid, de bergen amrta, de boomen
melken ganda enz.. Over geographie en cosmographie. De 7
dwipa’s. Jambudwlpa, d' uitgestrektheid, (60) de bergen (Himawan,
Hemakuta, Nisada, Mahameru). Beschrijving van de pracht van
de M a h a m e ru ; verdere bergen. (61) Ilawrtta is ’t land om de
Mahameru. De warsa’s van Jambudwipa, de ligging van de
bergen en van de warsa daar tusschen in. (62) Beschrijving van
de Mahameru, z’n omvang, bewoond door goddelijke wezens, ligt
op de grens der warsa’s. Ketumala is bewoond door zwarte
m enschen, (63) de nangka daar verschaft lang leven. Bhadragwa,
z’n vruchten, z’n bewoners (schoon); Ramyaka en z’n nyagroda;
(64) Hiranyaka, met bewoners als yaksa’s, en ’n wonderbaarlijke
rahuboom . De drie toppen van de £ r nggawan* Kuruwarsa, met
z’n kalpataru die alles verschaft. De menschen zijn er van hun
jeugd af verbonden in liefde, (65) maar zijn niet als andvanmano(?)2).
Madyawarsa of Bharatawarsa. De Bharata’s zijn de leeraren daar.
D aar beoefent men de tapabratasamadi enz., in tegenstelling
m et de warsantara. De 9 onderdeelen van Bharatawarsa, d ’ uit­
gestrektheid, (66) de grenslanden. De caturwarnna hebben alien
hun eigen bezigheid en verrichten de eeredienst. De samratraja
 van heel Bharatawarsa, de 7 bergen daar, ((>7) de rivieren di<
van de verschillende bergen komen ; al die rivieren reinigen vai
zonden. Landen waar die.rivieren door stroomen ; (68) de kadatwai
van Ramaparasu, nadat hij Arjjuna-sahasrabahu overwonnen had
Verdere landen, rijk, met veel waigya’s en sudra’s ; de land
schappen onder ’t beheer (pangjurwan) der K irata’s ten W. var
Madyadega, die ten N. en ten O. daarvan. Landen in Daksina
patha, onder de Sawara’s ; die ten O. en ten W. daarvan
De landschappen aan de Z. voet van de VVindya, (69) en dit
op de rug van de Himalaya. Dan over Kimpurusawarsa me
z’n am buluboom ; over Hariwarsa met z’n witte bew oners; ovei
Ilawrtta, steeds verlicht door de manik. (70) Over d ’ afstanc
van bergen (Meru, Gandamadana enz.) van elkaar. De Jambu
boom waaruit d ’ amrta komt, die de menschen in Ilawrtta drinken
(71) Over de bewoners van verschillende bergen (yaksa s enz
op de Imawan), over de toppen van de Imawan, en wie daai
vvoont (Kailaga is de kadatwan van Baigrawana), de rivieren die
van die bergen komen. (72) Op de Hiranyagrngga verrichtte
Bhagiratha tapas om de Gangga te doen neerdalen teneinde de ascl:
van z’n voorvaderen te doen verdwijnen. (73) Gangga stelt ah
voorwaarde voor haar neerdaling, opgevangen te worden op
Rudra's hoofd. Gangga heet T ripatha; ze komt neer op R u dra’s
hoofd. ’n Afspattende druppel vormt de Windusara, ’t meei
op de Hiranyagrngga. Qiwa ls vertoornd op Gangga, die
jaloersch is, omdat hij met Uma Arddanarigwari vormt, (74) maai
z’n toorn verdvvijnt d o o r ’t zien van Bhagiratha’s tapas. Daardooi
komt Gangga op aarde. De 7 rivieren die uit Gangga on t­
staan, en hun stroomgebied. (75) Op de Hiranyagrngga is
Kuwera v o rs t; z’n vier senapati’s Maniwara, Manibhadra, Dum-
ralohita4 en Yajnahora. (76) Rivieren die van de verschil­
lende bergen komen en waar ze in zee stroomen, en meren
die op de bergen liggen. Bergen aan zee aan de randen van Jambu-
dwipa. Wadawamuka of Sambartaka, de plaats van ’t horwwagni
(Aurwwagni, apuy umangan wwai), vloog eerst rond, maar werd
door Indra getrofFen, en viel in zee. De vlek in de maan is de
schaduw (caya) van Bharatawarsa. (77) Jambudwipa wordt omringd
door ’n zoute zee, daaromheen ligt £akadwipa. Twee bergen daar,
waar Indra ’t regenwater haalt, de berg Recaka of Narada, met
geneeskrachtige kruiden, [de Dundubhi met z’n daitya’s ] 1), de
U pta of Soma, waar de goden de amrta geborgen hadden welke
Garuda roofde, en andere bergen. (78) De warsa’s van (^akadwipa
(telkens met twee namen); in ’t midden staat de £akaboom .
De rivieren; de bewoners zijn deugdzaam en voorspoedig;
(79) [alleen krta en treta wisselen elkaar daar af. Alle voort-
brengselen zijn er wonderbaarlijk]2). Om £akadwipa ligt de
 melkzee, (tasik susu) daaromheen Kugadwipa. De 7 bergen daar,
(80) rijk aan kostbaarheden, de warsa’s en de rivieren, alle met
twee namen. Om Kugadwipa ligt de ghrta-zee, daaromheen Kronca-
dwipa, de bergen daar en de warsa’s. (81) De bewoners zijn
geel. Rivieren daar. Daaromheen de melkzee (tasik pehan), ver-
volgens £almalidwipa, met drie bergen die elkaar omvatten, en
daartusschen drie warsa’s. De Prajapatimani is daar; rivieren zijn
er niet. (82) De menschen zijn er deugdzaam en wijs. Om £almali-
dwipa de sura-zee en vervolgens Gomedadwipa, met twee vorsten,
Dataki en Kum uda; daaromheen dekilang-zee en dan Puskaradwipa;
daarom heen de swanuddaka-zee. (83) De tweetoppige berg van
Puskaradwipa (VVitrasanu en Mahasanu) en de twee vorsten daar
(Sawana en Mahawita). De menschen zijn er gelukkig, door siddi
kunnen ze alles verkrijgen. Etymologieen van samudra en warsa;
eb en vloed. (84) Verklaringen van de woorden dvvlpa, udadi,
parvvwata; van de namen van eenige dwipa’s 1). In de Puskara-
boom (waringin [n]yagroda) in Puskaradwipa worden de goden
in lichamelijke vorm (sakala gariranira) vereerd. Verhouding
van ’t geluk en de deugden van de menschen op verschillende
dw lpa’s (telkens twee maal zoo groot van Jambud. naar buiten
gaande). In drie dwlpa’s (£almali, Gomedaen Puskara)zijn de goden
lichamelijk zichtbaar. (85) Om de swanuddaka ligt Lokaloka. Dit
wordt omringd door verschillende grootheden, waarvan de vol-
gende steeds tienmaal de vorige is. n.m. tasik apuy, tasik asin, loning-
langit, akaga, suksma, ahangkara, mahan, pradana. karyya, (86) en
waarvan de beteekenis verder wordt besproken. Over de loop van zon
en maan om de aarde. (87) De naam rawi. D ’ omtrek van zon en
m a a n ; d* uitgestrektheid die door de zon beschenen wordt. Lo­
kaloka is d ’ omtrek, de Meru is ’t m iddelpunt; de maten van
de baan. (88) Dat alles wordt omvat door ’t ei. De lokaphala’s
(Indra O, Yama Z, Baruna W, Kuwera N). Over de kringloop
van de zon, (89) en vergelijking van de tijden waarop de zon
in verschillende plaatsen ’t hoogst s t a a t 2). (90) Over de
daksinayana en de uttarayana, met berekeningen. (91) Over de
sterrebeelden, (92) over tijdsverdeeling door de zon, en de
lengte der dagen in ufen. (93) Tijdsbepaling van de schemering 3).
Over Santanakaloka, aan de grens van de zonneschijn. D ’ a^ra-
ma van Anggastya, ten Z. van de zonnebaan bij de daksina­
yana. De vier lokaphala’s die tapas verrichten (Suclarmma O, 0
Sangkapa Z, Hiranyaroma W. en Ketuman N); ze beoefenen
vroomheid, en worden telkens in hun zoon herboren. (94)-
Amrtatwa, ten N. van de zonnebaan bij de uttarayana. Wisnupada,
de patapan van Druwa, is voortrefifelijker dan deze alle. Over
D r u w a ; alles hangt van hem a f ; hij doet uit de wolken de
regen ontstaan, die alle wezens doet gedijen. Hierop volgt de
colophon.
Over dit geschrift is reeds herhaaldelijk geschreven J). Zoowel
d inhoud als ’t buitengewoon groote aantal gloka’s of stukken
daarvan, grooter dan dat in ’t Adiparwwa, doen vermoeden dat
dit de bewerking is van ’n Skrt w e r k 2). In d ’ Indische litera­
tuur schijnt ’t Brahmanclapurana in z’n geheel nog niet aan-
gewezen te zijn, wel kleinere geschriften die er toe behooren.
t Adhyatmaramayana, dat er o.a. deel van zou uitmaken, is
echter in dit Javaansche werk niet te vinden, evenmin als ’t
verhaal dat de schrijver van «la Gentilite du Bengala» (Caland,
Twee oude Fransche verhandelingen over ’t Hindoeisme, 1923,
biz. 131) aan ’t Bramande pourana ontleend zegt te hebben.
De gewone purana-onderwerpen worden behandeld, de VVeda-
geschiedenis en de geographie echter bijzonder uitvoerig. Welke
oorzaken er toe geleid hebben dat juist dit purana, zooal niet
t eenige vertaalde, dan toch blijkens de. talrijke H S S en de
tegenwoordige vereering op Bali (volgens Friederich) een der
meest geachte is geweest, is moeilijk uit te maken. D ’ inhoud
schijnt al zeer weinig overeen te komen met de voorstellingen
omtrent bhatara Guru en z’n hof die men in andere Javaansche
geschriften vindt. Ook is ’t lastig zich voor te stellen wat de
Javaansche lezers of hoorders zullen gedacht hebben bij d ’ uit-
voerige uiteenzettingen omtrent de vier Weda’s en dergelijke
onderwerpen; dat zij die heilige geschriften van nabij zouden
gekend hebben valt uit geen enkel werk der ons bekend geworden
oudere letterkunde op te maken. De verhalen, die in dit purana
oorkomen, zijn in de overige oudere literatuur, voor zoover onze
geringe kennis daarvan gaat, zeker niet zeer populair geworden.
eer^ an n veronderstelling mag ’t echter niet heeten, wanneer
men n veiklaring voor dit alles zou zien daarin, dat dit purana
e tot n gioep werken die meer in ’t bijzonder in de
werde 1 ^ ei geleerde geestelijken gelezen en bestudeerd

h PpftF l i e ^ e n C h » VeT 3Cldt ’ fc in Z’ n v e r s la g (V e rb . B . G. 22,11), D r. Ju y n b o ll

AdiparLV(bLa2) tw a r ’t ReWijd-B'lK'
genoem d In ’ t A d
5M9°0)- In J“''aans»he
B ra h m u n ija p u ra n a n a a s t de A sfcad a^ ap arw w a
ve rm e ld d at M R 'P u ^Hla > w a a rv a n ’ n in h o u d so p g av e v o o ra f is g e g a a n , w o rd t
1 ra lm a£<ia p u ran a door B ra h m a aa n b h a g a w a n S u k s m a s a d a k a
v a n brnh * 0Ze v e i llc ^ltte ta p as op de (^ rn g g ak astu ri en w erd de s ta m v a d e r
van brahm anen-geslachten.
 A angaan de de tijd, waarin ’t geschrift bewerkt is, is weinig
te zeggen. ’t Jaartal in de colophon van Cod. 313S (Vreede biz.
392), £ a k a 1780, is blijkbaar dat van ’t afschrift. De tekst be­
vat geen aamvijzingen om trent de tijd van bewerking; men zou
echter, ’t werk vergelijkende met de parwwa-vertalingen, ge­
neigd zijn ’t in niet zeer jonge tijd te plaatsen. Taal en spel­
ling van de ons bekende H S S schijnen zich daar ook niet
tegen te verzetten.

Anggastyaparwwa {Cod. 5061, Juynboll IT bh. 170).

D it H S is voldoende duidelijk geschreven en goed bewaard.
D e Skrt verzen of stukken daarvan, die door ’t geheele werk
voorkomen, hoewel niet in zulk een groot aantal als in ’tBrah-
m andapurana, zullen niet telkens vermeld worden in deze in-
houdsopgave. Ze zijn meerendeels zeer bedorven.
(1) Begint met ’n atyasti (prthwi?) zonder verklaring en daar-
na ’n gloka. Drddasyu, de zoon van A ngghastya, van wie gezegd
w o rd t: sang tum ahap agraning Windya-parwwata sambada ri
den yan ahyun tum unto dalan sang hyang Aditya, en: sang
pinakadidew a makaks)retra (voor ksetra) Yawaddipa-mandala,
vraagt z’n vader naar ’t begin van de wereld. In de Mahapralaya
g aat alles te gronde, alleen bht. Sadaciwa—bliift en schept weer:
(2) de caturbhuta (akaga, bayu, prthiwl en teja) en ’t ei, waar
B rah m a en Wisnu uitkomen. Brahma schept verder de Praja- ^
p a ti’s, Sanaka, Nandana, Sanatkumara, Bhyasa, de brahmarsi’s, y
de M an u ’s, en de pitara’s. Drddasyu vraagt naar ’t ontstaan
der brahmarsi’s. [*t Ontstaan der tien_brahjmars£s (Daksya, Marici, \
Ruci, Nilalohita, Bhrgu, Atri, Anggira, Pulaha, Krtu, en Wagista) J
uit deelen van ’t lichaam van Brahm a.]1) Uit de brahmarsi's
ontstaan de veertien M anu’s (bedorven) 2). (3) Elk ^ e r M anu’s
blijft 71 y u g a ’s aan 3). Drddasyu vraagt naar de afstammelingen
v a n ' D aksya. Deze en Prasuti. hebben 51 dochters. Dertien daar­
van zijn getrouwd met P rajapati; hun kinderen. Andere dochters
trouwen m e tD ak sy a’s broers: (4) Nilalohita en Sati, Bhrgu en Kyati,
A nggira en Smuti, Pulastya en Priti, [Pulaha en Ksyama, Krtu
en Sanati] l), Atri en Anasuya (met de pancakalmasa als kinderen),
(5) Wasista en Urjja, Agni en Swaha, Pitr en Swada. Daksa
trouw de ook met Asiktiki, en had bij haar tien dochters, die
trouw den met D arm m a; onder hun kinderen zijn de daga-
wlgwa^ ((>) en de astabhasu. (0-7). De 27 a naksatra’s (naksatra)
zijn ook dochters'^van Daksa en Asiktiki; ze trouwen met de
 maan. Van elk wordt de vorm (K rttika: kadi p arasp aras; Purnna-
w asu: kadi parawu), ’t aantal sterren dat ze omvatten, en soms
*n Javaansche naam (tanclas ning wuk D am alung: Pusya; lancang
1 si wadw an: Purnnawasu x); wangunw angunan salah ukur: YVigaka; .
g u n g an tru : U tarapalguni; hduk tin im b u n : P urw w aphalguni;
sangkal tikSl: Mula; puyuh ataru ng: R ew ati; k eb w an san d an g :
Magha) 2) genoemd. De melkweg (wintang wuwur) en andere
hemellichamen. Drddasyu vraagt hoe men in hemel of hel komt.
(8) Dit is ’t gevolg van ulah, gabda en amb&k (nistamadya-
m ottam a; ulah ’t minst vruchtdragend, amb6k ’t meest). Voor
manasika-zonden wordt men plant, voor wacika dier, voor kayika
mleca; de verlossing uit deze laatste toestand is echter ’t
moeilijkst. Blinden hebben vroeger met d' oogen gezondigd, door
genoegen te scheppen in ’t zien van ’t s le c h te ; (9) stom m en
spraken ’t slechte uit en verzwegen *t goede; dooven luisterden
naar ’t kwade; lammen maakten misbruik van hun macht.
Ziekten, kwalen en gebreken zijn ’t gevolg van vroeger be-
gane zonden (wudug van gurutalpaka), (10) zooals agam yagam ana,
achterklap, overspel, leugenachtigheid, onreinheid, diefstal, ver-
valsching. Drddasyu vraagt of dit de geheele straf is. [De atm a
gaat na de dood in ’t atiwahita-lichaam naar hemel of hel.
(11) In de hemel wordt dit vervangen door ’n diwyagarira] 3) ;
in de hel wordt hij gepijnigd, to tdat D arm m a (Yama) hem toe-
staat weer geboren te worden in ’n wezen in overeenstemm ing
met z’n vroegere gedrag. Drie werken doen de hemel verdienen:
tapas, yajna en kirtti, onder dit laatste (of kitri) is ’t stichten
van godsdienstige instellingen enz: te verstaan (yaga). Die drie
zijn praw rttidarm m a; yoga is niwrttidarmma. De 5 soorten offers
(dewa-, rsi-, pitr-, bhuta- 4) en (12) manusa-). Na z’n tijd in de
hemel geweest te zijn, wordt men herboren op aarde naar
verdienste. Voor veel tapas en yajna wordt men ratu hanakra-
w artti; ’n koe wier boter (minak) aan (^iwagni geofferd is,
wordt ’n brahmaan of ’n voorname (pamgSt, wadwahaji, bahu-
dgnda). Voor mamuwur wida wordt men ’n rijke, voor zelfbe-
dwang wordt men schoon en geliefd, geofferde dieren worden ge-
achte menschen, dieren die van offerspijzen eten worden herboren
in d ’ omgeving van de vorst. (13) ’n Hoveling verkrijgt geen
' belooning voor z’n toewijding, om dat hij in ’n vroeger leven z’n
plicht veronachtzaamde. Vergelijking van de drie werken. D oor veel
tapas wordt men niet meer h erb o ren ; door veel offers wordt men ’n
groot vorst als Sagara, Dilipa, Raghu, R am a Dagaratha, en de
Pandawa’s ; door kirtti wordt men ’n rijk man. Eerst gelukkig,
maar dan getroffen door ’n groot ongeluk: gevolg van ’t brengen
van vereering (puja) zonder wierook. Rijk en voornaam, maar
 door niemand geliefd: (14). gevolg van verachting en afkeer voor
armen en geringen. ’n Rijke en voorname vrouw maar niet
bemind door haar man : gevolg van gebrek aan liefde voor haar
man.* ’n Leelijke, arme en geringe vrouw, maar bemind door ’n
groot m a n : gevolg van vereering en vroomheid, maar niet met
de juiste vormen, met bloemen die daartoe niet geschikt zijn.
Opsom ming daarvan. (15) Rijk maar van lage geboorte: gevolg
van ’n fout bij de vereering. Schoon. van uiterlijk, maar 'n wijati
(candala): gevolg van deugdaamheid gepaard met slechte manieren.
Leelijk, maar van hooge geboorte: gevolg van al te groote rein-
heidszin. (16) K nap en geleerd, maar van lage geboorte: gevolg
van vroomheid maar gepaard met onachtzaamheid(P). ’n Satriya
die niet leeft volgens z’n stand en zich slecht gedraagt: gevolg
van vereering gepaard met innerlijke verachting. Wijs en vroom,
rijk en vbornaam: ’n hemeling die op aarde geboren wordt.
(17) De dertien dochters van Daksa dje,piet Kasyapa tiouwden.
De 12" kinderen van K asyapa en Aditi. Drddasyu vraagt waarom
Aditi goden tot kinderen kreeg: zij had veel liefde (asih), geen
toorn (gglfing, kroda) en weinig upeksa. Verhoudingen daarvan
bij goden en saptarsi; omdat karuna ’n vorm is van hongkara
(ahamkara) bereiken deze twee de kamoksan niet. De twee zoons
van Kasyapa en Diti (Hiranyakasipu en Hiranyaksa) fen hun
dochter Singhika, de moeder van Rahu. (18) De vier zoons van
Hiranyakasipu en hun nakomelingen, [waaronder Udug basur,
ikang humaristakfin (van arista: ongeluk) iking Yawadwipa ring
usana] 2). ’t Geslacht van VVirocana, Prahlada’s oudste zoon, waar-
toe Bali behoort. [Prahlada, d ’ oudste zoon van Hiranyakasipu,
wordt gedood door Indra. Diti krijgt op haar bede van Kasyapa c
*n kind dat Indra zal dooden; Indra doodt ’t echter v66r ’t
geboren is en krijgt daardoor de naam Purandara; ’t kind wordt
VVindgod (Maruta: ma rudati)] 2). (19) Tegen Indra’s terugkeer
naar den hemel verzet z’n brahmahatya of b’hrunaha zich ; ver­
klaring van bhrunaha. De lokaphala’s en brahmarsi’s nemen Indra
op z’n bede de brahmahatya, als ’n draad om z’n hals, af. Yama
laat die op aarde vallen; [’s nachts is hij in verschillende spijzen
en d ran ken ; daarom moet men ’s nachts niets gebruiken. Over­
dag en in ’t algemeen is hij in de vrouw; bij de menstruatie
kom t hij naar buiten als blo ed; dan moet men geen gemeen--
schap hebben] 3). (20) Vrouwen zonder menstruatie (strlkuming) 4).
Afstammelingen van d ’ andere zoons van Prahlada, en van d ’
andere zoons van Hiranyakasipu, waartoe behooren o.a.: Niwata-
kawaca, in de swargga Manimantaka door Arjjuna g edood;
Muka, die ’t zwijn Damalung werd ; Tataka, door Rama gedood ;
Marica, de kidang kanaka die Sita verleidde; en Sundopasunda.

*) A an geh aald in K. B. \V . onder Ivalanemi. s) A angehaald in K. B. W .

onder Purandara. 3) A angehaald in K. B. W . onder b rah m a h a tya .4) A angehaald
in K. B. W . onder kum ing.
(21) De vijf zoons yan H iranyaksa. D e nakom elingen van Sing-
hika, waartoe behooren o . a . : Baka van C akra-m andala, gedood
door Bhim a; R ah u; N ahusa, de vorst die zich door de dewarsi’s
het dragen, maar door A n g g a s ty a vervloekt ’n slang w erd;
en Jayanta, die ’n kraai werd terwijl R am a en Sita zich in
Pancawadi verborgen. D e kinderen van K asyapa en D anu, de
danaw a’s, waartoe o.a. behooren : Y am a, de vader van Man-
dondari, de vrouw van R a w a n a ; Kegi, die door K rsn a en Bala-
dewa in M adura gedood w erd; (22) H ayagriw a, die m e t K rsna
vocht. D rddasyu v raagt w aarom Diti d aity a’s to t kinderen kreeg.
D ’ aard van Diti (veel kroda en veel asih); zoo zijn ook de d aitya’s.
(23) Vergelijking van d e daitya’s m e t and ere groepen, w at betreft
de beheersching der sadw arga (bhaya, alasa, nidra, trsna, man-
d ana en dwesa). D e m ensch b eh ee rsch t ze geen van alle. De
kinderen van K a sy a p a en A nayusa, waartoe o.a. b e h o 6 rt D undu,
de daitya die doo r m aharaja Kulawagwa gedood werd. D e kinderen
van K asy ap a en Prawa. de gandarw w a’s en N arada. D rddasyu
vraagt waarom Prawa gandarw w a’s tot kinderen kreeg. Prawa’s
aard (artistiek ); (24) zoo zijn ook de gandarw w a’s. D e kinderen
van K asyapa bij Arista, en die bij VVinatha (A ru n a en Garuda).
Drddasyu vraagt waarom ze Garuda to t zoon kreeg. W in a th a ’s
aard: deugdzaam maar o n w e te n d ; daaro m is G a ru d a m achtig
m aar heeft ’n dierengestalte. De kinderen van K asy ap a e n K a d r u ,
de duizend nagha’s. Drddasyu vraagt weer w aarom ze die tot* kin­
deren h e e ft; (25) K adru’s aard. K inderen van K a s y a p a en_Ka?a,
waartoe o.a. b eh o o ren : Mali en S u m a li; Ke$i, die bij W igrawa
de m oeder van Rawana w e r d ; Madu, die door W isnu gedood
werd;^ en Lawanasura van Madura uit ’t R am ay an aca rita. D e
yaksa s bewaren de schatten; Drddasyu vraagt w aarom . (26) D 1
aard der yaksa’s; ze bewaken ook Qri. Goden en d a ity a ’s karn-
den m et veel moeite de Melkzee met de M andaraberg, Janard -
dana en A nantabhoga. De menschen bleven a c h te r ; daarom
bereikten ze ’t doel niet(?). Om bevrijd te w orden m oeten de
sadwargga overwonnen zijn; ze hebben hun o o rsp ro n g in de
antahkarana. Vergelijking van de m anah m et ’n olifant, (27) die
ingehouden m oet worden, W anneer dit geschiedt is, m o e t de
ahgngkara nog bestreden worden. D rddasyu vraag t h o e ; do or
yoga, dat is papasah ikang manah lawan garlra. W a t ’t gevolg
is van yoga, naar ’t aantal ksana’s dagelijks (sari sari). (28) D o or
veertien ksana’s wordt men saptarsi. M enschen, die de sad w arg ga
niet kunnen overwinnen, moeten trikaya p a ra m a rtth a beoefenen.
D at zijn: kayika: goed handelen, m antra’s reciteeren; wacika: vermij-
den van zonden door woorden; manasika: vermijden van m anasika- #
zonden. De tien dochters van K rodawaca en K asyapa, getrouw d
m et P u lah a; ze hebben tot kinderen dieren, (29) w aaron der
A iraw ana en de Astadiggaja, waar d ’ aarde op rust, en ver­
schillende spoken (hanja). De kinderen van K a sy a p a en T a m r a
 en hun afstammelingen, o.a. Jatayu die Daganana b e s tre e d ; tot
loon voor z n dankbaarheid is hij dewata geworden in Jahnaloka.
YVeldaden zijn vergif voor d ’ ondankbare, am rta voor de dank-*
bare. D 1 ondankbare komt in steeds lager geboorten onder z ’n
w eldoener te staan : vrouw, (30) koe, ander dier, h o u t 1), waartoe
hij telkens afdaalt als hij in de vorige z’n weldoener niet ver-
golden heeft, maar slecht in z’n soort is geweest. Drddasyu
vraagt hoe dergelijken verlost worden. (31). Door in aanraking’
te kom en m et ’n yogicwara. D ’ afstammelingen van Sampati en
van G atayu, de kinderen van A runa en die van Garuda, alien
vogels. D e drie dochters van Kasyapa e n Ira (Nala, Anala, en
VVirudi), die trouwen met Pulastya; hun afstammelingen zijn
boom en en andere planten. (32) ’t Verschil in uiterlijk komt
van de moeder, want ’t lichaam (carira) is de sambung van de
moeder, de beenderen en de urip die van de vader. Daarom is
bhakti jegens de vader voortrefifelijker dan jegens de moeder.
Bij de vereeniging behoort men hierom te denken en regels in
ach t te nemen, opdat men voortrefifelijke kinderen krijgt. Drddasyu
vraagt naar verdere familie van Bhrgu. [Nakomelingen van Bhrgu
en Diwya ((pukra, de grootstelcenneFTan de rajaniti, de purohita
van Wrgaparwwa de daitya-vorst, behoort daartoe)] 2), (33) en
die van Bhrgu en Pulomi. Hieroe behooren Aurwwa, sang ma-
kayu gan g Wadawanala, dilah ning kundanira kacaritanya, en
Paragurama, wiens daden worden opgesomd tot z’n verbranding
toe. (34) Drddasyu vraagt wat ’t doel was van Paragurama. Hij “j
wilde d ’ eenheid (patunggalan) van de Tripurusa bereiken, dat is
de hoogste der 16 tattwa’s, de verlossing, muktapada. Verschil- I
lende groepen geven er andere namen a a n : de yogitapaksa: )'oga- •
diparam a, neratm ya; de bherawamargga : anantaparam anandana;
de sidanta-gewa-pasupata: yogadiparamaguhya; de wesnawapaksa:
niskalaparamagunya. De Tripurusa afzonderlijk vormen de 15e
tattwa, ze zijn adisattwa. (35) Alle graden verrichten yoga,
anders dalen ze in rang, van rsi tot dewata, detya, gandarwwa,
danawa, raksasa, pigaca, tot mensch, dier en plant, die slechts
door aanraking (opgegeten enz.) door *n yogigwara verlost
kunnen worden. Men moet dus steeds op z’n hoede zijn om
de graden te bereiken. Wanneer men manah en garira niet kan
scheiden, en slaaf is van de sadwargga, bereikt men de kamoksan
zeker niet; ’t is ’n wiku luwak, die snel aan ’t doel denkt te
komen. (36) De opstijging wordt vergeleken met 't beklimmen
van ’n berg; niemand kan aan de top komen zonder de voet
betreden te hebben. Wie met overhaasting de verlossing denkt
° te bereiken, komt daar evenmin als ’n blinde schilder worden
kan. D rddasyu vraagt hoe men dan eerst dewata moet worden,
als voorbereiding voor ’t bereiken van hoogere graden. Om
l ) A a n g e h a a ld in l i . B. \V . onder wwat. *) A angehaald in K. B. W . onder
Qukra.
d e w a t a t e w o r d e n m o e t m e n d r i e b r a t a ’s v e r v u l l e n : a k io c ^ a ,
a lo b h a en g o k aw arjjita. D r d d a s y u v r a a g t, d a a r d it o n m o g e lijk
is v o o r d e m e n s c h , w i e n ilik e n h y u n t o t lic h aa m d ie n en ,
( 3 7 ) w e l k e a n d e r e w e g e r is o m d e w a t a t e w o r d e n . D a n m o e t
m e n d e s S m b a h m a k e n v o o r d e p a n d i t a ’s e n z i c h l a t e n w i j d e n .
O v e r d ’ e i g e n s c h a p p e n v a n d e w i k u ’s d i e g e s c h i k t z i jn t o t g u i u
g e n o m e n te w o r d e n ( p r a t a m a - , m a d y a m a - e n ( 3 8 ) u t a m a g u i u ) .
A a n ra k in g (d o o r aa n zien , to e s p re k e n , lic h a m e lijk e a a n rak in g )
m e t d e g u ru en w ijd in g (d ik sa) d o o r h e m b r e n g t v e rlo s s in g v an
k le g a . O n b e z i e l d e v o o r w e r p e n z ijn vrij v a n k l e g a d o o r e e n d i k s a ,
w a n t ze k u n n e n zich n ie t o p n ie u w b e z o n d ig e n . D e m e n s c h d o e t
d it, a ls hij d e s a d w a j g g a n i e t m e e s t e r is, e c h t e r s t e e d s o p n i e u w .
D a a r o m g e e f t d e g u r u h e m m a n t r a ’s e n l e e r t h e m t w e z e n v a n
d e H e e r , o p d a t hij z i c h k a n v e r l o s s e n . O n d e r r i c h t v 6 o r e
w i j d i n g g e e f t e c h t e r n i e t s e n is b r a h m a h a t y a v a n d e k a n t v a n
d e g u ru . (3 9 ) D e le e rlin g m o e t 't o n d e rw ijs te r h a r te n e m e n ,
a n d e r s l a a d t h ij ’n z w a r e z o n d e o p z i c h , a p a n s a k s a t b h t . S a d d a -
g iw a s a k a l a s a n g g u r u n g a r a n i r a . D r d d a s y u v r a a g t n a a i d e
v e r d e r e fam ilie v a n A n g g ir a . D e z e t r o u w d e S u r u p a , n d o c h t e r
v a n M a rT c f; W r h a s p a t i d e w ijz e w a s z ’n z o o n . P a m i l i e v e r h o u d i n g
m e t Q u k ra. V e rd e re a fs ta m m e lin g e n v a n A n g g ir a e n S u ru p a ,
w a a r t o e b e h o o r e n : H a n u m a n , K r p a , ( 4 0 ) D r o n a e n K untT . D r d d a s y u
v r a a g t n a a r d e v e rd e re fam ilie v a n P u la s ty a , [ d e z e t r o u w d e m e t
Ila. D i t w a s d e d o c h t e r v a n T r n a w i n d u , ’n l e e r l i n g v a n A n g -
g a s t y a , d i e n u t a p a s v e r r i c h t in Y a w a d w i p a m a n d a l a ; h u m o r i n g
sa p ta rsi ra sik a m a n g k e , m w a n g s a n g H a r id e w a (? ), s a n g A naka(P ),
sa n g a ta p a .ri. D ih y a n g , m a k a d i sa n g M a rk a n d e y a , d ie o p d e w u k ir
D a m a l u n g t a p a s v e r r i c h t ; d a t zijn d e s i d d a y o g i g w a r a ' s v a n
Y a w a d w i p a m a n d a l a . ] L). N a k o m e l i n g e n v a n P u l a s t v a e n I la . A t r i ’s
z o o n D a n t a t r e y a , w a a r W i s n u in g e b o r e n z a l w o r d e n . A f s t a m ­
m e lin g e n van W a g ista en A ru n d a ti, w a a rto e b e h o o r e n P a ra g a ra
e n ( 4 1 ) z ’n z o o n B h y a s a d i e d e a s t a d a g a p a r v v w a g e m a a k t h e e f t .
[ t G eslac h t v an A d ity a en^ A jn a . w a a rto e b e h o o r e n W e w a s w a ta -
m a n u en Y a m a .. D a a r A jn a A d ity a 's h itte n ie t k o n v e r d r a g e n ,
v e r t r o k z e ; bij h a a r s c h a d u w k r e e g A d i t y a S a w a r n n a , d e v o l g e n d e
M a n u , t o t z o o n . A d i t y a v o l g d e A j n a t o t in U t a r a k u r u , t e n N .
v a n e S u m e r u , in d e g e d a a n t e v a n ’n p a a r d , e n v e r w e k t e d a a r bij
a a r d e A g w m o ] 2), d i e d e v a d e r s zijn v a n N a k u l a e n S a h a d e w a .
l o t d afsta m m e lin g e n van W e w asw a ta b e h o o re n R a g h u en R a m a -
l a r a , w < a s n i n g m a h a p u r u s a . D r d d a s y u v r a a g t n a a r ’t g e d r a g
VOj Stei} v a n v r o e g e r , w a a r d o o r d e w e r e l d g e l u k k i g w a s .
( 2) o o r d a t ie d e r v an d e c a tu r w a r n n a z 'n d a r m m a v o lg d e . T o t
d e s u d r a s b e h o o r e n o o k c a n d a l a ’s e n d o m b a ’s ; d e m l e c a ’s
staan u ite n d e c a tu rw a rn n a . D e d a r m m a v an d e b r a h m a n e n , d e
c ^ a t n y a s, d e vvegya s ( k a r a k s a n s. h. (^ri, gri n g a r a n y a m a s m a n i k e n z . )
 en de su d ra’s. (4-3) Over onderlinge. huwelijken ; de vrouw mag
’n kaste lager zijn dan de man, niet omgekeerd, anders is ’t
w arnnasangara. [Ook de caturagrama behooren in acht genomen
te worden (brahmacari: sang mangabhyasa ^astra enz.). D a a rn a :
k u n an g ikang sinangguh brahmacari ring loka: die ingetogen
en kuisch leeft; of ook brahm acaricaranam : paraning atmapra-
dega (op de atma betrekking hebbend). Verder grhasta, wana-
prasta en bhiksuka] *). Wanneer catura^rama en caturwarnna
vast staan is de wereld gelukkig en de vorst voorspoedig.
Na ’t iti Hanggastyaparwwa samapta volgt ’n colophon met
eerst *t jaar £aka 1726 van ’t schrijven van dit H S (Cod. 5061)
en d aarn a aanteekeningen over d’ eigenaars, waarvan d ’ eerste
de ida istri Madepunya geweest schijnt te zijn; daarna wordt
nog ’n dateering met ’t jaartal £aka 1732 gegeven. Hierop
volgen nog eenige strophen, die geen deel uitmaken van ’t werk.
’t Is wel aannemelijk te achten dat ’t Anggastyaparwwa be-
rust op ’n werk uit d ’ Indische literatuur; en de Skrt verzen,
en de nauwkeurige kennis van d' Indische mythologie, ofschoon
soms misschien niet geheel in overeenstemming met d’ ons be­
kende voorstellingen, schijnen daarop te wijzen. Aan de andere
kant heeft 't geschrift waarschijnlijk’n bewerking van Javaansche
hand^ ondergaan, blijkens de Javaansche termen bij d’ opsom­
ming der sterrebeelden, de Javaansche yogigwara’s en andere
dergelijke trekjes. Terwijl d ’ uitgebreide behandeling van de
genealogie der rsi's, vooral van ’t nakroost van Daksa’s talrijke
dochters, aan ’t Brahmandapurana doet denken, zijn de lange
stukken, die daartusschen in staan of er aan vastgeknoopt worden,
bijna alle onderwijzend-zedekundig van aard. Vooral d' uit-
weiding over de leer aangaande ’t wedergeboren-worden op
aarde, en die aangaande *t bereiken van de verlossitig zijn niet
zonder belang; in de laatste komt de tantris-tische (sacramenteele)
m ach t van de guru duidelijk uit. De hier gegeven voorstellingen
blijken over ’t algemeen zeer goed overeen te stemmen met
die in andere ons bekende geschriften uit d ’ oudere Javaansche
literatuur. Daarom zou ’t zeer belangwekkend zijn, indien ’n
Skrt werk aangewezen kon worden, waarop ’t Angastyaparwwa
berust (altijd aannemende dat de genoemde onderwijzende uit-
weidingen geen latere invoegsels zijn), omdat dit er toe zou kunnen
bijdragen de herkomst der tantristische opvattingen op Java dui­
delijker te maken. Helaas schijnt in de Skrt. letterkunde alleen
n A gastyasarphita bekend te zijn (Winternitz I, biz. 476), die

j
 beschouwd wordt als deel uit te maken van ’t S k andapu ran a
en die de Wisnu- en Ramavereering behandelt. Ofschoon Ram a,
als de mahapurusa bij uitnem endheid, wel herhaaldelijk genoem d
wordt in ’t Javaansche geschrift, wordt er van ’n vereering van
hem of van Wisnu niet gesproken, zoodat ’n verder on’d erzoek
naar ’n mogelijk voorbeeld in de Skrt. letterkunde gew enscht blijft.
Aangaande de bijzondere vereering voor A gastya vindt men in
’t.werk niet veel gegevens: d ’ aangehaalde, moeilijk te verstane
woorden in ’t begin, en eenige opm erkingen o m tren t z’n leer­
lingen op Java vormen ’t voornaamste. D at ’n dergelijke vereering
bestaan heeft, ofschoon nog onbekend is in* welke mate, schijnt
men uit deze passages wel te mogen op maken.
’t Jaartal van de colophon van Cod 5061 is blijkbaar slechts
dat van ’t afsclirift. ’t Mag hier niet ono pgem erkt blijven dat
de Korawagrama (biz. 2 ) onder de dwidagaprawa, die bhg. Byasa
vervaardigde, ook ’t H anggastaprawa noemt. In hoeverre dit
werkelijk d ’ opvatting was, is moelijk uit te m aken; in ieder
geval blijkt eruit dat ’t Anggastyaparwwa ouder is dan de
Korawagrama, altijd aannemende dat ’t zelfde werk bedoeld is.
De bewerking op Java blijkt duidelijk uit de verschillende reeds
genoemde trekjes; ’n nadere bepaling van de tijd is echter moeilijk
te geven, daar verdere aanwijzingen in de tekst zelf d aaro m tren t
ontbreken.

CaturpaksopatleQa (Cod. 5084, Juynboll / / biz. 285).

Dit is n tamelijk lange verhandeling, voldoende goed be-
waard. De inhoud is als volgt:
/1\ T-
V -
—- — u c tio V U l g L I

(1 ) D e v ijf p a k s a ’s z ijn p r t h i w i p . , a p a h p . , t e j a p . , b a y u p . ,
a k a g a p . : d a a r d o o r k o m t m e n in d e s w a r g g a . D e v ij a n d e n z ijn
r a g a e n d w e g a ( ’n g lo k a ) . D e b r a t a w o r d t b e o e f e n d d o o r w ie
r ijk , m a c h t i g , s c h o o n , b e k w a a m , v o o r s p o e d i g e n z . w il w o r d e n e n
d o o r w ie d e s w a r g g a o f d e m o k s a w il b e r e i l c e n ; d a t a l le s
is t g e v o l g y a n t a p a - b r a t a - y o g a - s a m a d i - p u n y a - d a r m m a . ( 2 ) V i j f
s o o r t e n w ik u s z ijn e r : p h a l a w a g i ( e t e n s a r w w a p h a l a ) , m u l a w a s i
( e t e n s a r w w a b u n g k a h ) , s a llla w a s i ( le v e n v a n w a t e r ) , p a w a k a w a s i
( v a n l u c h t ) , n ir a w a g i (?, n e m e n n ie ts t o t z ic h ) . R a g a e n d w e g a
( h y u n e n ilik ) zijn d e g r o o t e v ija n d e n , e l k e d e r v ijf s o o r t e n w i k u ’s
m o e t v o o r h e n o p z ’n h o e d e z ijn . A ls d e p h a l a w a g i a a n h e n
t o e g e e f t w o r d t h ij g e lijk ’n a a p ; d e m u la w a s i w o r d t d a n a l s
n^ z w ijn ; ( 3 ) d e s a llla w a s i w o r d t d a n g e l ijk w a d a w a n g n a l a (v v a d a -
w a n a la , d ie a f w is s e le n d w a t e r o p s l o o t e n u i t s p u w t e n z o o e b
e n v lo e d v e r o o r z a a k t ) . D e p a w a k a w a g i w o r d d a n a l s ’n s l a n g
 (A nantabhoga), de nirawagi wordt als ’n steen. Wanneer men
slechts vrij is van riiga en dwega, dan is *t onverschillig waar de
patapan zich bevindt (berg, woud, grot, zeestrand, eiland); die
niet vrij is van raga-dwega mag geen panclita heeten, maar is
slechts leerling (matakitaki). ’n Pandita kan rijk, aanzienlijk en
m achtig zijn, mits vrij van raga-dwega; maar geschenken en al
’t andere met raga-dwega hebben geen waarde. — (4) De prthiwi-
paksa zijn de wagi’s, omdat ze de zinnen in bedwang houden,
ook awiwiwansa (?) heeten ze, omdat ze manunggalak&nnisi(?).
Ze mogen allerlei kleeren dragen, behalve witte. Als ze ’n gezin
hebben mogen ze geen sawah’s bebouwen, maar wonen op tSgal’s,
in ’t woud, op lSmah sangar, op pabajangan; wat ze voortbrengen
moeten ze slechts tot geschenken aan zwervelingen enz. laten
dienen. W anneer ze geen landbouw bedrijven mogen ze bedelen,
slechts aan drie deuren, onverschillig of ze wat krijgen of niet,
en in vuilnishoopen zoeken, want ze doorzien d ’ eenheid van
rein en onrein. Zij mogen manglongan (?) echter alleen als de
zinnen reeds along zijn. De wasi hebbe geen gezin in dit geval. De
aarde is zijn huis, hij moet hongeren (als wiku lal&r), hij mag
als bhawa (hoofdbedekking) dragen wat hij wil. Van z’n famllie
is hij gescheiden, (5) als hij naakt gaat mag hij niet in de be-
woonde wereld komen, als hij met ’n vrouw spreekt verliest hij
z’n panclitaschap. Hij moet gelijkmoedigheid betrachten «kadi lmah
surnangga ring sarwwabhawa* en vrijgevigheid, tot z’n eigen
lichaam toe. — De paksa apah zijn de bhujangga’s, want water is
bij uitstek reinigend. Bij hun observanties dragen ze witte kleeren,
w anneer ze voor de vorst vers£hijnen eehter statiekleeren. Ze
zijn de patirtwan van ’t rijk, ze kennen de kriyakrama, de
pancaksara enz. en alle wetenschappen. Als grhasta hebben
ze ’n gezin, leerlingen, slaven enz., echter slechts met ’t doel
hun geslacht voort te planten. Ze mogen niets aannemen van
laaggeborenen en de astadagacandala (ambachtslieden), niet in
hun huizen komen, geen handel met hen drijven. (6) Ze mogen
bedelen, maar niet bij candala’s, slechts bij' wwang tani. Ze
mogen allerlei kleeren dragen, ook van boombast en van dieren-
huiden. De bhujangga gaat naar tirttha’s van levend water, waar bht.
£iwa vertoeft, en verricht de udakatarppana, met puspa, dupa, dipa,
gandaksata doet hij iederen dag puja. Hij is matig en gastvrij;
hij kan grhasta, watiaprasta, bhiksuka en brahmacari zijn. Hij
houdt zich slechts bezig met de vereering der goden (karccanan
sang hyang), hij ontleent z’n naam aan die van de goden (sing
dewaparyyaya pinakangaranika), Hij richt zich naar de 7 rich­
tingen (O. Z. YV. N. beneden, boven en midden), hij vereert de
lingga, en beelden (lingir) van goud, steen en hout en geschilderd
(pta). De bhujangga ontvangt wel ’n galagrama als geschenk
van de vorst, dat heet kapodgalikan of kakolikan; daar woont
hij dan met z’n nakomelingen; want hij is van de brahmawangga
(: bhu nga. Brahma, ja nga. panangkanira, angga nga. haw ak;
saksat pawak ya bht Brahm a sira). W anneer hij afwijkt van z’n
kramakriya, wordt hij ’n sudra gelijk. Wie hem doet afwijken
wordt door Yamaraja gestraft, want deze heeft de b h u ja n g g a’s
als galagrama. — (7) De tejapaksa zijn de matulala-rsa, ze hebben
de zon tot bedekking (? kukub aditya). Ze dragen slechts boom-
bast kleeding, geen goud of juweelen, ze hebben bhasma, sampfit
en bahiri. E r zijn agni-mandala, stiryya-m andala en candra-
mandala; ze zijn kaki ning bhumi, huluhulu dega. E r zijn ge-
trouwde, d ’ ongetrouwde heeten k a s u k la n ; ze mogen pOja ver­
richten ring puspa waringin (?). De m atuha ring dega brengen
voor hen de sfcmbah; ze mogen landbouw uitoefenen bij hun
patapan kamanclalan, dat land heet lmah putih ; ze mogen geen
handel drijven met d ’ opbrengst, maar die slechts weggeven aan
gasten enz.. — De bavupaksa zijn de tyaga’s, ayah (?) pinakadi
deganira. Ze dragen daluwang, badda, sampSt en bahiri. De
angsana (?) is ’t teeken van hun tapas, dat ze steeds dragen.
Hun naam (parab) krijgen ze, evenals de mandala maharsi, van
hun guru naar 't eerste wat gezegd wordt bij hun wijding
(?,asing hinucap duk purwwakan ing marfck ing hadiguru). H un
afkomst is verschillend, er zijn onder hen anak wwang tani, anak
tuwuhan kadang haji, hanak gatriya, hanak bhujangga, hanak
mandala. Ze zijn niet getrouwd en dragen geen geweven kleeren
(wastra tantukaryya), in tegenstelling met de mandala, (8) die,
als hij getrouwd is (niet kasuklan), dat wel doet en ook
dalupakara (?) draagt; hij trouwt slechts om ’t geslacht van de
mandala dewaguru voort te plan ten. De tyaga’s zijn verdeeld
in bherawa, sidanta en bodda, evenals de b hujangga’s, maar
alien streven ze toch n a a r ’t zelfde (ndan ika tunggal (of Tunggal)
sang sinadya sang wiku kabeh). E r zijn tyaga’s in agram a’s, er
zijn er die rondzwerven (mangSndit) zonder zich om gevaren te
bekommeren, ze hebben geen bezit en geen bemoeiingen, kadi
laku sang hyang Angin tan kawaran sira. Tyaga wordt in ver­
band gebracht met matinggal, en met laku (ga), dus: tuming-
galakgn lakunirenguni. Omgedraaid is ’t gatya, gati *); (9) dit
is de bavu in ’t lichaam (van ’t drietal bayu, cabda, hicl£p) of
loma; ’th a a r is in ’t lichaam en komt er uit, en ’t uitkomen is te
begrijpen als reinheid (pasuklan). De tyaga mag alles eten, want rein
en onrein bestaat niet voor hem. — De akagapaksa zijn de ajarajar,
ze houden op bergtoppen verblijf; ze zijn wat hun eten betreft
in alle vijf de groepen (sarwwaphala enz.). E r zijn er die maat-
schappelijke bemoeiingen (wyapara), en die dat niet hebben,
die landbouw uitoefenen en die ’t niet doen, er zijn er die tapas
verrichten door in d ’ open lucht te slapen (makadarkadar), in
’t water te staan, ondersteboven als vleermuizen te hangen, in

*) D it w oordspel k o m t o o k in de N a g a r a k r t a g a m a (971) voor.

grotten te wonen, naakt te loopen enz., want tapas is ’t pijnigen
van ’t lichaam.
Hierop volgt ’t stuk dat in de inleiding aangehaald en vertaald
is (biz. 42). ’t Slot van ’t H. S. (biz. l l b), onmiddelijk volgend
waar ’t aangehaalde plotseling afbreekt, is ook ’n fragment dat
midden in ’n woord begint, en dat ’n vergelijking geeft tusschen
de lichaamsdeelen en de bestanddeelen v a n ’t offer (homa). Toch
is hierachter gevoegd de colophon: Iti Caturpaksopadega maha-
ratna. Om gri gurubhyo namah en ’n dateering in Qalca 1774.
Opmerkelijk in dit geschrift is de nauwkeurige wijze waarop
verschillende groepen van personen die ’n geestelijk leven leiden
beschreven worden; ze komen even wel slechts weinig overeen
met de ons uit Indie bekende. Vele namen en feiten stemmen
daarentegen merkwaardig goed met 't in de Tantu besproke'ne
overeen. ’t Late jaar dat de colophon vermeldt behoeft daarom
ook niet tot de gevolgtrekking te leiden, 'dat ’t werk zeer jong
i s ; in de taal kan men ook geen aanwijzingen vinden die dit
aannemelijk zouden maken. Daar van de beschreven instellingen
tegenwoordig op Bali niets bekend schijnt te zijn, is ’t in ieder
gevcil waarschijnlijk dat ’t geschrift op Java opgesteld is. Wellicht
mag ik hier verwijzen naar ’t in d’ inleiding (biz. 28 en v.) over
de verschillende groepen geestelijken gezegde. ’t Verdient d ’ aan-
dacht dat de titel van ’t geschrift, die vier paksa’s noemt, in
strijd is met d ’ inhoud, die er vijf vermeldt; ’t is niet duidelijk
of de laatste paksa, waarover maar zeer weinig gezegd wordt,
niet meegerekend is.

Korawagrama.
Over de spelling en de taal heeft Dr. van der Tuuk ’t een
en ander meegedeeld in K. B. W. onder Koravva, waar ook de
opgenomen citaten vermeld staan. ’t Werk is in z’n tegen
woordige yorm waarschijnlijk tamelijk jong, ofschoon toch wel van
Javaansche oorsprong; ’t bevat ’n reeks verhalen van puranische
aard en tantristische onderwijzingen, aaneengevoegd in ’t raam-
verhaal, dat vertelt hoe Dhrtarastra, Bhlsma en andere Kaurawa’s
ascese gaan beoefenen na d ’ overwinning der Pandawa’s. 't Agrama-
wasanaparwwa heeft de stof geleverd voor ’t verhaal van
D hrtarastra’s ascese ; ’t verhaal van d 1 opstanding der Kaurawa’s
en hun wraak op de Pandawa’s, als belooning voor hun ascese,
is mij van elders niet bekend. ’t Tegenover-elkaar-stellen van
 Pandaw a’s en K au w ara’s als elkaar vijandelijke, m a ar v o o r
de wereld even onm isbare m a ch ten d o et eenjgszins d e n k en aan
’t schem a van d e nieuwere J av aan sch e w a y a n g -v e r h a le n ; ’t feit
d at de K auraw a's tenslotte weer d ’ o v erh an d krijgen is d a a r
echter moeilijk mee te rijmen. U it ’t geb ru ik van vele ook in
d ’ Indische literatuur zeiden v o o rk o m en d e S k rt w oo rden en god en -
namen, die daard oor vaak zeer verb asterd zijn, m a g m en m isschien
opm aken d a t de sam ensteller de S k rt-w o o rd en b o ek en go ed k en d e
en gebruikte. V ooral de talrijke gloka’s zijn m e t die S k rt w o o rd en
opgevuld, d aa ra c h te r w o rd t elk w oord afzondelijk v e r t a a l d ;
die vertalingen zijn m isschien latere invoegsels. In een d aarv a n k o m t
ook ’t w oord k u b u r voor. D e ing evo egd e vertellin gen m o e te n in
den regel iets verklaren (eb en vloed, ’t vereeren van d i e r e n ) ;
terwijl ze ons m eestal niet bekend zijn u it I n d is c h e g esch riften ,
kom en er eenige in voor (Palyat, U m a ’s overspel m e t de h e r d e r s ­
jo n g e n ) die ook in de T a n t u te vinden zijn. D a a r de T a n t u , n a a r d e
taal te oordeelen, wel*ouder schijnt te zijn, m o e te n o f de schrijvers
van beide w erken dezelfde overleveringen g e h a d h e b b e n , o f die van
de K o raw a g ram a m o e t uit d e T a n t u g e p u t h eb b en . D* o v e re e n k o m s t
der verhalen is ech te r niet z66 groot, d a t d it la a tste w aarschijnlijk is.
’t Is o n n o o d ig d e m erkw aardigste verh alen hier n o g afzon-
derlijk aan te wijzen; Dr. van d er T u u k heeft tro u w e n s reed s
van v erscheidene de tekst uitgegeven in a a n h a lin g e n in ’t
K. B. W . ; om ’t b elan g d a t ze waarschijnlijk h e b b e n alleen
reeds voor ic o n o g ra p h ie en folklore verd ie n en ze alle a a n d a c h t.
Deze in h o u d so p g a v e is volgens Cod. 5080 (J u y n b o l II biz. 177),
’n lo n tar-h an d sch rift van de L om bok-collectie, zooals d e m e e ste
van die verzam eling goed geschreven en o n d e r h o u d e n . T e o o r ­
deelen n aar de talrijke citaten uit de a n d e r e H S S in K . B. W .
en naar de o p s o m m in g der hoo fd stu kken (J. II biz. 175-’6) is ’t
volledig; de co loph on , d a a r afgedrukt, g eeft als la a ts te tw ee
cijfers van ’t ja artal 31, waarschijnlijk 1731 £ a k a . I}e n a m e n
zijn o n v e ra n d e rd o v erg en o m en , de cijfers verwijzen n a a r d e lo n ta r-
bladzijden van Cod. 5080, w aar de n u m m e r s bij u itz o n d e r in g
rechts b e n e d e n op d* o n d e rs te bladzijdehelft sta a n . D e o p s c h rifte n
d er h o o fd s tu k k e n s ta a n steeds aan *t eind, m e t iti.
(1-2) V e rh eerlijk in g van b h a g a w a n B y asa als d e g e e n die alle
h em elstrek e n , g o d e n en tijd seenheden in zich b e v a t, d e s a m e n ­
steller van d e K o ra w a g ra m a zoowel als van d e d w id a ^ a p r a w a
(J. II biz. 175 b ehandeld).
 (3) B y a s a 1a \v a d a (B’s bezoek). De volmaakte pandita verhaalt
’n (^warasati-(Saraswati-) purana: Na d ’ ondergang van de 100
K oraw a’s en hun leger van bhg. K rpa vernomen te hebben,
wil Drtarastra, diep treurig, (4) evenals z’n jongere broeaer Pandu
tapas gaan beoefenen, waartoe hij leering zal ontvangen, op
K rp a ’s raad, van Yudistira. (5) K rpa gaat Yud. dit vragen, Yud.
zegt d at bhg. Byasa de Korawa’s zou kunnen doen herleven.
(6) Hij doet hem verschijnen door ’n lofprijzing; Byasa kent
hu n aller bedoeling a l ; (7) hij licht hen in over de geboorten der
P and aw a’s en Korawa’s uit Kuntibhojatanaya en Gandari, en
beveelt de Pandaw a’s nu Gajahwaya in bezit te nemen en Drtarastra
onderricht te geven. (8) Nadat de Korawa’s tapas hebben ver-
richt zullen zij echter weer in de stad terug keeren, terwijl de
P and aw a’s dan vernederd zullen worden. Daarop gaat Byasa met
z’n leerlingen Sumantu, Pelawa, Jemili en Wwesampayana naar
st slagveld en o n t m o e t*) daar bhg. Narada, die van bhg. Wrhaspati
al bevel kreeg de Korawa’s te doen herleven. (9, 10). Die
zes bekijken dan achtereenvolgens de lijken van Bhisma, Drona,
£ aly a, Duryyodana, Karnna, (^akuni, Jayadrata, Bhagadata en
Dugacana, die elk liggen onder ’n berg edelgesteenten of andere
zaken 2), in overeenstemming met hun daden en karakter tijdens
hun leven, ’t geen Byasa z’n leerlingen verklaart.
(ID B y a s a w a l u y a g w a r g g a . Op Narada’s vraag welke
van 4 aji’s nu te gebruiken, legt Byasa d ’ oorsprong der Korawa’s
uit: ’t zijn alien in wezen goden. (12) Daarom worden de
K o raw a’s weer levend gemaakt door de bijbehoorende god in
’t lijk te doen neerdalen door ’n lofprijzing en door bespren-
keling met tirttha-kam andalu; de godheid verschijnt telkens en
buigt zich over *t lijk, waarop dit weer levend is. (18) Zoo wordt
voor Bhisma sang hyang Taya, voor Drona bhg. Wrhaspati,
( U ) voor K arnna s.h. Aditya, (15) voor Qalva detya Kagipwa,
(16) voor D uryyodana bhatara K a l a 3) en Wudugbasu, (17) voor
B hagadata detya Walkala, voor Dusagana detya PhoIas[ta],,
voor Sakuni detya Dwapara aangeroepen. De gedaante van die
goden wordt beschreven. Ook ’t geheele leger wordt met tirt-
th a m rtth a weer in leven gebracht.
(18) N a r a d a s a g w a r g g a . Bhisma raadt, op grond van ’n
stem uit de hemel, de Korawa’s aan tapas te gaan beoefenen, en wel
bij R a m a p a r a g u , die zeer geleerd is, om zoo de wraak op de
P and aw a’s te verdienen. (19) Ze stemmen alien toe; Byasa ver-
m aant hen nog tot 'ijver bij d ’ ascese; (20) ze gaan op weg
naar de Indragiri naar Ramaparagu. Ze ontmoeten bhg. Wigwa-
k a r m m a , die hout hakt voor ’n audientiezaal voor bht. Catur-
bhuja, en vragen hem de weg; hij wijst hen hoe de patapan van
Ram aparagu gelegen is ten opzichte van die van bhg. Potra- .
wahana en bhg. Krttabrana. (21) Intusschen levert Byasa t
leger der Korawa's aan de Pandaw a’s uit, en geeft dezen ver-
maningen in verband met hun pasverworven macht. (22) Op-
sommingen van ’t leger, bezitname van Gajahwaya en voorspoed
van ’t rijk. Byasa beveelt de P andaw a’s nog D rtarastra o n d e r­
richt te geven, keert met z’n 4 leerlingen naar z’n patapan
terug en brengt bhg. Wrhaspati verslag uit van ’t gebeurde.
(23) W a n g s a s a k a t a h o p a d e g a 1). Drtarastra en Gandari
worden hoog geeerd door de Pandaw a’s, uitgezonderd Bhima. Ze
wenschen Pandu en K unti na te volgen, en Dr- vraagt D arm m a-
wangga om onderwijs, ofschoon hij z’n neef is, als gurusiksya.
Darmm. vermeldt vanwaar zijn kennis k w a m : (24) van T aya over
Dunvwa, Pramegwara, Wisnu, Brahma, Mahadewa en D a rm m a ­
raja. Dr. vraagt Darmm. naar ’t wezen van de tripurusa. Yud.
vertelt: [Pramegwara was *n glans-uitstralend juweel (pastika, spa-
tika) geworden als spijker van Java. (25) Na de glans te hebben doen
verdwijnen, trachtten Wisnu en Brahma als wroetend zwijn en
als kiekendief de wortel en de top van die manik te bereiken,
maar konden dat niet. Ze ontmoeten dan Taya, d ’ een als schoone
vrouw, d ’ ander als knaap; d.w.z. T aya verpersoonlijkt zoowel
laag als hoog; Wisnu is de verpersoonlijking van de vrouw, en
Brahma van de man (?).] 2) (26) Dr. vraagt verdere drietallen.
Darmm. noem t: prabhu-rama-rsi, tok-skul-ulam. 3) [Dr. vraagt
naar de omheining van de wereld. Darmm. noem t de goden
van de 8 windstreken en 't midden. (27) Op Dr.'s vraag n oem t
armm. ook de kleuren, die bij ieder der 9 behooren, d ’ edel-
steenen en hun kleuren] 4) (28) en de metalen en andere delf-
stotten [voorts de verschillende hemelverschijnselen (bliksem,
weer icht, regenboog enz.), van welke god ze de urip zijn, en
Wa/o o ? ° r ^rac^lt men krijgt a^s mei1 ze ziet.] 5)
l ^ a ^n a c ^u ^ ara<? a ^ a ta. [Dr. vraagt naar d ’ oorzaak van
en v oed. Darmm. vertelt: Na d ’ achteruitgang van de krttayuga
oyer tirttha en dwapara naar kali, (30) krijgt bht Guru mede-
«J en met de menschheid (lijst van gebrekkigen) en gaat yoga
oe enen om i^tta te doen terugkeeren, op de Mahameru
p rh f# » r^ ° ra’ ^ewaakt ^oor Mandigwara. Kalagunya verstoort
fSl') ,C01\ centratie, daar hij in krtta geen prooi vinden zou,
bands ’n aarover berispt, en verandert uit woede in Setwa-
oceaan nnli l * P?g monster (uitvoerig beschreven), (32) dat de
Kalamnxra U r zooc*at a^ es °P aarde uitdroogt en verschroeit.
d ’ oceaan 66 * ec^ ter ook niet te eten, daarom braakt hij
vvassenrlp WefCr Ult’ Dat is eb en vloed» afwisselend volgens
hikken n' 1 * nemende tegenover voile en donkere maan. Gapen,
’ _ ,ezen< spreken, oogknippen van Kalagunya zijn bliksem

onder ^ Ilam m aw anS?asangkathopadeca.5) Aangehaald in K. W .B .

sengker1 8\" a anJ ehaald ln W. B. onder tiga. 4) Aangeh. in K. B. W. onder
g • } AanSeh- m K . B. W. onder mleng.
 donder enz., zon en maan z’n oogen, (3 3 ) z’n armen de regen-
boog, ’t water dat* uit z’n holle hand loopt de regen enz.] !).
Hi g wa j i t . [Dr. vraagt naar de herkomst van de Mahameru (Raja-
parwwata), die door goden en menschen evenzeer geeerd wordt.] 2)
(34, 35) Darmm. vertelt: de M.M. is de manik astagina, de
vier kasten zijn er hoofd, hals, middel en armen en b’e enen van,
alle kostbaarheden en voedingsmiddelen brengt hij voort, in z’n
bronnen is amrta, hij rust op Kurmmaraja en heeft om zich
heen Nantaboga, z’n lichaam is goud, z’n top juweel. Dr. vraagt
waarom de M.M. dan nu van aarde is. (36) Darmm. antwoordt:
Met d’ achteruitgang der yuga’s (beschreven) werd in dwapara
Java onvast, evenals al ’t andere. Zon en Maan rapporteerden
dit aan Caturbhuja in de godenaudientie. [Bij de beraadslaging
is ook bhg. £iki, d.i. mpu Phalyat, (37) die in Jamurdipa, door
de brahmanen daar tegen zijn wil gedwongen de sgmbah te
maken voor Arccacandani, deze deed barsten. Op z’n vraag wees
men hem daar de gouden Samporaberg; naar aanleiding hiervan
werd Phalyat bhg. Qiki. Op dit bericht halen de goden de
Sam pora om op Java te drukken en ’t land zoo vast te doen
liggen. De tirtthamrta vloeide er uit als maddya; daar de
menschen er dronken van werden, liet de Heer die voortaan
slechts uit boomen komen. Daar de menschen de kostbaar­
heden van de M.M. gebruikten alsof ze geen waarde hadden,
maakte de Heer dat ze ze niet meer konden zien. (38) Na­
dat de M.M. een windu op Java geweest was, doodde Arjjuna-
rsabahu bhg. Wrgu, maar werd zelf door diens zoon Ramaparagu
g e d o o d ; dit was ’t begin van moord en doodslag.] 3) Dr. vraagt
hoe te doen als asceet. Darmm. geeft onderwijzingen: yoga
beoefenen en (39) verschillende asana’s (beschreven).4) (40) Dr.
vraagt wat astaga. is, Yud. noemt die eigenschappen en beveelt
liefde en zorgzaamheid voor d ’ ascese aan als voor ’n kind.
(41) Dr. vraagt naar de wuku lima. Yud. geeft ’n opsomming
van eigenschappen (onduidelijk). (42) Dr. vraagt naar dana en
yajiia. Yud. somt op: dewayajna, rsiyajna, bhutayajna, manusa-
yajna, pitryajna, agwaweda)'ajna, (43) en igwajityajna, en be-
schrijft die afzonderlijk. 5)
G a n a n u g r a h a . Dr. vraagt hoe sommigen aan Brahma 4,
anderen 5 hoofden toeschrijven. Yud. vertelt: hij had er oorspron­
kelijk 5. Gana Was zeer geleerd en kende vele aji’s (44). Brahma en
Wisnu wilden hem beproeven, Gana raadde dat Brahma 5 hoofden
had ’ en deze gaf toe dat hij er een verborgen hield. Van Wisnu
raadde Gana de aard (meda): demonen-dooden. (45) Gana raadde
verder nog raadsels van Brahma (vvangsalan’s voor regen, daksina,

') A a n g e h . iu K . B. W . o n d e r G irina. *) A an g e h . in K . B. W . o n d e r B h a ira w a .

s) A a n g e h . in K . B . W . o n d e r P a ly a t. 4) A a n g e h . in K . B. W . o n d e r p a d m a -
a a n a . «) A a n g e h a a ld in K . B. W . o n d e r y a jfia .
nariti, g r a h a 1), hersanya 2)), (40) deze wist e c h te r d a t van G a p a
niet goed op te lossen 3). Gana vraagt nu z’n b e lo o n in g >
en VV. vragen nog naar d ’ aard van d an d ere g o den. D e z e
komen op en worden waargezegd: (47) In d ra: in de w ar (wu-
langun) van toen hij detya Trigirah do o d d e o p d a t W i g w a k a r m m a
zich in diens bloed zou baden; M ahigwara: s to u tm o e d ig en
opgewekt; Rudra: dom; Mahadewa: arglistig en im p o te n t; S a n g -
kara: asceet, eet vergif, helpt de m e n sch e n ; S a m b u : lagawa, lirm -
moda(P). (48) Op G ana’s vraag geven de goden hem g e s c h e n k e n :
kostbaarheden en levensm iddelen; [G ana wil e c h te r iets h e b b e n
zonder ouderdom en gewicht. (49) D aaro p geeft B ra h m a h e m bloe-
men en reukwerken, (49-50) Indra s c h en k t hem vereering o p a a rd e ,
(opsomming van voorwerpen, dieren, v ru ch te n en m e n s c h e n
(vorsten) waarin Gana zich o p h o u d t en vereerd w ordt)] 4).
D r t a r a s t r a p a t a p a n . Dr. vraagt hoe B ra h m a C a t u r m u k a
heet, terwijl hij 5 hoofden heeft. D arm m . vertelt: (51) b ht. G u r u
wilde terug naar Qunyapada, hij ging om tapas te v errichten n a a r d e
M. M., rijdend op de witte gurabhi. B rahm a, W isnu en K a la g u n y a
wilden hem te g e n h o u d e n ; als yaksa, zwijn en slang vallen ze
de stier aan; diens adem wordt to t h o n d e n van v ersc h ille n d e
kleur. Bht. Guru doodt de drie; >uit hen o n tsta a n de b e r g
Tum angan (ten N. v/de M. M.), de w£k D a m a lu n g en Bhaguki. (5 2 )
Daardoor hield Brahm a maar 4 hoofden over. [Dr. v ra a g t h o e
Gana zoo juist raadde, terwijl nu de b ra h m a n e n enz. die h e m
toch volgen ’t steeds oneens zijn. Yud. vertelt w at hij h o o r d e
| am adagni over Horwwa, N otraw aha en bht. Y a m a : G h a n a
, f" . ™boek van s. h. Antawigesa gekregen over s. h. T a y a en
8 ki y varaCwati- (53) ’t Waren, tegen Dr. ’s verw achting, m a a r
laden, verschillend van kleur voor elk der g o d e n ; ' t b o e k
^eette Lingga-pranala, om dat men er ’t goede en ’t k w ad e in
m0ri f e n ‘ (54:) D r- vraagt waarom de p an d ita’s d a t dan n u n ie t
daT^l n n e n - Y u 4* antwoordt: H u m a h o ord e van M ah ig w ara
Tef*J,a a r>Z° ° " k° n vvaarzeSge n > en vraagt hem ’n w aarzegging.
om ,z .n *,n moet Gana dit d o en ; (55) *t blijkt d a t H u m a
met ha 1S -°0r Gen he.r dersknaaP’ g em eenschap heeft g e h a d
Sundari^T-r tle^Z° ° n ^ ad‘te’ en gevloekt is do or diens m o e d e r,
G ana’s 7in Vr^ b ° ek -t e zien’ (5 0) en n e e m t ’t te g e n
waardoor i?a legt haar de inhoud en ’t gebruik uit, ( 5 6 -5 7 )
de b l a d . / 6 gode? achtereenvolgens in hun doen ziet o p
bedenkend versch*^ende kleur. (58) H u m a s c h a a m t zich,
a v o n tn r^ i f 6 danste bovenop g u n y a ta (?), daar to e k o m s tig e
vraagt 7P r ° * door ^ boek aan ’t licht k unnen kom en. D a a r o m
scheurt 7P V u a t 1boek tCn Seschenke] 5); op diens w eigering ver-
rtlerdoor krijgt ze de D urgga-gedaante G). G ana v lu c h t,

8) A ^ g e h ^ i n ^ n w B ’ W ' ° nder RahU‘ 2) A an Seh - in K. B . W . on der fia II.

5) A aneeh °ndQV CGnSkok IIL 4) A angeh. in K. B . W . onder sa m e n i.
m v. B . W . o n d e r l i n g g a . <>) A a n g e l i . in K . B. W . o nder ta p .
[ m a a r w o rd t g ep ak t (59) en gedwongen haar te verlossen. D aartoe
r o e p t hij de tripurusi U m a (Sawitri), Sri en £waragwati op; die drie
(S. S. S.) varen in haar lichaam. D urgga wordt besprenkeld m et
t i r t t h a ((SO) en m e t veel ritueel wordt er ’n m an tra uitgesproken,
d ie Y u d . aan Dr. m eedeelt; in groot ornaat wordt ze gezalfd
e n bestrooid m et bloemen, ten slotte driemaal m et ’n sam pgt ge-
s la g e n en m et tirttham rta besprenkeld; daarop in ze weer H um a,
en k e e r t ze naar haar verblijf terug. Gana geeft de overblijf-
selen van ’t boek aan bhg. Tam brapeta, die van z’n blindheid
g e n e z e n w o rd t om ’t te kunnen zien; deze bracht ’t o p aarde,
w a a r b h g . Citragotra ’t verder bewaarde] A). (01) D rtarastra en
dew i G andari willen nu vertrekken naar de £atagrngga; Dr.
g e e ft verm aningen aan de Pandaw a’s, trekt z’n vorstelijk ornaat
a a n ( b e s c h r e v e n ) 2), (02) en komt, geleid door Krpa, bij bhg.
R a m a p a r a g u en diens leerling K atrabhana aan. R. P. onthaalt hem
o p spijzen uit de Menakagiri (de jongere broer van Anum an,
d e zo on van bht. Bayu). (03) O p zijn vraag deelt Dr. hem zijn
v o o rn e m e n mee P an d u ’s voorbeeld te volgen na de dood van zijn
zoons. P. R. troost hem over ’t verlies van z’n zoons met
d e w o ord en van d an g h y an g Sumanarsa tot vorst £enajit, die
o o k z’n zoons verloor, dat leven en dood elkaar afwisselen als
d a g en nacht. (04) Dr. geeft z’n ornaat aan de rsi’s weg, neem t
d e boom bast-kleeding aan en vestigt zich in ’n tijgerhol op de
£ a tk g rn g g a .
J a n m a p r a w r t i . Dewabrata en de Korawa’s komen op de
M ahendragiri bij bhg. Ramaparasu ; (05) deze onthaalt hen door
m id d el van de Menakaberg. (00) Ze vragen ’n plek om ascese te
b e o e fe n e n en oriderricht in de dharm a; R. P. noem t verschillende
p le k k e n (meru, grotten, zee, onder ’n pag^r). (07) O p Bhisma’s
v ra a g wijst hij hem de top v/de Gandamadana aan, D rona en £alya
m id d e n en kan t ervan, om dat ( Bhisma, de afstammeling van
A stab h ag u en Santanu, kuisch geleefd heeft; D rona stam t af
v an W rhaspati, die gehuwd leefde; en £alya van detya Kagipu.
D e drie geven hun ornaat weg, nemen ’t asceten-kleed aan en
g a a n n aar de Gandamadana. (08) Driyodana, Sakuni, Karnna,
D u rg a s a n a en B hagadata verzoeken onderricht. Driy. vraagt hoe
n a a m en wezen zoo verschillen (wereldsche brahmanen, rijke
c a n d a la ’s). R. P. vertelt: Indra vroeg Wisnu’s hulp tegen de
d e t y a ’s Mali, Hemali en Sumali. (09) Wisnu doodt de 2 eersten
m e t de cakra Bhajranabha; Sumali ontkomt naar Bharuna. [Indra
g a f W isnu daarvoor de schoonheids-haji’s (70, 71) Citrabhuwana
en D ew anggacitra, die hij gekregen had van bhg. Ponggatiksna,
d e o u d e re broer van Aditya, de man van Qagadara. (Opsomming
van lichaamsdeelen met goden, bloemen en andere zaken die
d a a rin zetelen). D aardoor lijken Indra en Wisnu op elkaar. (72)
£ r i krijgt van Saci de haji Suksma-jahinang om steeds maagd
te zijn, afkomstig van bhti R atnaduk ara (dergelijke inhoud als d e
vorige aji.). (73) D oor de tegenwoordigheid van Wisnu en £ ri
krijgen alle goden schoonheid. Bht. Guru wordt afgunstig bij ’t
zien van de schoonheid van £ ri en krijgt daarom de Kala-
gedaante.] 1). Wisnu en £ ri vluchten naar de aarde en vinden
hun toevlucht bij verschiUende am bachtslieden: (74) palmwijn-
tapper, slager, goudsm id2), awiwilis (kruidenier ?), die daardoor
schoone tweelingen van verschiKend geslacht krijgen. (75) [Dury.
vraagt over ’t vetscViW tusschen schijn en werkelijkheid (’n laf-
aard met bakkebaarden enz.). R. P. antw oo rd t: dit is om hen
te beschermen of om te compenseeren (leelijk en laaggeboren maar
knap)3 3). Als uiterlijk en innerlijk beide slech t zijn, is ’t *n
itip ing kawah 4) ; (76) beide g o e d : ’n dew ata kadfcnda 5).
G a n d a r i s u t a p a s e w a d a r m m a. D ury. vraagt P. R. ’n plek
om tapas te verrichten, opdat bht. B rah m a hem de w raak op de
P andaw a’s schenke.
G u r u p a n a m b a h . K arnna vraagt R .P . n a a r d e h o n g k a r a s ,
(77) R. P. noemt de panca-, sapta- en a s t a k a h o n g k a r a - m a n t r a , ge-
richt tot verschillende goden, b eh ooren d 'tot de gridanta-paksa, de
brahmana’sen debhodda-paksa's, en n oem t ook een ige deelen \a n
ritueel van die 3 groepen (zie bh. 40). (78) Karnna v r a a g t waarom
menschen dieren vereeretv. v vertelt-. G u ru en H um a,
Ka W fexx vroegen san g h y a n g TunggaV*
fcwsw ’nen te verlossen. Deze deed ’t o p v o onv aard e
d a t xVj beiden s.Vi. lunggal de sfcmbah zouden b ren g en overal
waar ze hem ontmoetten. (80) Zoo vereerden ze, op aarde rond-
r tn d -ngg,al in„de gedaante (81) van ’n koe, ’n hert,
■jola /ni- t ” ? )' " aap, (83) ’n ander soort slang,
^ .... n en kruipende dieren (ook kikvorschen)-7), (8 4 )
en verse lilende planten, en legden telkens d e g elofte af d a t
degeen, die hen daarin navolgt, ook verlost zal w o rd en en zal
bereiken wat hij wenscht.
D r i y o d a n a p r a t a p a . Karnna vraagt n a a r ’t a a n ta l eilanden"
om Java en de diepte van de oceaan. (85) R. P. verwijst ’m n a a r z’n
vader Aditya ). Karnna, Duryodana, B h agadata, S a k u n i en D ur-
gasana komen overeen ieder na tapas-beoefening aa n z’n god-
dehjke vader wraak op de Pandawa’s te vragen. (8 6 ) K a r n n a g a a t
naar t Oosten Aditya opzoeken; de 4 a n d ere n v ra g e n ’n plek
om tapas te verrichten. R. P. noem t vele b erg en en wijst D u ry .
de D urmuka, waar Rawana de gunst van B r a h m a kreeg, Q akuni
de Gandamadana, Bhagadata de (/uranatha, en D u s a g a n a de
P rakuta aan. [Dury. verricht ascetische oefening en (b esch rev en ).

!) A angehaald i n K. B. W. onder jahinang. 2) A a n g eh a a ld in K . B. "W. on der

nadindam a. 3) A angehaald in K. B. W. onder sen gap . *) A a n g e h . in K . B. W .
onder lende. ■'•) Aangeh. in K. B. W. onder law u. 6) A a n g eh . in K . B. W . on d er
mandalika. A angeh. in K. B. W. onder onder lajar, on der b tib a n g . 8) A a n g eh .
in K. B. W . onder Suramahi.
 (87) Brahm a verschijnt hem, Dury. vraagt als gunst de. dood
der Pandaw a’s ] 1). (8 8 ) Brahma zegt dat de Pandawa’s niet ge­
dood mogen worden, ze zijn evenals de Korawa’s onmishaar
voor de wereld; de Pand. zullen echter tot candala’s vernederd
worden, terwijl de Korawa’s terug zullen keeren in de kadaton.
Q a k u n i p r a t a p a . £akuni verricht tapas op de Gandamadana,
(89) hem verschijnt Mahadewa (ook Bht. Budda genoemd), die
hem op zijn vraag ’t zelfde antwoord geeft.
B h a g a d a t a p r a t a p a . Als aan Bhagadata, na z’n ascese,
(90) Wisnu verschijnt, geeft deze h e m ’t zelfde antwoord op z’n vraag.
D u g a s a n a p r a t a p a . Aan Dugasana op de Prakuta verschijnt
(91) £iw a met 3. oogen en 4 armen (beschreven), (92) en g e e f t’t
zelfde antwoord, want de Pandawa's zijn goden-incarnaties
(D armma, Maruta, Qatakrtu, Asmara-Hasno).
B h a s m i K a l a y o w a n a . Karnna ontmoet aan de Oostpoort
de Zon en vraagt hem naar de verdeeling der wereld enz.
(93) Deze legt hem de loop van Zon en Maan uit, op aarde en
in d ’ onderwereld, geregeld door bhg. Durwwa. Karnna vraagt
naar de wijdte en diepte van de zee. (94) Raditya laat Karnna
op Uncegrawa rijden, zelf berijdt hij Haruna, de zoon van
'Winatha. Ze vertrekken uit de Oostpoort; (95) op K arnna’s
vraag vermeldt Raditya d’ afmetingen enz. van pulo Ptak
in ’t O., omringd door ’n melkzee en d ’ eigenschappen der
m enschen daar. (96) In ’t Z. is Datu pulo, omringd door *n
gura zee (beschrijving der menschen). (97) [Detya Kahiyo-
wana, B rahm a’s, zoon, heerscht daar (z’n uiterlijk beschreven);
hij eet menschen. Krsna van Dwarawati, d’ overwinnaar van
d ’ alifant Kulayapinda, daagde hem uit (98) maar werd over-
wonrien en moest vluchteh naar bhg. Mrtyukunda, de broer
van Y am a (jonger) en Darmmaraja (ouder). (99) Deze plaatste
herri in ’n doorzichtige, vail buiten scherpe pahoman van widure.
• Toen Kalayowana kwam maakte Krsna hem woedend, zoodat
hij zich dood liep op die pahoman. (100) Mftyukunda riep met «
de haji Jnanadahana, van bhg. Nonvwa gekregen, Agni op, die
^t lijk van Kalayowana verbrandde. ] 2)
P a c i m a g a k a t a. Op de berg Datu woont bhg. Wibhawasu,
die heeft ’n doorzichtige pahoman van manik-rakta en ’n door-
zichtig. met visschen gevuld waterbekken van robijn (1 0 1 ) waarvan
^t water tooverkrachtig is (beschrijving). (101-102) Op Karnna s vraag
vermeldt A d ity a ’t land en d ’ oceaan in 't W. (beschrijving). [Daar
woont bhg Trikalajna, de vader van Darmmaraia en Yama;
(103) hi j ' bezit ’n doorzichtige pakoman van manten, waarin hij
D arm m a, Yama, Mahadewa en Bhudda onderricht geeft, en ’n
doorzichtig waterbekken van widuryya (beschrijvingen), waarin
visschen.] 3).
 U t a r a g a k a t a . Op Karnna’s vraag vermeldt Aditya(104-) ’t land
in ’t N., Gilivvulung, en de zee daaromheen, ’t voorkomen der
menschen en de vorst daar. (105) Daar vvoont bhg. Dewabhagu,
d’ oom van Krsna, de jongere broer van Gowinda; die bezit ook
’n doorzichtige pahoman en ’n waterbekken met visschen.
(106) P a t a l a c a r i t a . Karnna vraagt naar de saptabhuwana.
Aditya noemt Janaloka, Narakaloka en Daleyaloka, ’t verblijf
van s. h. Taya. Op K arnna’s verzoek beschrijft Aditya T a y a ’s
kahyangan. Verder noemt hij Bhuhloka, Sagwarggaloka, en
Wisnuloka. (107)£unyaloka is ’t verblijf van bhg. Durwwa, de
zoon van bhg. Cuta, de jongere broer van bhg. N irbhana; dat
is ’t allerhoogste. Karnna vraagt naar de onderwerelden ; Aditya
vermeldt de VV. poort en vertelt dat in krttha de menschen
niet stierven en zon en maan niet ondergingen, (108) dat is
alleen in dwapara en k a l i’t geval. Bhg. Bhasundari, de jalagraha der
goden, en bhg. Wigwakarmma, de hundagi, maakten twee steenen
poorten, die echter barstten ; bh. Lohakara, de smid, maakte toen
ijzeren poorten van bhrajamalela, afkomstig van pulo Cina. (109)
Radite en Karnna gaan door de W. poort d ’ onderwereld in. Op
K am a’s vraag noemt Aditya Rasatala, Mahitala en £utala, de ver-
blijven van Bharuna, Bhaguki en Nantaboga. (110) K arn na vraagt
naar d ’ oorzaak van aardbevingen. Raditya vertelt: [Bhadavvanganala
en Anantabhoga dragen de Mahameru en Java: als zij bewegen
uit droefenis enz. is er ’n aardbeving] *).
( I ll ) K a r n n a n u g r a h a . K arnna vraagt aan Raditya de dood
der Pandawa’s. Raditya antwoordt dat ze goden-gelijk zijn en
onmisbaar op aarde; ze zijn de atma, ambSkan, rupa, sanggama
en lawas van de mensch, de Korawa’s zijn de angkara en ’t bezit
van de m ensch; beiden zijn onmisbaar. Maar de Pandawa’s
zullen candala’s worden. (112) K arnna en Raditya komen door
d’ O. poort weer op aa rd e 2); K arnna gaat naar Duryyodana,
die hem blijde ontvangt in z’n patapan.

. *) A.angehaald ia K. B. W. onder gufting. *) A an g eh aald in K . B. W .

onder S uram ahi.
/
 BLADWIJZERS.
Bladwijzer naar behandelde onderwerpen.*)

Bali: 24, 27, 35, 37, 47, 53, 149,
198, 199, 238, 239, 241, 258,
264, 265, 271, 280, 284, 294,
318, 329.
bladzijden der palmblad-handschrif-
ten : 5.
Buddhisme, buddhist, enz. zie baud-
dha, saugata, in d ’ andere blad­
wijzer.
brahm aan zie b r a h m a n a in d ’ andere
bladwijzer.
China, C hin eesch : 296, 338.
>conjunctief: 18, 131, 134, 136, 137,
160, 180, 184.
cosmogonie: 21, 198.
Geestelijken, geestelijkheid, zie wiku,
pandita, yogigwara enz. in d ’ andere
bladwijzer.
gerundivum : 148.
D e <Halve»: 241, 242.
Hindoeistische invloed: 1, 31,32,35,
197, 238, 242, 259.
Indie zie Jambudwlpa in d 1 andere
bladwijzer.
j Islam, Moslimsch: 49,52,54, 263, 269.
! imperatief: 15 en v., 18, 130, 134,
| 149, 153.
Java, Javaansch, zie Jawa, Yawadwlpa
j in d ’ andere bladwijzer.
! Javanisme: 39.
I kasten: 37, 271, 273,311,312. Zie ook
| caturwarnna in d* andere bladwijzer.
! locatief: 15, 16.
mythologie (Indische): 3, 32, 325.
neusklank (vormen «met-» of ‘zon­
der-*): 13 en v.v., 18.
nomen verbale (naamwoordelijke
vorm): 13 en v.v.
Oud-Javaansch (spelling); 9, 11.
passief (subjectief-): 17.
populaire opvattingen: 23, 25, 31,
34, 199.
Preanger: 10, 18.
propositief: 16, 17, 151, 154.
rechtsboeken: 4, 31. Zie verder gasana,
gastra, Sarasamuccaya enz. in d’
andere bladwijzer.
ritueel: 33, 40.

') In deze bladw ijzer zijn alleen die onderw erpen te vinden, welke niet in d ’ andere
bladw ijzer verm eld zijn kunnen w orden; waar 't mogelijk was is dit laatste geschied.
M en zie d a a r d an onder ’t Javaansche o f ’t S k rt woord, d at m et ’t gezochte onderwerp
in v e rb a n d s ta a t.
schutsp atron en: 2 0 1 .
£iwa, £iwaisme zie Qiwa, Igwara,
gaiwa enz. in d’ andere bladwijzer.
(^iwa-Buddha: 24.
S oendaneesch: 12, 53, 155, 169, 176,
177, 213, 229.
substantief-constructie: 13 en v.v.,
18, 129, 169.
tantrism e: 4, 24 eh v:, 27, 31, 32,
37, 39, 40, 199, 200, 210, 253, 256,
325, 329.
^ T ibet: 28, 29.
; Toradja’s: 256.
| totemisme: 207, 208.
i versmaten (nieuwere-): 1, 238.
 Bladwijzer van Javaansche en Skrt namen en woorden. 1

V o ca len , H. I AntawiQesa zie A nantaw i^esa.

A n tab a p a zie Bapa.
-<z: 18, 134. A nu k ala zie Kiila.
a-: 13, 16. antabapa: 104.
-e: 191. A nasuya zie A nayusa.
H ah a h (m andala): 84,. A n alag a: 101, 257.
a h a rala g lia w a : 29G. haiija: 322.
a lia m k a ra : 317, 321, 322, 338. hafijaw ar: 177.
A him sii: 311. anjing, n g an jin g ak e n : 195, 277.
-an: 180. uiijang-aiijing: 128.
- in : 6. A nayusa: 311, 319, 322.
-in-: 13, 139. H an u m au : 324, 335.
- e n : 131, 135, 140, 149. A nam an (mandala): 126.
a n a : 138. H oning-nirm m ala: 304.
liano: 73, 143. A n u n g k u ra t: 101.
H a n a n o ra : 310. Uccaih^raw a : 213, 337. ^
A nantaw ivesa: 304, 334. a c a ry y a : 34, 120, 186, 279.
a n a n ta p a ra m a n a n d a n a : 323. aoalagilia: 186.
A n a n ta b h o g a : 76, 214, 322, 327, 333, hucapan: 103, 260.
3158. -ar- zie -al-.
A n araw a n g : 304, 306. H ari: 91, 93, 272.
A n a k a : 324. I r a : 323.
u ndahagi, undagi: 59, 81, 205, 239, A ru n a: 322, 323, 337.
*306, 338. A ru n d h a tl: 324.
I n d ra : 67, 306, 313, 316, 317, 321, 334, Iliranyarom a: 317.
335. H iranyaksa: 321, 322.
In d ra n a g a ra : 306. H iranyakar.ipu: 321.
In d ra k lla : 219. H iranyagrngga: 316.
In d ra lo k a : 305, 314, H iranyaw arsa: 315.
In d ra ja y a : 308, H irau y ag arb b h a: 31B.
In d ra g iri: 331, 335. a r c c a 115, 272-274, 333.
an d ak a, A n d h ak a : 77, 78, 98, 233, 255. H arican d an a : 115, 272-274, 333.
A udaw ar (m andala): 111. A rddhanare^w arT: 316.
H u n d al: 36, 122, 123,224,281,282,284. H aridew a: 324. •
andyanm ano(?): 315. air-asi, e ra s i: 299.
Handi<5ng: 204. A ris ta : 322.
u ndagi zie unqlahagi. A iraw ana: 322,
audit bhuw ana: 311. H ariw arsa: 316.
u nte, n g u n te : 176. H ariw ijay a: 216.
U n te h a n : 110. Aurwwa, aurw w agni: 316, 323, 334, 337.
a n ta h k a ra n a : 322. E rlan g g a : 250.
a n ta ra : 151. u r ip : 94, 95, 203, 252, 253, 294, 304,
A n ta k a : 311. 323, 332.
f
J) G erangschikt v o lg e n s't Javaausch-B alineesehe alp h ab et (zo o als’t Iv.B.W.);
m en zoeke de ii echter onder de n. Van de nam en en term en, w aarvan de
p laatsen in de te k st van de T antu reeds in deze bladwijzer opgegeven zijn,
w orden de plaatsen in de v ertaling n iet meer opgenom en; zo zijn gemakkelijk
te vinden door de verw ijzingen n aar de bladzijden van de tekst, die in de
v ertalin g zijn aangebracht. Van de S k rt woorden en nam en heb ik zooveel
m ogelijk de taalk u n d ig ju iste vorm vermeld.
U rjja : 311, 319. asfcaka ; 304.
A rjju n a : 219, 321. as^ad a^ad h arm m a: 305.
A rjju n a (berg): 65, 100, 214, 257. a stad a ca p arw w a : 318, 324.
A rjju n a aah asrab ah u : 316, 333. A st-adiggaja: 322.
ara m b h a: 234. asfcatanu: 148, 218.. 311.
a re m b a n : 79, 81, 233, 234, 239. a s ta p a d a : 79, 148.
Argga-kle<?a: 124. A sta b a su : 319, 335.
A rg g a -tila s: 125. Acosfci: 91, 126, 248, 286.
A rgga-m anik: 121. Zie ook M anik. iisew a: 190.
A ribhana, H aribhaw ana (m an d ala): A y w in au : 324, 337.
127, 288. lo w a r a : 23, 26, 59, 60, 66, 69, 85 90,
er-b u lan g : 299. 92—94, 96, 103, 104, 117, 198, 200,
arin g : 106. : 201, 231, 235, 239, 242— 24o, 252,
A re n g : 126, 279, 280, 285. _ 260, 262, 268, 286, 307, 308, 312.
- akna: 14, 18. L jw arl: 102, 261.
ak a rap a: 109. ir.w ajit zie wicjwajit. .
A ktiti: 311. A<juji: 109, 266.
aka<?a: 292, 295, 311, 3L7, 319, 326, 328. A 9m allla: 306, 308.
a k s a ta : 327. A ^ m a p rin g g a : 310.
A.ksobhya: 308. A w a: 304.
id a: 198. A w aru n tin g : 305.
idan, an g id an (?): 294. A w id y a: 307.
A dharm m a: 311. aw eija: 136.
u d ak a ta rp p a n a: 327. awiwi w an sa: 327.
A didraw a (pustaka): 113, 144, 269. -al-, -ar- : 140, 141, 234.
A d iti: 321. Ila : 324.
u d ita : 185. ulah, olah : 145, 320.
U ditideQ ar 313. ulih, oleh: 13, 129.
A dity a : 42, 213, 311, 313, 819, 324, Ile ru : 70, 222.
328, 331, 335, 336, 338. ilik : 324, 326.
hid ep : 200, 213, 295, 308, 328. h u lu -k em b an g -p ak a lp n n : 109, 122,-1-3,
h u d ip a n : 103, 260. 282, 292.
A d ip u ran a : 9, 12, 33, 218, 219, 304— hulu-de<?a: 328.
_3 1 0 , 318. H ulu w an w a: 69, 220.
A diparw w a: 7, 8, 12, 47, 211 212 213 Ila w rta : 315, 316.
218, 219, 318. h u lu p u h u n : 253.
ad h y ay a: 296. u lu n g a n g la y a n g : 207.
U dugbasur zie w udugasu en w adubasu. a la n g g h ita : 160.
A tn : 311—313, 319, 324. apa-apa: 78, 232.
U tta ra k u ru : 324. a p a h : 292, 326, 327.
H otraw ah an a: 331, 334 u p ili: 120.
A tharw w aw eda: 313; zie W eda. -ip u n : 183.
Utta ra p n a lg u n i: 320. ap ra m a d a : 296.
a ta ta y l: 297. u p ek sa: 321.
U tisaba, U tisana(?): 306 309 ap it, p a p ita p ita n : 304.
atiw ahita: 320. u p a d ra w a : 114.
itip Ing kaw ah: 336. a ja : 154.
Itip ing lem bu (bergV 78 939 H ijo (berg): 73, 143.
atm a: 96, 311, 320, 338. hijo (wiku-): 92, 248, 250.
A uttam im an u : 314. hijo-hijo: 261.
asu sum urup ing longan: 293 a ja r: 31, 34, 42, 81, 239, 248, 289, 291,
asu m ak u m k u m : 290. 328.
asu m aling sekul: 304. A jfia zie S am jna.
A sih p ran a : 307. ajfian a: 92, 94.
A sno zie A^winau. A ji S ak a zie S aka.
asu ra : 75, 76, 255, 307, 315. h ajen g : 199.
a<?rama: 29, 36, 47, 220, 248 2<U unn ayu : 199.
_303, 312, 325, 328. ’ ’ ’ hoya, w w aya: 156.
A ijram aw asanaparw w a: 19 3 2 9 . ayah-de<?a (?): 328.
A sik tik i: 319. h y u n : 324, 326.
U sada, atisadha: 47. H a y u sih -p ra n a n in g -ja g a t: 307; zie
asfcacora: 298, A sih p ran a.
hay w a : 154.
H a y a m -w u ru k : 260, 262. N-
H a y a g riw a : 322.
h y a n g : 83, 292; zie k ah yangan, px-a- -»: 14, 15, 18.
hy an g a n . -na: 184.
H y a n g (berg): 53, 61, 111, 112, 113, N ahu sa: 322.
209, 210, 214, 264, 269, 271. aji N ini: 49, 119.
U m a: 11, 23, 24, 70—73, 76—79, 81, N andi: 233, 255.
100—104, 123, 220—222, 226—229, N an d a n a: 311, 319.
231—233, 238, 242, 256, 257, 262, N andinI: 255.
287, 312, 316, 330, 334—336. N and ak a: 93, 233, 252, 255.
a m fta : 65—69, 92, 98, 211, 213, 216, N andl^w ara: 332.
218, 306, 307, 309, 310, 316, 323, 331, N an d ig u ru : 92.
333, 335. N ora: 304.
A m ytatw a: 317. N iran ta ra : 305, 308.
H e m a k u ta : 315. N arakw arakw a: 305.
A m ita b h a : 201. N arakaloka: 33S.
H im aw an : 315, 316. N arad a: 67, 217, 218, 259, 316, 322, 331
am a w a ra t zie wawa. nairatm y a: 323.
H im a lay a : 316. N arasin g h a: 306.
H em a li: 334. nirawa<?I: 326.
em p u : 58, 59, 79, 87—89, 104, 111 — N arajfiana, N iran jan a: 108, 265.
122, 148, 233, 292. N aia y an a : 40, 218, 307, 309.'
enipu-haw ang: 299. N irm m ala: 304.
A m o g h atik sn a zie P onggatlksna. n ak satra: 319, 320.
A m ogliasiddhi: 308. N akula: 324.
e m b a n : 234. nda : 17.
am bek: 320, 338. nadl: 198.
am b u lu n g an : 72, 92, 227, 298. Nadlpw ara: 308.
em b an g : 234. N otraw ahana zie H o trav ah an a.
am engam eng: 292, 294. N ltisara: 272.
A g n k 60, 93, 213, 311, 319, 328, 337. niskalap aram acu n y a: 323.
A g n ln d ra : 312. niskalajn an a: 298.
U g r a c in ty a : 306. N isadha: 66, 210, 307, 315.
agranacika: 99. nastik a: 297.
A g a s t i , A g asty a: 92, 97, 126-12S, 160, N ihsprh am u rtti: 306.
217, 244, 250, 272, 273, 286, 313, 317, niw rttid h arm m a: 320.
322! 327. N iw atakaw aca: 321.
A g a s t y aparw w a: 25, 39, 241, 244, 245, naw agraha: 217.
250, 254, 250, 254, 273,286,319—326. N ala: 308.
igel, m angigel: 290, 311. Nllakanfcha: 65.
ag am a: 124, 299, 303. N lladhatusubaddha: 306.
u b o n : 1, 32, 34, 81, 248. N ilalohita: 40, 311, 312, 319.
a b rih : 109. N llam bara: 306, 308.
a b e t: 1, 34, 80, 81, 233, 234, 236, 240, -nya, -n e: 14, 17, 19.
244, 248, 281, 294. n yu: 76.
Ib u -T e n g ah an zio T engalian. n iyam a: 295, 297, 298.
H u b u sa n : 111, 267. N am ahpiw aya: 111, 117.
ang-\ 234. N aim isiya: 311.
ing-: 185. naga: 63, 69, 212, 308, 315, 322.
k en A ngrok: 275, 281. n agna: 160.
an g k a ra, h en g k ara zie aham kara. N ag arak rtag am a : [2. 24, 29 en v., 33,
o m kara: 40, 326. # 39, 49, 52, 55, 215, 218, 220, 231, 237,
a n g sa n a : 328. 240, 246, 250, 254, 256, 260, 261, 262,
angaw asi zie wa9i. 265, 270, 271, 273, 277, 280, 284, 287,
a n g a ja jra (brata): 118, 184. / 288, 291.
A ntrgara: 82. n ag asari: 70, 221.
A n g g ira ^ 127, 128, 285, 286, 288, 311 N a b h r 312.
313, 319, 324. N angkaparw w ata (m andala): 47, 90, 96,
A n g g ir a h : 109, 266. 246, 248.
anggaB: 130. N angga (berg): 47, 128.
an ggu sfcha: 160.
A n g g a n g -a n g g a n g : 102. C, ch.
Cancuraja: 124, 283—285.

C a n d ra w im u rttib h a d ra : 307.
C an d u ra ja zie C ancuraja.
ca n d a la : 127, 287, 292, 296, 306 3 ^ 1
324, 327, 335, 337, 338.
C en^ini: 249.
c a n trik : 32.
C an^akapanvw a: 230.
C in tam an i: 78, 81, 224, 332, 338.
cicik: 130.
c a ru : 296.
C arisn u m an u : 3L4.
ca ry y a , zie aciiryya.
ca raca ra : 152.
C akra wartT: 83, 115, 2 1 1 , 271, 320.
C a p ra p a n i: 41.
C a k ra m a n d ala: 322.
C aksusam anu: 312, 3 1 4 .
ch e d an g g a : 243.
C e tri: 306.
C a tu rk h an a k a: 231.
c itra k a ra : 131.
c a tu r w a r n n a : 37, 314, 3 Jo 32-1
c a tu r p a k a n d a : 4 7 , 128.
C a tu r p a k so p a d e c a : 29 31
24‘-
“S0.» 2 8 l, 291, 292. 326—8‘>9
c a tu r ja n a : 37. ^
C a tu rm u k h a : 334 .
C itra g o tra: 217, 3 3 5 .
C it r a g u p ta : 59, 60, 131 ‘>m
c a tu r b h n ta : 319. ’ ” '
C itra b h u w a n a ( im ji): 335 ;
C atu rb h u ja: 98, 103, 3 3 I. 333
C itr a n g g o tra , z ie C itr a g o tr a
cu ta , c u ta k a : 283 297
cSS^fU266''2*-'308-
cy u ta zie cuta.
Cem pa: 49, 1 1 9 , 278.
C a n g ca n g a n : HO
e a n g g a h : 130.
R-
1 0 2 , 1 0 3 , 2 5 fi.
x ta h u : 69 219 9 ic
rahadyan,
ran u : 99, J00, 101
ranfla: 108.
R M u-pnhan •ln7 1ranU ,nan : 270.
S t r gan: i2!’- i!)s.
R a n u -b h a w a : 70, 1 4 1 2 ^o
R u ci: 311, 319. ’ d-
R ecak a: 316.
raryjrangon: 77, 120, 1 2 1
ra k ry a n : 88 , 1 1 9 , 12 6
ra k e t: 237.
raksasa, raksasT: 65—fin n~
96, 103, 1 1 1 1 1 4 iftn o , ! 0’ 76> 9 i> 7ca-: 13, 19, 148, 232.
267, 269, 306, 315. - 11^ 216, 258, k a h y a n g a n : 90, 99, 246, 256, 290,310,
R u d r a : 41, 93, 103, 252, 29S, 311, 3L6
334.
R a u d ra : 252, 306.
R u d ra p ra n a w a : 806.
R a d itv a : 67, (59, 82, 95, 102, 331, 337,
338.
R a ti, R a tih : 26, 71, 199, 221, 221.
R a tn a d u k a ra : 836.
T a tn a d w a d a : 115, 275.
R a tn a sa rn b h a w a : 308.
x-atnapaDgkaja : 98.
R fitrn aja-R atm ajI: 66—68, 216.
rsi (gezindto, geestelijk e): 31, 3S, 79,
117, 120, 12J, 233—235, 277— 279,
289—292, 294, 299, 300, 328, 332.
rsi (heilige): 63, 64, 67, 92— 95, 97—99,
109, 217, 244, 248, 251, 252, 255,
272—274, 276, 286, 294, 80S, 311, 312,
314, 385.
ra su k a n : 192.
I R sig asan a, zie ra sa n a .
j R a s a ta la : 388.
R aw an a: 322, 336.
R e w a tl: 320.
l‘> ra p u s : 148.
ra ja rs l: 217, 311.
ra ja s a : 206.
ra ja k r ta : 309.
RiijaQ asana: 299.
rfijasw a: 105, 172, 290, 294, 301.
R a ja p a rw w a ta : 333.
R a ja p a ti: 75.
R a ja p atig u n q lala : 88, 36, 41, 130, 21 4,
249, 279, 291—293, 302.
ra ja ja m b i (?): 299.
R a ja m a n ik : 124.
I'a jam an g sa : 301.
bhg. R a m a : 305, 306.
ram a, ra m a -d e ^ a : 59, 111, 118, 201,
294, 332.
R o m a h a rsa n a : 311, 313.
R a m a -D a ^ a ra th a : 320— 322, 3 2 i, 326.
Ram a-parar-u : 40, 316, 323, 331,335,33(5.
R a m iiy an a: 322.
R a m y a k a : 315.
ra g a : 44, 87, 298, 326, 827.
R a g h u : 320, 324.
R a g a ru n tin g : 108, 226.
’ i2b> 257• R a g ed n n g : 110.
R gw cd a zie W eda.
R e b aw in u k : 93.
R e b alas (m andala): 125.
R eb an , R e re b a n : 82, 8 5 ,2 4 0 , 241,287,
288, 301.
R o n g g a w a rsita : 202, 204. 217—219,
226, 231,
ro n g g en g : 237.
K , kh.
-k: 17.
338.
 K ano: 204. 1 K a k i-d e w a ta : 72, 229.
-Jcena: 160, 171; zie -akna. k u k u s in g d u p a : 290.
k u n ir: 61, 209. k ak a w in : 1, 9, 31, 32, 40, 183, 216, 238,
k a n d a : 17. 260, 282, 293.
s e ra t k an d a : 52, 53. I K u k u b (m andala): 23, 33, 90, 91, 94,
k a n d i: 1 2 0 . j 98, 99, 109—111, 114, 122, 123, 246—
Ju n d a la zie gundala. |248, 252, 255, 256, 266, 267, 269, 270,
K a n d a y u n : 71, 225. i 282, 287.
K an d y a w a n : 27, 52, 60—62, 197, 202— j k u d i: 70, 140, 221, 238.
204, 208, 209, 225, 259, 2S8, 293, I k ad a r, m a k a d a r: 328.
300. I K a d r u : 322.
k a n d a n g : 175. j K e d y a n g g a (berg): 7 S, 147.
K endeng: 108, 175, 266. | K ed m an : 91.
KuntT: 324, 331, 332. ! K u d a m p ila n : 1 1 0 .
kant'Ora: 105, 106, 112, 172. ! k id u n g : 104, 238, 260, 261, 293.
K u n tiy a n a k : 2 2 2 . ! k a tu : 206, 228.
K u n jara k arn n a-leg e n d e: 8— 13, IS—20, ! k a tu k a tu : 72, 206, 227, 228.’
40, 47, 50, 160. 171, 230, 298. j k i t a : 19, 153.
K a n y a w a n : 60, 208. K e tu : 67, 217, 218.
K ac u n d a : 91, 248. | k e tu : 282.
k a ru n a : 321. ! k u ti: 294.
K a rn n a : 40, 199, 331, 335—338, K a tih a : 71,' 225.
K ra u iicad w lp a: 312, 317. k ato ra zie k an to ra.
krci, k a k rc e n : 109, 176. | K u tritu s a n : 47, 128.
K a r a c a r a n a : 306. | K u tara m an a w a zie M anawn.
K a ru ru n g a n (berg): 108. ; Iv atrab h an a zie K rtta b ra n a .
k ro d h a: 93, 252, 296, 29S, 321, 322. i K etek-m eleng: 67, 68 , 216, 217.
K rodhaw ai;;!: 322. I k e ta k (katak, k a te k ) : 140.
K a rd d a m a : 312. katyixgan, k ateg a n zie tega.
K ra tu : 311, 312, 319, J K etum iln: 317.
k lrS ti: 320. K etu mill a: 315.
K ira ta : 316’ K ato n g (berg): 65, 213.
K rtta n ja li: 291. K atin g ala n (berg): 214.
K rta n a g a ra : 291—293, 309. K a tu n g -m a la ra s: 61, 62, 204,206, 228.
Iv rttik a : 320. K asa: 322.
K rtti-kan<Jaliyun: 203. K eel: 322.
K a rttik e y a : 23, 221. Ku<?ika: 76? 230, 231, 300, 313.
K rta w a rd d h a n a : 262. K u^adw lpa: 312, 317.
K rt.tasam aya: 309. k a s tu ri: 29, 32 en v., 34, 38, 117, 118,
Krt.a 3ru g a zie y u g a. 120, 121, 124—126, 187, 191, 214,
K rtta b r a n a (?): 332, 335. 26S, 276—280, 284, 2S5, 306.
K rsn a : 322, 337, 338. k sa tri 3’a: 30, 37, 202, 305, 313, h_.l,
k rsn a : 116, 182. 324, 328.
K u ru s y a : 76. Kec/awa. 41, 74, 91.
Ivauraw a: 259, 329—332, 335, 337, 33S. Ka^'ipu: 331, 335.
K u ru w a rs a : 315. Ka^.yapa : 321—323.
K oraw agram a: 3, 1 2 , 2 0 , 25, 27, 3 9 , kasam pu(t): 78, 224, 232. ,
40, 56, 198, 199, 204, 206, 209, 229, K sam a: 311, 319.
231, 232, 234, 247, 251, 258, 263, 264, Ivusu m ag an d liaw ati: 308.
268, 271, 273—275, 285, 310, 326, k a s a n g a : 105.
329—338. dewi K asin g i: 88 , 89.
karaw ista: 292. K aw i (berg): 65, 100, 121, 122, 126.
K rp a : 324, 331, 335. 250, 257, 280, 286.
K o rip a n : 287. kuw u: 1 2 2 .
k erp e k : 130. Itawih: 1 2 2 , 188.
K rp a d u ra n g g a: 305, 306. kaw aca: 309.
k ram a : 19, 20, 48, 183. K u w e ra : 67, 218, 316, 317.
K arm raad a zie K arddam a. k aw ak y an : 107.
K arm m nnrleya zie M arkkandeya. kaw aw a, kuw aw a: 131.
K u rm m a ra ja : 333. kaw ula: 283, 290, 305.
k u ru g : 118, 153, 276. num as n g aw u la: .158.
lv a ru n g -k a la h : 61, 62, 204—207. K uw alayaplda: 337.
k a k in in g bhiim i: 328. k ala: 69, 75, 76, 93—96, 252.
K a la : 25, 96, 97, 99, 103, 104, 204, 231,
246, 252, 254—256, 258, 261, 308, 311*
331, 336.
k ili: 7, 32, 34, 72, 92, 227, 22S 248
249, 292.
K a la ru d ra : 103, 104.
k e lir: 103, 260.
k u lik u li: 71, 203, 225.
k a lu k u : 98.
kolika, k ak o lik an : 327.
K alakut-a: 64, 65, 213.
K ala-ku$ana: 204.
K lu t: 214, 231, 257.
em pu K a lo ta n : 105—108, 265.
k alasa: 184.
K a ila sa : 27, 65, 70, 89, 95. 126— 128
o i ln) , a
o liol .’ 214' 222> 2 i2 , 253, 2 8 6 >2 8 7 >
K ala<junya: 332, 334.
k u la w e ta h : 156.
K ulaw a^w a: 322.
k a ip a ta ru : 72, 315.
K a ly a a e m : 104, 106, 1 1 2 u s o in
264, 269. ’ ^ 1U’
K alayaw ana: 337.
K aliy u g a zie yuga.
K alim ah o sad a: 305.
K alm asa: 319.
k alam bi: 36, 81, 85 en v., 98 105 lr-t
114, 117, 118, 120, 122, 123 125— 128*
111; £ 1 ’ 238, 246, 2 6 7 / 276, m ’,
k alan g : 299.
k ila n g : 296.
K epuh-rebah: 126.
kuplna, k au p ln a: 130
K ap ila: 67, 217. . D u rtti: 308.
K up an g : 69.
K aja r: 122—125.
k ajo ra n : 172.
k a ja n g : 1 2 0 , 154.
K h y a ti: 311, 319.
K ay u -ta ji: 70, 2 2 2 .
kama-, kami-: 140.
k im n : ^ m adew a : 26>™, 71, 221, 224. D ury y a^ a: 308.
K a m a h a y a n ik a n : 40.
k am andalu: 65—68, 216, 217, 292,307,
K u m ara : 26, 71—7R mo
224, 2 2 7 -2 2 8 , 2 5 7 -2 5 8 ^ 0 ?
K u m a ra -ra ra y : 79 , 2 35 ’ 122, 250, 251, 253, 255, 282, 306,
K u m ara -sid d h i: 4 i, 7 9 '
K um ara-gim bal: 79 .
g eger ing K um aki: 1 1 7
“ : Sl(^ r g , : “ ■ 10°-
K im purufiaw arsa* 316
K 231P,12d57berg)’: 65' 7'6 ' 100- 1 0 2 , 2 1 4 ,
K am p il (berg): 90, 247.
K am be (berg): 214.
ra n u K om bala: 1 0 0 , 256.
| K u m b a n g (b erg ): 219.
. K em b a n g (b e rg ): 308.
n u sa K a m b a n g a n : 53, 107, 10S, 265.
I k u m in g , s tr l k u m in g : 321.
K e b a -k e b a : 84, 152, 242, 287.
| k e b w a n -sa n d a n g : 320.
I K eb o -w arak a n : 308.
: K a b a lo n : 281.
: k a b a y a n : 292, 294, 307.
k a b a y an -w i^ esa : 109.
] k a b a y a n -p a m k a s : 109.
k a b a y a n -p a n g la y a r: 109, 110, 113, 114,
266, 267, 269, 271.
k a b a y a n -m a n d a la : 109.
K iib y a n g : 70, 140, 2 2 2 .
kebo b u le : 89, 289.
D , D h, D , D h.
di-, de-: 13 en v., 169, .1.70.
D aha, D a h a : 48— 50, 5 3 , 1 1 2 , 113,
110— il9 , 121, 122, 126, 202, 225,
268, 272, 274, 276, 277, 281, 287.
D ahana: 200.
d u h k a : 173.
D ihy an g , D ien g : 5 7 , 199, 284, 324.
D an u : 322.
D u n d u : 322.
D u n d u b h i: 316.
D a n ta tre y a : 324.
danaw a: 65, 307, 322. ' ’
D in ay a : 272, 286.
D h aran i: 3 u .
D ron a: 324, 331, 335.
D rdhasyu: 319, 320—324.
D hrtarast-ra: 329, 331—335.
D hruw a: 314, 317, 332, 3 3 7 , 338.
drw y a: 292.
D rw y an ak : 125.
drw yasw a: 98, 236, 289.
D arw w angaw ang: 308, 309.
D u ry y o d h an a: 331, 3 3 5 — 3 3 S.
d h arm m a: 29, 31, 35, 37, 123, 125,
271, 280, 283, 289— 292, 305, 312,
324, 326.
D h a rm m a :93, 94, 306, 311, 319,320,337.
~ D a rm a n a s titi: 209.
' D h arm m a ra ja : 27, 40, 92— 95, 97, 98,
332, 337.
D u rm m u k h a: 336.
D h a rm m o tp a tti: 99, 251, 255.
D harm m an asan a: 299, 300.
256. D liarm m asaw ita: 306.
D harm m aw angya: 332—334.
D u rg g a : 103, 104, 233, 258, 334— 336.
D u rg g a je n d ra : 308.
D u rb b a ll: 308
su m u r D o ra n g g a : 307.
te g al D u ra n g g a k a ra : 308.
dak-: 17. ,
 d u k : 73, 110, 1-13.
D u k : liO.
d u k tin im b u u : 320.
clukuh: 249, 292.
d u k u n : 285.
D a k sa : 311—313, 319, 321, 325.
D a k s in a p a th a : 316.
d o d o t: 60, 81, 91, 181.
pulo D h a tu : 387.
D iti: 321, 322.
d a ity a : 65, 213, 308, 316, 322.
d a ta n g : 2 0 .
D a ^ a n a n a : 323.
dav-adharm m a: 297.
da<;<adwara: 303.
D uh(;asana: 331, 335—337.
dayaylla: 59, 200, 290.
da^awi^.wa: 319.
D av-apraceta: 312.
D iv-iinakrsna: 311*
D ay a b h u ja: 233.
d aw a r: 177.
d e w a rs i: 217, 286, 311, 314, 322.
D w araw atl: 337.
D ew ik u la: 294.
dw idayaparw w a: 330.
D e w ata-k ak i: 99, 229.
D ew atm ak a : 306.
dw esa: 44, 298, 326, 327.
dew asw a zie drw yayw a.
D ew agasana zie yiisana.
D ew alo k a: 314.
d w lpa: 317.
D w ap ara : 331.
D w a p a ra y u g a zie yuga.
D e w a p u tra : 101, 257.
d iw y a: 175.
D iw y a: 323.
d iw y ay a rlra : 320.
d e w a g u ru : 22, 23, 28, 36, 37, 81, 82,
89, 98, 114, 118, 120— 123, 126—128^
223, 238, 242, 244—247, 251, 252*
256, 267, 268, 273, 281—286, 28S—
292, 328.
D e w a b ra ta : 335.
D ew aba.su: 338.
d ew a n g g an ii: 64, 67.
D e w a n g g a c itra (haji): 335.
d a lu w a n g : 36, 43, 92, 122, 123 125,
127, 282, 294, 298, 302, 328.
D illp a : 320.
d a lu p a k a ra : 295, 328.
D aley alo k a: 338.
d a la n g : 12, 13, 34, 259, 260, 262.
D u p a k a (m andala): 121, 277.
d yun, a n g d y u n : 296.
D h y a n ib u d d h a : 230.
d a y a k a : 105, 172.
D am a r-w u la n : 49.
D h u m r a lo h ita : 316.
D a m o d a r a : 306, 309.
D a m a lu n g : 69, 214, 219, 220, 244, 320,
321, 324, 334.
d u m p ilih : 155.
d o m b a : 324.
d a n g u : 73, 143.
D in g d in g : 55, 71, 123, 224, 247, 281—
283, 288.
j d e n g g i: 290.
| T , Th, T , Th.
i ta--. 153.
- ta : 14S.
toh, tw a h : 135.
tu lia, a tu h a -d e y a : 328.
tu h a -b a n w a : 299.
tu h u : 143.
tu h a n : 1 0 1 , 1 0 2 , 124, 126, 257 283.
T a n a n a : 304, 310.
ta n ek , a ta n e k : 109.
ta n d a : 292.
ta n d a s n in g w uk D a m a lu n g : 320.
T an d e s: 72, 90, 122, 142, 228, 282.
ta n tu : 20, 21, 57, 61, 70, 81, 90, 99,
104, 130, 209, 222, 290.
T a n tri: 255.
ta n w o n g : 297.
ta fiju n g : 174.
tu iiju n g : 107.
ta n a y a : 199.
T a n m a tr a : 308.
T a ra : 236.
T u re n , T u r 5Tynn, T u ry y a n ta p a d a : S,
118, 120, 276, 277.
T u r u n a n : 204.
T a ru n a -ta p a - 3row ana: 9S, 99, 109, 251,
255, 266.
T rn a w in d u : 127, 12S, 273, 285, 286, 324.
T rin a y a n a : JL1, 9S, 103.
dew i T rin a 3ran a : 305.
T rik a la jn a : 251, 337.
tu ru k -u m u n g : 71, 224.
T u ru k -m a n is: 71, 225.
tr ik u r u n g a n : 79, 234.
tr ik a y a p a riy u d d h a : 303.
tr ik a y a p a r a m a r tth a : 322.
T re ta y u g a zie y u g a.
ta ra ta g : 105.
tr s n a b ra h m a c a rl: 295, 303, 309.
T rip ira : 334.
T riy rn g g a : 97, 307.
tris a m a y a : 66 , 89, 9 0 ,9 3 —95, 109, 115,
198, 213, 238, 306, 311.
tris a m d h y a b ra ta : 100, 167
T riw ik ra m a : 291.
ta riw u n g : 290.
T a rp p a h in g a n : 310. ‘ .
trip u ru s a : 199, 306, 310, 323, 332, 335.
T rip u rw w an a : 305, 306.
T rip a th a : 316.
T a rp p a la n d a n g : 294.
T u ry j'a n ta s u k sm a : 305, 306, 308.
T u ry y a n ta p a d a : 276, 305.
triy a k , tiry y a k : 309.
trib h u w a n a : 301.
ta re n g : 297, zie A reng.
T a re n g g a b a h u : 93.
T a k i: 53, 112, 116, 117, 119, 122 126
225, 268, 278, 281.
T eken-w m vung: 85, 86, 243, 248.
te k es: 104, 260, 261, 262. '
ta d a h , nad ab am b a: 158.
ta d ah , nadah sew a: 158.
tid a rs a : 289.
T a d a k a : 321.
T a ta : 205.
T a ta r (berg): 214.
tu tu r : 3, 4, 27, 35, 39, 48, 213, 285, 302
ta ttw a pratist.ha: 130.
ta ttw a m rta zie am rta.
ta ta y i zie a ta ta y l.
T aw u n g an : 73.
T asik (berg): 204.
T asik-lebu: 99, 256.
tiw a : 112.
T u\vuhad.a: 254.
ta w u r: 90, 245.
tew as: 150.
T a lu n (m andala): 111, 269 271
T a lu tu g (m andala): 127, 2«8*!
ta lisir: 181.
ta lu w ah : 297.
tilem : 300, 301.
ta lag a d h w aja (?): 307.
T olobong: 294.
ta p , a t a p : 189.
^ P 1 feeestelijke), p atap a n : 32
34, 36, 89, 117, 222, 228 ^oq c>4n'
244, 271, 280, 299, 303, 327 “3*8
geger m g T api; 1 1 7 276
tepas: 270.
T a p a -w a n g k en g z ie W a n g lin g ,
ta p e l, p a ta p e la n : 311
teja : 292, 319, 326, 328.
ta ji-k a m u la n : 299.
Taji-warnna: 59.
ta338Ta^a: 133> l98’ 199> 331> 3a“»
toyawasa: 289.
tom, tahum: 135.
Tamaaamanu: 314.
tampwa: 296.
nusa Tambini: 214.
T u m b u ru : 67, 217 218
ta m b ra p u ra n a : 98* 253
T a m b ra p e ta : 335. ’
Tambeputra: 294.
T e m b a y a t: 281.
Tambangan: 110.
T um afigan: 334.
T u m en g g u n g : 294.
tega, ty ag a, k ateg a n : 29 31
36, 38, 41, 69, 7 1 ,8 1 , 120 12I
oon'
221 , 233, 239, 2.l6, 244 o i l ^ o 20-
281, 291', 292, 328. ’ 7J~
T ig a ra h a sy a : 110.
lig a ie u , Tigaryyan (mandala^- 90 117
u s , 125 ,
| T u g a r e n : 277.
j T ig a te p e t: 116.
1 t e g a l : 327.
’ ‘ T i g a l a n a : 116.
i T i g a p a t r a ( m a n d a l a ) : 96.
'' t a b u : 21, 157, 247, 253.
tig a n g r a t: 299.
, t a b e h a b e t zie a b e t .
| i b u T e n g a h a n : 117, 120, 276, 279, 280.
1I t i n g k e r : 169.
j
I t i n g k e b : 269.
;■ t e n g e t , t e n g o : 164.
I T e n g g e r : 274.
I T e n g g e k : 122— 125.
| T u n g g a l : 206, 305, 306, 328, 3H6.
! T u n g g u l - a m e t u u g : 275.
I t a n g g u n g : 172.
| T u n g g e n g (b erg ): 94.
T a p a - p a l e t zie P a l e t .
t o p e n g : 262, 261. •
s, s, g.
sih, a s i h : 321, 322.
sih, m a s ih a p u w a r a h ilia: 296.
S a h a d e w a : 324.
s n a n a : 297.
S a n a k a : 311, 319.
sa n d i, s e n d i : 300, 301.
S in d o : 122, 123.
S u u d a : 294.
S u n d a r a (berg): 214.
S u n d a w in i (b erg ): 116, 125, 274, 280.
S u n d o p a s u n d a : 321.
S a m d h i j n a n a : 1 1 1 , 114, 267.
S a n d a n g - g a r b b h a : 61, 62, 205, 206.
S u n d a r i zie BaHuindluuT.
s a n d in g , a s a n d i n g - a n i o n g : 109.
S a m n a t i : 311," 319.
Q a m t a n u : 335.
S a m t a n a k a l o k a : 317.
s a n t r i : 32.
S a n a t k u m a r a : 311, 319.
C a n a i^ c a r a : 82.
S e n a ji t: 335.
S a n j a y a (b erg ): 69, 219.
y u n y a, Q u n y a : 292, 291, 298, 304, 332.
Q u n y a ta : 334.
y u n y a w a s a : 289.
(^ u n y as a g iri (m a n d a la ) : 85, 89.
Q u n y a lo k a : 338.
O u n y a p a d a : 334.
( ^ u n y a m u r t t i : 309.
C acI: 335.
y a u c a : 296.
wo t>, s a r a , t a n p a s a r a : 192.
V-fcf
s a r i n i n g pu.spa: 290.
s i r a : 19, 158,' 183.
sori, y w a ri: 104, 260—262.
QrT: 49, 60—62, 108, 119, 199, 202, 201,
208, 209, 266, 281, 322, 324, 335, 336.
S u ra n a t ,h a : 336.
s u r u d , n u r u d : 180.
 bhg. SiLrddlia: 305. S iddhayoga, -yogi: 35, 87—89, 222
9-rilddha; 264. 248, 284.
(jrldanta zie siddhanta. S atl: 311, 312, 319.
^ rld h a ra : 306, 308. S lta : 321, 322.
a u ra t p a n u g ra h a : 36, 198, 199, 247. S u ta : 315.
V-rutarsi: 312. S a tc a k ra n iru p a n a : 198.
^ iras: 198. QatarTipa: 311.
9arasam tan a(?): 58, 131. setra- (k setra -)g am a n a: 112.
sa rw w ap h ala: 127, 194, 326, 328. Q ata k ratu : 337.
sarw w abungkah: 326. (^ata9-rngga: 335.
S arasam u ccay a: 4, 203, 204, 207, 288, S u ta la : 33S.
294, 299, 300, 303, 304. sth iip ak a : 218.
SaraswatT: 331, 334, 335. S th a p a ti: 218.
S arw w asiddha (m andala): 82, 89, 128, s a ty a : 296.
288. ste y a : 297, 298.
S u ru p a : 324. sa ty arsi: 312, 313.
Q rljati: 307. S a ty a ti zie K h y ati.
S arjja w a : 92, 252. S etu b a n d b a: 332.
S a ra y u : 110, 267. susun, anu su n b rata : 158.
S u rj'y a : 307, 328. gasana: 2, 28, 29, 31, 35, 37, 38, 41,
sram p a d : 164. 52, 194, 200, 203, 223, 226, 228, 230,
Q rlm anggala: 124, 279, 280, 284, 285. 235, 236, 240, 241, 243, 245, 248, 249,
S r ig a ti: 204. 1 264, 266, 268—270, 284, 287, 289—
su ra g a p a ta ra n a : 36, 81, 83, 238. 295, 298—301, 303.
su ran g g a n a: 63, 67, 214. susuk sim a b ra ta : 92, 95, 96, 98,160,163.
C rnggaw iin: 315. sisik u su n g : 90, 96, 157, 245, 246.
aji S ak a: 203, 225, 243. gist-a: 312, 314.
S uka: 127. 9,aatra: 31, 124, 126, 284, 303, 325.
S u k u h : 215. susum nii: 19S.
QikhI: 43, 200, 263, 333. Qiwa: 23 en v., 40, 69, 197, 199, 200,
Cakvmi: 331, 835—337. 213, 219, 221,224, 235, 238,245,249,
Q u k ra : 82, 217, 323, 324. 252, 255, 257, 2 0 4 , 2 6 5 , 2 8 4 , 2 8 0 , 2 0 8 ,
C ik h ira k ta : 40. 309, 316, 327, 337.
S u k arm m a: 313. ^.aiwa: 31, 38 en v., 50, 79,104,105, 109,
^ ik h ad h a ra: 263. 117, 122, 233—235, 243, 244, 264, 266,
Q akadw ipa: 316. 271, 275, 276, 291—293, 299—301, 323.
gakta: 235. saw ah: 35, 301, 327.
S uksm asadaka, -sad ak ala: 304, 306. Sw alm : 319.
S uksm a-jahinang: 335. S w arasati zie SaraswatT.
Sukaw ela (m andala): 82. ^ iw a d w a ra : 296.
Qilkalya: 313. (^awara: 316.
g u k la b rah m acarl: 295, 303, 328. S iiw arnna: 324.
S u k ay ajlia (m andala): 82, 85, 89, 127, C-iwarccana: 296.
128, 240—242' 244, 245, 286—288. S w arocisa: 314.
Q ak y a m u n i: 250, 251. C iw araditya, Q iw liditya: 102, 118, 119,
saking, sa k en g : 19. 295.
siddha, siddhi: 244, 251, 295. Swai’a ja m b u : 30, 38, 235, 299, 301.
S odana: 281. S w arg g a: 11, 99, 255.
sid d h a n ta : 41,235,251,291,323,328,336. S w arg g alo k a: 338.
bhg. S ad o ra: 290. sew aka-dharm m a: 302.
9.udra: 30, 202, 292, 297, 298, 305, 306, S w adlia: 315, 319.
316, 324, 325, 328. S aw itrl: 335.
sid d h a rs i: 83, 2L7, Cewacjasana zie <?asana.
S u d a r^ a n a : 93, 252. saw alab rah m acarl: 296, 298, 303.
S u d h arm m a : 317. (jiiwopakarana: 87, 244.
S edek: 294. Q iw ap ad a: 87, 298.
Q o dhakara: 307. Sw ayam bhuw a: 311—315.
S a d a s a t: 311. Q iwagni: 315, 320.
S ada^iw a: 41, 319, 324. (jiw am andala: 294, 295.
sa d w a rg g a : 87, 322—321. ^iw am bhaa: 135.
S id d h aw an g sitad ew a: 92—95, 99. 251, sxiluk: 39, 260.
252. Q llakram a: 302.
Sadcjlyayu (?):j294. silodaka, silhodaka: 78, 232.

#
su lu su r, d o to t sin lu su r: 114, 181. S a m k a l p a : 311.
salilawa<jl: 326. Q a n g k h a p i i d : 317.
Q alya: 831. s a m s k a r a , s a n g a s k i i r a : 11, 28, 35, 79,
Q alm alidw lpa: 312, 317. 82, 83, 98, 99, 111, 114, 121— 127,
S e la g ra h a-ro n g (m andala) 120, 1 2 1 18G 233, 24S, 271, 281, 2S9, 290, 292,
277, 278. ’ 297, 303.
9 a la g ra m a : 291, 327, 328. s a m s t h i t i j a t i : 157.
s a lin g sin g a n : 299. s i n g e l : 34, 92, 111, 160.
S a p a k a (sthapakaY ): 67, 218. s a n g g a h : 292; zie s a n g g a r .
sa p ta rsi: 217,311,312,314, 321,322 324 s e n g g u h u : 35.
bhg. S u p ta ta la : 306, 308. ’
s a n g g a r : 113, 114.
s a p ta b h u w a n a : 338
S a n g g a r a ( m a n d a la ) zie S a g a r a .
S a p u m a y a n in g ra t: 306.
S u ji (berg): 214.
s u jih w a : 131, 200. W *
sa je n : 1 0 1 , 1 0 2 .
W i h a n g g a m a y a ( b e r g ) : 95, 96, 253.
S u jiw an a : 59, 131.
W e n a : 314, 315.
sa jo n g : 296, 297.
b h g . W i n d u p w a n a : 305, 308.
sm a (cjma<?ana): 103—105, 112 114 o in W i n i h a t y a ( b e r g ) : 77.
sim a: 29, 92, 95, 96, 284. ’ ’“ '
Som a: 82. W i n d u s a r a : 316.
S u m an a : 325. w i n d u p r a k a ^ a : 58, 130.
S u m a n t u , S u m a n t a : 313 W i n d h y a : 316, 319.
S e m a r : 264. ’ W i n a t a : 322, 327.
S u m e r u zie M a h a m e ru . w o n t e n : 156.
S m ara: 337. w i n t a n g w u w u r : 320:
W a n i s a r i : 70, 222.
S m a r l: 70, 71, 117, 221 , 224, 270 279
S m a ra d a h a n a : 183, 224 29fi orq w a n a w iis a : 289.
S m rti: 311, 319. ’ ’ ‘ w a n a p r a s t h a : 291, 294, 325, 327.
s a m ra tra ja : 315. W e n a n g : 307, 310.
b u y u t S am adhi: 123, 283. W r h a s p a t i : 82, 217, 218, 290, 291, 303,
S a m u d ra : 311. 824, 331, 332, 335.
su m su m : 102, 103, 253, 258 w a r n n a : 154.
S am aw eda zie W eda. W r k a n d i l a : 203.
Siim ali: 322, 335. W i r o c a n a : 321.
sa m p u r: 130. W i r a k s a n a m u r t t i : 309.
S am p o ra: 27, 63, 332 3 33 W v d d y a n a lc zie D r w y a n a k .
sa m p et: 1 1 0 , 1 2 0 , 127, 328 qqn W l r a t a n u : 126, 286.
S am p ati: 323. ’ ’ W r t t i - k a n d a y u n : 61, 62, 205, 206—208,
aam pil: 176. 225.
S am jfia: 324. W r p a p a r w w a : 323.
S am ay a: 93, 252. W r s a b h a d h w a j a : 306, 308, 309.
W a r a g : 33, 112, 117.
W a r i g a : 30.
s e m b u r : 78, 232. * dU ' W a r i g u h : 121, 277.
S a m b a r t t a k a : 316. w a r e n g : 130.
S am b ad ag n i: 76, 2 3 1 r a n u W u r u n g : 100,. 256.
S am b h u ti: 311. w a r i n g i n : 297, 328.
sa m b a tsa ra : 289. w a r i n g i n t i n a p : 293.
S a g a ra (m andala); 33 1 1 4 11r W a r u n g g a m a : 100.
240, 267, 269, 270, 271 2«n 5* 2 l0 ’ w iku, k a w i k u n : 1, 2, 28 e n v., 34, 35
S ag ara , S ag ara : 2 1 7 320 e n v„ 55, 79, 82, 83, 87, 92, 95,
sa u g a ta : 31, 38 e n ’v 7 q 1n{1 , 96, 98, 104— 106, 110, 111, 114, 117,
113, 233, 235, 236, 243 o n ,’ 1 1 2 > 121— 127, 201, 224, 228, 233, 240,
s a b a n d a r: 307. ’ ’ 299. 241, 244, 248, 249, 253, 264, 267, 268,
«?abda: 213, 295, 308, 320 39 « 270, 271, 276, 278, 279, 282—285, 287,
<?angkha: 93, 298. ’ 290, 292—297, 299, 301, 302, 304, 309,
sung k u , su m u n g k u : 168 323, 324, 326—328.
w u k u lim a : 333,
I S ! i l e g ik 0 : ^ <W . 821, 322, w ik u a m a s a n g t i t i r ; 293.
Q a m k a r a : 41, 298, 334. w ad o-liaji: 291, 320.
Q a n g k h a d w l p a : 312. w idu ( m a n g i d u n g ) : 34, 81, 120, 121,
s a n g k a l t i k e l: 820. 237, 238, 248, 279, 290, 311.
W e d a : 212, 304, 312—314, 318.
 w idak: 81, 91. w alan g : 295.
w udugasu, W udugba6u: 290, 831. giri W u lu n g : 338.
W a d ab a n ala, B adaw anganala: 214, 323, w elan g w elin g : 302.
326, 338. W a la n g b an g a n (berg): 69, 214, 219.
W a d ab a m u k lia: 316. W ija (berg): 73.
w a d u b a su : 230, 290. em pu W a ju -k u n in g : 105—108, 265.
w idyadlxara: 63, 65, 67, 211, 308, 309. w y aw ah ara: 296.
w a s i: 29—31, 3S, 91, 159, 248, 249, 291, w ay an g : 1, 22, 34, 35, 103, 104, 227
292, 294, 327. 237, 258—260, 262, 264, 269, 290, 311
w usu, usu : 130. 330.
W a sa n a (m andala): 111, 113, 267, 269, W y an g g aln k sm l: 309.
271. w im an a: 300.
W isn u : 26, 41, 57—60, 62, 63, 66—69, W im ba(?): 41.
73—75, 82—85, 89—96, 103, 104, 112, W ib h u h in g ra t: 305, 306.
1 16, 137, 198, 201, 202, 205, 208, 209, W ib h aw asu : 337.
212, 213, 216, 217, 221, 230, 241, 244, w ang u n w an g u n an salah u k u r: 320.
245, 249, 252, 259, 260, 272—276, 286, W e n g an : 71, 225.
288, 307—309, 311, 319, 322, 324, 326, W u n g k al-ib ek : 124.
332—334, 336, 337. w ong ta n i: 327, 328.
w aisnaw a: 275, 323. ta p a W an g k o n g : 50, 112,113, 116—118,
W isn u w ard d h an a : 202. 122, 251, 277, 278, 281.
W isnuloka: 338. W a n g g an a : 306.
W isn u p ad a : 317.
W i^raw a: 322. L.
Wi<?aklia: 320.
wesi k a te : 113. > L oliakara: 338.
bht. W i^esa: 304, 305. L ohgaw e: 275, 276.
W asista: 255, 311, 313, 319, 324. la n ca n g si w adw an: 320.
W i^w akarm m a: 59, 60, 67, 200, 218, la ru : 175.
331, 334, 338. loi'od, n g lo ro d : 180.
wi^.wajit: 333. luru n g , m a n g lu ru n g : 175.
wicvwaguru: 241. la ra n g a n : 299, 301.
wai<7-ya: 202, 293, 305, 316, 324. L aksm I: 208, 221.
W ip m an ag ara: 304—306, 308—310. L o k alo k a: 317.
W ai^.am payana: 313, 331. lokap ala: 44, 65, 67, 94, 95, 291, 317, 321.
wawa, a m aw arat: 131. L o d ra : 93, 252.
W aw u- (W aw uh-) la n g it: 48, 71, 88, lu tu n g : 70, 80, 237, 238.
225, 226, 243, 259, 294. L esu n g -b u ru t: 125, 279, 2S0.
W iw a sw at: 313. law u: 104, 171, 214, 261.
W aiw asw ata: 312—314, 324. L aw u (berg): 104, 213, 214, 262.
W aw an g -lu n g id zie W aw u-langit. L aw an a: 322.
w w ang, w ong: 155. L uw ano, zie H uluw anw a.
w il: 102, 103. L ow ana(?): 304.
w ulu: 102, 103, 258. luw ak, w iku luw ak: 323.
W a ila : 311. laler an g u m p ren g : 207.
W lah u lu (berg): 69, 124, 126, 214, 219, laler, w iku laler: 327.
280. le p ih an : 123, 190.
em pu W alu h -b an g : 109, 112, 117,118, L ay u -w atan g (m andala): 128, 288.
266, 268, 276—278. lemah. sa n g ar: 327.
W alan<Jit (berg): 103, 258. lem ah p u tih : 328.
w alanten, am ala n te n : 296. L em ah -b an g : 49, 114, 267, 269.
W a lira n g (berg): 100, 213, 256. L im ohan (berg): 61, 210.
w ala k a: 302. L am un-w iku: 122.
w alkala, W a lk a la: 309, 331. la m p an g : 289.
W a la k h ily a : 311. lum p an g p am ip isan : 120, 278.
w alatu n g : 92, 106, 113. L u m p an g -g u ru t: 125, 285.
W ilis (berg): 53, 65, 84, 100, 121, 127, lem bu agii’oh, an g g ah en g : 293.
214, 242, 287. L em bu-peteng: 207.
w ulusan: 299. lem b u -g u n tu n g : 71, 223, 241.
W alaw u (?berg): 214. L am o n g an : 270.
w uluw ulu: 237, 261, 299. L u m a n g u t: 97.
w alija: 108, 175, 266. L u m an g lan g : 97, 255, 308.
w alyan, b a ly a n : 35, 122, 224, 285. L u m an g lin g : 97.
la g n a : 160. puca, m u ca: 297.
lobha'- 175. 298. P a c ira : 69, 70, 221.
L a b d h a w a ra (m anclala): 91, J.26, 218. P a c e le n g a n : 110.
long, m a n g lo n g a n : 327. p a ri: 61.
lo n g a n : 190. p a ra h u : 107, 320.
lin g ir: 327. p u ro h ita : 38, 108.
lin g g a : 27, 33, 95, 99, 107,;253, 29*4, P ra h la d a : 321.
295, 327. p ra h j'a n g a n , p a r y y a n g a n : 290, 294,
la n g g a ra n : 205. 299.
Linggapurana: 294. p u ra n a : 2, 3, 21, 22, 26, 48, 53, 146,
L in g g a p ra n a la : 247, 334. 198, 210, 244, 273, 294, 295, 310,
313, 318, 329.
P u ra m d a ra : 321.
' P , Ph. P u rn u a w a su zie P u n a rw a s u : 320.
P o riin jita : 313.
pa -: 13 on v. v., 18. P u rn n a jiw a : 97, 253.
pah at, a m a h a t: 62, 125. P a r a r a to n : 2, 13, 19, 20, 31, 32, 39,
p a h y a s a n : 290.
48, 49, 50, 5.1, 52, 56, 154, 156, 183,
p ahom an: 90, 2-47, 337, 338. 191, 207, 218, 223, 246, 250, 272, 275,
p in u n : 19, 77, 120, 187. 276, 277, 281, 287.
P an ca resi: 218.
p aiica k sara : 177, 327. P r a k u t a : 336, 337.
p an c ad h a ra n a: 301. p e rd ik a n d esa: 29.
paiicadewata*. 76. p o re t: 104.
P a n c a ta n tra : 255. Prfch.u: 314, 315.
pancayiksa: 59, 200, 303. P r lti: 311, 319.
pancaglla: 70, 140, 290. Prafcaiijala: 76, 231.
PaiicawafcT: 322 P ra ta s ti b h u w an a : 33, 203,214,224, 225,
paficap atap an : 36, 292. 226, 249, 253, 268, 279, 293, 294, 295.
P a n c a ja n y a : 93, 252. pratisfcha zie p ray ista.
paiicayaksa: 97, 255. prfchiwl: 292, 315, 319, 326, 327.
jm n c a m a lia b h u ta : 60, 300, 301, 308. p ra tim a : 116, 117, 120.
P a n c a m u r tti: 305. P ra tig a : 311.
um ali paiicabale: 299. P araijara: 324.
p au a rik an : 306. P aray u ram a , zie R a m a p aray u .
P u n a rw a su : 320. priisada: 95, 120, 253, 273.
P a n a ra b a n : 294. P r a s u ti: 311, 319.
P a n d u : 207, 331, 332, 335. P ra s th a n a g a ra : 304, 306, 308.
pande: 58, 59, 116, 296, 306. pras^ati zie pratisfcha, prayisfca.
ki P an d an -a v an g -. 281. prayista, pratisfcha: 61, 81, 90, 91, 95,
p a n d ita : 55, 86, 87, 88, 93, 107, 116 96, 97, 99, 130, 147, 163, 233, 246, 254.
118, 127, 213, 289, 290, 292, 295 301* p ara sp aras: 320.
305, 324, 327, 331, 334. p a ra s p a ro p a s a rp p a n a : 300, 301.
Pundutan-<?a\va: 95, 253. P u rw w a n a g a ra : 306.
P andaw a: 259, 320, 329, 330, 331 332 P r a w a : 322.
335, 336, 337, 338. P u rw w a c a rita : 204.
P a n d e w a n : 205. praw rfcti-dharm m a: 320.
p u n ta : 294. p ra w ra jita : 127, 194.
p a n te n : 295, 296, 297. p urw w a-d h arm m a: 118, 120.
P a n a ta n (m andala): 128, 288. P u rw w ay esara: 294.
Pinton (argga): 70, 140, 222. P u rw w a p h a lg u n l: 320.
Panaturmuka: 97. P ra p a n c a : 37, 55, 270.
Puntataba: 294. P a rp p a ta n : 308.
Puntapirad: 294. p ra y a y c itta : 296.
P a n a s a g iri (m andala): 90, 91, 248 267 P ra ja p a ti: 306, 317, 319.
b h u ja n g g a panaw asikan (?): 30 ' 299* P arija n a, P a rijn a n a : 10S, 266.
301. P a ra m a c a k su : 309, 310.
p u n ap a, pun ap i: 138. P a r a m a r t th a : 306, 322.
P a n ji: 259, 262, 264. P a ram a au k sm a: 314.
p a n ja k : 262. P aram est.h a: 41, 309,
p aiija n g : 103, 260, 293. P aram ay iw a: 41.
P a n im b a n g a n : 124. P aram e g w ara 23, 61, 64, 65, 66, 69, 70,
P e n a n g g u n g a n : 215, 256. 71, 74, 75, 81, 84, 87, 96, 98, 99, 104,
113, 198, 273, 305, 309, 311, 332.
 P aram egw ari: 57, 70, 79, 84, 119, 122, ]5alisir: 181.
126. P u la sty a : 311, 313, 319, 323.
p ara m ag a ti: 2S7. P a u la sty a : 331.
P a ra m a b ra h m a : 311. Pelaw a, zie P aila.
prim b o n : 39, 51, 303. palaw ija: 289.
prugul, p ru n g g u l: 172. phaliiwayl (?): 326.
p a ra b : 303, 328. Pulo m l: 323.
p rab h a w a : 135. ph alab h ad an a (?): 42.
P ra b h a lin g g a : 306, 30S. p alan g k a-b in u b u t: 299.
porong, am orong(?): 279, 296. pap asan : 262.
p u ru n g u l: 105, 172. pfija: 292, 295, 320, 327, 32S.
P a k u k u h a n : 204. p ajan a n : 109.
p ak sa: 24, 31, 38 on vv., 42, 46, 82, p u ju t: 122, 124, 180, 279, 283.
104, 105, 109, 112, 117, 120, 121, 122, p u ju t am alakw anginum tw ak : 314.
127, 249, 323, 326, 327, 328, 336. puyuh a ta ru n g : 320.
pak alp an zie hulu-kem bang-pakalpan. P ay am an : 110.
P id a n a : 204. p ay u n g : 36, 82, 85 en vv, 98, 99, 105,
p e d a n d a: 35, 39, 264. 177, US, 122, 123, 126, 128, 246, 267,
p e d e ra t: 104, 260, 261. 282, 292, 299.
padew asikan: 299, 300, 301. pom ah, pw ainah: 109.
p ad ali: 70, 140. pam acangah, zie baiicangah.
P ad m a y w ii: 40. P a m rih a n (berg): 69, 219, 220.
podgalika, kapodgalikan: 327. p am alih an : 94, 224, 251, 294.
P a d a n g : 97, 253. P am la te n : 283.
p a tih : 305, 306, 309. pam eg et: 320, zie ook sam get.
patih w ahuta(?): 299. P am u n g w an : 254.
p a ta ra n a : 36, 81, 83, 238, 292. P am an g u y o n -ag u n g : 71, 72, 223.
P u tra y iisa n a: 200, 303. P a g u h a n : 104, 264, 265.
P o tra w ah a n a. zie H otraw aliana: 331. p a b a ja n g an : 327.
pulo P o ta k : 337. p a n g a ra n : 180, 189.
p u tu t: 32. P a n g e ra n : 101, 257.
p a tita : 297. pangku, am angku b h u m i: 131. **
p a ta la : 146, 232. P ang k ey w ara: 85, 243.
p itu n g : 130. pang ad y an , p n n g a jy n n : 109.
p etu n g : 70. P an g aw a n : 96, 253, 254.
p u su h p u su h : 253. p an g alasan : 118, 184.
p e sa n tre n : 29. p ang am b eb an : 105, 172.
Paycim adeya: 313. PonggatTksna: 119, 335.
p asek : 33, 305, 306. p in g g a la: 198, 200..
P uskai'adw lpa: 312, 317. p an g g u n g : 103, 260.
p u sta k a : 90, 113, 114.
P u sp a (berg): 214.
puspa, m uspa: 283. J. Jh-
P a y u p a ti: 298. Jn a n a d a h a n a (haji): 337.
p ay u p ata: 323. J a n a rd d a n a : 322.
p u ap a ta (naam ): 108. Ja n a k a : 313.
P u sp a lin g g a : 214. Ja n ild h ip a : 108.
P u§ya: 320. Ja n ti(?): 290.
P asa n g g am a (berg): 77. Ja n a lo k a : 323, 338.
P aw in ih an (berg): 58, 199. Ju n -m an ik : 126.
P aw ak a : 74, 307. je n en g : 147.
paw akaw ayl: 326. ju r u : 294, 299.
P a w itra (berg): 66, 100, 136, 214, 215.. ju ru -a m a n jin g -am a fijan g : 109.
P a ila : 313, 331. ju ru -p a w o h an : 106.
P u la h a : 311, 312, 319; zie ook P aila. Ja ra n -g u y a n g : 30S.
P ila n (berg): 73, 143. ju r a g a n : 306.
P ileku-sew u: 203, 225. Ja k a-salin in g : 241.
p alid u ra (?): 300. Jak a-p u rin g : 204.
P ale t, P a ly a t: 42, 49, 101, 105, 106,107, ]U (J i, p aju d y an : 296.
109 112, 113, 116, 118, 119, 120, 126, ja ta : 13, 90, 125, 149, 247, 302, 309.
263, 264, 265, 266, 267, 268, 271, 274, J a ta (berg): 90.
276, 277, 278, 330, 333. J a ta v u : 323.
P a lo t: 277. J a tim u rtti: 306.
Ja w a , n u sa Jaw a : 41, 57, 61, 63 65 1 M abak ala zie K ala.
91, 106, 107, 108, 109, 115, IL6, M ahadew a: 23, 25, 40, 42, 59, 60,201,
117, 119, 128, 129, 197, 198, 210, 2 1 l’ 285, 332, 334, 337.
'213, 214, 220, 274, 275, 276, 297, 332* M ab atala: 338.
338. m a h atm y a: 22, 251.
Ja w a (m andala): 125. M ahisa: 283.
jiw a : 96. M ahegw ara: 41, 297, 334.
J iw a n a : 127, 240, 287. m a h aw an a th a : 109.
J lw a p u ra n a : 306. m ahilpuru.sa: 298, 324.
Ja lap a rw w ata (mandala): 96. 246 °67 M a h ap a ly at zie P a ly a t.
Ja la g iri: 123, 124, 219, 246, 283,’ 284 sri M a h ap u n g g u n g : 281.
ja la g r a h a : 1 2 0 , 186, 338. M aham eru : 8 , 21, 22, 27 en vv, 33, 56,
J a y a n ta : 322. 57, 63— 67, 76, 82, 84, 85, 89, 90, 91,
J a y a d ra th a : 331, 95—100, 111, 117, 122, 127, 128,
J a y a p u n ta : 294. 197— 199, 210—215, 219, 222, 224,
J a y e n g ra t: 308. 226, 229, 242, 246, 251— 255, 257,
J a im in i: 313, 331.
ja m u r: 70. 279, 280, 282, 287, 293—295, 306, 307,
Ja m a d a g n i: 334. 308, 311, 315, 316, 317, 324, 332, 333,
Jem ili zie Jaim ini. 334, 335, 338.
M a h ag u ru : zie b h a ta ra G uru,
Jam budw ipa, Jam udipa: 41 57 ri m enm en: 104.
85, 87,^ 92, 113, 115, 129, 210 213’ M anu, m an u : 202, 203, 226, 293, 299,
214, 252, 268, 271, 272 274* 9 7 ^’
276, 312, 315, 333. ’ ’ ’ 301, 302, 311, 312, 314, 319, 324.
m anu h : 289, 290, 292, 294.
J a g a tn a th a (Jag an n ath a): 58, 92, 94
218. ’ ’ M anon: 310.
J a g a tk a rta : 205. M a n u n jan g (berg): 91, 123, 247, 283,
Jagatw iyesa (Jagadwiyesa): 92. 288.
Ja g a tp ra m a n a : 57, 69. m an cag rah a: 186, 306.
ja g al, ajagai: 62, 125, 127. M anik: 72, 90, 142, 228,
Ja n g k a n a n g : 1 2 1 . m anik a stag in a: 333.
g'anggan: 30, 34, 38, 218. M anik-m aya : 52, 204, 209, 215, 218,
231. <
M ainak ag iri: 335.
Y. m undl: 43, 202.
yaksa: 97, 255, 308, 315, 316 322 M and ara (M andala, b e rg ): 27, '6G, 64, 65,
Y udhiathira: 331, 333, 334 ’ 4* 66 , 68 , 84, 91, 98, 103, 210, 211, 212,
y a y a : 292, 320. 214, 216, 322.
Y aw adw lpa: 57, 58, 59 , 60, 61 81 m i M andiki: 93.
116, 128, 129, 214, 292, 300,'sU ; £ £ M and o d arl: 322.
m andala: 2, 22, 23, 27 en vv, 34, 50,
Y aw adipantara: 58, 130. 52, 55, 81 en vv., 98, 109, 110, 111,
Y ajn ah o ra: 316. 114, 115, 118, 120— 128, 210, 218,
Y ajn aw alk y a: 313. 220, 238, 240, 241, 242, 245—248,
Y ajurw eda: 313. 251, 254, 256, 263, 267—273, 276—
yam a: 295, 297, 298. 283, 285—294, 328.
Y am a: 67, 131, 201, 307 Rne •>,- Mancjlalika (berg): 214.
321, 322, 324’ 334, 337. ’ 7’ 32°> M endang zie Meclang.
Y am araja: 308, 328. m a n tra ta n p a su ra t: 98.
y u g a ( o o k = y o ga): 96,129 1 3 3 ijtc Olo m a n tri: 30, 290, 292.
225, 253, 294, 295, 812, 814 8 $ ™ ’ m anusa: 44.
333, 338. ’ dlb> 332> m au n a^ rita: 160.
yogadiparam a: 323. m anasika: 311, 320, 322.
yogadiparam aguhya: 323. M anaw a: 242, 294, 299, 300.
y o g ad ip ak sa: 323. M aniw ara: 316.
y o glpw ara:" 29, 36, 323, 289 290 pqi M an im an th ak a: 321.
292, 299, 300, 323, 324, 325 ’ M anib h ad ra: 316.
m u n in g : 130.
M. m in an g k a: 6 .
m oha: 175, 298, 303. M acan -k u p in g : 207.
m aharsi: 312, 328. M ucu k u n d a: 337.
M aharioka: 314. mar--. 269.
M ahakarana: 58, 61, 62, 9 1 . M eru (op B ali): 27, zie M aham eru.
m aran i: 176.
 M aranak: 114, 269. M eleng: 217.
M arlca: 321. M ayana: 82, 85, 89, 241.
M arlci: 311, 312, 319, 324. M ayanihsprha: 305.
m ariiryyan: 8. Majapaliifc: 49, 50, 246, 265, 284.
M arkkandeya: 89, 126, 127, 242, 244, M am bram uka (berg): 219.
245, 286, 287, 311, 321. M agha: 320.
M aruta: 321, 337. M ag ad h a: 315.
bhg. M urttitasan a: 305, 306, 309, 310. M a n g i n te : 97.
M rtyukunda, zie M ucukunda. M angukuhan: 21, 22, 61, 62, 204,205,
dew! M'rtyujTwa: 300. 209, 259.
m rsa : 79, 234. M a n g d u l u r : 97.
M arapi (berg): 78, 214, 232. m a n g u lih i: 299.
m arggaw asa: 289. m anguyu: 1, 32, 34, 36, 70, 71, 81, 89,
m aring, m areng: 19, 20. 140, 221, 233, 240, 244, 248, 292.
M aranggana: 205. M an g g aren g : 308.
maka-: 134. M anggalya: 128, 287, 288.
M tika: 321. s.h. M engeng: 307.
M akuta: 72, 142.
M u k ta tu la : 294. G.
m u k tap ad a: 323.
. m adu: 296. Gana, Ganeywara: 23, 26, 71—75, 79,
M adhu: 322. 90, 91, 97, 123, 202, 223, 224, 226—
M a d h u ra : 322. 229, 231, 235, 246, 247, 283, 333, 334,
m u d ra: 42. 335.
M ed h atith i: 312. g ina: 104, 236, 260.
m ad y a: 19. g una: 122, 236.
M adhyadepa: 313, 316. g a n d h a : 115, 276, 327.
M adhj'aw arsa: 315. G andliarl: 331, 332, 335.
dewi M adhum all: 88. gandharw w a: 63, 65, 67, 218, 315, 322.
M edang: 91, 202, 205, 226, 254, 281 g u n d ala (voor kundala): 11, 36, 81, 82,
2,90, 291, 293, 299, 300, 301, 302. en v.v., 98, 99,’ 105, 117, 118, 122,
M edang-kam ulan: 60, 132, 202, 204, 123, 126, 128, 238, 246, 267. *
209, 226. G anudhipa: 41.
M e d a n g -ta n tu : 281, 290. G a n d h a m ii d a n a : 98, 102, 316, 335, 336,
M edang-taiijung: 108, 226. 337.
M e< jang-panataran: 204. g e n t a : 292.
M edang-gana: 48, 60, 71, 88, 132, 202 G a n te n : 97, 253.
225, 226, 294. g a n i t r i : 42, 298.
m a^ha: 29. g u n t u n g , zie lem b u g u n tu n g .
m aith u n a : 236. G entin g : 121, 297, 280.
m itra : 151, 223, 241. g a n ja n g : 195, 277.
M aitri: 76. guci: 109.
bht- M atitah: 307. G iri: 52.
bht- h y an g M atuw a(?): 289, 290, 291. g u ru : 24, 3S, 39, 59, 87, 89, 101, 108,
M ataw un: 310. 241, 243, 244, 283, 284, 290, 292,
M ithila: 313. 295—299, 302, 303, 324, 325, 328.
m ata le m b u :‘109, 176. b h a ta ra G u ru : 22 en v.v., 52, 58, 61,
m asa, m asi, m ongaa: 155. 62, 65, 67, 70—77, 81, 82, 83, 84,
M asin: 70, 84, 126, 221, 286. 89—96, 98—104, 109, 110, 111, 122,
M ustim an : 306. 198, 200, 201, 205, 206, 207, 209, 210,
M aw ulusan (berg): 69, 219, 220, 244. 214, 217, 218, 220,221,222,226—233,
M ali: 322, 335. 235, 237, 238, 241,' 244,245,246,247,
M ula: 320. 250, 251, 252, 256—259, 263, 266,
m a le n i: 176. 267, 273, 282, 286, 291, 294, 295, 297,
m leccha: 289, 290, 297, 320. 310, 311, 318, 332, 386.
te g a l M alaka: 307. g h o ra: 80, 234, 236.
m ula-dharm m a(?): 293. G aurl: 97.
m ulaw apl: 326. G irah : 109, 266.
inulapliala: 127. G u r u h (m anclala): S4.
Mai ay u: 294. G rh a -ro n g , zie S e la g r h a - r o n g .
M alyaw an (berg): 307. g r h a s t h a : 291, 294, 325, 327.
M alayang (berg): 307. G i r i r a t n a k a : 308.
m alag h n a: 160. G ir i k r ti ( G ir ik x rt ti ) : 306.
G aruda, G arudadlrw aja: 66, 137 209
316, 322, 323.
g u ru d a k s in a : 178.
guru-deya: 59; 81, 201, 239.
g u ru ta lp a g a : 297, 328.
G eresik (m andala): 85, 122, 282.
g risad i: 300.
guruyuyrusa: 24, 296, 301.
G erjen: 239.
g u ru y a g a : 111, 178, 298.
G irim u rtti: 305, 309, 310.
G argga: 76.
g e ra n g : 176.
gad a: 81.
g a d a wsi: 101, 102, 257.
goda, anggoda: 80, 237, 260.
g u d u h a: 80, 234.
g a d u n g : 70, 221.
g a ti: 328.
G utuk: 120.
g lta d a : 237, 261, 262.
resi G ata y u : 207, 225.
g u sti: 292, 303, 305.
g u sti w inekas: 294, 299.
agawe-hayu(?): 292.
G ow inda: 338.
gow anton: 105, 171.
G uw argaw ir: 266.
G aw angan: 305.
G aluh: 48, 53, 105, 108, 124 126
264, 268, 276, 285. ’ J ‘
fgulaw entail: 89, 156. < b rah m alok a: 105, 106, 264, 314.
giha G alagala: 307.
G ilingan: 124.
G ulingandara (berg): 78.
Giling-wesi: 204.
gopura tanpakafxcing: 289.
gopala: 77.
G ajahw aya: 331, 332.’
G ajah-m anguri: 207.
G um antar: 121.
Gomedadwlpa: 312, 3 1 7 .
Gamadewa: 305, 308, 309
gam elan: 293.
gum ulak: 155.
G eger-katyagan: 71, 72
Geger ing K um aki, zieK u m a k i
G eger ,ng Tapi, zie Tapi
G agang-aking: 89, 243 ’
g u n g an tru : 320.
G angga: 217, 316.
B, Bh.
bah iri: 328.
bahudenda: 109, 320.
^ h u h a t r a y a (b h u w a tra y a );
B h u h lo k a (bhuloka): 338.
B lian a (m an d ala ): 127
b in ih a ji: 119, 122.
Bancak (berg): 108.
baiicangah: 237.
bondan: 296.
b a n d e y a : 33, 306, 307.
b a n d e g a : 306.
b a n d a g in a : 31, 36, 80, 104, 2 3 3 , 234,
236, 248, 260.
b a n te n : 124.
b a n w a lu k a ; 292.
bafiol, p a b a n o la n : 311.
b a n ig r a m a : 299.
B o n a n g : 51.
b aru b aru : 92, 248, 249, 292.
B r a h m a (b erg ): 60, 66 , 111 , 116, 214,
215, 274, 280.
B r a h m a : 26, 40 , 57, 58, 60, 63, 6 6 — 69,
73— 76, 8 9 — 96, 103, 104, 112 , 131,
198, 200, 205, 212, 213, 2 16, 229,
230, 231, 245, 246, 2 52, 259, 260,
306, 308, 309, 311, 312, 313, 314,
319, 332, 333, 334, 336, 337.
b r a h m a h a ty a : 74, 75, 230, 2 3 9 , 297,
313, 321, 324.
B r a h m a n : 21 , 235.
b rah m an a (b r a h m a a n ): 37, 41, 42, 64,
85, 86 , 87, 91, 115, 202, 2 13, 240, 2 71,
p73, 274, 276, 289, 292, 298, 305, 306,
308, 313, 314, 320, 324, 335, 336.
£>rah m an dap u ran a : 210 , 212 , 2 73, 2 86,
306, 3 1 0 — 318,*325.
b rah m acari: 291, 2 9 1 — 296, 298, 325.
orahm arsi: 312, 314, 315, 3 19, 321.
D iahm ayirah: 231.
B a r u n a : 67, 307, 312, 3 17, 3 35, 338.
on ru jiah a: 297, 321.
b a r u fijin g . 14^ ’
bararak: 121
B u ru k ah (berg): 128.
i>harad.a: 250, 268.
h r S (berS ) : 104, 263.
B lS iv V 184’ 241> 2 9 7 > 305, 324, 326.
b ira«?ia7 ar§a: 31 312’ 3 1 5 > 316.
u aresih -d esa: 245
3 8 ’ 41’’ 104> 112 . 118 , 121 ,
BrfH „ \ 26? ’ 211 i 280, 284, 291, 323, 328.
Jaiaja-h en in g: 121.
b raja-m alela: 338.
u rayu t, B r a y u t: 269.
' b rem : 296.
Bh33^U: 2?3, 3 I1 , 3 l 2 > 3 i 3 > 3 19, 328,
m 26RB 07on ^ : 4 9 » l 0 9 ’ 112— 121, 240,
bhr 27?’ 28°* 287.
'
b h r n f ? - ’ b h ™ n S g a: 105, 172.
^ J in g g a r a : 172.
B a £ f gS ti: 102> 101’ 257‘
307 qno B a k a r : 110.
’ • b h ik su : 36.
b h ik su k a : 291, 294 325
b ak al: 111, 267
B h ad a: 217.
b a d d h a : 84 9 i, 9 2 , 1 0 5 , n 7j 1 2 0, 121,
282 * 328 1 7 2 ’ 1 9 2 ’ 2 4 9 , 2 7 6 ' 2 7 8 ,
(
 Budha: 82.
B uddha: 24, 25, 40, 42, 79, 199, 201,
251, 264, 387.
bauddha: 41, 79, 117, 120, 200, 236,
276, 2S9, 291, 292, 328, 336.
B hadrapw a: 315.
Badaw angnala zie W adabanala.
kaki B otahi: 50, 121, 122, 278.
bw at-hyang: 300, 301.
bw at-ranten: 270.
bot-raw i: 270.
B atur-agung: 290.
betek, abetek: 121. •
B hatati, B a ta ti: 48, 53, 105, 106, 108,
112, 225, 264, 268, 290—295.
but-w igesa: 109, 110.
basahan: 130, 229.
Basum dharl: 315, 334, 338.
B esar: 111.
Baiijrawana: 316.
B a su k i: 212, 307, 334.
B h a sk a ra : 295.
bhasm a: 115, 126, 275, 297, 298, 328.
iBhlsma: 329, 331, 335.
bhaw a: 8, 149, 228, 302, 303, 327.
Bhaw a: 311, 312.
B ali: 321.
B u lo n : 69, 220.
B alintung: 294.
blarak: 188.
Ba^adewa: 322.
bolo£, m am bolot: 188.
bolos, m am bolos: 188.
bhelawa, ballaw a: 127.
B ulalak (mandala): 50, 119, 121, 122,
251, 278, 281.
* balyan, zie walyan.
Blam bangan zie W alangbangan.
Bapa (mandala): 33, 118, 120; 121, 276
277. '* #
B ajranabha: 335.
B ajw alangit (berg): 214.
bhujangg a: 29, 30, 41, 79, 104, 105,
112, 113, 128, 148, 235, 280, 290, 291,
293, 298, 299, 301, 327, 328.
bayu, B a y u : 60, 64, 212, 213, 292, 295,
307, 308, 311, 319, 326, 328, 335.
buyut: 130, 266, 293, 294, 305, 307.
B yasa: 311, 314, 319, 324, 330, 331,
332.
byangbyangan: 141.
Bhum i: 314.
Bhlma: 322, 332.
Barnana : 121.
Bhom akawya: 183, 198, 286.
bagaiijing: 195 zie sam get-bagafijiug.
B hagadatta: 331, 335, 336, 337.
bhfcl B hagaw atl: 308.
B ugoleng: 122, 123, 124, 125.
B ubhuksa: 40, 89, 243, 264.
N g.
n guni: 10.
ngaran : 180, 189.
ngaran y a: 129.
ngw ang, ngong: 19,. 86, 183.
ngaskafk, zie sam skara.
ngelm u: 39.
ngabehi: 172.
 3 UNIVERSITAS INDONESIA
p e r p u s t a k a a n

TGL. KEMBALI TGL. KEMBALI