Professional Documents
Culture Documents
επίπεδο β΄
Αθήνα 2008
225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA L2
επίπεδο β΄
Αθήνα 2008
1
Το σχέδιο αυτό χρηµατοδοτήθηκε µε την
υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η
παρούσα δηµοσίευση δεσµεύει µόνο τον συντάκτη
της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση
των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν.
225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA-L2
«Τραγουδώ ελληνικά»
2
Πρόλογος εκδότη
Ο εκδότης
3
Το σχέδιο αυτό χρηµατοδοτήθηκε µε την
υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η
παρούσα δηµοσίευση δεσµεύει µόνο τον συντάκτη
της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση
των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν.
225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA-L2
«Τραγουδώ Ελληνικά»
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ
ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ 0030 210 8217710 hls@bhc.gr
(ΕΛΛΑ∆Α)
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ
ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 00359 32 263103 eced@abv.bg
(ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ)
UNIVERSITY OF MESSINA
(ΙΤΑΛΙΑ) 0039 3965331024 alabate@libero.it
INSTITUTO COMPRENSIVO VI VIT.
VENETO 0039 0836329036 dd.corigliano@anet.it
(ΙΤΑΛΙΑ)
ΕΛΕΑ ΕΠΕ 0030 210 3802135
(ΕΛΛΑ∆Α) 0030 210 3806770 elea@elea.gr
ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ 0040 213179873
(ΡΟΥΜΑΝΙΑ) 0040 213179876 uer@zappmobile.ro
4
Εισαγωγή – Περιγραφή έργου
Πρόκειται για µια προσπάθεια που στοχεύει στην δηµιουργική και ευχάριστη
ενασχόληση µε την µουσική παράδοση του τόπου µας. Ιδιαίτερα δε σηµαντική είναι η
ευκαιρία που δίνεται, πρώτα σε εµάς, να ανακαλύπτουµε νέους τρόπους διδασκαλίας
της ελληνικής, και έπειτα στους ξένους, να έρχονται σε επαφή µε την νοοτροπία και
την κοινωνική ζωή των ανθρώπων της γλώσσας-στόχου, µέσα από ένα απόλυτα
αυθεντικό υλικό.
Το βιβλίο
Το εκπαιδευτικό λογισµικό
Η ιστοσελίδα
http://www.elea.gr/tragoudwellinika.html
5
Ο Συντονιστής και οι Εταίροι του Έργου
Συντονιστής
Εταίροι
Η ΕΚΕΑ ΕΠΕ (ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) στο Πλόβντιβ της
Βουλγαρίας προσφέρει µαθήµατα ελληνικής γλώσσας και σε σπουδαστές
επαγγελµατικής εκπαίδευσης αλλά και σε άλλους ενδιαφερόµενους ενήλικες. Η ΕΚΕΑ
έχει εµπειρία στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού σε multimedia CD, έχοντας λάβει
µέρος σε σχετικά κοινοτικά προγράµµατα.
Η Ένωση Ελλήνων Ρουµανίας έχει ιδιαίτερα ενεργητική παρουσία στον τοµέα της
διάδοσης της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισµού σε Έλληνες αλλά και
Ρουµάνους. Ο Σύλλογος έχει δικό του µουσικοχορευτικό συγκρότηµα και προωθεί τη
διδασκαλία της ελληνικής.
Η ΕΛΕΑ ΕΠΕ στην Αθήνα είναι µια από τις πιο δυναµικές εταιρείες στον χώρο της
εκπαιδευτικής πληροφορικής στην Ελλάδα. Αναπτύσσει εφαρµογές ηλεκτρονικής
εκπαίδευσης, αρχειοθέτησης και τεκµηρίωσης µε χρήση ειδικών προγραµµάτων και
τεχνολογιών. Από το 1995 λειτουργεί η εκπαιδευτική πύλη στο διαδίκτυο µε πλήθος
πληροφοριών για την εκπαίδευση στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. (www.elea.gr)
6
Περιεχόµενα
«Φραγκοσυριανή»
Μάρκος Βαµβακάρης
7
«Κοτσάκια (Να σ’ Γιάννης Πάριος Επίθετα σε -ύς -ιά -ύ 113
αγαπώ ίντα 'θελα)» «∆εν έχω µετανιώσει Επίθετα σε -ης -α -ικο
παραδοσιακό για τίποτα» Επίθετα σε -ων -ουσα -ον
7 νησιώτικα
«Ποιος, µωρό µου, Παραθετικά επιθέτων
ποιος» Σχηµατισµός παραθετικών
παραδοσιακό των επιθέτων
Ανώµαλα και ελλειπτικά
παραθετικά επιθέτων
8
«Τώρα που πας στην Μάνος Χατζιδάκις Υποτακτική απλή 215
ξενιτιά» ενεργητικής φωνής
13 της ξενιτιάς Νίκος Γκάτσος
Μάνος Χατζιδάκις Επιρρήµατα
(παραγωγή & είδη)
«Τζιβαέρι»
παραδοσιακό
«Χάντρα θαλασσιά»
Ελένη Ζιώγα
Ευανθία Ρεµπούτσικα
«Κουβέντα µε ένα
λουλούδι»
Γιάννης Ρίτσος
Μίκης Θεοδωράκης
9
«Λιανοτράγουδα» Ο µύθος του Παρατατικός 301
παραδοσιακό Νάρκισσου παθητικής φωνής
18 της φύσης Μάνος Χατζιδάκις
Μανουσάκια Αιτιολογικές προτάσεις
«Η Μυρσίνη βάζει τ’ Τελικές προτάσεις
άσπρα»
Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μίµης Πλέσσας
«Μενεξέδες και
ζουµπούλια»
παραδοσιακό
10
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Τραγούδι 1
Βασιλικός θα γίνω
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου,
στο παραθύρι σου.
Κι ανύπαντρος θα µείνω για το χατίρι σου,
για το χατίρι σου.
Λεξιλόγιο
11
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Π.χ.: Έγινε µεγάλη φασαρία. Κι αυτός έγινε κατακόκκινος από τον θυµό του!
Φεγγάρι: η σελήνη.
Π.χ.: …Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι… λέει ένα όµορφο
τραγούδι.
12
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Κλίση:
ο κήπος οι κήποι
του κήπου των κήπων
τον κήπο τους κήπους
- κήπε - κήποι
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. ∆εν έχει τι να κάνει κι ασχολείται όλη µέρα µε τον ………………………… του. Τον
………………………… , κλαδεύει, φυτεύει λαχανικά.
β. Βαρέθηκα να σου κάνω τα ………………………… ! Εσύ ποτέ δεν έκανες τίποτα για
µένα.
γ. Ο ………………………… κι αν µαραθεί, την µυρωδιά την έχει.
δ. «∆ιώξε την λύπη παλικάρι, πάµε µια βόλτα στο …………………………» λέει ένα
αγαπηµένο τραγούδι.
ε. Έµεινε …………………………, γιατί περίµενε τον όµορφο πρίγκιπα!
χατίρι µη παντρεµένος
φεγγάρι ρίχνω νερό
ποτίζω σελήνη
κήπος χάρη
ανύπαντρος έκταση µε δέντρα
Γραµµατική
α. Θεωρία
Το άρθρο
Το οριστικό άρθρο
Συνοδεύει ένα συγκεκριµένο πρόσωπο ή πράγµα και έχει τρία γένη (αρσενικό,
θηλυκό, ουδέτερο), τρεις πτώσεις (ονοµαστική, γενική, αιτιατική) και δύο
αριθµούς (ενικό, πληθυντικό).
13
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
ονοµαστική ο η το
γενική του της του
αιτιατική τον την το
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι οι τα
γενική των των των
αιτιατική τους τις τα
β. Ασκήσεις
14
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Τραγούδι 2
Γιάννη µου το µαντήλι σου
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Γιάννη µου το µαντήλι σου,
τι το ’χεις λερωµένο, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου
τι το ’χεις λερωµένο, βρε παλικαράκι µου.
Το λέρωσε η ξενιτιά,
τα έρηµα τα ξένα, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου
τα έρηµα τα ξένα, βρε παλικαράκι µου.
Λεξιλόγιο
Μαντήλι: µικρό τετράγωνο ύφασµα για το καθάρισµα των µατιών, της µύτης.
Π.χ.: Στα χωριά οι γιαγιάδες φοράνε µαντήλι στο κεφάλι.
Λέρωσε: βρώµισε.
Π.χ.: Πρόσεχε, µην πατάς στις λάσπες, θα λερώσεις τα παπούτσια σου!
15
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. ……………… µαντήλι
β. ……………… παλικαράκι
γ. ……………… ξενιτιά
δ. ……………… ποτάµια
ε. ……………… αγάπη
στ. ……………… καρδιά
Γραµµατική
α. Θεωρία
Το αόριστο άρθρο
Το χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για ένα αόριστο πρόσωπο ή πράγµα (γενικά), είτε
γιατί δεν το γνωρίζουµε είτε γιατί δεν θέλουµε να το ονοµάσουµε. Έχει τρία γένη
(αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο), τρεις πτώσεις (ονοµαστική, γενική, αιτιατική) και
έναν αριθµό (ενικό).
16
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
β. Ασκήσεις
1. Ο έξυπνος µαθητής.
………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Η ανοιξιάτικη νύχτα.
………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Το παλιό σπίτι.
………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Το εισιτήριο του επιβάτη.
………………………………………………………………………………………………………………………………
5. Το φόρεµα της γυναίκας.
………………………………………………………………………………………………………………………………
17
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Κείµενο
Το δηµοτικό τραγούδι και οι κατηγορίες του
α. διηγηµατικά
1. Τα ακριτικά. ∆ιηγούνται τις περιπέτειες και τις ηρωικές πράξεις του ∆ιγενή
Ακρίτα και των Ακριτών, των φρουρών στα σύνορα του Βυζαντίου.
2. Οι παραλογές. ∆ιηγούνται σε τόνο επικό3 ή δραµατικό (ανάλογα µε το θέµα) µια
ιστορία, αληθινή ή πλαστή ή αναφέρονται σε θρύλους και παραδόσεις.
3. Οι ριµάτες. Είναι σαν τις παραλογές, αλλά έχουν οµοιοκαταληξία (ρίµα), η
οποία πηγαίνει κάθε δύο στίχους.
β. λυρικά
1. Ιστορικά. Μιλάνε για ιστορικά γεγονότα, µάχες, ήρωες. Από αυτά, άλλα
υµνούν νίκες, ενώ άλλα θρηνούν για καταστροφές πόλεων και κάστρων και
λέγονται θρήνοι.
2. Κλέφτικα. Μιλάνε για την ζωή των κλεφτών και των αρµατολών και µας δίνουν
πολλά στοιχεία για τον ιστορικό βίο της
νεώτερης Ελλάδας.
3. Ερωτικά. Υπάρχει µεγάλη ποικιλία και
υµνούν την αγάπη.
4. Της ξενιτιάς. Παρουσιάζουν µε έντονα
χρώµατα την ανάγκη του ανθρώπου να
φύγει, να πλουτίσει στα ξένα, και να
επιστρέψει πάλι, έπειτα από χρόνια, στον
τόπο του. Χωρίς επικοινωνία, όµως, µε
τους δικούς του η κατάσταση γίνεται
δραµατική.
5. Μοιρολόγια. Εκφράζουν τον πόνο για
τον θάνατο αγαπηµένων προσώπων και δείχνουν την λύπη της γυναικείας ψυχής,
γιατί τα µοιρολόγια είναι κυρίως δηµιουργήµατα των γυναικών. Από τα καλύτερα
είναι της Μάνης.
6. Γαµήλια ή νυφιάτικα. Είναι τα τραγούδια του γάµου, που µιλάνε για την νύφη ή
τον γαµπρό και τραγουδιούνται από τον αρραβώνα ως τον γάµο, σύµφωνα µε τα
λαϊκά έθιµα.
7. Νανουρίσµατα. Είναι τραγούδια µε τα οποία κοιµίζουν τα µωρά στην κούνια,
φτιαγµένα µε γυναικεία τρυφερότητα και µητρική αγάπη.
8. Θρησκευτικά. Το περιεχόµενό τους είναι θρησκευτικό. Λέγονται, επίσης,
εορταστικά, γιατί καθένα µιλάει για κάποια γιορτή της χριστιανοσύνης:
Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, των Φώτων, του Λαζάρου, της Μεγάλης Παρασκευής
3
που να ταιριάζει σε πράξεις µυθικές και ηρωικές
18
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
κλπ. Επειδή λέγονται από παιδιά, ονοµάζονται και παιδικά. Όταν τα παιδιά τα
τραγουδούν, παίρνουν χρήµατα ή αυγά, ξηρούς καρπούς κλπ.
9. Εργατικά. Υπάρχουν πολλές δουλειές που γίνονται µε κίνηση, όπως το κουπί, ο
τρύγος, ο αργαλειός κλπ. Τα εργατικά τραγούδια έχουν σχέση µε κάποιο
επάγγελµα. Κυρίως, όµως, ενδιαφέρει ο ρυθµός τους, γιατί συµφωνεί µε τις
ανάλογες κινήσεις του εργαζόµενου, ενώ ταυτόχρονα τον διασκεδάζει.
10. ∆ίστιχα. Λέγονται έτσι, γιατί αποτελούνται από δύο στίχους. Είναι γνωστά και
ως γνωµικά, γιατί εκφράζουν γνώµες και λαϊκές ιδέες πάνω σε διάφορα θέµατα.
Λέγονται, επίσης, λιανοτράγουδα, µαντινάδες (στην Κρήτη) και κοτσάκια (στην
Νάξο).
11. Κοινωνικά. Είναι τα τραγούδια που εκφράζουν την
πίκρα και τον πόνο για την ανθρώπινη δυστυχία και
την κοινωνική αδικία.
12. Καλλιτεχνικά. ∆εν έχουν ένα συγκεκριµένο θέµα,
αλλά σε αυτά ο ποιητής µιλάει για την τέχνη του, τους
στίχους του, τις µουσικές νότες της ψυχής του.
13. Παθητικά. Είναι τα ποιήµατα, που είναι γεµάτα
πόνο, παράπονο, απελπισία και µελαγχολία.
14. Παρακλητικά-Εγκωµιαστικά. Σε αυτά ο ποιητής
µιλάει µε όλα τα έµψυχα και άψυχα πράγµατα (τα
πουλιά, τα βουνά, τα δάση, τα αστέρια) και τα
παρακαλεί για κάτι, να τους δώσει µήνυµα για το
αγαπηµένο του πρόσωπο, που βρίσκεται µακριά ή να
τα ρωτήσει τι κάνουν οι αγαπηµένοι του. Στα
εγκωµιαστικά ο ποιητής εγκωµιάζει ένα πρόσωπο, ένα χωριό, την πατρίδα του.
15. Εύθυµα και αστεία. Τέτοια είναι τα ποιήµατα, που παρουσιάζουν µε αστείο
τρόπο όσα άσχηµα συµβαίνουν στην κοινωνική και πολιτική ζωή ενός τόπου.
(www.logotexnia.com, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Στηρίζεται: βασίζεται.
Π.χ.: Θέλω να στηρίζοµαι στις δικές µου δυνάµεις.
Φρουρών: αυτός που φρουρεί κάτι, φύλακας, υπεύθυνος για την ασφάλεια.
Π.χ.: Η τράπεζα έχει δύο φρουρούς.
Πλαστή: αυτή που έχει γίνει κατ’ αποµίµηση ενός άλλου, ψεύτικη, παραποιηµένη.
Π.χ.: Τον έπιασε η αστυνοµία, γιατί η ταυτότητά του ήταν πλαστή.
19
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Άσκηση κατανόησης
20
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
2
1
Οριζόντια Κάθετα
1. Με ένταση, δυνατά. 1. Έλλειψη ελπίδας.
2. Αρωµατικό φυτό. 2. Επαινώ µε ενθουσιασµό.
3. Άνδρας νεαρός.
21
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
1. Μυθική διήγηση. Θ_ _ _ __
2. Η χάρη διαφορετικά. Χ_ _ _ _ _
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι τα δηµοτικά της
ενότητας…):
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
22
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
4. Τραγούδια
Βασιλικός θα γίνω
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
………………… ………………… στο παραθύρι σου,
στο παραθύρι σου.
Κι ………………… θα µείνω για το ………………… σου,
για το ………………… σου.
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Γιάννη µου το ………………… σου,
τι το ’χεις λερωµένο, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου
23
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»
Το ………………… η ξενιτιά,
τα έρηµα τα ξένα, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου
τα έρηµα τα ξένα, βρε ………………… µου.
Λεξιλόγιο Ενότητας
Ανάλογος-η-ο Λερώνω
Ανύπαντρος-η-ο Μαντήλι, το
Απελπισία, η Μάχη, η
Αρραβώνας, ο Οµοιοκαταληξία, η
Βασιλικός, ο Παλικαράκι, το
Βάφω Περνάω
Βίος, ο Πίκρα, η
Γίνοµαι Πλαστός-ή-ό
∆ηµιούργηµα, το Πλουτίζω
∆ιηγούµαι Ποτίζω
Εγκωµιάζω Στηρίζοµαι
Έντονος-η-ο Τρυφερότητα, η
Ηρωικός-ή-ό Υµνώ
Θρηνώ Φεγγάρι, το
Θρύλος, ο Φρουρός, ο
Κήπος, ο Χατίρι, το
24
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 - «κρητικά»
Τραγούδι 1
Κρήτη µου, όµορφο νησί
Στίχοι: Μαρκόπουλος Γιάννης
Μουσική: Μαρκόπουλος Γιάννης
Λεξιλόγιο
Θεριό: το άγριο ζώο, µτφ. ο άνθρωπος που έχει την σωµατική δύναµη άγριου
ζώου, οργισµένος άνθρωπος.
Π.χ.: Όταν τον είδε µπροστά του, έγινε θηρίο! Τόσο πολύ θυµωµένος είναι µαζί
του!
1
τύπος λύρας µε µεγαλύτερη, βαθύτερη, πλατύτερη σκάφη
29
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
- θεριό - θεριά
Ανήµερο: αυτό που δεν είναι ήµερο, το άγριο / µε την λέξη «θεριό»: ο άνθρωπος
σε έξαλλη κατάσταση.
Π.χ.: Μπήκε µέσα σαν θεριό ανήµερο και φώναζε σε όλους!
το µπόι
- µπόι
Γεύοµαι: δοκιµάζω την γεύση του φαγητού ή του ποτού, µτφ. απολαµβάνω,
γνωρίζω, δοκιµάζω εµπειρίες.
Π.χ.: Γευτήκαµε ένα εξαιρετικό κρασί!
30
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Κλίση:
το αγρίµι τα αγρίµια
του αγριµιού των αγριµιών
το αγρίµι τα αγρίµια
- αγρίµι - αγρίµια
Ασκήσεις Λεξιλογίου
31
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ενεστώτας ενεργητικής φωνής
Ο Ενεστώτας είναι ο χρόνος που φανερώνει αυτό που γίνεται τώρα, σήµερα, κάθε
µέρα και εξακολουθητικά ή κάτι που επαναλαµβάνεται.
Ανάλογα µε τον τρόπο µε τον οποίο κλίνονται τα ρήµατα στον ενεστώτα και τις
καταλήξεις που παίρνουν, χωρίζονται σε δύο συζυγίες.
Στην πρώτη συζυγία ανήκουν όσα ρήµατα τελειώνουν σε -ω (χωρίς τόνο), π.χ.
διαβάζω, ανοίγω, βάφω, γράφω, δένω, ελπίζω, κλείνω, λείπω, λύνω, ντύνω,
πλένω, φτάνω κ.ά.
Στην δεύτερη συζυγία ανήκουν όσα ρήµατα τελειώνουν σε -ώ (µε τόνο). Τα ρήµατα
αυτά χωρίζονται σε δύο τάξεις:
στην πρώτη τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε -άω, όπως αγαπάω, απαντάω, γεννάω,
διψάω, κρεµάω, κυνηγάω, ξεχνάω, πεινάω, περνάω, πετάω, πουλάω, ρωτάω,
χαιρετάω κ.ά.
στην δεύτερη τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε -ώ, όπως οδηγώ, αδιαφορώ, αποτελώ,
αφαιρώ, αργώ, δηµιουργώ, ζω, θεωρώ, καλώ, κατοικώ, µπορώ, προσπαθώ,
συγχωρώ, χρησιµοποιώ κ.ά.
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
32
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Υπάρχει, επίσης, µια κατηγορία από ρήµατα που ακολουθούν δικό τους τρόπο
κλίσης:
β. Ασκήσεις
Τραγούδι 2
Φιλεντέµ
Στίχοι: Νίκος Ξυλούρης
Μουσική: Νίκος Ξυλούρης
Μια παντρεµένη αγαπώ, Θεός να την φωτίσει, µωρό µου.
Μια παντρεµένη αγαπώ, Θεός να την φωτίσει, µωρό µου.
Τον άντρα της ν' απαρνηθεί κι εµένα ν' αγαπήσει.
Τον άντρα της ν' απαρνηθεί κι εµένα ν' αγαπήσει.
33
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Λεξιλόγιο
34
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Αυλή: ανοιχτός χώρος µπροστά ή πίσω από το σπίτι, το προσωπικό του βασιλιά ή
κάθε ηγεµόνα.
Π.χ.: Στην αυλή µας έχουµε ένα µεγάλο αγιόκληµα και πολλά άλλα λουλούδια.
το ξυλαράκι τα ξυλαράκια
- ξυλαράκι - ξυλαράκια
Πρόθεση
Ασκήσεις Λεξιλογίου
35
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Μέλλοντας συνεχής ενεργητικής φωνής
Ο Συνεχής Μέλλοντας είναι ο χρόνος που φανερώνει ότι κάτι θα γίνεται συχνά ή
συνέχεια στο µέλλον.
Παραδείγµατα: Από του χρόνου θα διαβάζω περισσότερο.
Αύριο, όλη την µέρα θα δουλεύω.
πόσο συχνά; από αύριο - από µεθαύριο - από την άλλη εβδοµάδα - από τον
άλλο µήνα, χρόνο - από του χρόνου - όλο το πρωί, το βράδυ…
κάθε πότε; κάθε ώρα, µέρα, µήνα κλπ. - από εδώ και εµπρός - πάντα
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
36
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Σχηµατίζεται από το να και το ρήµα στον ενεστώτα και παίρνει άρνηση µη (ν).
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
β. Ασκήσεις
37
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Κείµενο
Η Κρήτη στον µύθο…
Το όνοµα του νησιού οφείλεται στην νύµφη Κρήτη ή στον γιο του ∆ία και
πανάρχαιο βασιλιά του νησιού Κρήτα, όπως αναφέρει και ο Όµηρος.
Η Κρήτη είναι το µεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και το πέµπτο µεγαλύτερο στην
Μεσόγειο. Βρίσκεται βόρεια από το Αιγαίο πέλαγος και νότια από το Λιβυκό και
αποτελείται από τους νοµούς Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύµνου και Λασιθίου. Οι
κυριότερες πόλεις της είναι το Ηράκλειο, τα Χανιά, το Ρέθυµνο, η Ιεράπετρα, ο
Άγιος Νικόλαος και η Σητεία.
Εκτός από την σπουδαία ιστορία της στα νεώτερα χρόνια, η Κρήτη έχει βγάλει και
σηµαντικές προσωπικότητες στον χώρο των γραµµάτων και του πολιτισµού.
Η πεζογράφος Έλλη Αλεξίου, από τις σπουδαιότερες του αιώνας µας, γεννιέται στο
Ηράκλειο Κρήτης, το 1894. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο µεγαλύτερος πολιτικός της
νεώτερης Ελλάδας, γεννιέται κι αυτός στις Μουρνιές του νοµού Χανίων, το 1864.
Ο κορυφαίος ζωγράφος µε την παγκόσµια φήµη, ∆οµίνικος Θεοτοκόπουλος,
γνωστός και ως «Ελ Γκρέκο» («ο Έλληνας»), αλλά και ο συγγραφέας Νίκος
Καζαντζάκης µε τα σηµαντικά του έργα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά»
(1946), «Ο καπετάν Μιχάλης» (1953), «Αναφορά στον Γκρέκο» (1961) είναι από το
Ηράκλειο.
Ο ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος, ο δηµιουργός του «Ερωτόκριτου», ενός έργου µε
πολλά στοιχεία της κρητικής ηθογραφίας, είναι από την Σητεία.
Τέλος, Κρητικός είναι και ο Νίκος Ξυλούρης, µία από τις σηµαντικότερες φωνές του
ελληνικού πενταγράµµου, µε διεθνή αναγνώριση (βραβεύτηκε από την Γαλλική
Ακαδηµία Σαρλ Κρος), και µε πολλές εµφανίσεις σε νυχτερινά κέντρα, αλλά και στο
θέατρο µε την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Κοζάκο.
(www.cretan-history.gr, µε αλλαγές)
38
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
«Ερωτόκριτος»
Νίκος Ξυλούρης
Βιτσέντζος Κορνάρος
Λεξιλόγιο
Πανάρχαιο: αυτό που προέρχεται από τα βάθη της αρχαιότητας, πολύ αρχαίο.
Π.χ.: Ο κινέζικος πολιτισµός είναι πανάρχαιoς.
Καταπίνει: κατεβάζει από τον φάρυγγα στο στοµάχι, µτφ. πιστεύει κάτι από
αφέλεια.
Π.χ.: Μην καταπίνεις το φαγητό σου χωρίς να µασάς καλά!
39
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Λαβύρινθο: η κατοικία του Μινώταυρου στην Κρήτη, που έφτιαξε ο ∆αίδαλος, µτφ.
κατασκευή όπου δύσκολα προσανατολίζεται κάποιος.
Π.χ.: Ο Θησέας κατάφερε, µε την βοήθεια της Αριάδνης, να βγει από τον
Λαβύρινθο.
Αποτελείται: για κάποιον ή για κάτι στον οποίο ανήκουν διάφορα µέρη.
Π.χ.: Το νερό αποτελείται από υδρογόνο και οξυγόνο.
Κορυφαίος: αυτός που βρίσκεται στην κορυφή, που τους ξεπερνά όλους.
Π.χ.: Είναι κορυφαίος αθλητής. Έχει την πρώτη θέση σε πολλούς αθλητικούς
αγώνες.
Άσκηση Κατανόησης
40
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
2
4
3
1
1
2
3
Οριζόντια Κάθετα
1. Ο ουράνιος τόπος για τους 1. Είναι η κοπέλα του πρώτου
δίκαιους ανθρώπους µετά τον τραγουδιού…
θάνατό τους. 2. Αλλάζω την µορφή µου.
2. Ο Μινώταυρος ήταν µισός 3. «Η πεντάµορφη και το …» ένα από
άνθρωπος και µισός …… . τα παραµύθια µας.
3. Όταν κάποιος είναι πολύ γνωστός, 4. Η περιγραφή των ηθών και
έχει …… . εθίµων.
41
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
2. Κρεµάλα
Βρείτε τη λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ήταν ο Μίνωας σε όλη την
Κρήτη…):
43
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
4. Τραγούδια
Φιλεντέµ
44
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 2 - «κρητικά»
Λεξιλόγιο ενότητας
Αγρίµι, το Λαβύρινθος, ο
Ανήµερος-η-ο Μεταµορφώνοµαι
Απαρνιέµαι Μπόι, το
Αποτελούµαι Νοµός, ο
Άρχοντας, ο Ξυλαράκι, το
Αστραπή, η Ουράνιο τόξο, το
Αστράφτω Πανάρχαιος-α-ο
Αυλή, η Παντρεύοµαι
Βούισµα, το Παράδεισος, ο
Βραβεύοµαι Πεντάγραµµο, το
Βροντάω Πλησιάζω
Γεύοµαι Προσωπικότητα, η
∆ιεθνής-ής-ές Σκοινί, το
∆ίχως Ταύρος, ο
Ηθογραφία, η Τέρας, το
Θεριό, το Τροφή, η
Καταπίνω Φήµη, η
Κορυφαίος-α-ο Φωτίζω
Κουβάρι, το
45
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Τραγούδι 1
Αθήνα
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Λεξιλόγιο
Αθάνατο: κάτι που διαρκεί παντοτινά, που η µνήµη του ζει αιώνια, αιώνιο, αξέχαστο.
Π.χ.: Τα αρχαία µνηµεία που υπάρχουν στην Αθήνα την κάνουν αθάνατη.
45
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Πέτρα: µικρά κοµµάτια βράχου που υπάρχουν στο έδαφος, καθετί σκληρό.
Π.χ.: Τα παλιά ελληνικά σπίτια ήταν χτισµένα από πέτρα.
Αυγής: χρονικό διάστηµα ανάµεσα στο τέλος της νύχτας και την ανατολή του ηλίου,
ξηµέρωµα.
Π.χ.: Τα χρώµατα που σχηµατίζονται στον ουρανό την αυγή είναι θαυµάσια.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (το κρίνο, -ου)
Κλίση:
το κρίνο τα κρίνα
του κρίνου των κρίνων
το κρίνο τα κρίνα
- κρίνο - κρίνα
46
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το κοχύλι, -ιού)
Κλίση:
το κοχύλι τα κοχύλια
του κοχυλιού των κοχυλιών
το κοχύλι τα κοχύλια
- κοχύλι - κοχύλια
Αµάραντο: 1. (ως επίθετο) αυτό που διαρκεί, που δεν µαραίνεται 2.(ως ουσιαστικό)
ποώδες φυτό που φυτρώνει σε ξηρά ορεινά εδάφη και δεν µαραίνεται εύκολα.
Π.χ.: Αγόρασα αµάραντα και κλαδιά έλατου για την χριστουγεννιάτικη διακόσµηση της
τάξης µας.
Να πλέξω: να περάσω µε κατάλληλο τρόπο ένα νήµα, ένα σκοινί (ή άλλο υλικό) µέσα
σε ένα άλλο, έτσι ώστε να κατασκευάσω κάτι.
Π.χ.: Η µητέρα µου έπλεξε ένα πολύ ωραίο µάλλινο πουλόβερ.
47
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. ξηµέρωµα …………………………………………
β. να τσιµπήσω …………………………………………
γ. αιώνιο …………………………………………
δ. κοµµάτι βράχου …………………………………………
ε. να επιλέξω …………………………………………
α. αθάνατο µυρτιά
β. γαλάζιο κρίνο
γ. να διαλέξω στεφάνι
δ. να πλέξω όνοµα
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ουσιαστικά αρσενικά σε -ος / -ης / -ας
48
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Στα ισοσύλλαβα
ανήκουν αυτά που λήγουν σε -ας, -ης και –ος.
ο ουρανός – οι ουρανοί
-ος -οι ο δρόµος – οι δρόµοι
ο δάσκαλος – οι δάσκαλοι
Παρατηρήσεις:
1. Όλα τα αρσενικά στην ονοµαστική του ενικού αριθµού τελειώνουν σε -ς.
2. Η γενική του πληθυντικού αριθµού όλων των αρσενικών τελειώνει σε -ων.
3. Όλα τα αρσενικά (εκτός από αυτά που τελειώνουν σε -ος) σχηµατίζουν όλες τις
πτώσεις του ενικού όµοια µε την ονοµαστική χωρίς το -ς και έχουν στον πληθυντικό
τρεις πτώσεις ίδιες: την ονοµαστική, την αιτιατική και την κλητική.
49
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Τα θηλυκά ονόµατα συνοδεύονται από το θηλυκό άρθρο και χωρίζονται, όπως και τα
αρσενικά, σε δύο κατηγορίες: τα ισοσύλλαβα (µε ίδιο αριθµό συλλαβών στον ενικό και
πληθυντικό αριθµό) και τα ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό
αριθµό). Υπάρχουν, ακόµη, τα αρχαιόκλιτα, δηλαδή αυτά που ακολουθούν τρόπο
κλίσης από τα αρχαία ελληνικά.
ισοσύλλαβα
η καρδιά – οι καρδιές
η ώρα – οι ώρες
-α -ες η θάλασσα – οι θάλασσες
η ελπίδα – οι ελπίδες
η ποσότητα – οι ποσότητες
αρχαιόκλιτα
Κλίνονται ως εξής:
ενικός αριθµός
ονοµαστική η καρδιά ώρα θάλασσα ελπίδα ποσότητα
γενική της καρδιάς ώρας θάλασσας ελπίδας ποσότητας
αιτιατική την καρδιά ώρα θάλασσα ελπίδα ποσότητα
50
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Κατά το σκέψη και άσκηση κλίνονται: δύναµη, πόλη και όλα όσα τελειώνουν σε –ση,
-ξη, -ψη, π.χ. απάντηση, απόφαση, ερώτηση, κατάληξη, πράξη, άποψη, επίσκεψη
κ.ά.
Κατά το οδός και περίοδος κλίνονται: άνοδος, είσοδος, έξοδος, κάθοδος, λεωφόρος,
πάροδος, κ.ά.
β. Ασκήσεις
51
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Τραγούδι 2
Αθήνα µάνα µου
Πέρασα ταξιδευτής
τόσα πέλαγα της γης
κι όπου αντάµωσα στεριά
βγήκα και άναψα φωτιά.
52
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Λεξιλόγιο
∆ειλινού: το χρονικό διάστηµα λίγο πριν ή λίγο µετά την δύση του ηλίου.
Π.χ.: Το φως του δειλινού έχει πολύ όµορφα χρώµατα.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (το δειλινό, -ού)
Κλίση:
το δειλινό τα δειλινά
του δειλινού των δειλινών
το δειλινό τα δειλινά
- δειλινό - δειλινά
Κατώφλι: ξύλινο ή πέτρινο δοκάρι που συνδέει τις πλευρές της πόρτας, το κάτω µέρος
της.
Π.χ.: Μόλις πέρασα το κατώφλι του σπιτιού, πόσες αναµνήσεις ήρθαν στον νου µου!
το κατώφλι τα κατώφλια
- κατώφλι - κατώφλια
Πόλη: πολλά σπίτια και δηµόσια κτίρια, όπου ζουν πολλοί άνθρωποι σε µια διοικητική
ενότητα.
Π.χ.: Η πόλη µου είναι τόσο όµορφη, µε τα παλιά πέτρινα σπίτια και τα γραφικά
καφενεία της.
53
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Στερήθηκα: µου έλειψε κάτι που χρειάστηκα, ιδίως από τα αναγκαία για την ζωή.
Π.χ.: Στερήθηκα πολλά για να µπορέσω να σπουδάσω. Γι’ αυτό και τώρα ξοδεύω
χωρίς να σκέφτοµαι!
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού
ενικού, συζυγίας β΄(στερούµαι)
Αρχικοί χρόνοι: στερούµαι, στερούµουν, θα στερούµαι, θα στερηθώ, στερήθηκα, έχω
στερηθεί, είχα στερηθεί, θα έχω στερηθεί
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σηµάδι, -ιού)
Κλίση:
το σηµάδι τα σηµάδια
του σηµαδιού των σηµαδιών
το σηµάδι τα σηµάδια
- σηµάδι - σηµάδια
Βήµα: καθεµιά από τις µετακινήσεις των ποδιών στο περπάτηµα ή στον χορό.
Π.χ.: Έµαθα τα βήµατα του καλαµατιανού! Πολύ εύκολος χορός!
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βήµα, -µατος)
Κλίση:
το βήµα τα βήµατα
του βήµατος των βηµάτων
το βήµα τα βήµατα
- βήµα - βήµατα
Θα θυµηθώ: θα φέρω ξανά στην µνήµη µου γεγονότα του παρελθόντος, κάτι που έχω
µάθει.
Π.χ.: Πολλές φορές θυµάµαι τις ωραίες στιγµές που περάσαµε το καλοκαίρι!
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α΄,
αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(θυµάµαι)
Αρχικοί χρόνοι: θυµάµαι, θυµόµουν(α), θα θυµάµαι, θα θυµηθώ, θυµήθηκα, έχω
θυµηθεί, είχα θυµηθεί, θα έχω θυµηθεί
54
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
χωριό σµίγω
ξηµέρωµα θα θυµηθώ
θα ξεχάσω δειλινό
αποµακρύνω πόλη
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ουσιαστικά Ουδέτερα σε -ο / -ι / -µα
Τα ουδέτερα ονόµατα συνοδεύονται από το ουδέτερο άρθρο και χωρίζονται, όπως και
τα αρσενικά και τα θηλυκά, σε δύο κατηγορίες: τα ισοσύλλαβα (µε ίδιο αριθµό
συλλαβών στον ενικό και πληθυντικό αριθµό) και τα ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω
συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Υπάρχουν, ακόµη, και τα ιδιόκλιτα που έχουν δικό
τους τρόπο κλίσης τόσο στον ενικό όσο και στον πληθυντικό αριθµό.
55
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
το βουνό – τα βουνά
-ο -α το δέντρο– τα δέντρα
το σύννεφο– τα σύννεφα
το πρόσωπο – τα πρόσωπα
Παραδείγµατα:
Το πρόσωπο του παιδιού ήταν τόσο φοβισµένο!
Οι στίχοι αυτών των τραγουδιών είναι γνωστοί σε όλους.
Τα ονόµατα των µαθητών βρίσκονται στον πίνακα ανακοινώσεων.
Κλίνονται ως εξής:
ενικός αριθµός
ονοµαστική το βουνό δέντρο σύννεφο πρόσωπο
γενική του βουνού δέντρου σύννεφου προσώπου
αιτιατική το βουνό δέντρο σύννεφο πρόσωπο
κλητική -- βουνό δέντρο σύννεφο πρόσωπο
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική τα βουνά δέντρα σύννεφα πρόσωπα
γενική των βουνών δέντρων σύννεφων προσώπων
αιτιατική τα βουνά δέντρα σύννεφα πρόσωπα
κλητική -- βουνά δέντρα σύννεφα πρόσωπα
56
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
ενικός αριθµός
ονοµαστική το παιδί τραγούδι
γενική του παιδιού τραγουδιού
αιτιατική το παιδί τραγούδι
κλητική -- παιδί τραγούδι
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική τα παιδιά τραγούδια
γενική των παιδιών τραγουδιών
αιτιατική τα παιδιά τραγούδια
κλητική -- παιδιά τραγούδια
ενικός αριθµός
ονοµαστική το βήµα όνοµα
γενική του βήµατος ονόµατος
αιτιατική το βήµα όνοµα
κλητική -- βήµα όνοµα
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική τα βήµατα ονόµατα
γενική των βηµάτων ονοµάτων
αιτιατική τα βήµατα ονόµατα
κλητική -- βήµατα ονόµατα
Κατά το βήµα κλίνονται: γράµµα, δράµα, κλάµα, κύµα, σώµα, χρήµα, χρώµα κ.ά.
Κατά το όνοµα κλίνονται: άγαλµα, άνοιγµα, διάλειµµα, µάθηµα, πρόβληµα κ.ά.
β. Ασκήσεις
57
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Κείµενο
Η Αθήνα στους κλασικούς χρόνους
Με το τέλος των Περσικών Πολέµων αρχίζει µία από τις πιο συγκλονιστικές περιόδους
στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύµατος. Αυτή που ονοµάζουµε «χρυσό αιώνα» της
Αθήνας.
Λόγω της θαυµαστής ισορροπίας που πετυχαίνει η
δηµοκρατία του Περικλή, φιλόσοφοι, συγγραφείς
και καλλιτέχνες έρχονται στην πόλη απ’ όλες τις
περιοχές του ελληνισµού.
Η Αθήνα του 5ου αιώνα, η πνευµατική µητρόπολη
της εποχής, ανοίγει νέους δρόµους σε κάθε τοµέα
της τέχνης και της σκέψης. Η αρχιτεκτονική και η
γλυπτική γνωρίζουν µεγάλη άνθιση και τα έργα
στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, δίνουν αίγλη
στην πόλη. Η Ακρόπολη της Αθήνας, το υψηλότερο
σηµείο της, γίνεται το σπουδαιότερο λατρευτικό
της κέντρο. Τα Προπύλαια -η µνηµειακή είσοδος του Μνησικλή- ο ναός της Αθηνάς
Νίκης, ο Παρθενώνας -το εντυπωσιακό οικοδόµηµα του Ικτίνου και του Καλλικράτη,
διακοσµηµένο από τον Φειδία προς τιµή της Παρθένου Αθηνάς- το Ερεχθείο µε τις
Καρυάτιδες -ναός αφιερωµένος στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα- και άλλοι ιεροί χώροι
µαρτυρούν την υπεροχή της πόλης.
Παράλληλα αναπτύσσονται η ρητορική µε τον Λυσία, η ζωγραφική και η
αγγειογραφία, η ιστοριογραφία µε τον Θουκυδίδη. Και πάνω απ’ όλα το θέατρο, µε
τους δραµατικούς ποιητές Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη και Αριστοφάνη, καθώς και η
φιλοσοφία µε τους σοφιστές και τον Σωκράτη.
(«Αθήνα», Κατερίνα Σέρβη, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 8, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
58
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Ισορροπίας: κατάστασης κατά την οποία κάτι παραµένει στην ίδια θέση, παρά τις
δυνάµεις που εκδηλώνονται σε αυτό.
Π.χ.: Η κοινωνική ισορροπία ήταν αναγκαία µετά την µεγάλη επανάσταση του λαού.
Μητρόπολη: πόλη και κέντρο ενός πολιτισµού, το κύριο πολιτιστικό, θρησκευτικό κλπ.
κέντρο ενός τόπου.
Π.χ.: Το Χόλιγουντ θεωρείται η µητρόπολη του κινηµατογράφου.
Αρχιτεκτονική: η τέχνη του οικοδοµήµατος και διακόσµησης και η επιστήµη που την
µελετά.
Π.χ.: Κτίρια σύγχρονης αρχιτεκτονικής βρίσκονται σε όλες τις πρωτεύουσες του
κόσµου.
Οικοδόµηµα: ό,τι είναι χτισµένο και έχει σχετικά µεγάλες διαστάσεις, κτίριο.
Π.χ.: Τα παλιά οικοδοµήµατα της πόλης διατηρούν το δικό τους στυλ.
59
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Άσκηση κατανόησης
Επιλέξτε την σωστή απάντηση:
1. Στην ανάπτυξη της Αθήνας του 5ου αιώνα, τον πιο σηµαντικό ρόλο είχε ο
………………………, ο µεγάλος πολιτικός και στρατηγός.
α. Περικλής β. Σωκράτης γ. Μνησικλής
2. Ο αιώνας της µεγάλης ακµής της Αθήνας ονοµάζεται «Εποχή του ………………………»
αλλά και «……………………… αιώνας».
α. Σοφοκλή, χρυσός β. Περικλή, χρυσός γ. Περικλή, ασηµένιος
3. Το εντυπωσιακό οικοδόµηµα στον Ιερό Βράχο της Αθήνας είναι ………………………, του
Ικτίνου και του Καλλικράτη.
α. το Ερεχθείο β. τα Προπύλαια γ. ο Παρθενώνας
4. Τα Προπύλαια, η µεγαλόπρεπη είσοδος στην Ακρόπολη είναι έργο του αρχιτέκτονα
……………………… .
α. Ικτίνου β. Μνησικλή γ. Φειδία
5. Στον βράχο της Ακρόπολης, εκτός από τον Παρθενώνα και το Ερεχθείο, βλέπουµε
και τον ναό ……………………… .
α. του Ποσειδώνα β. της Παρθένου Αθηνάς γ. της Αθηνάς Νίκης
60
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
1
2
2
Οριζόντια Κάθετα
1. Ο χρόνος λίγο πριν ή λίγο µετά την 1. Η δηµοκρατία του Περικλή
δύση του ηλίου. πετυχαίνει µια θαυµαστή ……………. .
2. Το κτίριο διαφορετικά. 2. Το κάτω µέρος της πόρτας.
3. Η τέχνη του ρήτορα. 3. Καταπληκτικός, αυτός που προκαλεί
έντονη ψυχική συγκίνηση.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
61
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…η Αθήνα ήταν πνευµατική …………
τον 5ο αιώνα…):
1
2
3
4
5
6
7
8
9
4. Τραγούδια
Αθήνα
62
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Αθήνα - Αθήνα
Χαρά της γης και της …………………… ,
µικρό γαλάζιο …………………… .
Κάποια βραδιά στην αµµουδιά
…………………… σου θα µείνω.
Πέρασα ……………………
τόσα πέλαγα της γης
κι όπου αντάµωσα στεριά
βγήκα και άναψα φωτιά.
63
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 3 - «για την Αθήνα»
Λεξιλόγιο ενότητας
Αγγειογραφία, η Κεντάω
Αγκάλιασµα, το Κοχύλι, το
Αθάνατος-η-ο Κρίνο, το
Αίγλη, η Μαρτυρώ
Αµάραντος-η-ο Μητρόπολη, η
Άνθιση, η Μνηµειακός-ή-ό
Αρχιτεκτονική, η Μυρτιά, η
Αυγή, η Οικοδόµηµα, το
Αφιερωµένος-η-ο Πέτρα, η
Βήµα, το Πλέκω
Βράχος, ο Πνεύµα, το
Γλυπτική, η Πνευµατικός-ή-ό
∆ειλινό, το Πόλη, η
∆ιακοσµηµένος-η-ο Ρητορική, η
∆ιαλέγω Σηµάδι, το
Εντυπωσιακός-ή-ό Σµίγω
Θαυµαστός-ή-ό Στερούµαι
Θυµάµαι Συγκλονιστικός-ή-ό
Ισορροπία, η Ταξιδευτής, ο
Ιστοριογραφία, η Τιµή, η
Κατώφλι, το Υπεροχή, η
64
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Τραγούδι 1
Θεσσαλονικιά
Μέσα σε δυο µήνες βάλαµε στεφάνι, Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της,
στον Άγιο ∆ηµήτρη έγινα γαµπρός. είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά.
Κι από Αθηναίος µέσα σε δυο µήνες, Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της,
έγινα ρε µάγκα µου Σαλονικιός. πάππου προς πάππου Σαλονικιά.
Λεξιλόγιο
65
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
- ακροθαλασσιά - ακροθαλασσιές
Στεφάνι: κυκλικό πλέγµα από φυτά και λουλούδια, βάζω στεφάνι: παντρεύοµαι.
Π.χ.: Οι νικητές των Ολυµπιακών Αγώνων έπαιρναν ως βραβείο ένα στεφάνι ελιάς.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το στεφάνι, -ιού)
Κλίση:
66
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
το στεφάνι τα στεφάνια
του στεφανιού των στεφανιών
το στεφάνι τα στεφάνια
- στεφάνι - στεφάνια
Γαµπρός: σύζυγος της κόρης ή της αδελφής κάποιου, αυτός που πρόκειται να
παντρευτεί.
Π.χ.: Πήγα στο θέατρο µε την κόρη µου και τον γαµπρό µου.
Ασκήσεις Λεξιλογίου
67
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
α) ………………………… δ) …………………………
β) ………………………… ε) …………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Η χρήση των πτώσεων
Σε γενική µπαίνει η λέξη που µας δείχνει σε ποιον ανήκει κάτι, δηλαδή ποιανού είναι
κάτι.
Παραδείγµατα:
(Ο Νίκος έχει αυτοκίνητο. Το αυτοκίνητο είναι καινούργιο.)
Το αυτοκίνητο του Νίκου είναι καινούργιο.
(Η µαθήτρια έχει µολύβια. Τα µολύβια είναι στην τσάντα.)
Τα µολύβια της µαθήτριας είναι στην τσάντα.
68
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Ακόµα, η γενική δείχνει την σχέση ενός ονόµατος (προσώπου, ζώου, πράγµατος) µε
ένα άλλο. Φανερώνει, µε άλλα λόγια:
την καταγωγή του : το παιδί του κυρίου Πέτρου
την δηµιουργία του : ο Ερµής του Πραξιτέλη
την προέλευσή του : ο χυµός του λεµονιού
την αξία του : ένα γραµµατόσηµο των δύο ευρώ
τον χρόνο του : η τέχνη του αιώνα µας
τον τόπο του : τα µνηµεία της Ακρόπολης
το περιεχόµενο : ποτήρι νερού
την αιτία : δάκρυα λύπης
την ιδιότητα : τα πουλιά της θάλασσας
την σύγκριση : η καλύτερη δασκάλα του σχολείου
Η αιτιατική, τέλος, χρησιµοποιείται µετά από κάποιες προθέσεις, όπως µε, σε, για,
από, κατά, παρά, προς κ.ά.
Παραδείγµατα:
Πηγαίνει µε τον φίλο του για ψάρεµα.
∆ουλεύει στην τράπεζα Πειραιώς1.
Φεύγω για την Αµερική σε λίγες ηµέρες.
∆ουλεύω από τον Ιανουάριο µέχρι τώρα.
Κατά την γνώµη µου, πρέπει να διαβάσεις περισσότερο.
1
Η πρόθεση σε µαζί µε το άρθρο γίνεται µία λέξη: στον, στην, στο και στους, στις, στα.
69
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
β. Ασκήσεις
1. ∆ιαλέξτε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού από την παρένθεση και
συµπληρώστε τα κενά:
Τραγούδι 2
Μπαξέ Τσιφλίκι
Λεξιλόγιο
70
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
η κούκλα οι κούκλες
της κούκλας των κούκλων
την κούκλα τις κούκλες
– κούκλα – κούκλες
Σου: εσένα.
Π.χ.: Μαρία, σου είπα µα µην µου µιλάς! ∆ιαβάζω!
Μπαγλαµά: λαϊκό µουσικό έγχορδο όργανο, µε τρεις χορδές και µικρές διαστάσεις.
Π.χ.: Στην ρεµπέτικη ορχήστρα υπάρχουν µπουζούκια και µπαγλαµάδες.
71
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Κλίση:
ο µπαγλαµάς οι µπαγλαµάδες
του µπαγλαµά των µπαγλαµάδων
τον µπαγλαµά τους µπαγλαµάδες
– µπαγλαµά – µπαγλαµάδες
Επίρρηµα, τοπικό.
Τα: αυτά.
Π.χ.: -Νίκη, να πάρω αυτά τα βιβλία; -Πάρ’ τα.
τοι τες τα
τους τους τους
τους τις τα
– – –
Βραδιά: η νύχτα.
Π.χ.: Περνάνε ωραίες βραδιές στην Θεσσαλονίκη µε τραγούδι και χορό!
Σε: εσένα.
Π.χ.: Σε αφήνω τώρα, έχω δουλειά…
72
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
1. ∆ιαλέξτε από την παρένθεση την κατάλληλη λέξη και συµπληρώστε τα κενά:
Γραµµατική
α. Θεωρία
Προσωπικές αντωνυµίες
ενικός αριθµός
ονοµαστική εγώ εσύ αυτός - τος αυτή - τη αυτό - το
γενική εµένα - µου εσένα - σου αυτού - του αυτής - της αυτού -του
αιτιατική εµένα - µε εσένα – σε αυτόν - τον αυτή(ν) - την αυτό - το
κλητική - εσύ - - -
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική εµείς εσείς αυτοί - τοι αυτές - τες αυτά - τα
γενική εµάς - µας εσάς – σας αυτών - τους αυτών - τους αυτών- τους
αιτιατική εµάς - µας εσάς – σας αυτούς - τους αυτές - τις αυτά - τα
κλητική - - - - -
Οι τύποι εµένα, εσένα, αυτόν κλπ. ονοµάζονται δυνατοί τύποι της προσωπικής
αντωνυµίας και τους χρησιµοποιούµε για να τονίσουµε ή να ξεχωρίσουµε κάποιον ή
κάτι.
Παραδείγµατα: Α: Ποιον θέλεις µαµά, τον Κώστα ή εµένα;
73
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Τους µονολεκτικούς τύπους της προσωπικής αντωνυµίας (τος, τη, το, µου, σου, του
κλπ.) τους ονοµάζουµε αδύνατους και τους χρησιµοποιούµε όταν δεν θέλουµε να
τονίσουµε κάτι ή να το ξεχωρίσουµε από άλλο.
Παραδείγµατα: Μου µίλησε. Σε είδα. Τον φώναξα.
Πολλές φορές χρησιµοποιούµε τους αδύνατους τύπους για να αναφέρουµε ξανά ένα
όνοµα που ειπώθηκε προηγουµένως.
Παράδειγµα: Τον Γιάννη, τον είδα χθες.
Παρατήρηση:
Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυµίας ξεχωρίζουν από τα άρθρα τον, την,
το, τους, τα κλπ. γιατί οι προσωπικές αντωνυµίες συνοδεύουν πάντα ρήµατα, ενώ τα
άρθρα συνοδεύουν πάντα ονόµατα.
Παραδείγµατα:
1. Α: Γιάννη, πού είναι το βιβλίο µου; (άρθρο)
Β: Το διαβάζω. Το θέλεις τώρα; (αντωνυµία)
2. Α: Κοίτα! Βλέπεις τον Κώστα; (άρθρο)
Β: Ναι, τον βλέπω. (αντωνυµία)
3. Α: Να σας πω τα νέα; (άρθρο)
Β: Πες τα µας. (αντωνυµία)
β. Ασκήσεις
74
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Κείµενο
Η Θεσσαλονίκη και τα τραγούδια της
Ο Βασίλης Τσιτσάνης είχε πει κάποτε σε µια συνέντευξή του: «∆εν µπορείς να
φανταστείς πόσο αγαπώ την Θεσσαλονίκη. Σ’ αυτή την πόλη ετοίµασα στην κατοχή
ολόκληρο έργο. Ένα έργο που είχε µέσα του τον καλύτερό µου κόσµο». Και,
πράγµατι, κανείς δεν µπορεί να αµφισβητήσει, πως η Θεσσαλονίκη αγαπήθηκε πολύ
από πολλούς καλλιτέχνες. Μέσα από τα τραγούδια τους αποκαλύπτεται σιγά σιγά ο
χαρακτήρας της.
[…] Ένα πολύ γνωστό τραγούδι, που µιλά για περίπου επτά περιοχές της
Θεσσαλονίκης -µέσα σε δώδεκα στίχους- είναι το Μπαξέ Τσιφλίκι του Βασίλη
Τσιτσάνη, αφιερωµένο κι αυτό σε µια Θεσσαλονικιά, την Μαριγούλα. Ξεκινώντας
από το Μπαξέ Τσιφλίκι, περνάει από το Καραµπουρνάκι -περιοχή στην Καλαµαριά-
και καταλήγει, µετά από µια βόλτα στην Άνω Πόλη, στου ∆αλαµάγκα, όπου ήταν η
ταβέρνα που έπαιζε και τραγουδούσε ο Τσιτσάνης εκείνη την περίοδο. Για το Μπαξέ
Τσιφλίκι, συγκεκριµένα, γράφτηκαν και πολλά άλλα τραγούδια, λόγω των καλών
αναµνήσεων, που πρόσφερε στους Θεσσαλονικείς, καθώς ήταν τόπος παραθέρισης
τα καλοκαίρια. Κάθε χρόνο, ένα µεγάλο ποσοστό των κατοίκων της Θεσσαλονίκης
πήγαινε εκεί και νοίκιαζε διαµερίσµατα. Τα πρωινά τους τα περνούσαν στην θάλασσα
και τα βράδια διασκέδαζαν στις παραθαλάσσιες ταβέρνες και στα ρεµπετάδικα, στην
άκρη της αµµουδιάς, µε προεκτάσεις που συνέχιζαν µέσα στην θάλασσα,
στηριγµένες σε πασσάλους. Σήµερα, το Μπαξέ Τσιφλίκι είναι η Κοινότητα Νέων
Επιβατών.
75
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Λεξιλόγιο
Γοητεύτηκαν: µαγεύτηκαν.
Π.χ.: Μας γοήτεψε µε την συµπεριφορά του. Όλοι τον κοιτούσαµε µαγεµένοι!
Ανεξάρτητα: ελεύθερα.
Π.χ.: Πρέπει να αποφασίσεις ποια δουλειά θα κάνεις, ανεξάρτητα από το τι θέλουν οι
γονείς σου. ∆ιάλεξε αυτό που σου αρέσει περισσότερο!
Μόνιµο: σταθερό, αυτόν που µένει πάντα στον ίδιο τόπο ή την ίδια κατάσταση, όχι
προσωρινό.
Π.χ.: Είναι µόνιµος κάτοικος Αθήνας εδώ και πολλά χρόνια. Από την πρώτη στιγµή
που πάτησε το πόδι του στην πόλη αυτή, την αγάπησε όσο τίποτα άλλο.
Αναµνήσεων: γεγονότων και στιγµών που ξαναφέρνουµε στην µνήµη µας, που τα
ξαναθυµόµαστε.
Π.χ.: Έχω ωραίες αναµνήσεις από τα φοιτητικά µου χρόνια. Μακάρι να γυρνούσα
πίσω τον χρόνο…
76
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Αµµουδιάς: παραλίας.
Π.χ.: Όταν ήµασταν παιδιά, παίζαµε στην αµµουδιά ώρες ατέλειωτες.
Πασσάλους: ραβδιά από ξύλο ή µέταλλο που µπαίνουν όρθια στην γη ή σε άλλο
µέρος (στην θάλασσα) και χρησιµοποιούνται για να στηρίξουν κάτι.
Π.χ.: Στήριξα ένα νέο φυτό µε ένα πάσσαλο.
Άσκηση κατανόησης
77
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
2 3
1
1
Οριζόντια Κάθετα
1.Γεγονός που ξαναφέρνουµε στην 1. Ελεύθερα.
µνήµη µας. 2. Βαδίζω.
2.Ταβέρνα µε ρεµπέτικα. 3. Μέρος ποσού.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
78
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ο ψευτοπαλικαράς αλλιώς…):
1.
2.
3.
4.
5.
6.
4. Τραγούδια
Θεσσαλονικιά
79
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»
Μπαξέ Τσιφλίκι
Λεξιλόγιο ενότητας
Ακροθαλασσιά, η Μάγκας, ο
Αµµουδιά, η Μόνιµος-η-ο
Αµφισβητώ Μπαγλαµάς, ο
Ανάµνηση, η Ξεκινώ
Ανεξάρτητα Παραθέριση, η
Αυτός-ή-ό Πάσσαλος, ο
Αφηγητής, ο Πέρα
Βραδιά, η Περίοδος, η
Γαµπρός, ο Περπατάω
Γίνοµαι Πιάνω (κουβέντα)
Γοητεύοµαι Ποσοστό, το
Εσύ Προσπερνάω
Θεσσαλονίκη, η Πύργος, ο
Θεσσαλονικιός, ο Ρεµπετάδικο, το
Καταλήγω Στεφάνι, το
Καταφέρνω Στηρίζοµαι
Κατοχή, η Τραβάω
Κοινότητα, η Τσάρκα, η
Κούκλα, η Φίνος-α-ο
80
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 - «ρεµπέτικα»
Τραγούδι 1
Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια
Λεξιλόγιο
Πιτσιρίκα: µικρό και ζωηρό κορίτσι.
Π.χ.: Γέρος άνθρωπος και πήρε πιτσιρίκα!
'φαγες: µασώ και καταπίνω τροφή, γευµατίζω ή δειπνώ, µτφ. σπαταλώ, δεν πιστεύω
εύκολα.
Π.χ.: Έφαγε όλη του την περιουσία στα χαρτιά!
81
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Αρχικοί χρόνοι: τρώω, έτρωγα, θα τρώω, θα φάω, έφαγα, έχω φάει, είχα φάει, θα
έχω φάει
∆αχτυλίδια: κοσµήµατα σε σχήµα κρίκου, που φοριούνται στα δάχτυλα, µτφ. κάθε τι
που έχει σχήµα κρίκου.
Π.χ.: Μου χάρισε ένα χρυσό δαχτυλίδι για την γιορτή µου.
Σανίδια: µακριά και πλατιά ορθογώνια ξύλα µε µικρό πάχος, µτφ. η σκηνή του
θεάτρου.
Π.χ.: «Θα πεθάνω στο σανίδι», δήλωσε ο µεγάλος ηθοποιός!
Επίρρηµα χρονικό.
82
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
υποµένω ………………………
να ξέρω ………………………
συνέβη ………………………
ενδιαφέρει ………………………
πριν να ………………………
ξύλα ………………………
83
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Γραµµατική
Ασκήσεις
Τραγούδι 2
Φραγκοσυριανή
Στίχοι: Μάρκος Βαµβακάρης
Μουσική: Μάρκος Βαµβακάρης
84
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Λεξιλόγιο
Φλόγα: το ανώτερο µέρος της φωτιάς, η «γλώσσα» της φωτιάς, µτφ. η έντονη
επιθυµία, το πάθος.
Π.χ.: Η φλόγα του κεριού τρεµοπαίζει, όπως και η φλόγα του έρωτά µας…
Μάγια: κάθε τι που χρησιµοποιείται µε σκοπό να µαγέψει κάποιον, ό,τι ασκεί γοητεία.
Π.χ.: Μάγια σου ‘κανε και δεν παίρνεις τα µάτια σου από πάνω της;
τα µάγια
- µάγια
85
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Να χορτάσεις: να ικανοποιήσεις την πείνα σου, να φας τόσο, ώστε να µην θέλεις άλλο.
Π.χ.: Χόρτασα, δεν µπορώ να φάω άλλο!
Χάδια: τρυφερά αγγίγµατα µε την παλάµη του χεριού σαν εκδήλωση τρυφερότητας και
αγάπης.
Π.χ.: Η γάτα µου τρελαίνεται για χάδια! Ξαπλώνει στα πόδια σου και δεν φεύγει µέχρι
να την διώξεις!
86
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
φλόγα γοητεία
µάγια θάλασσα
φούντωση σπίτι
ακρογιαλιά έξαψη
συγκοπή καρδιά
γυρίζω κερί
Γραµµατική
Ασκήσεις
87
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
1. Μαµά, από εδώ και πέρα ………………………… πολύ τι τρώω; Εντάξει; (προσέχω)
2. Θέλω ………………………… κάθε µέρα στο γυµναστήριο, αλλά µου είναι δύσκολο.
(πηγαίνω)
3. Πρέπει να ………………………… όλο το καλοκαίρι, αν θέλεις να πετύχεις στις εξετάσεις
του Σεπτεµβρίου! (διαβάζω)
4. Μας αρέσει ………………………… σκάκι. Είναι το αγαπηµένο µας παιχνίδι!(παίζω)
5. Μάλλον τα επόµενα απογεύµατα ………………………… δουλειά και δεν …………………………
………………………… όπως πριν. (έχω, µπορώ, βγαίνω)
Κείµενο
Τα ρεµπέτικα
Γιώργος Μητσάκης, Μάρκος Βαµβακάρης
Τα ρεµπέτικα είναι ιδιαίτερα τραγούδια, που γεννήθηκαν κυρίως στα παράλια της
Μικράς Ασίας, και από το 1922 µεταφέρθηκαν µε τους πρόσφυγες στην Ελλάδα.
Έχουν τις ρίζες τους στις βυζαντινές ψαλµωδίες και στο δηµοτικό τραγούδι και µιλάνε
για τον έρωτα, την προσφυγιά, την πείνα, τον πόλεµο, τη ζωή µέσα στη φυλακή κ.ά.
Η περίοδος 1932-1940 αποτελεί τη «χρυσή εποχή» του ρεµπέτικου, µε εκπροσώπους
τον Μάρκο Βαµβακάρη και τον Γιάννη Παπαϊωάννου, ενώ από το 1940 έως το 1952
κυριαρχούν ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Γιώργος Μητσάκης.
Τα βασικά µουσικά όργανα είναι το µπουζούκι και ο µπαγλαµάς αρχικά και αργότερα η
κιθάρα, που προσθέτει ο Μανώλης Χιώτης.
88
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
τα σχολικά θρανία, εκείνος απαντούσε ότι τον στιβαρό λόγο του τον χρωστούσε στις
εποχές που πούλαγε εφηµερίδες.
Παινευόταν πως οι εφηµερίδες τον µορφώσανε,
διότι πάντοτε, όπως έλεγε, πριν τις πουλήσει, τις
µάσαγε όλες και τις διάβαζε µέχρι την τελευταία
αράδα».
Μία από τις πιο σηµαντικές στιγµές της ζωής του,
ήταν όταν πήγε ο Μπιθικώτσης στο σπίτι του, στην
Κοκκινιά, για να του ανακοινώσει ότι θα
ξανατραγουδήσει όλα τα παλιά τραγούδια του.
Είχαν µεγάλη αγάπη οι δυο τους και σεβασµό.
«Και το θυµάµαι αυτό το βράδυ, γιατί κελάηδησε όλη η γειτονιά και όλη η Παλιά
Κοκκινιά».
(ΤΑ ΝΕΑ, 11-01-2005, του Πάνου Γεραµάνη, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Πρόσφυγες: πρόσωπα που αναγκάζονται σε φυγή από την πατρίδα τους ή τον µόνιµο
τόπο εγκατάστασής τους.
Π.χ.: Πολλοί ήταν οι πρόσφυγες που έφτασαν στο λιµάνι του Πειραιά, έπειτα από την
καταστροφή της Σµύρνης.
Μπουζούκι: έγχορδο λαϊκό όργανο µε µακρύ µπράτσο και τρεις ή τέσσερις διπλές
χορδές.
Π.χ.: Πολλοί µουσικοί παίζουν µπουζούκι σε πολλά µαγαζιά στην Πλάκα, για
τουριστικούς κυρίως λόγους.
Προσθέτει: ενώνει κάτι µε κάτι άλλο σε ένα σύνολο, αυξάνει, λέει κάτι
συµπληρωµατικά.
Π.χ.: Αν προσθέσεις λίγο αλάτι ακόµα στο φαγητό, θα είναι τέλειο!
89
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
∆ιακρίθηκαν: έγιναν αντιληπτοί από τους άλλους, έγιναν ορατοί, ξεχώρισαν, έχουν
κάτι ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό.
Π.χ.: Είναι µακριά, δεν µπορώ να διακρίνω τίποτα και κανέναν.
Ξεχώρισε: έβαλε κάτι χωριστά από τα άλλα, τοποθέτησε σε διαφορετική σειρά, είναι
κάποιος ιδιαίτερος για κάποιο χαρακτηριστικό του.
Π.χ.: Ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παιδιά για την εξυπνάδα του και το ταλέντο του στην
µουσική.
Απένειµαν: προσέφεραν σε κάποιον κάτι (ένα βραβείο, µία διάκριση) σύµφωνα µε την
αξία του.
Π.χ.: Του απένειµαν το βραβείο του καλύτερου τραγουδιστή της χρονιάς!
Συνηθισµένη: αυτή που συµβαίνει ή εµφανίζεται τις περισσότερες φορές, πολύ συχνά.
Π.χ.: Μην ανησυχείς, είµαι συνηθισµένη στην ταλαιπωρία!
Χαµάλης: αχθοφόρος, αυτός που κουβαλάει τις αποσκευές, πρόσωπο που εκτελεί τις
δύσκολες και κουραστικές δουλειές.
Π.χ.: Πήγαιναν µπροστά κι εγώ ακολουθούσα µε όλες τις σακούλες σαν χαµάλης!
Μάσαγε: έκοβε την τροφή µε τα δόντια, µτφ. έπαιρνε χρήµατα, έκρυβε την αλήθεια.
Π.χ.: Να µασάς καλά την τροφή σου πριν την καταπιείς!
Άσκηση κατανόησης
90
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1 2
1
3 4 5
2
Οριζόντια Κάθετα
91
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…οι ακτές µιας χώρας…):
92
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
4. Τραγούδια
Φραγκοσυριανή
Θα 'ρθω να σε ανταµώσω
πάλι στην ……………………… .
Θα ήθελα ……… µε ………………………
όλο ……………………… και φιλιά.
93
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»
Λεξιλόγιο ενότητας
Ακρογιαλιά, η Μπουζουξής, ο
Αντέχω Νοιάζει
Αξίζω Ξεχωρίζω
Απονέµω Παίρνω
Αράδα, η Παράλια, τα
Γενάρχης, ο Πιτσιρίκα, η
Γνωρίζω Προσθέτω
Γυρίζω Πρόσφυγας, ο
∆αχτυλίδι, το Προτού
∆ιακρίνοµαι Σανίδι, το
Εκπρόσωπος, ο Συγκοπή, η
Εύστοχος-η-ο Συνηθίζω
Κελαηδάω Τρώω
Κυριαρχώ Φλόγα, η
Λαϊκός-ή-ό Φούντωση, η
Λαχαίνει Χάδι, το
Μάγια, τα Χαµάλης, ο
Μασάω Χορταίνω
Μεταφέροµαι Ψαλµωδία, η
Μπουζούκι, το
94
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 - «νανουρίσµατα»
Τραγούδι 1
Θα κεντήσω
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Μάνος Λοϊζος
Θα κεντήσω πάνω στ’ αλόγου σου τη σέλα
µε διαµαντόπετρες σωρό
του φεγγαριού το πήγαιν’ έλα στο πελαγίσιο το νερό.
Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου να σε χαρώ.
Λεξιλόγιο
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (το άλογο, -ου)
Κλίση:
το άλογο τα άλογα
του αλόγου των αλόγων
το άλογο τα άλογα
- άλογο - άλογα
Σέλα: κάθισµα προσαρµοσµένο στην ράχη αλόγου, στο οποίο κάθεται ο αναβάτης,
κάθισµα ποδηλάτου ή µοτοσικλέτας.
Π.χ.: Άλλαξα τη σέλα του ποδηλάτου µου.
Σωρό: σύνολο από πολλά αντικείµενα τοποθετηµένα ή ριγµένα το ένα πάνω στο άλλο,
µτφ. µεγάλος αριθµός ή µεγάλη ποσότητα.
Π.χ.: Ένας σωρός από σκουπίδια έκλειναν τον δρόµο. ∆εν µπορούσες να περάσεις.
Επίρρηµα τοπικό
Σταυρό: κατασκευή από ένα οριζόντιο και ένα κάθετο µέρος στερεωµένο πάνω στο
πρώτο, σύµβολο του χριστιανισµού, λατρευτική κίνηση.
Π.χ.: Κάνε το σταυρό σου και προχώρησε! Μην φοβάσαι τίποτα!
∆ίκοπο: όργανο που µπορεί να κόψει και από τις δύο πλευρές, µτφ. µια ενέργεια που
µπορεί να έχει εντελώς αντίθετο αποτέλεσµα από αυτό που θέλουµε.
Π.χ.: Αυτό το µαχαίρι είναι δίκοπο. Πρόσεξε καλά!
96
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Κλίση:
το βλέµµα τα βλέµµατα
του βλέµµατος των βλεµµάτων
το βλέµµα τα βλέµµατα
- βλέµµα - βλέµµατα
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. Έχει µεγάλη αγάπη για τα ……………………… . Ασχολείται µε την ιππασία από µικρό
παιδί.
β. ∆εν ……………………… να βλέπω τον ήλιο! Τόσο πολύ µου έχει λείψει!
γ. Κάνε τον ……………………… σου και µην ανησυχείς. Όλα θα πάνε καλά!
δ. Αγάπη που ‘γινες ……………………… µαχαίρι, τραγουδάει η Μελίνα στην «Στέλλα».
ε. Με κοιτάζει πάντα µε ένα ……………………… ειρωνείας!
α. να απολαύσω ………………………………………
β. να βλέπω ………………………………………
γ. µατιά ………………………………………
δ. δίπλα ………………………………………
ε. πολλές ………………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Μέλλοντας Απλός ενεργητικής φωνής
Φανερώνει ότι αυτό που δηλώνει το ρήµα θα γίνει στο µέλλον συνοπτικά, µία φορά,
χωρίς διάρκεια ή επανάληψη.
Παραδείγµατα: Αύριο θα διαβάσω πολύ. Του χρόνου θα ταξιδέψω στο εξωτερικό.
Λέξεις ή φράσεις που θέλουν µέλλοντα απλό:
µετά , αύριο, µεθαύριο, το πρωί, απόψε, τώρα, σε λίγο, έπειτα, αργότερα, συχνά,
φέτος, του χρόνου, τον επόµενο - ερχόµενο - άλλο χρόνο, µήνα, σε λίγες - µερικές
µέρες, εβδοµάδες κ.ά.
97
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Σχηµατίζεται από το θα και τις ακόλουθες καταλήξεις, για τα ρήµατα της α΄ συζυγίας:
Τα ρήµατα που ανήκουν στην β΄ συζυγία (α΄ και β΄ τάξη) παίρνουν τις ακόλουθες
καταλήξεις:
-ήσω -άσω -έσω
απαντάω → θα απαντήσω γελάω → θα γελάσω αποτελώ → θα αποτελέσω
ευχαριστώ → θα ευχαριστήσω διψάω → θα διψάσω αφαιρώ → θα αφαιρέσω
µιλάω → θα µιλήσω κρεµάω → θα κρεµάσω διαιρώ → θα διαιρέσω
ξυπνάω → θα ξυπνήσω πεινάω → θα πεινάσω εκτελώ → θα εκτελέσω
οδηγώ → θα οδηγήσω χαλάω → θα χαλάσω εξαιρώ → θα εξαιρέσω
προσπαθώ → θα προσπαθήσω επαινώ → θα επαινέσω
ρωτάω → θα ρωτήσω γερνάω → θα γεράσω µπορώ → θα µπορέσω
τηλεφωνώ → θα τηλεφωνήσω κερνάω → θα κεράσω παρακαλώ → θα παρακαλέσω
ξεχνάω → θα ξεχάσω πονάω → θα πονέσω
περνάω → θα περάσω φοράω → θα φορέσω
-ήξω -άξω χωράω → θα χωρέσω
βαστάω → θα βαστήξω πετάω → θα πετάξω
βουτάω → θα βουτήξω φυλάω → θα φυλάξω
πηδάω → θα πηδήξω
τραβάω → θα τραβήξω
φυσάω → θα φυσήξω
98
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Κλίνονται ως εξής:
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Παρατηρήσεις:
1. Ο µέλλοντας της ενεργητικής φωνής κλίνεται όπως και ο ενεστώτας των ρηµάτων
της α΄ συζυγίας.
2. ∆ιαφορετική κλίση ακολουθούν κάποιοι µονολεκτικοί τύποι (όπως λέω: θα πω) και
ο µέλλοντας του πηγαίνω (θα πάω), που κλίνονται όπως τα ρήµατα πάω, λέω κλπ.
3. Υπάρχουν ρήµατα που δεν ακολουθούν κανόνες στον σχηµατισµό του µέλλοντα.
Τέτοια είναι:
99
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
β. Ασκήσεις
Τραγούδι 2
Νάνι-νάνι
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Γιάννης Σπανός
1
έρηµε
2
που περπατάς την νύχτα
100
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Λεξιλόγιο
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το χρυσάφι, -ιού)
Κλίση:
το χρυσάφι τα χρυσάφια
του χρυσαφιού των χρυσαφιών
το χρυσάφι τα χρυσάφια
- χρυσάφι - χρυσάφια
3
δέντρο που ο καρπός του είναι το χαρούπι
4
ειδική σχάρα στην πλώρη βάρκας επάνω στην οποία τοποθετούνται ένα ή περισσότερα
φανάρια που το φως τους τραβάει τα ψάρια
101
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Αρχικοί χρόνοι: αλέθω, άλεθα, θα αλέθω, θα αλέσω, άλεσα, έχω αλέσει, είχα αλέσει,
θα έχω αλέσει
Σπαθί: 1. όπλο µε µακριά λεπίδα που κόβει και από τις δύο πλευρές, µτφ. άνθρωπος
που κρατάει τον λόγο του 2. µία από τις τέσσερις σειρές των φύλλων της τράπουλας
που έχει ως διακριτικό γνώρισµα το µαύρο τριφύλλι.
Π.χ.: Ο πολεµιστής σηκώνει ψηλά το σπαθί του, σηµάδι ότι η µάχη αρχίζει.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σπαθί, -ιού)
Κλίση:
το σπαθί τα σπαθιά
του σπαθιού των σπαθιών
το σπαθί τα σπαθιά
- σπαθί - σπαθιά
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το φλουρί, -ιού)
Κλίση:
το φλουρί τα φλουριά
του φλουριού των φλουριών
το φλουρί τα φλουριά
- φλουρί - φλουριά
102
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
αλέθει κεντρί
σφήκα νερό
δροσίζοµαι κόσµηµα
διαβάτης µύλος
χρυσάφι δρόµος
Γραµµατική
α. Θεωρία
Επίθετα
Οι λέξεις που φανερώνουν ποια ποιότητα ή ιδιότητα έχει το ουσιαστικό, λέγονται επίθετα.
103
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Παίρνουν το γένος του ουσιαστικού που προσδιορίζουν, γι’ αυτό έχουν και τα επίθετα
τρία γένη, µε ξεχωριστή κατάληξη για κάθε γένος: όµορφος κήπος, όµορφη γυναίκα,
όµορφο σπίτι.
Κλίνονται όπως και τα ουσιαστικά που έχουν τις ίδιες καταλήξεις. ∆ιαφέρουν ως προς
την κλίση τα επίθετα σε -ύς και -ης.
Τα επίθετα κατά την κλίση τους κρατάνε τον τόνο στην συλλαβή που τονίζεται η
ονοµαστική του αρσενικού στον ενικό αριθµό: νέος, νέα, νέο, νέου, νέας, νέων, νέους
κλπ.
α. Επίθετα σε -ος -η -ο
Τα επίθετα σε -ος -η -ο είναι οξύτονα, δηλαδή τονίζονται στην 1η από το τέλος συλλαβή
(καλός-ή-ό), παροξύτονα, τονίζονται στην 2η από το τέλος συλλαβή (γεµάτος-η-ο) και
προπαροξύτονα, τονίζονται στην 3η από το τέλος συλλαβή (όµορφος-η-ο).
Τα περισσότερα επίθετα σε –ος –η -ο έχουν σύµφωνο πριν από την κατάληξη (ήσυχος,
έτοιµος).
1. Οξύτονα
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο καλός η καλή το καλό
γενική του καλού της καλής του καλού
αιτιατική τον καλό την καλή το καλό
κλητική καλέ καλή καλό
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι καλοί οι καλές τα καλά
γενική των καλών των καλών των καλών
αιτιατική τους καλούς τις καλές τα καλά
κλητική καλοί καλές καλά
2. Παροξύτονα
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο γεµάτος η γεµάτη το γεµάτο
γενική του γεµάτου της γεµάτης του γεµάτου
αιτιατική τον γεµάτο την γεµάτη το γεµάτο
κλητική γεµάτε γεµάτη γεµάτο
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι γεµάτοι οι γεµάτες τα γεµάτα
γενική των γεµάτων των γεµάτων των γεµάτων
αιτιατική τους γεµάτους τις γεµάτες τα γεµάτα
κλητική γεµάτοι γεµάτες γεµάτα
3. Προπαροξύτονα
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο όµορφος η όµορφη το όµορφο
γενική του όµορφου της όµορφης του όµορφου
αιτιατική τον όµορφο την όµορφη το όµορφο
κλητική όµορφε όµορφη όµορφο
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι όµορφοι οι όµορφες τα όµορφα
γενική των όµορφων των όµορφων των όµορφων
αιτιατική τους όµορφους τις όµορφες τα όµορφα
104
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
β. Επίθετα σε –ος –α -ο
1. Παροξύτονα
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο γενναίος η γενναία το γενναίο
γενική του γενναίου της γενναίας του γενναίου
αιτιατική τον γενναίο την γενναία το γενναίο
κλητική γενναίε γενναία γενναίο
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι γενναίοι οι γενναίες τα γενναία
γενική των γενναίων των γενναίων των γενναίων
αιτιατική τους γενναίους τις γενναίες τα γενναία
κλητική γενναίοι γενναίες γενναία
2. Προπαροξύτονα
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο άξιος η άξια το άξιο
γενική του άξιου της άξιας του άξιου
αιτιατική τον άξιο την άξια το άξιο
κλητική άξιε άξια άξιο
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι άξιοι οι άξιες τα άξια
γενική των άξιων των άξιων των άξιων
αιτιατική τους άξιους τις άξιες τα άξια
κλητική άξιοι άξιες άξια
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο διεθνής η διεθνής το διεθνές
γενική του διεθνούς (-ή) της διεθνούς του διεθνούς
αιτιατική τον διεθνή την διεθνή το διεθνές
κλητική διεθνή(ς) διεθνής διεθνές
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι διεθνείς οι διεθνείς τα διεθνή
γενική των διεθνών των διεθνών των διεθνών
αιτιατική τους διεθνείς τις διεθνείς τα διεθνή
κλητική διεθνείς διεθνείς διεθνή
Παρατηρήσεις:
105
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
1. Στην κατηγορία αυτή το αρσενικό και το θηλυκό έχουν τις ίδιες καταλήξεις σε όλες τις
πτώσεις και στους δύο αριθµούς.
2. Το αρσενικό έχει και δεύτερο τύπο σε –ή- στην γενική του ενικού αριθµού (του διεθνούς,
του διεθνή).
3. Όσα τελειώνουν σε –ώδης, διατηρούν τον τόνο που έχουν στην ονοµαστική του ενικού
αριθµού στην ίδια συλλαβή, εκτός από την γενική του πληθυντικού αριθµού, όπου
κατεβάζουν τον τόνο τους στην πρώτη από το τέλος συλλαβή (των µανιωδών).
β. Ασκήσεις
Κείµενο
Τα Νανουρίσµατα
Ανήκουν στα δηµοτικά τραγούδια και συγκεντρώνουν όλα τα βασικά χαρακτηριστικά
τους. Ο ποιητής είναι άγνωστος, οι στίχοι απλοί, η µουσική βασίζεται σε µοτίβα και
ρυθµούς λίγο ως πολύ γνωστούς και οικείους. Η διαχρονικότητά τους εξαρτάται από το
πόσο θα αγγίξουν τις καρδιές των ανθρώπων.
Έχουν τις ρίζες τους πολύ βαθιά στον χρόνο και αυτό φαίνεται εύκολα, γιατί συχνά
συναντά κανείς καταστάσεις για την αγροτική κοινωνία. Εξάλλου, υπάρχουν και λέξεις
που δεν χρησιµοποιούνται πια.
Τα νανουρίσµατα γεννιούνται από την ανάγκη της µητέρας να κοιµίσει το παιδί της.
Μπορούµε να πούµε ότι είναι καθαρά γυναικεία. Η µητέρα µετά την κούραση της µέρας
αναλαµβάνει να φροντίσει τα παιδιά της. Όταν τα νανουρίζει, εκφράζει τα
συναισθήµατά της και µιλάει για τις χάρες τους, µε µια υπερβολή που είναι αποδεκτή,
κάνει ευχές για το µέλλον τους. Πολλές φορές τα λόγια επαναλαµβάνονται µηχανικά, ο
σκοπός όµως είναι ο ίδιος! Το παιδί κοιµάται, γιατί νιώθει ότι βρίσκεται σε ασφαλές
µέρος…
106
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Μάνος Λοΐζος
Ο Μάνος Λοΐζος γεννιέται στην Αλεξάνδρεια το 1937. Ασχολείται µε την µουσική έφηβος
ακόµα, όταν ο πατέρας του τού χαρίζει ένα βιολί. Το 1955 έρχεται στην Αθήνα και
γράφεται στην Φαρµακευτική Σχολή, την οποία αφήνει για την Ανώτατη Εµπορική, που
και αυτή εγκαταλείπει για την µουσική, ακολουθώντας το ένστικτό του. Κυκλοφορεί τον
πρώτο του δίσκο 45 στροφών το 1962.
Είναι µια από τις σπουδαιότερες µουσικές φυσιογνωµίες που καθόρισαν την πορεία του
σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού. Το ζεϊµπέκικο, που έγραψε για την ταινία «Ευδοκία»,
θεωρείται το ωραιότερο όλων των εποχών. Πιστεύει πολύ στην κοινωνική δικαιοσύνη,
γεγονός που φαίνεται από την προσωπική και επαγγελµατική του πορεία. Πεθαίνει στις
17 Σεπτεµβρίου του 1982.
Κάποιοι από τους δίσκους του είναι: Θαλασσογραφίες, Ευδοκία, Καληµέρα ήλιε, Τα
τραγούδια του δρόµου, Τα νέγρικα, Φοβάµαι, Οι µπαλάντες του Μάνου.
Λεξιλόγιο
∆ιαχρονικότητά: η ιδιότητα του διαχρονικού, δηλαδή αυτού που έχει σχέση µε την
εξέλιξη των φαινοµένων µέσα στον χρόνο, αλλά και αυτού που αντέχει στον χρόνο.
Π.χ.: Η διαχρονικότητα των τραγουδιών του φαίνεται από το ότι συνεχίζουµε να τα
τραγουδάµε έπειτα από τόσα χρόνια.
Ρίζες: το µέρος του φυτού που βρίσκεται κάτω από την γη, µτφ. η καταγωγή.
Π.χ.: Οι ρίζες του φυτού µεγάλωσαν τόσο πολύ που βγήκαν έξω από την γλάστρα.
Αγροτική: αυτή που έχει σχέση, ανήκει ή αναφέρεται στους αγρούς ή τους αγρότες.
Π.χ.: Η αγροτική τράπεζα δίνει δάνεια µε καλούς όρους στους αγρότες.
Γυναικεία: 1. αυτή που έχει σχέση µε την γυναίκα, που την χαρακτηρίζει, της ανήκει ή
της ταιριάζει 2. αυτή που αποτελείται από γυναίκες.
Π.χ.: Η γυναικεία οµάδα ποδοσφαίρου έκανε την έκπληξη το τελευταίο λεπτό του
αγώνα.
Αποδεκτή: που την δέχονται ή την αποδέχονται, που γίνεται ευνοϊκά δεκτή.
Π.χ.: Oι ξένοι δεν γίνονται εύκολα αποδεκτοί από τους ντόπιους. Γι’ αυτό και πολύ
συχνά δηµιουργούνται προβλήµατα.
107
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Έφηβος: αυτός που βρίσκεται ανάµεσα στην παιδική και αντρική ηλικία.
Π.χ.: Η περίοδος, κατά την οποία κάποιος είναι έφηβος, είναι από τις πιο δύσκολες.
Ένστικτό: παρόρµηση, η φυσική ορµή, που οδηγεί τα ζώα και τον άνθρωπο σε πράξεις,
που έχουν σκοπό την συντήρησή τους και την αναπαραγωγή.
Π.χ.: Τις περισσότερες φορές ακολουθεί το ένστικτό της και όχι την λογική.
∆ικαιοσύνη: η ιδιότητα του δικαίου, η δίκαιη κρίση και ειδικότερα από την πλευρά του
δικαστηρίου.
Π.χ.: Οι κατηγορούµενοι οδηγήθηκαν στην ∆ικαιοσύνη και τελικά καταδικάστηκαν µε
πέντε χρόνια φυλάκιση.
Άσκηση κατανόησης
108
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1 2
3
1
Κάθετα
Οριζόντια 1. Βρίσκοµαι σε κίνηση, δηµοσιεύω.
1. ∆έχοµαι να κάνω κάτι. 2. Έγραψε ένα τέτοιο ο Μάνος Λοΐζος
2. Στενός συγγενής, φίλος. για την ταινία «Ευδοκία».
3. Ακουµπάω, πιάνω.
2. Κρεµάλα
109
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…δέχοµαι να κάνω κάτι…):
1. Ορίζω ακριβώς, προσδιορίζω.
2. Παρόρµηση, φυσική ορµή για κάτι.
3. Όπλο µε µακριά λεπίδα που κόβει και από τις δύο πλευρές.
4. Χρυσό βυζαντινό νόµισµα.
5. Αισθάνοµαι χαρά, απολαµβάνω.
6. Ματιά, έκφραση µατιών σε συγκεκριµένες στιγµές.
7. Αυτός που βρίσκεται ανάµεσα στην παιδική και την αντρική ηλικία.
8. Το µέρος του φυτού που βρίσκεται κάτω από την γη, η καταγωγή.
9. Μετατρέπω το µαλλί ή το βαµβάκι σε νήµα.
10. Μεγάλος αριθµός από αντικείµενα το ένα πάνω από το άλλο.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
4. Τραγούδια
Θα κεντήσω
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Μάνος Λοϊζος
Θα κεντήσω πάνω στ’ …………………… σου τη ……………………
µε διαµαντόπετρες ……………………
του φεγγαριού το πήγαιν’ έλα στο πελαγίσιο το νερό.
Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου ……… σε …………………….
110
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Νάνι-νάνι
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Γιάννης Σπανός
111
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»
Λεξιλόγιο Ενότητας
Αγγίζω Κοπιάζω
Αγροτικός-ή-ό Κυκλοφορώ
Αλέθω Νανουρίζω
Άλογο, το Νερόµυλος, ο
Αναλαµβάνω Οικείος-α-ο
Αποδεκτός-ή-ό Πλάι
Ασφαλής-ής-ές Πορεία, η
Βλέµµα, το Ρίζα, η
Γνέθω Σέλα, η
Γυναικείος-α-ο Σπαθί, το
∆ιαβάτης, ο Σταυρός, ο
∆ιαχρονικότητα, η Σφήκα, η
∆ικαιοσύνη, η Σωρός, ο
∆ίκοπος-η-ο Υπερβολή, η
∆ροσίζοµαι Φλουρί, το
Ένστικτο, το Φροντίζω
Έφηβος, ο Φυλάω
Ζεϊµπέκικο, το Φυσιογνωµία, η
Θωρώ Χαίροµαι
Καθορίζω Χρυσάφι, το
112
112
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 - «νησιώτικα»
Τραγούδι 1
Βρε δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι Γύρισε δώσ' µου µια µατιά
δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι γύρισε δώσ' µου µια µατιά
δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι γύρισε δώσ' µου µια µατιά,
ψεύτικη, µα θέλω τηνε5. γιατί µε πλήγωσες βαθιά.
Βρε ίντα τήνε θες θα στη δώσω Βρε αφού µια µατιά λυπάσαι,
ψεύτικη θα σου τη δώσω φαίνεται τσιγκούνα θα ‘σαι
ψεύτικη θα σου τη δώσω, φαίνεται τσιγκούνα θα ‘σαι,
ίντα τήνε θες θα στη δώσω. αφού µια µατιά λυπάσαι.
Λεξιλόγιο
1
ποιήµατα που αποτελούνται συνήθως από δύο στίχους και τα συναντάµε κυρίως στην
Απείρανθο της Νάξου
2
τι
3
µε εµένα, µαζί µου
4
ο αργαλειός, µηχανική κατασκευή, το κύριο εργαλείο µε το οποίο υφαίνουν
5
µα θέλω τήνε: µα την θέλω
113
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Ματιά: βλέµµα.
Π.χ.: Προσπαθούσαµε να ρίξουµε κλεφτές µατιές από το παράθυρο. ∆υστυχώς,
όµως, δεν προλάβαµε να δούµε τίποτα!
114
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Τσιγκούνα: αυτή που έχει την µανία να µαζεύει υλικά αγαθά και να διαθέτει
ελάχιστα για τον εαυτό της ή για τους άλλους, φιλάργυρη.
Π.χ.: Ψώνισε κάτι και για τον εαυτό σου! ∆εν βλέπεις τα ρούχα που φοράς! Γιατί
είσαι τόσο τσιγκούνα;
115
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
ησυχία …………………………………
διάβολος …………………………………
φεύγω …………………………………
αληθινός …………………………………
ανοιχτοχέρης …………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Επίθετα
Έχουµε ήδη πει ότι επίθετα είναι οι λέξεις που δείχνουν ένα χαρακτηριστικό του
ονόµατος που συνοδεύουν.
α. Επίθετα σε -ύς -ιά -ύ
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο βαθύς η βαθιά το βαθύ
γενική του βαθιού της βαθιάς του βαθιού
αιτιατική τον βαθύ την βαθιά το βαθύ
κλητική --- βαθύ --- βαθιά --- βαθύ
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι βαθιοί οι βαθιές τα βαθιά
γενική των βαθιών των βαθιών των βαθιών
αιτιατική τους βαθιούς τις βαθιές τα βαθιά
κλητική --- βαθιοί --- βαθιές --- βαθιά
116
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Παρατηρήσεις:
1. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν κυρίως επίθετα που χαρακτηρίζουν διαστάσεις ή
µεγέθη (παράδειγµα: το µάκρος: µακρύς, το πλάτος: πλατύς).
2. Το -υ- στο αρσενικό και το ουδέτερο διατηρείται µόνο στην ονοµαστική,
αιτιατική και κλητική του ενικού αριθµού. Στις υπόλοιπες πτώσεις γίνεται -ι-.
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο ζηλιάρης η ζηλιάρα το ζηλιάρικο
γενική του ζηλιάρη της ζηλιάρας του ζηλιάρικου
αιτιατική τον ζηλιάρη την ζηλιάρα το ζηλιάρικο
κλητική --- ζηλιάρη --- ζηλιάρα --- ζηλιάρικο
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι ζηλιάρηδες οι ζηλιάρες τα ζηλιάρικα
γενική των ζηλιάρηδων των ------- των ζηλιάρικων
αιτιατική τους ζηλιάρηδες τις ζηλιάρες τα ζηλιάρικα
κλητική --- ζηλιάρηδες --- ζηλιάρες --- ζηλιάρικα
Παρατηρήσεις:
1. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που χαρακτηρίζουν συναισθήµατα (π.χ.
γκρινιάρης, παραπονιάρης), που έχουν δεύτερο συνθετικό τα λαιµός, µαλλί, µάτι,
µύτη, πόδι, φρύδι, χείλι, χέρι (π.χ. µακρολαίµης, απλοχέρης, ξανθοµάλλης,
γαλανοµάτης κ.ά.) και όσα δείχνουν ηλικία (π.χ. εικοσάρης, σαραντάρης).
2. Τα θηλυκά δεν σχηµατίζουν γενική στον πληθυντικό αριθµό.
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο ενδιαφέρων η ενδιαφέρουσα το ενδιαφέρον
γενική του ενδιαφέροντος της ενδιαφέρουσας του ενδιαφέροντος
αιτιατική τον ενδιαφέροντα την ενδιαφέρουσα το ενδιαφέρον
κλητική --- ενδιαφέροντα --- ενδιαφέρουσα --- ενδιαφέρον
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι ενδιαφέροντες οι ενδιαφέρουσες τα ενδιαφέροντα
γενική των ενδιαφερόντων των ενδιαφερουσών των ενδιαφερόντων
αιτιατική τους ενδιαφέροντες τις ενδιαφέρουσες τα ενδιαφέροντα
κλητική --- ενδιαφέροντες --- ενδιαφέρουσες --- ενδιαφέροντα
Παρατήρηση:
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που προέρχονται από µετοχές ρηµάτων της
αρχαίας ελληνικής.
117
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
β. Ασκήσεις
Τραγούδι 2
Ποιος, µωρό µου, ποιος
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
6
περιοχή µε θάµνους και πυκνή βλάστηση
118
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος
ποιος σε πήγαινε σεργιάνι7 ποιος σε πήγαινε το βράδυ
µες της Πάρου το λιµάνι µες στο πίσω το λιβάδι
µες της Πάρου το λιµάνι µες στο πίσω το λιβάδι
ποιος σε πήγαινε σεργιάνι. ποιος σε πήγαινε το βράδυ.
Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος.
Λεξιλόγιο
Χείλη: τα µέρη του προσώπου µε τα οποία κλείνει το στόµα, το άκρο που καταλήγει
ένα άνοιγµα (το χείλος του γκρεµού).
Π.χ.: Φυσικά προϊόντα για τα χείλη σας, γεµάτα λάµψη προτείνει η εταιρεία
φυτικών καλλυντικών «Αριέλα» για το καλοκαίρι.
7
βόλτα
119
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. λιβάδι βόλτα
β. πηγαίνω εκεί όπου αγκυροβολούν τα πλοία
120
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
γ. βαρκάδα βοσκοτόπι
δ. σεργιάνι βόλτα µε την βάρκα
ε. λιµάνι προχωράω
ρηχή …………………………………………
µπροστά …………………………………………
πρωί …………………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Παραθετικά επιθέτων
Ο θετικός βαθµός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα
χαρακτηριστικό.
Π.χ. Ο Κώστας είναι εργατικός.
Ο συγκριτικός βαθµός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα
χαρακτηριστικό σε µεγαλύτερο βαθµό από κάποιο άλλο.
Π.χ. Ο Κώστας είναι πιο εργατικός (ή εργατικότερος) από τον Πέτρο.
Ο σχετικός υπερθετικός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα
χαρακτηριστικό σε µεγαλύτερο βαθµό από όλα τα όµοιά του.
Π.χ. Ο Κώστας είναι ο πιο εργατικός (ή ο εργατικότερος) από όλους.
Ο απόλυτος υπερθετικός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα
χαρακτηριστικό σε πολύ µεγάλο βαθµό, χωρίς να γίνεται καµία σύγκριση.
Π.χ. Ο Κώστας είναι πάρα πολύ εργατικός (ή εργατικότατος).
Σύγκριση, εποµένως, γίνεται µόνο στην περίπτωση του συγκριτικού και σχετικού
υπερθετικού βαθµού, όπου:
α΄ όρος β΄ όρος
Ο Κώστας είναι πιο εργατικός (ή εργατικότερος) από τον Πέτρο.
α΄ όρος β΄ όρος
Ο Κώστας είναι ο πιο εργατικός (ή ο εργατικότερος) από όλους.
121
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Παρατηρήσεις:
1. Η λέξη -πιο- µε την οποία σχηµατίζονται οι βαθµοί των επιθέτων, δεν πρέπει να
συγχέεται µε την ερωτηµατική αντωνυµία -ποιο-.
Παράδειγµα: Ποιο είναι πιο βαρύ: ένα κιλό σίδερο ή ένα κιλό βαµβάκι;
-έστερος
β. -ης-ης-ες πιο + θετικός -έστερη ακριβής πιο ακριβής - ακριβέστερος
-έστερο
-ύτερος
γ. -ύς-ιά-ύ πιο + θετικός -ύτερη βαθύς πιο βαθύς - βαθύτερος
-ύτερο
122
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
-έστατος
β. -ης-ης-ες (πάρα) πολύ -έστατη ακριβής (πάρα) πολύ ακριβής-ακριβέστατος
+ θετικός -έστατο
-ύτατος
γ. -ύς-ιά-ύ (πάρα) πολύ -ύτατη βαθύς (πάρα) πολύ βαθύς - βαθύτατος
+ θετικός -ύτατο
Παρατηρήσεις:
1. Τα επίθετα σε -ής -ιά -ί δεν σχηµατίζουν παραθετικά, γιατί δηλώνουν χρώµα.
2. Τα επίθετα σε -ης -α -ικο και –ων -ουσα -ον δεν σχηµατίζουν µονολεκτικά
παραθετικά, αλλά µόνο περιφραστικά.
Παραδείγµατα: ζηλιάρης πιο ζηλιάρης (πάρα) πολύ ζηλιάρης
ενδιαφέρων πιο ενδιαφέρων (πάρα) πολύ ενδιαφέρων
123
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
β. Ασκήσεις
Κείµενο
Γιάννης Πάριος - «∆εν έχω µετανιώσει για τίποτα»
124
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
είναι ο προορισµός;
- ∆εν παίρνω κανέναν στον λαιµό µου. Όσο για τον προορισµό αν είναι βάρκα η
ζωή, την αφήνω να µε πάει όπου θέλει.
- Μια βόλτα µε παρέα για νυχτερινό ψάρεµα και µια συναυλία: Τι προτιµάτε από
τα δύο και γιατί;
- Προτιµώ ή σε µια βάρκα µέσα να βλέπω µια συναυλία ή σε µια συναυλία να
βλέπω από κάτω µια βάρκα.
- Εκτός από ερωτικός τραγουδιστής είστε και νησιώτης (Πάρος). Τα νησιώτικα
κυλούν πιο πολύ στο αίµα σας;
- Σίγουρα, είναι η κούνια µου.
- Τι σας γοητεύει στο «Αρµενάκι»;
- Η κυρά.
- Στο «Τζιβαέρι»;
- Ο λυγµός της µάνας.
- «Μεσ' του Αιγαίου τα νησιά»;
- Όλοι οι αρχάγγελοι.
- «Στο 'πα και στο ξαναλέω»;
- Με γοητεύει ο τελευταίος στίχος «γιατί γράµµατα δεν ξέρω και µε πιάνουν
κλάµατα».
- Η Πάρος είναι η Ιθάκη σας;
- Ναι. […]
(Απόσπασµα της συνέντευξης του Γιάννη Πάριου στον Βασίλη Λουµπρινή,
ΤΑ ΝΕΑ, 16-09-2002, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Έχω µετανιώσει: έχω αλλάξει γνώµη ή απόφαση για κάτι, ή αισθάνοµαι ντροπή,
λύπη για κάτι που έκανα.
Π.χ.: Όχι, δεν έχω µετανιώσει για τίποτα. Αυτό ισχύει τόσο για τις προσωπικές όσο
και για τις επαγγελµατικές µου επιλογές.
Ψάρεµα: αλιεία, το να πιάνει κάποιος ψάρια στην θάλασσα, την λίµνη, τον ποταµό.
125
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Π.χ.: Έχεις καταλάβει ότι απαγορεύεται το ψάρεµα στην λίµνη; Θα φωνάξουν την
αστυνοµία!
Κυλούν: υγρά που κινούνται σε µια επιφάνεια που παρουσιάζει µικρή κλίση.
Π.χ.: ∆εν µιλούσε, αλλά δάκρυα κυλούσαν στα µάγουλά του.
Λυγµός: κλάµα, ο ήχος που προκαλείται από την απότοµη αναπνοή όταν κλαίµε
δυνατά.
Π.χ.: Έκλαιγε τόσο δυνατά, µε λυγµούς, που τελικά η µαµά της συµφώνησε να της
αγοράσει το δώρο που της ζήτησε.
Άσκηση κατανόησης
1. Στα τραγούδια του cd «Μια βάρκα για να πας απέναντι» o Γιάννης Πάριος είναι
ο ………………………… .
α. µουσικοσυνθέτης β. τραγουδιστής γ. στιχουργός
126
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
1
2
2
Οριζόντια Κάθετα
1. Πλαστός, όχι αληθινός. 1. Το να πιάνει κάποιος ψάρια στην
2. Θαλασσοταραχή, τρικυµία. θάλασσα.
3. Βλέµµα. 2. Αυτός που βρίσκεται σε καλή
σωµατική και ψυχική κατάσταση.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
127
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι η µελλοντική πορεία, ο
στόχος, ο σκοπός…):
1. Αισθάνοµαι λύπη.
2. Μικρό πλοίο.
3. Tο κρεβατάκι του µωρού που κουνιέται.
4. O ήχος που προκαλείται από απότοµη αναπνοή, όταν κλαίµε
δυνατά.
5. Θαλασσοταραχή, τρικυµία.
6. Επιστρέφω, πάω πίσω.
7. Αυτός που κατάγεται από νησί.
8. Ενόχληση, φασαρία.
9. Αγγελιοφόρος, όµορφος άνθρωπος.
10. Αυτός που έχει βάθος, που φτάνει σε βάθος.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
4. Τραγούδια
128
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Βρε δώσ' µου µια ………………… κι ας είναι ………………… δώσ' µου µια µατιά
δώσ' µου µια ………………… κι ας είναι ………………… δώσ' µου µια µατιά
δώσ' µου µια ………………… κι ας είναι ………………… δώσ' µου µια µατιά,
………………… , µα θέλω τηνε. γιατί µε πλήγωσες βαθιά.
Βρε ίντα τήνε θες θα στη δώσω Βρε αφού µια µατιά ………………… ,
………………… θα σου τη δώσω φαίνεται ………………… θα ‘σαι
………………… θα σου τη δώσω, φαίνεται ………………… θα ‘σαι,
ίντα τήνε θες θα στη δώσω. αφού µια µατιά λυπάσαι.
129
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 7 - «νησιώτικα»
Λεξιλόγιο ενότητας
130
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
ΕΝΟΤΗΤΑ 8 - «ερωτικά»
Τραγούδι 1
Κυκλαδίτικο
Λεξιλόγιο
1
γιατί
131
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
132
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Κλίση:
ο κατιφές οι κατιφέδες
του κατιφέ των κατιφέδων
τον κατιφέ τους κατιφέδες
- κατιφέ - κατιφέδες
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σκαφίδι, -ιού)
Κλίση:
το σκαφίδι τα σκαφίδια
του σκαφιδιού των σκαφιδιών
το σκαφίδι τα σκαφίδια
- σκαφίδι - σκαφίδια
τα πικρόλογα
- πικρόλογα
Ανήµερα: την ίδια ηµέρα, µε αυτή που δηλώνει η λέξη που ακολουθεί.
Π.χ.: Ανήµερα το Πάσχα παρακολουθήσαµε τα έθιµα των κατοίκων του νησιού.
Επίρρηµα χρονικό
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το παραγάδι, -ιού)
Κλίση:
το παραγάδι τα παραγάδια
του παραγαδιού των παραγαδιών
το παραγάδι τα παραγάδια
- παραγάδι - παραγάδια
133
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Π.χ.: Συνήθως το καλό κρασί είναι αυτό που µένει στο βαρέλι τρία χρόνια.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βαρέλι, -ιού)
Κλίση:
το βαρέλι τα βαρέλια
του βαρελιού των βαρελιών
το βαρέλι τα βαρέλια
- βαρέλι - βαρέλια
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το αφρόγαλο, -ου)
Κλίση:
το αφρόγαλο
του αφρόγαλου
το αφρόγαλο
- αφρόγαλο
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. να πάρει ……………………………………
β. αργά ……………………………………
γ. να µικρύνεις ……………………………………
δ. αγόρια ……………………………………
ε. το πρωί ……………………………………
134
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Αόριστος ενεργητικής φωνής
Ο αόριστος δηλώνει κάτι που έγινε και τελείωσε στο παρελθόν. Παρουσιάζει την πράξη
συνοπτικά, χωρίς να τονίζει την διάρκεια ή την επανάληψή της.
Παραδείγµατα: Χθες το απόγευµα έγραψα την αίτηση.
Πέρσι τελείωσα το Πανεπιστήµιο.
Σχηµατίζεται ως εξής:
135
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Κλίνεται ως εξής:
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Παρατηρήσεις:
1. Τα ρήµατα στον αόριστο (όπως και στον παρατατικό) τονίζονται στην τρίτη
συλλαβή από το τέλος.
Παράδειγµα: διαβάζω - διάβασα – διαβάσαµε
Όταν το ρήµα αποτελείται από δύο συλλαβές, τότε στον αόριστο µπαίνει ένα -ε-
πριν από το θέµα.
Παράδειγµα: γράφω έγραψα – έγραψες – έγραψε
γράψαµε – γράψατε – έγραψαν
2. Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας (α΄ και β΄ τάξη) σχηµατίζουν τον αόριστο ως εξής:
136
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
ενεστώτας αόριστος
βγαίνω βγήκα
βλέπω είδα
βρίσκω βρήκα
λέω είπα
µπαίνω µπήκα
παίρνω πήρα
πηγαίνω πήγα
πίνω ήπια
τρώω έφαγα
β. Ασκήσεις
α. Μετά από τόσες ώρες περπάτηµα, ………………………… τόσο που ………………………… όλο
το νερό που είχαµε στο τραπέζι. (διψάω, πίνω)
β. Το τεστ µου φάνηκε τόσο εύκολο που ………………………… σε όλες τις ερωτήσεις
αµέσως. (απαντάω)
γ. Θύµωσε τόσο πολύ που ………………………… όλες τις φωτογραφίες και τα γράµµατά
του! (πετάω)
δ. Τα παιδιά ………………………… νωρίς το πρωί και ………………………… για την εκδροµή.
(ξυπνάω, ξεκινάω)
ε. Ο µικρός ………………………… τον θόρυβο και ………………………… έξω από το παράθυρο.
………………………… τους κλέφτες να τρέχουν! (ακούω, κοιτάζω, βλέπω)
137
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Τραγούδι 2
Λεξιλόγιο
138
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
139
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. γλάρος παρέα
β. έρηµος µόνος
γ. συντροφιά µεγάλη θαλασσοταραχή
δ. τρικυµία υδρόβιο πουλί
ε. βούλιαξε βυθίστηκε
140
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
θα βρεθώ ……………………………
θάλασσα ……………………………
νύχτες ……………………………
κοντά ……………………………
είσαι εδώ ……………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ουσιαστικά ουδέτερα σε -σιµο, -ξιµο, -ψιµο
Σε αυτή την κατηγορία των ουδετέρων ουσιαστικών ανήκουν κυρίως ουσιαστικά που
παράγονται από ρήµατα –συγκεκριµένα από το θέµα του αορίστου- και λέγονται
ρηµατικά. Φανερώνουν το αποτέλεσµα της ενέργειας του ρήµατος.
Κλίνονται ως εξής:
ενικός αριθµός
ονοµαστική το δέσιµο πλέξιµο βάψιµο
γενική του δεσίµατος πλεξίµατος βαψίµατος
αιτιατική το δέσιµο πλέξιµο βάψιµο
κλητική -- δέσιµο πλέξιµο βάψιµο
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική τα δεσίµατα πλεξίµατα βαψίµατα
γενική των δεσιµάτων πλεξιµάτων βαψιµάτων
αιτιατική τα δεσίµατα πλεξίµατα βαψίµατα
κλητική -- δεσίµατα πλεξίµατα βαψίµατα
β. Ασκήσεις
α. Λόγω του …………………………… της βιβλιοθήκης δεν µπόρεσα να βρω τα βιβλία που
έψαχνα.
β. Κάνει …………………………… κάθε πρωί και γι’ αυτό διατηρείται σε καλή φόρµα.
141
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
λούζω ……………………………
κόβω ……………………………
ψάχνω ……………………………
φτιάχνω ……………………………
πλένω ……………………………
α. Το …………………………… του
καπνίσµατος µειώνει τον κίνδυνο
ασθενειών.
β. Το …………………………… δουλειάς είναι
ιδιαίτερα κουραστικό!
γ. Πάντα βαριέται το ……………………………
των µαλλιών της!
δ. Το …………………………… των ρούχων είναι πλέον µια πολύ εύκολη δουλειά.
ε. Το µηχάνηµα χάλασε. Θέλει ξανά …………………………… .
Κείµενο
Οι Κυκλάδες
Από τις γεωλογικές αλλαγές που σηµειώνονται στην νοτιοανατολική περιοχή της
Μεσογείου, πριν από εκατοµµύρια χρόνια, δηµιουργούνται οι Κυκλάδες, στο κέντρο
του Αιγαίου πελάγους. Στις αλλαγές αυτές, αλλά και στους σεισµούς και τις εκρήξεις
των ηφαιστείων οφείλεται και το περίεργο
σχήµα τους, καθώς και η σύσταση του εδάφους
τους.
Τα πανέµορφα νησιά των Κυκλάδων συνδέονται
στην µυθολογία στενά µε τον Ποσειδώνα, στον
οποίο αποδίδεται και η δηµιουργία τους.
Λέγεται ότι πήραν το όνοµά τους από τις
νύµφες Κυκλάδες, τις οποίες ο θεός της
θάλασσας µεταµόρφωσε σε νησιά, όταν
προκάλεσαν την οργή του. Σύµφωνα δε, µε
άλλη επικρατέστερη άποψη, πήραν το όνοµά
τους από το κυκλικό σχήµα, που χαράζουν στο
Αιγαίο γύρω από το ιερό νησί της ∆ήλου.
Τα νησιά σχηµατίζουν τρεις παράλληλες σειρές.
Η ανατολική µε τα νησιά Άνδρος, Τήνος,
Μύκονος, ∆ήλος, Ρήνεια, Νάξος, ∆ονούσα,
Κουφονήσια, Σχοινούσα, Ηράκλεια και Αµοργός.
142
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Η δυτική περιλαµβάνει την Μακρόνησο, την Κέα, την Κύθνο, την Σέριφο, την Σίφνο,
την Κίµωλο, την Μήλο και την Φολέγανδρο. Στην µέση βρίσκονται τα νησιά Γυάρος,
Σύρος, Πάρος, Αντίπαρος, Σίκινος, Ίος, Σαντορίνη, Θηρασιά και Ανάφη.
Λευκά σπίτια και ξωκλήσια, γραφικά λιµάνια και ανεµόµυλοι, χαµένα στο απέραντο
γαλάζιο του αρχιπελάγους, αποτελούν ένα µοναδικό θέαµα.
(www.islasdelegeo.com, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Γεωλογικές: αυτός που ανήκει που σχετίζεται µε την γεωλογία, την δοµή και την
εξέλιξη του φλοιού της γης.
Π.χ.: Μετά από γεωλογικές µελέτες οι επιστήµονες αποφάσισαν ότι το έδαφος δεν είναι
σεισµικό.
Ηφαιστείων: άνοιγµα της επιφάνειας της γης, από το οποίο βγαίνει λάβα.
Π.χ.: Η έκρηξη του ηφαιστείου ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή! Ποτάµια φωτιάς κυλούσαν
και δηµιουργούσαν ένα θέαµα µοναδικό!
Περίεργο: αυτός που θέλει πολύ να µάθει κάτι, αυτός που προκαλεί την προσοχή, το
ενδιαφέρον.
Π.χ.: Είναι περίεργο το γεγονός ότι δεν ήρθε σήµερα στο γραφείο. Ακόµη και
άρρωστος δεν λείπει ποτέ!
143
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Νύµφες: στην αρχαία ελληνική µυθολογία οι θεότητες που κατοικούν των λιµνών, των
θαλασσών, των βουνών, των δασών.
Π.χ.: Οι νύµφες, σύµφωνα µε την µυθολογία, είναι αθάνατες και πολύ όµορφες.
Παράλληλες: αυτός που βρίσκεται κοντά σε κάποιον άλλον και στην ίδια ή την
αντίθετη κατεύθυνση µε αυτόν, αυτός που γίνεται σύγχρονα, όµοια µε κάποιον άλλον.
Π.χ.: Οι γραµµές του τρένου είναι παράλληλες µε την κεντρική λεωφόρο.
Ξωκλήσια: µικρή εκκλησία που βρίσκεται στην εξοχή, µακριά από κατοικηµένη
περιοχή.
Π.χ.: Παρακολουθήσαµε την Λειτουργία σε ένα µικρό γραφικό ξωκλήσι, στην άλλη
άκρη του νησιού.
Άσκηση κατανόησης
144
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
1
Οριζόντια Κάθετα
1. Άνοιγµα του φλοιού της γης, από το 1. Την ίδια µέρα µε αυτή που δηλώνει
οποίο βγαίνει λάβα. η λέξη που ακολουθεί.
2. Μόνος, χωρίς παρέα. 2. Το σύνολο των στοιχείων που
3. Αυτός που βρίσκεται κοντά σε αποτελούν κάτι.
κάποιον άλλο, που γίνεται
αντίστοιχα µε άλλον.
145
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι οµάδα νησιών στο
Αιγαίο…):
1
2
3
4
5
6
7
8
146
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
4. Τραγούδια
Κυκλαδίτικο
147
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 8 - «ερωτικά»
Λεξιλόγιο Ενότητας
Αδειάζω Νύµφη, η
Αλλαγή, η Ξωκλήσι, το
Ανήµερα Οργή, η
Αποδίδοµαι Οφείλοµαι
Αρχιπέλαγος, το Παραγάδι, το
Αφήνω Παραγγέλνω
Αφρόγαλο, το Παράλληλος-η-ο
Βαρέλι, το Περίεργος-η-ο
Βουλιάζω Πικρόλογα, τα
Γεωλογικός-ή-ό Προκαλώ
Γλάρος, ο Σεισµός, ο
Γραφικός-ή-ό Σηµειώνοµαι
Έκρηξη, η Σκαφίδι, το
Επικρατέστερος-η-ο Συντροφιά, η
Έρηµος-η-ο Σύσταση, η
Ηφαίστειο, το Τρικυµία, η
Κατιφές, ο Χάνοµαι
Κιτρολέµονο, το Χαράζω
Κυπαρισσόµηλο, το
Κύρης, ο
Μαντζουράνα, η
Μεταµορφώνω
Μονάχος-η-ο
148
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Τραγούδι 1
Σήµερα γάµος γίνεται
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Σήµερα γάµος γίνεται,
σ' ωραίο περιβόλι.
Σήµερα αποχωρίζεται
η µάνα από την κόρη.
Λεξιλόγιο
149
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
150
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Πέρδικα: πουλί του βουνού και του κάµπου, από τα καλύτερα θηράµατα, ονοµαστό
για το χαρακτηριστικό του περπάτηµα.
Π.χ.: Όλοι στην γειτονιά την θαυµάζουν! Περπατά σαν πέρδικα καµαρωτή!
Ασκήσεις Λεξιλογίου
αποχωρίζοµαι να παινεύεις
να µαλώνεις καµαρωτέ
να καµαρώνεις αποµακρύνοµαι
περιβόλι να καβγαδίζεις
περήφανε κήπος
151
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
ε) Όλα όσα βλέπεις σε αυτό το δωµάτιο πρέπει ………………………… . Είναι όλα τόσο
παλιά, που δεν τα χρησιµοποιούµε πια! (να µαλώσουν, να καµαρώσουν, να
πεταχτούν)
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ουσιαστικά
Αρσενικά ανισοσύλλαβα
Κλίνονται ως εξής:
ενικός αριθµός
ονοµαστική ο ψαράς µανάβης καφές παππούς
γενική του ψαρά µανάβη καφέ παππού
αιτιατική τον ψαρά µανάβη καφέ παππού
κλητική -- ψαρά µανάβη καφέ παππού
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι ψαράδες µανάβηδες καφέδες παππούδες
γενική των ψαράδων µανάβηδων καφέδων παππούδων
αιτιατική τους ψαράδες µανάβηδες καφέδες παππούδες
κλητική -- ψαράδες µανάβηδες καφέδες παππούδες
β. Ασκήσεις
1. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού που είναι
στην παρένθεση:
152
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Τραγούδι 2
Να το πάρεις το κορίτσι
Να το πάρεις το κορίτσι,
να το πάρεις, µην το παιδεύεις,
να το πάρεις το κορίτσι, είναι κρίµα,
να κοροϊδεύεις.
Λεξιλόγιο
153
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
154
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Φοβάσαι: ανησυχώ µήπως γίνει κάτι δυσάρεστο ή δεν γίνει κάτι που θέλω.
Π.χ.: Φοβάµαι µήπως δεν πετύχω στις εξετάσεις! ∆ιάβασα τόσο πολύ!
155
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
πεισµατάρηδων πεισµατάρικων
πεισµατάρηδες πεισµατάρες πεισµατάρικα
πεισµατάρηδες πεισµατάρες πεισµατάρικα
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α) …………………………………………………… β) ……………………………………………………
γ) …………………………………………………… δ) ……………………………………………………
2. Βάλτε τις λέξεις στην σωστή σειρά για να σχηµατίσετε σωστές προτάσεις:
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ουσιαστικά
Θηλυκά ανισοσύλλαβα
Όπως και στην περίπτωση των αρσενικών, θηλυκά ανισοσύλλαβα ουσιαστικά είναι
αυτά που έχουν µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό.
156
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Κλίνονται ως εξής:
ενικός αριθµός
ονοµαστική η µαµά αλεπού
γενική της µαµάς αλεπούς
αιτιατική την µαµά αλεπού
κλητική -- µαµά αλεπού
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική οι µαµάδες αλεπούδες
γενική των µαµάδων αλεπούδων
αιτιατική τις µαµάδες αλεπούδες
κλητική -- µαµάδες αλεπούδες
Ουδέτερα σε -ος
Κλίνονται ως εξής:
ενικός αριθµός
ονοµαστική το µέρος έδαφος
γενική του µέρους εδάφους
αιτιατική το µέρος έδαφος
κλητική -- µέρος έδαφος
πληθυντικός αριθµός
ονοµαστική τα µέρη εδάφη
γενική των µερών εδαφών
αιτιατική τα µέρη εδάφη
κλητική -- µέρη εδάφη
Κατά το µέρος κλίνονται: άλσος, βάρος, γένος, δάσος, έθνος, είδος, κέρδος,
κράτος, λάθος, µήκος, πλάτος, πλήθος, τέλος, ύψος κ.ά.
Κατά το έδαφος κλίνονται: έλεος, µέγεθος, πέλαγος κ.ά.
Παρατήρηση
Τα ουδέτερα σε -ος κατεβάζουν τον τόνο τους στην πρώτη από το τέλος συλλαβή,
στην γενική πληθυντικού. Π.χ.: το µέρος – των µερών το έδαφος – των εδαφών
Όσα τονίζονται στην τρίτη από το τέλος συλλαβή, κατεβάζουν τον τόνο τους στην
δεύτερη από το τέλος συλλαβή, στην γενική ενικού και την ονοµαστική, αιτιατική
και κλητική πληθυντικού αριθµού. Π.χ.: το έδαφος – του εδάφους, τα εδάφη, των
εδαφών, εδάφη
157
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
β. Ασκήσεις
Κείµενο
Ο παραδοσιακός γάµος στην Αλόννησο
Ο παραδοσιακός γάµος είναι ένα έθιµο, το οποίο διατηρείται από παλιά στο νησί.
Την ηµέρα του γάµου, συγγενείς και φίλοι µε συνοδεία οργάνων, παίρνουν τον
γαµπρό από το σπίτι του και πηγαίνουν στο σπίτι της νύφης. Φθάνοντας εκεί,
όµως, ο γαµπρός βρίσκει την πόρτα του σπιτιού κλειστή.
Σύµφωνα µε το έθιµο, πρέπει να τάξει κάτι στην µάνα της νύφης, ώστε να την
πείσει να του ανοίξει και να του δώσει την κόρη της.
Όταν µπει στο σπίτι της νύφης, πατάει πάνω σε µια
κουρελού, κάτω από την οποία έχουν βάλει ένα ρόδι
και ένα τσεκούρι για τύχη και ευτυχία στο ζευγάρι.
Μετά, ο γαµπρός και η νύφη συνοδεύονται από τον
κουµπάρο, τους συγγενείς, τους φίλους και τους
οργανοπαίκτες προς την εκκλησία. Η νύφη φοράει
τα «µόρκα», την επίσηµη και νυφική παραδοσιακή
ενδυµασία των γυναικών του νησιού. Μετά το
µυστήριο ακολουθεί γλέντι, όπου χορεύουν συρτό
και όλοι περνάνε από τον «κάβο», όπως λέγεται η
θέση του πρώτου στον χορό. Το γλέντι κρατάει
µέχρι το πρωί, µερικές φορές και παραπάνω.
(Agrotravel.gr, µε αλλαγές)
Μετά τον αρραβώνα, ορίζεται η ηµεροµηνία της επίσκεψης της νύφης στο σπίτι του
γαµπρού. Την ηµέρα αυτή, η νύφη µε τους συγγενείς της ξεκινά τραγουδώντας, µε
την συνοδεία µουσικής, ενώ ο γαµπρός και οι δικοί του συγγενείς περιµένουν στην
158
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
εξώπορτα του σπιτιού. Φθάνοντας στο σπίτι, η συνοδεία της νύφης αρχίζει τα
τραγούδια, τα «παινέµατα του γαµπρού», και ο γαµπρός µε την δική του απαντά.
Άλλοτε, συνήθιζαν να δίνουν στην νύφη νοµίσµατα και ρύζι, ή ακόµη πριν µπει στο
σπίτι, την έβαζαν να πατήσει σε ένα κοµµάτι σίδερο, για να «στεριώσει» το
καινούργιο σπιτικό.
Την Παρασκευή και το Σάββατο, τις παραµονές του γάµου, οι γυναίκες φτιάχνουν
τα παραδοσιακά σκυριανά γλυκίσµατα, τις «τηγανίτες», µε ζύµη σε στρογγυλό
σχήµα. Την Κυριακή µε τους οργανοπαίκτες µπροστά, η νύφη, ο γαµπρός και η
συνοδεία τους πηγαίνουν στην εκκλησία. Η νύφη φοράει την παραδοσιακή
σκυριανή φορεσιά και όλοι µαζί τραγουδούν την «πατινάδα του γάµου»:
Λεξιλόγιο
Έθιµο: συνήθεια της κοινωνικής ζωής που παραδίδεται από γενιά σε γενιά.
Π.χ.: Τα έθιµα του γάµου διαφέρουν από τον ένα λαό στον άλλο.
Κουµπάρο: αυτός που αλλάζει τα στέφανα του γάµου, που παντρεύει το ζευγάρι.
Π.χ.: Ο κουµπάρος τους είναι αυτός που βάφτισε και το πρώτο τους παιδί.
159
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Μυστήριο: καθετί που είναι ανεξήγητο, άγνωστο για τους πολλούς, µία από τις
επτά ιερές τελετές των χριστιανών.
Π.χ.: Το βάφτισµα είναι σηµαντικό µυστήριο, γιατί µε αυτό κάθε άνθρωπος γίνεται
µέλος της εκκλησίας και θεωρείται χριστιανός.
Να στεριώσει: να κάνει κάτι σταθερό, να µένει κάπου µόνιµα ή για µεγάλο χρονικό
διάστηµα.
Π.χ.: ∆εν µπορεί να στεριώσει σε καµιά δουλειά. Έπειτα από ένα µήνα βαριέται και
φεύγει.
Να σύρουν: να τραβήξουν.
Π.χ.: Την άµαξα έσερνε ένα κουρασµένο, γέρικο άλογο.
Άσκηση κατανόησης
160
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
2
Οριζόντια Κάθετα
1. Είναι η τελετή του γάµου. 1. Σε έναν παραδοσιακό γάµο η νύφη
2. Το ντύσιµο, η φορεσιά. πηγαίνει στην εκκλησία µε ………
3. Αυτός που έχει σχέση µε τον γάµο. µουσικής.
2. Αρωµατικό φυτό.
161
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (… είναι ο άντρας στον γάµο…):
1
2
3
4
5
6
7
162
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
4. Τραγούδια
Στίχοι: Παραδοσιακό
Σήµερα γάµος γίνεται, Μουσική: Παραδοσιακό
σ' ωραίο ………………… .
Σήµερα …………………
η µάνα από την κόρη.
Να το πάρεις το κορίτσι
Να το πάρεις το κορίτσι,
να το πάρεις, µην το ………………… ,
να το πάρεις το κορίτσι, είναι ………………… ,
………………… .
163
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 9 - «του γάµου»
Λεξιλόγιο ενότητας
Αγκαλιά, η Όργανο, το
Αϊτός, ο Οργανοπαίκτης, ο
Αποχωρίζοµαι Ορίζοµαι
Βασιλικός, ο Παιδεύω
Γαµήλιος-α-ο Παίνεµα, το
Γλύκισµα, το Πεισµατάρης-α-ικο
Έθιµο, το Πέρδικα, η
Ενδυµασία, η Περήφανος-η-ο
Επίσκεψη, η Περιβόλι, το
Ζύµη, η Πετάγοµαι
Θαρρώ Ρόδι, το
Καµαρώνω Σέρνω
Κοροϊδεύω Στεριώνω
Κουµπάρος, ο Συµβολισµός, ο
Κουτσοµπόλης-α-ικο Συνοδεία, η
Κρεµάλα, η Τάζω
Κρίµα Τροµάζω
Μαλώνω Τσεκούρι, το
Μυστήριο, το Φοβάµαι
Νόµισµα, το Φωνάζω
164
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Τραγούδι 1
Ο µήνας έχει εννιά
Στίχοι: Γιώργος Τζαβέλλας
Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ
Λεξιλόγιο
165
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Ύστερα: µετά από κάτι άλλο, έπειτα, εκτός από αυτό, εξάλλου.
Π.χ.: Γύρισε νωρίς στο σπίτι. Ύστερα από λίγο όµως ξαναβγήκε. ∆εν είπε σε κανέναν
πού πήγαινε.
Επίρρηµα χρονικό
166
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
τα γεράµατα
- γεράµατα
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. διάβολος κατάλογος
β. γλεντώ δες
167
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
γ. λάστιχο σατανάς
δ. κατάστιχο ελαστικό νήµα
ε. κοίτα διασκεδάζω
α. πριν …………………………………
β. νιάτα …………………………………
γ. αληθινό …………………………………
δ. αφήσει …………………………………
ε. δίκαια …………………………………
Γραµµατική
Ασκήσεις
1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του απλού
µέλλοντα και µε τον σωστό τύπο του επιθέτου:
παίρνω ξανθός
µαθαίνω ωραίος
συναντώ µεγάλος
πηγαίνω διαφορετικός
βγαίνω νέος
168
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Τραγούδι 2
Απόψε στις ακρογιαλιές
Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης
Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης
Απόψε στις ακρογιαλιές
αντιλαλούν διπλοπενιές.
Έλα κοντά µας φίλε να τα πιεις
κι απ' τα ωραία µας να τρελαθείς.
Λεξιλόγιο
Επίρρηµα χρονικό.
169
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Αρχικοί χρόνοι: πίνω, έπινα, θα πίνω, θα πιω, ήπια, έχω πιει, είχα πιει, θα έχω πιει
Να τρελαθείς: να γίνεις τρελός, να χάσεις τα λογικά σου, την ψυχική και πνευµατική
σου ισορροπία.
Π.χ.: Αισθάνεται πολύ µόνη και νοµίζει ότι θα τρελαθεί. ∆εν έχει παρέα, ούτε ένα φίλο,
η καηµένη!
170
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
α. πρωί ……………………………………
β. σήκω ……………………………………
γ. µακριά ……………………………………
δ. φέρνει κοντά ……………………………………
ε. χαρές ……………………………………
171
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Γραµµατική
Ασκήσεις
σκάβω
ψήνω
στρώνω
χτίζω
χάνω
172
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Κείµενο
Η ιστορία του µπουζουκιού…
1
από την τούρκικη λέξη «buzuk» που σηµαίνει χαλασµένος [χαλασµένο κούρδισµα]
173
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Η µετέπειτα µικρασιατική καταστροφή το φέρνει στον Πειραιά και την Αθήνα και
συγκινεί το κοινό του. Παράλληλα, αναπτύσσεται και η εσωτερική µετανάστευση.
Έλληνες από κάθε γωνιά της χώρας φτάνουν στην πρωτεύουσα κουβαλώντας την δική
τους πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Όλα είναι πλέον έτοιµα για την γέννηση του σύγχρονου
λαϊκού τραγουδιού!
Το µπουζούκι αποκτά την συµπάθεια του λαού. Ο Μάρκος Βαµβακάρης ιδρύει την
πρώτη ορχήστρα µε µπουζούκια και προς τα τέλη της δεκαετίας του ’30 εµφανίζεται
και ο Βασίλης Τσιτσάνης, που χαράζει µια νέα πορεία στην λαϊκή µουσική. Όπως έχει
κι ο ίδιος δηλώσει, δεν συµπαθεί ιδιαίτερα το ανατολίτικο ύφος του λαϊκού τραγουδιού
και ακολουθεί µια τάση πιο... ευρωπαϊκή. Η νέα γενιά των λαϊκών δηµιουργών [µε
επικεφαλής τον Βασίλη Τσιτσάνη] επιλέγει θεµατολογία που στρέφεται γύρω από την
φτώχια, την ξενιτιά και γενικότερα τον λαϊκό άνθρωπο της µεγαλούπολης. Η λαϊκή
ορχήστρα εµπλουτίζεται µε όργανα, όπως το ακορντεόν και το βιολί, αλλά, ενίοτε, και
το κλαρίνο, το πιάνο, το µπάσο. Ουσιαστική είναι η συµβολή και του Μανώλη Χιώτη, ο
οποίος δηµιουργεί το οχτάχορδο µπουζούκι, που κερδίζει έδαφος έναντι του
εξάχορδου.
Στο περιβάλλον αυτό εµφανίζονται και σπουδαίοι ερµηνευτές, όπως ο Στέλιος
Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Στράτος ∆ιονυσίου, ο Πάνος Γαβαλάς, η
Καίτη Γκρέι, η Πόλυ Πάνου, η Γιώτα Λύδια, η Μαρινέλλα, η Μαίρη Λίντα. Γι’ αυτούς
τους τραγουδιστές γράφουν συνθέτες, όπως οι Τσιτσάνης, Παπαϊωάννου, Μητσάκης,
Ζαµπέτας, Καλδάρας, Χιώτης, και στιχουργοί όπως οι Βασιλειάδης, Ευτυχία
Παπαγιαννοπούλου, Βίρβος, Λελάκης,
Πυθαγόρας. Παράλληλα, λόγιοι
συνθέτες σαν τον Θεοδωράκη και τον
Χατζιδάκι αναζητούν τον ιδανικό
ερµηνευτή ανάµεσα στους λαϊκούς
τραγουδιστές. Αλλά και οι κορυφαίοι
ποιητές, Βάρναλης, Ελύτης, Σεφέρης,
Κατσαρός, Λειβαδίτης, έγιναν
ονόµατα οικεία στα χείλη των λαϊκών
τραγουδιστών και βρήκαν τον δρόµο
για να µιλήσουν στον κάθε Έλληνα.
Σήµερα µπορεί κανείς να διακρίνει
στο λαϊκό τραγούδι διάφορες τάσεις, Καζαντζίδης, Θεοδωράκης, Μαρινέλλα, Μπιθικώτσης
µε πιο βασικές το έντεχνο (Γιάννης
Πουλόπουλος, Γιώργος Νταλάρας,
Χάρις Αλεξίου κ.ά.), το ελαφρολαϊκό (Τόλης Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Γιάννης Πάριος
κ.ά.) και το παραδοσιακό λαϊκό (Άγγελος ∆ιονυσίου, ∆ηµήτρης Μητροπάνος κ.ά.).
(www.pathfinder.gr, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Έγχορδο: αυτό που έχει χορδές, το µουσικό όργανο που έχει χορδές.
Π.χ.: Από πόσα έγχορδα µουσικά όργανα αποτελείται η ορχήστρα σας, παιδιά;
Αντίδραση: ενέργεια που έχει ως αιτία µια άλλη ενέργεια ή κατάσταση, αντίσταση,
αντίθεση.
174
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Π.χ.: Η αντίδρασή του ήταν ιδιαίτερα βίαιη όταν έµαθε την αλήθεια. Χτυπούσε όποιον
έβρισκε µπροστά του και πετούσε ό,τι έπιανε στα χέρια του.
Ορχήστρες: 1. οµάδα από µουσικούς που εκτελούν ένα µουσικό έργο 2. ο χώρος στο
θέατρο για τους µουσικούς 3. ο κυκλικός ή ηµικυκλικός χώρος του αρχαίου θεάτρου.
Π.χ.: Ξέρω ένα κέντρο µε µια µικρή θαυµάσια ορχήστρα. Πάµε το βράδυ;
Σαντούρι: έγχορδο µουσικό όργανο που έχει σχήµα τραπεζίου, το οποίο παίζεται µε
δύο λεπτά ραβδάκια τυλιγµένα στην άκρη µε βαµβάκι.
Π.χ.: Οι ήχοι από το σαντούρι έφταναν ως την παραλία! Στο πανηγύρι του χωριού
γλεντούν µέχρι το πρωί µε καλή παραδοσιακή µουσική.
175
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Θεµατολογία: η κατηγορία θεµάτων, το σύνολο των θεµάτων που έχουν επιλεχθεί για
κάποιο αντικείµενο.
Π.χ.: Η θεµατολογία του συγκεκριµένου περιοδικού ενδιαφέρει πολύ κόσµο, καθώς τα
θέµατά του ποικίλουν, από την µόδα έως την επιστήµη!
Μετανάστευση: το φαινόµενο κατά το οποίο κάποιος αφήνει µια χώρα για να ζήσει σε
µια άλλη.
Π.χ.: Η µετανάστευση µπορεί να είναι εξωτερική –προς µια άλλη χώρα- αλλά και
εσωτερική –προς τα µεγάλα αστικά κέντρα.
Άσκηση κατανόησης
5. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 το λαϊκό τραγούδι ακολουθεί µια πιο… ευρωπαϊκή
τάση και µια καινούργια πορεία µε την βοήθεια του ………………………… .
α. Γιώργου Ζαµπέτα β. Βασίλη Τσιτσάνη γ. Στράτου ∆ιονυσίου
176
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
Οριζόντια Κάθετα
177
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ένα πολύ γνωστό µουσικό
όργανο…):
1
2
3
4
5
6
7
8
9
178
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
4. Τραγούδια
179
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 10 - «της διασκέδασης»
Λεξιλόγιο Ενότητας
Αντίδραση, η Κοιτάζω
Αντιλαλώ Λαγούτο, το
Απόψε Λάστιχο, το
Αριστοκρατία, η Λύρα, η
Αστικός-ή-ό Μετανάστευση, η
Βιολί, το Μπαγλαµάς, ο
Γεράµατα, τα Νιώθω
Γλεντάω Ντουνιάς, ο
∆ιάβολος, ο Οµοιογενής-ής-ές
∆ιώχνω Ορχήστρα, η
Έγχορδος-η-ο Παίζω
Εισάγοµαι Παραλλαγή, η
Επικρατώ Παρατηρώ
Ήχος, ο Πίνω
Θεµατολογία, η Πόνος, ο
Θρυλικότερος-η-ο Σαντούρι, το
Κάθοµαι Σεκλέτι, το
Κατάστιχο, το Τρελαίνοµαι
Κλαρίνο, το Ύστερα
Κλίµακα, η Χορδή, η
180
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
ΕΝΟΤΗΤΑ 11 - «εργατικά»
Τραγούδι 1
Τζαµάικα
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Μάνος Λοΐζος
Κάθε πρωί που κίναγα να πάω στη δουλειά
φεύγανε σαν πουλιά τα ψαροκάικα.
Κάθε πρωί σκαρώναµε µαζί µε τον Μηνά
ταξίδια µακρινά ως τη Τζαµάικα.
Λεξιλόγιο
1
µεθυσµένοι
2
εργαλείο που κόβει διάφορα υλικά και το χρησιµοποιούν διάφοροι τεχνίτες (ξυλουργοί,
επιπλοποιοί κ.ά.)
3
καθένα από τα σκοινιά µε τα οποία δένεται η πρύµνη του πλοίου µε την προκυµαία στο
λιµάνι
181
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
182
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
1. ∆ιαλέξτε τις κατάλληλες λέξεις και συµπληρώστε τα κενά µε τον σωστό τους
τύπο:
ταβέρνες ………………………………
ξεκινούσα ………………………………
χάραξα ………………………………
κατασκεύασα ………………………………
183
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Παρατατικός ενεργητικής φωνής
Είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι κάτι γινόταν συνέχεια ή σε επανάληψη στο
παρελθόν. Τονίζει την διάρκεια αλλά και την συχνότητα µιας πράξης.
Παραδείγµατα: Πέρσι διάβαζα κάθε πρωί για πέντε ώρες.
Εκείνη την περίοδο δούλευα καθηµερινά, από το πρωί µέχρι το βράδυ.
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Παρατηρήσεις:
1. Τα ρήµατα της α΄ συζυγίας στον παρατατικό (όπως και στον αόριστο)
τονίζονται στην τρίτη συλλαβή
από το τέλος. ενεστώτας παρατατικός ενεστώτας παρατατικός
Π.χ.: διάβαζα, διαβάζαµε
3 2 1 3 2 1
Όταν το ρήµα δεν έχει τρεις ακούω άκουγα ξέρω ήξερα
συλλαβές, τότε προσθέτουµε ένα
-ε-. έχω είχα πρόκειται επρόκειτο
Π.χ.: γράφω → έγραφα
µένω → έµενα θέλω ήθελα συµβαίνει συνέβαινε
τρέχω → έτρεχα
(αλλά: γράφαµε, µέναµε, τρέχαµε) καίω έκαιγα τρώω έτρωγα
2. Υπάρχουν ρήµατα που
σχηµατίζουν τον παρατατικό,
κλαίω έκλαιγα υπάρχει υπήρχε
χωρίς συγκεκριµένους κανόνες.
Τέτοια είναι:
λέω έλεγα φταίω έφταιγα
184
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
β. Ασκήσεις
1. Εγώ πάντως δεν τον …………………………… ικανό για κάτι τέτοιο! (θεωρώ)
2. Κάθε φορά που …………………………… από το σπίτι της, δεν την ……………………………ποτέ
εκεί. (περνώ, βρίσκω)
3. Μας είπαν ότι καθώς …………………………… στην θάλασσα, ξαφνικά σκοτείνιασε ο
ουρανός και άρχισε να βρέχει.(κολυµπώ)
4. Τον χειµώνα, κάθε βράδυ, ο παππούς …………………………… τηλεόραση και η γιαγιά
…………………………… . Τι ωραία εικόνα! (βλέπω, πλέκω)
α) κλαίει επιθυµούσαν
β) επιθυµούν τραγουδούσα
γ) σκαρώνετε σκαρώνατε
δ) ταξιδεύεις έκλαιγε
ε) τραγουδώ ταξίδευες
Τραγούδι 2
Μάτια βουρκωµένα
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Κάτω στον Πειραιά, στα Καµίνια
φτώχια, καλή καρδιά, µα και γκρίνια.
Μάζεψα µια βραδιά τα σαΐνια4
κι ήρθα κρυφά τον παλιό µου καηµό να σου πω.
4
σαΐνι: άνθρωπος πάρα πολύ έξυπνος και ικανός σε αυτό που κάνει
185
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
Λεξιλόγιο
Μάζεψα: συγκέντρωσα.
Π.χ.: Θα µαζέψω τα πράγµατά µου και θα φύγω! ∆εν αντέχω άλλο αυτή την
κατάσταση!
Επίρρηµα, τροπικό.
186
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
187
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
το κουράγιο
- κουράγιο
Ασκήσεις Λεξιλογίου
χαρά …………………………………
σκόρπισα …………………………………
ανυποµονησία …………………………………
πλούτος …………………………………
χαρούµενα …………………………………
188
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Παρατατικός – Αόριστος και Παρατατικός – Παρατατικός
β. Ασκήσεις
189
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
2. Συµπληρώστε τα κενά µε τον παρατατικό και τον αόριστο των ρηµάτων της
παρένθεσης:
α) ……………………… τόσο σιγά, που τελικά δεν ……………………… τίποτα από την οµιλία
του. (µιλώ, ακούω)
β) Ενώ ……………………… στο γραφείο, ……………………… ότι είχα ξεχάσει τα χαρτιά στο
σπίτι. (φτάνω, καταλαβαίνω)
γ) Όταν ……………………… στο σπίτι, τα παιδιά ……………………… τηλεόραση. (µπαίνω,
βλέπω)
δ) Ενώ ……………………… στον υπολογιστή, ξαφνικά κάτι ……………………… και
……………………… τα πάντα! (δουλεύω, χαλάω, χάνω)
ε) Ενώ ……………………… οι γονείς τους σε ταξίδι, τα παιδιά ……………………… πάρτι!
(λείπω, κάνω)
Κείµενο
Ο Πειραιάς
Το λιµάνι του Πειραιά αποτελεί πηγή έµπνευσης για πολλά τραγούδια. Ποιος
ξεχνάει την µοναδική φωνή της Μελίνας Μερκούρη να τραγουδά «Τα Παιδιά του
Πειραιά»;
Ως σπουδαίο οικονοµικό και πολιτιστικό κέντρο, που προσφέρει στους κατοίκους
του εργασία, πολιτισµό και κάθε είδους διασκέδαση, έχει πολυσύχναστες και
γεµάτες ζωντάνια περιοχές, το Πασαλιµάνι και το
Μικρολίµανο, αλλά και γειτονιές µεγάλης
γραφικότητας, µε νεοκλασικά κτίρια, πλατείες
και πάρκα. Γειτονιές που θυµίζουν άλλη εποχή,
µε έντονη την αίσθηση της νοσταλγίας.
Ξεκινώντας από το παρελθόν, ο Πειραιάς γίνεται
δήµος το 517 π.Χ. από δύο σηµαντικές πολιτικές
µορφές της εποχής, τον Περικλή και τον
Θεµιστοκλή. Πολλά έργα ολοκληρώνονται την
συγκεκριµένη περίοδο, ανάµεσά τους και τα
Μακρά Τείχη, για την σύνδεση Αθήνας- Πειραιά.
∆εν αργεί, λοιπόν, ο «αρχαίος» Πειραιάς να γίνει λιµάνι µεγάλης ασφάλειας µε
τεράστια εµπορική κίνηση. Ο Πελοποννησιακός πόλεµος, όµως, οι Ρωµαίοι και οι
Γότθοι τον οδηγούν σε περίοδο παρακµής, για περίπου δεκαπέντε αιώνες. Το 1318
µ.Χ. µετονοµάζεται σε Porto Leone, στην συνέχεια σε Porto Drago και, τέλος, το
1456, ονοµάζεται Ασλάν Λιµάνι των Τούρκων.
Στην νεότερη ιστορία του, το 1829, φτάνουν στον τόπο αυτό οι πρώτοι νέοι
κάτοικοι - µόλις πέντε - ενώ το 1835 ιδρύεται ο ∆ήµος Πειραιά. Στις τέσσερις
πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. η πόλη συνεχίζει σταθερά την ανοδική της πορεία σε
όλους τους τοµείς.
Σήµερα το λιµάνι του Πειραιά είναι ένα από τα µεγαλύτερα της Ευρώπης.
Εξυπηρετεί 19.000.000 επιβάτες κάθε χρόνο, γεγονός που το βάζει στην τρίτη θέση
παγκοσµίως. Έχει την 47η θέση διεθνώς στην διακίνηση εµπορευµάτων και την
πρώτη θέση στην Ανατολική Μεσόγειο.
190
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
Μια περιήγηση στις συνοικίες και τις γειτονιές του κρύβει εκπλήξεις. Στον λόφο
του Προφήτη Ηλία συναντά κανείς το υπαίθριο
θέατρο Βεάκειο, όπου γίνονται σπουδαίες
καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, και κατηφορίζοντας στην
ακτή ∆ηλαβέρη, το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, χώρο
για αθλητικές δραστηριότητες. Στην ευρύτερη
περιοχή βλέπει το θερινό δηµοτικό θέατρο
Μενάνδρειο (∆ελφινάριο), αλλά και το Στάδιο
Καραϊσκάκη. Απαραίτητη είναι και η επίσκεψη στα
δύο οργανωµένα Μουσεία, το Αρχαιολογικό και το
Ναυτικό, όπως και στο ∆ηµοτικό Θέατρο, το στολίδι
του Πειραιά, που εντυπωσιάζει µε τις απλές
νεοκλασικές γραµµές του. Αξέχαστη θα σας µείνει η
βόλτα µέχρι το τέρµα της Πειραϊκής χερσονήσου, όπου οι µικροί φυσικοί κόλποι
είναι µοναδικοί.
(www.nomarhiapeiraia.gr, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
191
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
Κόλποι: µεγάλα τµήµατα της θάλασσας που µπαίνουν βαθιά στην ξηρά που την
περιβάλλει.
Π.χ.: Το χωριό ήταν χτισµένο σε έναν µικρό γραφικό κόλπο.
Άσκηση Κατανόησης
1. Χάρη σε δύο σηµαντικές πολιτικές µορφές τον Περικλή και τον ……………………, ο
Πειραιάς γίνεται δήµος το 517 π.Χ.
α. Θεµιστοκλή β. Αλκιβιάδη γ. Σωκράτη
192
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
4. Σήµερα απολαµβάνει κανείς µια βόλτα στις παλιές …………………… του Πειραιά.
α. µορφές β. πόλεις γ. συνοικίες
5. Το ∆ηµοτικό θέατρο του Πειραιά, που αποτελεί και το στολίδι του, είναι ένα
θαυµάσιο …………………… κτίριο.
α. ανοιχτό β. νεοκλασικό γ. µοντέρνο
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
Οριζόντια Κάθετα
1. Συγκεντρώνω. 1. Γκρινιάζω.
2. Αρχίζω να δακρύζω. 2. Το µεγαλύτερο λιµάνι της
3. Σιγουριά, έλλειψη κινδύνου. Ελλάδας.
193
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…η αντοχή, το θάρρος…):
1. Ταβέρνα.
2. Στόλισµα, κόσµηµα.
3. ∆ηµιουργείται.
4. Ξεπεσµός.
5. Γκρίνια, διαµαρτυρία.
6. Είναι τα τραγούδια αυτής της ενότητας.
7. Η γειτονιά.
8. ∆υνατός, ζωηρός.
8
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
4. Τραγούδια
Τζαµάικα
Μάτια βουρκωµένα
195
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 11 - «εργατικά»
Λεξιλόγιο ενότητας
Ανοδικός-ή-ό Μετονοµάζοµαι
Αρµενίζω Μορφή, η
Ασφάλεια, η Νεοκλασικός-ή-ό
Βουρκώνω Παλιός-ά-ό
Γκρίνια, η Παρακµή, η
Γοργόνα, η Παραπονιέµαι
Γραφικότητα, η Περιήγηση, η
∆ιακίνηση, η Πίνω
Έµπνευση, η Πολυσύχναστος-η-ο
Έντονος-η-ο Προσφέρω
Ευρύτερος-η-ο Σκαλίζω
Ιδρύοµαι Σκαρώνω
Καηµός, ο Στολίδι, το
Καπηλειό, το Συνοικία, η
Κατηφορίζω Υπαίθριος-α-ο
Κινώ Υποµονή, η
Κόλπος, ο Φεύγω
Κουράγιο, το Φτιάχνω
Κρυφά Φτώχια, η
Μαζεύω Ψαροκάικο, το
196
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Τραγούδι 1
∆ε σε θέλω πια
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Από τα πολλά που µου 'χεις καµωµένα,
δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια.
Τα σωθικά µου τα 'χεις µαυρισµένα,
δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα.
1
ειδοποιείς, ενηµερώνεις
197
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Λεξιλόγιο
Σωθικά: τα σπλάχνα, τα όργανα µέσα στο σώµα του ανθρώπου και των ζωών.
Π.χ.: Αυτό που µου καίει τα σωθικά δεν είναι τα λόγια της, είναι το βλέµµα της
όταν µου µιλάει.
198
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
το νάζι τα νάζια
- νάζι - νάζια
199
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. πεθαίνω υπάρχω
β. νάζια παύω να ζω
γ. ζω καµώµατα
δ. γινάτι πείσµα
α. πεθάνεις ………………………………….
β. διαφορετικό ………………………………….
γ. ασπρισµένα ………………………………….
δ. πικρά ………………………………….
ε. κλαίω ………………………………….
Γραµµατική
α. Θεωρία
Συντελεσµένοι χρόνοι ενεργητικής φωνής
Ο παρακείµενος δείχνει ότι µια πράξη έγινε και τώρα έχει τελειώσει. Αναφέρεται,
δηλαδή, στο παρόν και δείχνει περισσότερο το αποτέλεσµα της πράξης.
Παραδείγµατα:
Έχω διαβάσει ένα καταπληκτικό άρθρο για την εκπαίδευση.
∆εν µπορώ να διαβάσω, γιατί έχω ξεχάσει το βιβλίο µου στο σχολείο.
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
200
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
β. Ασκήσεις
Τραγούδι 2
Το Άγαλµα
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Μίµης Πλέσσας
201
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Λεξιλόγιο
Θυµήθηκε: διατηρώ κάτι στην µνήµη µου, επαναφέρω εικόνες από πρόσωπα ή
παραστάσεις του παρελθόντος.
Π.χ.: ∆εν θυµήθηκες να µου στείλεις ένα γράµµα, µια κάρτα, µια ευχή…! Τι
άνθρωπός είσαι;
202
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
203
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Π.χ.: Άκουσε ένα τραγούδι του Μάρκου Βαµβακάρη: «Χαράµατα η ώρα τρεις
θα’ρθω να σε ξυπνήσω κρυφά από τη µάνα σου να σε χαρώ να βγεις, να βγεις να
σου µιλήσω…». Σου αρέσει;
το χάραµα τα χαράµατα
- χάραµα - χαράµατα
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. συγχωρητέα ……………………………………
β. ενώσαµε ……………………………………
γ. δέχτηκε ……………………………………
204
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
δ. ξέχασε ……………………………………
ε. κατέβηκα ……………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Υπερσυντέλικος
Ο υπερσυντέλικος δείχνει ότι µια πράξη τελείωσε στο παρελθόν πριν από µια
άλλη ή πριν από κάποιο χρόνο. Αναφέρεται δηλαδή µόνο στο παρελθόν.
Παραδείγµατα:
Είχε ήδη φύγει, όταν τηλεφώνησες.
Είχε σπουδάσει ηθοποιός, πριν ασχοληθεί µε την συγγραφή έργων.
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Συντελεσµένος µέλλοντας
Ο συντελεσµένος µέλλοντας δείχνει ότι µια πράξη θα τελειώσει στο µέλλον, πριν
από µια άλλη ή από κάποιο χρόνο. Αναφέρεται, δηλαδή, στο µέλλον. Συνοδεύεται
από λέξεις (µέχρι, έως - ως) και προτάσεις µε το ώσπου, που δείχνουν χρονικό
όριο.
Παραδείγµατα:
Θα έχω γράψει την εργασία µου µέχρι να επιστρέψεις.
Θα έχει φύγει ως αύριο το µεσηµέρι.
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
205
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
β. Ασκήσεις
1. …………………………… εδώ και καιρό ότι ήθελες να χωρίσουµε και γι’ αυτό έκανα
το πρώτο βήµα… (καταλαβαίνω)
2. …………………………… µέρες πριν να πάµε στον γιατρό, αλλά το αναβάλαµε.
(λέω)
3. Τι κρίµα! Έκλεψαν την µηχανή του! Του …………………………… τέσσερις µισθούς!
(κοστίζω)
4. …………………………… σε όλον τον κόσµο πριν εγκατασταθεί στην Ελλάδα.
…………………………… τόσες εµπειρίες, που βαρέθηκε και θέλησε να µείνει για
πάντα εδώ! (ταξιδεύω, µαζεύω)
5. …………………………… αρχικά ως πωλητής αυτοκινήτων πριν γίνει τραπεζικός.
…………………………… όµως περισσότερο την πρώτη του δουλειά. (δουλεύω,
αγαπάω)
206
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Κείµενο
Λευτέρης Παπαδόπουλος
«Άπονη ζωή». Αυτές είναι οι δυο πρώτες λέξεις του Λευτέρη Παπαδόπουλου στο
ελληνικό τραγούδι (1963). «Άδικη µέρα-άδικη νύχτα». Αυτές είναι δύο από τις
τελευταίες του (µέχρι σήµερα) -δίσκος Ερηµιά, 2005, σε µουσική Μίκη
Θεοδωράκη. Αυτά τα 42 χρόνια που χωρίζουν τις
λέξεις, κλείνουν µια πολύ δηµιουργική διαδροµή ενός
λαϊκού ποιητή, που σηµάδεψε το σύγχρονο ελληνικό
τραγούδι. Το «άπονη» εµπεριέχει πολύ και φρέσκο,
νεανικό συναίσθηµα. Το «άδικη» είναι συµπέρασµα
ζωής.
Η φτώχεια είναι ένα θέµα που δεν σταµατάει ποτέ να
«µπαινοβγαίνει» στα τραγούδια του. ∆εν
χρησιµοποιείται γενικά και αόριστα, αλλά
«υλοποιείται» µε λέξεις όπως το «ψωµί» ή µε φράσεις
όπως το «βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι, κάποιος
πονεµένος θα βρεθεί». Η ζωή του µπαίνει µε λόγια στο
χαρτί, καθαρές φωτογραφίες. Ένας νέος άντρας στην δεκαετία του 1960 έτοιµος
να ερωτευθεί και να τον ερωτευθούν, µε ξεκάθαρη συνείδηση κοινωνικής και το
κυριότερο οικονοµικής καταγωγής, µεγαλώνει σε µια γειτονιά που ήταν αρχηγός
η Αργυρώ.
Του αρέσει να προσωποποιεί
αντικείµενα, χώρους, καταστάσεις, Οδός Αριστοτέλους
όπως το άγαλµα, το χελιδόνι, οι
Μουσική: Γιάννης Σπανός
δρόµοι µε τα ονόµατά τους, οι Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
γειτονιές κ.ά. Χαρακτηριστικός
είναι ο «διάλογος» του πικραµένου
αγοριού µε το «Άγαλµα» στον Σάββατο κι απόβραδο και ασετυλίνη
δρόµο. στην Αριστοτέλους που γερνάς.
Μαζί µε τον Γιάννη Σπανό γράφουν Έβγαζα απ’ τις τσέπες µου φλούδες µανταρίνι,
δεκάδες τραγούδια που µόνο ως σου ’ριχνα στα µάτια να πονάς.
λαϊκά «εικονογραφηµένα» µπορώ
Παίζαν οι µικρότεροι κλέφτες κι αστυνόµους
να τα χαρακτηρίσω. ∆ηλαδή
κι ήταν αρχηγός η Αργυρώ.
τραγούδια που τα ακούς και πίσω Και φωτιές ανάβανε στους απάνω δρόµους
από τα µάτια σου περνάει η τ’ Αι Γιάννη θα ’τανε, θαρρώ.
«ταινία». Από την δηµοφιλέστατη
«Οδό Αριστοτέλους» µέχρι «Τις Βγάζανε τα δίκοχα οι παλιοί φαντάροι,
Κυριακές στην Κατερίνη». Τον γέµιζε η πλατεία από παιδιά.
έχουν µελοποιήσει σχεδόν οι Κι ήταν ένα πράσινο, πράσινο φεγγάρι
πάντες: Απόστολος Καλδάρας, να σου µαχαιρώνει την καρδιά.
Σταύρος Κουγιουµτζής, Ελένη
Καραΐνδρου, Μίκης Θεοδωράκης, Παίζαν οι µικρότεροι...
Γιώργος Σταυριανός, Χρήστος
Νικολόπουλος κ.ά.
2
διαβατήριο
207
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Λεξιλόγιο
Υλοποιείται: περνά από την θεωρία στην πράξη, γίνεται πραγµατικότητα µια
σκέψη, µια απόφαση, ένα σχέδιο, πραγµατοποιείται.
Π.χ.: Είχε και τα χρήµατα και τις γνώσεις, αλλά δεν κατάφερε να υλοποιήσει τα
σχέδιά του, να ανοίξει δική του επιχείρηση!
208
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Π.χ.: Πικραµένος από τα πολλά προβλήµατα, έφυγε χωρίς να πει σε κανέναν που
πάει.
Έχουν µελοποιήσει: έχουν συνθέσει την µουσική ενός πεζού ή ποιητικού έργου.
Π.χ.: Πολλούς από τους στίχους του Νίκου Γκάτσου έχουν µελοποιηθεί από τον
Μάνο Χατζιδάκι.
Απόβραδο: το χρονικό διάστηµα ανάµεσα στην δύση του ήλιου και στο πέσιµο της
νύχτας.
Π.χ.: Το απόβραδο ήταν µαγευτικό στην παραλία. Ήσουν περιτριγυρισµένος από
χρώµατα: κόκκινο, κίτρινο, πορτοκαλί, γαλάζιο…
Τσέπες: µικρή θήκη ραµµένη επάνω στα ρούχα, όπου µπορεί κανείς να βάζει
µικροαντικείµενα.
Π.χ.: Έβαλε τα κλειδιά στην τσέπη του και περπάτησε προς άγνωστη
κατεύθυνση.
Άσκηση Κατανόησης
209
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1 2
1
Οριζόντια Κάθετα
1. Η αυγή. 1. Ο χρόνος ανάµεσα στην δύση του
2. Ο φλοιός των φρούτων. ήλιου και στο πέσιµο της νύχτας.
3. Αυτός που δεν έχει αισθήµατα. 2. Μικρή θήκη ραµµένη στα ρούχα
(πληθ.).
210
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
211
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
4. Τραγούδια
∆ε σε θέλω πια
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
212
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 12 - «του χωρισµού»
Το Άγαλµα
Λεξιλόγιο ενότητας
Απόβραδο, το Νάζι, το
Άπονος-η-ο Νεανικός-ή-ό
Αρνούµαι Ξεκάθαρος-η-ο
Αρχηγός, ο Πάντες, οι
Ασυγχώρητος-η-ο Πεθαίνω
Βουρκώνω Πικραίνοµαι
Γινάτι, το Πονεµένος-η-ο
∆ηµοφιλής-ής-ές Προσωποποιώ
∆ιαδροµή, η Σηµαδεύω
Εικονογραφηµένος-η-ο Σκουπίζω
Εµπεριέχω Συνείδηση, η
Ζω Σωθικά, τα
Θυµάµαι Τσέπη, η
Καµωµένος-η-ο Υλοποιούµαι
Κατηφορίζω Φέρσιµο, το
Κουρέλι, το Φλούδα, η
Μαυρισµένος-η-ο Χάραµα, το
Μαχαιρώνω Χωρίζω
Μελοποιώ
213
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Τραγούδι 1
Τώρα που πας στην ξενιτιά
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Τώρα που πας στην ξενιτιά
πουλί θα γίνω του νοτιά
γρήγορα να σ’ ανταµώσω.
Για να σου φέρω τον σταυρό
που µου παράγγειλες να βρω
δαχτυλίδι να σου δώσω.
Λεξιλόγιο
215
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
216
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. να ανταµώσω ακροθαλασσιά
β. ξενιτιά θα δωρίσω
γ. παράγγειλες ξένα µέρη
δ. θα χαρίσω να συναντήσω
ε. ακρογιάλι ζήτησες
πατρίδα: ………………………………………
να χάσω: ………………………………………
να πάρω: ………………………………………
µισητό: ………………………………………
λυπηµένο: ………………………………………
217
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Υποτακτική Απλή Ενεργητικής Φωνής
Παραδείγµατα:
1. Μπορείτε να καθίσετε όπου θέλετε.
2. Είναι η σειρά σου να κεράσεις τους καφέδες!
3. Αργήσατε να γυρίσετε το βράδυ;
4. Πρόκειται να αγοράσω καινούργιο αυτοκίνητο.
5. Άργησα να φύγω από το σπίτι.
6. Ακόµα να τελειώσω το διάβασµα!
Σχηµατίζεται από το µόριο να και τον µέλλοντα της ενεργητικής φωνής (χωρίς το -
θα-) και παίρνει άρνηση µη(ν).
Παράδειγµα:
Συνοδεύεται, επίσης, από τους συνδέσµους αν, εάν, σαν, όταν, πριν, πριν να,
µόλις, προτού, άµα, για να, µη(ν), µήπως.
β. Ασκήσεις
218
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Τραγούδι 2
Τζιβαέρι
219
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Λεξιλόγιο
Επίρρηµα τροπικό
Επιφώνηµα
220
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. λυπάται: ………………………………………
β. δυνατά: ………………………………………
γ. έλαβα: ………………………………………
δ. έδωσες: ………………………………………
αγάπη µίσος
(θα τις λέγατε σε αγαπηµένο πρόσωπο) (θα την λέγατε σε κάποιον που µισείτε)
1. …………………………………………………… 4. ……………………………………………………
2. ……………………………………………………
3. ……………………………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Τα επιρρήµατα
Παραδείγµατα:
Η γάτα είναι έξω στον κήπο.
Το γραφείο µου βρίσκεται αριστερά από την τράπεζα.
221
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Παρόλο που ξεκινάει νωρίς το πρωί από το σπίτι του φτάνει στην δουλειά του αργά.
Έρχεται πάντα ακριβώς στα ραντεβού του.
Πολλά επιρρήµατα παράγονται από επίθετα µε δύο βασικές καταλήξεις: -α και -ως.
α. Επιρρήµατα σε -α: είναι ίδια µε την ονοµαστική του πληθυντικού του ουδετέρου
του επιθέτου από το οποίο σχηµατίζονται.
222
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Είδη επιρρηµάτων
∆ιστακτικά επιρρήµατα: εκφράζουν τον δισταγµό ή την αβεβαιότητά µας για κάτι –
ίσως, τάχα, δήθεν, πιθανόν, άραγε.
Πιθανόν, δεν ξέρω... Ίσως τον έχω µαλώσει άδικα.
Τροπικά επιρρήµατα: φανερώνουν τον τρόπο, µε τον οποίο γίνεται µια πράξη –
κάπως, µαζί, όπως, έτσι, αλλιώς, αλλιώτικα, καθώς, ως, επίσης κ.ά.
Τροπικά είναι και αυτά που σχηµατίζονται από επίθετα – καλά, εύκολα, γρήγορα
κ.ά.
Εγώ το κάνω έτσι, εσύ το κάνεις αλλιώς. Περάσαµε καλά στο ταξίδι µας.
Τοπικά επιρρήµατα: φανερώνουν τον τόπο στον οποίο γίνεται µια ενέργεια –πάνω,
κάτω, ανάµεσα, απέναντι, παντού, εδώ, εκεί, πλάι, δίπλα, κάπου, αλλού,
πουθενά, γύρω, ολόγυρα κ.ά.
Το σπίτι µας βρίσκεται απέναντι. ∆εν είναι εδώ, πρέπει να είναι κάπου αλλού.
β. Ασκήσεις
α. καλός: ………………………………………
β. συνεχής: ………………………………………
γ. δύσκολος: ………………………………………
δ. τεµπέλης: ………………………………………
ε. βαθύς: ………………………………………
223
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Κείµενο
Μάνος Χατζιδάκις
224
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Λεξιλόγιο
225
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Μεταφορά: µετακίνηση προσώπων και πραγµάτων από έναν τόπο σε έναν άλλο,
(γραµµατική) σχήµα λόγου κατά το οποίο µια έννοια εκφράζεται µε παραβολή.
Π.χ. Η µεταφορά των επίπλων θα γίνει την επόµενη εβδοµάδα στο καινούργιο µας
σπίτι.
Άσκηση κατανόησης
226
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
1 2 3
Οριζόντια Κάθετα
1. ∆ωρίζω σε κάποιον κάτι. 1. Συναντώ κάποιον.
2. Η άκρη του γιαλού. 2. Γραµµή ποιήµατος.
3. Θέληση.
227
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
2. Κρεµάλα
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…τα ξένα µέρη…):
1. Σηµαντική.
2. Η συµµετοχή σε κοινή εργασία.
3. Γράφω µουσικό έργο.
4. Το σύνολο των δίσκων ήχου.
5. Είδος δραµατικού θεάτρου.
6. Καθιερώνω, δηµιουργώ.
7. Τα ήθη και τα έθιµα.
228
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Τραγούδια
229
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»
Τζιβαέρι
Λεξιλόγιο ενότητας
Ακρογιάλι, το Πανάθεµα
Ανταµώνω Παραγγέλνω
Αξιοσηµείωτος-η-ο Παράδοση, η
∆ιευθύνω Πατάω
∆ισκογραφία, η Περιέχω
Εξάσκηση, η Πλούτος, ο
Έρχοµαι σε επαφή Προσφορά, η
Θέληµα, το Σιγανά
Ιδρύω Στίχος, ο
Καθιερώνω Συµπεριλαµβάνοµαι
Καλλιτέχνης, ο Συµφωνική µουσική, η
Καρτερώ Συνεργασία, η
Κυπαρίσσι, το Συνθέτω
Μεταφορά, η Ταπεινά
Μοσχολούλουδο, το Τζιβαέρι, το
Νοτιάς, ο Τραγωδία, η
Ξενιτιά, η Φυλαχτό, το
Ολοκληρώνω Χαρίζω
230
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Τραγούδι 1
Στο ‘πα και στο ξαναλέω
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Στο 'πα και στο ξαναλέω,
στο γιαλό µην κατεβείς.
Κι ο γιαλός κάνει φουρτούνα
και σε πάρει και διαβείς.
Λεξιλόγιο
231
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κορµί, -ιού)
Κλίση:
το κορµί τα κορµιά
του κορµιού των κορµιών
το κορµί τα κορµιά
- κορµί - κορµιά
Κουπιά: πλατύ ξύλο, µακρύ από την µια πλευρά και στρογγυλό από την άλλη, για
να προωθείται η βάρκα µέσα στο νερό.
Π.χ.: Τρόµαξα πολύ όταν ξαφνικά το ένα από τα δύο κουπιά αποµακρύνθηκε από
την βάρκα. Ευτυχώς είχα το άλλο και δεν ήµουν και πολύ µακριά από την ακτή!
το πανάκι τα πανάκια
- πανάκι - πανάκια
232
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
- στεριά - στεριές
Ασκήσεις Λεξιλογίου
1. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε τις λέξεις του πλαισίου στον σωστό
τύπο:
α. Από τις πιο συχνές κουβέντες του είναι ότι ο άνθρωπος δεν κάνει ό,τι θέλει,
αλλά ό,τι πρέπει. Συνέχεια το ……………………… σε όλους.
β. ∆εν µου αρέσει η παρέα σου. Σου το είπα και θα σου το ……………………… .
γ. Είναι ψυχαγωγικός και ιδιαίτερα ξεκούραστος ένα περίπατος στον
……………………… .
δ. Είχα τόσα νεύρα, που µε έπιασαν τα ……………………… χωρίς να το θέλω.
ε. Έπειτα από χρόνια κατάφερε να ……………………… ένα καλό βιβλίο.
στ. Στην ……………………… δεν ζει το ψάρι…, λέει ένα δηµοτικό τραγούδι.
ζ. Προσοχή! Μην ……………………… ποτέ σιδηροδροµική γραµµή, αν δεν βεβαιωθείτε
ότι είναι ασφαλής.
η. ∆ούλευε κατά καιρούς ως µοντέλο σε εργαστήρια καλλιτεχνών, αφού το
……………………… της είχε ιδανικές γραµµές.
στεριά ακρογιάλι
κορµί κοµµάτι από ύφασµα
γιαλός σώµα
κλάµατα ξηρά
πανί θρήνοι
233
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Προστακτική Συνεχής Ενεργητικής Φωνής
παράδειγµα
-ε διάβαζ-ε να διαβάζεις
θέµα ενεστώτα + διαβάζω
α΄συζυγία -ετε διαβάζ-ετε να διαβάζετε
-α αγάπ-α να αγαπάς
α΄ θέµα ενεστώτα + αγαπάω
τάξη -άτε αγαπ-άτε να αγαπάτε
Παρατηρήσεις:
1. Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας και β΄ τάξης δεν σχηµατίζουν µονολεκτικό τύπο στο
β΄ πρόσωπο της προστακτικής. Γι’ αυτό χρησιµοποιούµε τον αντίστοιχο τύπο της
συνεχούς υποτακτικής.
2. Στην άρνηση χρησιµοποιούµε τον αντίστοιχο τύπο της συνεχούς υποτακτικής
να) µην + ρήµα. Παραδείγµατα: διαβάζω → (να) µην διαβάζεις, (να) µην διαβάζετε
β. Ασκήσεις
234
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Τραγούδι 2
∆ραπετσώνα
Στίχοι: Τάσος Λειβαδίτης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Μ' αίµα χτισµένο, κάθε πέτρα και καηµός
κάθε καρφί του πίκρα και λυγµός.
Μα όταν γυρίζαµε το βράδυ απ’ τη δουλειά
εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά.
Λεξιλόγιο
235
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
‘δερνε: χτυπούσε.
Π.χ.: Τον έδερνε η µάνα του όταν ήταν µικρός. Παρόλα αυτά έκανε συνέχεια ζηµιές!
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το γεράνι, -ιού)
Κλίση:
το γεράνι τα γεράνια
του γερανιού των γερανιών
το γεράνι τα γεράνια
- γεράνι - γεράνια
236
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Ιδρώτας: το υγρό που αποβάλλεται από τους πόρους του σώµατος ανθρώπου ή
ζώου.
Π.χ.: Σκούπισε τον ιδρώτα από το πρόσωπό του και συνέχισε να σκάβει την γη.
237
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
Γραµµατική
α. Θεωρία
Προστακτική Απλή Ενεργητικής Φωνής
Η απλή προστακτική εκφράζει προσταγή ή επιθυµία, που θέλουµε να γίνει µία φορά.
Παραδείγµατα: ∆ιάβασε αυτό το άρθρο, γιατί είναι ενδιαφέρον.
Μην αργήσετε το µεσηµέρι. Θα φάµε νωρίς.
Σχηµατίζεται από το θέµα του αορίστου µε την προσθήκη καταλήξεων, ως εξής:
παράδειγµα
-ε αγάπησ-ε να αγαπήσεις
α΄ τάξη θέµα αορίστου + αγαπάω
β΄συζυγία - αγαπήσ-τε να αγαπήσετε
τε
238
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
-ε άργησ-ε να αργήσεις
β΄ τάξη θέµα αορίστου + αργώ
- αργήσ-τε να αργήσετε
τε
Παρατηρήσεις:
1. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν τον πληθυντικό της απλής προστακτικής σε –ετε.
Παραδείγµατα: µαθαίνω → µάθετε φεύγω → φύγετε
µένω → µείνετε περιµένω → περιµένετε
καταλαβαίνω → καταλάβετε
2. Στην άρνηση χρησιµοποιούµε τον αντίστοιχο τύπο της απλής υποτακτικής
(να) µην + ρήµα. Π.χ.: διαβάζω → (να) µην διαβάσεις, (να) µην διαβάσετε
3. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν την απλή προστακτική, χωρίς να ακολουθούν τους
συγκεκριµένους κανόνες. Τέτοια είναι:
239
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
β. Ασκήσεις
α. οµολογείτε ………………………
β. δεν ενοχλείς ………………………
γ. ανοίγετε ………………………
δ. κατεβαίνεις ………………………
ε. δεν µπαίνετε ………………………
στ. ταξιδεύεις ………………………
Κείµενο
∆όµνα Σαµίου «Η Μικρά Ασία ήταν το παραµύθι µου»
240
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
καταγόταν από το Πυθαγόρειο της Σάµου και την προγιαγιά της από την Άνδρο,
τους γείτονές της στην Καισαριανή, πολλοί από τους οποίους µιλούσαν τουρκικά,
την ανοιχτή και φιλόξενη διάθεση των Τούρκων, όταν οι Έλληνες επέστρεφαν
ύστερα από χρόνια, για να επισκεφθούν τα σπίτια τους. «Τελικά, κόρη µου, το
µόνο που πρέπει να εύχεται ο άνθρωπος είναι να µην γίνονται πόλεµοι. Τι είχαν οι
άνθρωποι να χωρίσουν τότε µεταξύ τους; Ακόµη και σήµερα, όταν σε ρωτούν και
λες "γιουνάν" αλλάζει το ύφος τους, γιατί έχουν σεβασµό στους Έλληνες».
(Απόσπασµα της συνέντευξης της ∆όµνας Σαµίου στη Χάρη Ποντίδα, ΤΑ ΝΕΑ, 14-10-2002,
µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Προσκέφαλο: µαξιλάρι.
Π.χ.: Κάτω από το προσκέφαλό του έχει πάντα το φυλαχτό του.
Εύγλωττος: αυτός που χειρίζεται άνετα τον λόγο, που εκφράζεται µε ευχέρεια, που
µιλά µε ευκολία.
Π.χ.: Ο Ισοκράτης ήταν εύγλωττος ρήτορας - δάσκαλος στην αρχαία Αθήνα.
Έκπληκτη: αυτή που έχει που έχει νιώσει έκπληξη, απορία, θαυµασµό για κάτι.
Π.χ.: Έµεινε έκπληκτη όταν κατάλαβε ότι όλοι µιλούσαν αρνητικά για την δουλειά
της! ∆εν περίµενε µια τέτοια συµπεριφορά!
Μαγικό: αυτό που ανήκει ή αναφέρεται στους µάγους και την µαγεία, ανεξήγητο,
µοναδικό, πανέµορφο.
Π.χ.: Τι µαγική νύχτα απόψε! Ο ουρανός είναι γεµάτος αστέρια!
241
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Ύφος: στιλ, τρόπος έκφρασης στον γραπτό και τον προφορικό λόγο, η ψυχική
διάθεση ενός προσώπου.
Π.χ.: Πώς είσαι έτσι σήµερα; Τι λυπηµένο ύφος είναι αυτό;
Εντελώς: τελείως.
Π.χ.: Έχω τελειώσει εντελώς την δουλειά µου.
Να εύχεται: να επιθυµεί να πραγµατοποιηθεί ένα γεγονός για τον εαυτό του ή για
άλλους.
Π.χ.: Εύχοµαι ο θεός να σου δώσει όλα τα καλά! Το αξίζεις.
Άσκηση κατανόησης
242
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
1
3
2
Οριζόντια
1. Είναι τα µικρασιατικά Κάθετα
τραγούδια. 1. Αυτός που νιώθει έκπληξη και
2. Το µαξιλάρι. θαυµασµό.
3. Είναι η στέγη του σπιτιού στο 2. Νησιώτικος χορός.
δεύτερο τραγούδι. 3. Με αυτό µετακινώ την βάρκα.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
243
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
3. Ακροστιχίδα
1
2
3
4
5
6
4. Τραγούδια
244
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
∆ραπετσώνα
Μ' αίµα χτισµένο, κάθε πέτρα και …………… Στίχοι: Τάσος Λειβαδίτης
κάθε …………… του πίκρα και λυγµός. Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Μα όταν γυρίζαµε το βράδυ απ’ τη δουλειά
εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά.
Λεξιλόγιο ενότητας
Αναστεναγµός, ο Εύχοµαι
Αναστενάζω Ηρωικός-ή-ό
Αντανακλώ Ιδρώτας, ο
Απαντοχή, η Καηµός, ο
Άραγε Καρφί, το
Γεννιέµαι Κλάµα, το
Γεράνι, το Κορµί, το
Γέρνω Κουπί, το
Γιαλός, ο Λέω
Γράφω Μαγικός-ή-ό
∆έρνω Μερακλίδικος-η-ο
∆ιαβαίνω Μπάλος, ο
∆ιάθεση, η Νησιώτικος-η-ο
Έκπληκτος-η-ο Ξαναλέω
Εντελώς Ξεφαντώνω
Επισκέπτοµαι Πανάκι, το
Έρχοµαι Προσκέφαλο, το
Εύγλωττος-η-ο Στερεοελλαδίτικος-η-ο
245
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 14 - «της φτώχιας»
Στεριά, η Τρύπιος-α-ο
Συρτό, το Ύφος, το
246
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Τραγούδι 1
Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Λοΐζος Μάνος
Bάλε τ’ άσπρα σου,
γίνε κρίνο και βγες από τη γλάστρα σου.
Κι έλα πλάι µου,
να γιορτάσω κι εγώ Aπριλοµάη µου.
Γίνε µέλισσα,
να σου στήσουν χορό τα µελισσόπουλα,
γίνε θάλασσα,
να σου λένε τραγούδια τα ναυτόπουλα.
Λεξιλόγιο
247
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
248
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου β΄,
αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(βρίσκοµαι)
Αρχικοί χρόνοι: βρίσκοµαι, βρισκόµουν, θα βρίσκοµαι, θα βρεθώ, βρέθηκα, έχω
βρεθεί, είχα βρεθεί, θα έχω βρεθεί
Μέλισσα: έντοµο που ζει οµαδικά και παράγει µέλι και κερί.
Π.χ.: Το τσίµπηµα από µέλισσα προκαλεί συνήθως µεγάλο πόνο.
Ασκήσεις Λεξιλογίου
1. Βρείτε στο τραγούδι τον κατάλληλο τύπο της προστακτικής των ρηµάτων:
α. έρχοµαι …………………………………
β. βάζω …………………………………
γ. φοράω …………………………………
δ. γίνοµαι …………………………………
ε. βγαίνω …………………………………
249
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Γραµµατική
Ασκήσεις
Τραγούδι 2
Χάντρα θαλασσιά
Στίχοι: Ελένη Ζιώγα
Μουσική: Ευανθία Ρεµπούτσικα
Μπάτης είσαι κι ευωδιάζεις,
Παναγιά µου, όταν περνάς.
Τα µαλλιά σου όταν τινάζεις,
Μάρτης και µοσχοβολάς.
Χάντρα θαλασσιά να βάζεις,
χάντρα πάντα να φοράς.
250
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Λεξιλόγιο
Μπάτης: δροσερός άνεµος που φυσάει από την πλευρά της θάλασσας, θαλασσινή
αύρα.
Π.χ.: Είναι ωφέλιµο να κάνεις βόλτα στην παραλία και να σε δροσίζει ο µπάτης.
251
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Χάντρα: µικρό, στρογγυλό συνήθως αντικείµενο από γυαλί ή άλλο υλικό µε µικρή
τρύπα στην µέση.
Π.χ.: Το κοµπολόι του είναι φτιαγµένο µε χάντρες από κεχριµπάρι.
252
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το φουστάνι, -ιού)
Κλίση:
το φουστάνι τα φουστάνια
του φουστανιού των φουστανιών
το φουστάνι τα φουστάνια
- φουστάνι - φουστάνια
Ασκήσεις Λεξιλογίου
κοντό νόµος
δροσερός χάντρα
µακριά µπάτης
δίκαιος φουστάνι
µικρή µαλλιά
2. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε τον σωστό τύπο λέξεων από
το τραγούδι:
253
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
δ) Φέτος στην µόδα είναι τα µακριά ……………………………………… . ∆εν βλέπεις τις βιτρίνες;
ε) ……………………………………… τα µαλλιά της µε τέτοιο νάζι, που όλοι την κοιτάζουν µε
θαυµασµό.
Γραµµατική
Ασκήσεις
Κείµενο
…Προλήψεις
Από πολύ παλιά, ο άνθρωπος πιστεύει πως ορισµένα πράγµατα και γεγονότα φέρνουν
καλή ή κακή τύχη. Όσο κι αν προσπαθούµε να ξεφύγουµε από αυτές τις προλήψεις
και δεισιδαιµονίες, πιάνουµε καµιά φορά τον εαυτό µας να πιστεύει κάποιες από
αυτές… Οι πιο γνωστές είναι:
254
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Αστέρια. Είναι γρουσουζιά να µετράς τα αστέρια. Αν όµως δεις ένα αστέρι να πέφτει,
κάνε µια ευχή!
Σαράντα ηµέρες µετά την γέννηση. Ακόµα και σήµερα, πολλοί είναι αυτοί που δεν
αφήνουν κανέναν να δει το νεογέννητο µωρό τους, προτού κλείσει σαράντα ηµέρες,
για να µην το βρει κακό µάτι.
Κακό µάτι. Ένα άτοµο µπορεί να «µατιάσει» ένα άλλο, δηλαδή να του κάνει κακό, αν
το κοιτάζει µε θαυµασµό ή φθόνο. Ο «µατιασµένος» νιώθει άσχηµα, τόσο σωµατικά
όσο και ψυχολογικά. Για να αποφύγεις το κακό µάτι, εάν πιστεύεις σε αυτό, πρέπει να
φοράς φυλαχτό. Φυλαχτό είναι κάθε αντικείµενο που, σύµφωνα µε διάφορες
αντιλήψεις, προστατεύει αυτόν που το φοράει από κάθε κακό πνεύµα ή ατυχία.
Συνήθως, είναι µια µπλε χάντρα, η οποία εικονίζει ένα µάτι. Οι προληπτικοί λένε ότι η
χάντρα σε σχήµα µατιού βλέπει, καθρεφτίζει το κακό και το στέλνει πίσω. Άλλοι
πιστεύουν ότι το µπλε χρώµα είναι αυτό που προστατεύει. Παραδόξως, όµως,
θεωρούν ότι οι γαλανοµάτες είναι αυτοί που κυρίως «µατιάζουν»…
255
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Λεξιλόγιο
∆εισιδαιµονίες: ανόητοι φόβοι για δαίµονες και υπερφυσικά όντα που προκαλούν κακό
στον άνθρωπο.
Π.χ.: Στις δεισιδαιµονίες πιστεύουν συνήθως οι αµαθείς και οι αγράµµατοι.
Νεράιδας: φανταστικό πλάσµα της λαογραφίας µε µορφή νέου και ωραίου κοριτσιού.
Π.χ.: Είναι µια γυναίκα εξαιρετικής οµορφιάς, σαν νεράιδα!
Ουράνιο Τόξο: φαινόµενο κατά το οποίο τα επτά χρώµατα της ίριδας εµφανίζονται
στον ουρανό µετά την βροχή σε µορφή τόξου, κύκλου.
Π.χ.: Τα χρώµατα του ουράνιου τόξου είναι τα επτά κύρια χρώµατα στα οποία
αναλύεται το ηλιακό φως.
Ανεπιθύµητους: που δεν είναι επιθυµητοί, που οι άλλοι δεν τους επιθυµούν, που
προκαλούν δυσαρέσκεια.
Π.χ.: Είναι ανεπιθύµητος στην παρέα µας. ∆ιαρκώς γκρινιάζει και µιλάει άσχηµα.
256
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Φθόνο: λύπη ή ζήλια για ξένα αγαθά ή ευηµερία άλλων, ζηλοφθονία, κακεντρέχεια.
Π.χ.: Ο φθόνος είναι το βασικό του χαρακτηριστικό. ∆ιαρκώς ζηλεύει όλους όσοι είναι
γύρω του!
Πνεύµα: το µυαλό και η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται και να κρίνει, η εξυπνάδα
η ψυχή, το βαθύτερο και πραγµατικό νόηµα.
Π.χ.: Οι συζητήσεις έγιναν µέσα σε πνεύµα κατανόησης και συναδελφικότητας.
Παραδόξως: παρά την λογική, αντίθετα µε την κοινή λογική, ασυνήθιστα, απίστευτα.
Π.χ.: Είµαστε στην καρδιά του καλοκαιριού. Παραδόξως όµως χθες το βράδυ έκανε
κρύο.
Άσκηση Κατανόησης
257
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
1
2
2
Οριζόντια Κάθετα
1. Αυτός που πιστεύει σε προλήψεις. 1. Λέγεται το τόξο που βγαίνει µετά την
2. Τα παιδιά ρίχνουν τα δόντια τους εκεί, βροχή.
για να βγουν τα νέα τους γερά. 2. Έντοµο που ζει οµαδικά και παράγει
3. Ανόητος φόβος για δαίµονες που µέλι.
προκαλούν κακό στον άνθρωπο.
2. Κρεµάλα
258
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…την φοράµε για να µην µας
µατιάζουν…):
1
2
3
4
5
6
4. Τραγούδια
Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ
259
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Γίνε ……………… ,
……… σου ……………… χορό τα µελισσόπουλα,
γίνε θάλασσα,
να σου λένε τραγούδια τα ναυτόπουλα.
Χάντρα θαλασσιά
260
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 15 - «για προλήψεις»
Λεξιλόγιο ενότητας
Ανάποδα Ματιάζω
Ανεπιθύµητος-η-ο Μέλισσα, η
Αντικείµενο, το Μοσχοβολάω
Αντίληψη, η Μπάτης, ο
Βάζω Νεογέννητος-η-ο
Βγαίνω Νεράιδα, η
Βρίσκοµαι Νόµος, ο
Γαλανοµάτης-α-ικο Ξεφεύγω
Γίνοµαι Ουράνιο Τόξο, το
Γλάστρα, η Παραδόξως
Γρουσουζιά, η Πνεύµα, το
∆εισιδαιµονία, η Προληπτικός-ή-ό
∆ιατάζω Πρόληψη, η
Εικονίζω Στήνω
Έρχοµαι Τινάζω
Ευχή, η Τυραννάω
Ευωδιάζω Φθόνος, ο
Θαλασσής-ιά-ί Φοράω
Θησαυρός, ο Φουστάνι, το
Καλοπαντρεύοµαι Χάντρα, η
Κεραµίδι, το
261
262
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
ΕΝΟΤΗΤΑ 16 - «πολιτικά»
Τραγούδι 1
Ένα το χελιδόνι
Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Λεξιλόγιο
Χελιδόνι: µικρό πουλί µε µαύρη ράχη, άσπρη κοιλιά και ουρά χωρισµένη στα δυο, που
ο ερχοµός του ταυτίζεται µε την άνοιξη.
Π.χ.: Κάθε φορά που βλέπαµε τα χελιδόνια, ξέραµε ότι η άνοιξη ήταν πολύ κοντά.
Προσέχαµε πώς έχτιζαν τις φωλιές τους και πώς τάιζαν τα µικρά τους…
Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (πολύς, πολλή, πολύ)
Κλίση:
πολύς πολλή πολύ
πολλής
πολύ πολλή πολύ
πολύ πολλή πολύ
1
πάρθηκε
2
του Μαΐου
263
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Ζωντανοί: αυτοί που βρίσκονται στην ζωή, που ζουν, που έχουν µια έντονη διάθεση
για ζωή, κίνηση, δράση.
Π.χ.: Είναι τόσο ζωντανός άνθρωπος, που όλοι χαίρονται να δουλεύουν µαζί του!
‘χουνε θάψει: τοποθετώ ένα νεκρό σώµα µέσα στην γη, µέσα σε τάφο.
Π.χ.: Έπρεπε να θάψουν τους νεκρούς µετά την µάχη.
Μνήµα: ο τάφος.
Π.χ.: Σε αυτή την πλευρά του νεκροταφείου υπάρχουν τα µνήµατα αυτών που
σκοτώθηκαν στον πόλεµο.
264
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Κλίση:
το µνήµα τα µνήµατα
του µνήµατος των µνηµάτων
το µνήµα τα µνήµατα
- µνήµα - µνήµατα
Πασχαλιές: η γιορτή του Πάσχα, φυτό µε µικρά άσπρα ή µοβ λουλούδια που ανθίζει
την άνοιξη, την εποχή που γιορτάζεται το Πάσχα.
Π.χ.: Εκείνη την εποχή, θυµάµαι, πλησιάζοντας το Πάσχα, είχαν ανθίσει τα πάντα στον
κήπο µας: τριαντάφυλλα, µαργαρίτες, πασχαλιές…
Ανάσταση: επαναφορά ενός νεκρού στην ζωή, η γιορτή της ανάστασης του Χριστού.
Π.χ.: Οι Χριστιανοί πιστεύουν στην ανάσταση του Χριστού, αλλά και στην µελλοντική
ανάσταση των νεκρών.
265
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
λίγη ………………………………………
νεκρός ………………………………………
να παίρνουν ………………………………………
ανοιχτό ………………………………………
φως ………………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ενεργητική - Παθητική Σύνταξη
Σε κάθε πρόταση η λέξη που φανερώνει ποιος κάνει αυτό που λέει το ρήµα, λέγεται
υποκείµενο, ενώ η λέξη που φανερώνει σε ποιον ή σε τι πηγαίνει η ενέργεια του
ρήµατος, λέγεται αντικείµενο.
Παραδείγµατα:
Η Μαρία γράφει την άσκηση.
Ποιος γράφει την άσκηση; Η Μαρία (υποκείµενο)
Τι γράφει η Μαρία; Την άσκηση (αντικείµενο)
Οι προτάσεις που ακολουθούν την δοµή αυτή και φανερώνουν ότι κάποιος ενεργεί (µε
το ρήµα στην ενεργητική φωνή) ανήκουν στην ενεργητική σύνταξη.
266
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Στην β΄ συζυγία και στην α΄ τάξη, όµοια µε το αγαπιέµαι, ανήκουν και τα: απαντιέµαι,
γεννιέµαι, κρεµιέµαι, κυνηγιέµαι, ξεχνιέµαι, πετιέµαι, ρωτιέµαι, χαιρετιέµαι κ.ά.
Στην β΄ συζυγία και στη β΄ τάξη, όµοια µε το οδηγούµαι, ανήκουν και τα:
αποτελούµαι, αφαιρούµαι, δηµιουργούµαι, θεωρούµαι, καλούµαι, συγχωρούµαι,
χρησιµοποιούµαι κ.ά.
Τα ρήµατα ακούω, λέω κλπ. κλίνονται όπως τα ρήµατα της α΄ συζυγίας και
σχηµατίζουν την παθητική τους φωνή ως εξής:
ακούω → ακούγοµαι λέω → λέγοµαι καίω → καίγοµαι
κλαίω → κλαίγοµαι τρώω → τρώγοµαι
(το πάω και το φταίω δεν σχηµατίζουν παθητική φωνή)
Παρατηρήσεις:
1. Κάποια ρήµατα της β΄ συζυγίας και α΄ τάξης σχηµατίζουν τον ενεστώτα της
παθητικής φωνής κατά την β΄ τάξη:
Παραδείγµατα: ευχαριστώ → ευχαριστιέµαι παρηγορώ → παρηγοριέµαι
στενοχωρώ → στενοχωριέµαι τηλεφωνώ → τηλεφωνιέµαι
2. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν τον ενεστώτα παθητικής φωνής και κατά τις δύο τάξεις
Παραδείγµατα: αδικώ → αδικιέµαι & αδικούµαι
δικαιολογώ → δικαιολογιέµαι & δικαιολογούµαι
267
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
3. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν ενεστώτα στην παθητική φωνή, χωρίς να έχουν στην
ενεργητική.
Παραδείγµατα:
Σε -ιέµαι: αναρωτιέµαι, βαριέµαι, χασµουριέµαι, αρνιέµαι (και αρνούµαι),
παραπονιέµαι (και παραπονούµαι) κ.ά.
Σε -ούµαι: ασχολούµαι, διηγούµαι, µιµούµαι, περιποιούµαι κ.ά.
β. Ασκήσεις
α. Κάθε πρωί ο Κώστας ……………………………… αρκετά νωρίς για την δουλειά του.
(σηκώνοµαι)
β. ……………………………… ιδιαίτερα αξιόπιστος άνθρωπος. Μπορείς να ζητήσεις την γνώµη
του για το πρόβληµά σου.(θεωρούµαι)
γ. ……………………………… πάρα πολύ για ασήµαντα πράγµατα! Θα δείτε που όλα θα πάνε
καλά! (στενοχωριέµαι)
δ. Αυτό το πρόβληµα δεν ……………………………… µε τίποτα! Τόση ώρα προσπαθώ!
(λύνοµαι)
ε. ∆υστυχώς δεν θα µπορέσουµε να βγούµε απόψε. ……………………………… για το ταξίδι
µας. Φεύγουµε νωρίς το πρωί.(ετοιµάζοµαι)
Τραγούδι 2
Ο δρόµος
Στίχοι: Κωστούλα Μητροπούλου
Μουσική: Μάνος Λοΐζος
Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία,
κάποιος την έγραψε στον τοίχο µε µπογιά.
Ήταν µια λέξη µοναχά ελευθερία
κι ύστερα είπαν πως την έγραψαν παιδιά.
3
µέσα
4
πας - πάσα - παν: καθένας, κάθε· «πάσης φύσεως»: κάθε είδους
268
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Λεξιλόγιο
Μοναχά: µόνο.
Π.χ.: Ήξερε µοναχά το όνοµά του, τίποτα άλλο…
Επίρρηµα τροπικό
Μνήµη: η ικανότητα του ανθρώπου να διατηρεί αυτό που µαθαίνει, να µην ξεχνάει.
Π.χ.: Έχει πολύ καλή µνήµη! Θυµάται ακόµη και τις µικρότερες λεπτοµέρειες!
269
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το γήπεδο, -ου)
Κλίση:
το γήπεδο τα γήπεδα
του γηπέδου των γηπέδων
το γήπεδο τα γήπεδα
- γήπεδο - γήπεδα
270
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Στοιχήµατα: συµφωνίες µεταξύ προσώπων, όπου εκείνος που η γνώµη του για κάτι θα
αποδειχτεί ορθή, παίρνει ποσό ή κάτι άλλο που ορίζεται από πριν.
Π.χ.: Βάλαµε στοίχηµα µε τους φίλους µου ότι θα τελειώσω πρώτος την εργασία του
µαθήµατος. Έτσι κατάφερα να συγκεντρώσω όλα αυτά τα χρήµατα!
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. µοναχά µετά
β. καβγάς χρώµα
γ. µπογιά µάλωµα
δ. γήπεδο στάδιο
ε. ύστερα µόνο
σκλαβιά ………………………………
ησυχία ………………………………
ηλικιωµένοι ………………………………
δύσκολα ………………………………
αγοράζονται ………………………………
271
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Χρονικές προτάσεις
Παραδείγµατα:
προτερόχρονο Πρώτα διάβασε την εφηµερίδα του. Έπειτα ήπιε τον καφέ του.
Πριν (να) πιει τον καφέ του, διάβασε την εφηµερίδα του.
β. Ασκήσεις
α. Πρώτα ζήτησα την άδεια του διευθυντή µου. Έπειτα έφυγα από την δουλειά.
(πριν)
………………………………………………………………………………………………………………………………
272
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
2. Αντιστοιχίστε:
Κείµενο
Μίκης Θεοδωράκης
273
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
«Ηλέκτρα» και «Αντιγόνη». Την Τριλογία αυτή συµπληρώνει η καινούργια του όπερα
«Λυσιστράτη». Με τα έργα αυτά ο Θεοδωράκης εγκαινιάζει την εποχή του Λυρικού
Βίου, δηλαδή την ολοκληρωτική στροφή του προς τον λυρισµό και την λυρική
µουσική έκφραση.
(www.orchestra.mikistheodorakis.gr, «βιογραφία Μίκη Θεοδωράκη», µε αλλαγές
www.mmb.org.gr, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος - Λίλιαν Βουδούρη,
«80 χρόνια Μίκης Θεοδωράκης», µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Εξορίες: αποµάκρυνση από τον τόπο κατοικίας, που επιβάλλεται σε κάποιον, προς ένα
ορισµένο σηµείο της ίδιας χώρας ή στο
εξωτερικό.
Π.χ.: Οι εξορίες στα χρόνια της
δικτατορίας ήταν πολύ συχνές και
σκληρές. ∆εν κατάφεραν όµως να
σταµατήσουν τον αγώνα του λαού.
274
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
275
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Άσκηση Κατανόησης
Επιλέξτε την σωστή απάντηση:
1. Ο Μίκης Θεοδωράκης συµµετέχει στα πολιτικά γεγονότα της εποχής του, που
στοχεύουν στην ……………… του ελληνικού λαού.
α. αναγέννηση β. εξορία γ. καταγωγή
4. Το 1963, δηµιουργεί µαζί µε τον Μάνο Χατζιδάκι την «Μικρή Ορχήστρα Αθηνών» και
παράλληλα γράφει µουσική για τις ταινίες «Φαίδρα» και ……………… .
α. «Zorba the Greek» β. «Λυσιστράτη» γ. «Μυθιστόρηµα»
5. Από το 1989 έως σήµερα, ο Μίκης Θεοδωράκης κάνει ολοκληρωτική στροφή προς
τον ……………… .
α. λυρισµό β. εκδηµοκρατισµό γ. ρεαλισµό
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
2
1
276
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
Οριζόντια Κάθετα
1. Φυτό µε µικρά άσπρα ή µοβ 1. Το χρώµα διαφορετικά.
λουλούδια. 2. Βάζω κάτι ως στόχο, σκοπεύω.
2. Αναβίωση, αναζωογόνηση. 3. Το κλείσιµο κάποιου στην φυλακή.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…το πουλί του πρώτου
τραγουδιού…):
1. Σωµατική ταλαιπωρία.
2. Κατάστηµα όπου προσφέρεται καφές ή άλλα ποτά.
3. Ό,τι χαρακτηρίζει την λυρική ποίηση.
4. Αντίδραση, άρνηση.
5. … είχε την δική του ιστορία.
6. Μεγάλο και αθέατο βάθος.
7. Επαναφορά ενός νεκρού στην ζωή.
8. Μένω κάπου, κατοικώ.
1
2
3
4
5
6
7
8
277
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
4. Τραγούδια
Ένα το χελιδόνι
Ο δρόµος
Λεξιλόγιο ενότητας
Άβυσσος, η Αντίσταση, η
Αναγέννηση, η Γήπεδο, το
Ανάσταση, η ∆ιαµένω
278
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»
∆ιαφυγή, η Μοναδικός-ή-ό
Εγκαινιάζω Μοναχά
Εκδηµοκρατισµός, ο Μπογιά, η
Εξορία, η Ολοκληρωτικός-ή-ό
Επεκτείνοµαι Πασχαλιά, η
Επίκεντρο, το Πηγάδι, το
Ζωντανός-ή-ό Πολύς-πολλή-πολύ
Θάβω Πωλούµαι
Καβγάς, ο Στοίχηµα, το
Κακουχία, η Στοχεύω
Καταγωγή, η Ταυτόσηµος-η-ο
Καταλήγω Τοίχος, ο
Καφενείο, το Τροχός, ο
Λυρισµός, ο Φυλάκιση, η
Μεταπολίτευση, η Χελιδόνι, το
Μνήµα, το Χορωδία, η
Μνήµη, η Ψάλτης, ο
279
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Τραγούδι 1
Το δελφινοκόριτσο
Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Λίνος Κόκοτος
Η Μάγια
Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Η Πούλια που ‘χει εφτά παιδιά
µέσ' απ' τους ουρανούς περνά,
κάποτε λίγο σταµατά
στο φτωχικό µου και χτυπά.
1
γυναικείο ρούχο που φοριέται συνήθως κάτω από το φόρεµα ή την φούστα
2
βόλτα
3
υγρασία που συνοδεύεται από κρύο
281
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Λεξιλόγιο
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού
ενικού, συζυγίας α΄ (αποκρίνοµαι)
Αρχικοί χρόνοι: αποκρίνοµαι, αποκρινόµουν, θα αποκρίνοµαι, θα αποκριθώ,
αποκρίθηκα, έχω αποκριθεί, είχα αποκριθεί, θα έχω αποκριθεί
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού
ενικού, συζυγίας α΄(χάνοµαι)
Αρχικοί χρόνοι: χάνοµαι, χανόµουν, θα χάνοµαι, θα χαθώ, χάθηκα, έχω χαθεί, είχα
χαθεί, θα έχω χαθεί
Πιάνεται: κρατιέται.
Π.χ.: Πρέπει να πιάνεστε καλά από τα κάγκελα της σκάλας, για να µην πέσετε.
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού
ενικού, συζυγίας α΄(πιάνοµαι)
Αρχικοί χρόνοι: πιάνοµαι, πιανόµουν, θα πιάνοµαι, θα πιαστώ, πιάστηκα, έχω πιαστεί,
είχα πιαστεί, θα έχω πιαστεί
282
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού
ενικού, συζυγίας α΄(πικραίνοµαι)
Αρχικοί χρόνοι: πικραίνοµαι, πικραινόµουν, θα πικραίνοµαι, θα πικραθώ, πικράθηκα,
έχω πικραθεί, είχα πικραθεί, θα έχω πικραθεί
Καρφώνει: βάζει καρφί ή κάποιο µυτερό όργανο σε ένα σώµα, στον τοίχο κ.ά.
Π.χ.: Κάρφωσε στον τοίχο δύο µικρά καρφιά, για να κρεµάσει τους πίνακες.
283
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. αποχαιρετώ λυπάµαι
β. πικραίνοµαι δίνω απάντηση
γ. αστραφτερή µιλάω
δ. βγάζω µιλιά χαιρετώ για πολύ καιρό
ε. αποκρίνοµαι λαµπερή
2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν ό,τι και οι λέξεις της στήλης α΄ ή το
αντίθετο των λέξεων της στήλης β΄:
στήλη α΄ στήλη β΄
Γραµµατική
α. Θεωρία
Μέλλοντας συνεχής και απλός παθητικής φωνής
Μέλλοντας συνεχής
Όπως ήδη γνωρίζουµε, είναι ο χρόνος που φανερώνει ότι κάτι θα γίνεται συχνά ή
συνέχεια στο µέλλον. Τονίζει την διάρκεια ή την επανάληψη µιας πράξης και
σχηµατίζεται από το θα και τον ενεστώτα.
Λέξεις - φράσεις που δηλώνουν διάρκεια ή επανάληψη και θέλουν µέλλοντα συνεχή:
πόσο συχνά; από αύριο - από µεθαύριο - από την άλλη εβδοµάδα - από τον άλλο µήνα,
χρόνο - από του χρόνου - όλο το πρωί, το βράδυ…
κάθε πότε; κάθε ώρα, µέρα, µήνα κλπ. - από εδώ και εµπρός - πάντα
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
284
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Παραδείγµατα:
Από εδώ και στο εξής, οι φοιτητές θα γράφονται στις σχολές τους στις αρχές
Σεπτεµβρίου.
Υπόσχονται ότι θα αγαπιούνται µέχρι το τέλος της ζωής τους.
Κάθε φορά που θα κάνεις τα ίδια λάθη, θα οδηγείσαι στο ίδιο άσχηµο αποτέλεσµα.
Μέλλοντας απλός
Είναι ο χρόνος που, όπως ξέρουµε, παρουσιάζει µια πράξη που θα γίνει στο µέλλον
συνοπτικά, µία φορά, χωρίς διάρκεια ή επανάληψη.
☺
Μόνο τα: κλείνω, πιάνω, σβήνω σχηµατίζουν µέλλοντα παθητικής φωνής σε -στώ.
Όλα τα υπόλοιπα ρήµατα σχηµατίζουν σε -θώ (πληρώνω - πληρώνοµαι - θα πληρωθώ).
285
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Παραδείγµατα:
Οι υπάλληλοι της εταιρείας θα πληρωθούν στο τέλος του µήνα.
Αυτό τον χρόνο θα διδαχτούµε αρχαία ελληνικά.
Τα έξοδα του προγράµµατος θα καλυφθούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο Κώστας και η Ηρώ θα παντρευτούν τον επόµενο µήνα.
µέλλοντας µέλλοντας
ενεργητικής φωνής παθητικής φωνής παράδειγµα
Κλίνεται ως εξής:
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Υπάρχουν ρήµατα που δεν ακολουθούν κανόνες στον σχηµατισµό του µέλλοντα:
286
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
παίρνω-παίρνοµαι θα παρθώ
β. Ασκήσεις
1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του συνεχούς
µέλλοντα της παθητικής φωνής:
α. Όλο το πρωί της ∆ευτέρας ………………………… οι µαθητές στο σχολείο µας. (γράφοµαι)
β. Από εδώ και εµπρός ………………………… ακόµη περισσότερο. Είναι πολύ ταιριαστό
ζευγάρι! (αγαπιέµαι)
γ. Κάθε χρόνο θα ………………………… καινούργια µοντέλα από τους σχεδιαστές µας. Έτσι οι
πελάτες µας θα µένουν ευχαριστηµένοι!(σχεδιάζοµαι)
δ. Κάθε πόσο ………………………… τους φίλους σας;(επισκέπτοµαι)
ε. Κάθε πότε ………………………… το µάθηµα αγγλικών;(διδάσκοµαι)
2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του απλού
µέλλοντα της παθητικής φωνής:
α. Για την τελετή αποφοίτησης ………………………… εκατό κοστούµια για τους µαθητές.
(ράβοµαι)
β. Την άλλη εβδοµάδα ………………………… η κόρη µου.(παντρεύοµαι)
γ. Το Σάββατο, πριν την γιορτή ………………………… τα γλυκά και ………………………… το
τραπέζι. (φτιάχνοµαι, ετοιµάζοµαι)
δ. Μακριά από τον φούρνο, παιδί µου! ………………………… !(καίγοµαι)
ε. ∆εν ………………………… άλλες προσκλήσεις από κανένα, γιατί έχουν µαζευτεί ήδη πολλά
άτοµα. (στέλνοµαι)
Τραγούδι 2
Άρνηση
Στίχοι: Γιώργος Σεφέρης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Στο περιγιάλι το κρυφό
κι άσπρο σαν περιστέρι
διψάσαµε το µεσηµέρι
µα το νερό γλυφό4.
4
περίπου αλµυρό
287
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Με τι καρδιά, µε τι πνοή,
τι πόθους και τι πάθος,
πήραµε τη ζωή µας. Λάθος!
Κι αλλάξαµε ζωή.
Κυκλάµινο κυκλάµινο
στου βράχου τη σχισµάδα6
πού βρήκες χρώµατα κι ανθείς7
πού µίσχο8 και σαλεύεις9.
Λεξιλόγιο
το περιγιάλι
- περιγιάλι
5
ελαφρός και δροσερός άνεµος που έρχεται από την θάλασσα, θαλασσινή αύρα
6
σχισµή, στενό άνοιγµα
7
ανθίζεις
8
τµήµα του φύλλου ενός φυτού, που ενώνει το κυρίως φύλλο µε τον βλαστό
9
κουνιέσαι ελαφριά
10
συγκέντρωσα, µάζεψα
11
αίµα
288
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού
ενικού, συζυγίας α΄(σβήνοµαι)
Αρχικοί χρόνοι: σβήνοµαι, σβηνόµουν, θα σβήνοµαι, θα σβηστώ, σβήστηκα, έχω
σβηστεί, είχα σβηστεί, θα έχω σβηστεί
Πάθος: συναίσθηµα ή επιθυµία που κυριαρχεί πάνω στην συνείδησή µας µε έναν τρόπο
συνεχή και έντονο.
Π.χ.: Το πάθος του για τα χρήµατα τον κάνει πολύ σκληρό απέναντι στους ανθρώπους.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το πάθος, -ους)
Κλίση:
το πάθος τα πάθη
του πάθους των παθών
το πάθος τα πάθη
289
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
- πάθος - πάθη
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (το κυκλάµινο, -ου)
Κλίση:
το κυκλάµινο τα κυκλάµινα
του κυκλάµινου των κυκλάµινων
το κυκλάµινο τα κυκλάµινα
- κυκλάµινο - κυκλάµινα
Έπλεξα: πέρασα µε κατάλληλο τρόπο ένα νήµα, ένα σκοινί µέσα σε ένα άλλο, έτσι ώστε
να κατασκευάσω κάτι.
Π.χ.: Την Πρωτοµαγιά τρέχουµε στην εξοχή, µαζεύουµε λουλούδια
και πλέκουµε πολύχρωµα στεφάνια!
Ασκήσεις Λεξιλογίου
2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν ό,τι και οι λέξεις της στήλης α΄ ή το
αντίθετο των λέξεων της στήλης β΄:
στήλη α΄ στήλη β΄
290
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Υποτακτική συνεχής και απλή παθητικής φωνής
Υποτακτική συνεχής
Θυµίζουµε ότι η συνεχής υποτακτική είναι η έγκλιση που φανερώνει το ενδεχόµενο και
το επιθυµητό (κάτι που θέλουµε να γίνει), αλλά και προτροπή, παραχώρηση, ευχή,
απορία, προσταγή ή απαγόρευση. Θέλουµε δε, αυτό που εκφράζει το ρήµα να γίνεται
συνέχεια, µε διάρκεια ή επανάληψη.
Σχηµατίζεται από το να και το ρήµα στον ενεστώτα και παίρνει άρνηση µη (ν).
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Παραδείγµατα:
Οι φοιτητές άρχισαν να γράφονται στις σχολές τους από τις αρχές Σεπτεµβρίου.
Εξακολουθούν να αγαπιούνται παρά το ότι τσακώνονται τόσο συχνά.
Με εκνευρίζει να οδηγούµαι πάντα στα ίδια σφάλµατα.
Υποτακτική απλή
291
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Σχηµατίζεται από το να και τον απλό µέλλοντα (χωρίς το -θα-) και παίρνει άρνηση
µη(ν).
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
Παραδείγµατα:
Ετοιµάζοµαι να γραφτώ στην σχολή µου την επόµενη εβδοµάδα, γιατί τα µαθήµατα
ξεκινούν σε λίγο καιρό.
Αποκλείεται να αγαπηθούν αυτοί οι δύο. Είναι σαν τον σκύλο µε την γάτα!
Παρά λίγο να οδηγηθώ ξανά στο ίδιο λάθος. Ευτυχώς που άκουσα την συµβουλή σου!
β. Ασκήσεις
1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο της συνεχούς
υποτακτικής της παθητικής φωνής:
292
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Κείµενο
Οδυσσέας Ελύτης (1911 - 1996)
293
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Ο Γιάννης Ρίτσος είναι µια εξίσου σηµαντική προσωπικότητα στον χώρο της νέας
ελληνικής ποίησης. Η ποίησή του είναι αγωνιστική και οι µαρξιστικές του ιδέες του
φέρνουν δυσκολίες και αρρώστιες από συνεχείς εξορίες και φυλακίσεις, σε µια
περίοδο12 που η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα είναι κρίσιµη.
Το 1956 εκδίδει την ποιητική συλλογή «Η Σονάτα του σεληνόφωτος» και τιµάται από την
Πολιτεία µε το πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Αργότερα, κάτω από τον υπερρεαλισµό
και την µοντέρνα ποίηση, συνθέτει ποιήµατα, που επηρεάζονται από τις πικρές
αναµνήσεις του ή από την επικαιρότητα. Από το 1950 κι έπειτα εκδίδει µια σειρά από
µεγάλα ποιήµατα, που παρουσιάζουν την «ρωµιοσύνη», από τα χρόνια του Τρωικού
πολέµου και των µυθικών µορφών των Μυκηναϊκών χρόνων. Παίρνει τον µύθο από την
ελληνική αρχαιότητα και τις παραδόσεις του τόπου, και συνδέει το παρελθόν µε το
παρόν, τονίζοντας την ενότητα και την συνέχειά του.
Ο Ρίτσος γίνεται διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του
Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης το 1975, και του Πανεπιστηµίου
Αθηνών το 1987. Τιµάται, επίσης, µε το Μέγα διεθνές βραβείο
ποίησης (Βέλγιο, 1972), το ∆ιεθνές βραβείο «Γκεόργκι ∆ηµητρώφ»
(Βουλγαρία, 1975), το Μέγα βραβείο ποίησης «Αλφρέ ντε Βινύ»
(Γαλλία, 1975), το ∆ιεθνές βραβείο «Αίτνα-Ταορµίνα» (Ιταλία, 1976),
το Βραβείο «Λένιν» (ΕΣΣ∆, 1977), το ∆ιεθνές βραβείο «Μποντέλο»
(1978).
Εκδίδει πολλές ποιητικές συλλογές (Επιτάφιος, Η σονάτα του
σεληνόφωτος. Ρωµιοσύνη κ.ά.), γράφει δοκίµια και κάνει πολλές
µεταφράσεις. Όλο του το έργο εκδίδεται το 1975 σε τέσσερις τόµους µε τον τίτλο
«Ποιήµατα».
(www.logotexnia.com , µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Πλαίσιο: αυτό που περιβάλλει ένα αντικείµενο, µια ενέργεια, το περίβληµα ενός πίνακα.
Π.χ.: Οι Αθηναίοι θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν πολλές συναυλίες και
θεατρικές παραστάσεις αυτό το καλοκαίρι, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών και
Επιδαύρου.
12
Περίοδος στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974)
294
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Π.χ.: Η ελευθερία και η ισότητα αποτελούν, µαζί µε άλλα, πανανθρώπινα αιτήµατα και
ιδανικά.
Εγκατάστασης: τοποθέτησης.
Π.χ.: Η εγκατάστασή του στην Αθήνα ήταν ζήτηµα χρόνου. Το είχε από καιρό
αποφασίσει και περίµενε την κατάλληλη ευκαιρία.
Εξοµολογείται: λέει τις αµαρτίες του σε ιερέα, φανερώνει τις σκέψεις του.
Π.χ.: Του εξοµολογήθηκε όλη την αλήθεια για την τραγική µέρα! Τελικά ήταν αυτή που
προκάλεσε το ατύχηµα!
Επίτιµος: πρόσωπο που έχει έναν τίτλο τιµητικά, χωρίς να έχει απαραίτητα και τα
σχετικά δικαιώµατα ή καθήκοντα.
Π.χ.: Πολλοί από τους πνευµατικούς ανθρώπους του τόπου µας έχουν γίνει επίτιµοι
διδάκτορες των Πανεπιστηµίων της χώρας.
295
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Εκδίδει: φροντίζει, διευθύνει την συγγραφή και την σύνταξη ενός έντυπου υλικού.
Π.χ.: Έχουν εκδοθεί οι δύο από τους τρεις τόµους του ποιητικού του έργου.
Επικαιρότητα: το σύνολο των γεγονότων του παρόντος, κυρίως των σηµαντικών.
Π.χ.: Τα νέα της επικαιρότητας είναι τραγικά! Συνεχώς ακούµε για πολέµους, σεισµούς
και καταστροφές!
Άσκηση κατανόησης
4. Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου είναι αγωνιστική, γιατί την περίοδο της δικτατορίας:
α. πέρασε καλά
β. φυλακίστηκε και αντιµετώπισε πολλές δυσκολίες
γ. τιµήθηκε µε πολλά βραβεία
5. Ο Γιάννης Ρίτσος εκδίδει από το 1950 µια σειρά από ποιήµατα στα οποία το βασικό
θέµα είναι:
α. η πολιτική
β. τα χρόνια του Τρωικού πολέµου
γ. το ελληνικό παρελθόν στην συνέχειά του
296
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1.
1.
2.
2.
3.
Οριζόντια Κάθετα
2. Κρεµάλα
1. Λαµπερή. Α_________
2. Τοποθέτηση. Ε__________
297
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (… αλλιώς η παραλία …):
1
2
3
4
5
6
7
8
9
4. Τραγούδια
Το δελφινοκόριτσο
Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Λίνος Κόκοτος
Εκεί στης Ύδρας τ' ανοιχτά και των Σπετσών
να σου µπροστά µου ένα δελφινοκόριτσο!
Μωρέ του λέω πούν' το µεσοφόρι σου,
έτσι γυµνούλι πας ………………… τ' αγόρι σου.
298
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Η Μάγια
Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
299
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Άρνηση
Στίχοι: Γιώργος Σεφέρης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Στο ………………… το …………………
κι άσπρο σαν περιστέρι
διψάσαµε το µεσηµέρι
µα το νερό γλυφό.
Με τι καρδιά, µε τι ………………… ,
τι ………………… και τι ………………… ,
πήραµε τη ζωή µας. Λάθος!
Κι αλλάξαµε ζωή.
………………… …………………
στου ………………… τη σχισµάδα
πού βρήκες χρώµατα κι ανθείς
πού µίσχο και σαλεύεις.
300
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»
Λεξιλόγιο ενότητας
Αγωνιστικός-ή-ό Κρυφός-ή-ό
Αναγνώριση, η Κυκλάµινο, το
Αποκρίνοµαι Πάθος, το
Αποχαιρετώ Πανανθρώπινος-η-ο
Αστραφτερός-ή-ό Παράσηµο, το
Βγάζω µιλιά Περιγιάλι, το
Βλέπω Πιάνοµαι
Βράχος, ο Πικραίνοµαι
Βρίσκω Πλαίσιο, το
∆ιακήρυξη, η Πλέκω
∆ιπλωµάτης, ο Πληγώνω
∆οκίµιο, το Πνοή, η
Εγκατάσταση, η Πόθος, ο
Εκδίδω Πρέσβης, ο
Εξοµολογούµαι Πρόξενος, ο
Επικαιρότητα, η Σβήνοµαι
Επίτιµος-η-ο Φυλάκιση, η
Καρφώνω Φυσάω
Κρίσιµος-η-ο Χάνοµαι
Κριτικός-ή-ό Ψευδώνυµο, το
301
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Τραγούδι 1
Τα λιανοτράγουδα
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Απ' όλα τ' άστρα τ' ουρανού, ένα είναι που σου µοιάζει
ένα που βγαίνει το πουρνό1, όταν γλυκοχαράζει.
Κυπαρισσάκι µου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει,
που στέκεις πάντα δροσερό, κι ανθείς2 και λουλουδίζεις.
Λεξιλόγιο
1
το πρωί, το πρωινό, πρωί-πρωί
2
ανθίζεις
3
το αστέρι
4
πλησιάζω
5
ούτε
6
γίνεται ξανά καινούργια, ζωντανεύει
301
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
∆ροσερό: 1. που είναι µέτρια κρύος, έτσι ώστε να προκαλεί ένα ευχάριστο αίσθηµα 2.
για φυτό, κυρίως για λουλούδι που διατηρείται όπως ήταν πριν να κοπεί, που δεν έχει
αρχίσει να µαραίνεται.
Π.χ.: Θα κάνω µια βόλτα! Θέλω να µου φρεσκάρει το µυαλό ο δροσερός αέρας!
Χαλινάρι: αυτά που µπαίνουν στο κεφάλι ενός ζώου, προκειµένου να το συγκρατούν
και να το κατευθύνουν, γκέµι, ηνίο.
Π.χ.: Ο στρατηγός τράβηξε µε δύναµη το χαλινάρι του µαύρου άλογου και ξεκίνησε
την επίθεση.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το χαλινάρι, -ιού)
Κλίση:
το χαλινάρι τα χαλινάρια
του χαλιναριού των χαλιναριών
το χαλινάρι τα χαλινάρια
- χαλινάρι - χαλινάρια
302
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Στάχτη: η σκόνη, συνήθως γκρίζα, που αποµένει ύστερα από κάψιµο πραγµάτων.
Π.χ.: Λόγω της πυρκαγιάς έγιναν στάχτη τόσα σπίτια! Τι έκανε η πυροσβεστική;
Τίποτα!
303
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. γλυκοχαράζει σκέφτοµαι
β. ορίζεις ανθίζεις
γ. συλλογίζοµαι ξηµερώνει
δ. λουλουδίζεις κανονίζεις
ε. βαστούν κρατούν κάτι, αντέχουν
α. µαραµένο ………………………………
β. νυχτώνει ………………………………
γ. αφήνουν ………………………………
δ. µαραίνεσαι ………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Παρατατικός παθητικής φωνής
Όπως ήδη ξέρουµε, ο παρατατικός είναι ο χρόνος που αναφέρεται στο παρελθόν και
φανερώνει διάρκεια. Περιγράφει µια πράξη που έχει τελειώσει και τονίζει κυρίως την
διάρκεια ή την επανάληψή της. Στην παθητική φωνή κλίνεται ως εξής:
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
304
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
ενεστώτας παρατατικός
β. Ασκήσεις
α. Στα γενέθλιά µου πάντα ………………………… µε τα δώρα που µου έφεραν οι γονείς µου
και ………………………… πολύ. (χαίροµαι, διασκεδάζω)
β. Όταν ήµουνα νέος, παιδί µου, ………………………… από το πρωί ως το βράδυ και δεν
………………………… ! (εργάζοµαι, κουράζοµαι)
γ. ………………………… πολύ τους φίλους τους, αλλά µετά τα τελευταία γεγονότα όχι!
(εµπιστεύοµαι)
δ. ………………………… πολύ! Ήταν τόσο ταιριαστό ζευγάρι! (αγαπιέµαι)
ε. Στις περισσότερες πράξεις του ………………………… κυρίως από το ένστικτό του.
(οδηγούµαι)
2. Σχηµατίστε τον παρατατικό των παρακάτω ρηµάτων και έπειτα συµπληρώστε τις
προτάσεις µε τον κατάλληλο τύπο:
βαριέµαι
ασχολούµαι
συνεννοούµαι
συναντιέµαι
παραπονιέµαι
305
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
β. Πιο παλιά ………………………… περισσότερο µε τον κήπο και τα λουλούδια µου. Τώρα
δεν έχω τόσο χρόνο.
γ. Μα καλά, σε τι γλώσσα ………………………… ; Εκείνος δεν µιλάει ελληνικά κι εσύ ούτε
λέξη δεν ξέρεις από γαλλικά!
δ. ………………………… δύο φορές τον µήνα και οργανώναµε την δουλειά µας.
ε. ………………………… διαρκώς µε καθετί που κάναµε! Με τίποτα δεν ήταν
ευχαριστηµένος!
Τραγούδι 2
Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα
Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα και γιοµίζ'7 η γειτονιά Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
τριανταφυλλάκια κι άστρα κι ανοιξιάτικα κλωνιά. Μουσική: Μίµης Πλέσσας
Η Μυρσίνη τ’ άσπρα βάζει, άσπρο κρίνο στο περβάζι
και µεθάει η γειτονιά.
Λεξιλόγιο
το τριανταφυλλάκι τα τριανταφυλλάκια
- τριανταφυλλάκι - τριανταφυλλάκια
7
γεµίζει
8
του πελάγους
9
µήπως
306
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Περβάζι: το κάτω, συνήθως και πλατύτερο, τµήµα του πλαισίου ενός παραθύρου.
Π.χ.: Του αρέσει να ονειρεύεται µόνος, καθισµένος στο περβάζι µε τις ώρες…
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το περβάζι, -ιού)
Κλίση:
το περβάζι τα περβάζια
του περβαζιού των περβαζιών
το περβάζι τα περβάζια
- περβάζι - περβάζια
Σταυρωτό: που έχει το σχήµα του σταυρού, για δύο αντικείµενα που είναι
τοποθετηµένα, έτσι ώστε να σχηµατίζεται σταυρός ή Χ.
Π.χ.: Ένας χορός που χορεύεται ακόµη και σήµερα τους Σαρακατσάνες όλης της
Ελλάδας είναι ο σταυρωτός χορός, που αναφέρεται σε πανάρχαιο έθιµο.
307
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Μονοπάτια: πολύ στενά και συνήθως ανώµαλα δροµάκια µόνο για ανθρώπους ή ζώα
κυρίως στο ύπαιθρο.
Π.χ.: Έχει στο χωριό µας καταπληκτικά πέτρινα µονοπάτια, που κάθε λίγο οι
νοικοκυρές του χωριού τα καθαρίζουν και τα ασπρίζουν.
Ξενυχτώ: µένω άυπνος κατά την διάρκεια της νύχτας, δεν κοιµάµαι, διασκεδάζω ως
τις πρώτες πρωινές ώρες.
Π.χ.: Πάλι ξενύχτησες χθες βράδυ; Πότε θα ξεκουραστείς επιτέλους;
308
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Ρίχνω: αφήνω, πετάω ή σπρώχνω κάτι να πέσει µε το βάρος του προς ορισµένη
κατεύθυνση.
Π.χ.: Πώς τα φτιάχνω τα κολοκυθάκια; Ρίχνω τα κρεµµύδια σε καυτό λάδι και
τσιγαρίζω για 3-4 λεπτά. Χαµηλώνω την φωτιά, ρίχνω µέσα τα κολοκυθάκια και τα
αφήνω µέχρι να µαλακώσουν.
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. ξεµεθάει ……………………………………
β. να κλειστώ ……………………………………
γ. ευτυχισµένη ……………………………………
δ. παίρνω ……………………………………
ε. λεωφόροι ……………………………………
309
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Αιτιολογικές προτάσεις
Τελικές προτάσεις
β. Ασκήσεις
β. πολύ, στην, διότι, κακό, δεν, να, πρέπει, αλάτι, πίεση, κάνει, χρησιµοποιούµε
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
ε. έτοιµο, επειδή, γύρισα, φαγητό, αργά, στο σπίτι, Πέτρο, είναι, δεν, το
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
310
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Κείµενο
Ο Μύθος του Νάρκισσου
Γιος του ποταµού Κηφισού, ο Νάρκισσος φηµίζεται για την
οµορφιά αλλά και την σκληρότητά του. Πολλές είναι οι
νύµφες που τον ερωτεύονται, αλλά εκείνος δεν θέλει
καµιά. Ανάµεσά τους και η νύµφη Ηχώ, που, όταν τολµάει
να του εκφράσει την αγάπη της, την κοροϊδεύει και εκείνη
τον καταριέται ν' αγαπήσει φλογερά, αλλά χωρίς
ανταπόκριση.
Μια µέρα, λοιπόν, ο Νάρκισσος κυνηγάει στο δάσος και
βρίσκει µια πηγή µε πεντακάθαρα νερά. Σκύβοντας για να
ξεδιψάσει, βλέπει για πρώτη φορά το πανέµορφο πρόσωπό
του, σαν σε καθρέφτη. Από εκείνη την στιγµή τίποτα πια
δεν έχει µεγαλύτερη σηµασία γι' αυτόν από το να θαυµάζει
τον εαυτό του! Ξεχνάει να φάει και να κοιµηθεί και δεν
πίνει νερό, για να µην ταράξει τα νερά της λίµνης και χάσει
την εικόνα του. Έτσι αδυνατίζει τόσο πολύ, που ξαπλώνει στο χορτάρι και ξεψυχάει.
Στο σηµείο εκείνο φυτρώνει το οµώνυµο λουλούδι, γνωστό και ως µανουσάκι, για να
θυµίζει σε όλους τον πόνο του ανικανοποίητου έρωτα…
Ένα πολύ γνωστό δηµοτικό τραγούδι, που συνδέει την φύση µε τον άνθρωπο και
δείχνει πιο έντονα την σχέση της ανθρώπινης οµορφιάς µε την φυσική οµορφιά των
λουλουδιών, είναι και το παρακάτω:
Μανουσάκια
Εµένα η µάνα µ’10 µε ‘στειλε να µάσω11 µανουσάκια,
µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια.
Και πήγα και τα µάζεψα και τα ‘κανα µατσάκια,
µανουσάκια, µανουσάκια, όµορφά µου κοριτσάκια.
Στην αγορά τα πούλησα και πήρα παραδάκια12,
µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια.
Σαν τι τον έχεις τον παπά και κάθεσαι κοντά του,
µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια.
Τον έχει η µάνα µου αδερφό κι εγώ τον έχω µπάρµπα,
µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια.
(Κώστας Σαχινίδης «Μεσολόγγι-Αιτωλικό, Μουσική Χορευτική Παράδοση και Ιστορία», σελ. 115,
µε αλλαγές)
10
µου
11
να µαζέψω
12
χρήµατα
311
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Λεξιλόγιο
Καταριέται: εκφράζει µε κατάρες την επιθυµία να πάθει κάποιο κακό ένα πρόσωπο
(εκφράζει µε πολύ έντονο τρόπο την οργή του για κάτι που έγινε ή συµβαίνει).
Π.χ.: Έχασε όλα του τα λεφτά! Άρχισε να καταριέται την ίδια του την ζωή!
Αδυνατίζει: κάποιος γίνεται αδύνατος, χάνει σωµατικό βάρος, χάνει δύναµη ή κάτι
κάνει κάποιον να χάνει βάρος και δύναµη.
Π.χ.: Πολλοί πιστεύουν πως το λεµόνι διαλύει τα λίπη και αδυνατίζει.
312
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Μανουσάκι: καλλωπιστικό φυτό µε µικρά άνθη µοβ χρώµατος, το άνθος του µενεξέ.
Π.χ.: Το µανουσάκι είναι ίσως το πιο κοινό και διαδεδοµένο αγριολούλουδο της Κρήτης
τους φθινοπωρινούς µήνες.
Μόσχος: σκουρόχρωµη και λιπαρή αρωµατική ουσία καθώς και η αντίστοιχη οσµή.
Π.χ.: Ο µόσχος χρησιµοποιείται πολύ συχνά στην καλλυντική βιοµηχανία για τα
αρώµατα.
Άσκηση κατανόησης
313
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1
2
1
Οριζόντια Κάθετα
1. Tο λουλουδάκι της γαριφαλιάς. 1. Το άνθος του µενεξέ.
2. Ζωηρά, θερµά. 2. Εκφράζω µε κατάρες την οργή µου.
3. Έχω φήµη, γίνοµαι γνωστός.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
1. Ξεγελώ. Κ________
314
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…χωρίς……είναι ο έρωτας του
Νάρκισσου):
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
4. Τραγούδια
Τα λιανοτράγουδα
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Απ' όλα τ' άστρα τ' ουρανού, ένα είναι που σου µοιάζει
ένα που βγαίνει το πουρνό, όταν …………………… .
Κυπαρισσάκι µου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει,
που στέκεις πάντα …………………… , κι ανθείς και …………………… .
315
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα και γιοµίζ' η γειτονιά Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
…………………… κι άστρα κι ανοιξιάτικα …………………… . Μουσική: Μίµης Πλέσσας
Η Μυρσίνη τ’ άσπρα βάζει,
άσπρο κρίνο στο ……………………
και …………………… η γειτονιά.
Λεξιλόγιο Ενότητας
Αδυνατίζω Ανικανοποίητος-η-ο
Αναστενάζω Ανταπόκριση, η
316
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 18 - «της φύσης»
Βαστάω Ορίζω
Γαριφαλάκι, το Παλιώνω
Γλυκοχαράζει Πεντακάθαρος-η-ο
∆ροσερός-ή-ό Περβάζι, το
Καταριέµαι Πικραµένος-η-ο
Κλωνί, το Ρίχνω
Κοροϊδεύω Σκληρότητα, η
Κυνηγάω Σκύβω
Λουλουδίζω Σπαράζω
Μανουσάκι, το Σταυρωτός-ή-ό
Ματσάκι, το Στάχτη, η
Μεθάω Συλλογίζοµαι
Μονοπάτι, το Ταράζω
Μόσχος, ο Τριανταφυλλάκι, το
Μπάρµπας, ο Φηµίζοµαι
Ξανοίγοµαι Φλογερά
Ξενυχτάω Φυτρώνω
Ξεψυχάω Χαλινάρι, το
Οµώνυµος-η-ο
317
318
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
ΕΝΟΤΗΤΑ 19 - «περιγελαστικά»
Τραγούδι 1
Έλα βρε Χαραλάµπη
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Έλα, βρε Χαραλάµπη, να σε παντρέψουµε
να φάµε και να πιούµε και να χορέψουµε.
Λεξιλόγιο
Να πιούµε: βάζω στο στόµα µου ένα υγρό ή ένα ποτό καταπίνοντάς το.
Π.χ.: Ήπιε πολύ το βράδυ και γι’ αυτό τώρα έχει δυνατό πονοκέφαλο.
319
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
το ζόρι τα ζόρια
- ζόρι - ζόρια
320
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. χρόνος δυσκολία
β. καµώµατα κουβέντες
γ. λόγια νάζι
δ. ζόρι κινούµαι µε την µουσική
ε. χορεύω έτος
α. διαζύγιο …………………………………
β. τεµπέλα …………………………………
γ. δώσε …………………………………
δ. πήγαινε …………………………………
ε. εκείνα …………………………………
321
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Αόριστος παθητικής φωνής
Όπως ήδη ξέρουµε, ο αόριστος είναι ο χρόνος που περιγράφει µια πράξη που έγινε
και τελείωσε στο παρελθόν. Στην παθητική φωνή σχηµατίζεται ως εξής:
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
α΄ τάξη β΄ τάξη
322
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας (α΄ και β΄ τάξης) σχηµατίζουν τον αόριστο ως εξής:
β. Ασκήσεις
α. παρακολουθώ ……………………………………
β. τρελαίνω ……………………………………
γ. εκλέγω ……………………………………
δ. αφαιρώ ……………………………………
ε. αγαπάω ……………………………………
323
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Τραγούδι 2
Τα παιδιά της γειτονιάς σου
Στίχοι: Παραδοσιακό
Σαν σουρώνω, πέφτω κάτω και λασπώνοµαι. Μουσική: Παραδοσιακό
Βάζω µπρος τα δυο µου χέρια και σηκώνοµαι.
Λεξιλόγιο
324
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Αρχικοί χρόνοι: µεθάω, µεθούσα, θα µεθάω, θα µεθύσω, µέθυσα, έχω µεθύσει, είχα
µεθύσει, θα έχω µεθύσει
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. κάθοµαι ……………………………
β. ξεµέθυστος ……………………………
γ. χαζό ……………………………
325
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Ευθύς Λόγος - Πλάγιος Λόγος
Όταν µιλάµε για ευθύ λόγο, εννοούµε τα λόγια κάποιου όπως ακριβώς τα είπε
το άτοµο αυτό. Παράδειγµα: - «Θα πάµε ένα ταξίδι στην Ιταλία.»
Αντίθετα, όταν µιλάµε για πλάγιο λόγο, εννοούµε τα λόγια κάποιου, όπως µας
τα µεταφέρει κάποιος άλλος. Παράδειγµα: Λέει ότι θα πάµε ένα ταξίδι στην
Ιταλία.
Συνήθως ο πλάγιος λόγος εισάγεται µε ρήµατα:
όταν η πρόταση στον ευθύ λόγο δηλώνει µετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε
326
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
β. Ασκήσεις
1. Ο Γιώργος µας ρώτησε «Παιδιά, θέλετε να πάµε για ένα ποτό στην παραλία;»
...................................................................................................
2. Η µαµά µου φώναζε «Γιατί άργησες πάρα πολύ και γύρισες σπίτι τα µεσάνυχτα;»
...................................................................................................
3. Ο καθηγητής µας ενηµέρωσε «Η εξέταση θα γίνει στις 22 του µηνός»
...................................................................................................
4. «Σας είπα, δεν έχετε δίκιο!»
....................................................................................................
5. «Τι προτιµάτε, ελληνικό ή γαλλικό καφέ;», ρώτησε.
....................................................................................................
Κείµενο
Το πανηγύρι του Αη -Συµιού στο Μεσολόγγι
1
Κατηγορίες δηµοτικών τραγουδιών, σύµφωνα µε τον Ν. Γ. Πολίτη: Ιστορικά, Κλέφτικα,
Ακριτικά, Παραλογές, Τραγούδια της αγάπης, Νυφιάτικα, Νανουρίσµατα, Κάλαντα, της
Ξενιτιάς, Μοιρολόγια, Γνωµικά, Εργατικά κ.ά.
327
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Λεξιλόγιο
Κλέφτες: 1. αυτοί που κλέβουν, που παίρνουν κάτι που δεν τους ανήκει 2. µέλη
οµάδων που κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας έφευγαν στα βουνά (Όλυµπος,
Πίνδος), έκλεβαν για να ζήσουν και αντιστέκονταν στους Τούρκους.
Π.χ.: Οι κλέφτες συµµετείχαν ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
328
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Υπαπαντής: χριστιανική γιορτή σε ανάµνηση της υποδοχής του Xριστού στο ναό,
σαράντα ηµέρες µετά την γέννησή Tου.
Π.χ.: Στις 2 Φεβρουαρίου γιορτάζουµε την ηµέρα της Υπαπαντής.
Έχουν αναφερθεί: έχουν σχετίσει κάτι µε κάτι άλλο, το οποίο θεωρείται βασικό.
Π.χ.: Στην βιβλιογραφία οι συγγραφείς αναφέρονται µε το όνοµα τους και το έτος
έκδοσης του άρθρου τους.
Συρτό: γενική ονοµασία των κυκλικών λαϊκών χορών, που χορεύονται µε πλάγια
και κάπως συρτά βήµατα.
Π.χ.: Πήγε στα µαθήµατα κρητικών χωρών και περισσότερο της άρεσε ο συρτός
χανιώτικος.
Μετανιωµένος: αυτός που άλλαξε γνώµη και λυπάται για κάτι που έκανε.
Π.χ.: Μετανιωµένη για όσα έκανε, κλείστηκε στο σπίτι της και δεν µιλάει σε
κανέναν.
Προσεύχεται: απευθύνεται στον Θεό και εκφράζει την λατρεία, την παράκληση ή
την ευχαριστία του.
Π.χ.: Προσεύχεται ανελλιπώς πρωί βράδυ. Είναι συνήθειά του από µικρό παιδί.
329
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Άσκηση κατανόησης
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
2
1
Οριζόντια Κάθετα
1. Χτυπάω κάποιον. 1. Λάθος κατανόηση.
2. Γίνοµαι, φτιάχνοµαι. 2. Λερώνοµαι µε λάσπη.
3. ∆ηµοτικός κυκλικός χορός.
330
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…διασκέδαση έντονη µε χορό
και τραγούδι…):
4. Τραγούδια
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Έλα, βρε Χαραλάµπη, ………… σε …………………………
………………………… και ………………………… και ………………………… .
331
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
Λεξιλόγιο Ενότητας
Ανασταίνοµαι Παίρνω
Αναφέροµαι Πανηγύρι, το
Απελευθέρωση, η Παντρεύω
Αρµατωµένος-η-ο Παρεξήγηση, η
Γλέντι, το Πειράζω
∆έρνω Πεντηκοστή, η
∆εσµός, ο Περιγελαστικός-ή-ό
∆ηµιουργούµαι Πίνω
Ζόρι, το Πλαγιά, η
Καβαλάρης, ο Προσεύχοµαι
Καµώµατα, τα Σηκώνοµαι
Κλέφτης, ο Συρτός, ο
Λασπώνοµαι Σώζοµαι
Λόγος, ο Τρώω
Μεθυσµένος-η-ο Τσάµικος, ο
Μετανιωµένος-η-ο Υπαπαντή, η
Μπαγάσικο, το Χορεύω
Νοικοκυρά, η Χρόνος, ο
332
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 19 - «περιγελαστικά»
333
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
ΕΝΟΤΗΤΑ 20 - «καντάδες»
Τραγούδι 1
Απόψε την κιθάρα µου
Μουσική: Παραδοσιακό
Στίχοι: Παραδοσιακό
Λεξιλόγιο
Κορδέλες: λουρίδες από ύφασµα, από χαρτί ή από άλλο υλικό µε τις οποίες
δένουµε, συγκρατούµε ή στολίζουµε κάτι.
Π.χ.: Όταν ήµουν παιδί, η µαµά µου έδενε τα µαλλιά µου µε βελούδινες κορδέλες.
το καντούνι τα καντούνια
του καντουνιού των καντουνιών
το καντούνι τα καντούνια
1
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
- καντούνι - καντούνια
το γιούλι τα γιούλια
- γιούλι - γιούλια
Άνθη: λουλούδια.
Π.χ.: ∆εν µου αρέσουν τα πλαστικά άνθη, τα θεωρώ κακόγουστα.
Ονειρεύτηκα: είδα όνειρο στον ύπνο µου, ένιωσα την επιθυµία για κάτι, πόθησα.
Π.χ.: Χθες βράδυ ονειρεύτηκα την αγαπηµένη µου γιαγιά, που πέθανε πέρσι.
336
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
1. καντούνι διακοσµώ
2. ονειρεύοµαι µενεξέδες
3. γιούλια λουλούδι
4. στολίζω δροµάκι
5. άνθος ποθώ
1. αϋπνία ………………………………
2. να σηκωθείς ………………………………
3. βρέθηκα ………………………………
4. λεωφόροι ………………………………
5. να ξυπνήσεις ………………………………
Γραµµατική
Ασκήσεις
337
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Τραγούδι 2
Μενεξέδες και ζουµπούλια
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό
Μενεξέδες και ζουµπούλια και θαλασσινά πουλιά
αν την δείτε την καλή µου χαιρετίσµατα πολλά.
Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες,
µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες1.
Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες,
µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες.
1
φιλούσες αγνά
2
να συνοδεύει
3
δασκάλα
4
πόδια
338
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Λεξιλόγιο
Θαλασσινά: που ανήκουν στην θάλασσα, που έχουν σχέση µε την θάλασσα.
Π.χ.: Σε αυτό το εστιατόριο σερβίρουν τα καλύτερα θαλασσινά –χταπόδια,
καλαµάρια και µύδια.
339
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
340
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
1. η κιθάρα να κοπούν
2. θαλασσινά πολλά
3. µενεξέδες να σπάσει
4. τα τέλια πουλιά
5. χαιρετίσµατα και ζουµπούλια
Γραµµατική
Ασκήσεις
α. προετοιµάζω …………………………
β. ξεκουράζω …………………………
γ. στενοχωρώ …………………………
δ. πιέζοµαι …………………………
ε. κατακτώ …………………………
1. Η οθωµανική παρουσία στο Αιγαίο χρονολογείται ήδη από τον 14ο αιώνα, όταν
το 1354 ………………………… η Καλλίπολη.
2. ………………………… πολύ και στο τέλος είπε την αλήθεια σε όλους!
3. Πέρασες καλά στις διακοπές σου; ………………………… καθόλου;
4. ∆εν είχαµε καθόλου νέα από τον φίλο µας και ………………………… πάρα πολύ.
5. Οι µαθητές παρά τις πολλές σχολικές τους υποχρεώσεις ………………………… καλά.
Τα αποτελέσµατά τους είναι άριστα.
341
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
4. Οι πελάτες µας µπορούν αυτή την φορά ………………………… µέσω ενός µηνύµατος
ηλεκτρονικού ταχυδροµείου σχετικά µε τις καινούργιες προσφορές µας.
(ειδοποιούµαι)
5. Οι µαθητές πρέπει κάθε φορά ………………………… στο επίπεδο που αντιστοιχεί
στην τάξη και την ηλικία τους. (εγγράφοµαι)
Κείµενο
Τα Επτάνησα και η µουσική τους…
Ζάκυνθος. Η Ζάκυνθος, πατρίδα του Σολωµού και του Κάλβου, έχει µακρά µουσική
παράδοση. Στον 4ο π.Χ. αι. τοποθετείται η αρχή της µουσικής της ζωής, µε τον
µουσικό Πυθαγόρα. Μετά τον 17ο α. αναπτύσσεται η
εκκλησιαστική µουσική, η οποία διαµορφώνει ένα καθαρά
ζακυνθινό λαϊκό τραγούδι, την αρέκια, που συνεχίζει και
σήµερα να τραγουδιέται στην Ζάκυνθο.
Τον 19ο αι. το νησί φθάνει στο αποκορύφωµα της µουσικής
του ακµής. Θέατρα, ορχήστρα πνευστών, ερασιτεχνικές
ορχήστρες και συνθέτες όπερας κάνουν την παρουσία τους,
342
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Λευκάδα. Η µουσική παίζει σπουδαίο ρόλο στην ζωή των Λευκαδιτών. Στην λαϊκή
µουσική ξεχωρίζει το ηπειρωτικό στοιχείο, όπως και στους χορούς, αλλά οι
επιδράσεις της ∆ύσης στις καντάδες και τις όπερες δεν είναι λίγες.
Πρόκειται για έναν τόπο που έχει αναδείξει
πολλούς ανθρώπους του πνεύµατος και των
τεχνών, τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και τον Άγγελο
Σικελιανό, αλλά και την Αγνή Μπάλτσα. Το 1850
αποκτά την δική της Φιλαρµονική και µέχρι σήµερα
διατηρεί πλούσια πολιτιστική ζωή. Μεγάλη
επιτυχία σηµειώνουν κάθε καλοκαίρι οι Γιορτές
Λόγου και Τέχνης, µε διαλέξεις, θεατρικές
παραστάσεις, κινηµατογραφικές προβολές και
εκθέσεις χειροτεχνηµάτων. Επίσης, πολύ κόσµο συγκεντρώνει το διεθνές φεστιβάλ
φολκλόρ. Τον Αύγουστο αναβιώνει και ο λευκαδίτικος γάµος στην Καρυά, ενώ
πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται και στο Νυδρί, τα Λαζαράτα και σε πολλά άλλα
χωριά.
(www.greek-tourism.gr, µε αλλαγές)
∆ανείζονται: παίρνουν κάτι που δεν είναι δικό τους, για να το χρησιµοποιήσουν, µε
την προϋπόθεση να το επιστρέψουν.
Π.χ.: Απαγορεύεται να δανειστούµε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά από την βιβλιοθήκη
του Σχολείου.
343
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Ζυµώνεται: κάτι διαµορφώνεται µέσα από µια διαδικασία µακρόχρονης και στενής
σχέσης µε κάτι άλλο.
Π.χ.: Με τα χρόνια ζυµώθηκε τόσο πολύ µε τα ελληνικά έθιµα που ξέχασε την
αγγλική καταγωγή του.
Σερενάτα: ερωτικό τραγούδι που τραγουδιέται νύχτα κάτω από το παράθυρο της
αγαπηµένης.
Π.χ.: Στην αρχή της σχέσης µας ο φίλος µου τραγουδούσε κάθε νύχτα σερενάτες
κάτω από το παράθυρό µου!
Έχει αναδείξει: έχει προβάλλει, έχει τονίσει κάτι ώστε να γίνει ευρύτερα γνωστό.
Π.χ.: Η µεγάλη αγάπη του κοινού τον έχει αναδείξει σε σηµαντικό καλλιτέχνη.
344
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Π.χ.: Μέσω του πολιτιστικού συλλόγου µας αναβιώνουν πολλά λαϊκά ήθη και έθιµα.
Κληρονοµιάς: περιουσίας που µετά τον θάνατο του κατόχου της µεταβιβάζεται σε
κάτι άλλο µε ή χωρίς διαθήκη.
Π.χ.: Το µεγαλύτερο τµήµα της κληρονοµιάς του πήγε σε ιδρύµατα και
φιλανθρωπικούς συλλόγους.
Άσκηση κατανόησης
345
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
2 3
1
Οριζόντια Κάθετα
1. Χαιρετισµοί. 1. Αυτός που τραγουδάει µε την
2. ∆ιακοσµώ. συνοδεία κιθάρας.
2. Ρίχνω κάτι και το κάνω κοµµάτια.
3. Οι χορδές της κιθάρας.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
346
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ερωτικό τραγούδι κάτω από
το παράθυρο της αγαπηµένης…):
1
2
3
4
5
6
7
8
4. Τραγούδια
Μουσική: Παραδοσιακό
Στίχοι: Παραδοσιακό
Απόψε την κιθάρα µου
την …………………… …………………… .
Και στα …………………… τραγουδώ
για τις όµορφες κοπέλες.
347
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Κυρά περιβολάρισσα
δώσε µου ένα µήλο
αγάπα και τον άντρα σου
έχε κι εµένα φίλο.
Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες,
µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες.
Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες,
µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες.
Λεξιλόγιο Ενότητας
Ακµαίος-α-ο Καντούνι, το
Αναβιώνω Καρτερώ
Αναδεικνύω Κιθαρωδός, ο
Άνθος, το Κληρονοµιά, η
Αποκορύφωµα, το Κόβοµαι
Γιούλι, το Κορδέλα, η
∆ανείζοµαι Μαντολινάτα, η
∆ιάλεξη, η Μελόδραµα, το
∆ιαφύλαξη, η Μενεξές, ο
∆ιαχωρίζω Ονειρεύοµαι
Ζητώ Πέφτω
Ζουµπούλι, το Προσαρµόζοµαι
Ζυµώνοµαι Σερενάτα, η
Θαλασσινός-ή-ό Σπάω
348
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 20 - «καντάδες»
Στολίζω Φιλαρµονική, η
Συµβάλλω Χαιρετίσµατα, τα
Τέλι, το Χάνοµαι
Τελούµαι Χειροτέχνηµα, το
Ύπνος, ο Χορηγός, ο
349
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Τραγούδι 1
Σαν τον καραγκιόζη
Στίχοι: ∆ιονύσης Σαββόπουλος
Μουσική: ∆ιονύσης Σαββόπουλος
Λεξιλόγιο
349
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Πλάτες: το πίσω τµήµα του ανθρώπινου σώµατος από τους ώµους ως την µέση, η
ράχη.
Π.χ.: Τον πόνεσε η πλάτη του από τις πολλές δουλειές! Χρειάζεται τουλάχιστον δύο
µέρες ξεκούραση.
Επιβάτες: αυτοί που βρίσκονται σε ένα µεταφορικό µέσο, αυτοί που ταξιδεύουν.
Π.χ.: Περισσότερους από 41.000 επιβάτες δέχτηκε ηµερησίως το 2006, το
αεροδρόµιο «Ελευθέριος Βενιζέλος».
350
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Κλίση:
η σκιά οι σκιές
της σκιάς των σκιών
την σκιά τις σκιές
- σκιά - σκιές
Κάρα: καρότσια, µικρά αµάξια µε τέσσερις ρόδες κατάλληλα για µικρές µεταφορές.
Π.χ.: Παλιότερα οι έµποροι φόρτωναν τα πράγµατα στο κάρο για να κάνουν την
δουλειά τους! Γύριζαν στις γειτονιές και τα πουλούσαν!
Ντρέπεσαι: διστάζεις να πεις ή να κάνεις κάτι, γιατί φοβάσαι ότι οι άλλοι δεν θα το
δεχτούν, ότι θα το θεωρήσουν ανόητο.
Π.χ.: Μην µε ντρέπεσαι, µίλησέ µου ελεύθερα για τα προβλήµατά σου, φίλε µου!
351
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
π____ κ___
π________
σ___
Γραµµατική
α. Θεωρία
Υποθετικές προτάσεις
4. Αν είχες διαβάσει, θα είχες γράψει καλά στις εξετάσεις. κάτι που δεν έγινε
στο µακρινό παρελθόν
και που δεν αλλάζει
352
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
υπόθεση απόδοση
1. αν + ενεστώτας ενεστώτας
3. αν + παρατατικός θα + παρατατικός
4. αν + υπερσυντέλικος θα + υπερσυντέλικος
β. Ασκήσεις
353
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Τραγούδι 2
Ο καραγκιόζης
Στίχοι: Κώστας Βίρβος
Μουσική: Μίµης Πλέσσας
Λεξιλόγιο
Γελωτοποιέ: κωµικός ηθοποιός που µε τις κινήσεις και τα αστεία του διασκέδαζε
τους ευγενείς στις βασιλικές αυλές.
Π.χ.: Μετά το φαγητό έµπαιναν στην αίθουσα οι γελωτοποιοί και όλοι γελούσαν µε
την ψυχή τους! Κάπως έτσι πρέπει να ήταν ένα βασιλικό δείπνο εκείνης της
εποχής…
354
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Αγνέ: αθώος, τίµιος, γνήσιος, (για πράγµ.) που δεν έχει στοιχεία που αλλοιώνουν
την καλή του ποιότητα (αγνό βούτυρο).
Π.χ.: Είναι αγνός ιδεολόγος. ∆εν θα προδώσει τις ιδέες του µε οποιοδήποτε
αντάλλαγµα.
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µίσος, -ους)
Κλίση:
το µίσος τα µίση
του µίσους
το µίσος τα µίση
- µίσος - µίση
355
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. στρωσίδι γέρνω
β. πλαγιάζω αθώος
γ. θλιµµένος κωµικός ηθοποιός
δ. αγνός µικρό χαλί
ε. γελωτοποιός λυπηµένος
α. ψέµατα ……………………………………………
β. αγάπη ……………………………………………
γ. δίκαιο ……………………………………………
δ. παλάτι ……………………………………………
ε. υπερήφανε ……………………………………………
356
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Παθητική Μετοχή
Λέγεται και µετοχή παθητικού παρακειµένου, γιατί παρουσιάζει, αυτό που λέει, ως
τελειωµένο και ολοκληρωµένο. Έχει κατάληξη -µένος-η-ο και χρησιµοποιείται όπως
ένα επίθετο.
π.χ.: Τα ρούχα µου είναι πλυµένα (πλένοµαι) και σιδερωµένα (σιδερώνοµαι).
Παρατηρήσεις:
1. Υπάρχουν ρήµατα που ενώ δεν έχουν παθητική φωνή, σχηµατίζουν µετοχή
παθητικής φωνής. Τέτοια είναι:
357
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
3. Η παθητική µετοχή έχει τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο) και κλίνεται
όπως τα αντίστοιχα επίθετα.
β. Ασκήσεις
358
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
γ. ∆εν µπορώ άλλο αυτή την δουλειά! Είµαι διαρκώς ……………………………… σε ένα
γραφείο και δεν κάνω απολύτως τίποτα! (κάθοµαι)
δ. Τα ψάρια πεθαίνουν στα ……………………………… νερά του ποταµού! (µολύνοµαι)
ε. Τι δυστυχία! Τι πυρκαγιά ήταν αυτή! Παντού ……………………………… δέντρα και
νεκρά ζώα!(καίγοµαι)
Κείµενο
Ευγένιος Σπαθάρης
Ο γνήσιος τροβαδούρος της ελληνικής λαϊκής παράδοσης
1
αποκτά σπίτι, εννοείται το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, του ∆ήµου Αµαρουσίου
359
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
(www.karagiozismuseum.gr, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Πολύπλευρο: αυτό που έχει πολλές πλευρές, που εκδηλώνεται σε πολλούς τοµείς
και πολλά επίπεδα.
Π.χ.: Έχει πολύπλευρο ταλέντο στην µουσική, τον χορό και την ζωγραφική.
360
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Θέατρο σκιών: το λαϊκό θεατρικό είδος που έχει ως κεντρικό ήρωα τον Καραγκιόζη
(θέατρο µε κούκλες πίσω από φωτισµένο λευκό πανί).
Π.χ.: Ο «Μεγαλέξαντρος και το φίδι» είναι από τα γνωστότερα έργα του θεάτρου
σκιών.
Κόλακας: αυτός που παινεύει κάποιον για να ικανοποιήσει δικούς του σκοπούς.
Π.χ.: Μην του δείχνεις καθόλου εµπιστοσύνη!
Παρασύρεται: 1. ανατρέπεται, βγαίνει κάποιος από τον δρόµο του 2. αλλάζει τον
τρόπο σκέψης ή συµπεριφοράς του σύµφωνα µε τον αντίστοιχο τρόπο σκέψης και
συµπεριφοράς αυτών που συναναστρέφεται.
361
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Π.χ.: Παρασύρεται διαρκώς από την παρέα του σε βίαιες πράξεις και έχει
προβλήµατα µε την αστυνοµία.
Υπερηφανεύεται: είναι υπερήφανος, καυχιέται για κάτι, νιώθει και εκδηλώνει ένα
συναίσθηµα ικανοποίησης και χαράς για κάτι που απέκτησε ή για κάτι που
κατάφερε να κάνει.
Π.χ.: Το Πανεπιστήµιο µας υπερηφανεύεται ότι έχει την καλύτερη βιβλιοθήκη.
Άσκηση κατανόησης
1. Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε στην Κηφισιά και έµαθε την τέχνη του
Καραγκιόζη ………………… .
α. από σηµαντικούς δασκάλους
β. από τον πατέρα του
γ. από τον παππού του
362
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
2
1
Οριζόντια Κάθετα
1. Είµαι υπερήφανος. 1. Αλλάζω τον τρόπο σκέψης µου,
2. Καρότσι, µικρό αµάξι. ανάλογα µε των άλλων.
3. Πράξη αντίθετη προς το δίκαιο 2. Αγνός, τίµιος, καλόψυχος.
από ηθική άποψη.
2. Κρεµάλα
Βρείτε τη λέξη που κρύβεται:
3. Γέρνω. ________
363
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι ο κεντρικός ήρωας του
θεάτρου σκιών…):
1. Φτωχικό σπιτάκι.
2. ∆είχνω µεγάλη αγάπη σε κάποιον.
3. Πλούσιος, ευκατάστατος.
4. Σεβασµός για τους άλλους, ευσέβεια.
5. Αθώος, τίµιος.
6. Ονοµάζω.
7. Μικρό χαλάκι.
8. Αυτός που παινεύει κάποιον για να ικανοποιήσει δικούς του σκοπούς.
9. Αντιµετωπίζω έναν κίνδυνο που απειλεί κάποιον.
10. Το αντίθετο του ψέµατος.
11. Το αντίθετο της αγάπης.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
4. Τραγούδια
364
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»
Ο καραγκιόζης
Στίχοι: Κώστας Βίρβος
Μουσική: Μίµης Πλέσσας
Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική,
…………………… ……………………, είσαι ίδια η ζωή!
∆εν ζητάω Παναγιά µου να µε κάνεις πλούσιο
να ‘χω µόνο την υγειά µου και τον επιούσιο!
Λεξιλόγιο Ενότητας
Αγαθός-ή-ό Καραγκιόζης, ο
Αγνός-ή-ό Κάρο, το
Αδικία, η Κόλακας, ο
Αλήθεια, η Λατρεύω
Αποκαλώ Λιποθυµάω
Γελωτοποιός, ο Μίσος, το
Γλιστράω Ντρέποµαι
Γνήσιος-α-ο Παράσταση, η
∆υναµικός-ή-ό Παρασύροµαι
Εκσυγχρονίζοµαι Πλαγιάζω
Εµψυχώνοµαι Πλάτη, η
Επιβάτης, ο Πολύπλευρος-η-ο
Επιτρέπω Σκιά, η
Ευλάβεια, η Στρωσίδι, το
Εύπορος-η-ο Συνθήκη, η
Εχθρός, ο Σώζω
Ζήλος, ο Ταπεινός-ή-ό
Θέατρο σκιών, το Τέχνη, η
Θλιµµένος-η-ο Τεχνική, η
Καλύβι, το Υπερηφανεύοµαι
365
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
ΕΝΟΤΗΤΑ 22 - «κινηµατογραφικά»
Τραγούδι 1
Σήκω χόρεψε συρτάκι
Λα, λα, …
Λεξιλόγιο
Σήκω: προστακτική µε την έννοια «να ‘σαι όρθιος», κάνω κάποιον που είναι καθιστός
ή ξαπλωµένος να σταθεί όρθιος.
Π.χ.: Σήκω, παιδί µου, σε παρακαλώ! ∆εν βαρέθηκες να κάθεσαι;
το συρτάκι
- συρτάκι
367
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
η διπλοπενιά οι διπλοπενιές
της διπλοπενιάς των διπλοπενιών
την διπλοπενιά τις διπλοπενιές
- διπλοπενιά - διπλοπενιές
το µορτάκι τα µορτάκια
- µορτάκι - µορτάκια
Έχω κρεµαστεί: έχω στερεώσει κάτι σε ψηλό σηµείο αφήνοντας ελεύθερο το κάτω του
άκρο, κρατιέµαι από κάπου αφήνοντας τα πόδια µου ελεύθερα.
368
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Π.χ.: Κρέµασα τις λευκές κουρτίνες στο σαλόνι και άπλετο φως µπαίνει τώρα από τα
παράθυρα.
Ετούτη: αυτή.
Π.χ.: Ετούτα τα παιδιά µου φέρνουν τόση χαρά, που όταν βρίσκοµαι µαζί τους ξεχνάω
τα προβλήµατά µου.
Ασκήσεις Λεξιλογίου
α. Τα παιδιά στο σχολείο κάνουν και µαθήµατα χορού! Να δεις τι ωραία χορεύουν το
…………………………… .
β. Σήµερα µε την πολλή υγρασία µε πονάει ο …………………………… µου. Πρέπει να πάω
στον γιατρό.
γ. Οι µέλισσες στο δάσος …………………………… από την χαρά τους!
δ. Ο δάσκαλος …………………………… για τους µαθητές του!
ε. …………………………… επιτέλους από αυτή την καρέκλα! Από το πρωί σε βλέπω να
κάθεσαι!
369
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Συντελεσµένοι χρόνοι παθητικής φωνής
Ο παρακείµενος δείχνει µια πράξη που έγινε και τώρα έχει τελειώσει. Ο
υπερσυντέλικος δείχνει µια πράξη που τελείωσε στο παρελθόν πριν από µια άλλη ή
πριν από κάποιο χρόνο. Ο συντελεσµένος µέλλοντας δείχνει µια πράξη που θα
τελειώσει στο µέλλον, πριν από µια άλλη ή από κάποιο χρόνο. Συνοδεύεται από λέξεις
(µέχρι, έως - ως) και προτάσεις µε το ώσπου, που δηλώνουν χρονικό όριο.
παρακείµενος
370
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
συντελεσµένος µέλλοντας
Παραδείγµατα:
Έχει γραφτεί σε µια ιδιωτική σχολή υπολογιστών, προκειµένου να συνεχίσει τις
σπουδές του.
Η Μαρία Κάλλας είχε αγαπηθεί πολύ στο παρελθόν από τους λάτρεις της κλασικής
µουσικής και όχι µόνο.
Έως το τέλος του χρόνου, θα έχει οδηγηθεί σε µια καλή οικονοµική κατάσταση, λόγω
της πολλής και σκληρής δουλειάς.
β. Ασκήσεις
α. Πριν από δύο χρόνια, οι µαθητές του σχολείου µας …………………… στην νίκη στον
µαθητικό διαγωνισµό ποδοσφαίρου. (οδηγούµαι)
β. Όλοι οι υπάλληλοι της εταιρείας …………………… µέχρι τώρα αρµονικά για την επιτυχία
του προγράµµατος. (συνεργάζοµαι)
γ. Οι φοιτητές …………………… µέχρι το τέλος Μαΐου σε όλα τα µαθήµατα του εξαµήνου
τους. (εξετάζοµαι)
δ. …………………… τόσο πολύ, που ο έρωτάς τους έµεινε στην ιστορία. (αγαπιέµαι)
ε. Έως αύριο το πρωί …………………… για το αν θα δουλέψεις µαζί µας. (ενηµερώνοµαι)
γ. Πιο αυστηρά µέτρα θα παρθούν από την τροχαία τον επόµενο µήνα.
Μέχρι το καλοκαίρι ………………………………………… πιο αυστηρά µέτρα από την τροχαία.
371
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Τραγούδι 2
Τα παιδιά του Πειραιά
Λεξιλόγιο
372
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Π.χ.: Μόνο για χάρη σου το έκανα αυτό! Αν ήταν κάποιος άλλος στην θέση σου ούτε
που θα το σκεφτόµουνα!
373
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Θα ονειρευτώ: θα δω όνειρο.
Π.χ.: Οι µαθητές ονειρεύονται τις διακοπές και τις εκδροµές!
Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α΄,
αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(ονειρεύοµαι)
Αρχικοί χρόνοι: ονειρεύοµαι, ονειρευόµουν, θα ονειρεύοµαι, θα ονειρευτώ,
ονειρεύτηκα, έχω ονειρευτεί, είχα ονειρευτεί, θα έχω ονειρευτεί
Ασκήσεις Λεξιλογίου
αραδιάζει εξυπηρέτηση
λεβέντες πολύτιµοι λίθοι
χάρη νυχτώνει
πετράδια διηγείται
βραδιάζει παλικάρια
374
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Γραµµατική
α. Θεωρία
Εναντιωµατικές προτάσεις
Παραδείγµατα:
Αν και διάβασε πολύ, δεν πέρασε τις εξετάσεις.
Ενώ έκανε κρύο, δεν πήρε το παλτό µαζί του.
Μολονότι ήταν άρρωστος, πήγε στην δουλειά του το πρωί.
Παρόλο που χάσαµε το τρένο, φτάσαµε πρώτοι από όλους στην συνάντηση.
Συµπερασµατικές προτάσεις
Παραδείγµατα:
Είναι τέτοιος χαρακτήρας, ώστε όλοι τον συµπαθούν.
Είναι τόσος ο πόνος του, που κλαίει συνέχεια.
Κάνει τόσο πολλή ζέστη, που έχω πιει δυο µπουκάλια νερό.
Το κτίριο ήταν έτσι διακοσµηµένο, που σου τραβούσε την προσοχή.
β. Ασκήσεις
1. Επιλέξτε το σωστό:
375
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
2. Αντιστοιχίστε:
α. Μολονότι δούλεψε πολύ στην ζωή του, που όλοι φεύγουν για την εξοχή.
β. Ο καθηγητής µιλούσε µε τέτοιο πάθος, δεν έµαθε ποτέ την γλώσσα.
γ. Το καλοκαίρι, η ζέστη είναι τόσο αφόρητη, ώστε γίνεται κουραστικό.
δ. Παρόλο που έµεινε δέκα χρόνια στην Ελλάδα, που όλοι τον παρακολουθούσαν.
ε. Το βιβλίο είναι έτσι γραµµένο, δεν κατάφερε να κάνει περιουσία.
Κείµενο
«Ποτέ την Κυριακή» (1959)
1
εξαίρετος γλύπτης που ερωτεύτηκε το άγαλµα που έφτιαξε, το ονόµασε Γαλάτεια και
παρακάλεσε την θεά Αφροδίτη να του δώσει ζωή
376
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Λεξιλόγιο
Υποψηφιότητες: προτάσεις για βραβείο, το να θέτει κάποιος τον εαυτό του στην κρίση
άλλων.
Π.χ.: Η νέα του ταινία είχε πολλές υποψηφιότητες για τα βραβεία όσκαρ.
Κοστουµιών: αντρικό συνήθως ένδυµα που αποτελείται από παντελόνι και σακάκι.
ενδυµασία που προορίζεται για συγκεκριµένη δραστηριότητα, συγκεκριµένη εποχή,
κινηµατογραφική χρήση.
Π.χ.: Τα κοστούµια των ηθοποιών ήταν πράγµατι καταπληκτικά, καλοραµµένα και µε
έντονα χρώµατα.
377
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Ερµηνείας: η σηµασία, ώστε κάτι άγνωστο να γίνει γνωστό, η απόδοση ενός ρόλου στο
θέατρο από έναν ηθοποιό.
Π.χ.: Η ερµηνεία του ηθοποιού συγκλόνισε το κοινό. Το χειροκρότηµα ήταν πολύ ζεστό
και οι κριτικές ενθουσιώδεις.
Άσκηση κατανόησης
Επιλέξτε την σωστή απάντηση:
1. Η Μελίνα Μερκούρη υποδύεται στην ταινία την Ίλια που ερωτεύεται έναν …………… .
α. υπάλληλο β. λιµενεργάτη γ. ηθοποιό
378
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
3. Η ταινία «Ποτέ την Κυριακή» κέρδισε το όσκαρ …………… (1960) για τα «Παιδιά του
Πειραιά» του Μάνου Χατζιδάκι.
α. α΄γυναικείου ρόλου β. τραγουδιού γ. κοστουµιών
5. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη παντρεύτηκε το 1965 τον ……………, και µαζί αποτέλεσαν ένα
πολύ πετυχηµένο ζευγάρι του ελληνικού θεάµατος.
α. Ζιλ Ντεσέν β. ∆ηµήτρη Παπαµιχαήλ γ. Ντίνο ∆ηµόπουλο
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
3
2
Οριζόντια Κάθετα
1. Μικρός …µάγκας. 1. ∆έχοµαι κάτι ως υποχρέωση,
2. Χαίροµαι, αισθάνοµαι υπερήφανος δέχοµαι να πραγµατοποιήσω κάτι,
για κάποιον. παίρνω την ευθύνη µιας πράξης.
3. Παντοτινός, που διαρκεί για πάντα. 2. Ελληνικός παραδοσιακός συρτός
χορός.
3. Αντιλαλώ, ακούγοµαι δυνατά.
379
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ο γλύπτης που ερωτεύτηκε το
άγαλµα που έφτιαξε …):
1
2
3
4
5
6
7
8
9
367
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
4. Τραγούδια
368
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»
Λεξιλόγιο Ενότητας
Αιώνιος-α-ο Κοιµάµαι
Αναλαµβάνω Κοστούµι, το
Αξιοπρέπεια, η Κουράζοµαι
Αποφοιτώ Κρεµιέµαι
Αραδιάζω Λεβέντης, ο
Βγαίνω Λιµενεργάτης, ο
Βιοµήχανος, ο Μορτάκι, το
Βουίζω Ονειρεύοµαι
Βραδιάζω Παιδεία, η
Γοητευµένος-η-ο Πενιά, η
∆ιαπλάθω Περιπλάνηση, η
∆ιεύθυνση, η Πετράδι, το
∆ιπλοπενιά, η Πρωταγωνιστώ
Εγκαταλείπω Πυγµαλίων, ο
Ερµηνεία, η Σηκώνοµαι
Ετούτος-η-ο Συρτάκι, το
Εφαρµόζω Υποψηφιότητα, η
Θέαµα, το Χάρη, η
Καθιερώνοµαι Ώµος, ο
Καµαρώνω
369
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
ΕΝΟΤΗΤΑ 23 - «κοινωνικά»
Τραγούδι 1
Τα θερινά σινεµά
Στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης
Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης
Λεξιλόγιο
Βιαστικά: γρήγορα, µε βιασύνη.
Π.χ.: Τα έργα αυτά έγιναν πολύ βιαστικά, µε αποτέλεσµα να µην έχουν γίνει
σωστά.
Επίρρηµα τροπικό.
τα νιάτα
- νιάτα
379
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Κλίση:
θερινός θερινή θερινό θερινοί θερινές θερινά
θερινού θερινής θερινού θερινών θερινών θερινών
θερινό θερινή θερινό θερινούς θερινές θερινά
θερινέ θερινή θερινό θερινοί θερινές θερινά
Κλέβει: παίρνω για µένα κάτι που δεν µου ανήκει, αφαιρώ από κάποιον, κρυφά ή µε
την βία, µε δόλο ή µε απάτη, κάτι που δεν µου ανήκει.
Π.χ.: Μπήκαν κλέφτες στο σπ0ίτι του και του έκλεψαν ό,τι είχε και δεν είχε!
Επίρρηµα τροπικό.
380
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
σιγά-σιγά: ………………………………
χειµερινά: ………………………………
φανερά: ………………………………
γηρατειά: ………………………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Αναφορικές Προτάσεις
Παραδείγµατα:
1. Βλέπεις τον άνθρωπο, που µιλάει µε την Ελένη;
2. Τα χρήµατα, που παίρνω, τα βάζω στην τράπεζα.
3. Ο κύριος, ο οποίος µε χαιρέτησε, είναι καθηγητής µου.
4. Οι µαθήτριες, τις οποίες είδες, είναι στο σχολείο µου.
5. Τα παιδιά, τα οποία φωνάζουν, µένουν δίπλα µας.
381
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Παρατηρήσεις:
α. Το ουσιαστικό στο οποίο αναφέρεται η αντωνυµία που, µπορεί να είναι σε
οποιοδήποτε γένος και αριθµό, στην ονοµαστική η την αιτιατική. Με την γενική
όµως ή µε προθέσεις, καλό είναι να χρησιµοποιείται η αντωνυµία οποίος-α-ο.
Παραδείγµατα:
Η φίλη µου, της οποίας η µητέρα είναι δικηγόρος, σπουδάζει φιλόλογος.
Ο κύριος, µε τον οποίο µιλούσα, είναι γνωστός του πατέρα µου.
γ. Η αναφορική αντωνυµία ό,τι γράφεται µε κόµµα (,) για να ξεχωρίζει από τον
σύνδεσµο ότι (χωρίς κόµµα).
Παράδειγµα: Λέει ότι θα έρθει ό,τι ώρα τελειώσει την δουλειά του.
β. Ασκήσεις
α. Εκτιµώ τους παλιούς µου φίλους ………………………… τους βλέπω σπάνια. (οι οποίοι,
που).
β. Οι παραλίες ………………………… βλέπετε έχουν τα πιο γαλανά νερά που έχω δει
ποτέ. (ό,τι, που)
γ. ………………………… φορές και να το συζητήσετε, λύση δεν πρόκειται να βρείτε.
(οποίες, όσες)
δ. Αυτούς ………………………… χαιρετήσαµε, τους γνωρίζω πολλά χρόνια. (όσους, τους
οποίους)
ε. Οι φίλες της µε ………………………… βγήκε για καφέ, µένουν στην γειτονιά της. (τις
οποίες, που)
382
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Τραγούδι 2
Το γαϊτανάκι
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης
Λεξιλόγιο
Γαϊτανάκι: αποκριάτικος χορός, που στήνεται γύρω από ένα κοντάρι από το οποίο
κρέµονται δεµένες κορδέλες.
Π.χ.: Οι µεταµφιεσµένοι χόρευαν στους δρόµους µέχρι το πρωί, στήνοντας ωραία
γαϊτανάκια!
το γαϊτανάκι τα γαϊτανάκια
- γαϊτανάκι - γαϊτανάκια
Επίρρηµα τροπικό.
383
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Ασκήσεις Λεξιλογίου
384
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
πιάναν στήνανε
…………………… ……………………
…………………… ……………………
…………………… ……………………
Γραµµατική
α. Θεωρία
Μετοχή ενεργητικής φωνής
παράδειγµα
- ώντας
β΄συζυγία β΄ τάξη αργ-ώ → αργ-ώντας
Παρατηρήσεις:
α. Η κατάληξη στα ρήµατα της α΄ συζυγίας δεν τονίζεται και γράφεται µε -ο-,
σε αντίθεση µε την κατάληξη των ρηµάτων της β΄ συζυγίας, η οποία τονίζεται
και γράφεται µε -ω-.
385
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
γ.
Περνώντας έξω από το σπίτι µου, µου είπε µια καληµέρα.
Όταν πέρασε έξω από το σπίτι µου, µου είπε µια καληµέρα.
δ.
Μην µπορώντας να κάνει κάτι άλλο, έφυγε.
Επειδή δεν µπορούσε να κάνει κάτι άλλο, έφυγε.
ε.
∆εν κατάφερε να βγάλει χρήµατα, δουλεύοντας σκληρά.
∆εν κατάφερε να βγάλει χρήµατα, αν και δούλευε σκληρά.
β. Ασκήσεις
386
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Κείµενο
Το γαϊτανάκι
Μια φορά, δεν πάει καιρός, ζούσε σ’ ένα µικρό χωριό, κάπου εδώ κοντά, ένας
άνθρωπος πολύ σοφός και πολύ γέρος. Είχε διαβάσει τα βιβλία όλου του κόσµου
και είχε µάθει τις γλώσσες όλων των ανθρώπων. Ζούσε ολοµόναχος και οι
συγχωριανοί του πολύ τον αγαπούσαν και τον φώναζαν: ο κυρ Νικόλας ο
Γαρίφαλος, γιατί στον κήπο του άνθιζαν όλα τα λουλούδια: τριαντάφυλλα,
τουλίπες, µαργαρίτες, κυκλάµινα, ζουµπούλια κι όµορφα κατακόκκινα γαρίφαλα.
Κάποιο δειλινό, τρία κοριτσάκια πέρασαν µπροστά από τον κήπο του κυρ Νικόλα,
τραγουδώντας τούτο το όµορφο τραγούδι:
Σε όλους, όµως, έστειλε τηλεγραφήµατα, για να αναγγείλει τη µέρα και την ώρα
που θα γινόταν το γαϊτανάκι. «Θα χορέψουµε και θα τραγουδήσουµε όλοι µαζί,
στοπ. Την πρώτη µέρα της Άνοιξης, στοπ. ∆ώστε τα χέρια, στοπ.» ∆εν ξέχασε
κανέναν.
Επιτέλους έφτασε η πρώτη µέρα της Άνοιξης! Η Γη στολισµένη την περίµενε. Τα
λουλούδια είχανε ντυθεί µε χίλια χρώµατα και τα πουλιά τραγουδούσανε τα πιο
όµορφα τραγούδια τους. Με µια κίνηση, κορίτσια κι αγόρια απ’ όλες τις χώρες, απ’
όλες τις φυλές, δώσανε τα χέρια. Ο κυρ-Νικόλας κοιτούσε µε µάτια θαµπωµένα
από τα δάκρυα. Χιλιάδες νέοι περνούσαν µπροστά του. Τους είχε συναντήσει στα
ταξίδια του. Γαλανοµάτηδες µε ξανθά µαλλιά, µελαχρινοί µε µαύρα µάτια, νέγροι µε
κάτασπρα δόντια, Κινεζούλες µε τραβηγµένα µάτια, ερυθρόδερµοι µε πολύχρωµα
φτερά δίνανε τα χέρια σ’ αυτό το γαϊτανάκι που αγκάλιαζε τη Γη. Τους άκουγε να
µιλάνε, να γελάνε και να τραγουδάνε:
(Ζωρζ Σαρρή, Το γαϊτανάκι, Aνθολόγιο για τα παιδιά του ∆ηµοτικού, µέρος πρώτο, Oργανισµός
Eκδόσεως ∆ιδακτικών Bιβλίων, Αθήνα, 1975, µε αλλαγές)
Λεξιλόγιο
Σοφός: αυτός που γνωρίζει πολλά και κρίνει σωστά, πολυµαθής, ευρυµαθής.
Π.χ.: Είναι ιδιαίτερα σοφός άνθρωπος! Νιώθω τόσο καλά που παίρνω συµβουλές
του!
Συγχωριανοί: αυτοί που ζουν στο χωριό ή που κατάγονται από το ίδιο χωριό,
συντοπίτες.
388
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Π.χ.: Οι συγχωριανοί µου είναι πολύ δεµένοι µεταξύ τους και κάθε µέρα βρίσκονται
στο καφενείο.
Κατευθείαν: ίσια, κάτι που γίνεται χωρίς καµία παρεµβολή ή µεσολάβηση, αµέσως.
Π.χ.: Μόλις τελείωσε το Πανεπιστήµιο, πήγε κατευθείαν στο στρατό. ∆εν ήθελε να
διακόψει την εργασία του στο µέλλον.
Περιφέρεια: περίµετρος, η κλειστή κυκλική γραµµή που ορίζει την έκταση ενός
σώµατος.
Π.χ.: Το µήκος κάθε περιφέρειας κύκλου είναι ίσο µε το διπλάσιο του γινοµένου της
ακτίνας επί 3,14.
Άσκηση Κατανόησης
1. Ο σοφός γέρος αγαπούσε τόσο πολύ τα λουλούδια, που οι συγχωριανοί του τον
φώναζαν: ο κυρ Νικόλας ο …………………… .
α. τριαντάφυλλος β. γαρίφαλος γ. κυκλάµινος
2. Όταν ο κυρ Νικόλας άκουσε το τραγούδι των κοριτσιών, αποφάσισε να
…………………… .
α. µείνει για πάντα στο χωριό του β. ησυχάσει γ. πάει στην πόλη
3. Ο κυρ Νικόλας ζήτησε την βοήθεια του γνωστού γιατρού, για να …………………… .
α. µείνει πάντα νέος β. µπορεί να χορέψει γ. γυρίσει πίσω
4. Ο κυρ Νικόλας αποφάσισε να ειδοποιήσει όλους τους ανθρώπους, ώστε να
χορέψουν και να τραγουδήσουν γύρω από ένα …………………… .
α. γαϊτανάκι β. τραπέζι γ. δάσος
5. Την πρώτη λοιπόν µέρα της ……………………, όλες οι …………………… του κόσµου
πήγαν στο ραντεβού τους µε τον κυρ Νικόλα.
α. Άνοιξης, γυναίκες β. Άνοιξης, φυλές γ. εβδοµάδας, νέες
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1 2
1
3
2
390
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
Οριζόντια Κάθετα
1. Αµέσως, χωρίς καµία µεσολάβηση. 1. Της γης είναι 40.000 χιλιόµετρα.
2. Γεµίζω φως, λάµπω. 2. Πάρα πολύ γνωστός.
3. Εισέρχοµαι σε έναν χώρο. 3. Περικλείω, σφίγγω µέσα στην
4. Αυτοί αγαπούσαν πολύ τον κυρ αγκαλιά µου.
Νικόλα.
2. Κρεµάλα
Βρείτε την λέξη που κρύβεται:
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…χορεύουν τα παιδιά του
παραµυθιού…):
391
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
4. Τραγούδια
Τα θερινά σινεµά
Το γαϊτανάκι
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης
392
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 23 - «κοινωνικά»
θα ‘ρχότανε κι η άνοιξη
να µπει µες στο χορό,
κι ο κύκλος θα γινότανε
ακόµα πιο µεγάλος
και τρεις φορές τη Γη µας
θ’ ……………………… θαρρώ!
Λεξιλόγιο ενότητας
Αβάσταχτος-η-ο Μπαίνω
Αγιόκληµα, το Μυστικά
Αγκαλιάζω Νιάτα, τα
Αναγγέλλω Ξακουσµένος-η-ο
Ανθίζω Παράξενος-η-ο
Αφήνω Περιφέρεια, η
Βιαστικά Πιάνω
Γαϊτανάκι, το Πολύβουος-η-ο
Γερά Σοφός-ή-ό
Γέρος, ο Στήνω
Γιασεµί, το Συγχωριανός, ο
Ερυθρόδερµος, ο Σφιχτά
Έρχοµαι Υπολογισµός, ο
Σµίγω Υπόσχοµαι
Θαµπωµένος-η-ο Φυλή, η
Θερινός-ή-ό Φωτίζοµαι
Κατευθείαν Χτένι, το
Κλέβω
393
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
Τραγούδι 1 - Γκρεκάνικο
Στίχοι – Μουσική: Παραδοσιακό
T’en glicea, tu si nitta, t’en orria Τι γλυκιά που ‘ναι η νύχτα, τι ωραία
ivò e plonno pensèonta issesena εγώ κοιµάµαι σκεφτόµενος εσένα
ce ampì isi fenèstrasu, agàpimu, και πίσω απ’ το παράθυρό σου, αγάπη µου,
attì cardìamu s’afinno ti pena. σ’αφήνω της καρδιάς µου τον πόνο.
393
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
Λεξιλόγιο
Ασκήσεις Λεξιλογίου
394
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
Γραµµατική
Ασκήσεις
1. Σχηµατίστε την παθητική µετοχή των παρακάτω ρηµάτων και συµπληρώστε τις
φράσεις:
395
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
Τραγούδι 2 – Ποντιακό
Στίχοι – Μουσική: Παραδοσιακό
396
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
Λεξιλόγιο
1η στροφή 3η στροφή
Ποπάς: ουσιαστικό, παπάς Εµέ: προσωπική αντωνυµία, εµένα
Ίνουµαι: ρήµα, γίνοµαι Έµορφον: επίθετο, όµορφο
Σο: εµπρόθετο άρθρο, στο Ηύρες: ρήµα, βρήκες
Ιερόν: επίθετο, ιερό Κρίµαν: ουσιαστικό, κρίµα
Εµπαίνω: ρήµα, µπαίνω Ερωτάς: ρήµα, ρωτάς
Ψάλλω: ρήµα, ψέλνω
Τραγωδώ: ρήµα, τραγουδώ
Σιασιεύω: ρήµα, χάνω 5η στροφή
Επήγα: ρήµα, πήγα
2η στροφή Σον: εµπρόθετο άρθρο, στον
Αδά:επίρρηµα, εδώ Πνευµατικόν: επίθετο, πνευµατικός
Απάν’: επίρρηµα, επάνω Ατό: δεικτική αντωνυµία, αυτό
Κόφτ’: ρήµα, κόβω Τηδέν: αόριστη αντωνυµία, τίποτα
Ωτία: ουσιαστικό, αυτιά Πείσονατ’: ρήµα, κάνω
Εν: ρήµα, είναι Μίαν: αριθµητικό, µία
Ξοµολογάσεν: ρήµα, θα εξοµολογήσει
Ασκήσεις Λεξιλογίου
……………………………… ………………………………
………………………………
α. κοφτ’ αν βρεις
β. ηύρες είναι
γ. απάν’ θα κόψει
δ. ατό επάνω
ε. εν αυτό
Γραµµατική
Ασκήσεις
397
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
α. Έκανε τόσο κρύο …………………… καθόµασταν κοντά στο τζάκι όλη µέρα!
β. …………………… δούλεψε πολύ στην ζωή του, δεν κατάφερε να κάνει περιουσία.
γ. Ο Κώστας, …………………… συνάντησα σήµερα το πρωί, είναι συνάδελφός µου.
δ. Αποφάσισε να ταξιδέψει, …………………… δεν ήταν σε καλή οικονοµική κατάσταση.
ε. Πρέπει να σκέφτεσαι λογικότερα! Οι αποφάσεις …………………… πήρες δεν ήταν και οι
πιο σωστές!
Κείµενο
Σαλεντινή Ελλάδα
Η ελληνόφωνη περιοχή της Σαλεντινής Ελλάδας βρίσκεται στην Puglia, νότια της πόλης
Lecce. Kάποτε εκτεινόταν σε µια περιοχή µεγαλύτερη από αυτή που παρουσιάζεται
σήµερα, σε µια έκταση µεταξύ του Οτράντο (αρχ. ελλην. Υδρούς) και της Καλλίπολης
(αρχ. ελλην. Καλλίπολις). Σήµερα, η ελληνόφωνη περιοχή του Σαλέντο (100 περίπου
τετραγωνικά χλµ.) αποτελείται από έντεκα δήµους: Calimera, Carpignano, Castrignano
dei Greci, Corigliano d’Otranto, Martano, Martignano, Soleto, Sternatia, Zollino. Τα
ίχνη της προϊστορίας που συναντά κανείς µπλέκονται µε τα βυζαντινά µνηµεία, τον
Μεσαίωνα και το µπαρόκ του Lecce.
Σ’ αυτά τα χωριά, σε διαφορετικό βαθµό στο καθένα, επιβιώνουν έθιµα και
παραδόσεις που οδηγούν σε µια κοινή ελληνική ρίζα, ενώ υπάρχουν δυο θεωρίες που
επιχειρούν να εξηγήσουν το ελληνικό στοιχείο της περιοχής. Η µια το συνδέει άµεσα
µε την Μεγάλη Ελλάδα και η άλλη µε το Βυζάντιο (τέλη 9ου
αιώνα).
Στην Σαλεντινή Ελλάδα συναντά συχνά κανείς τοπωνύµια
ελληνικής προέλευσης, που συνδέονται µε την γη, την
ιδιοµορφία της και τις δραστηριότητες των ανθρώπων. Για
παράδειγµα, πολύ συχνά είναι τα τοπωνύµια «litarà» και
«risarà», όπου κυριαρχεί η πέτρα, «tichi» που ορίζουν τα
σύνορα µεταξύ των ιδιοκτησιών, «ampèglia», «ancinarèa»,
«caridèa», «alògna» κλπ.
Κληρονοµιά αυτής της περιοχής είναι τα «traùdia»
(τραγούδια) και οι µουσικές που είναι εµπνευσµένες από την
αρχαία ελληνική παράδοση και συνδέονται µε την µυθολογία.
Η γκρίκο, γλώσσα µειονοτική, ενώνει τα ελληνόφωνα χωριά,
αν και υφίσταται αλλαγές από τόπο σε τόπο. Ως το 1945
µιλούσαν την γκρίκο οι κάτοικοι των χωριών Calimera Castrignano dei greci,
Corigliano d’Otranto, Martano, Martignano, Sternatia, Zollino. Μετά τον β΄παγκόσµιο
πόλεµο και για λόγους κοινωνικο-οικονοµικούς (µετανάστευση, σχολείο, εφηµερίδες,
ράδιο, τηλεόραση κλπ.) ο αριθµός των οµιλούντων µειώθηκε δραστικά. Τα τελευταία
398
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
χρόνια παρατηρείται ένα αυξηµένο ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής για τις
ρίζες τους, την ιστορία του τόπου τους, τις παραδόσεις και, φυσικά, την γλώσσα. Το
ενδιαφέρον αυτό εκφράζεται κυρίως µε την δηµιουργία πολιτιστικών συλλόγων που
προωθούν την λαϊκή παράδοση, καθώς και µε την διδασκαλία της γκρίκο στα σχολεία.
Πόντος
Ο Πόντος περιλαµβάνει τις παραλιακές περιοχές στα νότια του Εύξεινου Πόντου καθώς
και 120 χµ. της ηπειρωτικής Μ. Ασίας (σηµερινή Τουρκία). Τα τραγούδια των Ποντίων
αποτελούν εξαιρετικά δείγµατα του ελληνικού λόγου. Η ωραία, γνήσια και
παραδοσιακή µουσική τους µπορεί να τοποθετηθεί σε τρεις µεγάλες χρονικές
περιόδους: α. την βυζαντινή περίοδο από τον 10ο αιώνα µέχρι την άλωση της
Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461 (έπη του ακριτικού κύκλου). β. την
µεταβυζαντινή περίοδο, από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα, µε τραγούδια που θρηνούν για
την άλωση της Πόλης και εκφράζουν την κρυφή ελπίδα για την αναγέννηση του
έθνους. γ. την σύγχρονη περίοδο, µε όλα τα νεότερα τραγούδια της κοινωνικής ζωής
(εορταστικά, ερωτικά, γαµήλια, νανουρίσµατα).
Η γλώσσα που χρησιµοποιείται στα ποντιακά τραγούδια είναι η ποντιακή διάλεκτος,
ελληνική και πλούσια σε εκφραστικότητα. Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό ότι µέσα στους
στίχους τους όλοι είναι «Έλλενοι», όλα τα κάστρα «ελλενικά», ενώ οι ήρωες και τα
παλικάρια είναι «Τραντέλλενοι», δηλαδή τριάντα φορές Έλληνες.
Τα µουσικά όργανα είναι έγχορδα, όπως η λύρα, πνευστά, όπως το αγγείο ή η
φλογέρα, και κρουστά, όπως το νταούλι. Είναι όργανα παραδοσιακά που τα
κατασκευάζουν ειδικοί λαϊκοί τεχνίτες. Η λύρα, ο λόγος, και η µελωδία, δεµένα σφιχτά
µε τον ρυθµό, µιλούν µε τον πιο πειστικό
τρόπο στην καρδιά του ποντιακού λαού.
Ο ρόλος των ποντιακών τραγουδιών είναι
σηµαντικός. Οι τραγουδιστές θυµίζουν στους
ακροατές δόξες του παρελθόντος µε τρόπο
ολοζώντανο και πλούσιο καλλιτεχνικό
πνεύµα. Εξιστορούν την ζωή, την λεβεντιά,
την χαρά και την λύπη, την ελπίδα και τα
πάθη των Ποντίων.
Λεξιλόγιο
399
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
400
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
Έπη: µεγάλα ποιήµατα που αφηγούνται πράξεις ή γεγονότα µυθικά και συνήθως
θαυµαστά.
Π.χ. Τα έπη του Οµήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, αποτελούν κορυφαία λογοτεχνικά
έργα.
Ακροατές: αυτοί που ακούνε και παρακολουθούν µία οµιλία, µία συναυλία
κλπ.
Π.χ. Οι ακροατές του συνεδρίου σηκώθηκαν και χειροκρότησαν τον
οµιλητή για ώρα!
∆όξες: φήµη και θαυµασµός που απολαµβάνει κάποιος για τις επιτυχίες ή
τις ικανότητές του.
Π.χ. Η δόξα του πέρασε τα σύνορα της Ελλάδας και ο Καβάφης
αναγνωρίστηκε διεθνώς. Είναι ο πιο πολυµεταφρασµένος Έλληνας ποιητής.
Άσκηση κατανόησης
Επιλέξτε την σωστή απάντηση:
401
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
Παιχνιδόλεξα
1. Σταυρόλεξο
1 2 3
Οριζόντια Κάθετα
1. Η καταγωγή διαφορετικά. 1. Το κοινό, αυτοί που ακούνε µια
2. Η ονοµασία ενός τόπου. οµιλία, µια συναυλία κλπ.
2. ∆ιατηρούµαι στην ζωή.
3. Είναι η γκρίκο ως γλώσσα.
2. Κρεµάλα
402
Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»
3. Ακροστιχίδα
Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…η γλώσσα που µιλιέται στις
ελληνόφωνες περιοχές της Ιταλίας…):
2
3
4
5
6
Λεξιλόγιο ενότητας
Ακροατής, ο Ίχνος, το
Άλωση, η Μειονοτικός-ή-ό
∆είγµα, το Μειώνοµαι
∆όξα, η Μπλέκοµαι
∆ραστικά Περιλαµβάνω
Εκτείνοµαι Πολιτιστικός-ή-ό
Εκφράζοµαι Προέλευση, η
Εκφραστικότητα, η Προωθώ
Ενδιαφέρον, το Σύλλογος, ο
Εξαιρετικός-ή-ό Συνδέω
Επιβιώνω Σύνορο, το
Επιχειρώ Τοπωνύµιο, το
Έπος, το Υφίσταµαι
Ιδιοµορφία, η
403