Giriş:

………………………………………….. İŞL. VE TİC. A.Ş.’ de yapılan risk analizi sonucu,

oluşabilecek Patlayıcı, Parlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini
korumak, bu ve benzeri ortamlarda çalışanlara gerekli İş güvenliği ile ilgili tüm uyarıcı tedbirleri
aldırmak amacı ile bu döküman hazırlanmıştır.

Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Madde

6’ da belirtilen “İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği kanununda belirtildiği şekilde işyerinde risk
değerlendirmesi yaparken patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde
aşağıdaki hususları da dikkate alacaktır” ibaresi göz önüne alınarak;

a) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,

b) Statik elektrik de dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme
ihtimalleri,
c) İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı
etkileşimleri,
d) Olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü. Patlama riski, patlayıcı ortamların
oluşabileceği yerlere açık olan veya açılabilen diğer yerler de dikkate alınarak bir bütün
olarak değerlendirilmesi yapılmıştır.

Mevcut Dokümanında; ilgili yönetmeliğin 10. Maddesinde yer alan “İşveren, bu Yönetmeliğin
6’ncı maddesinde belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, aşağıda belirtilen ve bundan sonra
"Patlamadan Korunma Dokümanı" olarak anılacak belgeleri hazırlayacaktır.” İbaresi
doğrultusunda hazırlanan bu dokümanda

a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği,

b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler,
c) İşyerinde ilgili yönetmelik Ek-I’e göre sınıflandırılmış yerler,
d) İlgili yönetmelik Ek-II’de verilen asgari gereklerin uygulanacağı yerler,
e) Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve
bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,
f) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın "İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik
Şartları Yönetmeliği" ne uygun olduğu, hususları yazılı olarak yer alacaktır.

1. AMAÇ

……………………………………………………………………..İŞL. VE TİC. A.Ş.’ de

patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının
önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, çalışanların sağlık ve
güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak içindir.

2. UYGULAMA SORUMLULARI

………………………………….. İŞL. VE TİC. A.Ş. ve Görevli İş Güvenliği Uzmanı

3. İLGİLİ DOKÜMANLAR

BS EN 60079-10-1 :2015 Patlayıcı atmosferler

Part 10-1 : Patlayıcı gaz ortamlarında bölge sınıflandırması standardı
BS EN 60070-10-2:2015
Part 10-2 : Patlayıcı toz atmosferlerinin sınıflandırması
NFPA 704
NFPA 499 ; 4 Mart 2011 Draft versiyon
R. G. No. 25328: Patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların korunması yönetmeliği

4. KAPSAM

Bu “Patlamadan Korunma Dökümanı” 22 / 5 / 2003 tarihli , 4857 sayılı İş Kanunu ve 20/6/2012

tarih ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki
……………………………………. Çiğli / İzmir adresinde faaliyet gösteren
“………………………………………….. İŞL. VE TİC. A.Ş.” iş yerini 05.05.2017 Tarihli
çalışma koşullarını ve firma tarafından kullanıldığı beyan edilen kimyasal maddeler ve faal olduğu
bildirilen üniteler ile ilgili yapılan çalışmaları kapsar.

5. DAYANAK
“Patlamadan Korunma Dökümanı” 20/06/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanununa dayanan, Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında
Yönetmelik dikkate alınarak hazırlanmıştır.

6. TANIMLAR
Patlayıcı ortam: Üretimde kullandığı Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik
şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle
yanabilen karışımı,
Normal çalışma şartları: işletmenin tasarımlanan amaç doğrultusunda, ölçü ve değerlerde
çalıştırılmasını,
6.1. “ATEX” Atmospheres Explosibles’in Kısaltılması (Patlama Gücü Olan Gaz Karışımları).
Yeryüzünde veya yeraltında patlama potansiyeli taşıyan ortamda kullanılan mekanik, elektrikli
ekipman ve koruyucu malzemeler
6.2. “Ekipman” Ayrı ayrı veya birlikte, enerjinin üretilmesi, aktarılması, depolanması, ölçülmesi,
kontrolü ve dönüştürülmesi için ve/veya malzemenin işlenmesi için kullanılacak olan ve
muhtemel tutuşma kaynakları ile patlamaya yol açabilecek makineler, donanım, sabit veya seyyar
cihazlar, kumanda aksamları ile cihazları ve algılama veya koruma sistemleri
6.3. “Emniyet Sistemleri” Patlamaları derhal durdurmak ve/veya patlama alevlerinin ve patlama
basınçlarının etki alanlarını sınırlamak için düşünülmüş olan, bağımsız sistemler olarak
kullanılmak üzere ayrı olarak piyasaya arz edilebilen cihazlar,
6.4. “Bileşenler” Otonom çalışma potansiyeli bulunmaz. Ekipmanın düzenli ve güvenli bir
biçimde çalışmasında yer alan herhangi bir parça.
6.5. “Muhtemel Patlayıcı Ortam” Konumu ve işletme şartları nedeniyle patlayıcı hale gelebilen
ortam
6.6. “Flaş” Alev veya kıvılcım neticesinde gaz veya buhar gibi yanıcı maddelerin kısa süreli
ateşlenmesi.
6.7. “Tutuşma” sınmaya bağlı yanıcı maddelerin tutuşma, yanma süresidir
6.8. “Patlamanın Üst Sınırı” Tetikleyici faktör altında havadaki yanıcı gaz karışımının meydana
patlama getirebileceği maksimun konsantrasyon.
6.9. “Patlamanın Alt Sınırı” Tetikleyici faktör altında havadaki yanıcı gaz karışımının meydana
patlama getirebileceği minimun konsantrasyon
6.10. “Patlama” Hızlı, ciddi miktarda ısı oluşmasına sebep olan fiziksel ve/veya kimyasal süreç.
6.11. “Detonasyon, Patlama” Ultrasonik hızla ilerleyerek şok dalgası yaratan patlama.
6.12. “Patlama Tehditli Bölge” Üst ve alt patlama konsantrasyonu sınırları arasında patlama
riski taşıyan gaz karışımların bulunduğu bölge
6.13. “Patlama Tehditi Olmayan Bölge” Güvenlik sağlanması bakımından özel yapıtların ve
elektrik ekipmanın gerektirmediği, patlamaya sebep olabilecek gaz karışımların oluşmayacağı
bölge.
6.14. “Patlamaya Karşı Direnç” Tank ve ekipmanın patlama basıncına karşı dayanma gücü.
3.15. “Servis” İşletmenin, patlayıcı ortamlarda teknik şartlara ve güvenlik kurallarına uygun
şekilde işletilmesi için tüm organizasyon ve teknik donanım
6.16. “Sızıntı Kaynağı” Teknik ekipmanın bir parçası. Yanıcı gaz, buhar veya sıvılar havaya
karışabilir. Bunun sonucunda patlamaya uygun konsantrasyon oluşabilmekte
6.17. “Kaçak Derecesi” Kaçağın olası patlayıcı gaz karışımı oluşturma karakteristiği. Aşağıda
büyükten küçüğe doğru kaçak şekilleri sıralanmıştır:
A) Sürekli kaçak
B) 1.Derece kaçak
C) 2.Derece kaçak
6.18. “Sürekli Kaçak” Aralıksız ve uzun süre olan kaçak
6.19. “1.Derece Kaçak” Rastlantısal veya periyodik şekilde olan kaçak türü.
6.20. “2.Derece Kaçak” Teknik ekipmanın düzgün çalışma rejiminde olduğunda, ancak kısa
süreli arıza durumlardaki kaçak türü
6.21. “Kaçak Hızı, Şiddeti” Kaçak yerinden belirli zaman diliminde hava ile temas halinde
patlayıcı ortam oluşturabilecek yanıcı madde miktarı
6.22. “Teknik Ekipmanın Düzgün Çalışması” düzgün ve aralıksız, tüm parametreleri uygun
çalışan teknik ekipman.

Not:
A. Hava ile temas halinde patlayıcı karışım oluşturan yanıcı maddenin az miktardaki kaçak
normal rejim olarak kabul edilmektedir. Mesela ekipmanın iç tarafındaki duvar kalınlaşma yeri
dolayısıyla az miktardaki kaçak kabul edilebilir.
B. Kazalar; işletmenin durdurulmasını ve tamirini gerektiren kazalar düzenli çalışma rejimi olarak
kabul edilmemektedir.

6.23. “Havalandırma” Basınç ve ısı değişimi etkisi ile kapalı alanda veya mekan dışı
ortamlardaki havanın temiz hava ile yer değiştirmesi.
6.24. “Alev Yayılmasının Alt Konsantrasyonu” Yangın kaynağından herhangi bir mesafeye
uzanabilen havadaki yanıcı buharın veya gazın en alt seviyesi
6.25. “Alev Yayılmasının Üst Konsantrasyonu” Yangın kaynağından herhangi bir mesafeye
uzanabilen havadaki yanıcı buharın veya gazın en üst seviyesi.
6.26. “Gaz ve Buharın Göreceli Yoğunluğu” Aynı basınç ve ısı ortamında gaz ve buharın hava
yoğunluğuna oranı.
6.27. “Yanıcı Madde ve Malzemeler” Otomatik ateşlenebilen, ya da ateşleme kaynağı sonrası
kendi kendine yanmaya devam ederek yanıcı buhar ve gaz oluşturabilen maddeler ve malzemeler.
Yanmaya devam ederek yanıcı gaz yanıcı gaz oluşturabilen sıvı.
6.29. “Yanıcı Gaz ve Buhar” Açık hava ortamında hava ile belirli oranda etkileşim sonrası
patlayıcı karışıma sebep olabilen gaz veya buhar.
6.30. “Yanıcı Fog, Sis” Açık hava ortamında havada dağılmış vaziyette bulunarak patlayıcı ortam
oluşturan yanıcı sıvının küçük damla hali.
6.31. “Ateşleme Isısı” Ateşleme kaynağı mevcudiyetinde alevlenme sırasında oluşan buharların
elde edilmesinde gereken sıvının en düşük ısısı. Özel deneme şartları sağlanmakta. Süreli yanma
sağlanamamakta.
6.32. “Kaynama Isısı” Hava basıncının 760 mm/hg olduğu durumda sıvının kaynama ısısı.
6.33. “Doymuş Buhar Basıncı” Katı veya sıvı maddenin kendi buhar hali ile denge durumdaki
basınç
6.34. “Patlama Potansiyeli Olan Gaz Karışımın Otomatik Ateşleme Isısı” Patlama potansiyeli
taşıyan gaz karışımın, özel deneysel ortamda, ateşlenmesi için ortamın gerektirdiği en az ısı
derecesi.

7. PATLAMADAN KORUNMA DOKÜMANLARI, ÇALIŞMA İLKELERİ

7.1. Patlamadan korunma dokümanları her zaman gündemde olması gerektiği gibi sürekli
yenilenmelidir.
7.2. Patlama önleyici tedbirlerle ilgili belgeler belirlenip düzenlenmelidir.
7.3. Dokümanlar yılda en az 1 kez gözden geçirilecektir. Güncel tarihli ve imzalı tekrar
hazırlanacaktır.
- İşyerinde değişiklikler yapıldıysa (havalandırma, makine, elektrik, çalışma şekli),
- İşyerinde genişleme ve yeni düzenleme yapıldıysa,
- Ekipman değişimi olduysa,
- Üretim teknolojilerinde değişim olduysa,
- Acil durum bildirir araçların değişimi olduysa,
- Mevzuatta değişiklik olduysa,
belgeler gözden geçirilerek yeniden düzenlenir
7.4 Patlama önleyici tedbirler ile ilgili belgeler gözden geçirilirken aşağıdaki hususlara önem
verilir:
Tehdit oluşturduğu belirlenmiş bölgelerdeki risk oranı kullanılan malzemeler, hammadde
değişimi, işyerindeki değişiklikler, ekipman değişimi gibi unsurlar
7.5. Doküman değişikliklerinin düzenlenmesinde görev alacak kişiler Şirket Yönetimi tarafından
belirlenir ve görevlendirilir.
7.6. Dokümanların gözden geçirilmesi işyeri iş güvenliği uzmanınca yapılacaktır.
7.6.1. Patlamadan korunma ile ilgili dokümanın yenilenmesi aşağıdaki analizleri içermektedir;

- Patlamaya Müsait Ortamın Olduğu ve Devam Ettiği Varsayılır

 - Alevlenmeye Neden Olabilecek Kaynakların Var Olduğu
- Teknolojik Plan, Karışım ve Maddelerin Kullanımı
- Üretim Süreçleri ve Etkileşimleri
- Kurumsal ve Teknik Güvenlik Tedbirlerin Hayata Geçirilmesi
- Patlama Sonucu Olası Olumsuz Sonuçların Boyutu

7.7. Patlamadan korunmaya yönelik yenilenmiş ya da güncel belgeler patlama olasılığı bulunduran
tüm iş yerlerinde bulundurulmak zorundadır. Bunun sorumluluğu ilgili patlama riski bulunan
bölgeden sorumlu yöneticidedir.
7.8. Teçhizat, konstrüksiyonlar ve teknolojik proseste yapılan değişiklikler nedeniyle daha önceki
dokümanlarda belirtilmemiş patlayıcı ortam oluşturabilmekte. Bu değişiklikler yeni patlayıcı
ortam oluşturabilir ya da mevcut sistemlere ek olarak patlama boyutunu arttırabilir. İşveren olası
alevlenme kaynakları, patlama riski taşıyan bölgeleri ve maddeleri tespit ederek koruyucu
önlemler alınması konusunda sorumludur.
7.9. Teknolojik çözüm ve teknik projeler geliştirilirken bu önlemler dikkate alınmalıdır.
7.10. Yapılan değerlendirmeler neticesinde patlama riskini azaltmak için ek önlemlerin alınması
gerektiği yönünde ise ilgili uzmanlarda irtibata geçilip gerekli konularda danışılmalı, bilgi
edinilmelidir.

8. PATLAMALARIN ÖNLENMESİ VE PATLAMADAN KORUNMA

8.1. Genel Prensipler

8.1.1. Patlama İhtimali Bulunan Bölgelerin Genel Sınıflandırması

8.1.1.1. Bölgelerin sınıflandırılması – patlamaya müsait gaz karışımın olduğu ortamın analiz ve
sınıflandırma metodudur. Sınıflandırma patlayıcı gaz karışımlarını gruplara ve kategorilere
ayrıştırarak yapılır. Bölge sınıflandırılması uygun elektrik ekipman ve elektrikli cihazların seçimi
için yapılır. Seçilen tesisat kullanıma uygun şekilde olmalı, patlama riski taşımamalıdır.

8.1.1.2. Pratikte yanıcı maddelerin güvenli bir şekilde işlenmesini, elektrikli teçhizatın güvenli
çalışmasını sağlamak oldukça güçtür. Bundan dolayı ortamda patlamaya müsait gaz
karışımlarının varlığında alevlenmeyi engelleyecek, ya da minimuma indirgeyecek elektrikli
teçhizatların kullanılması gerekmektedir. Aynı zamanda eğer ortamda patlamaya müsait gaz
karışım oranı düşük ise elektrikli teçhizatlarda alınması gereken tedbirler daha az katı
olabilmektedir.

8.1.1.3. Teknolojik tesisat veya projesine bakılarak klasifikasyon, bölgenin (bölge) hangisine dâhil
edileceğini belirlemek imkansızdır. Bundan dolayı patlama riski taşıyan bölgelerin klasifikasyonu
sırasında yapılan analizlerde patlamaya müsait gaz karışımlarının hangi ortamlarda
oluşabileceğine bakılmalıdır.

8.1.1.4. Sınıflandırmanın ilk aşamasında patlamaya müsait gaz karışım oluşumu bölge sınıflama
tanımlarına göre yapılır. Kaçak sıkılığı ve süresi, yanıcı madde konsantrasyonu, havalandırmanın
güvenirliği gibi patlayıcı ortamın derecesini belirleyen faktörlerin tespit edilmesi sonrası patlayıcı
gaz karışımın oluşma olasılığı belirlenebilmektedir.

8.1.1.5. Değerlendirmelerde teknolojik ekipmanın yanıcı madde kaçağına sebep olması sonrasında
oksijen ile etkileşimde patlamaya müsait karışım oluşturabilecek her parçası detaylı analize tabi
tutulmaktadır.

8.1.1.6. Bölge 0 veya 1’in boyut ve miktarların minimal olmasına gayret gösterilmelidir. Bu
teknolojik ekipman seçimi ve onun kullanımı ile başarılabilir. Bölgelerin 2 nolu sınıfta olması ya
da patlama riski taşımaması konusunda gayret gösterilmelidir.
8.1.1.7. Yanıcı madde kaçağı kaçınılmaz ise teknik ekipman seçiminde 2. derece kaçak
oluşturacak olanlar seçilmeli. Eğer bunu sağlayamıyorsak, yani sürekli veya 1. derece kaçak
mevcut ise bu en aza indirilmelidir.

8.1.1.8. Sıralanan ilkeler bölgelerin sınıflandırmasında büyük önem taşımaktadır. Bölgenin

patlama halinde tehlikeli olmasını azaltmak için konstrüksiyonun, teknik ekipmanın kurulumu ve
işlenmesi kaza halinde yanıcı maddelerin ortama yayılması minimal düzeyde olmalıdır.

8.1.1.9. Bölgenin sınıflaması yapılıp gerekli doküman ve belgeler düzenlendikten sonra teknolojik
sürecin veya tesisatın değişimi yasaklanmaktadır. Bu ancak kurumun sınıflamadan yetkili kişinin
izni ile bilgisi dâhilinde yapılabilir. Aksi takdirde o bölgenin patlama riski değişecektir. Olası
teknik bakım işlemleri sonrasında ekipman çalıştırılmadan önce detaylı bir şekilde incelenip
gözden geçirilmelidir. Projenin ilk haline uyumluluğuna dikkat edilmelidir.

8.1.1.10. Patlama Aşağıdaki Tüm Öğeler Varsa Gerçekleşir:

A. Ortamda Havada Oksijen Varlığı (Her Zaman Mevcut)

B. Yanıcı Madde Varlığı (Yanıcı Gaz, Buhar Taneleri Ve Başkaları)
C. Ateşleme Kaynakları

Resim. Patlama Oluşması İçin Gereken Öğeler

8.1.1.11. Patlayıcı ortamı yanıcı gazların veya buharın oksijen ile etkileşime girmesi halinde
oluşur. Aynı zamanda oluşmuş olan bu etkileşimi ateşleyecek bir kaynağa ihtiyaç vardır, 3 öğeden
herhangi birinin uzaklaştırılması patlamanın oluşmasını engeller.

8.1.1.12. Patlayıcı ortam bulunan bölgeler sıklık ve sürekliliğine göre bölgelere ayrılır.

8.1.1.13. Patlayıcı ortamlar 99/92 yönergeye ve “Patlayıcı ortamların Tehlikelerinden Çalışanların

Korunması Hakkında Yönetmelik” e atfen tehlikeli ortam olarak kabul edilmekte. Bu ortamlar
patlayıcı ortamın sürekliliği ve oluşma sıklığına göre sınıflandırılmaktadır:

Bölge 0- Sürekli, uzun süreli veya çok sık olmak üzere gaz, buhar veya sis halinde yanıcı
maddelerin oksijen ile patlamaya müsait ortam oluşturacak karışımın olduğu bölgeye denir. Örnek
olarak konteynerler, borular ve rezervuarlar verilebilir.

Bölge 1- Normal çalışma şartları olan veya ara sıra olmak üzere gaz, buhar veya sis halinde yanıcı
maddelerin oksijen ile patlamaya müsait ortam oluşturacak karışımın olduğu bölgeye denir.
Aşağıda belirtilen ortamlar da bu bölgeye dâhil edilebilir:

A. Bölge 0 civarında yerleşen bölge

B. Yanıcı maddelerin sisteme dâhil edilen kapak yerleri
C. Seramik, cam gibi kolay kırılgan malzemelerden yapılmış olan ekipmanın ve koruyucu
sistemlerin olduğu bölge
D. Dolum ve boşaltım deliklerin olduğu bölge
E. Yeteri kadar kalın olmayan contalı pompa ve vanaların olduğu bölge

Bölge 2- Normal çalışma şartlarında patlayıcı ortam olmayan, çok kısa süreli gaz, buhar veya sis
halinde yanıcı maddelerin oksijen ile patlamaya müsait ortam oluşturacak karışımın olduğu
bölgeye denir. Bölge 0 ve Bölge 1’e yakın olan bölgeler de buraya dahil edilebilir.

8.1.1.14. Patlamaya sebep olmayacak ve güvenlik açısından tedbir alınması gerektirmeyen bölge
tehdit unsuru taşımayan bölge sayılmaktadır.

8.1.1.15. Standart EN1127-1 Göre Ateşleme Kaynakları:

• Sıcak Yüzeyler
• Alev ve Sıcak Gazlar
• Mekanik Oluşan Kıvılcımlar
• Elektrik Donanım
• Elektrik Akımlar, Katodik Korozyon Koruması
• Statik Elektrik
• Yıldırım Çarpması
• Frekans Aralığı 9 Khz-300 Ghz Olan Elektromanyetik Alanlar
• Frekans Aralığı 300 Ghz-3 106 Ghz, Dalga Boyu 1000µm До 0.1 µm Olan
Elektromanyetik Radyasyon
• İyonizan Radyasyon
• Ultrason
• Adiabatik Kompresyon, Gaz Akımları, Şok Dalgaları
• Kimyasal Reaksiyonlar
8.2. Sıcak Yüzeyler

8.2.1. Patlamaya müsait ortam sıcak yüzey sayesinde ateşlenebilir.

8.2.2. Sıcak yüzey nedeniyle patlayıcı ortam oluşabiliyorsa ekipman, koruyucu sistem ve onların
bileşenleri ile ilgili patlamadan korunma tedbiri birtakım kriterler mevcuttur.
8.2.3. Ekipman açısından getirilen birtakım kriterler gaz/hava, buhar/hava ve sis/hava gibi
patlayıcı ortamlar için geçerlidir:
- Koruma seviyesi Ga. patlama riski taşıyan maddelerle temas edebilen donanım, güvenlik
sistemlerin ve parçaların yüzey sıcaklığı yanıcı maddenin minimal ateşlenme sıcaklığının
(santigrad olarak ) %80’ini geçmemelidir.
- Koruma Seviyesi Gb. patlama riski taşıyan maddelerle temas edebilen donanım, güvenlik
sistemleri ve parçaların yüzey sıcaklığı olası kaza anında veya düzgün çalışma anında yanıcı
maddenin minimal ateşlenme sıcaklığını (santigrad olarak ) geçmemelidir. Ancak gaz/hava,
gaz/buhar patlamaya müsait ortamlarda ortam yüzey sıcaklığına kadar yükselebileceği dolayısıyla
minimal ateşlenme sıcaklığının (santigrad olarak) %80’inini geçmemelidir. Bu çok nadir olarak
arıza durumlarında oynayabilir, ancak yanıcı maddenin minimal ateşlenme ısısını geçmemelidir.
- Koruma Seviyesi Gc. patlama riski taşıyan maddelerle temas edebilen donanım, güvenlik
sistemleri ve parçaların yüzey sıcaklığı düzenli ve normal çalışma ortamında yanıcı maddenin
minimal ateşlenme sıcaklığını (santigrad olarak ) geçmemelidir.

8.3. Alev ve Sıcak Gazlar

8.3.1. Alev oluşumu yanma işlemleri sırasında ısının 1000°C’ye gelmesiyle mümkündür. Yanıcı
gazlar reaksiyonlar sonucu oluşur. Alev içinde toz ve/veya isin bulunduğu zaman sert partiküller
bulunur. Alevin yüksek ısıda gerçekleşen reaksiyonlar sonucu oluşan ürünler ve yüksek ısıya
kadar ısıtılmış gazlar patlamaya müsait ortamları ateşleyebilir. En zayıf alev bile ateşlenmenin
aktif başlatıcısı olmaktadır.

8.3.2. Patlamaya müsait ortam donanımın, güvenlik sistemlerinin ve onun parçalarının hem içinde
hem dışında mevcudiyeti halinde herhangi iç veya dış ortamda ateşlenme halinde alev tüm diğer
yerlere delikler veya havalandırma kanalları vasıtası ile yayılmaktadır. Bunun önlenmesi için özel
tasarlanmış koruyucu malzeme kullanılmalı.

8.3.3. Alev ve/veya yanıcı gazlar dolayısıyla ateşlenme riski durumunda patlamadan korunma
seviyesine göre donanım, güvenlik sistemleri ve parçalarına yönelik bir takım kriterler mevcuttur.

8.3.4. Patlamadan koruyucu tüm seviyeler için alev aşağıda belirtilenler dışında
yanaştırılmamaktadır.

8.3.5. Koruma Seviyesi Ga. alevin yanaştırılmaması yanında oluşan gazlar veya ısıtma sonucunda
oluşan bir takım gazlar önleyici veya koruyucu önlemlerin alınması halinde ortama sunulabilir.

8.3.6. Koruma Seviyeleri Ga, Gb, Gc. alev oluşturabilen aletlerin alevlerin yayılması önlendiği ve
dış yüzey parçaların minimal ateşleme sıcaklığının (santigrad olarak) %80’ini geçmeme şartları
yerine getirildiği durumda kullanılabilmektedir. Ayrıca kullanılan donanımın, güvenlik sistemlerin
ve parçaların alev etkisine karşı dayanıklı olduğu garantilenmelidir. Aksi taktirde alevin yayılması
kaçınılmaz olur.

8.3.7. Koruyucu önlemlerim alınması halinde yanma işleminde kullanılan hava, bölge 1 ve 2 ‘den
alınmalıdır.

8.3.8. Sürtünme, çarpışma veya aşınma sonucu parçalanma meydana gelmekte, katı maddelerden
ayrılan parçacıklar yüksek sıcaklıklara çıkabilmektedir. Eğer bu parçacıklar, demir veya çelik gibi
maddelerden oluşuyorsa oksidasyona maruz kalıp daha yüksek sıcaklıklara ulaşabilmektedirler.
Bu parçacıklar, yanıcı gaz ve buharları tutuşturabilmektedir.

8.3.9. Teçhizat, koruma sistemleri ve ekipmanlara katı yabancı maddelerin girmesi, alevlenme
nedenlerinden birisini oluşturur. Bu yabancı maddeler; demir ve alaşımlarının, belirli seramik
türlerinin aralarındaki sürtünme, parçalanma veya taşlamadaki kıvılcımlanmaya benzer şekilde
yüksek ısı bölgelerinin ve kıvılcımların oluşumunu teşvik edebilir, bu da patlayıcı ortamların
tutuşmasına yol açar.

8.3.10. Kaynak ve kesme işlemlerinde oluşabilen alevlenme tehlikesinin türleri "Ateş ve sıcak
gazlar" kısmında açıklanmıştır.

8.3.11. Mekaniksel olarak meydana gelen kıvılcımların yol açtığı yangın tehlikesi durumunda
patlayıcı ortamın tipine ve teçhizatın korunabilme seviyesine bağlı olarak teçhizatın, korunma
sistemlerinin ve ekipmanların özel durumları doğrultusunda aşağıda belirtilen hususların yerine
getirilmesi zorunludur

8.4. Elektrik Teçhizat

8.4.1. Elektrik teçhizatında alevlenmenin kaynağını, elektrikten kaynaklanan kıvılcımlar ve

ısınmış yüzeyler oluşturur. Kaynağı elektrik olan kıvılcımlar şu şekilde meydana gelebilir;

a) Elektrik devrelerin kesilmesi ve kapanması

b) Tam temasın olmaması
c) Dolaşan akım

8.4.2. Çok düşük gerilim, 50 V’ tan daha az olan gerilimin elektrik çarpmasına yol açmaması bu
gerilimin patlamaya yol açacağı gerçeğini görmeme sonucunu doğurmaktadır. 50 volttan daha
düşük gerilim kullanmanın patlamadan korumayı sağlamak için bir tedbir olmadığı göz önünde
bulundurulmalıdır. Düşük gerilimlerde de patlayıcı ortamın alev alması için yeterli miktarda enerji
açığa çıkmaktadır.

8.4.3.Tüm koruma düzeyleri, elektrik teçhizatının geliştirilmesi, imal edilmesi, kurulması ve

muhafaza edilmesi uygun standartlara göre yapılmalıdır.

8.5. Dolaşan elektrik akımları ve katodik korozyondan korunma

8.5.1. Dolaşan akımlar, iletici sistemlerde veya sistemlerin kısımlarında akabilmektedir, örneğin:

a) Elektriğin meydana geldiği sistemlerde ters akımlar (özellikle elektrikli demiryollarının ve

büyük kaynak sistemlerinin yakınlarında; yer altından geçirilmiş kabloların yüzeyi ve raylar gibi
elektrik sisteminin iletici unsurları ters akımın direncini azaltır.)
b) Elektrik tertibatında arızalar nedeniyle kısa devrelerin kapanması veya yer üzerine kapanması
sonucu;
c) Elektromanyetik indüksiyon sonucu (Örneğin, kuvvetli akımlar ve yüksek frekanslara sahip
olan elektrik tesisatlarının yakınlarında.)

d) Şimşeklerin çakması sonucu.

8.5.2. Dolaşan akımlara neden olan sistemlerin kısımlarının açılışı, kapanışı ve şöntleme sırasında.
Kıvılcım boşalması ve/veya elektrik arkların oluşumu sonucunda potansiyelleri arasında anlamlı
bir fark olmadığında da patlama tehlikesi taşıyan ortamların yangını ortaya çıkabilmekte. Ayrıca,
elektrik iletken devrelerin ısınması sonucu yangın çıkabilmektedir.

8.5.3. Yukarıda sözü geçen tehlikelerin ortaya çıkması, katodik korumada da mümkündür. Fakat,
anotlu topraklamada alüminyum veya magnezyum anotları kullanılmıyorsa elektrikten doğan
kıvılcımlarından ateşlenme riski daha azdır..

8.5.4. Dolaşan akımları ve/veya korozyondan katotlu koruma nedeniyle yangının çıkma tehlikesi
durumunda, patlayabilir ortam ( gaz, buhar, sis ) ve ekipmanın patlamadan koruma düzeyleri için
teçhizat, koruma sistemi ve kısımların aşağıdaki özel talepleri yerine getirilmelidir.
8.5.4. Tüm koruma düzeyleri, katotlu koruma akımlarından özel korunma önlemleri alınmalıdır.

8.6.Statik Elektrik

8.6.1. Statik elektriğin neden olduğu yangın çıkma tehlikesine karşı, teçhizat, koruma sistemi ve
kısımları aşağıdaki özel şartları yerine getirmelidir.

8.6.2. Tüm koruma düzeyleri için en önemli tedbir, tüm iletken kısımların aralarında
birleştirilmesi, topraklanmasıdır.

8.6.3. Ga’nın koruma düzeyleri için ateşleyebilir yükler önlenmeli, nadir olarak ortaya çıkan
arızalar da dikkate alınmalıdır.

8.6.4. Gb’nın koruma düzeyleri için ateşleyebilir yükler, tesisatın görevine göre işletildiğinde,
teknik servisi ve temizliğine dikkat edilmeli ve genel olarak beklenilen arızalar oluşmamalıdır.

8.6.5. Gc’nın koruma düzeyleri için kural olarak, ateşleyebilir yükler sıkça meydana geldiğinde
(Örneğin, transmisyon kemerlerindeki elektriğin tam iletilmemesi) topraklama hariç, zararlı
yüklerin birikimini önlemek için ek koruma tedbirler alınmalıdır.

8.7. Kaçak ve Havalandırma Kaynağı

8.7.1. Patlayabilir bölgelerin belirlenmesinde sıvı kaynakları dikkate alınır

• Buharın sürekli atmosfere atılması gerçekleşen kapalı rezervuarlardaki sıvının yüzeyi
• Sürekli veya belirli bir zaman periodunda açılan rezervuarlardaki sıvının yüzeyi
• Normal çalışma şeklinde, sızma gerçekleştiren tokaçların açılışında
• Normal çalışma şeklinde, sızması mümkün olan sübap ve değişik delikler
• Normal çalışma şeklinde, sızması mümkün olmayan pompa, kompresör ve sübapların
kalınlaştırılması
• Normal çalışma şeklinde, sızması mümkün olmayan halkalar, birleştiriciler ve boru
bağlayıcılar
• Normal çalışma şeklinde, sızması mümkün olmayan sübap ve değişik delikler
8.7.2. Havaya karışan gaz ve buhar, dağılım veya difüzyon aracılığıyla o dereceye karışır ki
ateşlenmenin yoğunlaşma sınırından küçük olabilir. Havalandırma, yani havanın sızma kaynağı
etrafında yer değiştirmesi sıvının dağılımını teşvik eder. Havalandırma ve onun derecesi,
patlayabilir gaz karışımın oluşumuna etki etmektedir.

8.7.3. Havalandırma, rüzgar etkisinden ve/veya sıcaklık değişiminden ya da vantilatör gibi yapay
cihazlar aracıyla yapılabilir.

8.7.4. İki tip havalandırma kullanılmaktadır:

a) Doğal
b) Yapay (genel veya kısmi)

8.7.5. Patlayabilir bölgenin sınıfını tespit etmek için kullanılan havalandırma tipine bağlı olmadan
doğrudan havalandırma, kaçak derecesi ve onun hızına bağlıdır. Bu bize, patlayabilir karışımın
oluşumunu gerçekleştiren uzaydaki havalandırmanın optimum şartlarını sağlar. Çünkü
havalandırma derecesi ne kadar büyükse patlayabilir ortamın boyutları o kadar küçüktür.
Havalandırma, patlayabilir ortamları küçük boyutlara indirir.

8.7.6. Doğal havalandırma rüzgâr ve/veya sıcaklık değişimin sonucu havanın hareketiyle
gerçekleşir. Açık alanlardaki doğal havalandırma, patlayabilir karışımın dağılması için genel
olarak yeterli olmaktadır. Ayrıca, binaların içinde de etkili olmaktadır (örneğin, binalarda
açıklıkların bulunması veya çatı olduğu taktirde duvarları olmayan binalar).

8.7.7. Yapay havalandırmada hava akışı özel mekanizmalarla sağlanır, ( mesela çeken veya iten
vantilatörler gibi ). Yapay havalandırma genel olarak kapalı alanlarda kullanılır veya açık havada
herhangi bir engel çıktığı durumda da kullanabilir.

8.7.8. Bölgenin yapay havalandırması lokal veya genel olabilir. Havanın kaydırma dereceleri
ayrılır.

8.7.9. Yapay havalandırma kapalı alanlarda etkili ve sağlam havalandırma sistemleri sağlayabilir.

8.7.10. Yapay havalandırma patlayabilir atmosferin hacmi ve sürekliğini azaltır ve birçok

durumlarda patlayabilir atmosferin oluşmasına engel olur.
8.7.11. Yapay havalandırma sistemi kurduktan sonra patlamaya karşı aşağıda verilen tedbirler
alınmalı:
- Havalandırmanın etkili olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Vantilatörlerin çalıştırıldığı bölgenin sınıfı belirlenmelidir.
- Patlayabilir bölgeyi azaltmak veya yok etmek için vantilatörlerin kullanıldığı hava patlamadan
güvenli bir bölgeden gelmelidir.
- Havalandırma kurulacak sistemi, sızıntıların olabileceği noktalar ve seviyelere göre
yerleştirilmelidir.

8.7.12. Aşağıdaki bazı durumlar gözden kaçırılmamalıdır:

- Yanabilir gaz ve buharların genellikle hava yoğunluğundan çok farklı olduğu için gazlar ya taban
ya tavan yani havanın akışını engelleyecek bölgelerde yoğunlaşırlar.
- Gazın yoğunluğu sıcaklıkla değişir.
- Engeller havanın akışını azaltabilir veya tamamen durdurabilir, bazı bölgelerde havalandırmanın
eksikliği olabilir.

8.7.13 Havalandırma hazırlığına göre üç seviyeye ayrılır:

- İyi: Havalandırma sürekli çalışıyor

- Orta: Havalandırma normal işletim altında bulunuyor. Sık sık ve uzun olmayan süreçte ara
verilmesine izin veriliyor.
- Kötü: Birinci ve ikinci seviyedeki şartlara uygun olmayan bir havalandırma, ama aynı zamanda
uzun bir süre ara verilmeyen seviye. Eğer hazırlığı üçüncü seviyeye kadar uygun değilse o zaman
bölge havalandırılmıyor demektir.
9. PATLAMA TEHLİKESİ TAŞIYAN BÖLGELERDE KULLANILACAK
ELEKTRONİK DONANIMIN SEÇİMİN TEMEL ESASLARI

9.1 Donanımı markalamanın temel esasları

9.1.1 Markalama net görebilir, kolayca okunabilir, silinmeyen ve suya dayanıklı bir boya ile
yapılmalıdır. CE markalama “CE” büyük harflerinden ve Ek X, madde 94/9 göre yapılmalıdır.

9.1.2 Donanım, koruma sistemi ve parçalar özel patlamaya karşı koruma altında olan altı köşede
Ex markalamasını taşınmalıdır. Bu simgeden sonra grup ve kategori sembolü gelmelidir.
Markalama en az bu maddeleri içermelidir:
- Üreticinin ismi ve adresi
- CE markalaması
- Seri ve tip belirtmesi
- Seri numarası (eğer varsa)
- Üretim yılı
- Patlamaya karşı hangi korumayı taşıdığı marka, ondan sonra donanımın grup ve kategorisi.
- İkinci grup donanımın “G” harfi (gaz, buhar veya dumanlarından oluşabilen patlayabilir
atmosferler) ve/veya “D” harfi (tozlarından oluşturabilen patlayabilir çevreler)

9.1.3. Bir de markalama donanımın güvenli bir şekilde kullanılması için bütün bilgileri
yansıtmalıdır.

9.1.4. Uygulama 1.0.5 Madde 94/9 güvenli kullanılması için markalama her türlü ek bilgilere
sahip olmalıdır. Buna göre EN 60079 seri Avrupa standartlarında patlama tehlikesi potansiyeli
taşıyan atmosferlerde kullanılacak elektrik donanım ek markalamaya sahip olmalıdır.
9.2 Patlama tehlikesi taşıyan bölgelerde kullanılacak elektrik donanımın seçimin kuralları

9.2.1 Elektrik donanımı kullanıldığında elektriksel kıvılcım, yay ve flaş gibi etkilerle patlayabilir
çevreyi tehlikeye sokabilirler. Bu yüzden patlama tehlikesi taşıyan bölgelerde kullanılacak elektrik
donanımı Madde 94/92’ye göre özel patlama karşı bir markalamaya sahip olmalıdır.
Patlama karşı korumalı elektrik donanımın bir örneği:

Donanımın kullanım bölgesi Patlamaya karşı markalama

1 2 3 4 5 6 7 8
“Ex” II 1 G Eex D IIC T6

1. Patlamadan korumuş donanım AB ülkelerinden bir laboratuvardaki sertifikaya sahiptir. Altı

köşedeki “Ex” – ATEX göre yapılan bir markalamadır.
2. Kullanım Bölgeler
I- Madenlerde kullanılacak elektrik donanım
II- Patlayabilir atmosferlerde kullanılacak elektrik donanım (madenler hariç, örneğin petrol
rafinerlerinde)
9.3. Ekipmanların ve koruyucu sistemlerin seçiminde uyulacak kriterler;
Risk değerlendirmesine göre hazırlanan patlamadan korunma dokümanında aksi belirtilmemesi
halinde, patlayıcı ortam oluşabilecek tüm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, 27/10/2002
tarihli ve 24919 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Muhtemel Patlayıcı
Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelikte belirtilen kategorilere
göre seçilecektir.

Özellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar için aşağıda belirtilen bölgelerde, karşılarında verilen
kategorideki ekipman kullanılacaktır.

Bölge 0 veya Bölge 20: Kategori 1 ekipman,

Bölge 1 veya Bölge 21: Kategori 1 veya 2 ekipman,
Bölge 2 veya Bölge 22: Kategori 1, 2 veya 3 ekipman.

9.3.1. Patlayıcı Ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti;

Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti aşağıda belirtilen şekil ve renklerde olacaktır.
İşçilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye atabilecek miktarda patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin
girişine konulacaktır.

Patlayıcı ortam : Yanıcı maddelerin

gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile
oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımı,
Normal çalışma şartları : Bir tesisin tasarlanan amaç doğrultusunda, ölçü ve değerlerde
çalıştırılmasını,

EN 1127 : Patlayıcı atmosfer ,patlama korunma ve önleme standart dokümanı

ATEX Direktifi: 1992/92/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifi
BS EN 60079-10 60079-11 Patlayıcı ortamlar ve alanların sınıflandırılma standart dokümanı
LEL : Alt patlama sınırı ( Lower explosion limit)
UEL: Üst patlama sınırı ( Upper explosion limit)
Hibrit karışım: patlayıcı toz ve solvent buharlarının birlikte bulunduğu atmosfer
MIT: minimum tutuşma sıcaklığı (C )
MIE : minimum tutuşma enerjisi ( mJ)

Toz patlama sınıfları KSt (bar.m.s-1)

St1 > 0 - 200

St2 > 200 - 300
St3 > 300

9.3.1. Patlayıcı Bölge Sınıflandırması

Zone 0

Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın
sürekli olarak veya uzun süre ya da sık oluştuğu yerler.

Zone 1

Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın
normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler.

Zone 2

Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında
patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı
ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.
Zone 20

Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık
patlayıcı ortam oluşabilecek yerler.

Zone 21

Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam
oluşturabileceği yerler.

Zone 22

Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma
ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli
olduğu yerler.

Ekipman kategorileri; ilgili yönetmelik gereğince Ex bölgelere göre uygun ekipmanların

kullanılması gereklidir.

Kategori G1 : Ex- Zone 0,1,2 (gaz / buhar/ hava karışımı)

Kategori D1 : Ex- Zone 0,1,2 (toz /hava karışımı)

Kategori G2 : Ex_Zone 1, 2 (gaz/buhar/hava karışımı)

Kategori D2 : Ex-Zone 21, 22 (toz/hava karışımı)

Kategori G3 : Ex-Zone 2 (gaz/buhar/hava karışımı)

Kategori D3 . Ex-Zone 22 (toz/hava karışımı)
 9.3.1.1. Ekipman Sıcaklık kategorileri

9.3.1.2. Ekipman etiketi

10. NFPA 704 STANDARDINA GÖRE İŞARETLEME

The National Fire Protection Association (NFPA) kimyasalların sağlık, yanıcı ve reaktif
tehlikelerini göstermek için bir sistem geliştirmiştir. Kimyasallar, spesifik tedbir sembolleri ile
sınıflandırılmışlardır. Bu kodlamaya göre işletmede/işyerinde bulunan tüm hammaddeler ve
ürünler veya yardımcı malzemenin (temizlik malzemesi gibi) sağlık, yanıcılık, reaktiflik ve eğer
var ise özel notları bulunur.
NFPA Tehlike Derecelendirme Endeksi:

Sağlık- MAVİ

(4) Materyal çok sınırlı maruz bırakmada dahi ölüme neden olabilir veya acil tıbbi müdahaleye
rağmen giderek artan büyük düzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere özel koruyucu ekipman
olmadan yaklaşmak çok tehlikelidir.
(3) Materyale kısa süre maruz kalmada dahi ciddi geçici veya acil tıbbi müdahaleye rağmen artan
düzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere yaklaşırken tüm vücudun kontağını engelleyen
koruyucu ekipman gerekir.
(2) Materyale şiddetli veya sürekli maruz kalma sonucunda geçici güçten düşme veya
havalandırma tesisatı olmaması, acil tıbbi müdahalede bulunulmaması durumunda muhtemel artan
zararlar meydana getirir.
(1) Materyalle maruz kalma sonucunda tahriş edicidir fakat yalnızca küçük, artan düzeyde zarar
verir, kapalı tip gaz maskesi kullanılması gerekir.
(0) Sağlığa bilinen bir zararı yoktur, zararlı değildir.

Yanıcılık- KIRMIZI

(4) Bu materyaller, atmosfer basıncında ve normal çevre sıcaklığında çabucak veya tamamen
buharlaşan ya da kolaylıkla havaya yayılan ya da yanan maddelerdir. Normal ortam sıcaklığı ve
atmosfer basıncı altında çok çabuk veya tamamen buharlaşabilen veya havada kolayca yayılabilen
ve kolaylıkla yanabilen maddelerdir.
(3) Bu tür sıvı ve katı materyaller, hemen hemen tüm çevre sıcaklıklarında tutuşabilirler. Hava ile
tehlikeli karışımlar oluştururlar.
(2) Bu tür materyaller normal şartlar altında hava ile patlayıcı karışımlar oluşturmazlar, ancak
yüksek çevre sıcaklıklarında ya da çok az ısıtılmaları halinde yeterli miktarlarda buhar salarak
hava ile patlayıcı karışımlar oluştururlar.
Genellikle içerdikleri oksijen sebebi ile (kuru nitroselüloz ve birçok organik peroksit gibi) çok
hızlı bir şekilde yanan maddeler ve hava ile temasta kendiliğinden tutuşan maddelerdir. Orta
derecede parlayıcı madde Tutuşmanın gerçekleşmesi için önce orta derecede ısıtılması veya
ortam sıcaklığının üstünde bir sıcaklığa maruz bırakılması gereken maddelerdir.
(1) Bu tür materyaller az parlayıcı maddelerdir. Bu materyallerin tutuşması veya yanması için tüm
çevre sıcaklık şartları altında çok ısıtılması gerekir.
Not: Yanmayan maddeler: Parlama noktaları yoktur. 1500°F (815.5°C)’ a 5 dakika maruz
bırakıldığında yanmayan maddelerdir.
(0) Yanıcı değildir.

Reaktiflik- SARI

(4) Bu materyaller normal ortam sıcaklığı ve basınç altında kolaylıkla ve şiddetli bir şekilde
patlamaya ya da patlayıcı ayrışmaya (Dekompoze) ya da patlayıcı reaksiyon vermeye yetenekli
maddelerdir.
(3) Bu materyaller, patlamaya ya da patlayıcı ayrışmaya (detone olabilir) veya patlayıcı reaksiyon
verebilmeye yeteneklidir ancak bunlar için ısıtılması veya kuvvetli bir ateşleme kaynağına ihtiyaç
vardır.
(2) Bu materyaller, normal şartlarda genellikle dayanıksız, kolaylıkla şiddetli kimyasal değişime
uğrayan fakat patlama yapmayan maddelerdir. Normal sıcaklılarda ve basınçlarda çabuk enerji
açığa çıkışı ile kimyasal değişime uğrayan maddeler ya da yüksek sıcaklıklarda ve basınçlarda
şiddetli kimyasal değişime uğrayan maddelerdir.
(1) Bu materyaller, normal şartlarda stabil olan ancak yüksek sıcaklık ve basınçla kararsız hale
geçen veya su ile bir miktar enerji çıkışına neden olabilecek pek şiddetli olmayan bir reaksiyona
girebilen maddelerdir.
• Önlem: Böyle maddelerin yangınlarına dikkatli bir şekilde yaklaşarak su tatbik edilmelidir.
(0) Reaktif değildir.

Özel Notlar – BEYAZ

Bu alana yazılacak özel ibareler kimyasalın diğer özelliklerini belirtir. Özel olarak işaretleme
yapılmayacaksa boş bırakılır veya 0 “Sıfır” yazılır.
Örnek :
Oksitleyici maddeyi belirtir. Bu bileşikler diğer bileşiklerdeki elektronları çeker veya
hidrojeni alır ve kolayca oksijen verirler. Başka bir ifade ile diğer bileşiklerle karıştırıldıkları
zaman yanabilir veya patlayabilirler.
Polimerizasyon: Asit, Alkali, Korozif vb.: Gösterilen materyal su ile reaksiyon verir. Bu
bileşiklerin su ile temas halinde hızlı enerji çıkışı gerçekleşir. Başka bir ifade ile su ile temasta
yanabilir veya patlayabilirler.

11. İŞLETME BİLGİLERİ

Firma Ünvanı ………………………………………………………İŞL. VE TİC. A.Ş.

Adresi …………………………………………… Çiğli / İzmir
Tel 0232 000 00 00
Faks 0232 000 00 00
Yüz Ölçümü ……. m²
Üretim
………………
Konusu
Çalışan Sayısı …….

12. İŞ AKIŞ ŞEMALARI

13. VAZİYET PLANLARI

14. MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Patlayıcı ortamların tehlikelerinden Çalışanların korunması Hakkında Yönetmelik ve TS EN

60079-10-1 2015 standardı kapsamı dışındaki yerler patlamadan korunma dökümanı kapsamı
içinde olmayacaktır. İlgili kısımlar ;
Bu kapsamda işletmede ısıtma amaçlı kullanılan ısıtıcılar (tavandaki üniteler çalışma alanı
dışında) ve mutfak bölümleri ve brülörler bu doküman kapsamında incelenmeyecektir. İlgili
ünitelere gelen gaz bağlantıları atex kapsamında değerlendirmeye alınacaktır.

14.1. KİMYASALLARIN İNCELENMESİ

Patlayıcı ortamların varlığı yanıcı madde varlığı ile oluşmaktadır. İşletme tarafından kullanıldığı
beyan edilen kimyasalların GBF’leri incelenmiş ve aşağıdaki veriler çıkarılmıştır.

KİMYASAL TÜRÜ TEHLİKE ETİKETİ

İPA Sıvı

…………………………. Sıvı

Doğalgaz Gaz

LPG Gaz

Motorin Sıvı

Kimyasalların kullanım miktarları, kullanım yerleri ve kullanım sıklıkları

incelendiğinde, İPA, LPG ve Doğalgazın patlayıcı ortam oluşturma ihtimali doğurduğu tespit
edilmiş ve bu alanlar için patlayıcı ortam hesabı yapılmıştır.

14.2. MUHTEMEL PATLAYICI ORTAM OLUŞTURABİLECEK BÖLÜMLER

MUHTEMEL PATLAYICI ORTAM OLUŞTURABİLECEK BÖLÜMLER

 Patlayıcı Ortam
Patlayıcı Ortam Oluşturabilecek Bölümlerin Açık Kapalı Kaynağı
Adı Alan Alan
Gaz, Buhar Toz
1 ………… Boyama Alanı x x
2 ………….. Boya Ünitesi x x
3 İPA Depolama Alanı x x
4 LPG Tüp Depo Alanı x x
5 Doğalgaz İstasyonu x x
6 Gaz dağıtım kolektörü x x
7 Motorin Tankı x x

15. PATLAYICI ORTAM HESAPLARI

15.1. DOĞALGAZ İSTASYONU

ADI : Metan

ALAN TİPİ : Açık Alan

NFPA Skor :

BOŞALMA TİPİ : Tali

BOŞALMA YERİ : Flanş Bağlantısı

AÇIKLIK BOYUTU : 2,5 mm2

Türü : Gaz

PARLAMA N. : - 188 C

YOĞUNLUK : 0,626 kg/m³

KAYNAMA N. : - 161 C

LFL : 0.05

KEND. TUT. SIC. : 600 C

MOL KÜTLE : 16 kg/kmol

⋎ 1.41

Cd 0.8

K 0.5

Z 1

T 300 K

P atm. 101325

P Gaz 4 Bar
TS En 60079-10-1 :2015 e Göre Kaçak Çapları
Pa: 101325 Pa
Ɣ: 1,41

Doğalgaz İçin Kritik Basınç : 101325 x [(1.41+1)/2]^((1.41/(1.41-1)) = 192412 Pa bulunur.

Sistem basıncı 4 Bar o da 400,000 Pa’dır. Bu nedenle ;

P > Pc
Bulunur.

Metanın özelliklerinde formüldeki değerleri yerine koyduğumuzda sonuç;

Wg = 0.00139 kg/s
Olarak bulunmaktadır.
Pq = (101325 * 16)/(8314*300) = 0.65 kg/m³

Qg= 0.00139 / 0.65 = 0.00213 m³/s

TS En 60079-10-1:2015 ‘e göre Açık alanda uygulanacak hava akım hızları belirleme

tablosundan, hava akım hızı 0,5 m/s alınır
Boşalma Karakteristiği = 0.00139 / ( 0.65 *0.5*0.05) = 0.085 m³/s

SEYRELME DERECESİ
Seyrelme derecesi, Havalandırma hızı & Boşalma karakteristiği tablosunda değerleri yerine koyup
işaretlediğimizde “Orta” çıkmaktadır.

Flanş çevresinden yatayda 1,2 m mesafe bölge 2’dir.

Seyrelme Derecesi Orta, ilgili ortam açık alanda olduğundan, havalandırma uygulanabilirliği iyi
alınmıştır. İlgili alan içindeki flanşlardan , yatay ve düşey olarak 1,2 m mesafe bölge 2
çıkmaktadır. Emniyet açısından çitle çevrili alanın tamamı bölge 2 kabul edilecektir. Alan içinde
Elektrikli cihaz yoktur. Eğer ünite içinde elektrikli cihaz kullanılmak istenirse EX II G 2 T1
etiketli cihazların kullanılmasına izin verilmiştir.

15.2. DOĞALGAZ FLANŞ BÖLGESİ ;

ADI : Metan

ALAN TİPİ : Açık Alan

NFPA Skor :

BOŞALMA TİPİ : Tali

BOŞALMA YERİ : Flanş

Bağlantısı

AÇIKLIK BOYUTU : 2,5 mm2

Türü : Gaz

PARLAMA N. : - 188 C

YOĞUNLUK : 0,626 kg/m³

KAYNAMA N. : - 161 C

LFL : 0.05

KEND. TUT. SIC. : 600 C

MOL KÜTLE : 16 kg/kmol

⋎ 1.41

Cd 0.8

K 0.5

Z 1

T 300 K

P atm. 101325

P Gaz 0.5 Bar

TS En 60079-10-1 :2015 e Göre Kaçak Çapları
Doğalgaz İçin Kritik Basınç : 101325 [(1.41+1)/2]^((1.41/(1.41-1)) = 192412 Pa Bulunur.
Flanş noktasında basınç 0,5 Bar o da 50,000 Pa’dır. Bu nedenle ;

P < Pc

Bulunur.

Metanın özelliklerinde formüldeki değerleri yerine koyduğumuzda sonuç;

Wg = 0.0036 kg/s
Olarak bulunmaktadır.
Pq = (101325 * 16)/(8314*300) = 0.65 kg/m³
Qg= 0.0036 / 0.65 = 0.005 m³/s
TS En 60079-10-1:2015 ‘e göre Açık alanda uygulanacak hava akım hızları belirleme
tablosundan, hava akım hızı 0,5 m/s alınır
Boşalma Karakteristiği = 0.0036 / ( 0.65 *0.5*0.05) = 0.22 m³/s

SEYRELME DERECESİ

Seyrelme Derecesi : Orta

Flanş Çevresinden yatayda 1.2 m mesafe “Bölge 2” dir.

Seyrelme Derecesi Orta, İlgili ortam açık alanda olduğundan, havalandırma uygulanabilirliği iyi
alınmıştır. İlgili alan içindeki flanşlardan , yatay ve düşey olarak 1.2 metrelik mesafe bölge 2
çıkmaktadır.. Alan içinde Elektrikli cihaz yoktur. Eğer ünite içinde elektrikli cihaz kullanılmak
istenirse EX II G 2 T1 etiketli cihazların kullanılmasına izin verilmiştir.

15.3. LPG TÜPLERİ ;

ADI : LPGTüpleri

ALAN TİPİ : Açık Alan

NFPA Skor :

BOŞALMA TİPİ : Tali

BOŞALMA YERİ : Boru

Bağlantısı

AÇIKLIK BOYUTU : 2,5 mm2

TÜRÜ : Gaz

PARLAMA N. : - 100 C

YOĞUNLUK : 550 kg/m³

KAYNAMA N. : -

LFL : 0.02

KEND. TUT. SIC. : 287 C

MOL KÜTLE : 44 kg/kmol

⋎ 1.08

Cd 0.8

K 0.5

Z 1

T 300 K

P atm. 101325
Pascal

P Gaz 3 Bar TS En 60079-10-1 :2015 e Göre Kaçak Çapları

Propan İçin Kritik Basınç : 101325 [(1.08+1)/2]^((1.08/(1.08-1)) = 172054 Pa Bulunur.
Sistem basıncı 3 Bar o da 300,000 Pa’dır. Bu nedenle ;

P > Pc

Bulunur.

LPG’nin değerlerini formüle yazdığımızda

Wg = 0.00167 kg/sn
Olarak bulunur.
Pq = (101325 * 44)/(8314*300) = 1.787 kg/m³
Qg= 0.00167 / 1.787 = 0.00093 m³/s

TS En 60079-10-1:2015 ‘e göre Açık alanda uygulanacak hava akım hızları belirleme

tablosundan, hava akım hızı 0,3 m/s alınır.
Boşalma Karakteristiği = 0.00167 / ( 1.787 *0.5*0.02) = 0.093 m³/s

SEYRELME DERECESİ

Seyrelme Derecesi : Orta

Boru/manifold bağlantılarından 1 metre mesafe “Bölge 2” çıkmaktadır. İlgili alan içinde elektrikli
cihaz yoktur.
15.4. İPA Stok Alanı ;

ADI : İPA

ALAN TİPİ : Açık Alan

NFPA Skor :

BOŞALMA TİPİ : Ana

BOŞALMA YERİ : İBC sızıntı,

dökülme

HAVUZ ALANI : 1 m2

TÜRÜ : Sıvı

PARLAMA N. : : 13 C

YOĞUNLUK : 789 kg/m³

KAYNAMA N. : 83 C

LFL : 0,05

Pv 4200 Pa

Uw 0,3 m/s

MOL KÜTLE : 69,1 kg/kmol

 Varilde
sızıntı olması, ya da dökülme sonucu oluşacak 1 cm kalınlık ve 1 m²’lik genişlikte oluşacak
havuzun buharlaşması üzerinden hesap yapılacaktır.

We = 0.0000725 kg/s

Ρg = (101325 * 69,1)/(8315*300) = 2,8 kg/m³

Qg= 0.02686 m³/s

Boşalma Karakteristiği formülden, 0.001035714 m³/s bulunur.

SEYRELME DERECESİ

Seyrelme Derecesi : Yüksek

Taşma tavası etrafındaki 1 m mesafe “Bölge 1 (tehlikesiz)” çıkmaktadır. İlgili alan içinde
elektrikli cihaz yoktur.
15.5. ……………………….. Boya Alanı ;

ADI : İPA

ALAN TİPİ : Kapalı Alan

NFPA Skor :

BOŞALMA TİPİ : Ana

BOŞALMA YERİ : Kalıplama

Kapama Boya
Ünitesi

HAVUZ ALANI : 1 m2

TÜRÜ : Sıvı

PARLAMA N. : : 13 C

YOĞUNLUK : 789 kg/m³

KAYNAMA N. : 83 C

LFL : 0,05

Pv 4200 Pa

Uw 0,15 m/s

MOL KÜTLE : 69,1 kg/kmol

 Boya
makinesiyle boyanan parçadan ve pompa ucundan dökülen 1 cm kalınlık ve 1 m²’lik genişlikte
oluşacak havuzun buharlaşması üzerinden hesap yapılacaktır.

We = 0.0000424 kg/s

Ρg = (101325 * 69,1) / (8315*300) = 2,8 kg/m³

Qg= 0.015704962 m³/s

Vo: 72 m³
V: 0,01 m/s
C: 0,0018 1/s
F: 4
Qg= 0.015704962 m³/s

Arka Plan Konsantrasyonu, Xb = 0.484721049 m³/s

Xcrt = 0.25 *0.05 = 0.0125

Xb>Xcrt olduğundan seyrelme düşüktür.
Boşalma Karakteristiği formülden, 0.000605714 m³/s bulunur.

İlgili alanda 1 m’lik mesafede alan “Bölge 1” kalan kısımlar “Bölge 2” dir.
Patlayıcı ortam oluşması ihtimalini yok etmek amacıyla aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır.

• Ortam tecrit edilmeli ve iyi şekilde havalanması sağlanmalıdır.

• İPA gazı zeminde birikeceğinden, elektrik prizi ve ek bağlantılar zeminden en az 2 m
yüksek bir seviyede olacak şekilde düzen sağlanmalıdır.
• Boyama işlemi sırasında ateş ve sigara gibi ısı kaynakları ile boya sahasına giriş
engellenmelidir.
• Isı ve ateş ile ilgili uyarı levhaları asılmalıdır.
• Sadece bu konuda yetkili personellerin boya işlemini yapması sağlanmalıdır.
• İş güvenliği eğitimlerinde boya işlemi sırasında İPA gazının ortaya çıktığı ve yanıcı olduğu
bilgisi paylaşılmalıdır.
• Ünite içinde kullanılabilecek elektrikli cihaz sınıfı Ex 2 G II T3
15.6. ……………………….. Boya Makinesi ;

ADI : İPA

ALAN TİPİ : Kapalı Alan

NFPA Skor :

BOŞALMA TİPİ : Ana

BOŞALMA YERİ : Kalıplama

Kapama Boya
Makinesi

HAVUZ ALANI : 0,16 m2

TÜRÜ : Sıvı

PARLAMA N. : : 14 C

YOĞUNLUK : 789 kg/m³

KAYNAMA N. : 83 C

LFL : 0,05

Pv 4200 Pa

Uw 0,15 m/s

MOL KÜTLE : 69,1 kg/kmol

 Boya
makinesi vanasından boya alımı sırasında 1 cm kalınlık ve 0,16 m²’lik alanda oluşacak havuzun
buharlaşması üzerinden hesap yapılacaktır.

We = 0.0000068 kg/s

Ρg = (101325 * 69,1) / (8315*300) = 2,8 kg/m³

Qg= 0.002512794 m³/s

Vo: 3500 m³
V: 0,01 m/s
C: 0,0018 1/s
F: 4
Qg= 0.002512794 m³/s

Arka Plan Konsantrasyonu, Xb = 0.001595425 m³/s

Xcrt = 0.25 *0.05 = 0.0125

Xb<Xcrt olduğundan seyrelme yüksektir.
Boşalma Karakteristiği formülden, 0.0000969 m³/s bulunur.
İlgili alanda ( Bölge 1 İE ) Tehlikesiz’dir.

15.7. Motorin Tankı ;

ADI : Motorin

ALAN TİPİ : Açık Alan

NFPA Skor :

BOŞALMA TİPİ : Ana

BOŞALMA YERİ : Tank taşma

havuzu

HAVUZ ALANI : 1 m2

TÜRÜ : Sıvı

PARLAMA N. : : 55 C

YOĞUNLUK : 820 kg/m³

KAYNAMA N. : 170-390 C

LFL : 0,01

Pv 10 Pa

Uw 0,3 m/s

MOL KÜTLE : 296 kg/kmol

Varilde sızıntı olması, ya da dökülme sonucu oluşacak 1 cm kalınlık ve 1 m²’lik genişlikte
oluşacak havuzun buharlaşması üzerinden hesap yapılacaktır.

We = 0.000000456 kg/s

Ρg = (101325 * 296)/(8315*300) = 12.0 kg/m³

Qg= 0.0000394 m³/s

 Boşalma Karakteristiği formülden, 0.00000758 m³/s bulunur.
Hacim ve buharlaşma çok küçük çıktığından bu alan tehlikesiz kabul edilecektir. Ünite içinde
elektrikli anahtar ve aydınlatma yoktur.
16. ZONE BÖLGELERİ ÖZET TABLO
ZONE
BOŞALMA Wg Qg Pg BOŞALMA SEYRELME
BÖLGE ADI BÖLGE BÜYÜKLÜĞÜ
TİPİ Kg/s m³/s Kg/m³ KARAKTERİSTİĞİ TİPİ
(m)

Doğalgaz İstasyonu Tali 0,00139 0,00213 0,65 0,85 Orta 2 1,2

Doğalgaz Flanş
Tali 0,0036 0,005 0,65 0,22 Orta 2 1,2
Bölgesi

Lpg Tüpleri Tali 0,00167 0,00093 1,787 0,093 Orta 2 1

1 (İE)
İPA Stok Alanı Ana 0.0000725 0.02686 2,8 0.001035714 Yüksek 1
Tehlikesiz
……………………..
Ana 0.0000424 0.01570 2,8 0.000605714 Düşük 1 1
Boya Alanı
…………………… 1 (İE)
Ana 0.0000068 0.00251 2,8 0.0000969 Yüksek 1
Boya Makinesi Tehlikesiz

Motorin Tankı Tali 0.000000456 0.000039 12 0.00000758 Yüksek Tehlikesiz 1

17. BÖLGELERLE İLGİLİ ÖNLEMLERN DEĞERLENDİRİLMESİ

ÖNLEMLER
Patlayıcı Ortamın Oluşmasının Önlenmesi Evet Hayır
Havalandırma sistemi var mı? X
Yanıcı sıvı, gaz veya toz yayılımı önlenebiliyor mu? X
Yanıcı sıvı, gaz veya toz birikimi önlenebiliyor mu? X
Kimyasallar uygun koşullarda depolanıyor mu? X
Bunların dışında alınan önlem varsa açıklayınız.
Patlayıcı Ortamın Tutuşmasının Önlenmesi Evet Hayır
Sıcak yüzeylere karşı önlem alındı mı? X
Alev ve sıcak gazlara karşı önlem alındı mı? X
Mekanik kıvılcımlara karşı önlem alındı mı? X
Yıldırımın etkilerine karşı önlem alındı mı? X
Elektrik kaynaklı tutuşmalara karşı önlem alındı mı? X
Statik elektriğe karşı önlem alındı mı? X
Elektrikli ekipman tasarımı ve kurulumu uygun mu? X
Elektriksiz ekipman tasarımı ve kurulumu uygun mu? X
Bunların dışında alınan önlem varsa açıklayınız.
İşaretleme Evet Hayır
Uygun yasaklayıcı işaretler yerleştirilmiş mi? X
Uygun emredici işaretler yerleştirilmiş mi? X
Uygun uyarı işaretleri yerleştirilmiş mi? X
Uygun acil çıkış ve ilkyardım işaretleri yerleştirilmiş mi? X
Uygun yangınla mücadele işaretleri yerleştirilmiş mi? X
Çalışanların Eğitimi ve Talimatlar Evet Hayır
Genel İSG Eğitimi veriliyor mu? X
Kimyasallarla ilgili eğitim veriliyor mu ? X
Patlayıcı Ortamlarla ilgili eğitim veriliyor mu ? X
Çalışma talimatları mevcut mu? X
Çalışma İzni Evet Hayır
Ateşli çalışma izni sistemi mevcut mu? X
Bakım onarım tadilat için izin sistemi mevcut mu ? X
Periyodik Kontroller Evet Hayır
Makinalarda ve gaz tesisatlarında topraklama mevcut mu? X
Topraklamaların ve tesisatların periyodik kontrolleri yapılıyor
X
mu?
18. BÖLGELER İÇİN DÜZELTİCİ FAALİYET / VEYA ÖNERİLER

Risk değerlendirilmesi ile ilgili bazı tanımlamalar;

Risk Değerlendirilmesi: Tehlikelerin sonucunda oluşabilecek risklerin giderilmesinde öncelik
sırasının oluşturulması için kullanılan yöntemdir.
Tehlike: Her an kazaya yol açabilecek şartların varlığıdır.
Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır
Risk: Belirli bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve ilgili sonuçlardır.
Risk İhtimali (Olasılık): Tehlikenin sonucunda riskin gerçekleşmesidir.
Risk Sonucu (Şiddet): Riske maruz kalan kişi / kişiler üzerinde oluşturduğu olumsuz etkinin
büyüklüğüdür. (Risk sonucu ortaya çıkacak zararın büyüklüğünü tanımlar)
Risk Derecesi: Risk Değerlendirme Formülünde ve Risk Değerlendirme Planında kullanılacak
olan
Olayın meydana gelme ihtimali x Tehlike maruziyet sıklığı x Şiddet sonucu ifade eder.

Risk Analizi:

Analiz edilerek belirlenmiş tehlikeler, Fine-Kinney matematiksel risk yöntemine göre

değerlendirilir
Risklerin puanlanmasında aşağıda verilen tablodaki ihtimal, sıklık, şiddet değerleri kullanılır.
Yöntem ; Olasılık * Frekans*Şiddet
ŞANS
OLASILIK zararın FREKANS
DEĞERİ gerçekleşme DEĞERİ
olasılığı
10 Beklenir,kesin 10
Yüksek /
6 oldukça 6
mümkün

3 Olası 3

Mümkün fakat
1 2
düşük

Beklenmez
0,5 1
fakat mümkün

0,2 Beklenmez 0,5

RİSK DEĞERİ
400 < R
200 < R < 400
70 < R < 200
20 < R < 70
R < 20
OLASILIK

FREKANS

ŞİDDET

RİSK

TEHLİKE MEVCUT ÖNERİ VE

ANA FAALİYET TEHLİKE RİSK
KAYNAĞI RİSK TAVSİYELER

Doğalgaz istasyonu
bakım planı sağlıklı
şekilde uygulanmalı.
Doğalgaz ile Yangın
Doğalgaz Gaz kaçağı 3 3 7 63 Olası Risk Yangın algılama, ihbar
çalışma patlama
ve önleme sistemleri ile
YSC’ler sağlıklı, çalışır
şekilde tutulmalıdır.
 Gaz tesisatları periyodik
Uygun kontrole tabi
Yangın
Gaz tesisatları Gaz kaçağı olmayan 3 3 7 63 Olası Risk tutulmalıdır. Gaz
patlama
tesisat algılama ve ihbar
sistemleri kurulmalıdır.

Etiketlemeler tam
Tehlikeli Yangın
Patlayıcı ortamlar Etiketleme olmaması 2 3 15 90 Önemli Risk olmalı, eksikler
hareketler Patlama
tamamlanmalıdır.

Uygun Tüm bağlantı ve

Boru bağlantıları ve olmayan Yangın fitingsler periyodik
LPG ile çalışma 3 3 7 63 Olası Risk
kelepçeler malzeme Patlama olarak kontrol
kullanımı edilmelidir.
Doğalgaz ile
Eğitimsiz personel
çalışma
Eğitimsiz Tehlikeli olmamalı, eğitim
Doğalgaz Lpg 3 3 7 63 Olası Risk
personel hareketler programları ile risk en
aza indirilmelidir.
Doğalgaz ile
Talimatlar hazırlanmalı,
çalışma
Talimat Tehlikeli personele teslim
Doğalgaz Lpg 3 3 7 63 Olası Risk
eksikliği hareketler edilmeli, kontrol
edilmelidir.

Uygun
LPG ve Propan Parlama, Tüpler periyodik olarak
Doğalgaz Lpg olmayan 3 3 7 63 Olası Risk
tüpleri Yangın kontrol edilmelidir.
tüpler

Tesisat revizyon ve
Doğalgaz, Lpg ve Tesisatlarda bakımları ehil kişilerce
Parlama,
Propan tüpleri Doğalgaz,Lpg,Propan revizyon 3 3 7 63 Olası Risk yapılmalı ve kayıt altına
Yangın
sistemi ,bakım alınmalıi periyodik
kontrolleri yaplmalıdır.
Yetkisiz personelin
Parlama, girmesi ve işlem
İPA Stok Alanı İPA Sızıntı 3 3 7 63 Olası Risk
Yangın yapması
engellenmelidir.

Alan içi kurallara

……………… Kimyasal Parlama, uyulmalı açık alev ve
İPA 2 3 15 90 Önemli Risk
Boya İstasyonu buharlaşması Yangın statik elektrik
önlenmelidir.

18.1 İYİLEŞTİRMELER/ÖNERİLER
Mevcut Önlemler:
- Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerde çalışan boyahane bölümü ve fabrika bakım bölümü
personeline patlayıcı ortamlar ve patlamadan korunma eğitimi verilmiştir.
- Tüm personel için yıllık eğitim planı çerçevesinde İSG eğitimleri verilmektedir.
- İşletmeye özel acil durum planı hazırlanmış olup, acil durum müdahale ekipleri oluşturulmuş ve
acil durumlarla ilgili eğitimler kendilerine verilmiştir.
- Yıllık acil durum ve tahliye tatbikatları düzenli olarak yapılmakta, tatbikat sonu değerlendirme
 raporları hazırlanarak aksayan yönler için gerekli tedbirler alınmaktadır.
- Patlama oluşabilecek bölgelerde çalışan personele antistatik özellikte koruyucu donanımlar ve iş
elbiseleri verilmektedir.
- Fabrikada paratoner mevcuttur. İşletmenin topraklama ölçümleri periyodik olarak yaptırılarak,
raporlar kayıt altında tutulmaktadır. Ölçüm sonuçları standart değerlere uygundur.
- İş ekipmanlarının “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” ne
uygun olarak iş güvenliği açısından periyodik kontrolleri yaptırılmakta, iş ekipmanlarına ait
bakımlar düzenli olarak yapılarak kayıt altında tutulmaktadır.
- İşletmede yangın söndürme cihazları bulunmaktadır.

Öneriler:
- Üretimde ve patlayıcı ortam oluşması ihtimali olan tüm bölümlerde çalışan personele düzenli
aralıklarla statik elektrik eğitimi verilmelidir.
- Yine aynı personele patlama oluşturabilecek bölge sınıfları ve zon haritası ile ilgili
bilgilendirmeler yapılmalı ve bu bilgilendirmeler düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır.
- Planlı İSG eğitimlerinde tüm personele patlama oluşturabilecek bölgeler ve patlama bölgelerinde
uyulması gereken kurallar, bu bölgelerde çalışma ve müdahale yetkisi olanlar hakkında
bilgilendirme yapılmalıdır.
- Düzenlenen acil durum tatbikat senaryolarında patlama konusu da gündeme alınmalı, bu tatbikata
patlama bölgelerinde çalışan personelde dahil edilmelidir.
- Patlama oluşabilecek bölgelerde yapılan bakım-onarım işleri için talimat hazırlanmalıdır.
- Hazırlanan talimatlar tehlikeli bölgelerdeki çalışma alanlarına ve kullanılan iş ekipmanlarının
bulunduğu yerlere asılmalıdır.
- Patlama oluşabilecek bölgelerde çalışmaya yetkili personelin listesi asılı bulunmalıdır.
- Patlama oluşturabilecek alanlar sınırlandırılmalı ve sadece yetkili kişilerin girişini sağlayacak
şekilde önlemler alınmalıdır. Bu alanlara “Sigara İçilmesi Yasaktır”, “Açık Ateş ve Alevle
Yaklaşma”, “Cep Telefonu Kullanmak Yasaktır”, “Patlayıcı Ortam” “Yetkilisinden Başkası
Giremez”, “Boya İşlemi Esnasında Forklift Giremez”, “Boya Atma Esnasında Elektrik Sisteminde
ve Vinçte Tamirat Yapılamaz” ikaz levhaları asılmalıdır.
- Tehlike bölgelerinde asla kaynak yapılmamalı ve açık elektrik ile çalışılmamalıdır. Eğer kaynak
yapılacak parçanın sökümü mümkünse sökülmeli ve atölyede kaynak yapılması sağlanmalıdır.
Eğer parçanın sökümü mümkün değilse her türlü güvenlik önlemi alınarak ve çalışma izni ile
çalışmaların yapılması sağlanmalıdır.
- Spiral kesme, çapak alma gibi açık ark çıkaran çalışmalar da aynı şekilde kesilecek ya da çapağı
alınacak parçanın sökümü mümkünse atölyede, değilse her türlü güvenlik ölmemi alınarak ve
çalışma izni ile çalışmaların yapılması sağlanmalıdır.
19. BÖLGELERİN İŞARETLENMESİ
Zone bölgelerine aşağıdaki levha asılmalıdır.
20. İŞLETMEDE KULLANILABİLECEK ELEKTRİK CİHAZ SINIFLARI
 İşletmede zone bölgelerinde zone sınırı içinde kullanılabilecek cihaz etiketi

Doğalgaz EX II G 2 T1

LPG/Propan Ex II G 2 T3

Kalıplama/Kapama Boya Ex II G 2 T3
Alanı
Kalıplama/Kapama Boya Ex II G 2 T2
Cihazı

21. ZONE HARİTASI

22. RAPORUN GEÇERLİLİK SÜRESİ VE YENİLENMESİ

Bu rapor işverenden alınan bilgiler ve işletmenin rapor tarihi itibariyle çalışma şartları üzerinden
hazırlanmıştır. Kullanılan kimyasallarda değişme olması, yeni bir cihazın gelmesi yakıt sisteminde
olabilecek değişiklikler, havalandırma sisteminde yapılacak revizyonlar, elektrik tesisatında
olabilecek revizyonlar neticesinde ve her yıl yenilenmelidir. MSDS’lerde verilen çalışma
şartlarının sağlanması görevi işverenin, bununla ilgili önerilerde bulunma görevi işletme iş
güvenliği uzmanının sorumluluğu altındadır.

23. GENEL DEĞERLENDİRME

İşletmede ;

• Doğalgaz istasyonu ve doğalgaz flanş bölgesi

• LPG tüpleri
• İPA stok alanı
• ……………………. Boya Alanı
• ……………………. Boya Makinesi

Patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olan bölgelerdir. İşletmenin patlamaya karşı tam olarak
korunması için dökümanda belirtilen önlemlerin alınması, şartların sağlanması gerekmektedir.

İ. Okhan ERDİKMEN
Makine Mühendisi
A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
Yangın Eğiticisi – 1. Seviye
Baş Denetçi OHSAS-18001
Sicil No: 14.01.2014-54454

24. GAZLAR VE GAZ TÜPLERİ İLE ÇALIŞMADA UYULACAK KURALLAR

 Basınçlı gaz tüpleri ile çalışmaya başlamadan önce işçilerin çalıştıkları basınçlı gazın
özellikleri, güvenli kullanım esasları ve tehlikeli durumlarda yapmaları hususunda eğitilmeleri
gerekir. Bu konuda eğitim almamış işçilerin tüplerle çalıştırılmaları uygun değildir. İşçilerin,
eğitim sonrasında tüp ve eklentilerini (ör: vanalar, alev tutucular ve regülatörler) gözle muayene
edebilecek ve tüplerde hasar (göçük, şişlik, yanık izleri, aşınma, vb.) olup olmadığı tespit
edebilecek seviyeye gelmeleri sağlanmalıdır.

İşyerine Gelen Tüplerin Teslim Alınması

Basınçlı gaz tüpleriyle güvenli çalışma tüplerin tedarikçi firmadan teslim alınmasıyla başlar. Gaz
tüplerinin içeriği ve tehlikeleri, tüpün üzerinde çıkartma ve baskılarla gösterilmelidir. Renk
kodları, üretici firmalara göre değişebileceğinden güvenilir değildir. Ayrıca, başlıklar
değiştirilebilir olduğundan üzerlerindeki etiketler yanıltıcı olabilir. Bu nedenle renk kodları veya
tüpün boğaz kısmında asılı olan etiketler tek başlarına kabul edilmezler.

TS EN ISO 7225 nolu standart, içerisinde tek bir gaz veya gaz karışımı bulunan münferit gaz
tüplerinde kullanımı tasarlanan uyarı etiketlerinin tasarımını, üzerinde bulunması gerekli bilgileri
(örneğin, tehlike sembolleri ve uyarı yazıları) ve uygulanmasını kapsar. Üretici firmalar, tüplerin
etiketlenmesinde bu standart hükümlerine uymaları gerekir.

Üzerinde eksik bilgiyle veya okunamaz etiketler ile gelmiş tüpler, rengi ve etiket i arasında
uyumsuzluk olan tüpler kesinlikle teslim alınmamalı, durum tedarikçiye bildirilmelidir. Buna ek
olarak, vanaları düzgün takılmamış veya sıkılaştırılmamış tüpler kabul edilmemelidir.

Tüp dolum tesisleri tarafından hazırlanacak ve onaylı bir örneği işyerine verilecek hizmet fişinde
en az, dolumu yapan işyerinin unvanı, adresi, telefonu, telefaksı ve diğer erişim bilgileri, basınçlı
kabın işyerine teslim tarihi, dolum tarihi, gazın cinsi ve miktarı, verilen hizmetin ücreti ile dolumu
yapan işyeri yetkilisi ile taşıyıcı sistemi teslim alanın adı, soyadı ve imzası ile ilgili hususlar yer
almalıdır. Tüplere ilişkin bu hizmet fişleri saklanmalı ve tüpler ile çalışacak işçiler bu bilgilerden
haberdar edilmelidir.

Tüplerin Taşınması
Tüpleri taşıyacak olan araçlarda yangın söndürücüler ve statik elektriği topraklayacak şeritler
olmalıdır. Araca yükleme veya araçtan indirme sırasında araç tamamen durdurulmalıdır. Bu
araçların maksimum hız limitlerine uymaları büyük önem taşımaktadır. Taşımada mümkün
olduğunca açık araçlar veya römorklar kullanılmalıdır. Kapalı araçlarla taşınmanın gerektiği
durumlarda aracın havalandırılması sağlanmalıdır. Bu araçlarda sigara içilmemelidir. Tüplerde
sızıntı şüphesi olduğu durumlarda araç durdurulmalı ve problem tespit edildikten sonra da üretici
firmayla bağlantı kurulmalıdır. Basınçlı gaz tüpleri, aksi belirtilmedikçe dik olarak taşınmalıdır.
Taşıma sırasında vanaların ve tüp bağlantılarının zarar görmemesi için özen gösterilmelidir.
Tüpler her zaman vana koruyucularıyla birlikte taşınmalıdır. Tüplerin vanalarının kapalı
olduğundan emin olunmalıdır. Taşıma sırasında hortum ve regülatör bağlantıları tüplerden
ayrılmalıdır. Zehirli gaz tüpleri, yükleme bölümü ile sürücü yeri birbirinden izole edilmeden
taşınmamalıdır. Ayrıca yanıcı gaz tüpleriyle zehirli gaz tüpleri beraber taşınmamalıdır. Kullanıcı,
taşımak için tüpleri yatay konumda yuvarlamamalı ve sürüklememelidir. Özellikle büyük ve ağır
tüplerin güvenli bir şekilde tutulması için uygun bir el arabası, forklift veya benzeri bir malzeme
taşıma cihazı kullanılmalıdır. Tüplerin düşmesini engellemek ve birbirine veya diğer yüzeylere
şiddetli bir şekilde çarpmasını önlemek amacıyla gerekli tedbirler alınmalıdır. Su kapasitesi 12
L’nin üzerinde olan tüpler, vana koruma cihazı veya mıknatıslar kullanılarak aldırılmamalıdır.
Tüpün imalatçısı taşıma kulakları gibi uygun kaldırma ekipmanları tedarik etmemişse, tüpleri
askıya almak için halatlar, zincirler veya askılar kullanılmamalıdır. Tüpleri kaldırma amacıyla
tutmak için kızaklar, platformlar veya paletler kullanılabilir.
Bazı küçük tüpler, vana koruma cihazı olarak kullanılan bir taşıma sapı olacak şekilde tasarlanır.
Bunun gibi tüpleri saplarla/koruyucularla taşımak güvenlidir. Tüpleri taşıyan kişilerin güvenlik
ayakkabısı, eldiveni ve gözlüğü takmaları tavsiye edilir.
Tüplerin Depolanması
Basınçlı gaz tüpleriyle çalışmaların yapıldığı işyerlerinde yer alan en tehlikeli bölümlerin
başında tüp depo sahaları gelmektedir. Bu nedenle bu alanlardaki muhtemel risklerin bilinip bu
risklere karşı gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınması gereklidir. Bu kapsamda,
gazların tehlikelilik özelliklerinin çalışanlarca bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Aşağıdaki
tabloda yanıcı, yakıcı, aşındırıcı, toksik ve kendiliğinden tutuşabilen (pirofirik) gazların
 tehlikelilik özelliklerine göre gruplandırılması verilmiştir.

Tablo 3. Basınçlı Gazların Tehlikelilik Özelliklerine Göre Gruplandırılması

1.Grup 2.Grup 3.Grup 4.Grup 5.Grup 6.Grup
* Yanıcı * Yanıcı
* Toksik
olmayan * Korozif * Yanıcı *
ve/veya Korozif
* Korozif olmayan * Korozif Kendiliğinden * Çok
* Yanıcı
olmayan * Az * Toksik tutuşan toksik
olmayan
* Az toksik toksik (Pirofirik)
* Yakıcı
Yakıcı
Amin,
merkaptan ve
Argon, Asetilen, Arsin,
halojenli Hidrojen klorür,
Karbondioksit, hidrojen, fosfin,
hidrokarbonlar flor ve florürler, Silan
helyum, azot, propan, azot
içeren özel asit gazları
oksijen bütan oksitler
gaz
karışımları

Tablo 3’e göre birlikte depolanabilen ve depolanamayan gazlar şu şekilde sıralanabilir:

- Grup 1 ve grup 4 birlikte depolanabilir.
- Grup 2 ve grup 3 birlikte depolanabilir.
- Grup 5 hiçbir grupla birlikte depolanamaz.
- Grup 6 hiçbir grupla birlikte depolanamaz.
- Grup 1 ve grup 2 birlikte depolanamaz.
- Grup 3 ve grup 4 birlikte depolanamaz.
- Grup 2 ve grup 4 birlikte depolanamaz.

Yan yana depolanamayan gruba ait tüplerin arasına asal gaz yerleştirerek emniyet mesafesini
sağlamak gerekir. Grupların yanmaz duvarlarla, dolu ve boş tüplerin çözülebilen zincir yardımıyla
ayrılması ve emniyet mesafesi yerine araya yanmaz duvar konularak dolu ve boş tüplerin ayrı
depolanması gerekir. Aşağıda belirtilmiş olan hususlar, basınçlı veya sıvılaştırılmış gaz tüplerinin
emniyetli bir şekilde depolanmaları için geçerlidir. Ancak tüplerin içindeki gazların koroziflik,
zehirleyicilik, yanıcılık, parlayıcılık veya radyoaktiflik gibi özelliklere sahip olmaları durumunda
ilave tedbirler de gerekebilir.

Basınçlı gaz tüpleri sadece bu amaç için yapılmış, çok iyi havalandırılan ve tercihen üzeri açık
mahallerde depolanmalıdır. Tüplerin güvenli depolanmasında genel olarak aşağıdaki hususlar
dikkate alınmalıdır.
- Depolanan tüpler devrilmeyecek veya yuvarlanmayacak şekilde emniyete alınmalıdır.
Tüpler her zaman dikey olarak tutulmalı, mümkünse valflere kapak takılmalı, tüp kapakları ise her
zaman takılı bulunmalıdır.
- Boş tüplerle dolu tüpler her zaman birbirinden ayrı depolanmalı, dolu tüplerin
kullanılmasına önce gelenlerden başlanmalıdır.
- Grup 1 ve 4'e dahil tüpler iyi havalandırılan alanlarda depolanmalıdırlar. Hava giriş ve
çıkışını alttan ve üstten olacak şekilde, doğal veya mekanik yoldan sağlamak gereklidir.
- Grup 2 ve 3'e dahil tüplerin depolandığı alanlarda elektrik tesisatı, cihazlar vb. onaylı ex-
proof (patlamaya karşı korumalı) malzemeden oluşmalı ve iyi havalandırma şartları sağlanmış
olmalıdır. Açık hava şartlarında depolanmaları durumunda ise ısı yayan kaynaklardan ve direkt
güneş ışığından korunmuş şekilde üzeri kapatılmış alanda depolanmalıdır.
- Grup 5 ve 6’daki tüpler mutlaka açık havada, yerleşim yerlerinden, ısı yayan kaynaklardan
ve yanıcı maddelerden uzak alanlarda, direkt güneş ışığından korunmuş vaziyette depolanmalıdır.
- Oksijen veya yanmayı destekleyen diğer gazların tüpleri, yanıcı gaz tüplerinden en az 6 m.
uzakta veya ateşe dayanıklı bir duvar ile bu tüplerden ayrılmış olarak depolanmalıdır.
- Yanıcı ve parlayıcı gaz tüpleri, diğer yanıcı maddelerden ayrı olarak depolanmalıdır.
- Depo alanı içindeki tüpleri gruplara ayırdıktan sonra her grubun özelliği tabelalar asılarak
belirlenmelidir.
- Gerekli yerlere uyarı işaretleri ve posterler asılarak kullanıcılara bilgi verilmelidir.
- Bütün tüpler, iç basıncın artmasına neden olacak ısı yayan kaynaklardan uzak alanda
depolanmalıdır. Tüpler yaklaşık 55 °C üzerinde sıcaklığa maruz kalmamalı ve direkt güneş ışığı
altında depolanmamalıdır. Güneşte bırakılan tüplerin iç sıcaklığı istenmeyen değerlere yükselebilir
ve ayrıca tüpün üzerindeki etiketlerin ve işaretlerin solmasına neden olabilir.
- Tüp depo alanının içinde veya çevresinde yanıcı maddeler istiflenmemeli, mahallerde ateş,
ark veya herhangi bir ısı kaynağı bulunmamalıdır. Tüp depo mahalleri içinde veya yakınında
çıplak ateş yaratılmasına ve sigara içilmesine engel olunmalıdır.
- Tüplerin depolandığı alanın zemini toprak olmamalı, eğim, çukur, çatlak vb. bulunmamalıdır.
- Tüp depo mahalleri temiz ve düzenli tutulmalı, yetkisiz kişilerin buralara girmelerine engel
olunmalıdır. Buralarda tüp depolandığını belirten işaretler görünür şekilde asılmalıdır.
- Tüp depo alanında çalışan kişiler mutlaka çelik burunlu emniyet ayakkabısı ve iş eldiveni
giymelidirler.
- Tüplere ulaşma kolaylığı sağlamak açısından, depo alanında yürüyüş yolları için yer
bırakılmalıdır.
- Açık alanda depolanan tüplerin, alan dışına devrilmelerini önlemek için etrafı emniyet çiti ile
çevrilmelidir. Ayrıca bu tüpler, paslanmaya ve ağır hava şartlarına (güneş, kar, fırtına vs.) karşı
korunmalı, korozyona neden olacak ortam ve şekillerde tutulmamalıdır.
- Tüp depo alanında yangına karşı acil müdahale için yangın söndürücüler (karbondioksit veya
kuru kimyasal içerikli) bulunmalıdır. Yangın durumunda tüp soğutma işleminde kullanmak
amacıyla ise tüp depo alanına ulaşabilecek mesafede hidrant veya basınçlı bol su kaynağı
bulunmalıdır.
- Depolanan tüplerin genel durumları ve tüplerden kaçak olup olmadığı sık sık ve sistemli
olarak kontrol edilmelidir. Yanıcı veya zehirleyici gaz tüplerinin bulunduğu mahallere girerken
havada bu gazlardan bulunup bulunmadığı bu iş için uygun cihazlar kullanılarak tespit edilmelidir.
- Mümkün olduğunca az miktarda yanıcı veya zehirleyici gaz tüpü stokta tutulmalıdır.

Basınçlı Gaz Tüpleriyle Çalışmada Dikkat Edilecek Diğer Hususlar

İşyerinde tüplerle ilgili çalışmalarda çalışanlara bu iş ekipmanları ve kullanımlarına ilişkin yeterli

bilgi ve uygun olması halinde yazılı talimat verilmelidir. Bu talimatlar, üretici tarafından
ekipmanla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak hazırlanabilir. Bu bilgiler ve yazılı
talimatlar en az; gaz tüplerinin kullanım koşulları, tüplerde öngörülen anormal durumlar, tüpün
önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçlar ile ilgili bilgileri içermelidir.

Çalışanlar, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan basınçlı gaz
tüplerinin kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve iş ekipmanı üzerinde yapılacak
değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilmelidir. Bu bilgiler ve yazılı
talimatlar, işçilerin anlayabileceği şekilde olmalıdır. Talimatların çalışanların kolaylıkla
görebileceği yerlere asılması faydalı olacaktır.
Önceki bölümlerde tüplerin işyerine kabulünde, taşınmasında ve depolanmasında dikkat edilmesi
gereken hususlara yer verilmişti. Söz konusu hususlar ile işyerinde verilen talimatlara ek olarak
basınçlı gaz tüpleriyle çalışmalarda aşağıdaki temel hususlara dikkat edilmesi gerekir.

- Basınçlı gaz tüplerini sadece bu konuda tecrübeli ve eğitimli kişiler kullanmalıdır.

- Dolumu yapan firma tarafından tüp üzerine konulan ve içindeki gazı tanıtan etiketler kesinlikle
kopartılmamalıdır.
- Kullanımdan önce tüpteki gazın içeriği bilinmelidir.
- Tüpler kesinlikle tekerlek olarak, destek amacı ile veya içindeki gazı kullanmaktan başka bir
amaç için kullanılmamalıdır.
- Tüpler mekanik şoklara ve darbelere maruz bırakılmamalıdır.
- Tüpleri kullanıma almadan önce acil bir durumda ne yapılacağı önceden bilinmeli ve
planlanmalıdır.
- İlk yardım, yangın söndürme, soğutma veya acil yıkama için yeterli miktarda su
bulundurulmalıdır.
- Basınçlı gaz tüpleri ile çalışmalar gazların özelliklerine ve basınçlarına uygun kişisel koruyucu
donanımlarla (iş eldiveni, gözlük, yüz siperi, yüzü tamamen örten maske, iş elbisesi, koruyucu
ayakkabı vb.) yapılmalıdır. Özellikle zehirleyici gazlar ile çalışılan yerlerin yakınında mutlaka bir
solunum cihazı bulunmalıdır.
- Gazın kullanımı ile ilgili herhangi bir tereddüt durumunda mutlaka gazı veren firmaya
başvurulmalıdır.
- Tüpler kullanım yerinde dik olarak ve sağlam bir şekilde sabitlendikten sonra kapakları
çıkartılmalıdır.
- Tüp, kullanım yerine bağlanmış olsa dahi gaz kullanılmadığı zamanlarda valfi kapatılmalıdır.
- Tüp boşalıp kullanım yerinde söküldükten sonra valf ve tüp kapakları derhal takılmalıdır.
- Oksijen veya yanmayı destekleyen başka gaz tüplerinin valflerine kesinlikle yağ, gres veya
başka yanıcı madde değmemelidir.
- Tüp valflerinin çıkış ağızları üzerinde başta yağ ve su olmak üzere hiçbir kirlilik bulunmamalı,
ağızlar devamlı temiz tutulmalıdır.
- Tüp valfleri veya emniyet tertibatları üzerinde kesinlikle tamir yapılmamalıdır. Hasar
durumunda derhal gazı veren firmaya haber verilmelidir.
- Gaz, tüp basıncından daha düşük basınçlarda kullanılacak ise tüpe mutlaka uygun bir regülatör
bağlanmalıdır.
- Tüpü kullanım sistemine bağlamadan önce sistemden herhangi bir nedenle tüpe geri akışı
engelleyecek tedbirler alınmalıdır (çek valf, alev tutucu vb.).

- Tüpü bağlamadan önce bütün gaz sisteminin özellikle çalışma basıncı ve malzeme
uygunluğu başta olmak üzere her bakımdan kullanılacak gaz ile uyumlu olup olmadığı kontrol
edilmelidir.
- Elektrik sisteminin kullanılan gazların özellikleri ile uyumlu olması gereklidir (Alev sızdırmazlık
vb.)
- Tüp basıncını yükseltmek için direkt alev veya elektrikli ısıtma kesinlikle kullanılmamalı
ve tüpler 55ºC’nin üzerinde sıcaklıklara maruz bırakılmamalıdır.
- Tüpler doldurulmaya çalışılmamalı, bir tüpten diğerine kesinlikle gaz aktarması
yapılmamalıdır.
- Likit gaz ihtiva eden tüpler, likit çekişini hızlandırmak için kesinlikle
basınçlandırılmamalıdır. Hızlı likit çekişi ihtiyacı doğduğu zaman gazı veren firma ile temasa
geçilmelidir.
- Tüpler, valfler ve diğer gaz ekipmanlarının kontrol ve testleri periyodik olarak
yapılmalıdır.

- Gaz kaçak kontrolleri sabunlu su kullanarak yapılmalıdır.

GAZ TÜPÜ KONTROL FORMU

Değerlendirilecek Hususlar Evet Hayır Yorumlar Önlemler

Tüplerin vana koruyucuları takılı mı?
Tüplerde içerikleri ile ilgili etiketler var
mı?
Tüpler harici ısı kaynaklarından (alev
tepmesi, radyan ısı, elektrik arkları,
yüksek sıcaklık vb.) korunacak şekilde
depolanıyor mu?
Tüplerin depolandığı veya muhafaza
edildiği yerler geçiş yolları üzerinde
mi?
Tüplerin depolandığı veya muhafaza
edildiği yerlerde tüplerin düşme
tehlikesi var mı?
Tüplerin depolandığı veya muhafaza
edildiği yerlere yetkili olmayan kişilerin
girme ihtimali var mı?
Tüplerin taşınmasında yuvarlanma,
düşme ve devrilme tehlikesine karşı
önlemler alınıyor mu?
Sıvılaştırılmış yakıt gazı içeren tüplerin
depolanmasında ve taşınmasında
güvenli tahliye araçlarının doğrudan
buhar boşluğu ile temas halinde
olmasına dikkat ediliyor mu?
Vana koruyucuları tüpler
kullanılmazken veya kullanılmak için
bağlandıkları her durumda takılı oluyor
mu?
Tüpler boşken veya her iş bitiminde
taşınmadan önce vanalar kapatılıyor
mu?
Tüpler, aşınmaya, genel bozulmaya,
 çatlaklara veya iade etmeye neden
olacak benzeri uygunsuzluklara karşı
kontrol ediliyor mu?

BASINÇLI GAZ TÜPLERİ KULLANMA TALİMATI

1. Tüp vanaları için yağ kullanmayın. Vana sıkışmış ise vanayı açmak için uğraşmayın ve tüpü
üreticisine teslim ederek yenisini alın.
2. Tüpleri asla vana ve regülatörleri takılıyken veya vanaları açıkken taşımayın.
3. Tüpleri boyamayın, etiketini ve içerik bilgilerini değiştirmeyin ve vidalarına müdahale etmeyin.
4. Tüplerdeki veya vanalardaki hasarları kesinlikle görmezden gelmeyin. Hatalı olanları
etiketleyin ve üretici firma ile irtibata geçin.
5. Tüpleri zemin üzerinde yuvarlayarak bir yerden bir yere kesinlikle götürmeyin veya destek
amaçlı kullanmayın.
6. Tüpleri kaldırırken asla manyetik kaldırıcılar kullanmayın.
7. Tüplerle çalışmalarda eldiven, koruyucu ayakkabı, gözlük vb. uygun Kişisel Koruyucu
Donanımları kullanın.
8. Tüplerin hiçbir zaman tamamen boş olmadığını unutmayın.
9. Tüplerin, vanaların, güvenlik ekipmanlarının bakımını eğitimli bir kişiye yaptırın.
10. Tüpleri aşınım, sızıntı, çatlak vb. açısından her kullanımdan önce ve günlük olarak kontrol
edin. Bu kontrollerin tüpü, boruları, güvenlik ekipmanlarını, vanaları, koruma başlığını ve gövdeyi
de içerecek şekilde olmasını unutmayın.
11. Sızıntı yapan regülatör, vana veya diğer ekipmanları kullanmayın.
12. Tüpleri kullanan tüm çalışanların, basınçlı gaz tüpleri ile güvenli çalışma konusunda eğitim
almasını sağlayın. Bu konuda eğitim aldırmadan, hiçbir çalışanı tüplerle çalıştırmayın.
13. Tüplerin dolumu, kullanımı, bakımı vb. işlemlerin üretici firmadan temin edilen talimatlar
doğrultusunda yapılmasını sağlayın.
14. Talimatları, işçinin kolaylıkla görebileceği yerlere asın.
15. Hangi gazla çalıştığınızı öğrenmek için tüpün etiketini okuyun ve gazın/tüpün kullanıma
uygun olup olmadığını iki kere kontrol edin.
16. Gaz tüpleri üzerindeki uyarı etiketinin okunaklı olmaması durumunda, üretici firmaya durumu
bildirin.
17. Adı ve içerik bilgileri okunaklı olarak tanımlanmayan hiçbir basınçlı gaz tüpünü kullanmayın.
18. İçerdiği gazın belirlenmesinde, tüpün kendi rengini kesinlikle dikkate almayın. Renklerin
kodlanması üretici firmalara göre değişebileceğinden güvenilir değildir. Ayrıca, koruyucu
başlıklar değiştirilebilir olduğundan bunların üzerlerindeki etiketler de yanıltıcı olabilir.
19. Silindir tüpleri, başlık, vana veya koruyucularından tutarak kaldırmaya çalışmayın.
20. Tüpü kesinlikle düşürmeyin ve düşerken yakalamaya çalışmayın.
21. Basınçlı gaz tüplerinin etrafında kesinlikle sigara içmeyin.
22. Vanaları açıp kapatmak için yalnızca basınçlı tüpe uygun anahtar veya aletler kullanın.
Vanaları açmak için hiçbir zaman pense, kargaburun vb. kullanmayın.
23. Parçaları birleştirmek için veya sızdırmazlığı sağlamak için bant kullanmayın, bu durumda
regülatörü veya tüpü değiştirin.
24. Tüplerin kullanılmadığı zamanlarda vanaları kapatın.
25. Basınçlı tüplerin etrafı çevrilerek, üstü kapatılmalı ve havalandırması sağlanmalıdır.
26. Basınçlı tüplerin depolandığı alanlarda gerekli uyarı ve ikaz levhaları asılmalıdır.
27. Basınçlı tüpler depo içerisinde dolu/boş şeklinde ayrılarak dik şekilde depolanmalıdır.
28. Basınçlı gaz tüpleri, depolandığı alanlara giriş çıkış yasaklanmalı ve sadece yetkili personelin
girişine izin verilmelidir.
29. Basınçlı gaz tüpleri, depolandığı alanlarda da vana koruma başlıkları üzerinde takılı olmalıdır.
30. Basınçlı tüplerin taşınmasında seyyar tekerlekli ve zincirli taşıma arabaları kullanılmalıdır.
31. Tüpler taban kısımlarının dönme hareketi kullanılarak dik olarak elde taşınmamalıdır.
32. Basınçlı tüplerin taşınmasında seyyar tekerlekli ve zincirli taşıma arabaları kullanılmalıdır.

33. Yanıcı ve yakıcı gaz tüplerinin gaz çıkışlarına (vana kısmına) alev geri tepme ventilleri (
emniyet ventili/alev tutucu ) monte edilmeli ve ani basınç değişikliklerinde alevin geri tepmesi
önlenmelidir.
34. Tüpler kullanım sırasında, güneş ışınlarından korunmuş olarak kullanılmalıdır.
35. Boşalan gaz tüpleri sahada bekletilmeden depolandıkları alana görülmelidir.

36. Asetilen, LPG gibi yanıcı gaz tüplerinin bulunduğu bölgelerde kıvılcım çıkaran çalışmalar
yapılmamalıdır.
37. Asetilen, LPG gibi yanıcı gaz tüpleri elektrik panoları, yüksek gerilim hatlarının geçtiği
bölgelere yakın yerlere konulmamalıdır.
38. Tüpten tüpe gaz transferi yapmak tehlikeli ve yasaktır.

39. Tüplere vurulması ve darbe alması önlenmelidir.

40. İhtiyaç fazlası tüplerin çalışma sahasında bulundurulmasına izin verilmemelidir.
41. Darbe görmüş tüpler kullanılmadan ilgili tedarikçi firmaya geri verilmelidir.
42. İhtiyacı karşılayabilecek hortum uzunluğundan daha uzunu kullanılmamalıdır.

43. Hortumlar makaraya veya tüpe sarılı vaziyette kullanılmamalıdır.

44 Bakır borular ve asetilen hortumları birlikte kullanılmamalıdır.
45. Tüpler acil çıkış yolları ve kapılarına, bina giriş ve çıkışlarına konulmamalıdır.
46. Olası bir yangında öncelikle alev şalomayı ve oksijen vanasını daha sonra da bütün vanalar
kapatılmalıdır.

47. Tüpe su ile soğutma yaparak acil durum personelinin gelmesi beklenmelidir. Tüpü soğuturken
basınçlı su kullanılmamalıdır.
48. Basınçlı tüplerin tedarikçi firmadan vana koruma başlıkları ile birlikte getirilmelidir.
49. Basınçlı tüplerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) tedarikçi firmadan istenmeli,
kullanan personelin tüpteki gazın kimyasal özellikleri hakkında bilgilenmesi sağlanmalıdır.

İlker ÖZKAN
Maden Mühendisi
A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı