Anna Pięcińska

CO RAZ WEJDZIE DO GŁOWY

i - JUŻ Z NIEJ NIE WYLECI
czyli frazeologia
prosta i przyjemna

podręcznik dla uczniów

pomoc dla nauczycieli

język polski

Ksiqzka zgodna
z wymogami
certyfikacji
języka polskiego

poziomy
średni - z a a w a n so w a n y
B I - C l

POLONIA
II
I a
u$ i
p
W wF i
ZE ŚRODKÓW SENATU RPI

universitas
 Wstęp

Niniejsza książka jest przeznaczona przede wszystkim dla uczniów, którzy znają już nieco język
polski i chcieliby powiększyć zasób posiadanych wyrażeń łub sprawdzić swoją wiedzę. Ow zbiór ma­
teriałów językowych chciałby także stać się inspiracją dla nauczycieli i stanowić pomoc w procesie na­
uczania języka polskiego jako obcego.
Książka składa się z trzech rozdziałów, podzielonych na podrozdziały. Każdy z podrozdziałów za­
wiera zestaw proponowanych frazeologizmów oraz ćwiczenia.
Autorka celowo nie porządkowała zgromadzonych wyrażeń alfabetycznie czy w jakiś inny - od­
górnie ustalony - sposób. Uczącym się materiał ów był na ogół przedstawiany w formie pogadanki
0 języku, ze wskazaniem na jego związki z tradycją i kulturą. Podczas owych wstępnych rozmów
uczniowie zapoznawali się ze znaczeniami frazeologizmów, a potem - w domu - porządkowali je sa­
modzielnie, według własnych skojarzeń, mających ułatwić im zapamiętywanie.
Metoda ta czerpie między innymi z doświadczeń Tony’ego Buzana, opisanych w książce Move
your head (poi. tłumaczenie: „Rusz głową”) oraz innych publikacji traktujących o rozwijaniu naszego
umysłu i pobudzaniu pamięci. Dlatego do poszczególnych podrozdziałów dołączono także - wzoro­
wane na tzw. „mapach myśli” - schematy notatek, które przez swą obrazkową formę ułatwiają grupo­
wanie i przyswajanie wyrażeń. Schematy owe ograniczają się na ogół - z wyjątkiem pierwszego pod­
rozdziału - tylko do przedstawienia centralnego pojęcia, gdyż to sami studenci decydują o kształcie
swojej notatki.
Na stronach oznaczonych kolorem czerwonym znajdują się ćwiczenia, które uczniowie powinni
wykonywać pod kierunkiem nauczyciela. Są to głównie ćwiczenia wprowadzające nowy materiał oraz
takie, które wymagają komentarza nauczyciela bądź jego bezpośredniej kontroli. Na stronach niebie­
skich znajdują się ćwiczenia utrwalające, które uczniowie mogą —po zapoznaniu się z materiałem —
wykonywać sami. Mogą one także być wykorzystane jako praca domowa. W tej części zamieszczane
są również testy kończące cykl zajęć poświęconych określonej tematyce. Na stronach zielonych znaj­
duje się klucz odpowiedzi. Autorka zamieszcza tu także niekiedy pewne propozycje metodyczne dla
nauczycieli.
Poszczególne rozdziały podręcznika omawiają grupy frazeologizmów powiązanych ze sobą tema­
tycznie. Pierwszy rozdział nosi tytuł „Ciało człowieka »składa się« z frazeologizmów” i przedstawia
jedno z głównych źródeł powstawania związków frazeologicznych, jakim jest człowiek i jego fizycz-
ność. Drugi - „Świat wokół nas jest pełen frazeologizmów” - poświęcony jest wybranym aspektom
świata, jaki nas otacza. W trzecim, noszącym tytuł „Frazeologizmy można odnaleźć w Biblii i w mi­
tach”, zgromadzone są wybrane wyrażenia pochodzące z Pisma Świętego oraz mitologii greckiej
1 rzymskiej.
Wybór owych grup wyrażeń nie był przypadkowy. Frazeologizmy mające swoje korzenie w obser­
wacji zachowań człowieka należą do najczęściej używanych Szarówno w codziennej komunikacji, jak
i w sytuacjach oficjalnych. Są łatwe do zapamiętania, gdyż można je powiązać z własnymi naturalny­
mi reakcjami na różne życiowe sytuacje.
W rozdziale drugim znalazły się między innymi wyrażenia z nazwami kolorów i kierunków, fraze­
ologizmy z liczbami, nazwami zwierząt i roślin. Leksemy te pozwalają zrozumieć, w jaki sposób inter­
pretujemy świat poprzez język; ukazują, jaką pozycję my - ludzie - wyznaczamy sobie w tym świecie;
uświadamiają, jak głęboki jest związek języka z kulturą.
Związki o proweniencji biblijnej i mitologicznej zostały zaś wybrane dlatego, że stanowią świa­
dectwo przynależności Polski i języka polskiego do kręgu tradycji antycznej i chrześcijańskiej i jako
takie powinny znajdować się w zasobie słownictwa osób wykształconych.
Marzeniem autorki było stworzenie podręcznika, który będzie zachęcał do nauki. Stąd też
w książce tak wiele ilustracji, kolorów, ćwiczeń, które jednocześnie bawią i uczą. Uczeń znajdzie tu

7
zarówno zadania, które m ają wspomóc jego pam ięć, jak też i takie, które w ym agają twórczego wysił­
ku i pozwalają zastosować poznany m ateriał w praktyce.
Do książki dołączono również płytę CD oraz plansze do gier. Ćwiczenia na płycie m ają dwojaki
charakter: część z nich przeznaczona jest do samodzielnego wykonywania przez uczniów - są to głów­
nie zadania pozwalające utrwalić poznany wcześniej m ateriał; pozostałe ćwiczenia powinny być w yko­
nywane pod kierunkiem nauczyciela, gdyż dotyczą one fazy wstępnej, czyli wprowadzania nowego
m ateriału. Autorka zdaje sobie sprawę z faktu, że nie zawsze możliwe jest użycie na zajęciach kom ­
putera, dlatego też proponuje alternatywne ćwiczenia, niew ym agające jego zastosowania.
W iększość zamieszczonych w książce ćwiczeń została przetestowana podczas zajęć z frazeologii
przeprowadzanych ze studentam i C entrum Języka i Kultury Polskiej dla Polonii i Cudzoziem ców
w Lublinie. Ankieta przeprowadzona wśród studentów wykazała, że podobał im się tak i sposób po­
znawania nowych wyrażeń i że uczyli się szybciej i więcej zapam iętywali.
 Symbole oznaczające poszczególne typy ćwiczeń

Ćwiczenia wstępne - pozwalają zapoznać się z nowym materiałem i uporządkować go

tak, aby mógł być łatwiej zapamiętywany.

Przeanalizuj, porównaj - uczniowie dokonują różnorodnych analiz i porównań w obrę­

bie znaczeń i zastosowań poznanych wyrażeń.

Uzupełnij o brakujący element - ćwiczenie to wymaga wstawienia do związku usunię­

tego z niego elementu lub uzupełnienia zdania o pasujący do niego frazeologizm.

Podaj znaczenie związku - do podanego związku należy dopisać jego znaczenie.

Podaj, o jaki związek chodzi 9 do podanego znaczenia należy dopisać związek.

Przekształć zdanie lub wyrażenie - wytłuszczone elementy tekstu należy przekształcić

zgodnie ze szczegółowym poleceniem.

Baw się i ucz - wśród ćwiczeń oznaczonych tym symbolem znajdują się kalambury, re­
busy, krzyżówki, gry planszowe itp.

Napisz samodzielnie tekst - uczniowie piszą opowiadania, baśnie, dialogi, wywiady,

slogany reklamowe, itp.

Popraw błędy - błędnie użyte wyrażenie lub jego część należy zastąpić poprawną formą.

Rozwiń zdanie - do podanych zdań należy dopisać początek lub dokończyć je tak, aby
sens całej wypowiedzi był zgodny ze znaczeniem użytego w niej związku.

Sprawdź swoją wiedzę - symbolem tym oznaczone są testy kończące pewną partię ma­
teriału.

Kto, do kogo, w jakiej sytuacji? —uczeń opisuje sytuację, w jakiej może być użyte po­
dane wyrażenie, bądź dopasowuje odpowiednie wyrażenie do przedstawionej sytuacji.

9
Zanotuj zgodnie ze swoimi skojarzeniami —tym znakiem opatrzone są schem aty n o ta­
tek.

Klucz W tu znajdziesz rozw iązania ćwiczeń.

Sprawdź, ile zdobyłeś/ zdobyłaś punktów —ocena w yników testów.

Propozycja metodyczna В sugestie dla nauczycieli.

Dodatkowe ćwiczenia S skorzystaj z płyty CD .

Wysłuchaj tekstu - uczeń słucha tek stu %płyty i w ykonuje ćw iczenia w edług szczegóło­
w ych poleceń.

Dopasuj uczeń dopasow uje odpow iednie fragm enty tek stu do zadanych pytań,
 Rozdział I

Ciało człowieka
„składa się”
z frazeologizmów
 /. Qłowa nie od parady, czyli magiczny pojemnik na myśli
Proponowany materiał:
Frazeologom
głowa domu, rodziny, kościoła
kapuściana/ barania głowa
coś chodzi komuś po głowie
coś nie mieści się komuś w głowie
komuś tylko coś w głowie
ktoś bez głowy
ktoś z głową
wziąć sobie coś na głowę
chodzióz głowąw chmurach
chować głowę w piasek
pójść po rozumdo głowy
wchodzić komuś na głowę
korona komuś z głowy nie spadnie
krew uderzyła komuś do głowy
dach nad głową
łamać sobie nad czymś głowę
maizenie ściętej głowy
mącić komuś w głowie
mieć z kimś urwanie głowy
mieć dobrze w głowie
mieć źle w głowie
mieć fiu-bździuw głowie
mieć słabą głowę
mieć mocną głowę
pomieszało się komuś w gtowie
przewraca się/przewróciło się komuś w głowie Odkąd się z nim spotyka, zupełnie przewróciło jej się w gtowie.
coś przyszło/przychodzi komuś do głowy
coś strzeliło komuś do głowy
coś wpadło komuś do głowy
12
Przykład użycia
W mojej rodzime to mama jest głową domu.
Ztjowu zapomniałeś o pracy domowej - ty kapuściana/barania głowo!
Od tygodnia chodzi mi pb głowie wspaniały pomysł.
Nie mieści mi się w głowie, że mogłaś tak postąpić.
Tobie to tylko dziewczyny w głowie! ^
To jest człowiek bez głowy - zapominalski i roztargniony.
Jej mąż to facet z głową - na wszystkim potrafi zarobić,
Wzięłaś sobie na głowę duży kłopot.
On nigdy nre był realistą, zawsze chodził z głową w chmurach.
Kiedy sprawy zaczynają iść źle, on zawsze chowa głowę w piasek.
Poszedł po rozum do głowy i znalazł rozwiązanie.
Rodzice nie mogą pozwolić, żeby dzieci wchodziły im na głowę.
Korona ci z głowy nie spadnie, jeśli pozmywasz po sobie.
Krew uderzyła mu do głowy, kiedy dowiedział się, że odebrano
1Ш nagrcfd|.
Marta i Ibmek mają w końcu wymarzony dach nad głową w pięknej
ййййяу,
Całą noc łamała sobie głowę nad tym problemem.
Własne mieszkanie to dla mnie na razie marzenie ściętej głowy.
Tak mi zamąciłeś w głowie, że już niczego nie jestem pewna.
Mam 7. moim kotem urwanie głowy, bo jest bardzo psotny.
Ona ma dobrze w głowie, więc słuchaj, ro mówi.
Jeśli myślisz o tym Facecie poważnie, to chyba masz źle w głowie!
Jest jeszcze mtoda i
Ma słabą głowę, niezwykle łatwo się upija.
"Słynie z mocnej głowy, ale pije rzadko.
Po śmierci ukochanego pomieszało jej się w głowie.
'Właśnie przyszedł mi do głowy świetny pomysł.
Strzeliło mu do głowy, że wyjedzie do Afryki!
Nieoczekiwanie wpadło mi do głowy znakomite rozwiązanie.
woda sodowa uderzyła komuś do głowy • Dostała nagrodę i'o d razu w oda sodow a uderzyła jfcj do głowy.

upaść na głowę Chyba upadłam na głowę, że się na to zgodziłam!1 *

wybić coś komuś z głowy Próbowałam w ybić m u ten pomysł z głowy, ale uparł się jak osioł.

wylać komuś kubeł zimnej wody na głowę Rozmarzyłam się, ale szef szybko wylał m i kubeł zim nej w ódy na głowę.

coś komuś wyleciało z głowy W yleciało m i z głowy, że miałam się z tobą spotkać.

z gołą głową Mimo zim na wciąż chodzi z gołą głową.

zawracać komuś głowę Zawracał m i głowę o to spotkanie, a potem nie przyszedł.

zawrócić komuś w głowie Zawrócił jej w głowie, bo była m łoda i naiwna.

postawić coś na głowie Sam postawił wszystko na głowie, a teraz szuka winnych.

moja/twoja w tym głowa Twoja w tym głowa, żeby ten projekt się udał!

wkładać coś komuś łopatą do głowy Musisz pom yśleć - nie będ ę ci w szystkiego w kładać łopatą do głowy!

mieć coś z głowy Mam ten problem z'gfowy!

mieć wiele/cały dom na głowie Mama choruje, w ięc ja mam cały dom na głowie.

głowa komuś puchnie/pęka Głowa mi p ęka od hałasu. :

wszystko na czyjejś głowie Wszystko na mojej głowie! Mam ju ż tego dość!

głową muru nie przebijesz Wszystkiego nie dasz rady zm ienić - głową m uru nie przebijesz.

nie mieć do czegoś głowy Nie m am głowy do rachunków.

ręczyć za coś głową Ręczę za to głową.

odpowiadać za coś własną głową • O dpowiadasz za ten kontrakt w łasną głową.

ktoś ma głowę na karku On m a głowę na karku, w ięc możesz m u pow ierzyć sw oje pieniądze.

mieć zamęt w głowie Od щ й в й ш i A m i ^ I t t m .^ n g :'w ^ Q W i e .

mieć siano/ fiolki w głowie Ma jeszcze fiolki w głowie, ale kiedyś spoważnieje.

mieć poprzestawiane w głowie Odkąd w ięcej zarabia, m a zupełnie poprzestaw iane w głowie.

mieć dobrze poukładane w głowie Iw o ja przyjaciółka m a dobrze poukładane w głowie - bierz

z niej przykład.

Ćwiczenia:

A. Badania językoznawców dowiodły, że traktujemy naszą głowę jak pojemnik.

Spośród zaproponowanych wyrażeń wybierz te, które potwierdzają tezę o gło-
wie-pojemniku. Zwróć uwagę, że ów „pojemnik” bywa czasami nieszczelny.
Przykłady wyrażeń:
- mieć coś w głowie, coś komuś wpadło do głowy, mieć dobrze poukładane w głowie
- coś mi wypadło z głowy

B. Z podanej listy wybierz te związki, które mówią o zawartości głowy-pojemnika.

Jaka powinna być ta zawartość? Co się dzieje, jeśli mamy w głowie na przykład
SIANO?
Przykłady wyrażeń:
-m ieć fiołki w głowie, mieć siano w głowie, mieć fiu-bździu w głowie

13
 С. Opisz, kto, do kogo i w jakiej sytuacji mógłby powiedzieć następujące słowa.
Nazwij emocje, które towarzyszą autorom wypowiedzi.

Przykład:
Daj sobie spokój, głową muru nie przebijesz.
Formy czasowników „daj” i „przebijesz” wskazują na to, że nadawca ma prawo zwracać się do
odbiorcy per „ty”, co oznacza, że może być jego kolegą/koleżanką bądź kimś stojącym od niego
wyżej, np. rodzicem.
Adresatem wypowiedzi może być np. kolega z pracy bądź córka/syn.
Nadawca uważa, że odbiorca wkłada zbyt wiele wysiłku w to, co nie może przynieść efektów,
i działa w ten sposób na swoją szkodę. Nadawca wyraża troskę o odbiorcę, martwi się o niego,
usiłuje przekonać go do zaniechania określonych działań.
1. Tobie to tylko samochody w głowie!
2. Chyba upadłaś na głowę!
3. Głowa mi pęka od tej waszej muzyki.
4. Nie wychodź dziś z gołą głową, jest bardzo zimno.

D. Dokończ podane zdania tak, aby sens całej wypowiedzi był zgodny ze znacze­
niem użytych w nich związków.

Przykład:
Mam ten egzamin z głowy, ale................
Mam ten egzamin z głowy, ale kosztował mnie wiele nerwów.
1. Wyleciało mi z głowy, że powinnam..............
2. Wszystko na mojej głowie! Mógłbyś chociaż........
3. Rodzice próbowali mi wybić z głowy ten pomysł, ale......... .........
4. Ma słabą głowę, więc nie powinna.......
5. Zawrócił jej w głowie, szepcząc słodkie słówka, a potem.......
6. Mam z moim wnuczkiem urwanie głowy, bo cały czas próbuje.......
7. Wyjazd do Peru to dla mnie na razie marzenie ściętej głowy, ale................
8. Młoda nauczycielka pozwoliła, żeby uczniowie weszli jej na głowę, i teraz nie jest w sta-
me
9. Nie mam głowy do nazwisk, ale pamiętam
10. Nie zawracaj mi głowy drobiazgami, bo jestem bardzo,

И
E. Sporządź obrazkową notatkę według podanego wzoru, grupując wyrażenia na
gałązkach. Uwaga! Możesz zwiększać ilość „gałązek” w zależności od swoich
skojarzeń.
 E. W podanych frazeologizmach ze słowem „głowa” brakuje niektórych elemen­
tów. Uzupełnij je. Następnie ułóż zdania ze związkami.

Przykład:
—mieć z kimś u.......— głowy
- mieć z kimś urwanie głowy
Mam z tym dzieckiem urwanie głowy, bo jest chore i często płacze.
L wkładać coś komuś............................................. do głowy
2...................... a komuś z głowy nie spadnie
3. ................... .................. na mojej głowie
4. .....................yć za coś głową
И odpowiadasz za to_______ ____ _____ _ głową
6. mieć głowę na...................... ....... .................
7- głową............................................ nie przebijesz
8. postawić coś na...........................................
9. woda.................... uderzyła komuś do głowy
10. wylać komuś kubeł........... — ..... wody na głowę

F. Do podanych wyrażeń dopasuj frazeologizmy o tym samym znaczeniu.

Przykład:
- pozwolić nad sobą zapanować
- pozwolić nad sobą zapanować - pozwolić wejść sobie na głowę
1. unikać odpowiedzialności
2. pomyśleć
3. głupiec
4. spowodować chaos
5. przyjąć na siebie jakieś obowiązki

i
G. Zastąp wytłuszczone fragmenty odpowiednim frazeologizmem z wyrazem „gło­
wa”. W nawiasach podane są podpowiedzi.

Przykład:
Jestem pewna (za to), że ten pomysł uda się zrealizować.
Ręczę za to, że ten pomysł uda się zrealizować.

Z głową w chmurach...
Od wielu lat marzyłam o lataniu. Chciałam oderwać się od ziemi i móc spomiędzy chmur patrzeć
na świat tak jak ptaki. Przeczytałam mnóstwo książek o sławnych lotnikach. Oczami wyobraźni wi­
działam siebie za sterami szybowca.
W przeciwieństwie do moich starszych sióstr, które zawsze (1) były rozsądne (mieć poukłada­
ne), mnie w całej rodzinie znano jako tę, która (2) jest trochę szalona (fiołki). Kiedy jeszcze w dzie­
ciństwie różne dostojne ciotki załamywały ręce nad moimi wiecznie poobijanymi kolanami, podrapa­
nymi łokciami i fryzurą jak kopa siana, stwierdzałam przekornie, że skoro w domu są już dwie grzecz­
ne panienki, to ja - dla odmiany - mogę się w życiu dobrze bawić.
Moją ulubioną rozrywką było wspinanie się na drzewa - im wyższe, tym lepiej, ^ łaziłam na sam
czubek i stamtąd obserwowałam niebo, wyobrażając sobie, źe schwytam jakąś chmurkę i pożcgluję na
niej jak Aladyn na swym dywanie, wysoko ponad ziemią. Rodzice mieli ze mną (3) mnóstwo kłopo­
tów (urwanie), gdyż potrafiłam zniknąć tak wśród gałęzi na chwilę przed wyjściem na przyjęcie do
którejś z ciotek - rzecz jasna ślicznie już wystrojona w nowiutką sukienkę. Kiedy wreszcie odnajdy­
wano mnie i sprowadzano na ziemię, sukienka nadawała się już tylko do prania, a ja w niczym nie
przypominałam układnej panienki, którą miano zaprezentować rodzinie.
Już wtedy chciałam latać! Chociaż moje siostry uważały, że (4) zwariowałam (upaść), ja uparcie
twierdziłam, że będę pilotem. W końcu postanowiłam podzielić się tym marzeniem z rodzicami. Bar­
dzo długo (5) zastanawiałam się nad tym (łamać), w jaki sposób powiedzieć im o tym, co od tak
długiego czasu (6) zaprzątało moje myśli (chodzić po). Obawiałam się, że przekonanie ich do mo­
ich planów nie będzie łatwe. Przypuszczałam, że ze wszystkich sił będą próbowali (7) odwodzić mnie
od tego pomysłu (wybić).
Byłam jednak bardzo zdeterminowana. (8) Myślałam już tylko o lataniu (w). Postanowiłam, że
zwierzę się rodzicom podczas Bożego Narodzenia. Atmosfera tych Świąt sprzyja marzeniom, założy­
łam zatem, że rodzice przynajmniej wysłuchają argumentów, zanim (9) rozwieją moje złudzenia (wy­
lać).
Zebrałam się w sobie i zaczęłam mówić, kiedy tata w pół słowa przerwał mój wywód i poprosił,
żebym otworzyła przeznaczony dla mnie prezent. Podał mi kolorową kopertę, a kiedy rozcięłam ją, ze
środka wypadła broszura reklamująca kursy szybowcowe i kwit potwierdzający wpłynięcie opłaty za
taki kurs. Z moim imieniem i nazwiskiem!
(10) Byłam zupełnie oszołomiona (zamęt). Rodzice śmiali się serdecznie z mojej miny. Dziec­
ko, ty i tak żyjesz z głową w chmurach, a z szybowca przynajmniej nie będziesz musiała tak mocno wy­
ciągać szyi - usłyszałam.
Zatem, do spełnienia marzeń, marzyciele! Pozdrawiam was sponad chmur!

I. Napisz kilka zdań o tym, co nie mieści Ci się w głowie. Uzasadnij swoją wypo­
wiedź.
* 1

/7^ 4 - J. Odgadnij, jakie frazeologizmy zostały tu przedstawione w formie rysunków:

Ж Ж .
i l.A - Podajemy tylko przykładowe wyrażenia: mieć coś w głowie, mieć siano w głowie, mieć do­
brze poukładane w głowie, mieć zamęt w głowie; coś wlatuje do głowy, coś wylatuje z gło­
wy, coś nie mieści się w głowie;
I. 1 . В - mieć siano, fiołki, zamęt, dobrze, źle, dobrze poukładane, poprzestawiane,
fiu-bździu w głowie; pomieszać komuś w głowie, wkładać coś komuś łopatą do głowy; ko­
muś tylko coś w głowie;
I. 1 . С - Podajemy tylko przykładowe rozwiązania: 1. Kto? np. kolega lub rodzic, ogólnie: ktoś
pozostający z adresatem w relacji równorzędnej lub stojący wyżej niż on w hierarchii spo­
łecznej (zaimek „ty”); do kogo? - do dziecka lub kolegi; sytuacja - gdy dziecko zamiast
odrabiać lekcje przegląda gazetę o samochodach; komentarz do czyjejś wypowiedzi
o tym, co zrobiłby z dużą wygraną pieniężną; emocje - irytacja, złość; 2. Kto? - np. kole­
ga lub rodzic, ogólnie: ktoś pozostający z adresatem w relacji równorzędnej lub stojący
wyżej niż on w hierarchii społecznej (zaimek „ty”); do kogo? —do dziecka lub kolegi; sy­
tuacja - postępowanie adresata wypowiedzi budzi sprzeciw, oburzenie lub zdumienie
nadawcy; emocje - zaskoczenie, zdziwienie, oburzenie, irytacja; 3. Kto? - np. rodzic tak­
że kolega, koleżanka, do kogo? ч dzieci koledzy (liczba mnoga); sytuacja - odbiorcy wy­
powiedzi słuchają bardzo głośno muzyki; emocje - ból głowy, irytacja, gniew, niechęć,
złość; 4. Kto? - rodzic lub opiekun, kolega; do kogo? - do dziecka, kolegi; sytuacja “"od­
biorca wypowiedzi szykuje się do wyjścia w chłodny dzień; emocje - troska, życzliwość;
1.1. D - Uwaga! Podajemy tylko przykładowe rozwiązania. 1. Pójść do banku. 2. Zrobić zakupy.
3. Postawiłam na swoim. 4. Pić brandy. 5. Zostawił ją na lodzie. 6. Próbuje ściągnąć na
siebie garnek z gorącą wodą. 7. Będę ciężko pracować na to, żeby się w końcu ziściło.
8. Utrzymać w klasie dyscypliny. 9. Szczegóły twarzy ludzi, których poznaję. 10. Zajęta;
I. 1. F - 1. łopatą, 2. korona, 3. wszystko (lub: cały dom), 4. ręczyć, 5. własną, 6. karku, 7. muru,
8. głowie, 9. sodowa, 10. zimnej;
1 . 1. G - 1. Chować głowę w piasek, 2. Pójść po rozum do głowy, 3. Barania głowa, kapuściana gło­
wa, 4. Postawić coś na głowie, 5. Wziąć sobie coś na głowę;
m m l 1. Miały dobrze poukładane w głowie, 2. Ma fiołki w głowie, 3. Mieli ze mną urwanie gło­
wy, 4. Upadłam na głowę, 5. Łamałam sobie głowę nad tym, 6. Chodziło mi po głowie,
7. Wybić mi ten pomysł z głowy, 8. Miałam w głowie tylko latanie, 9. Wyleją mi kubeł zim­
nej wody na głowę, 10. Miałam zamęt w głowie;
1 l.j- 1. Dach nad głową, 2. Głowa domu, 3. Mieć fiołki w głowie, 4. Ktoś bez głowy.
 1

2. Serce - źródło najlepszych uczuć

Proponowany materiał:
Frazeologom Przykład użycia
serce miasta Sercem naszego miasta jest rynek.
serce dzwonu Według legendy serce dzwonu pękło, gdy umarł król.
mieć dla kogoś serce Zawsze miała dla niego wiele serca, choć na to nie zasługiwał.
kamień spadł komuś z serca Kamień spadł mi l serca, kiedy dowiedziałam się, że zdałam egzamin.
iść za głosem serca Wybierając go na męża, poszła za głosem serca.
brać / wziąć sobie coś do serca Tak mocno wzięła sobie do serca tę krytykę, że odtąd nie napisała
już ani jednego wiersza.
ktoś jest bez serca On jest bez serca - nigdy nikomu nie pomógł.
mieć do czegoś serce/ nie mieć do czegoś serca Nie mam serca do tej pracy - męczy mnie i nudzi.
coś leży komuś na sercu Twoja przyszłość leży mi na sercu.
robić coś z sercem Nauczyciele powinni wykonywać swoją pracę z sercem.
zdobyć czyjeś serce Zdobył jej serce, śpiewając dla niej serenady.
okazywać komuś serce Okaż mu więcej serca, bo czuje się samotny.
mieć gołębie serce Ma gołębie serce i nie potrafi się gniewać na dzieci.
stracić serce do czegoś Po kolejnej porażce straciłam serce do sportu.
przyjaciel od serca Zawsze możesz liczyć na przyjaciela od serca.
otworzyć przed kimś serce Dopiero po wielu latach milczenia otworzyła przed nim serce.

oddać komuś serce Oddała mu serce, rękę i pieniądze, a on uciekł.

mówić jak serce dyktuje Nic nie ukrywaj, mów jak ci serce dyktuje.
serce stopniało jak wosk Serce stopniało jej jak wosk, gdy zobaczyła go z kwiatami.
mieć serce z wosku Ma serce z wosku, więc pewnie przyjmie twoje przeprosiny.
mieć serce na dłoni Ona ma dla wszystkich serce na dłoni.
w głębi serca W głębi serca zawsze marzył o podróżach.
dote serce Od człowieka o złotym sercu zawsze możesz oczekiwać pomocy.
serce z kamienia, kamienne serce Nie proś go o nic, nie pomoże, bo ma serce z kamienia.
miękkie serce Ona ma miękkie serce i szybko wybacza krzywdy.
serce jak dzwon Odkąd zmienił dietę, ma serce jak dzwon.
mieć wielkie serce Ma naprawdę wielkie serce - umie być dobry dla wszystkich.
zdjąć komuś kamień z serca Zdjął jej kamień z serca, mówiąc, że operacja się udała.
serce podchodzi komuś do gardła Serce podeszło jej do gardła, kiedy dowiedziała się o wypadku
dziecka.
z bólem serca Z bólem serca muszę ci odmówić pomocy.

19
z całego serca Z całego serca gratuluję ci awansu.

z ciężkim sercem Z ciężkim sercem zgodziła się na ten zabieg.

gorące serce Ma gorące serce, wrażliwe na czyjąś krzywdę.

serce zabiło mocno /mocniej Serce zabiło jej mocniej na widok ukochanego.

zadać komuś dos w samo serce Zadał matce cios w samo serce, gdy nie przyjechał na święta.

(mieć) złamane serce Od czasu zdrady męża Kasia ma złamane serce.

być człowiekiem wielkiego serca Był znany jako wspaniały lekarz i człowiek wielkiego serca.

serce jak z lodu, lodowate serce Nigdy nie okazywał nikomu uczuć, więc mówiono, że ma serce
jak z lodu.

Ćwiczenia:

A. Przeanalizuj podane wyrażenia. Następnie spróbuj odpowiedzieć na następują­

ce pytania:

Przykład:
Jakie jest główne zadanie serca?
Jakie jest główne zadanie serca? Kochać, być źródłem dobrych uczuć - dobroci, przyjaźni, łagod­
ności.
1. Jakie serce jest dobre?
2. Jakie jest złe?
3. Czy serce jest delikatne?

B. Dokończ podane zdania tak, aby sens wypowiedzi był zgodny ze znaczeniem
użytych w nich związków:

Przykład:
Zdjął mi kamień z serca, kiedy...........
Zdjął mi kamień z serca, kiedy powiedział, że czuje się znacznie lepiej.
1. Serce stopniało jej jak wosk, kiedy.................
2. Był człowiekiem wielkiego serca, bo..................
3. Dzieciom trzeba okazywać serce, a nie tylko.............
4. Z całego serca..........
5. Oddała mu serce, chociaż...............
6. Zadał jej cios w samo serce, kiedy...........
7. Ma złamane serce, odkąd.........
8. Chociaż wszyscy uważali go za trzeźwego racjonalistę, on w głębi serca,
9. Zgodził się na jej wyjazd z ciężkim sercem, bo...........
10. Moja sąsiadka ma złote serce, bo................
11. Serce podeszło mu do gardła, kiedy............
12. Zawsze możesz liczyć na przyjaciela od serca, bo......

20
 С. Oceń, czym różnią się od siebie sytuacje, w których padają następujące słowa:

Przykład:
a. Chyba nie masz do tej pracy serca.
b. ^ r a ź n ie nie ma pani serca do tej pracy!
Powyższe sformułowania są kierowane do różnych adresatów, o czym świadczą formy: „nie masz”
w pierwszym zdaniu i „nie ma pani” w drugim.
Pierwsze zdanie mógłby wypowiadać rodzic do dziecka lub kolega/koleżanka do kolegi/koleżan­
ki - drugie jest bardziej formalne, jego autorem mógłby być np. przełożony, zwracający się do
swej podwładnej.
Ponadto pierwsze jest dużo życzliwsze w tonie —drugie wyraża dezaprobatę i krytykę.
1. a) Weź to sobie do serca!
b) Proszę to sobie wziąć do serca.
2. a) Okaż mu serce.
b) Należy okazywać serce ludziom chorym i samotnym.
3. a) Jesteś bez serca, „łobuziaku”,
b) Jest pan człowiekiem bez serca.

21
D. Sporządź notatkę, grupując wyrażenia zgodnie ze swoimi skojarzeniami. Uwa­
ga! Ilość „gałązek” i ich „tytuły” zależą tylko od Ciebie. Dobierz wyrażenia tak,
żebyś mógł/ mogła jak najlepiej je zapamiętać.
 E. Wyraź te sformułowania innymi słowami, a następnie ułóż zdania z frazeolo-
?
gizmami.

Przykład:
- zadać komuś cios w samo serce
- zadać komuś cios w samo serce j sprawić komuś ból, zrobić komuś wielką przykrość
Zadała mu cios w samo serce, kiedy go zdradziła.
1. mówić jak serce dyktuje
2. robić coś z sercem
3. otworzyć przed kimś serce
4. kamień spadł komuś z serca
5. stracić serce do czegoś

> <I F. W puste miejsca wstaw brakujące elementy frazeologizmów. W nawiasach znaj­
dziesz podpowiedzi - pierwsze litery słów, którymi trzeba uzupełnić luki. Uwa­
ga! Pamiętaj o dopasowaniu form gramatycznych wyrazów do treści zdań.
Przykład:
Serce s..............jej jak wosk, kiedy usłyszała przez telefon głos swojego dziecka.
Serce stopniało jej jak wosk, kiedy usłyszała przez telefon głos swojego dziecka.

Qołębie serce fizyka

W mojej klasie dominowali humaniści. Przedmiotów ścisłych uczyliśmy się, bo tego od nas wy­
magano, ale nie (1) m ........................do nich serca. Więcej nawet! Zupełnie nie mieliśmy do nich gło­
wy. Tabliczkę mnożenia jeszcze jako tako znaliśmy, ale próby nauczenia nas jakichś nieco bardziej
skomplikowanych zagadnień natrafiały na wielki mur naszej tępoty. Nie do przebycia! I nie do prze­
bicia!
Stan ten usiłował zmienić nasz fizyk. Uczył od lat i nauczenie podstawowych praw fizyki kolej­
nych pokoleń tumanów naprawdę (2) I......................mu na sercu. Miał (3) z.................. serce i poza
lekcjami widzieliśmy w nim wspaniałego przyjaciela. Przed każdą fizyką jednak (4) serce
p ........................nam do gardła, na myśl o tym, że ulubiony nauczyciel znowu będzie pokrywał tablicę
kilometrowymi wzorami, a potem domagał się od nas zrozumienia tego, co napisał. Czuliśmy, że (5)
zadawaliśmy mu с ..... w samo serce, kiedy nie byliśmy w stanie wykrzesać z siebie ani odrobiny sym­
patii do Newtona, Ohma ani Einsteina.
Co prawda (6) b .................sobie do serca jego uwagi o tym, że wykształconemu i kulturalnemu
człowiekowi odrobina wiedzy z dziedziny fizyki jest niezbędna, ale serce sercem, a głowa głową.
A w głowie nader niewiele nam zostawało z praw i reguł.
Fizyk miał posturę i twarz Świętego Mikołaja. Wysoki, masywny, z białą gęstą brodą, patrzył na
nas czasem ze smutkiem i widać było, że kolejne złe oceny stawia nam naprawdę (7) z b ..........serca.
Jedna z naszych koleżanek nie grzeszyła mądrością. Lubiliśmy ją bardzo, bo dostarczała nam roz­
rywki, ale żartowaliśmy, że zwykle (8) mówi jak jej serce d ......... . zupełnie zapominając o gło­
wie.
Pewnego dnia nasz biedny fizyk nie mógł już dłużej znieść naszej ignorancji. Westchnął i stwier­
dził: „Z was to takie orły, że można was posadzić przy otwartym oknie i tak nie wylecicie”. „A pan pro­
fesor też drzwiami wchodzi”В odrzekła nasza koleżanka. Zamarliśmy. (9) Serca z.............. nam moc­
niej ze strachu. Tego mogło być już za dużo jak na profesorskie poczucie humoru. „Dziecko, ja tylko
(10) serce mam g....... reszta przypomina niedźwiedzia i skrzydła nie chcą mnie nosić” - z bły­
skiem w oku odrzekł fizyk.
(11) К...............spadł nam z serca i roześmialiśmy się głośno. Odtąd wszystkim opowiadaliśmy,
że nasz profesor jest nie tylko (12) с........................wielkiego serca, ale i wielkiego poczucia humoru.
 Fizyki nie zdołałam się nigdy porządnie nauczyć, ale lekcje fizyki a- i profesora, który (13)
............. nam zawsze tak wiele serca, wspominam zawsze z przyjemnością.

G. W podanych wyrażeniach niektóre elementy zostały błędnie użyte. Popraw je,

a następnie podaj znaczenia związków.

Przykład:
- zadać komuś uderzenie w samo serce - zadać komuś cios w samo serce
- zadać komuś cios samo serce - sprawić, że komuś jest bardzo smutno i przykro
1. człowiek dużego serca
2. serce stopniało jak świeczka
3. mieć wróble serce
4. głaz spadł komuś z serca
5. serce podchodzi komuś do nosa

H. Opisz zachowanie kogoś, o kim można powiedzieć, że jest człowiekiem wielkie­

go serca oraz kogoś, o kim mówi się, że jest bez serca.
* 1
Z pewnością zdarzyła Ci się w życiu sytuacja, kiedy mogłeś/ mogłaś z wielką
« I ulgą powiedzieć: „I wtedy kamień spadł mi z serca.” Przedstaw tę sytuację, uży­
wając poznanych frazeologizmów ze słowami: „głowa” i „serce”.

J. Odgadnij, jakie frazeologizmy zostały tu przedstawione w formie rysunków. Po­

daj ich znaczenia.

к 24
I. 2. A - I 1. Dobre jest serce: wielkie, gorące, otwarte, pełne miłości, złote, z wosku; 2. Złe,#? ka­
mienne, lodowate; 3. Delikatność serca potwierdzają związki: cios w samo serce, zranio­
ne serce, złamane serce, z bólem serca;
I. 2. В -Я Podajemy tylko przykładowe możliwości: 1. Wnuczka przyniosła jej kwiaty. 2. Poświę­
cił swoje życie biednym i chorym. 3. A nie tylko karcić je i upominać. 4. Życzę ci sukce­
su. 5. Chociaż nie był tego wart. 6. Skrzywdził jej dziecko. 7. Porzucił ją mąż. 8. Był ro­
mantykiem. 9. Bardzo się o nią obawiał. 10. Bo zawsze wszystkim pomaga. 11. W ciem­
nym lesie zahuczała sowa. 12. Nigdy cię nie zawiedzie;
I. 2. С - I 1. a) nadawca komunikatu: np. rodzic, nauczyciel, przyjaciel mówi do osoby, do któ­
rej może zwracać się na ty (forma rozkaźnika); bardziej emocjonalna (wykrzyknik); b) sy­
tuacja bardziej oficjalna, nadawcą może być np. szef, który zwraca się do swego pracow­
nika; jest niezadowolony, ale panuje nad emocjami; 2. a) forma trybu rozkazującego su­
geruje, ze nadawca i odbiorca są ze sobą w bliskich stosunkach; rozkaźnik może być in­
terpretowany jako dobra rada; b) zdanie mogłoby być fragmentem kazania lub pogadan­
ki wychowawczej; forma zalecenia, postulatu; adresatem mogliby być np. ludzie zgroma­
dzeni na Mszy św. lub uczniowie; 3. a) wypowiedź jest żartobliwą naganą, mogła­
by być fragmentem rozmowy zakochanych lub bliskich przyjaciół; b) zdanie wyraża au­
tentyczne oburzenie kogoś, kogo bardzo poruszyło czyjeś brutalne zachowanie; for­
ma „pan” wskazuje na to, że nadawca i odbiorca nie są ze sobą w bliskich stosunkach;
I. 2. E - 1. Mówić tak, jak czujemy, zgodnie z uczuciami, szczerze; 2. Angażować się w coś, ro­
bić coś chętnie, z przejęciem; 3. Być z kimś szczerym, pozwolić mu poznać swoje uczu­
cia; 4. Pozbyć się jakiejś troski, doznać ulgi; 5. Przestać obdarzać coś lub kogoś dobry­
mi uczuciami —miłością, sympatią;
I. 2. F 1 1. Nie mieliśmy do nich serca, 2. Leżało mu na sercu, 3. Miał złote serce, 4. Podchodzi­
ło nam do gardła, 5. Zadawaliśmy mu cios w samo serce, 6. Braliśmy sobie do ser­
ca, 7. Z bólem serca, 8. Mówi jak jej serce dyktuje, 9. Serca zabiły nam mocniej ze stra­
chu, 10. Serce mam gołębie, 11. Kamień spadł nam z serca, 12. Człowiekiem wielkie­
go serca, 13. Okazywał nam zawsze tak wiele serca;
I. 2. G - 1. wielkiego, 2. wosk, 3. gołębie, 4. kamień, 5. gardła;
I- 2. J - 1. Złote serce, 2. Złamane serce, 3. Serce miasta, 4. Mieć serce na dłoni, 5. Gorące serce.

25
 I
3. Ręka - uniwersalne narzędzie do pracy

Proponowany materiał:
Fmeologizm Przykład użycia
złota rączka Pan Stach - „złota rączka” - naprawił telewizor.

pod ręką Nie mam teraz pod ręką tej książki - sprawdzę autora później.

(mieć) ręce palcami zajęte Całymi dniami nic nic'robisz - masz ręce palcami zajęte.

robić coś własnymi/cudzymi rękami Jestem dumna, że zrobiłam to własnymi rękami.

urobić sobie ręce po łokcie Urobiłam sobie ręce po iokcie, zanim sprzątnęłam ten bałagan.

nie wiedzieć w co ręce włożyć Mam tyle pracy, że nie wiem, w co ręce włożyć.

mieć dwie lewe ręce Masz dwie lewe ręce do majsterkowania.

mieć lepkie ręce Ma tepiteięae le s is t e „pożycza” sobie różne przedmioty.

mieć czyste ręce Jest jedynym politykiem w tej partii, który ma czyste ręce.

ręka rękę myje Ja pomogę tobie, a ty mnie - ręka rękę myje.

patrzeć komuś na ręce Denerwuję się, bo w pracy szef dągle patrzy mi na ręce.

na własną rękę Odłączył się od grupy i dalej podróżował na własną rękę.

mieć dote ręce Mój tata ma dote zrobił mi wiele zabawek.

mieć pełne ręce roboty Ostatnio mam pełne ręce roboty i mało czasu.

mieć dziurawe ręce Ona ma ddurawe ręce i zawsze tłucze szklanki pr/y my&j.

lecieć przez ręce Była słaba i po prostu leciała przez ręce.

jak ręką odjął Po zażyciu pigułki ból minął jak ręką odjął.

znajdować się w dobrych rękach Nie bój się, znajdujesz się w dobrych rękach.

być komuś na rękę/ nie na rękę Twoja decyzja jest mi bardzo na rękę.

wziąć sprawyw swoje ręce Powinieneś wreszcie wdąć sprawy w swoje ręce.

podpisywać się pod czymś obiema rękami Podpisuję się pod tym projektem obiema rękami.

nosić kogoś na rękach Zazdroszczę jej, bo mąż po prostu nosi ją na rękach.

przechodzić z rąk do rąk Ten stary stół przez lata przechodził z rąk do rąk.

trzymać w rękach nid czegoś Stał z boku, ale trzymał w rękach nici intrygi.

siedzieć z założonymi rękami Zamiast siedzieć z założonymi rękami, zrobiłabyś coś pożytecznego.

rządy twardej ręki W tym kraju wprowadzono rządy twardej ręki.

mieć związane ręce Mam związane ręce i nie mogę ci pomóc.

coś rozwiązuje komuś ręce Twój wyjazd rozwiąże jej ręce.

coś Idd się /przykleiło się komuś do rąk Cenne przedmioty często kleją mu się do rąk.

robota pali się komuś w rękach Przyjemnie patrzeć, jak robota pali mu się w rękach.

wyciągnąć do kogoś przyjazną rękę/dłoń Byłam samotna, dopóki Marta nie wydągnęła do mnie przyjaznej ręki,

26
dać komuś wolną rękę Daję ci wolną rękę - nie zawiedź mnie.

coś wpadło komuś w rękę Wpadła mi w rękę ciekawa gazeta.

poprosić kogoś o rękę Po wielu latach znajomości w końcu poprosił ją o rękę.

obudzić się z ręką w nocniku Obudziłem się z ręką w nocniku, bo termin składania prac na konkurs
dawno już minął.

być czyjąś prawą ręką Sekretarka często bywa prawą ręką szefa.

nie przyłożyć do czegoś ręki Nie przyłożę ręki do tego projektu.

można policzyć na palcach jednej ręki Tolerancyjnych szefów można policzyć na palcach jednej ręki.

mieć wszystkie atuty w ręku Masz teraz wszystkie atuty w ręku, więc działaj.

w zasięgu ręki Masz ten awans w zasięgu ręki.

wyciągnąć rękę po władzę W kraju nastał chaos, a wtedy on wyciągnął rękę po władzę.

żyć z pracy rąk Nie wygrałem fortuny na loterii - żyję z pracy rąk.

żyć z ołówkiem w ręku Zarabia niewiele, więc żyje z ołówkiem w ręku.

złapać kogoś za rękę Złapałam go za rękę, kiedy próbował ukraść te dokumenty.

z drugiej ręki Nie kupuj samochodu z drugiej ręki - możesz źle trafić.

z pierwszej ręki Mam te informacje z pierwszej ręki.

wyjść z czegoś obronną ręką Mimo że było jej trudno, wyszła z tej sytuacji obronną ręką.

wszystko leci komuś z rąk Jestem bardzo przejęta ślubem i wszystko leci mi z rąk.

Ćwiczenia:

A. Przeanalizuj podane wyrażenia i spróbuj odpowiedzieć na pytanie: Co można

powiedzieć o charakterze człowieka, używając frazeologizmów ze słowem „rę­
ka”? Które z wyrażeń z listy mówią o:
1. pracowitości,
2. lenistwie,
3. kradzieży,
4. oszczędności,
5. władzy,
6. niezgrabności?
Przykład:
Jeśli powiemy, że „ktoś siedzi z założonymi rękami”, krytykujemy go za lenistwo.

B. Dokończ podane zdania tak, aby sens całej wypowiedzi był zgodny ze znacze­
niem użytych w nich związków:

Przykład:
Poprosił ją o rękę, mimo że....__
Poprosił ją o rękę, mimo że nie do końca akceptował jej styl życia.
1. Musisz w końcu wziąć sprawy w swoje ręce, nie pozwalaj...............................
2. Ból głowy minął mu jak ręką odjął po......................
3. Miał wszystkie atuty w ręku, a mimo t o ..........................................
 4. Nie przyłożę ręki do tego planu - gdybym to zrobił, czułbym, że.........................
5. Podpisuję się pod tym projektem obiema rękami, bo.........................
6. ^ ciągn ął rękę po władzę, kiedy w kraju..............
7. Wszystko leci mi dzisiaj z rąk, chyba jestem .............................................
8. Mimo że złapano go za rękę na kradzieży,................
9. Przypadkiem wpadła mi w rękę książka, która,........................
10. ^Jfyszła z tej sytuacji obronną ręką, mimo że ............................ ..............
11. Ostatnia decyzja szefa rozwiązała mi ręce, więc teraz..................
IE Często daję moim pracownikom wolną rękę, bo..................
13. Zamiast siedzieć z założonymi rękami i komentować, mógłbyś.............
14. Ona ma dwie lewe ręce do gotowania, ale za to.........................
15. Ręka rękę myje - powiedzieli sobie politycy koalicji, ustalając...........

C. Kto, do kogo i w jakiej sytuacji mógłby wypowiedzieć następujące słowa? Jak

jM J fl emocje towarzyszą nadawcy takiej wypowiedzi?

Przykład:
Urobiłam sobie ręce po łokcie, a ty nawet nie raczyłeś zauważyć, że dom lśni!
Słowa te mogłaby wypowiedzieć żona do męża, który nie dostrzega jej wysiłków i np. wchodzi
w brudnych butach na czystą podłogę. Owa żona jest oburzona i zdenerwowana, być może tak-
* że rozżalona.
1. Będę nosić cię na rękach - pod warunkiem, że nie będziesz tyła.
JL Mam czyste ręce i chlubię się tym!
3. Pytasz, kiedy egzamin?! Naprawdę, obudziłeś się z ręką w nocniku! Za godzinę!
4. Mam pełne ręce roboty Nie przeszkadzaj mi, proszę.
5. Z przyjemnością patrzę, jak robota wprost pali się pani w rękach. Trzeba będzie to docenić.
6. Z pana to prawdziwa złota rączka!

28
D. Sporządź notatkę, grupując wyrażenia zgodnie ze swoimi skojarzeniami. Uwa­
ga! Ilość „gałązek” i ich „tytuły” zależą tylko od Ciebie. Dobierz wyrażenia tak,
żebyś mógł/mogła jak najlepiej je zapamiętać.

29
 E. Do podanych znaczeń dopisz związki, które tym znaczeniom odpowiadają, a na­
stępnie ułóż z nimi zdania.

Przykład;
- pozwolić komuś działać tak, jak sam uważa za słuszne
- pozwolić komuś działać tak, jak sam uważa za słuszne - dać komuś wolną rękę
Dopiero po wielu latach sprawdzania każdego dokumentu szef dał mi wolną rękę,
1. czegoś jest bardzo niewiele
Ж okazać komuś przychylność, sympatię
3. żyć oszczędnie
4. być dla kogoś bardzo ważnym pomocnikiem
5. rządy autorytarne

F. Wpisz brakujące elementy do podanych związków. Z pięcioma wybranymi ułóż

zdania.

Przykład:
- jak ręką.............
- jak ręką odjął
Ból minął jak ręką odjął, kiedy wypiłam ziółka.
■ mieć wszystkie....... ........ . w ręku
2. żyć ................w ręku
3. wyciągnąć rękę po..........................
4. obudzić się z ręką w................................
Щ» trzymać w rękach._____ __ czegoś
Й» można policzyć na palcach.......................ręki
* pali się kom# w rękach
8. przechodzić z.......... .....do........ ...............
9. ręka rękę..............................
10. rządy......................... ręki

G. Ułóż dialogi ilustrujące znaczenie 5 wybranych wyrażeń z ćwiczenia F.

Przykład:
- rządy twardej ręki
- Czy w tym kraju jest demokracja?
- Tylko na papierze. W rzeczywistości rządzi sam prezydent i są to rządy twardej ręki.

mm H. Zastąp wytłuszczone fragmenty odpowiednim frazeologizmem z wyra­

zem „ręka” lub „głowa”. Uzupełnij części wyróżnione kursywą o braku­
jące elementy. Uwaga! Dostosuj formy czasowników do podmiotu i do
czasu, w jakim dzieją się wydarzenia. W nawiasach podane są podpo­
wiedzi.
Przykład:
Nie mogę działać swobodnie (związane), bo i tak wszystkie ostateczne decyzje podejmuje szef.
Mam związane ręce, bo i tak wszystkie ostateczne decyzje podejmuje szef.
Imieniny

Zbliżały się imieniny mojego taty. Jak zawsze miało być wielu gości. Zwykle przygotowywałyśmy
przyjęcie razem z mamą, ale tym razem mama rozchorowała się i wszystko (1 ) musiałam zrobić sa­
ma (spaść). Ilość zajęć, które miałam wykonać, przeraziła mnie i nie wiedziałam, (2) od czego za­
cząć (włożyć). Zdenerwowałam się i (3) wszystko........................ m i z rąk. Mało brakowało, a poszła­
bym do taty z prośbą, żeby przeprosił gości i odwołał przyjęcie. Po namyśle jednak odrzuciłam ten
pomysł i postanowiłam (4) pomyśleć (pójść). Sięgnęłam po książkę kucharską. Otworzyłam ją na
chybił-trafił i znalazłam rozdział zatytułowany „Sałatki”. (5) Ulżyło mi (serce). Sałatki to przecież po­
trawy, które umiem robić najlepiej. Ułożyłam więc menu i postanowiłam (6) z......................... w ręku
sporządzić listę zakupów. Sałata, mandarynki, tuńczyk, pomidory, ogórki, kukurydza, groszek, majo­
nez - uff, to powinno wystarczyć. Do tego przygotuję fantazyjne kanapki i już. Przynajmniej nie (7)
narobię zamieszania w domu (postawić), co mogłoby mieć miejsce, gdybym zdecydowała się na ja­
kieś skomplikowane pasztety czy sosy.
Poszłam do sklepu, a następnie przez kilka godzin kroiłam, siekałam, mieszałam i doprawiałam.
(8) Porządnie się napracowałam (łokcie). Każdą sałatkę udekorowałam, nakryłam do stołu i mo­
głam już (9) nic więcej nie robić (ręce), tylko czekać na gości.
Przyjęcie udało się wspaniale. Goście byli zachwyceni i zjedli wszystko do ostatniej okruszynki.
Tata z dumą powiedział, że wszystkie te przysmaki (10) zostały......................... moimi.........................By­
łam bardzo zadowolona. Mało brakowało, a (11) wpadłabym w samozachwyt (woda).
Teraz już niestraszne mi żadne przyjęcia. Wiem, że jeśli (12) ma się....................... na...................
i trochę pomysłowości, to ze (13) wszystkim można sobie poradzić (wyjść).

fl I. Odgadnij rebusy:

a Я e
mieć 2 (ptywa + lewa) ręce

z I. ręki
miec ręce
 1. złota rączka; ’2 .'siedzieć z założonymi rękami; 3. mieć lepkie ręce; 4. żyć z ołów­
kiem w ręku; f . zagarnąć coś zbrojną ręką; 6. mieć dziurawe ręce;
1. Cały czas sobą rządzić, 2. Zażyciu pigułki, 3. Nie dostał tej pracy, 4. Jestem nieuczci­
wy wobec moich wyborców, 5. Uważam go za najlepszy dla tego miasta, 6. Zapanowała
anarchia, 7, Bardzo przejęta jutrzejszą podróżą, 8. Wciąż nie przyznaje się do winy,
9. Opowiada o historii mojej rodziny, 10. ^ daw ało się, iż może stracić pracę, 11. Mogę
starać się o stanowisko u konkurenqi, 12, Mam do nich wiele zaufania, 13. Mógłbyś sam
wziąć się do pracy, 14. Potrafi wspaniale wyszywać, 15. Kto obejmie tekę ministra kultu­
ry;
L3.C- Podajemy tylko przykładowe możliwości: 1. Chłopak do dziewczyny, którą lubi; wypo­
wiedź ma charakter żartobliwy, gdyż potraktowana serio mogłaby zostać odebrana jako
złośliwość; 2. Polityk na spotkaniu wyborczym do swoich wyborców; wiara w to, co mó­
wi u polityka - powątpiewanie u odbiorców, entuzjazm u popierających go; 3. Student do
studenta - niedowierzanie, ironia, kpina u mówiącego, zaskoczenie, dezorientacja u od­
biorcy; 4. Matka do dziecka, koleżanka do koleżanki - zniecierpliwienie, lekka irytacja
u mówiącego; 5. Szef do podwładnej —zadowolenie zarówno u mówiącego, jak i u od­
biorcy - ponadto u odbiorcy możliwe też lekkie zawstydzenie; 6. Sąsiadka do sąsiada,
który zreperował jej jakiś domowy sprzęt - uznanie, podziw - poczucie zadowolenia z sie­
bie i lekkie zawstydzenie u odbiorcy;
L3. E- 1. Można policzyć na palcach jednej ręki, 2. ^Sfyciągnąć do kogoś przyjazną rękę, 3. Zyć
z ołówkiem w ręku, 4. Być czyjąś prawą ręką, 5. Rządy twardej ręki;
L3.F- 1. atuty, 2. ołówkiem, 3. władzę, 4. nocniku, 5. nici, 6. jednej, 7. robota, 8. rąk... rąk,
9. myje, 10. twardej;
1 .3. Н I. wszystko spadło na moją głowę; 2. nie wiedziałam, w co ręce włożyć, 3. wszystko lecia­
ło mi z rąk; 4. postanowiłam pójść po rozum do głowy, 5. kamień spadł mi z serca;
6. z ołówkiem w ręku; 7. przynajmniej nie postawię domu na głowie; 8. urobiłam sobie
ręce po łokcie; 9. siedząc z założonymi rękami; 10. zostały zrobione moimi rękami;
II. mało brakowało a woda sodowa uderzyłaby mi do głowy; 12. jeśli ma się głowę na kar­
ku; 13. ze wszystkiego można wyjść obronną ręką;
1 .3 . 1 - 1. Pod ręką, 2. Mieć dziurawe ręce, 3. Mieć dwie lewe ręce, 4. Z pierwszej ręki.

32

к
 I
4. Noga - nie tylko do uciekania

Proponowany materiał:
Frazeologom Przykład użycia
brać/wziąć nogi za pas Wziął nogi za pas na widok swej teściowej.

być jedną nogą na tamtymświede Był niemal jedną nogą na tamtym świecie, ale' wyzdrowiał.

kula u nogi Dla nowoczesnej kobiety dziecko bywa często kulą u nogi.

kolos na glinianych nogach T&firma, mimo dobrej renomy to kolos na glinianych nogach.

nogi się pod kimś uginają/ugięły Nogi się pod nią ugięły, kiedy dowiedziała się o wypadku syna.

do górynogami Nie zauważył, że trzyma książkę do góry‘nogami.

dać nogę Dał nogę, gdy zobacz^ policjanta,

czuć grant pod nogami Poczuł grunt pod nogami, kiedy dostał tę pracę.

złapać Pana Boga za nogi Myślała, że złapała Pana Boga za nogi, ale szybko się rozczarowała.

chwtóć się na nogach Chwiał się na noga,ch ze zmęczenia.

podstawić komuś nogę Koledzy podstawili mu" nogę; gdy był już o krok od celu.

być na ostatnich nogach Po kilku cgzamińach była po prostu ń’a ostatnich nogach.

kuty na cztery nogi On jest kuty na czter/no^i i nic da się "oszukać.

w nogi! W nogi! Gonią nas!, •,,

traktować kogoś per noga Mai przełożeni traktują mnie per noga, mimo; żeferilżo

stracić grunt pod nogami Sttifeił' grunt pod riogalM, kiedy т т а Ш Ю )

zerwać się na równe nogi Zerwała się

stanąć na własnych nogach Stanął na własnych nogach, kiedy założył firmę.

rzucać komuś kłody pod nogi Zazdrośni koledzy wciąż rzucają m i kłody pod nogi.

przewracać coś do góry nogami Ktoś przewrócił mi papiery w biurku do góry nogami.

pies z kulawą nogą Pies z kulawą nogą nie odwiedził mnie, kiedy byłam chora.

na jednej nodze Pędź tam na jednej nodze!

wypić na drugą nóżkę Wraz z gośćmi wypiliśmy na drugą nóżkę.

mieć nogi jak z ołowiu Ze zmęczenia miała nogi jak z ołowiu.

mieć nogi jak z waty Była tak słaba, że nogi miała jak z waty.

ledeć/padaćz nóg Po tym treningu padam z nóg.

zwalić kogoś z nóg Ta wiadomość po prostu zwaliła go z nóg.

walić się z nóg Był tak zmęczony, że walił się z nóg.

nogi się komuś plączą Kiedy tańczę salsę, wciąż jesztze plączą mi się nogi. *'

nogi same kogoś niosą , Nogi same go poniosły pod jej dom.

ziemia (grunt) się komuś pali pod nogami Ściganemu grunt zaczął palić się pod nogami.

Si
wyciągnąć nogi Ten g o ść wyciągnął nogi, zanim le k a ń . przyjechał.

wyciągać nogi Wyciągaj nogi, bo pociąg nie będzie czekali

wstać lewą nogą Wstałam dzisiaj. l$$ą nqga y^zystjco mnie irytuje.

wlec się noga za nogą Wlokłam sisę d ó ® m in b g a za nogą, cićsżąć sięwfeną.

nogi wrosły komuś w ziemię Nogi wrosły jej w ziemię na widok wielkiego, warezącego psa.

podstawiać komuś nogę Ш е dostałem tej posady, bo nieżyczliwy kolega podstawił minogę. ■

plątać / pałętać się komuś pod nogami Psy pałętały się 'wdżyffim pod о Ьо^сц,,..

potykać się o własne nogi „ ^ J e zmęczenia potykałam się o własne nogi

nogi w iks/npgi w q Nogi w iks;| 0.f pftsźfeJdzil^ei^ifetać ihbdelką. '

Ćwiczenia:

отлвтМ A. Odpowiedz na pytania.

STARTЩ
ą
'Przykład:
Kiedy nop same cię niosą?
Kiedy nogi same cię niosą? Kiedy jesteś szczęśliwy zakochany - albo przeciwnie, wówczas, gdy
jesteś zmartwiony, zamyślony.
1. W jakich sytuacjach mogą Ci się plątać nogi?
• 2. Kiedy Twoje nogi są jak z waty, a kiedy jak z ołowiu?
Л, Na widok czego nogi mogą Ci wrosnąć w ziemię?
4* Jak się zachowujesz, kiedy wstaniesz rano lewą nogą?
5. Czym jest kolos na glinianych nogach?

B. Które spośród frazeologizmów z podanej listy mówią o:

l.~ zmęczeniu;
2 ucieczce,
3. strachu.
O człowieku bardzo zmęczonym możemy np, powiedzieć, że „wali się z nóg”.

Cs Uzupełnij podane zdania o pasujący do ich sensu frazeologizm.

Przykład:
Jeszcze długo po wyjściu ze szpitala miała wrażenie, że ma........... jak z..............
Jeszcze długo po wyjściu ze szpitala miała wrażenie, że ma nogi jak z waty.

1.Г Odkąd ma tę pracę, myśli, ż e ................ Pana m ........., ale obawiam się, że szef
wkrótce rozwieje jej złudzenia.
2 . Na ten widok nogi po prostu ................................. mu w ......................
3. W.............................. . bo inaczej spóźnimy się na autobus.
4. Przychodzi z pracy tak zmęczony, że dosłownie ............... .......się z ........................

34
5. Moja córka wraca ze szkoły ponad godzinę. Wraz z przyjaciółką............ s ię ..............za..............
przez park.
6. Moja współlokatorka ................. dom do .......................... w poszukiwaniu indeksu, który
wpadł jak kamień w wodę.
7. Tyle było szumu wokół tej wystawy, a naw et........z .......................... nie przyszedł na wernisaż.
8..................się p o d ................................ , kiedy dowiedziała się, że jej syn miał wypadek.
9. Nie mogę wykazać się w pracy, bo koledzy z zazdrości o moje sukcesy wciąż próbują
..................... m i............................... p o d ................
10. TXfydaje mi się, że ten obraz wisi d o ..........................................

D. Opisz sytuacje, w jakich mogłyby być użyte następujące wypowiedzi. Zaznacz,

kto i do kogo mógłby tak powiedzieć.

Przykład:
Wyciągaj nogi, bo już jesteśmy spóźnione!
Jedna kobieta pogania drugą, usiłując ją skłonić do przyspieszenia kroku. Nadawcą wypowiedzi
mogłaby być matka mówiąca do córki lub koleżanka do koleżanki. Świadczy o tym forma cza­
sownika „wyciągaj”. Z kolei o tym, że zarówno nadawcą, jak i odbiorcą wypowiedzi jest kobieta,
wnioskujemy na podstawie imiesłowu „spóźnione”.
1. Nie plącz mi się pod nogami, bo mogę cię niechcący oparzyć.
2. Wypijmy na drugą nóżkę!
3. Dajemy nogę! Widzę radiowóz!
4. Twarz ma niezłą, ale nogi w iks.
5. Nie wchodź w drogę szefowej - wyraźnie wstała dziś lewą nogą.
Zanotuj podane wyrażenia. Próbuj łączyć je w grupy, podobnie jak robiłeś/ ro­
biłaś to w ćwiczeniu B. Uwaga! Przy sporządzaniu notatki najważniejsze są
Twoje skojarzenia.
 F. W podanych wyrażeniach niektóre elementy zostały błędnie użyte. Popraw je,
a następnie podaj znaczenia związków.

Przykład:
- wstać prawą nogą
- wstać prawą nogą - wstać lewą nogą - obudzić się w złym humorze, być drażliwym
E być na pierwszych nogach 6. nogi w a
2. kolos na słomianych nogach 7. rzucać komuś belki pod nogi
3. kulka u nogi 8. złapać św. Antoniego za nogi
4. kuty na dwie nogi 9. stanąć na czyichś nogach
5. czuć asfalt pod nogami 10. być jedną nogą na tym świecie

^K| G. Do podanych znaczeń dopisz wyrażenia, które im odpowiadają. Następnie ułóż

zdania z frazeologizmami:

Przykład:
- być bardzo chorym
- być bardzo chorym być jedną nogą na tamtym świecie
Był jedną nogą na tamtym świecie, ale po tej kuracji poczuł się znacznie lepiej.
JE umrzeć 4. iść bardzo powoli
2. być w niebezpieczeństwie 5. nikt
3. lekceważyć kogoś 6. bardzo szybko

H. - Od samego rana plączą mi się nogi - powiedziała Stonoga do Stonogi.

- A ja jestem po prostu na ostatnich nogach - odrzekła Stonodze Stonoga.

Rozwiń powyższy dialog tak, aby jego uczestniczki opowiedziały sobie nawzajem o swym sa­
mopoczuciu i o swych emocjach. Pisząc, uwzględnij koniecznie ilość nóg;)). Zastosuj po­
znane frazeologizmy ze słowami „noga”, „głowa”, „ręka” i „serce”.

37
 I. Ćwiczenie to pozwala powtórzyć i utrwalić poznane związki ze słowami: „gło­
wa”, „serce”, „ręka” i „noga”. Sprawdza także umiejętność pracy w grupach.

Dzielimy uczniów na 4 grupy. Każda z grup otrzymuje zestaw frazeologizmów oraz listę po­
leceń do wykonania. Zabawa ta, wykorzystująca tzw. metodę śnieżnej kuli, polega na tym,
że każda z grup jednocześnie pracuje na swój rachunek oraz przygotowuje zadanie dla gru­
py następnej. Po wykonaniu określonych poleceń grupy zamieniają się zestawami i wykonu­
ją kolejne ćwiczenia.
Lista poleceń do wykonania:
I. Uzupełnić podane związki o brakujące elementy.
II. Na oddzielnej kartce podać ich znaczenia.
Ш. Napisać opowiadanie dla następnej grupy, zaszyfrowując uzupełnione wcześniej związki. ZA­
MIANA ZESTAWÓW! Grupa П otrzymuje od I opowiadanie z zaszyfrowanymi frazeologi­
zmami.
IV Odgadnąć, jakie związki zostały ukryte w opowiadaniu grupy sąsiedniej, podać ich dokład­
ne znaczenia. ZAMIANA ZESTAWÓW! Grupa otrzymuje kartkę ze związkami odgadnięty­
mi przez poprzedników.
V Z odgadniętymi przez następną grupę związkami ułożyć dialogi ilustrujące ich znaczenie.
Uwaga! Każdy dialog musi składać się z co najmniej dwóch pytań i dwóch odpowiedzi.
VI. Z czterech wybranych związków należy zrobić rozsypankę, a pozostałe cztery przedstawić
w formie rebusów. ZAMIANA ZESTAWÓW Grupa otrzymuje kartkę z zaszyfrowanymi
związkami.
VII. Odgadnąć zaszyfrowane związki i podać ich znaczenie.
W ten sposób każda z grup powtarza i utrwala frazeologizmy ze wszystkich 4 zestawów. Jedno­
cześnie wprowadzamy tu element rywalizacji pomiędzy grupami, ponieważ każde ćwiczenie mu­
si być wykonane w określonym czasie. Nauczyciel sprawdza wykonanie poszczególnych zadań
przez grupy przed każdą kolejną zamianą zestawów.
Proponowane zestawy:
A. Uzupełnij podane związki o brakujące elementy:
1 sobie ręce po łokcie
2 coś komuś łopatą do.......................
3. nie................... w co mam........................ włożyć
4 nad głową
5 spadł komuś z serca
6. nogi się komuś.......................ą
7. iść za.......................serca
8. podstawić komuś.......................
B. Uzupełnij podane związki o brakujące elementy:
1 sobie nad czymś....................... ę
2 rodziny
3 dla kogoś serce
4. mieć serce na.......................
5. przechodzić z................... do...................
6 pali się komuś w.......................
7 się noga za...................ą
8. na..............................nóżkę
C. Uzupełnij podane związki o brakujące elementy:
1. można......................na palcach...................ręki
2. wszystko................... komuś z rąk
 3. serce m...................
4. przyjaciel od..........................
5. brać nogi za..................
6. nogi......... iks
7. к ......................komuś z głowy nie.......................
8. coś nie.................... się komuś w głowie
D. Uzupełnij podane związki o brakujące elementy:
1. wybić coś komuś z........................
2. iść po r.................do.............. у
3...............................kogoś na rękach
4. wziąć sobie coś do........................
5. mieć.................. SERCE
6. mieć dz.................... e ręce
7. wstać........................nogą
8. w...............!!!
Lista poleceń, którą wraz z wybranym zestawem otrzymuje każda z grup:
Lista poleceń do wykonania:
I. Uzupełnijcie podane związki o brakujące elementy.
П. Na oddzielnej kartce podajcie ich znaczenia.
TTT Napiszcie opowiadanie dla następnej grupy, zaszyfrowując uzupełnione wcześniej związki.
ZAMIANA ZESTAWÓW!
IV Odgadnijcie, jakie związki zostały ukryte w opowiadaniu grupy sąsiedniej, podajcie ich do­
kładne znaczenia. ZAMIANA ZESTAWÓW!
V Z odgadniętymi przez następną grupę związkami ułóżcie dialogi ilustrujące ich znaczenie.
Uwaga! Każdy dialog musi składać się z co najmniej dwóch pytań i dwóch odpowiedzi.
VI. Z czterech wybranych związków zróbcie rozsypankę, a pozostałe cztery przedstawcie w for­
mie rebusów. ZAMIANA ZESTAWÓW!
VII. Odgadnijcie zaszyfrowane związki i podajcie ich znaczenie.

39
 J. Sprawdź swoją wiedzę, rozwiązując poniższy test.
q I
I. Uzupełnij brakujące elementy w podanych związkach. Podaj ich znaczenie.
Przykład:
- w........... coś komuś z głowy
- wybić coś komuś z głowy - sprawić, że ktoś porzuci jakiś pomysł
1. urobić sobie................... po..................
2. serce ja k ...............
3. złapać........................................za n...........
4. brać n ogi.................................
5. odpowiadasz za to ................................................
6. mieć serce z к ............
7. b y ć ................ nogą n a ...................świecie
8. iść z a .......................... serca
9. wylać komuś kubeł.......................wody n a ....................
10. robota................................... komuś w r.............
11. rzucać kom uś.......................pod n........
12. dać kom uś....................rękę
13........................... dziurawe..................
. 14.......................... z kamienia
15. chować głowę w .......................
16. iść p o ................d o ..................у

II. Odpowiedz na pytania:

Przykład:
O kim mówimy, że ma dwie lewe ręce?
O kimś, kto nie potrafi zrobić czegoś praktycznego.
1. Kiedy grunt się komuś pali pod nogami?
2. Komu trzeba wiadomości wkładać łopatą do głowy?
3. Czym jest kolos na glinianych nogach?
4. W jaki sposób można okazać komuś serce?
5. Jak zachowuje się ktoś, komu woda sodowa uderzyła do głowy?
6. Komu wszystko klei się do rąk?
7. Kto często żyje z ołówkiem w ręku?
8. Kogo zwykle w życiu można policzyć na palcach jednej ręki?
9. O kim mówimy, że jest bez serca?
10. Nad czym można łamać sobie głowę?
11. O kim mówimy, że jest kuty na cztery nogi?
12. W jaki sposób można zdobyć czyjeś serce?

III. Oceń, czy poniższe wypowiedzi są prawdziwe czy fałszywe (stawiając literę P lub F). Tam,
gdzie uznasz, że sformułowanie jest nieprawdziwe, podaj właściwą definicję.
Przykład:
Wziąć sobie coś do serca, to przejąć się czymś.
Wziąć sobie coś do serca, to przejąć się czymś. - P
Człowiek, który ma serce z lodu, to Eskimos.
Człowiek, który ma serce z lodu, to Eskimos. - F
Człowiek, który ma serce z lodu, to ktoś nieczuły i niewrażliwy, ktoś, kto nie pomaga innym.

40
 1. Ktoś, kto m a mocną głowę, łatwo się upija.
2. Ktoś, kto chodzi z głową w chmurach, to m arzyciel i fantasta.
3. P lac z ratuszem m oże być sercem miasta.
4. Ktoś, kto m a gołębie serce, to tchórz.
5. Lepkie ręce m a człowiek uczciwy.
6. Traktować kogoś per noga oznacza lekceważyć go.
7. p r a ż e n ie „dać nogę” oznacza oddać kończynę do banku przeszczepów.
8. „M ącić kom uś w głowie” oznacza wprowadzać go w błąd.

I V Ułóż dialogi z podanymi frazeologizmami. Uwaga! Dialogi mają ilustrować ich znaczenie:

Przykład:
—nosić kogoś na rękach
—Ja k i jest m ąż M arty?
—Fantastyczny! Św iata za nią nie w idzi i wręcz nosi ją na rękach.
^Ыт Ta to m a szczęście!

1. obudzić się z ręką w nocniku

2. m ieć złote serce
3. zawrócić kom uś w głowie
4. nogi same kogoś niosą

V ' Używając poznanych frazeologizmów, napisz historyjkę, w której znalazłyby się następują­
ce wyrażenia: serce miasta, nagle serce zaczęło mu bić mocniej, przyszło jej do głowy, chwia­
ła się na nogach, leciała mu przez ręce, zerwał się na równe nogi, poszedł po rozum do gło­
wy, w zasięgu ręki. Kolejność, w jakiej użyjesz podanych wyrażeń, jest dowolna, ale nie mo­
żesz zmieniać ich postaci. Uwaga! Oceniana jest także ortografia, interpunkcja oraz po­
prawność leksykalna i składniowa.
 щ
I. 4. А - 1. Kiedy jesteś zmęczony, kiedy wypijesz o jedno piwo za dużo, kiedy uczysz się kroku no­
wego modnego tańca. 2. Nogi z waty można mieć wtedy, gdy jest nam słabo lub jeste­
śmy zmęczeni; nogi z ołowiu towarzyszą uczuciu strachu — kiedy chcieliby­
śmy uciec, ale nie możemy - lub zmęczeniu; 3. Nogi mogą wrosnąć w ziemię, gdy zoba­
czymy coś niespodziewanego albo przerażającego; 4. Masz do wszystkich preten­
sje nie wiadomo o co, jesteś opryskliwy, drażliwy, złościsz się bez powodu; 5. Czymś z po­
zoru silnym i imponującym, mającym jednak kruchą podstawę.
I. 4. В - 1. Być na ostatnich nogach, nogi się pod kimś uginają, lecieć/padać z nóg, mieć nogi jak
z waty, mieć nogi jak z ołowiu, walić się z nóg, potykać się o własne nogi, nogi się komuś
plączą; 2. W nogi! Dać nogę! Wyciągać nogi, brać/wziąć nogi za pas; 3. Nogi wrosły ko­
muś w ziemię, mieć nogi jak z ołowiu, nogi się pod kimś ugięły; 4. Czuć grunt pod noga­
mi, stanąć na nogi, stać pewnie na własnych nogach; 5. Złapać Pana Boga za nogi, nogi
same kogoś niosą.
I. 4. С - 1. Myśli, że złapała Pana Boga za nogi, 2. Wrosły mu w ziemię, 3. Wyciągaj nogi, 4. Wali
się z nóg, 5. Wloką /wlecze się noga za nogą przez park, 6. Przewróciła cały dom do gó­
ry nogami, 7. Pies z kulawą nogą, 8. Ugięły się pod nią nogi, 9. Rzucać mi kłody pod no­
gi, 10. Powieszono do góry nogami.
I. 4. D - 1. Matka, która gotuje obiad, do dziecka przeszkadzającego w kuchni; z irytacją w głosie.
2. Gospodarz (nieco rubaszny) do swoich gości, których chce zachęcić do wypicia alko­
holu; podczas przyjęcia. 3. Chuligan, który właśnie wytłukł szybę w samochodzie do swo­
jego kumpla, na widok nadjeżdżającej policji. 4. Chłopak o nowo poznanej dziewczynie
do swojego kolegi, który zapytał go, co o niej sądzi - rozmowa może toczyć się np. w dys­
kotece, w klubie studenckim, na prywatce. 5. Współpracownik do współpracownika - wy­
powiedź ma charakter ostrzeżenia.
I. 4. F - 1. być na ostatnich nogach - być bardzo zmęczonym; 2. kolos na glinianych nogach - coś
pozornie imponującego, lecz naprawdę słabego; 3. kula u nogi - ciężar, przeszkoda;
4. kuty na cztery nogi - sprytny, cwany; 5. czuć grunt pod nogami - czuć się pewnym, pa­
nem sytuacji; 6. nogi w o (lub w iks) krzywe; 7. rzucać komuś kłody pod nogi —celowo
i złośliwie utrudniać komuś działanie; 8. złapać Pana Boga za nogi - uważać, że doświad­
czyło się wielkiego szczęścia; 9. stanąć na własnych nogach —stać się samodzielnym;
10. być jedną nogą na tamtym świecie - być bliskim śmierci.
I. 4. G - 1. wyciągnąć nogi, 2. ziemia pali się komuś pod nogami, 3. traktować kogoś per noga,
4. wlec się noga za nogą, 5. pies z kulawą nogą, 6. na jednej nodze;
I. 4 . 1 - Podajemy tylko rozwiązania do zestawów-baz. Reszta, bowiem zależy od inwencji i wie­
dzy uczestniczących w zabawie studentów: A. 1. urobić; 2. wkładać......... głowy;
3. wiem.......... ręce; 4. dach; 5. kamień; 6. plączą; 7. głosem; 8. nogę; В. 1. łamać.... gło­
wę; 2. głowa; 3. mieć; 4. dłoni; 5. rąk.... rąk; 6. robota........rękach; 7. wlec.........nogą;
8. drugą; С. 1. policzyć; 2. leci; 3. miasta; 4. serca; 5. pas; 6. w; 7. korona........spadnie;
8. mieści; D. 1. głowy; 2. rozum.......głowy; 3. nosić; 4. serca; 5. wielkie; 6. dziurawe;
7. lewą; 8. nogi.
I. 4. J - I. 1. urobić sobie ręce po łokcie - ciężko się napracować; 2. serce jak dzwon -zdrowe;
3. złapać Pana Boga za nogi - czuć się jakby dostąpiło się wielkiego szczęścia; 4. brać no­
gi za pas —uciekać; 5. odpowiadasz za to własną głową - jesteś za to odpowiedzialny;
6. cios w samo serce - wielka przykrość sprawiona komuś; 7. być jedną nogą na tamtym
świecie -« być ciężko chorym, bliskim śmierci; 8. iść za głosem serca - postępować zgod­
nie ze swoimi uczuciami; 9. wylać komuś kubeł zimnej wody na głowę - rozwiać czyjeś

42
 złudzenia, przywołać go do rzeczywistości; 10. robota pali się komuś w rękach - ktoś jest
bardzo pracowity, pracuje szybko i wydajnie; 11. rzucać komuś kłody pod nogi - celowo
utrudniać komuś osiągnięcie jakiegoś celu; 12. dać komuś wolną rękę - pozwolić mu na
swobodne działanie; 13. mieć dziurawe ręce - wszystko upuszczać, być niezgrabnym;
14. serce z kamienia - człowiek nieczuły; 15. chować głowę w piasek - unikać odpowie­
dzialności; 16. iść po rozum do głowy - myśleć, starać się znaleźć rozwiązanie problemu.
II. 1. Kiedy znajduje się w niebezpieczeństwie, jest poszukiwany przez policję, musi się
ukrywać. 2. Komuś tępemu, nieinteligentnemu. 3. Czymś pozornie silnym, a w gruncie
rzeczy słabym i kruchym. 4. Dbać o niego, być uprzejmym, pomagać, przynosić kwiaty.
5. Zadziera nosa, staje się zarozumiały, nie rozmawia z dawnymi przyjaciółmi. 6. Złodzie­
jowi. 7. Ktoś, kto musi oszczędzać: emeryt, rencista, małżeństwo na dorobku. 8. Prawdzi­
wych przyjaciół. 9. O egoiście, o kimś, kto nikomu nie chce pomóc, o kimś, kto nikogo
nie kocha. 10. N ad trudnym zadaniem z matematyki, nad życiowym problemem, nad
krzyżówką lub szaradą. 11. O kimś sprytnym. 12. Prawić komplementy, dbać o kogoś,
przynosić kwiaty, nosić na rękach.
III. 1. F - to ktoś, kto może dużo wypić i nie jest pijany. 2. P 3. P 4. F - to ktoś dobry
i wrażliwy, 5. F - lepkie ręce ma złodziej; 6. P, 7. F - oznacza uciec, 8. P

A oto ile punktów można było uzyskać za poszczególne zadania:

I. 32.*=• 16 + 16 —po 1 punkcie za uzupełnienie brakujących elementów + po 1 punkcie za po­
danie poprawnego znaczenia.
I. 24 —12 x 2 - po 2 punkty za każdą poprawną odpowiedź.
II. 16 - 8 x 2 - po 2 punkty za każdą poprawną odpowiedź.
III. 8 - 4 x 2 - po 2 punkty za każdy dialog, który będzie dobrze ilustrował znaczenia podanych
związków.
IV 20 - według uznania nauczyciela, w tym 8 za właściwe zastosowanie związków z polecenia.

M aksymalnie za test można było otrzymać 100 punktów, za 60 punktów uczeń dostaje ocenę dosta­
teczną. ’'Szczegółowe przeliczenie punktów na pozostałe oceny według uznania nauczyciela, w zależ­
ności np. od poziomu grupy.
 I
5. Brzuch - atrybut leniucha i łakomczuszka

Proponowany materiał:
Frazeologizm
brzuch komuś rośnie /urósł
brzuch komuś spada /spadł
Przykład użycia
Przez zimę tak mi brzuch urósł, że nie mieszczę się
w żadną spódnicę.
Odkąd trenuje, br/uch mu spadł,

brzuch komuś przyrasta do krzyża Jestem tak głodna, że czuję jakby mi brzuch przyrastał
do krzyża

dorobić się brzucha Jadając w fest foodach, dorobił się pokaźnego brzucha.

pozbyć się brzucha Pozbył się brzucha i wygląda znakomicie.

napchać sobie brzuch Chodzi na przyjęcia tylko po to, żeby napchać sobie
brzuch.

wiercić komuś dziurę w brzuchu Przestań mi wiercić dziurę w brzuchu, już się przecież
zgodziłam.

leżeć/wylegiwać się do góry brzuchem Pomóż mi, zamiast po całych dniach leżeć do góry
brzuchem.

mieć pusty brzuch Zjadłbym coś, bo mam pusty brzuch.

mieć pełny brzuch Nie zjem juz nic więcej, mam pełny brzuch.

brzuch komuś pęka Zawsze po obiedzie u mamy czuję, żc br/uch mi pęka.

Ćwiczenia:

start| a -
Do jakiej dziedziny życia odnoszą się - w przeważającej większości - wyrażenia
ze słowem „brzuch”?

Jedno z przysłów mówi, że „bez głowy można żyć, bez brzucha się nie da”. Jak
je rozumiesz?

Dokończ podane zdania, tak aby zawierały pasujący do podanej treści frazeolo­
gizm:

Przykład:
Od rana nic nie jadłam, czuję jak m i.................
Od rana nic nie jadłam, czuję jak mi brzuch przyrasta do krzyża.
1. Odkąd jest na wikcie kochającej żony 1‘
2. Zjadłam pięć ciastek. Mam wrażenie, ż e .......... 1
3. Wziąłbyś się do pracy zamiast po całych dniach............... .....
4. Zastosował drakońską dietę i wyraźnie widać, ż e ...................

44
 D. Odpowiedz na pytania. Uzasadnij swoje odpowiedzi. Opisz emocje, jakie towa­
rzyszą mówiącym poniższe słowa.

Przykład:
Czy matka do syna mogłaby powiedzieć: „Cały dzień leżysz do góry brzuchem, a nauka czeka!”?
Tak, matka ma prawo upominać swe dziecko, może także wobec niego użyć formy „ty”. Kiedy
mówi powyższe słowa, czuje irytację.
1. Czy podwładny, pozostający ze swym przełożonym w oficjalnych stosunkach, mógłby powie­
dzieć: „Widzę, że ostatnio brzuch panu urósł!”?
2. Czy koleżanka do koleżanki mogłaby powiedzieć: „Przestań mi wiercić dziurę w brzuchu.
Już przecież powiedziałam, że zaproszę go na to przyjęcie!”?
3. Czy gospodyni do swych gości mogłaby powiedzieć: „Proszę, napychajcie sobie brzuchy”?
4. Czy kolega do kolegi mógłby powiedzieć: „Odkąd samodzielnie sobie gotujesz, wyraźnie
brzuch ci spadł”?

M
 E. Zaproponuj dietę dla kogoś, kto chce, żeby mu brzuch spadł:

_
Śniadanie ........................................................................................................

I
П śniadanie ....................................................................................................
Obiad ..............................................................................................................
Podwieczorek...................................................................................................
Kolacja ............................................................................................................

F. Odgadnij, jakie frazeologizmy zostały przedstawione na rysunkach.

fil

ш ///
■ V

2. Buuum!!!

И
G. W podanych wyrażeniach użyto błędnych czasowników. Zmień je, a następnie
ułóż zdania z poprawionymi związkami:

Przykład:
- posiadam pełny brzuch
- posiadam pełny brzuch - mam pełny brzuch; Zjadłam obiad i czuję, że mam pełny brzuch.
1. brzuch komuś wzrasta
2. spać do góry brzuchem
3. brzuch komuś trzaska
4. brzuch przysysa się komuś do krzyża
 I
6. Plecy - mogą być mocne

Proponowany materiał:
Frazeologom Przykład użycia

mieć mocne plecy Ma mocne plecy, więc pewnie dostanie tę posadę.

mieć coś w plecy Mam kilka egzaminów w plecy - nie wiem, co mam robić.

robić coś za czyimiś plecami Powinieneś mi o tym powiedzieć, zamiast robić wszystko za moimi
plecami.

wbijać / wbić komuś nóż w plecy Gdy ją zdradził, poczuła, jakby wbił jej nóż w plecy.

pokazać komuś plecy Poprosił ją o pomoc, a ona pokazała mu plecy.

odwrócić się plecami do kogoś Tb nieładnie odwracać się plecami do potrzebujących pomocy.

ciarki chodzą komuś po plecach CiarM chodzą mi po plecach fli Hyli o egzaminie.

chować się za czyimiś plecami Bądź odpowiedzialny i nie chowaj się zawsze za czyimiś plecami.

wyrobić sobie plecy Jak wyrobisz sobie plecy, będziesz mógł sobie na więcej pozwolić
w pracy.

Ćwiczenia:

START i A. Odpowiedz na poniższe pytania:

Щ
Przykład:
Kiedy ciarki chodzą ci po plecach?
Na przykład wtedy, kiedy jesteś sam w domu, a zza ściany dobiega czyjś krzyk.
1. Jak ocenisz kogoś, kto zwykle chowa się za czyimiś plecami?
2. Jak czujesz się, kiedy masz ważny egzamin w plecy?
3. Co czułbym/czułabyś, gdyby najbliższy przyjaciel nagle odwrócił się do ciebie plecami?

B . Uzupełnij podane zdania o pasujący do ich sensu frazeologizm.

Przykład:
E„...____ mu ..............., wtedy, kiedy on tak bardzo liczył na jej pomoc.
Pokazała mu plecy, wtedy, kiedy on tak bardzo liczył na jej pomoc.
Ł M iał......................, więc dostał tę pracę, mimo że inni kandydaci byli od niego lepsi.
2 chodziły mu p o ........................., kiedy szedł przez wyludnione miasto.
3 ła sobie................i nikt nie jest w stanie ruszyć jej z tej posady.
4. Kiedy dowiedziała się, co zrobił, poczuła, jakby w.....................jej nóż w ....... .
Л Na pozór bardzo poważał swojego szefa, ale z a .................................. mówił o nim okrop­
ne rzeczy.

47
 С. Oceń, czy można wygłaszać następujące prośby.

Przykład:
Pokaż mi plecy.
Nie można, gdyż domagamy się w ten sposób, żeby ktoś był wobec nas nieżyczliwy, żeby odmó­
wił nam pomocy.

1. Zrób to za moimi plecami.

2. Odwróć się ode mnie plecami.
3. Wbij jej nóż w plecy.

48
 D. Popraw błędy w poniższych frazeologizmach, a następnie ułóż z nimi zdania.

~\
Przykład:
I- zrobić coś za swoimi plecami
- zrobić coś za swoimi plecami - zrobić coś za czyimiś plecami
Szkoda, że zrobiłeś to za moimi plecami, zamiast powiedzieć mi o swych planach.
1. okazać komuś plecy
2. włożyć komuś nóż w plecy
3. wypracować sobie plecy
4. ciarki pełzają komuś po plecach

E. Przekształć wytłuszczone fragmenty zdań, używając wyrażeń ze słowem „ple­

cy”. Pamiętaj, że niekiedy trzeba zmienić większą część zdania. W nawiasach
a podane są podpowiedzi.
Przykład:
Trzeba uzyskać poparcie wpływowych osób (wyrobić), żeby awansować.
Trzeba wyrobić sobie plecy, żeby awansować.

I stał się szef...

Trudno jest być szefem. I to nie tylko ze względu na ciężar odpowiedzialności, jaki na takiej oso­
bie spoczywa, ale także dlatego, że awans i sukces potrafią nieźle przewrócić w głowie.
Często zdarza się, że ludzie, którzy przed objęciem najwyższych stanowisk byli przyjaźni i sym­
patyczni, nagle zaczynają strasznie zadzierać nosa i nie poznają dawnych znajomych. I gdybyż tylko
ich nie poznawali! Ale czasem ostentacyjnie (1) lekceważą ich (odwrócić się), a nawet potrafią (2)
nieoczekiwanie i z premedytacją zaszkodzić, tym (nóż), którzy kiedyś byli im bliscy. Dochodzi do
tego, że kiedy zaczynają nagle promieniować życzliwością, (3) ludzie odczuwają obawę (ciarki) na
myśl o tym, co kryje się za takim zachowaniem.
Tacy nowo kreowani szefowie, którzy często zyskali swoją pozycję dzięki (4) poparciu wpływo­
wych osób (mocne), bywają bardzo niemili dla swoich pracowników. Rzadko informują ich o planach
firmy, wolą ganić niż chwalić, a także skłonni są (5) unikać odpowiedzialności (chować się) w sytu­
acjach, gdy ich autorytarnie podjęte decyzje okazują się błędne.
Kiedy przyjrzymy się czasem swoim własnym znajomym, odczuwamy ulgę na myśl o tym, że wie­
lu z nich nigdy nie będzie dyrektorami ani prezesami, bo strach pomyśleć, co by było, gdyby z jedne­
go czy drugiego Kowalskiego nagle stał się szef.

F. Ułóż dialogi ilustrujące znaczenie trzech związków ze słowem „plecy”.

* 1
Przykład:
- wyrobić sobie plecy
—Trzeba wyrobić sobie plecy, żeby awansować.
« Tak, tak, bez poparcia osób trzymających władzę daleko się nie zajedzie.

49
G . Pogrupuj zgodnie ze swymi skojarzeniami wyrażenia ze słowami: „brzuch”
i „plecy” , tak aby było C i łatwo je zapamiętać. Wykorzystaj rysunek.
 У

I. 5. С - 1. Brzuch mu urósł; 2. Brzuch mi pęka; 3. Leżeć do góry brzuchem; 4. Brzuch mu spadł.

I. 5. D —i-. 1. Nie, gdyż wyrażenie takie jest w tym kontekście nazbyt potoczne; 2. Tak, gdyż pozo­
stają ze sobą w równorzędnej relacji, uprawnione jest więc użycie formy „ty” oraz rozkaź-
nika; 3. Nie, gdyż taka propozycja byłaby bardzo nieelegancka i znamionowałaby brak
kultury; 4. Tak, gdyż jest to żartobliwa i przyjacielska - choć nieco złośliwa - ocena sytu­
acji.
I. 5. F - 1. Brzuch komuś rośnie; 2. Brzuch komuś spadł.
I. 5. G -pF 1. rośnie; 2. leżeć; 3. pęka; 4. przyrasta.
I. 6. A - 1. Krytycznie; niedobrze jest, kiedy ktoś unika odpowiedzialności za swoje czyny; 2. Przy­
gnębiony; masz poczucie, że musisz teraz jeszcze więcej pracować, a wynik nie pomaga ci
w nauce; 3. Zal, dezorientację, poczucie zawodu, smutek.
I. 6. В - 1. Miał mocne plecy; 2. Ciarki chodziły mu po plecach; 3. Wyrobiła sobie plecy; 4. Wbił
jej nóż w plecy; 5. Za jego plecami.
I. 6. С -■ Żadna z tych próśb nie jest możliwa, gdyż nie domagamy się od kogoś, żeby działał w ta­
jemnicy przed nami na naszą szkodę; żeby przestał okazywać nam zainteresowanie i życz­
liwość; nie możemy także żądać, żeby ktoś zachował się wobec kogoś nieuczciwie i zdra­
dziecko.
I. 6. D -H 1. pokazać; 2. wbić; 3. wyrobić; 4. chodzą.
I. 6. E — 1. Odwracają się od nich plecami; 2. Wbić nóż w plecy; 3. Ludziom ciarki chodzą po ple­
cach; 4. Mocnym plecom; 5. Chować się za czyimiś plecami.

51

A
 I
7. Twarz - wizytówka człowieka

Proponowany materiał:
Frazeołogizm Przykład użycia
coś maluje się na czyjejś twarzy Na jej twarzy malował Się niepokój, kiedy o nim mówiła.

coś z ludzką twarzą Po ostatnich zmianach jest to wreszcie firma z ludzką twarzą.

komuś jest (nie jest) w czymś do twarzy Zdecydowanie nie jest jej do twarzy w zieleni - wygląda blado.

blada twarz Wśród Indian zasiadła blada twarz.

nowa twarz Wśród bywalców kawiarni pojawiła się nowa twarz.

zrobić sobie twarz Zanim wyszła na randkę, starannie zrobiła sobie twarz.

stanąć z czymś/kimś twarzą w twarz Musiał dorosnąć i stanąć twarzą w twarz z codziennymi kłopotami.

śmiać się komuś prosto w twarz Zaśmiała mu się w twarz, kiedy zaproponował jej tak niską pensję.

stracić twarz Kiedy ujawniono, że kłamał, stracił twarz.

zachować twarz Przegrał, ale zdołał zachować twarz.

wyjść z czegoś z twarzą Wyszła z tej sytuacji z twarzą, choć wiele ją to kosztowało.

twarz pokerzysty / Indianina Zachował twarz pokerzysty, mimo że jej słowa bardzo go dotknęły.

twarz wydłuża się /wyciągnęła się Twarz mu się wydłużyła, gdy doznał porażki.

mieć wypieki na twarzy Miała wypieki na twarzy, gdy opowiadała o swoich planach.

Ćwiczenia:

A. Odpowiedz na poniższe pytania.

Przykład:
Jakie uczucia wzbudza zwykle w towarzystwie nowa twarz?
Zainteresowanie, zaciekawienie.
1. Co może malować się na Twojej twarzy, kiedy otrzymasz bardzo dobrą ocenę z egzaminu?
2. Kiedy twarz ci się wydłuża?
3. Co odczuwałbyś/odczuwałabyś stojąc twarzą w twarz z prezydentem swojego kraju?
4. Skąd wzięło się wyrażenie „twarz pokerzysty”?
5. W jakiej sytuacji możesz mieć wypieki na twarzy?

B. Oceń, które z podanych wyrażeń są poprawne. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Przykład:
—firma z ludzką twarzą

52
- firma z ludzką twarzą - poprawne; taka firma dba o swoich pracowników, uwzględnia ich po­
trzeby; miło się w niej pracuje;
- katastrofa z ludzką twarzą
- katastrofa z ludzką twarzą —niepoprawne; katastrofa zawsze wyrządza szkody ludziom, nie
można zatem powiedzieć, że jest w jakiś sposób dla nich dobra i przyjazna im;
Ц kapitalizm z ludzką twarzą,
2. morderstwo z ludzką twarzą,
3. urząd z ludzką twarzą
4. matka z ludzką twarzą

C. Dokończ zdania tak, aby ich sens był zgodny ze znaczeniem użytych w nich
związków.

Przykład:
Zrobiła sobie twarz, zanim................
Zrobiła sobie twarz, zanim wyszła na rozmowę o pracę.
1. Na jej twarzy odmalowało się kompletne osłupienie, kiedy
2. Udało mu się wyjść z tej sytuacji z twarzą, chociaż............
3. Umiał zachować twarz pokerzysty wtedy, gdy inni.................
4. Twarz mu się wydłużyła, kiedy...................
5. Zaśmiała mu się w twarz, kiedy zaproponował jej.................
6. Mógłby stracić twarz wobec swych podwładnych, gdyby__

D. Kto, do kogo, w jakiej sytuacji mógłby powiedzieć:

Przykład:
Za wszelką cenę musi pan zachować twarz.
Tak mógłby powiedzieć np. doradca popularnego polityka w sytuacji, gdy owemu politykowi gro­
ziłoby ujawnienie jakiegoś skandalu z przeszłości.
Nadawca tekstu jest zdeterminowany - świadczy o tym wyrażenie „za wszelką cenę”.
Nadawca i odbiorca pozostają ze sobą w oficjalnych stosunkach - o czym wnioskujemy na pod­
stawie formy „pan”.
1. Zrób sobie twarz, bo po tej nieprzespanej nocy wyglądasz strasznie blado.
2. W tej sukience jest ci wyjątkowo nie do twarzy.
3. Powinnaś wreszcie stanąć twarzą w twarz z tym problemem, zamiast bez przerwy udawać, że
nic się nie stało.
4. Kiepski z ciebie kłamca, bo kiedy mówisz nieprawdę, masz wypieki na twarzy.

53
E. Pogrupuj zgodnie ze swymi skojarzeniami wyrażenia ze słowem „twarz”, tak
aby było Ci łatwo je zapamiętać. Wykorzystaj rysunek.
 F. Nazwij uczucia, które malują się na przedstawionych „twarzach”. Na ostatniej
(w) narysuj to, co sam/ sama odczuwasz w danej chwili.

Przykład:

Na tej „twarzy” maluje się złość, gniew, irytacja.

©
G. Napisz, w czym według Ciebie jest, a w czym nie jest Ci do twarzy.

* 1
H. Wpisz do podanych związków brakujące czasowniki, a następnie ułóż zdania
z uzupełnionymi frazeołogizmami.

Przykład:
- z..........................ć twarz
- zachować twarz - Udało mu się zachować twarz, mimo że był przesłuchiwany przez prokura­
tora.

1 się komuś prosto w twarz

2 z kimś twarzą w twarz
3 z czegoś z twarzą
4 sobie twarz
5. s...................... twarz

55
 1. Radość, szczęście, ulga, ale także zmęczenie spowodowane intensywną nauką; 2. Kie­
dy doznajesz jakiegoś rozczarowania, kiedy ktoś powie Ci coś nieprzyjemnego; 3. Uczu­
cia mogą być różne - np. zażenowanie, zawstydzenie, radość; 4. Ludzie, którzy grają
w pokera, szczególnie na pieniądze, muszą ukrywać swoje uczucia, aby przeciwnik na
podstawie wyrazu ich twarzy nie domyślił się, jakie karty trzymają w ręku; 5. Gdy w po­
mieszczeniu, w którym się znajdujesz, jest gorąco, gdy jesteś zawstydzony, nieśmiały, zmę­
czony po długim biegu, zdyszany.
I. 7. В - 1. Poprawne —nie każdy kapitalizm uwzględnia dobro człowieka, ale może istnieć taki,
w którym ludzkie prawa są respektowane; 2. Niepoprawne - morderstwo jest z założenia
nieludzkie, a zatem nie może być morderstwa, które jest dla człowieka dobre; 3. Popraw­
ne - jest to urząd, w którym uprzejmie traktuje się petentów, nie każe zbyt długo i bez­
owocnie czekać; 4. Niepoprawne - matka z założenia „ma ludzką twarz”, a zatem jest to
powtórzenie informacji zawartej już w samym słowie „matka”.
I. 7. С - Uwaga! Podajemy tylko przykładowe rozwiązania. 1. Usłyszała tyle pochwał na swój te­
mat; 2. Był w poważnych kłopotach; 3. Zaczynali okazywać nerwowość i irytację; 4. Po­
jął, że nie zdobędzie najwyższej nagrody; 5. Tak niewielką pensję; 6. Ujawniono jego kon­
takty z agentami obcego wywiadu.
I. 7. D - W przykładach 1-3 podane słowa może wypowiadać np. koleżanka do koleżanki, matka
do córki - nadawca pozostaje w relacji równorzędnej z odbiorcą lub stoi od niego wyżej,
o czym świadczy forma „ty”; nadawca dba o dobro odbiorcy i jest uprawniony do udzie­
lania mu rad; 4. nadawca krytykuje odbiorcę, ujawnia jego słabość - pomiędzy nadawcą
a odbiorcą relacja jest równorzędna albo nadawca ma wyższą pozycję niż odbiorca.
I. 7. F - 1. Radość, szczęście, uśmiech, zadowolenie; 2. Smutek, rozpacz, żal; 3. Strach, przeraże­
nie; 4. Zawstydzenie, zażenowanie; 5. Zmęczenie, senność.
I. 7. H - 1. śmiać, 2. stanąć, 3. wyjść, 4. zrobić, 5. stracić.
 I
8. Око - zwierciadło duszy

Proponowany materiał:
Frazeologlzm Przykład użycia
na oko Na oko wszystko jest w porządku. -

coś bije po oczach Jaskrawy kolor twojej bluzki po prostu bije po oczach

kodę oczy Zmrużyła swe kocie oczy i popatrzyła spod długich rzęs.

coś kogoś kłuje w oczy Sukcesy znajomych zawsze kłuły ją w oczy. ,

iść gdzie oczy poniosą Szedł gdzie go oczy poniosą i w końcu znalazł się w lesie.

jak okiemsięgnąć Jak ukiem sięgnąć ciągnęła się puszcza.

dwoi się / troi się komuś w oczach Ze zmęczenia dwoiło jej się w oczach.,, ,

cieszyć oko/oczy Uroda córki cieszyła oczy rodziców.

cienie pod oczami Z niewyspania miała cienie pod oczami., . »

być kómuś solą w oku Mój awans jest koleżance solą w oku.

coś uderzyło kogoś w oczy Reklama filmu uderzyła go w oczy.

gdym okiem Gołym okiem widać, że są bardzo podobni do sieh ie., ..

nie chcieć widzieć kogoś na oczy Po tym, co mi zrobiłeś, nie chcę d ę widzieć na oczy.. ^

na pierwszy rzut oka Na pierwszy rzut oka rysunek wydawał się dokładny.

na piękne oczy Nie spisali umowy, uzgodnili wszystko na piękne oczy.

mydlić / zamydlić komuś oczy Nie mydl mi oczu, doskonale wiem, o co ci chodzi.

mierzyć/ zmierzyć kogoś wzrokiemod stóp do głów Pogardliwie zmierzył go wzrokiem od stóp do głów. ,

mieć oko na kogoś Mam na ciebie oko, więc nie próbuj żadnych sztuczek.

sokole oko/oczy Sokolim okiem wypatrzył samochód w oddali., , ;

łza się komuś kręd/ zakręciła w oku Łza zakręciła jej się w oku, gdy oglądała stare zdjęcia.,

nie móc oderwać oka/ oczu od czegoś Nie mogłam oderwać oczu od jej portretu - był doskonały.

przejrzeć na oczy Przejrzała na oczy dopiero, gdy zabrał jej wszystkie pieniądze.

pod okiemkogoś Uczniowie rozwiązywali test pod okiem nauczyciela,

być czyimś oczkiemw głowie Najmłodsza córka jest oczkiem w głowie taty.

pilnować czegoś jak oka w głowie Masz tu klucz i pilnuj go jak oka w głowie.

fd (л) razy oko To będzie cię kosztowało pi razy oko 100 złotych.

otworzyć komuś oczy na coś Otworzyła jej oczy na prawdziwe zamiary ojca.

nie wierzyć własnym oczom Nie wierzyłam własnym oczom, kiedy zobaczyłam ich razem.

nie wiedzieć gdzie oczy podziać Nie wiedziała, gdzie podziać oczy ze wstydu.

nie spuszczać oka z czegoś / z kogoś Nie spuszczaj oka z tego psa - może być niebezpieczny.

nie mrugnąć okiem Przyjął fo bez emocji - nawet okiem nie mrugnął. .,

57
przymykać / przymknąć na coś oko/oczy Przymykam oczy na niektóre psoty dzied.
rzut oka na coś Wystarczył rzut oka na ten zegarek, by docenić jego jakość.
rzucić się w oczy komuś Rzuciło mi się w oczy jej zakłopotanie.
rzucać / izudć okiem na kogoś/ na coś Rzuciłam okiem na jego krawat i nie mogłam powstrzymać się
od złośliwego komentarza.
urosnąć w czyichś oczach Urósł w moich oczach, gdy nie podpisał tej listy.
zrobić wielkie oczy Zrobiła wielkie oczy, kiedy dowiedziała się o ich ślubie.
zrobiło się komuś demno przed oczami Zrobiło jej się demno przed oczami, gdy dowiedziała się,
że strad pracę.
puszczać / puśać oczko do kogoś Puściła do niego oczko, bo jej się podobał.
zejść / schodzić komuś z oczu Zejdź mi z oczu, dopóki się nie uspokoję.
łuski komuś spadły z oczu Łuski spadły jej z oczu po miesiącu małżeństwa.
spędzać komuś sen z oczu /powiek Brak wiadomości od niego spędzał jej sen z powiek.
spojrzeć prawdzie / faktom w oczy Spójr/my prawdzie w oczy - nie mamy ani grosza.
strzelać oczami Ona strzela oczami do wszystkich chłopców bez wyjątku.
tradć / stradć kogoś z oczu Po maturze straciłem ją z oczu.
nadeszyć oko/oczy Muszę nadeszyć oko wnukami, zanim wyjadą.
w cztery oczy Porozmawiajmy o tym bez świadków-w cztery oczy.
w mgnieniu oka W mgnieniu oka zrobiło się demno i zimno.
w żywe oczy Znowu kłamiesz mi w żywe oczy!
widzieć coś / kogoś oczami wyobraźni / duszy Oczami wyobraźni widzę siebie jako wielką aktorkę.
wodzić za kimś oczami Dziecko wodziło oczami za matką.
wpaść komuś w oko Wpadła mu w oko zaraz na pierwszym spotkaniu.
wytrzeszczać oczy Nie wytrzeszczaj oczu, tylko słuchaj, co do ciebie mSwię.
z łezką w oku Z łezką w oku wspominaliśmy szkolne kawały.
z przymrużeniem oka Potraktowałam ten komplement z przymrużeniem oka.
na własne oczy Na własne oczy przekonałam się, że to prawda.
robić do kogoś słodkie/maślane oczy Przez całą imprezę robiła do niego maślane oczy.
przewracać oczami Stroiła miny przed lustrem i przewracała oczami.

Ćwiczenia:

START i A* O bierz prawidłową odpowiedź.

Щ Przykład:
Coś, co bije po oczach, to: a) krzywdzi, b) nadmiernie zwraca uwagę.
Prawidłowa jest odpowiedź b - coś, co bije po oczach, nadmiernie zwraca uwagę.
1, Oczkiem strzela: a) żołnierz, b) kokietka.

58
 2. Pi razy oko: a) jest magicznym zaklęciem, b) oznacza: niedokładnie.
3. Z łezką w oku wspomina się: a) to, co było przyjemne, ale już przeminęło, b) to, co sprawia­
ło ból.
4. W cztery oczy to: a) w dwie osoby, b) w cztery osoby.
5. Patrzeć na coś gołym okiem to: a) nieprzyzwoicie, b) patrzeć bez użycia np. lupy lub mikro­
skopu.
6. Nie można od czegoś oderwać oka, bo: a) to coś jest posmarowane klejem, b) bo jest wyjąt­
kowo piękne.
7. Patrzymy na coś z przymrużeniem oka, kiedy: a) nie chcemy oceniać czegoś zbyt surowo,
b) razi nas słońce.
8. Wielkie oczy robi się: a) żeby lepiej widzieć, b) ze zdziwienia lub zaskoczenia.
9. Urosnąć w czyichś oczach można: a) przybierając na wadze, b) robiąc coś niezwykłego, cze­
go się po nas nie spodziewano.
f|0. Zamydlić komuś oczy można: a) podając mu nieprawdziwe informacje, b) używając pienią­
cego się płynu do kąpieli.

Jakie stany emocjonalne można opisać, używając frazeologizmów ze słowem

„oko”?

Przykład:
Zdziwienie i zaskoczenie —zrobić wielkie oczy, nie wierzyć własnym oczom.

Jaki charakter mają poniższe sformułowania? Wskaż elementy potwierdzające

Twoją opinię. Jaki jest status nadawcy, a jaki odbiorcy tych wypowiedzi?
Ц c
Przykład:
Pilnuj tej karty jak oka w głowie i nie waż się jej zgubić!
Jest to nakaz. Świadczą o tym formy czasownika w trybie rozkazującym: „pilnuj”, „nie waż się”.
Nadawca ma prawo wydawać odbiorcy rozkazy, zatem stoi w hierarchii wyżej od niego —jest np.
rodzicem, opiekunem, nauczycielem; przełożonym tylko wówczas, gdy założymy, że grupa współ­
pracowników zdecydowała się mówić sobie „ty”.
Owa forma wskazuje jednak także na to, że nadawcą może być osoba równa odbiorcy statusem,
ale w danej chwili ważniejsza np. ze względu na swą wiedzę czy możliwości.
1. Nie wolno ci spuścić z oka tego psa!
2. Przestań robić maślane oczy do chłopców, tylko weź się do nauki!
3. Przestań się oszukiwać i spójrz wreszcie prawdzie w oczy!
4. Nie wolno nam przymykać oczu na takie karygodne zachowania!
5. Przestań mydlić jej oczy, bo prawda i tak wyjdzie na jaw!

59
Sporządź notatkę ułatwiającą Ci zapamiętywanie poznanych wyrażeń ze sło
wem „oko”. Grupując je, korzystaj między innymi z wniosków uzyskanych dzię
ki ćwiczeniu B.
 E. Podaj znaczenia następujących związków, a następnie ułóż z nimi zdania.
7

Przykład:
- na własne осгу
- na własne oczy 4 osobiście; Na własne oczy przekonał się, że torba zniknęła.

1. nie wiedzieć gdzie oczy podziać

2. przejrzeć na oczy
3. rzucać się w oczy
4. stracić kogoś z oczu
5. nie wierzyć własnym oczom
6. coś kogoś kłuje w oczy
7. rzut oka
8. w żywe oczy

F. Wytłuszczone fragmenty baśni zastąp frazeołogizmami ze słowem „oko”. W wy-

kropkowane miejsca wpisz brakujące wyrazy. Uwaga! W niektórych przypad­
kach musisz przekształcić większy fragment zdania. W nawiasach znajdziesz
podpowiedzi.

Przykład:
Nie wiem, co się z nim dzieje, bo przestaliśmy się spotykać.
Straciłam go z oczu, bo przestaliśmy się spotykać.
Uznała, że potraktuje jego słowa z p ........................ oka.
Uznała, że potraktuje jego słowa z przymrużeniem oka.

Baśń o śmiejącej się królewnie, niedobrej czarownicy i sprytnym paziu.

Dawno, dawno temu żył sobie król, który miał bardzo piękną córkę. Mimo że posiadał wiele bo­
gactw, to właśnie (1) królewna była jego największym skarbem (oczko). Karolina, bo tak miała na
imię, (2) cieszyła............. swojego taty, a im była starsza, tym bardziej rozkwitała jej uroda i kiedy
skończyła szesnaście lat (3) nie można było od n ie j................oka. A do tego była jeszcze miła, dobra
i miała wspaniałe poczucie humoru. Często opowiadała królowi i dworzanom zabawne historyjki, tak
że cały zamek rozbrzmiewał serdecznym śmiechem.
Radość i szczęście panujące na zamku króla (4) drażniły (sól) władczynię sąsiedniego państwa
В czarownicę Alergię. Po prostu ( 5 ) ................jej sen z oczu. Alergia sama nie śmiała się nigdy i po­
stanowiła sprawić, żeby i Karolina nie mogła się nawet uśmiechnąć. Odszukała odpowiednie zaklęcie
w księdze czarów i zaczęła działać. Rzuciła urok na piękne lusterko i posłała je Karolinie.
Królewna bardzo się ucieszyła z podarunku. W państwie króla nie znano bowiem luster i dopie­
ro teraz Karolina mogła (6) n a ...............oczy zobaczyć, jaka jest piękna. Spojrzała raz i odtąd (7) nie
przestawała już spoglądać (odrywać) na swe odbicie. A im dłużej patrzyła, tym silniej działał zły
czar. Przestała żartować i opowiadać anegdotki, a jej śmiech nie dźwięczał już w komnatach zamku.
Zaś lusterka nie pokazała nikomu, bo nie chciała, żeby ktoś jeszcze mógł się w nie wpatrywać.
Biedny król nie mógł pojąć, co stało się jego córce. Przestała z kimkolwiek rozmawiać i w ogóle
nie wychodziła ze swego pokoju. Król bardzo się martwił i coraz częściej (8) płakał (łza), a (9) pod
oczami utworzyły mu się sin e................Dworzanie (10) zaczęli go unikać (schodzić), bo nie mogli
patrzeć na jego smutek, a nie wiedzieli, jak mogliby mu pomóc.
Wyjątek stanowił młody paź. O n jeden starał się znaleźć jakieś wyjście z sytuacji. Cichutko za­
kradł się do pokoju królewny i natychmiast (11) dostrzegł (wpadło) lusterko. „O, tego tu wcześniej
nie było” —pomyślał. Zaczął obserwować zachowanie królewny. A ona wdzięczyła się do lusterka, ro­
biła gjupie miny i (12) p ..................a oczami. „Nie jest dobrze” osądził paź, I po chwili namysłu do­
szedł do wniosku, że przedmiot, który trzymała w ręce królewna, musi być zaczarowany i że to wła­
śnie on spowodował zmianę jej zachowania. „Trzeba zniszczyć to lśniące coś” postanowił.

61
 Jak pomyślał, tak i zrobił. Znienacka wydał głośny okrzyk, a wtedy królewna, przestraszona, upu­
ściła lusterko, które rozprysło się na milion okruchów. Karolina zemdlała.
Zniszczenie lustra wywołało wściekłość Alergii. Natychmiast (13) z ogromną szybkością
(mgnienie) przeniosła się za pomocą czarów do zamku króla, żeby ukarać pazia. Ale on okazał się
sprytniejszy. Pochwycił czarownicę i unieruchomił ją zaklęciem, którego nauczyła go jego niania. I po­
prowadził złą Alergię przed oblicze króla. Król (14) w..................... 1 oczy na pazia. „Kogo mi tu pro­
wadzisz?” „To jest zła wiedźma, która zaczarowała nam królewnę. Ale jej władza tu się kończy. Znam
sposób na to, żeby pozbawić ją mocy, tak aby już nikomu więcej nie mogła zrobić krzywdy”. ,^Ależ to
Alergia” - zdziwił się król, który nawet nie przypuszczał, że jego najbliższa sąsiadka może kiedykol­
wiek chcieć mu zaszkodzić. „Królu, już najwyższy czas, żeby (15).................... spadły ci z oczu^Sod-
rzekł paź. Alergia wykrzywiła się paskudnie: „I tak będę wszystko psuła, w całym królestwie, (16) jak
okiem s...................” „Nie, Alergio, już nie będziesz” wykrzyknął paź. I nagle zaczął ją łaskotać. „Nie,
przestań już, przestań natychmiast” - wrzeszczała czarownica. Paź jednak nie przestawał. I łaskotał ją
tak długo, że wreszcie czarownica nie wytrzymała. Zaczęła się śmiać, śmiać, śmiać. . . I w tym momen­
cie straciła całą złą moc. Odtąd mogła już tylko czynić dobro.
Sprytny paź (17) zyskał ogromne uznanie króla (urosnąć). A królewna, która tymczasem przy­
szła do siebie, (18) mrugnęła do niego zalotnie (puścić).
I tak do zamku wróciła radość. Król, królewna, paź i odmieniona Alergia żyli jeszcze długo
i szczęśliwie, ale to już zupełnie inna historia.

G. Kiedy marzę o własnym domu, oczami wyobraźni widzę.... Opisz, jak wyglądał­

*1 by dom, w którym chciałbyś/chciałabyś zamieszkać.

62
I. 8. A - 1. b, 2. b, 3. a, 4. a, 5. b, 6. b, 7. a, 8. b, 9. b, 10. a
I. 8. В - Między innymi: zachwyt, wstyd, zdziwienie, zakochanie;
I. 8. С - Są to nakazy lub zakazy. Wśród elementów potwierdzających tę ocenę można wymienić
formy czasownika w trybie rozkazującym: nie wolno; przestań, weź itp.; w przypadku
pierwszych trzech wypowiedzi nadawca stoi ewidentnie wyżej od odbiorcy, może być ro­
dzicem, nauczycielem lub kimś, kto jest uprawniony do wydawania zakazów lub nakazy­
wania czegoś; wypowiedź czwarta mogłaby być adresowana do grona ludzi władnych po­
dejmować jakieś istotne decyzje - przez członka tego grona (świadczy o tym forma cza­
sownika w Щos. i mn.); ostatnia wypowiedź ma również charakter nakazu, ale wypowia­
dający te słowa mógłby być np. kolegą odbiorcy.
I. 8. E - 1. Wstydzić się; 2. Zobaczyć coś takim, jakie naprawdę jest; 3. Zwracać uwagę swoim wy­
glądem lub zachowaniem; 4. Nie móc kogoś dostrzec, przestać się z kimś widywać, stra­
cić z kimś kontakt; 5. Nie móc uwierzyć, że to, co się widzi, jest prawdziwe, być bardzo
zdziwionym; 6. Wywoływać u kogoś złość, niechęć, zawiść posiadaniem czegoś, czego ten
ktoś nie ma; rzucać się w oczy (o czymś negatywnym); 7. Szybkie, krótkie spojrzenie;
8. Bez wstydu, bez zażenowania.
I. 8.’ F - 1. To królewna była jego oczkiem w głowie; 2. Cieszyła oko swojego taty; 3. Nie można
było od niej oderwać oka; 4. Były solą w oku władczyni sąsiedniego państwa - czarowni­
cy Alergii; 5. Po prostu spędzały jej sen z oczu; 6. Karolina mogła na własne oczy zoba­
czyć; 7. I odtąd nie spuszczała już oka ze swojego odbicia; 8. Coraz częściej łza kręciła
mu się w oku; 9. Pod oczami utworzyły mu się sine cienie; 10. Dworzanie zaczęli scho­
dzić mu z oczu; 11. Natychmiast wpadło mu w oko lusterko; 12. Przewracała oczami;
13. W mgnieniu oka; 14. Wytrzeszczył oczy; 15. Zeby łuski spadły ci z oczu; 16. Jak okiem
sięgnąć; 17. Urósł w oczach króla; 18. Puściła do niego oczko.

63

A
 1
9. Usta - czasem mówią, częściej milczą

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia

coś ciśnie się komuś na usta Cisną mi się na usta bardzo brzydkie słowa.

nie otwierać ust do nikogo Siedzi sam w domu i nie otwiera ust do nikogo.

ze śpiewem na ustach Układałam plany wyjazdu ze śpiewem na ustach.

wyjąć coś komuś z ust Wyjąłeś mi tę puentę /, ust.

słowa, pytania, prośby itp. zamarły komuś na ustach Wszelkie słowa zamariy mu na ustach na jej widok.

rozpływać się w ustach Ten deser po prostu rozpływa się w ustach.

odejmować sobie od ust Musiała odejmować sobie od ust, żeby wykarmić swoją rodzinę.

nie brać - nie wziąć czegoś do ust Nie biorę do ust alkoholu.

nabrać wody w usta Kiedy spytałem go o to przyjęcie, nabrał wody w usta.

mieć zawiązane usta Powiedziałbym ci, ale mam zawiązane usta.

być na czyichś ustach (wargach) Od premiery nowej sztuki jest na ustach wszystkich.

coś rośnie komuś w ustach Czułam, jak niedoprawiona sałata rośnie mi w ustach.

Ćwiczenia:

A. Które z podanych związków łączą się z pojęciem „milczenie”. Zastanów się, czy
dla wszystkich wyrażeń jednakowe są powody, dla których nic się nie mówi?

Przykład:
- mieć zawiązane usta - milczenie jest tu wymuszone przez jakieś wcześniejsze zobowiązanie, np.
obietnicę o dotrzymaniu tajemnicy

B. Które związki mówią o jedzeniu lub niejedzeniu czegoś?

Przykład:
- nie brać czegoś do ust

C. Dokończ podane zdania, wykorzystując związki ze słowem „usta”. Pamiętaj

o dokonaniu koniecznych zmian w formach gramatycznych.

Przykład:
Nie powiedział nic, choć było widać, że jakieś słowa.................... .
Nie powiedział nic, choć było widać, że jakieś słowa cisną mu się na usta.

1. Jest wegetarianinem, od l a t ............................................... ................................

2. Ciasta, które pieczesz, są tak pyszne, że po p ro stu .........................................................
3. Paweł jest milczkiem, potrafi całymi tygodniami n ie ....................................................... .....

64
4. O d kiedy wygrał w to tk a ,.... ........................................................... ..............w mieście.
5. Nie cierpię kaszy gryczanej, kiedy muszę ją jeść mam wrażenie, że ..............................
6. Nie mogę ci o tym opowiedzieć, bo przyrzekłam dyskrecję i m a m ..........................
7. Kiedy usłyszał werdykt jury, wszelkie............ .. z ............ mu n a ...............................
8. Pytana o to, czy będzie kandydować na prezydenta, posłanka.........................wody .

D. Nazwij emocje, jakie towarzyszą osobom, które wypowiadają poniższe zdania.

Щ Które elementy wypowiedzi potwierdzają Twoją opinię?

Przykład:
Wszelkie, ale to wszelkie słowa zamarły mi na ustach na ten niesamowity widok!
Przejęcie, fascynacja. Świadczą o tym następujące elementy: powtórzenie „wszelkie, ale to wszel­
kie”; użycie wartościującego przymiotnika „niesamowity”.

1. Za każdym razem kiedy pytam cię, co będziemy robić w wakacje, ostentacyjnie nabierasz wo­
dy w usta!
2. Nie ma mowy! Nie wezmę tego do ust!
3. Uwielbiam przychodzić do tej restauracji! Tutejsze pierogi po prostu rozpływają się w ustach!
4. Przez całe, calutkie życie oszczędzała - wręcz odejmowała sobie od ust -Яро to, by każde
spośród jej siedmiorga dzieci mogło skończyć studia.

65
E. Zapisz wyrażenia ze słowem „usta” tak, byś je najłatwiej i najszybciej zapamię'
tal/zapamiętała. Dopomóż sobie rysunkiem.
 F. W podanych związkach użyto nieprawidłowych czasowników. Zastąp je właści­
wymi, a następnie ułóż zdania z frazeologizmami.

Przykład:
—słowa pchały mi się na usta
—słowa pchały mi się na usta —słowa cisnęły mi się na usta
Liczne niemiłe słowa cisnęły mi się na usta, ale się powstrzymałam.
1. zaczerpnąć wody w usta
2. roztapiać się w ustach
3. słowa umarły komuś na ustach
4. nie uchylać ust do nikogo

G. W wykropkowane miejsca wpisz brakujące elementy frazeologizmów.

Przykład:
Nie mogę ci o tym opowiedzieć, bo mam z.................usta.
Nie mogę ci o tym opowiedzieć, bo mam zawiązane usta.

Ze śpiewem na ustach.
Gabrysia jest bardzo pogodną osobą. Zawsze uśmiechnięta, gotowa do wszystkich wyciągnąć
przyjazną dłoń, umie cieszyć się życiem. Jej dom zawsze jest pełen gości, których przyciąga tam
przede wszystkim ciepło emanujące z gospodyni, ale także jej niezrównane wypieki. O, bo Gabrysia
piecze tak, że pierniki, szarlotki i serniki (1) r ........... się w .................. Nawet wiecznie odchudzająca
się Aśka, o której wszyscy wiedzą, że (2) n ie .......słodyczy................... , u Gabrysi zapomina o diecie.
Szczodra gospodyni gotowa jest niemal (3) odejmować ............... słodkości.................... , byle
tylko jej goście byli nakarmieni i zadowoleni. I zwykle wychodzą od niej wniebowzięci - o ile tylko nie
trafią na moment, kiedy Gabrysia (4) z e ............... n a ..................... - w dosłownym tego wyrażenia
znaczeniu - wyjmuje z piekarnika kolejne blachy. Będąc bowiem osobą o wielu talentach, zdecydo­
wanie nie posiada jednak ani głosu, ani słuchu. Na ogół nie można nawet rozpoznać, co tam Gabry­
sia z takim entuzjazmem nuci. Goście bezwiednie wykrzywiają się, słysząc te dziwne dźwięki, ale na
pytanie gospodyni, czy coś się stało, oczywiście zgodnie (5) n ....................wody w ........
Raz jednak nie wytrzymał Piotrek: „Gabrysiu, zlituj się, nie śpiewaj, bo aż uszy więdną!” (6)
„W..... mi te słowa.................... ”Шpoparł go Maciek. Gabrysia zamilkła. Reszcie zebranych (7) wszel­
kie rozmowy z............. n a ...............Poczuli się strasznie głupio, bo przecież nikt nie chciał zrobić ko­
leżance przykrości, choć w cichości ducha wszyscy byli chłopcom bardzo wdzięczni za ich słowa. Ba­
li się jednak, że Gabrysia obrazi się i nie zechce nawet (8) .... do n ic h ............. Pyszny sernik zrobił
się nagle jakiś suchy i zaczął gościom (9) r ............ w ........
Na szczęście jednak Gabrysia nie obrażała się tak łatwo. „To co mam robić, kiedy rozpiera mnie
energia i radość?”-*» zapytała. „Może sobie potańcz?” - zaproponował nieśmiało Wojtek. „Potańcz?
W kuchni?” -Wzdziwiła się Gabrysia. „A właściwie czemu nie?” - Piotrek chciał zatrzeć jakoś ślady
swojego nietaktu. „Nogi to ty masz przecież baletowe.” „Dobrze” - roześmiała się Gabrysia, rozba­
wiona komplementem - „ja będę tańczyć, ale wy będziecie mi śpiewać do taktu. I zaraz się okaże, czy
tylko mnie słoń na ucho nadepnął”.
Goście musieli zgodzić się na jej ultimatum, bo zagroziła, że jak nie będzie śpiewania z plac­
ków nici. Odtąd spotkania u Gabrysi były już absolutnie (10) n a ......... wszystkich. A przy tym były
jeszcze milsze, bo goście wyśpiewywali chóralnie na cześć gospodyni, a ona piekła swe wspaniałe cia­
sta Z TAŃCEM W NOGACH.

H. Opisz sytuację, kiedy wszelkie słowa zamarły Ci na ustach.

*1 I. Wymień kilka czynności, które zawsze robisz ze śpiewem na ustach.

67
 I. 9. А - В 1. Nabrać wody w usta - milczeć na jakiś temat; nie otwierać ust do nikogoE- być z na­
tury milczkiem; mieć zawiązane usta - nie móc mówić, np. być zobowiązanym do zacho­
wania tajemnicy; słowa, pytania, prośby zamarły komuś na ustach ^ zamilknąć pod wpły­
wem wrażenia wywołanego przez czyjeś słowa lub zachowanie.
I. 9. В - coś rośnie komuś w ustach, nie brać / nie wziąć czegoś do ust, odejmować sobie od ust;
rozpływać się w ustach.
I. 9. С -* 1. Nie bierze mięsa do ust; 2. Rozpływają się w ustach; 3. Nie otwierać ust do nikogo;
4. Jest na ustach wszystkich; 5. Rośnie mi w ustach; 6. Mam zawiązane usta; 7. Wszelkie
słowa zamarły mu na ustach; 8. Nabrała wody w usta.
I. 9. D 1. Gniew, irytacja - za każdym razem, ostentacyjnie; 2. Obrzydzenie, upór lin ie ma mo­
wy; 3. Zachwyt, radość - uwielbiam; 4. Uznanie, szacunek całe, calutkie, każde.
I. 9. F '** 1. Nabrać; 2. Rozpływać się; 3. Zamarły; 4. Nie otwierać.
I. 9. G - 1. Rozpływają się w ustach; 2. Nie bierze słodyczy do ust; 3. Odejmować sobie słodkości
od ust; 4. Ze śpiewem na ustach; 5. Nabierają wody w usta; 6. Wyjąłeś mi te słowa z ust;
7. Zamarły na ustach; 8. Otworzyć do nich ust; 9. Rosnąć w ustach; 10. Na ustach wszyst­
kich.

68
к
 I

10. Buzia, gęba - inny wymiar ust

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia
iść / polecieć z gębą / z językiem / z jęzorem Poleciała z językiem po sąsiadkach, choć prosiłem ją o dyskrecję.
/ z ozorem

drzeć / wydzierać gębę / mordę Nie mogę z nim rozmawiać, bo od razu drze na mnie gębę.
całą/pełną gębą Ibl fest artysta całą gębą.
być mocnym w gębie On jest w gębie mocny, aid nie potrafi skutecznie działać.

ani pary z gęby/ust Ani pary z ust śf to będzie nasza tajemnica.

wyjechać / wyskoczyć na kogoś z gębą Wyjechał na mnie zourią, zanim zdą^fem się przedstawić.
/pyskiem /buzią

wycierać sobie czymś / kimś gębę (y) /buzię (e) Wycierają sobie teraz gęby jej nazwiskiem, choć ją kiedyś podziwiali.

otworzyć / rozewrzeć / rozpuścić gębę / buzię Otworzyła gębę, jak tylko poprosiliśmy j4'6 p ro s z e n ie radia
dać komuś buzi Dała mu buzi na pożegnanie,

mieć niewyparzoną gębę / buzię Ma niewyparzoną buzię, ale złote serce.

gęba / buzia się komuś nie zamyka Buzia ci się nie zamyka, już nie mogę cię słuchać.
dostać buzi / buziaka od kogoś Dostał od niej buziaka i zarumienił się po uszy.

język komuś kołkiem w gębie staje Język staje mi kołkiem w gębie, kiedy mam wymówić te dziwne
dźwięki

na gębę Załatwili to na gębę - bez podpisywania umowy.

nie mieć co do gęby / ust włożyć Odkąd nie ma pracy, nie ma co do ust włożyć.

nie mieć do kogo ust / gęby otworzyć Ostatnio nie mam do kogo ust otwor/yć, bo nikt mnie nie odwiedza.
niebo w gębie Każdy lwój obiad to prawdziwe niebo w gębie.
otworzyć, rozdziawić gębę Otworzył gębę ze zdziwienia, kiedy to usłyszał.

robić z gęby cholewę Twoje obietnice są nic niewarte - robisz z gęby cholewę.
stulić gębę Stul gębę, zamiast gadać o tym na prawo i lewo.

zapomnieć języka w gębie / w buzi Zapomniałam języka w buzi, gdy go zobaczyłam.

zatkać komuś gębę / pysk Zatkajcie jej gębę, bo już od godziny nawija.

gęba/buzia się komuś drze Buzia mi się drze z niewyspania.

69
Ćwiczenia:

Polegając na swojej intuicji, spróbuj wyjaśnić, czym różnią się od siebie pojęcia:
„usta”, „buzia”, „gęba” oraz „pysk” i „morda”. Umieść te słowa na osi. Punk­
tem zerowym będzie neutralne pojęcie „usta”. Po lewej stronie od punktu zero
zapisz słowa odpowiadające pojęciom, które „oceniasz gorzej” niż usta, po pra­
wej - te, które uważasz za „lepsze”.

Przykład:
usta

i
-------------------------------------------------• ----------------------------------------------------- ►

B. Spróbuj uzasadnić swój wybór, nazywając cechy, które różnią od siebie poszcze­

>1 gólne pojęcia.

Przykład:
„Buzia” to określenie pieszczotliwe. Może odnosić się do dziecka lub do kogoś, kogo darzymy
sympatią. „Gęba” kojarzy się z czymś wielkim (większym niż byłoby to wskazane), z gadaniem
(czyli mówieniem z odcieniem negatywnym), plotkowaniem, wypowiadaniem zbyt wielu słów,
mówieniem rzeczy nieprzyjemnych.

C. Sprawdź w słowniku języka polskiego, co oznacza termin „eufemizm”. Które ze

słów z ćwiczenia A. możemy nazwać eufemizmem? Jak zmienia się charakter
frazeologizmów, w których wymienimy na przykład słowo „gęba” na „buzia”?
A jaki efekt przyniesie nam zamiana „gęby” na „pysk” lub „mordę”?

Przykład:
Eufemizmem dla słowa „gęba” będzie słowo „buzia”.

D. Oceń, czy w opisanych sytuacjach można użyć podanych wyrażeń.

Ц
Przykład:
Córka do matki udzielającej jej rad: „Stul gębę”.
Dziecko nie może tak mówić do rodzica, gdyż byłoby to bardzo niekulturalne i obraźliwe.
Matka do małego dziecka: „Daj cioci buzi”.
Tak, taka wypowiedź byłaby w pełni możliwa i prawidłowa. Słowo „buzia” jest pieszczotliwe i na­
leży do kanonu słów, za pomocą których zwracamy się do dzieci.

1. Student do drugiego studenta po wyjściu z egzaminu: „Byłem tak zdenerwowany, że dosłow­

nie zapomniałem języka w gębie”.
2. Podwładny do dyrektora: „Pan jest tylko w gębie mocny, gada pan zamiast robić”.
3. Matka do małego dziecka: „Gęba ci się nie zamyka, przestań mi wreszcie gadać o koleżan­
kach z podwórka”.

70
4. Notariusz do poważnego starszego klienta: „Tu nie ma tak na gębę, wszystko trzeba spisać”.
5. Koleżanka do koleżanki: „Obraziłam wczoraj Jolę. Nie chciałam tego zrobić, ale byłam zła
i powiedziałam o parę słów za dużo. Wszystko przez tę moją niewyparzoną gębę”.

E. Uzupełnij podane zdania o pasujący do ich sensu frazeologizm.

Przykład:
Może gadać bez przerwy, buzia jej się..............................
Może gadać bez przerwy, buzia jej się nie zamyka.

1. Na jej widok nasz syn z............. języka w . . . . . . . . . . . . bez dwóch zdań jest to niezwykła
dziewczyna.
2. Nie dam rady pójść z tobą do kina, bo b ............. s ię .......... i boję się, że zasnę przed ekra­
nem.
3. Jej sąsiedzi bez przerwy w ............. nią sobie .................. więc w końcu wyprowadziła się
stamtąd.
4. W ................. a na niego z........... , zanim zdążył przedstawić jakiekolwiek argumenty.
5. Pamiętaj, a..................z ..., bo jeśli opowiesz komuś o naszym planie, interesy diabli wezmą.
6. Mój pięcioletni synek obszedł wszystkie ciocie i k ażd ej............................ na dobranoc.
7. N ............... w..........! - orzekli goście, próbując mojej nowej sałatki.
8. Musisz racjonalniej wydawać pieniądze, bo pod koniec miesiąca w domu nie ma co d o .........

9. Narzeka, że odkąd poszła na emeryturę, siedzi w domu, nie ma do k o g o .......................i czu­

je, jak się starzeje.
10. Zawsze robi z ........... —nie zdarzyło się jeszcze, żeby dotrzymała jakiejś obietnicy.

71
F. Pogrupuj podane związki według swych skojarzeń, tak aby Ci było najłatwiej je
zapamiętać. Dopomóż sobie rysunkiem.
 G. Napisz poprawną formę poniższych związków. Wypisz inne związki, w których
nie można dokonywać zamiany słów bez popełnienia błędu.

Przykład:
—być mocnym w buzi
- być mocnym w buzi - być mocnym w gębie

1. robić z ust cholewę

2. niebo w mordzie,
3. mieć niewyparzone usta,
4. rozewrzeć usta,
5. na mordę

H . Podaj znaczenia następujących związków, a następnie ułóż z nimi zdania.

R
Przykład:
—zapomnieć języka w gębie
—zapomnieć języka w gębie ~ nie móc mówić z powodu silnych emocji
Na widok dyrektora sekretarka zapomniała języka w gębie.

1. rozdziawić gębę
2. całą gębą
3. wyjechać na kogoś z buzią
4. gęba się komuś nie zamyka

ЩKorzystając z frazeologizmów ze słowami” „usta”, „gęba”, „buzia”, opisz zacho­

*1 wanie swojej bardzo gadatliwej sąsiadki-plotkarki.

73
 щ
1 .10. A -
pysk

gęba usta buzia

!

I. 10. В - „Buzia” to określenie pieszczotliwe. Może odnosić się do dziecka lub do kogoś, kogo da­
rzymy sympatią. „Gęba” kojarzy się z czymś wielkim (większym niż byłoby to wskazane),
z gadaniem (czyli mówieniem z odcieniem negatywnym), plotkowaniem, wypowiadaniem
zbyt wielu słów, mówieniem rzeczy nieprzyjemnych. Słowa „morda” i „pysk” odnoszą się
pierwotnie do zwierząt. Użycie ich w odniesieniu do człowieka może dawać do zrozumie­
nia, że człowiek ten zachowuje się jak zwierzęta, a zatem nie tak, jak oczekiwalibyśmy te­
go po jednostce ludzkiej. Mogą być zatem odbierane jako obraźliwe. (Przeświadczenie
o wyższości człowieka nad zwierzętami, o gorszej pozycji zwierząt jako istot pozbawio­
nych rozumu i rządzących się tylko instynktami jest bardzo silne w języku. Informacje na
ten temat można znaleźć także w rozdziale П, w części poświęconej wyrażeniom z nazwa­
mi zwierząt.)
I. 10. С - Funkcję eufemizmu pełni słowo „buzia” w wyrażeniach, w których podstawiane jest na
miejsce słowa „gęba”. Dokonując takiej zamiany łagodzimy nieco wydźwięk całego fraze-
ologizmu. Z kolei wstawienie do wyrażenia słów „morda” lub „pysk” powoduje, że całość
może być odbierana jako obraźliwa. Wzmacniamy w ten sposób zawartą w związku nie­
chęć do czyjegoś zachowania i krytyczne nastawienie do niego.
I. 10. D - 1. Można, jest to wypowiedź potoczna, osoba mówiąca jest jeszcze trochę zdenerwowa­
na po egzaminie; 2. Nie można В chociaż prawidłowa jest forma „pan” obowiązująca
(zwykle) w relacjach między szefem a podwładnym, to nie należy w ten sposób krytyko­
wać swego przełożonego; 3. Nie można - do małego dziecka nie powinno się mówić tak
brutalnie - nawet jeśli wypowiadający te słowa rodzic jest bardzo zdenerwowany;
w pierwszej części wypowiedzi należałoby słowo „gęba” zastąpić wyrazem „buzia” i łagod­
niej sformułować część drugą; 4. Nie można - taka wypowiedź byłaby bardzo nieeleganc-
ka, urzędnik byłby postrzegany jako osoba niegrzeczna, sam psułby sobie opinię u klien­
tów; 5. Można - osoba mówiąca jest zła sama na siebie, wyraża żal i skruchę z powodu
swego zachowania.
I. 10. E - 1. Zapomina języka w gębie; 2. Buzia mi się drze; 3. Wycierali nią sobie gębę; 4. ^ j e ­
chała na niego z buzią; 5. Ani pary z ust/gęby; 6. Dał buzi; 7. Niebo w gębie; 8. Nie ma
co do ust/gęby włożyć; 9. Nie ma do kogo ust/gęby otworzyć; 10. Robi z gęby cholewę.
I. 10. G - 1. Robić z gęby cholewę, 2. Niebo w gębie, 3. Mieć niewyparzoną gębę (ewentualnie: bu­
zię), 4. Rozewrzeć gębę (ew. mordę, pysk), 5. Na gębę. Inne przykłady wyrażeń, w któ­
rych nie można dokonać wymiany wyrazów, to: dać komuś buzi (gęby tylko w staropolsz-
czyźnie, pyska - tylko w języku potocznym, np. między dwoma bardzo bliskimi kumpla­
mi), dostać buzi, całą gębą, być mocnym w gębie.
1 .10. H - 1. Bardzo się zdziwić i nie ukrywać tego; 2. Całkowicie, zupełnie, absolutnie; 3. Nakrzy-
czeć na kogoś, nie słuchając go; 4. Ktoś jest bardzo gadatliwy.

74
 I

II. Język- bez wątpienia do mówienia

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia
rozwiązać komuś język Jego wyjazd rozwiązał jej język.

znajdować z kimś wspólny język Łatwo znajduje wspólny język z młodzieżą.

zasięgnąć języka Zasięgnąłem języka w sprawie repertuaru kin.

ugryźć się w język Ugryzłem się w język, Zanim wypowiedziałem swoją opinię.

strzępić sobie język / jęzor Ty sobie strzępisz język, a on cię i tak nie słucha.

trzymać język na uwięzi /n a wodzy Trzymaj język na wodzy, zamiast tyle gadać.

zapomnieć języka w gębie Zapomniałem języka w gębie na widok swego szefa.

język kogoś świerzbi Język mnie świerzbi, ale powstrzymam się i nic nie powiem.

język komuś kołkiem w gębie staje Na egzaminie ze zdenerwowania język stanął mi kołkiem w gębie.

język się komuś rozwiązuje Język mu się rozwiązał po alkoholu.

język się komuś plącze Język mi się plącze, kiedy próbuję wypowiedzieć to chińskie nazwisko.

mieć ostry język Ma ostry język i umie dowcipnie ripostować.

mówić / gadać co ślina na język przyniesie Mówisz bzdury - gadasz, co d ślina na język przyniesie.

można sobie język na czymś połamać Na tych słowach można sobie język połamać.

mleć / trzepać językiem Trzepie językiem jak przekupka.

mieć za długi język Masz za długi język, więc nic ci nie powiem.

mieć coś na końcu języka Mam ten wyraz na końcu języka.

latać / ganiać z wywieszonym językiem /ozorem Przed wyjazdem cały dzień ganiałam po mieście z wywieszonym
językiem.

kaleczyć język / mowę Kaleczył każdy język, którego próbował się uczyć.

iść / polecieć/ latać z językiem/ jęzorem Poleciała z językiem do wychowawcy.

/ozorem

dostać się na języki Gdy ujawniono aferę, dostał się na języki.

ciągnąć kogoś za język Ciągnęłam go za język, ale milczał jak zaklęty.

wziąć kogoś na języki Wzięli go na języki, kiedy niespodziewanie wyjechał za granicę.

75
Ćwiczenia:

A. Spośród podanych wyrażeń wybierz te, które odnoszą się do poniższych zja­
wisk.

Przykład:
O plotkowaniu mówi np, wyrażenie „wziąć kogoś na języki”.

1. plotkowania lub mówienia zbyt dużo, bez sensu;

2. niemożności wypowiedzenia się;
3. porozumienia.

B. Oceń, czym różnią się od siebie pojęcia „język” oraz „jęzor” i „ozór”. Odwołaj
się do doświadczeń nabytych przy porównywaniu wyrazów z podrozdziału I. 10.
Jak zmieni się stopień ekspresji i emocjonalna wartość wyrażeń, jeśli dokonamy
zamiany wyrazów?
Przykład:
„Jęzor” jest wyrazem nazywającym język zwierząt. Użyty w odniesieniu do człowieka może być
odbierany jako obraźliwy i wyrażenia z nim są dużo bardziej ekspresywne.

C. Odpowiedz na poniższe pytania:

Przykład:
O kim mówimy, że ma za długi język?
O kimś, kto nie potrafi utrzymać żadnej informacji w tajemnicy.

1. Kiedy może Ci się plątać język?

2. Gdzie po przybyciu do nieznanego miasta można zasięgnąć języka na temat jego zabytków
i innych interesujących miejsc?
3. O kim mówimy, że ma ostry język?
4. Z kim można łatwo znaleźć wspólny język?
5. Jak nazwiesz kogoś, kto bez przerwy miele językiem?

D. Uzupełnij podane zdania o odpowiedni frazeologizm. Pamiętaj o dostosowaniu

jego formy gramatycznej do treści zdania.

Przykład:
T..... .............................na uwięzi, bo przez plotki stracisz przyjaciół.
Trzymaj język na uwięzi, bo przez plotki stracisz przyjaciół.

1. Musiałem с............go z a ...................... ale w końcu wyznał, co go trapi.

2. Powinienem był u ............. się w ............ , zanim zacząłem opowiadać o jej byłym mężu.
3. Wiem, ż e .............cię ś.......... , ale postaraj się nie wygadać niczego do jego urodzin.
4. Zwykle mam trudności z pozyskiwaniem nowych znajomych, dlatego zdziwiłam się, że z Ka­
sią tak szybko z................. w spólny.............
5. Nie mów mu o swoich kłopotach, ma z a .....................................i rozgada wszystko na prawo
i lewo.
6. Tak bardzo к ........................francuski, że z trudnością dawało się go zrozumieć.
7. ^ m o w a nazwisk japońskich bywa tak skomplikowana, że można p .................. sobie na nich

8. Nie słuchaj jej. Ona kocha mówić, gada co j e j.................. n a .............. p ...........
9. Karol sporo dziś wypił. Chodzi wprawdzie prosto, a le ............. mu się p .......
10. Msttn ten wyraz n a ............................... i nie mogę się wysłowić.
 E. Oceń, czy poniższe wypowiedzi można zaliczyć do trybu informacyjnego, czy
też kryją się za nimi np. żart bądź ironia.

Przykład:
Koleżanka o koledze, który bardzo energicznie gestykuluje: „On chyba zapomina języka w buzi,
bo prawie wszystko wypowiada rękami”.
Ta wypowiedź jest na poły ironiczna, na poły żartobliwa. Jest w niej element krytyki takiego spo­
sobu mówienia, ale nie jest to ostra krytyka. Można by podejrzewać, że styl wypowiadania się ko­
legi bawi nieco autorkę powyższych słów.

1. Profesor do studenta podczas egzaminu: „Może to piąte pytanie w końcu rozwiąże panu ję­
zyk, gdyż przy pozostałych czterech strasznie musiałem pana za niego ciągnąć”.
2. Pracownik o byłym szefie: Mówił, co mu ślina na język przyniosła, ale i tak dla wielu był wy­
rocznią, bo przecież był szefem!
3. Koleżanki o nowej współpracownicy: Wzięła szefa na języki - nawet ten poliglota nie zna
chińskiego, koreańskiego, suahili i amharskiego, a ona potrafi mleć w każdym z nich.
4. Znajomy o znajomej: „Ma bardzo ostry język, ale powinna uważać, żeby się nim kiedyś nie
skaleczyła”.
5. Rozmowa dwóch koleżanek: „Mam to na końcu języka!®- „To lepiej trzymaj język za zę­
bami, żeby ci nie uciekło”.

F. Spróbuj szybko powiedzieć następujące zdania:

„Matka tka,'babka tka, tkaczka z czkawką tkając czka”.

„Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego”.
„Stół z powyłamywanymi nogami”.
„W czasie suszy szedł Sasza suchą szosą”.
Czy znasz jeszcze jakieś inne polskie powiedzenia, na których można sobie połamać język?

77
 G. Zapisz poznane wyrażenia, grupując je według „funkcji”, jakie spełnia język.

щ W tym celu wykorzystaj rysunek.

 H. Uzupełnij о brakujące elementy podane związki, a następnie ułóż z nimi zda­
nia.

Przykład:
•jj,znajdować z kimś................język
- znajdować z kimś wspólny język - Mimo że bardzo się od siebie różnią, łatwo znaleźli wspólny
język.

Ł pleść c o ..................na język przyniesie

2. mieć coś n a .................języka
3. język kom uś.................... w gębie staje
4. mieć z a ...................język
5. latać z ................................językiem

0 Przykład:
I. Wytłuszczone fragmenty zdania zastąp odpowiednimi frazeologizmami ze sło­
wem „język”. Pamiętaj o tym, że niekiedy trzeba przekształcić większą cześć
zdania. W nawiasach znajdują się podpowiedzi.

Wypytywałam go (ciągnąć), ale milczał jak głaz.

Ciągnęłam go za język, ale milczał jak głaz.

I poszła za głosem języka

Moja przyjaciółka wróciła do domu w stanie absolutnej euforii. Znam ją na tyle, że od razu do­
myśliłam się, iż jest zakochana. Na amen, na wieki, w księciu z bajki i w ósmym cudzie świata. Ponie­
waż sytuacja taka powtarza się w jej życiu dość często, nowinę przyjęłam ze spokojem, zaparzyłam
herbatę i zapytałam, kim też jest ów niezwykły mężczyzna. Wśród powodzi ochów, achów i zachwy­
tów, wyłapałam w końcu wiadomość, iż ma na imię Kebbede. - O, to chyba nie jest Polakiem? - zdzi­
wiłam się łagodnie. Ależ skąd! - okazało się, jest Etiopczykiem. I mówi wprawdzie po angielsku, ale
jego ojczystym językiem jest amharski i moja przyjaciółka już obleciała pół miasta (1) w dzikim po­
śpiechu (wywieszony), w poszukiwaniu kursów, na których mogłaby nauczyć się owej egzotycznej
mowy. „Bo przecież, kiedy pojadą do Etiopii, do jego rodziny, to byłoby wspaniale, gdyby mówiła w je­
go języku - bo to, rozumiesz, od razu inaczej kształtuje relacje i lepiej nastraja, i ...”
Znałam tempo, w jakim myśli Marty wybiegały w świetlaną przyszłość, więc nie dziwiło mnie nic,
co mówiła. Cierpliwie postanowiłam, że i tego narzeczonego przeczekam bez większych emocji.
Już następnego dnia Marta (2) uzyskała informację (zasięgnąć) o kursach i okazało się, że jed­
na ze szkół ma w swej ofercie naukę amharskiego. Marta zapisała się natychmiast na lekcje i odtąd
cały dom był pełen książek i notatek, pisanych dziwnym pismem, przywodzącym na myśl szyfr. Przy­
jaciółka (3) z trudnością wymawiała (łamać) skomplikowane słowa, ale czyniła to z nadzieją, że już
niedługo nastąpi cud i (4) będzie mówiła swobodnie (rozwiązywać).
Ja spróbowałam raz wypowiedzieć jakieś podobno proste słowo, ale poczułam, że (5) niemieję
(kołek) i zaniechałam kolejnych prób.
Marta natomiast twierdziła, że skoro los postawił na jej drodze człowieka, z którym od razu
(6) poczuła bliską więź (wspólny), to nie może pozwolić sobie na lenistwo, choć przy zgłębianiu za­
wiłości gramatycznych przyznawała niekiedy, że (7) sama nie bardzo wie, co mówi (plącze).
Mnie strasznie (8) korciło (świerzbić), żeby zapytać, czy i on też z tej wielkiej miłości rozpoczął
studia lingwistyczne, ale gdy w końcu owe słowa wyrwały mi się z ust, usłyszałam, że (9) jestem zło­
śliwa (ostry). O nic już więcej nie ośmieliłam się pytać.
Marta nie ukrywała swych uczuć przed znajomymi, wręcz przeciwnie - (10) rozpowiadała o nich
(trzepać) na prawo i lewo, więc wkrótce obydwoje z Kebbede (11) byli tematem rozmów (dostać
się) znajomych, którzy mniej lub bardziej złośliwie komentowali owo uczucie nieznające granic ni ba­
rier językowych.

79
 W końcu stało się to, czego w cichości ducha się spodziewałam. Kolejny książę z bajki okazał się
falsyfikatem, Marta tonęła we łzach, a ja nie próbowałam już nawet zagadywać o jej postępy w nauce
amharskiego.
Przez jakiś czas był spokój, ale wczoraj znów wpadła do domu z blaskiem w oczach, komuniku­
jąc mi, że poznała wyjątkowego faceta, który w dodatku pochodzi z plemienia Indian Hopi. (12) Po­
wstrzymałam się (ugryźć) i nie zapytałam jej, czy już rozpoczęła naukę języka swego wybranka.
Przeczytałam w encyklopedii, że w języku tego plemienia nie ma kategorii czasu. Może zatem ta
miłość okaże się wieczna.

J. Ułóż dialogi ilustrujące znaczenie podanych związków.

*1
Przykład:
- kaleczyć język
- Po jakiemu on mówi?
- Podobno po francusku, ale tak kaleczy język, ze nie można go zrozumieć.

1. ciągnąć kogoś za język

2. dostać się na języki
3. ugryźć się w język
 щ цд^

тЩШ??
И 11. А - 1. Dostać się na języki, wziąć kogoś na języki, mieć za długi język, mleć / trzepać języ­
kiem, gadać/ mówić co ślina na język przyniesie, latać z językiem, strzępić sobie język; 2.
Mieć coś na końcu języka, łamać sobie język na czymś, kaleczyć język, język komuś koł­
kiem w gębie staje; 3. Znaleźć z kimś wspólny język.
Ки. в« „Ozór” to język zwierzęcia, podobnie „jęzor”, który także może być interpretowany jako
‘język większy niż normalny’, a wszelka przesada jest w mowie wartościowana ujemnie.
Zastosowane w związkach - podobnie jak słowa: „gęba”, „morda” czy „pysk” - będą uwy­
puklały krytyczne nastawienie do opisywanego przez frazeologizm zachowania i mogą być
odbierane jako obraźliwe.
1 . 11 . с | 1. Kiedy jesteś zmęczony, kiedy usiłujesz szybko powiedzieć jakiś dłuższy wyraz, kiedy je­
steś zawstydzony, kiedy wypijesz za dużo alkoholu, kiedy niezbyt dobrze znasz jakiś obcy
język i nie jesteś w stanie wymówić niektórych głosek czy połączeń; 2. Najlepiej w infor­
macji turystycznej, w lokalnej gazecie; 3. O kimś, kto nie waha się wygłaszać nawet bar­
dzo złośliwych opinii, nie kryje się ze swoim zdaniem, potrafi celnie zripostować czyjąś
wypowiedź; 4. Z kimś, kto podziela nasze zainteresowania lub poglądy; 5. Gaduła, papla
plotkarka/ plotkarz.
1 . 11. D - 1. Ciągnąć go za język; 2. Ugryźć się w język; 3. Język cię świerzbi; 4. Znalazłam wspól­
ny język; 5. Ma za długi język; 6. Kaleczył język; 7. Połamać sobie na nich język; 8. Co jej
ślina na język przyniesie; 9. Język mu się plącze; 10. Na końcu języka.
1 . 11. Е - Żadnej z tych wypowiedzi nie można zaliczyć do trybu czysto informacyjnego. Pierwsze
cztery mają charakter ironiczny, ostatnia jest żartem.
1.11.fI Inne „łamiące język” powiedzenia to np.: „W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie
i Szczebrzeszyn z tego słynie”; „po suszy szosa sucha”.
I. 11. Н - 1. Ślina; 2. Końcu; 3. Kołkiem; 4. Długi; 5. wywieszonym.
I. 1 1 . 1 - 1. Z wywieszonym językiem; 2. Zasięgnęła języka; 3. Łamała sobie język na skompliko­
wanych słowach; 4. Rozwiąże się jej język; 5. Język staje mi kołkiem w gębie; 6. Znalazła
wspólny język; 7. Plącze jej się język; 8. Język świerzbiał; 9. Mam ostry język; 10. Trzepa­
ła o nich językiem na prawo i lewo; 11. Dostali się na języki; 12. Ugryzłam się w język.

81 A
 I
12. Zęby - gryzą, zgrzytają, szczękają

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia
zjeść zęby na czymś Zjadł zęby na zagadnieniach prawnych—jest prawdziwym
ekspertem w tej dziedzinie.

zgrzytać zębami Zgrzytał zębami ze złości, ale musiał wyrazić zgodę na ślub córki.

ząb na ząb nie może trafić Gdy czeka się w zimie na autobus, częsta ząb na ząb
nie może trafić.

bronić czegoś zębami i pazurami Bronił swego zdania zębami i pazurami i w końcu
przekonał nas.

uzbrojony po zęby Współcześni piraci są zwykle uzbrojeni po zęby.

trzymać język za zębami Trzymaj język za zębami, nie bądź plotkarką.

ścisnąć/ zacisnąć zęby Zaciśnij zęby i rób swoje.

szczerzyć/ suszyć zęby do kogoś Od początku kolacji suszy do niego zęby.

płacz i zgrzytanie zębów To będzie prawdziwa klęska - po prostu płacz i zgrzytanie zębów.

ostrzyć sobie zęby na coś Ostrzył sobie zęby na to stanowisko, ale kolega go ubiegi.

nosić koszulę w zębach Nosiłeś jeszcze koszulę w zębach, gdy zdarzył się ten wypadek.

nadgryziony/ nadszarpnięty zębem czasu Ulubiony miś córki jest już poważnie nadszarpnięty zębem czasu.

cedzić słowa przez zęby Cedził słowa przez zęby, bo był zirytowany.

mówić przez zęby Mówił przez zęby, prawie nie otwierając ust.

połamać sobie zęby na czymś / kimś Prawie połamałam sobie zęby na tym zadaniu.

coś kogoś kłuje w zęby Rozpieszczone dzieci nawet szynka kłuje w zęby.

dzwonić / szczękać zębami Szczękała zębami ze strachu przed egzaminem.

ani/niwząb Ani w ząb nie rozumiem, co do mnie mówisz.

Ćwiczenia:

A. O ceń , czy poniższe wyjaśnienia są prawdziwe (P ) czy fałszywe (F ) . Tam, gdzie

uznasz, że podane wyjaśnienie jest fałszywe, wpisz prawidłowe.

Przykład:
- suszyć zęby do kogoś
- suszyć zęby do kogoś - bez przemy - i nieco bezmyślnie - uśmiechać się do kogoś P
- ostrzyć sobie zęby na coś
- ostrzyć sobie zęby na coś - używać pilnika do zaostrzenia zębów - F
- ostrzyć sobie zęby na coś - mieć na coś wielką ochotę

82
1. zjeść zęby na czymś - mieć sztuczną szczękę
2. ząb na ząb nie może trafić —komuś jest zimno lub boi się czegoś
3. nosić koszulę w zębach —nosić bardzo krótką koszulę
4. cedzić słowa przez zęby —milczeć
5. coś kogoś kluje w zęby - coś nie smakuje
6. ani w ząb - nie móc czegoś zjeść
7. uzbrojony po zęby - mający hełm osłaniający usta i brodę
8. dzwonić zębami —posługiwać się szczęką jako oryginalnym instrumentem muzycznym

B. Dokończ zdania, uwzględniając znaczenia umieszczonych w nich związków.

Przykład:
Bronił swego zdania zębami i pazurami, ale mimo to........ ..............................
Bronił swego zdania zębami i pazurami, ale mimo to nie zdołał nas przekonać.

1. Ty nosiłeś jeszcze wtedy koszulę w zębach, więc............................................

2. Stał na przystanku i dzwonił zębami z zimna, a autobus..............................
3. Zjadł zęby na fizyce, więc na pewno................................................................
4. Ostrzył sobie zęby na ten samochód, ale......... .............. ........................... .
5. Dżinsy mojego syna są już poważnie nadszarpnięte zębem czasu, a le ...........
i .... ..................
6. Suszyła do niego zęby, ale o n ..........................................
7. Zacisnęła zęby i dalej robiła swoje, mimo ż e .................................................
8. Był bardzo uparty i bronił swego zdania zębami i pazurami, chociaż ..........
9. Mówił przez zęby, bo b y ł................................................................................
10. Ani w ząb nie rozumiał, o co chodzi, w ięc.......................................... .........

C. Określ, jakie emocje towarzyszą osobom wypowiadającym następujące zdania.

Wskaż elementy potwierdzające Twoją ocenę.

Przykład:
Nie susz do niego zębów! O n i tak nie zwraca na ciebie ani odrobiny uwagi!
Nadawca wyraża oburzenie, jest zirytowany zachowaniem adresata wypowiedzi. Świadczą o tym
formy czasownika w trybie rozkazującym oraz sformułowanie „ani odrobiny uwagi”.

1. W tym biurze jest tak zimno, że ząb na ząb nie może trafić! Prezes kupuje limuzyny, a my
zamarzamy na kość!
2. Muszę zacisnąć zęby i dalej robić swoje! Nie dam się tym oszczercom!
3. Lepsi od ciebie połamali sobie na tym zęby, nie sądzę, żebyś zdołał wymyślić coś wyjątko­
wego.
4. Zjadłem na tym zęby, więc nie mów mi, co mam robić!

83 A
D. Pogrupuj poznane związki tak, aby łatwo Ci było je zapamiętać. Wykorzystaj
w tym celu rysunek.
 E. Do podanych znaczeń dopisz wyrażenia, które im odpowiadają, a następnie
ułóż z nimi zdania.

Przykład:
gf mówić niewyraźnie, nie otwierając szeroko ust
- mówić niewyraźnie, nie otwierając szeroko ust - mówić przez zęby
Mówił przez zęby i wyraźnie było widać, że jest zirytowany.
1. uśmiechać się do kogoś bez przerwy, Z nadzieją na zwrócenie na siebie czyjejś uwagi
2. mieć wielką ochotę na zdobycie czegoś
3. być bardzo młodym
4. Być bardzo doświadczonym

H. W baśni o niezwykłej czarownicy uzupełnij brakujące fragmenty frazeologi­

zmów.

Przykład:
Czarownicę k......__ w z........... ... kasza, ale tyż uwielbiała i jadła go na tony.
Czarownicę kłuła w zęby kasza, ale ryż uwielbiała i jadła go na tony.

„Dziewiąta Czarownica”- Spółka z C Z Q

Kiedy się urodziła, nie rozległy się dziękczynne pienia ani cmokania zachwyconych krewnych.
Wręcz przeciwnie, pierwsze dźwięki, jakie usłyszała, to był (1) płacz i ....... ...................zębów. Swój
płacz. I zgrzytanie zębów ojca, który myślał, że niemowlak okaże się chłopcem. Była bowiem dziewią­
tą z kolei córką w rodzinie, w której wszystkie dziewczynki miały zdolności magiczne i prędzej czy
później zostawały czarodziejkami. Albo czarownicami. Albo wręcz wiedźmami - w zależności od cha­
rakteru.
Jeszcze (2) nosiły......... . w zębach, a już wymachiwały różdżkami, wykrzykiwały zaklęcia i tłu­
kły sobie nawzajem magiczne lustra.. Ich niewinne dziecięce zabawy potrafiły sprawić, że nagle
w środku lata w całej okolicy robiło się tak zimno, że (3) z ą b .................. nie m ógł.........
Starsze siostry traktowały czasem Dziewiątą trochę pogardliwie, jako że one (4) z......... już — .
na uprawianiu magii, a ona wciąż jeszcze ( 5 ) .......w .......... nie pojmowała niektórych zaklęć. Dzie­
wiąta odpowiadała gniewnie, że Па razie to jej drogie siostry nawet plomb nie mają, a o zjedzeniu zę­
bów - co byłoby całkiem właściwe dla dorosłej i dojrzałej czarownicy - mogą tylko pomarzyć. Siostry
radziły jej, żeby, póki czegoś istotnego się nie nauczy, lepiej (6) trzymała........ z a ........ .
„Ale czego istotnego ja mogłabym się nauczyć, żeby się z tego babskiego zgromadzenia wyróż­
nić?” —dumała, cicho (7) Z ............ ąc zębami, Dziewiąta. Jej siostry potrafiły zaklinać pogodę, latać
na miotłach, leczyć choroby i warzyć tajemnicze zioła. Z katalogu czarodziejskich umiejętności nie­
wiele już dla najmłodszej czarowniczki zostało.
lym, co wyróżniało ją spośród gromadki dziewcząt, był jej głos. Śpiewała czysto i głośno, ale nie
pozwalano jej za często na owe wokalne popisy, gdyż siła jej głosu mogła sprawić, że liście osypywały
się z drzew, a przerażeni ludzie rozglądali się wokoło, obawiając się burzy. Rodzina jednak śmiała się
z niej. „Cóż to za umiejętność dla czarownicy - śpiewanie?” - (8) cedzono złośliwie----- ---- --------
Dziewiąta jednak postanowiła, że pójdzie w świat i zostanie śpiewaczką. Swojego planu (9) bro­
niła przed rodziną z........ i W:ześniej na kursach korespondencyjnych organizowanych
przez Szkolę Melodii i Wokalu przy Operze Powiatowej zgłębiła, (10) z ........... . ąc zęby, tajniki nut.
W końcu wyruszyła w drogę. W wyciągniętej ze strychu sukni, wprawdzie (11) lekko............ zę­
bem ........ , ale za to z piórami i koronkami, czuła się bardzo pewna siebie i wręcz (12) u ....... po zę­
by przeciwko wszystkim niespodziankom, jakie mógł sprawić jej los. Znała doskonale historię opery
i w marzeniach już (13) o ... .......sobie..............na najsłynniejsze sopranowe partie.

85
 Kiedy stanęła wreszcie przed dyrektorem Opery, (14) zęby wprawdzie nieco............... jej ze stra­
chu, ale dzielnie wkroczyła na scenę i rozpoczęła popis. Po chwili już tynk sypał się ze ścian, a okna
trzaskały jedno po drugim z płaczliwym jękiem. Dyrektor ledwo zdążył uchylić się przed lecącą W je­
go stronę cegłą z sufitu. Spomiędzy foteli widowni kategorycznie zażądał przerwania arii. „Proszę na­
tychmiast stąd wyjść, pani demoluje mi Operę.”
Posmutniała Dziewiąta powlokła się przed siebie, czując, że jej kariera śpiewaczki skończyła się,
zanim naprawdę się zaczęła. Obejrzała się na budynek Opery. „Faktycznie nieźle go uszkodziłam” -
pomyślała smutno. Nagle jednak przyszedł jej do głowy wspaniały pomysł: „Skoro mój głos jest w sta­
nie poruszać cegły, to wykorzystajmy to. Magiczno-ekonomicznie!” I po powrocie do domu zapropo­
nowała siostrom udziały w Przedsiębiorstwie Rozbiórkowo-Budowlanym „Dziewiąta Czarownica”
Spółka z Czarodziejską Odpowiedzialnością. Zrobiła wrażenie na rodzinie i odtąd dziewięć sióstr nie
zajmowało się już zajęciami znanymi z baśni, tylko pod kierownictwem Dziewiątej wyburzało stare
i brzydkie dzielnice, na ich miejsce stawiając nowe —efektowne i czarodziejskie.
Dobrze poinformowani w branży mówią, że podobno ostatnio „Dziewiąta Czarownica” Sp. z Cz.
O. wygrała przetarg na przebudowę Pałacu Kultury w Warszawie, ale to już chyba trzeba między ba­
śnie włożyć.

G. Napisz historyjkę-przestrogę, która nosiłaby tytuł:

„Czasem lepiej trzymać język za zębami niż powiedzieć o jedno słowo za dużo”.
1 .12. A - 1. F - mieć duże doświadczenie lub 'wiedzę w jakiejś dziedzinie; 2. P; 3. F —być bar­
dzo młodym (z odcieniem lekko pogardliwym); 4. F И mówić wolno, oddzielając wyra­
zy zwykle będąc złym lub zdenerwowanym; 5. P; 6. F - w ogóle nie (np. móc czegoś zro­
bić, nie rozumieć); 7. F I uzbrojony w dużą ilość różnej broni; 8. F - komuś jest bar­
dzo zimno.
I. 12. В — Uwaga! Podane rozwiązania są tylko przykładowe. 1. Nie możesz tego pamiętać, nic
0 tym nie wiesz, nie wypowiadaj się na ten temat. 2. Wciąż nie nadjeżdżał. 3. Pomoże ci
rozwiązać to zadanie, poradzi sobie z tym problemem. 4. Wysoka cena zniechęciła go do
kupna, inny klient sprzątnął mu go sprzed nosa. 5. Jest do nich bardzo przywiązany i nie
pozwala ich wyrzucić, wciąż w nich chodzi i nie pozwała mi ich zaszyć. 6. Nie dbał o nią,
nie zwracał na nią uwagi. 7. Wrogowie starali się jej przeszkadzać, oczerniono ją przed
szefem. 8. Wedział, że nie ma racji, wszyscy byli przeciwko niemu, uważano jego pomysł
za utopię. 9. Bardzo rozdrażniony, zirytowany tą sytuacją, na nas wściekły. 10. Zwrócił się
do mnie o pomoc, sięgnął jeszcze raz do podręcznika.
I. 12. С - 1. Irytacja, gniew, oburzenie —zamarzać na kość; 2. Determinacja - oszczercom; 3. Nie­
wiara w czyjeś możliwości, lekceważenie - lepsi od ciebie; 4. Irytacja, oburzenie - forma
rozkaźnikowa czasownika.
I. 12. E — 1. Szczerzyć do kogoś zęby; 2. Ostrzyć sobie zęby* na coś; 3. Nosić koszulę w zębach;
4. Zjeść zęby na czymś.
I. 12. F - 1. Zgrzytanie; 2. Koszulę; 3. Ząb na ząb nie mógł trafić; 4. Zjadły już zęby; 5. Ani w ząb;
6. Język za zębami; 1. Zgrzytając zębami; 8. Cedzono złośliwie przez zęby; 9. Zębami
1pazurami; 10. Zaciskając zęby; 11. Lekko nadszarpniętej zębem czasu; 12. Uzbrojona
po zęby; 13. Ostrzyła sobie zęby; 14. Dzwoniły jej ze strachu.

87

A
 I
13. Nos - barometr nastrojów

Proponowany materiał:

Frazeologizm Przykład użycia

poczuć / zwąchać pismo nosem Zwąchał pismo nosem i w porę zdołał uciec.

pociągać nosem Nie pociągaj nosem, masz tu chusteczkę.

nosem się podpierać Jestem tak zmęczona, że po prostu nosem się podpieram.

dostać po nosie Był bardzo pewny siebie, ale dostał w końcu po nosie i spokomiał.

zwiesić / spuścić nos na kwintę Zwiesiła nos na kwintę, kiedy dowiedziała się, że nie dostanie nowej zabawki.

mieć muchy w nosie Jego żona ma muchy w nosie i bardzo trudno jej dogodzić.

mieć coś/ kogoś w nosie Mam wrażenie, że masz w nosie to, co do ciebie mówię.

mieć mleko pod nosem Ma jeszcze mleko pod nosem, ale już chciałby wszystkimi rządzić.

pilnuj swego nosa Pilnuj swego nosa, zamiast wtrącać się w moje sprawy.

uśmiechać się pod nosem Uśmiechał się pod nosem, słuchając paplaniny córki.

nie wychylać / nie wytykać skądś nosa Jest tak zimno, że przez cały weekend nie wychyliłam nosa z domu.

nie widzieć dalej niż czubek Jesteś bardzo egoistyczny - nie widzisz dalej niż czubek własnego nosa.
/ koniec własnego nosa
zadzierać nosa Zadziera nosa, odkąd chodzi ze starszym chłopakiem.

wtykać / wśdbiać gdzieś nos Jest strasznie ciekawska i wścibia wszędzie nos.

kręcić nosem na coś Mój pies kręci nosem na psie jedzenie z puszek.

mówić / mruczeć/ mamrotać pod nosem Nie słyszę, co mówisz, mamroczesz coś pod nosem.

sprzątnąć coś komuś sprzed nosa Sprzątnął koledze sprzed nosa dziewczynę.

uciec komuś sprzed nosa Pociąg uciekł mi sprzed nosa i na następny czekałam cztery godziny.

zatrzasnąć komuś drzwi przed nosem Powiedziała, że nie chce go więcej widzieć, i zatrzasnęła mu drzwi
przed nosem.

coś pasuje jak pięść do nosa Ten abstrakcyjny obraz pasuje tu jak pięść do nosa.

przytrzeć komuś nosa Dobrze, że przytarła mu nosa, bo był bardzo zarozumiały.

nos w nos Psy spotkały się nos w nos i zaczęły się obwąchiwać.

podtykać coś komuś pod nos Matka bez przerwy podtyka mu jedzenie pod nos.

dać komuś po nosie Dali mu po nosie, kiedy próbował nimi rządzić.

orli/rzymski nos Miał orli nos i chłodne spojrzenie.

nos grecki, klasyczny W jej twarzy zwracał uwagę klasyczny, grecki nos.

mieć coś pod nosem Masz to pod nosem, a szukasz nie wiadomo gdzie.

mieć czegoś po dziurki w nosie Mam twojego narzekania po dziurki w nosie.

mieć nosa do czegoś Ma nosa do interesów.

coś idzie jak krew z nosa Ta praca idzie ci jak krew z nosa, do jutra nie skończysz.

88
Ćwiczenia:

*1 A. Którego spośród podanych związków użyjesz, jeśli:

Przykład:
- będziesz chciał/chciała powiedzieć, że coś idzie wyjątkowo powoli?
—coś idzie jak krew z nosa

1. będziesz chciał chciała powiedzieć, że jesteś bardzo zmęczony/ a;

2. zechcesz powiedzieć o kimś, że jest egoistą;
3. chcesz powiedzieć komuś, że mówi bardzo cicho i niewyraźnie;
4. zechcesz oznajmić, że autobus odjechał z przystanku na chwilkę przed Twoim przybyciem;
5. zechcesz wyrazić o kimś opinię, że jest kapryśny?

Uwaga! Pamiętaj o dostosowaniu formy czasownika!

B. Odpowiedz na pytania.

Przykład:
Co może pasować jak pięść do nosa?
Np. abstrakcyjny obraz w agresywnych kolorach do staroświeckiego wnętrza.

1. Jaki jest ktoś, kto zadziera nosa?

2. Jaka dolegliwość powoduje, że pociągamy nosem?
3. Jaka jest główna cecha kogoś, kto wszędzie wtyka nos?
4. Co czuje ktoś, komu sprzątniemy sprzed nosa coś, o czym marzył?

C. Do kogo mógłby powiedzieć podane słowa nastoletni uczeń? Do kogo zdecydo­

wanie nie wypadałoby mu tak się odezwać?

Przykład:
Masz to pod nosem, nic ci nie zabrałem, nie marudź.
Nastolatek mógłby te słowa powiedzieć do brata lub siostry, kolegi lub koleżanki - ewentualnie
żartobliwie do psa. Nie powinien się w ten sposób zwracać do rodziców, nie może do nauczycie­
la, osoby starszej.

1. „Masz muchy w nosie”.

2. „Pilnuj swego nosa”.
3. „Nie pociągaj nosem, masz tu chusteczkę”.

D. Dokończ zdania, uwzględniając znaczenia umieszczonych w nich związków.

Przykład:
Zamiast podtykać mu wszystko pod nos, powinnaś................
Zamiast podtykać mu wszystko pod nos, powinnaś pozwolić mu się usamodzielnić.

1. Spuścił nos na kwintę, kiedy dowiedział się.........................

2. Przez cały tydzień nie wychylała nosa z domu, b o............
3. Ma nosa do interesów, w ięc.............
4. Zwąchał pismo nosem i nie.........................
5. Zatrzasnęła mu drzwi przed nosem, zanim.................
 Е. Zanotuj nowe wyrażenia. Posłuż się rysunkiem. Możesz dowolnie zwięk
IM I liczbę „gałązek”.

90
 F. Do poniższych wyrażeń zakradły się błędy. Popraw je, źle użyte słowa zastępu­
jąc prawidłowymi. Następnie ułóż zdania z wyrażeniami.
■
Przykład:
coś idzie jak woda z nosa
- coś idzie jak woda z nosa - coś idzie jak krew z nosa
Pisanie pracy magisterskiej idzie mi jak krew z nosa

1. mieć wino pod nosem

2, poczuć atrament nosem
3. mieć komary w nosie
4. sokoli nos
5. spuścić nos na kwartę
6. płakać pod nosem
7. nosem się zapierać
8. nie widzieć dalej niż dziurki własnego nosa
9. strzeż swego nosa
10. coś pasuje jak kwiatek do nosa

■ Przykład:
G. Wytłuszczone fragmenty zdania zastąp odpowiednimi frazeologizmami ze sło­
wem „nos”. Pamiętaj, że czasem trzeba przekształcić większy kawałek zdania.
Podpowiedzi są w nawiasach.

Mimo moich wysiłków mój mąż pozostał egoistą i nie interesuje się problemami innych ludzi
(czubek).
Mimo moich wysiłków mój mąż pozostał egoistą i nie widzi dalej niż czubek własnego nosa.

Zwąchać nosem ulotny zapach

W dzieciństwie Paweł uwielbiał wąchać perfumy matki i sióstr. Nie przepadał za zabawami
z dziećmi. Temu i owemu koledze, który wyśmiewał się z jego nieporadności przy grze w piłkę, odpo­
wiadał: (1) „zajmij się swoimi sprawami” (pilnować), a potem (2) po cichu (pod) obiecywał sobie,
że kiedyś jeszcze tym bezmyślnym kopaczom (3) pokaże (przytrzeć).
Wolał (4) nie wychodzić (wychylać) z mieszkania, mając (5) dosyć (po) nabijających się z nie­
go dzieci. Zamiast tego przesiadywał w kuchni, rozkoszując się zapachami przypraw. Rozcierał w dło­
niach listki bazylii, delektował się cierpkim aromatem cytryn i gorzkawym imbiru.
Czasem (6) grymasił przy jedzeniu (kręcić). I zawsze tłumaczył to tym, że potrawa ma niewła­
ściwy zapach. Raz nawet bardzo podpadł kucharce, kiedy w bardzo bezpośredni sposób oświadczył
jej, że przyprawa, której zamierzała użyć, (7) nie pasuje do przyrządzanego dania (pięść). Oburzo­
na kucharka oświadczyła, że gotowała już wtedy, kiedy Paweł (8) był bardzo mały (mleko) i nie bę­
dzie tolerować (9) ingerowania (wtykania) w nieswoje sprawy. Wiele czasu zabrało chłopcu udobru­
chanie kucharki i doprowadzenie do tego, żeby (10) znów zaczęła wpuszczać go do kuchni (prze­
stała zamykać).
Kiedy Paweł podrósł, próbował komponować własne zapachy, które ofiarowywał swoim kuzyn­
kom, zdziwionym faktem, iż zapachy jego pomysłu odpowiadały im dużo bardziej niż te, które mogły
kupić w perfumeriach. Lekko (11) zarozumiały (zadzierając), odpowiadał, że zapach przygotowany
z myślą o konkretnej kobiecie musi bardziej do niej pasować niż „perfumeryjna konfekcja masowa”,
jak zwykł mawiać.
Na studia wyjechał do miasta i tam poznano się na jego niezwykłych zdolnościach. Kiedy pod­
czas studenckiej zabawy bezbłędnie odgadł nazwy i skład perfum, jakimi pachniały jego koleżanki,
zwrócił na niego uwagę znany producent kosmetyków. I zaproponował Pawłowi zostanie „nosem” fir­
my. Chłopak zgodził się natychmiast, nie pozwalając, żeby życiowa szansa (12) mu umknęła (sprzed).

91
 W firmie zrobił ogromną karierę. Stał się jednym z najsłynniejszych autorów perfum, które za­
wsze komponowane były z myślą o ważnych w jego życiu kobietach. Jego szef żartował sobie, że jego
najlepszy „nos*’ ma rzeczywiście (13) smykałkę do zapachów.

H. Napisz historyjkę, która będzie kończyć się następująco: „Usłyszawszy te s

ЩЬI wa, uśmiechnął się pod nosem. Od początku przecież właśnie o to mu chodzi­
ło”. Temat historyjki jest dowolny.

92
I '
L 13. A - 1. Podpieram się nosem; 2. N ie widzi dalej niż czubek własnego nosa; 3. M am roczesz coś
pod nosem; 4. Autobus uciekł mi sprzed nosa; 5. M a muchy w nosie.
I. 13. В - 1. Zarozumiały; 2. Katar, przeziębienie; 3. Ciekawość; 4. Złość, irytację, żal.
1.13. с - N astoletni uczeń mógłby odezwać się w ten sposób do osób równych sobie wiekiem i p o ­
zycją społeczną (koledzy, rodzeństwo) lub do kogoś, kto jest od niego młodszy; N ie wy­
pada, aby mówił w te n sposób do osób starszych (rodzice, nauczyciele).
I. 13. D - Uwaga! Podajem y tylko przykładowe rozwiązania: 1. Że nie zdał egzaminu; 2. Była prze­
ziębiona; 3. N ie waham się powierzać m u swoich pieniędzy; 4. Podpisał tej umowy;
5. Zdążył jej cokolwiek wytłumaczyć.
I. 13. F - 1. mleko, 2. pismo, 3. muchy, 4. orli, 5. kwintę, 6. uśm iechać się, 7. podpierać, 8. czubek,
9. pilnuj, 10. pięść.
1 . 13. G - 1. Pilnuj swego nosa; 2. Pod nosem ; 3. Przytrze nosa; 4. N ie wychylać nosa z dom u; 5. Po
dziurki w nosie; 6. Kręcił nosem n a jedzenie; 7. Pasuje jak pięść do nosa; 8. M iał jeszcze
mleko pod nosem; 9. W tykania nosa w nieswoje sprawy; 10. Przestała zamykać m u przed
nosem drzwi kuchni; 11. Lekko zadzierając nosa; 12. Uciekła m u sprzed nosa; 13. Ma
nosa do zapachów.

93

A

14. Ucho - muzykalne lub drewniane
Proponowany materiał:
Frazeologizm
zaczerwienić się po uszy
jeść aż się uszy trzęsą
strzyc uszami
puszczać coś mimo uszu
ldaść uszy po sobie
coś jednym uchem wchodzi /wlatuje,
a drugim wychodzi / wylatuje
nadstawiać ucha / uszu
kłaść coś komuś do uszu
niepowołane ucho
coś wylewa się komuś uszami
zadłużyć się po uszy
coś świdruje/ wierci w uszach
coś głaszcze / pieści ucho
śmiać się od ucha do ucha
zakochać się po uszy
doń komuś na ucho nadepnął
drewniane ucho
mieć muzykalne ucho
ściany mają uszy
ciepło jak w uchu
mieć czegoś powyżej uszu
ośle uszy
tkwić w czymś po uszy
94
I
Przykład użycia
Zaczerwienił się po uszy, słysząc pochwały.
Jadł aż mu się uszy trzęsły! chwalił potrawy.
Fies strzygł uszami za każdym razem, kiedy słyszał swoje imię.
Puszczała wszystkie moje rady mimo uszu.
Położyła uszy po sobie i przyznała się do winy.
Moje słowa jedriym uchem ci wlatują, a drugim wylatują.
Nadstawiaj uszu, kiedy będzie mowa o podwyżkach.
Od miesięcy kładę ci do uszu, że musisz sięleczyć.
Zabierz to niepowołane ucho spod drzwi, cheę'd powiedzieć coś
w tajemnicy.
Twoje narzekania już mi się wylewają uszami.
Zadłużył się po uszy, żeby kupić dom.
Sąsiad robi remont, a nam odgłosy kucia aż świdrują w uszach.
Pochwały pieściły moje uszy.
Śmiała się bez skrępowania, od ucha do ucha.
Zakochał się po uszy, ale bez wzajemności.
Nie mogę słuchać jego śpiewu - chyba słoń mu na ucho nadepnął.
Ma drewniane ucho i strasznie fałszuje, kiedy śpiewa.
Ma muzykalne ucho i słyszy najmniejszy nawet fałsz.
Nie mów tak głośno, bo tu ściany mają uszy.
Po rozpaleniu kominka w domu zrobiło się ciepło jak w uchu.
Mam już powyżej uszu twoich uwag.
Nie szanujesz książek - wszystkie mają ośle uszy.
Tkwi po uszy w tej aferze, a udaje niewinnego.
Ćwiczenia:

A. Wśród podanych frazeologizmów znajdź takie, w których uszy wyznaczają gra­

STARTl
nicę jakiejś przestrzeni.

Przykład:
- tkwić w czymś po uszy
- uszy wyznaczają granicę, do jakiej jest się w czymś pogrążonym

т Ш В. Odpowiedz na pytania.

Przykład:
Które związki mówią o niemożności znoszenia czegoś dłużej?
- mieć czegoś powyżej uszu
—coś wylewa się komuś uszami

1. Które związki mówią o naszej wrażliwości lub niewrażliwości na muzykę?

2. Który związek określa przyjemne, a który nieprzyjemne doznania słuchowe?
3. Które frazeologizmy odnoszą się do sytuacji napominania dzieci przez rodziców i reakcji
dzieci na owe uwagi?

C. Jakie emocje towarzyszą osobom wypowiadającym następujące zdania? Które

elementy wypowiedzi potwierdzają twoją ocenę?

Przykład:
Tkwi w tej aferze po same uszy, a udaje niewiniątko!
Nadawca wypowiedzi jest oburzony zachowaniem osoby, o której mówi. Świadczą o tym nastę­
pujące elementy: modyfikacja frazeologizmu „tkwić w czymś po uszy” - „po same uszy” oraz uży­
cie nacechowanego wyrazu „niewiniątko”, które w kontekście nabiera charakteru ironicznego.
1. Jak miło patrzeć, kiedy tak zajadasz aż ci się uszy trzęsą!
2. Naprawdę wszystko, co do ciebie mówię, jednym uchem ci wlatuje, a drugim wylatuje!
3. Trzeba mieć doprawdy drewniane ucho, żeby nie słyszeć, jak ta piosenkarka męczy się, śpie­
wając.
4. Zadłużyłeś się po uszy, a teraz szukasz u mnie pomocy?! Nie uzyskasz jej za nic w świecie!
5. Wszystkie twoje uwagi już mi się uszami wylewają! Może przestałabyś mnie w końcu kryty­
kować?!

D. Uzupełnij zdania o pasujące do ich sensu frazeologizmy.

Przykład:
Ma małe dzieci, więc w jej domu jest zawsze с..............jak w ..............
Ma małe dzieci, więc w jej domu jest zawsze ciepło jak w uchu.

1. Ma tak m ......................., że każdą melodię rozpoznaje po kilku nutach.

2. Jadł aż m u .......uszy ...................... , cała kolacja znikła w ciągu paru chwil.
3. N ....................ła u .............u, kiedy tylko mowa była o zmianach w pracy.
4. Położył............... p o ..............., kiedy wyszło na jaw, że umawiał się naraz z trzema dziewczy­
nami.

95
 5. Uwagi na swój tem at zwykła p ................... m im o........... , bo twierdziła, że nigdy jeszcze nie do
wiedziała się z nich niczego interesującego.
6. Z ....................... się w niej p o .............. , a ona wyśmiewała go i lekceważyła.
7. O d miesięcy к .......ę ci to d o ................ , a ty m i mówisz, że pierwszy raz o tym słyszysz?
8. Chociaż słoń m u n a ............................. , to bardzo lubi śpiewać, mimo iż jego słuchacze bar
dzo z tego pow odu cierpią.
9. Ten dźwięk jest tak nieprzyjemny i przenikliwy, że po prostu w ............. w ..............
10. Pochwały na tem at dzieci zawsze miło g ............. u ....... o matki.

96
Zapisz poznane wyrażenia zgodnie ze swoimi skojarzeniami, tak aby najłatwiej
Ci było je zapamiętać. W tym celu wykorzystaj rysunek.
 F. Odgadnij, jakie frazeologizmy przedstawiono na poniższych rysunkach.
©

G. Do podanych znaczeń dopisz związki, które tym znaczeniom odpowiadają, a na­

stępnie ułóż zdania z frazeologizmami.

Przykład:
- zagięte rogi kartek książki lub zeszytu
—zagięte rogi kartek książki lub zeszytu - ośle uszy
Jego zeszyty wyglądają nieestetycznie, bo zawsze mają ośle uszy.

1. ktoś, kto nie powinien słyszeć, co się mówi, a mimo to słucha

2. jeść z apetytem
3. mieć mnóstwo długów
4. śmiać się szeroko, radośnie
5. nie słuchać, co do nas mówią

H. Wytłuszczone fragmenty zdania zastąp odpowiednimi frazeologizmami ze sło­

wem „ucho”. Pamiętaj, że niekiedy trzeba przekształcić większą część zdania.
'A
W nawiasach znajdziesz podpowiedzi.

Przykład:
Mam już dość (powyżej) twoich złośliwości —przestań być tak niemiła.
Mam już powyżej uszu twoich złośliwości - przestań być tak niemiła.
Niepowołane ucho
Moja żona jest prawdziwą melomanką. Nie opuszcza żadnego koncertu w filharmonii, a w na­
szym domu słychać często dźwięki utworów Mozarta, Schumanna, Verdiego, Schuberta i innych kla­
syków muzyki poważnej. Bardzo cenię pasję żony i wiele się od niej nauczyłem.
Pewnego dnia zaproponowała mi wspólne wyjście na koncert, podczas którego miały być grane
utwory jednego ze współczesnych kompozytorów o głośnym ostatnio nazwisku. Sama nie słyszała
wcześniej żadnej z jego osławionych symfonii, ale, kierując się opinią krytyków, bardzo zachęcała mnie
do pójścia. Zgodziłem się.
I czułem się fatalnie. Nie (1) jestem może wyjątkowo muzykalny (mieć ucho), ale też i (2) nie
całkiem głuchy (słoń). Mimo że (3) wsłuchiwałem się uważnie (nadstawiać), to wśród powodzi
dźwięków, które (4) niemiłosiernie drażniły słuch (wiercić), nie zdołałem doszukać się piękna ani
harmonii. Zastanawiałem się, czy muzycy wciąż jeszcze stroją instrumenty, czy słucham już owego tak
wychwalanego przez znawców dzieła.
Bałem się ujawniać moje odczucia wobec żony, żeby nie stwierdziła, że (5) kompletnie nie mam
słuchu (drewniane) i nie zaczęła mi (6) szczegółowo tłumaczyć (kłaść) zasad nowoczesnej kom­
pozycji. Przyjrzałem się jej jednak uważnie i stwierdziłem, że, zamiast zwykłego podczas słuchania
muzyki wyrazu zachwytu, na jej twarzy maluje się wyraźna udręka. Nachyliłem się więc do niej i rze­
kłem: „Moja droga, czuję, że zdecydowanie jestem tu (7) niewłaściwą osobą (niepowołane) do roz­
koszowania się urokami tej symfonii.” „Obawiam się, że ja też” - odpowiedziała żona.
Wracając z koncertu, (8) śmialiśmy się serdecznie (od) z naszych muzycznych wrażeń. A w do­
mu nastawiliśmy sobie dla odreagowania płytę z muzyką Mozarta, która (9) była wyjątkowo przyjem­
na dó słuchania (pieścić).

I. Opisz, jak zachowuje się ktoś, kto zakochał się po uszy.

*1

99
1 .14. A - np. zakochać się po uszy, śmiać się od ucha do ucha, zadłużyć się po uszy;
i i i4. в - 1. Mieć muzykalne ucho; mieć drewniane ucho; słoń komuś na ucho nadepnął; 2. Coś
pieści ucho, coś głaszcze ucho - coś świdruje/wierci w uszach; 3. Kłaść coś komuś do
uszu, puszczać coś mimo uszu, coś wylewa się komuś uszami; coś jednym uchem wlatu­
je, a drugim wylatuje;
1 .14. С - 1. Sympatia, przyjemność - miło patrzeć; 2. Irytacja, gniew - naprawdę, wszystko, co mó­
wię; 3. Zdegustowanie, zażenowanie - doprawdy, piosenkarka męczy się; 4. Oburzenie,
irytacja —za nic w świecie; 5. Wzburzenie —'wszystkie, wreszcie;
1 .14. D - 1. Muzykalne ucho; 2. Mu się uszy trzęsły; 3. Nadstawiała uszu; 4. Położył uszy po sobie;
5. Puszczać mimo uszu; 6. Zakochał się w niej po uszy; 7. Kładę ci to do uszu; 8. Słoń
mu na ucho nadepnął; 9. W erci w uszach; 10. Głaszczą ucho matki;
1 .14. F - 1. Słoń komuś na ucho nadepnął; 2. Mieć drewniane ucho; 3. Zakochać się po uszy;
4. Mieć muzykalne ucho; 5. Ściany mają uszy; 6. Śmiać się od ucha do ucha;
I. 14. G - 1. Niepowołane ucho; 2. Jeść aż się uszy trzęsą; 3. Zadłużyć się po uszy; 4. Śmiać się od
ucha do ucha; 5. Puszczać wszystko mimo uszu (lub: coś jednym uchem wlatuje, a dru­
gim wylatuje);
I. 14. H - 1. Nie mam może wyjątkowo muzykalnego ucha; 2. Słoń mi na ucho nie nadepnął;
3. Nadstawiałem ucha; 4. Wierciły w uszach; 5. Mam drewniane ucho; 6. Kłaść mi do
uszu; 7. Niepowołanym uchem; 8. Śmialiśmy się od ucha do ucha; 9. Pieściła ucho.

100
 I
15. Włos - cienki, ale ważny

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użyda
ani o włos Była bardzo uparta i nie chciała ustąpić ani o włos.

włosy komuś dęba stanęły / stoją (na głowie) Włosy stanęły jej dęba ze strachu na widok tego wielkiego psa.

wisieć / zawisnąć na włosku Moja kariera zawisła ria.włosku,' kiedy głośno powiedziałam, co myślę
o szefie.

włosy anielskie Stroik świąteczny udekorowany był włosami anielskimi.

włos się komuś jeży / zjeżył na głowie Włos mi się jeży na głowie na myśl o tym, co ty wyprawiasz.

włos komuś z głowy nie spadnie Włoś ci z głowy nie spadnie pod nas/ą opieką.

rwać / drzeć włosy z głowy Rwała włosy z głowy, kiedy dowiedziała się, że ukradziono
jej samochód.

o (mały) włos 0 mały włos nie spowodowała wypadku.

burza włosów Spod czapki wyglądała jej burza włosów.

kaskada włosów Urzekła go kaskada jej jasnych, wijących się włosów.

dzielić włos na czworo Przestań dzielić włos na ćiworó, -tylko ędenrealiie «($zy&L

brać / wziąć kogoś pod włos Wśdęła go pod włos i kupił jej nowe ittrau x *

prędzej komuś włosy na dłoni wyrosną Prędzej mi włosy na dłoni wyrosną niż ty obejmiesz to stanowisko.

Ćwiczenia:

STARTi Odpowiedz na pytania:

*1
Przykład:
Co czujemy, kiedy mówimy: „Przestań dzielić włos na czworo”?
Irytację, gdyż dajemy w ten sposób do zrozumienia odbiorcy, że jest naszym zdaniem zbyt dro­
biazgowy.
1. Na czym wieszamy włosy anielskie?
2. Jakie muszą być włosy, żeby można było określić je mianem „kaskady” lub „burzy”?
3. Z jakiego powodu włosy mogą stanąć dęba na głowie?
4. Co staramy się osiągnąć, jeśli mówimy komuś: „Włos ci z głowy nie spadnie”?
5. Kogo można łatwo wziąć pod włos?

101
 В. Dokończ zdania, uwzględniając znaczenia umieszczonych w nich związków:

Przykład:
O mały włos nie spowodowała wypadku, b o ......... .......
O mały włos nie spowodowała wypadku, bo jechała zdecydowanie za szybko.

1. Interesy ich firmy zawisły na włosku, kiedy .............. .

2. Włosy stanęły mu dęba na głowie na myśl o ..............
jŁ Postanowił, że nie ustąpi ani o włos, chociaż _______ _
4. Łatwo dawało się ją wziąć pod włos, bó b y ła.........
% Ten samochód minął ją dosłownie o włos, kiedy.............
6. Miała zwyczaj w każdej sytuacji dzielić włos na czworo, zam iast.......
7. Rwała włosy z głowy z rozpaczy, mimo ż e ............
8. ^Jfyszła od fryzjera z istną kaskadą włosów, a le .............

C. Kto, do kogo i w jakiej sytuacji mógłby powiedzieć następujące słowa?

Przykład:
Podczas ostatniej tury negocjacji nie posunęliśmy się do przodu ani o włos.
Negocjator do szefa firmy, na zlecenie którego prowadzi rozmowy w sprawie umowy lub kon­
traktu.
1. Prędzej mi włosy na dłoni wyrosną niż ty pójdziesz na te studia!
3t Włos mi się zjeżył na głowie, kiedy zobaczyłem, jak przebiegasz jezdnię między tymi pędzą­
cymi samochodami!
3. Nie obawiaj się, kochanie, włos d z głowy nie spadnie.
4. Dała się wziąć pod włos i przełożyła test.
5. Ta jej burza włosów absolutnie przesłoniła mi świat!

102
D. Zapisz poznane wyrażenia zgodnie ze swoimi skojarzeniami, tak aby najłatwiej
Ci było je zapamiętać. Dopomóż sobie rysunkiem.

103
 Ш Е. W wykropkowane miejsca wpisz odpowiednie wyrażenia ze słowem „włos”.

Przykład:
Mogę im powierzyć moje dziecko, bo wiem, że pod ich opieką...........mu z g............nie.................
Mogę im powierzyć moje dziecko, bo wiem, że pod ich opieką włos mu z głowy nie spadnie.

Prośba o awans
Postanowiłem pójść do szefa i poprosić go o awans. W ciągu ostatniego roku wiele zrobiłem dla
firmy, dzięki moim innowacjom zwiększyliśmy produkcję i obniżyliśmy koszty. Uważałem, że przy­
szedł czas na nagrodę.
Zaraz z samego rana udałem się do gabinetu na końcu korytarza, gdzie za obitymi skórą drzwia­
mi niepodzielnie królował SZEF. W sekretariacie uśmiechnęła się do mnie panna Grosik. Jak zwykle
spadała jej na plecy (1) к ............................ czarnych.............................
Czy można przeszkodzić szefowi? - zagadnąłem ją.
— Zaraz zapytam. Nacisnęła guzik interkomu. - Panie dyrektorze, pan Ambicki do pana.
Usłyszałem krótkie: „Prosić”.
Wszedłem. Szef gestem zaprosił mnie do zajęcia miejsca w fotelu.
Z czym pan przychodzi?
Postanowiłem mówić prosto z mostu.
H ЩВ Chciałbym otrzymać awans. Bardzo angażuję się w sprawy firmy i myślę, że zasłużyłem na to,
żeby mnie doceniono.
Szef wysłuchał mnie, nie podnosząc głowy. Nagle popatrzył mi prosto w oczy. ''Jfydało mi się, że
nagle spotężniał. (2) Włosy mu się z..................... I jak nie ryknie:
Awans?! Docenić pana?! Prędzej mi (3)..................na d ło n i............................. . niż otrzyma
pan jakikolwiek awans! Woda sodowa uderzyła panu do głowy! Nagród się zachciewa! Może jeszcze
awans na moje stanowisko?!!
(4) Włosy stanęły m i..................... na głowie. Poczułem, że cała moja kariera (5)............................
w tym momencie n a ....................................Resztką sił próbowałem jeszcze (6)......................... szefa
p o d ........................ :
m Ależ, panie dyrektorze, pańskie nieomylne decyzje, pańskie poczucie sprawiedliwości...
W odpowiedzi szef zaryczał jeszcze głośniej:
Decyzje!!! Zaraz podejmę decyzję! Nieomylną! Wyślę pana na zieloną trawkę! Natychmiast!
I nie ustąpię (7) ani o ............!
Świat zaczął kręcić mi się przed oczami. Szef był już tak ogromny, że wypełniał sobą cały pokój.
Jego wielkie usta rozwierały się złowieszczo tuż nad moją głową. Słyszałem klekot zębów. Rzuciłem
się do panicznej ucieczki.
Buum! Spadłem skądś i obudziłem się we własnym łóżku. Wielka głowa szefa znikła. Pochylała
się nade mną zaniepokojona żona. Za jej plecami na choince łagodnie połyskiwały (8)......................

- Czemu tak krzyczysz?

Miałem koszmar. Rozmawiałem z szefem. (9) O mały ................, a byłby mnie wyrzucił
z pracy.
Pracoholik - zaśmiała się żona. Ty nawet we śnie myślisz tylko o swojej firmie.
Następnego dnia poszedłem jak zwykle do pracy. W drzwiach spotkałem szefa. Uśmiechnął się
do mnie promiennie.
- Witam pana, panie Ambicki.
- Dzień dobry, panie dyrektorze.
Szef wyglądał na bardzo zadowolonego z życia. Może dziś przyznałby mi awans - szepnęło coś
kusząco w mojej głowie. Otrząsnąłem się. O nie, wprawdzie sen mara, Bóg wiara, ale jeszcze się
wstrzymam.

104
 F. Jakim związkom odpowiadają poniższe definicje? Utwórz zdania z dopisanymi
związkami.
1*1
Przykład:
- mało brakowało
mało brakowało —o mały włos
O mały włos straciłbym wszystkie pieniądze.

1. przesadnie wgłębiać się w szczegóły zamiast zajmować się istotnymi sprawami

2. ktoś jest bezpieczny, nic mu nie zagraża
3. gwałtownie przeżywać, okazywać ból, rozpacz
4. ozdoba choinkowa
5. coś jest zagrożone

G. Napisz historyjkę, która rozpoczynałaby się od słów: „Prędzej mi włosy na dło­

ni wyrosną, niz...

105
 H. Ćwiczenie to jest formą powtórzenia poznanych wyrażeń ze słowami: „nos”,
I „ucho”, „włos” i „ząb”. Dzielimy uczniów na cztery grupy. Każda z grup otrzy­
muje jeden zestaw z opisem zadania. Uczniowie uzupełniają związki o brakują­
ce elementy, a do zielonej rubryki wpisują tę literę wstawionego wyrazu, którą

q| wskazuje cyfra w nawiasie. UWAGA! W przypadku braku numeru należy w ru­

brykę wpisać literę zieloną.

Wszystkie litery złożone razem utworzą fraszkę Jana Sztaudyngera pt. „Szczęście”.
„Szczęście, owszem, się zdarza,
Starczy mieć guzik i spotkać kominiarza.”
Oceniamy, czy uczniowie prawidłowo uzupełnili związki oraz czy podali ich właściwe znaczenie.

Przykład:

Twoje związki to: Litera Znaczenie związku

ciepio jak w........... (2) С bardzo ciepło

tkwić w czymś po,, i być w coś bardzo zaangażowanym

Uwaga! Analiza fraszki może być podstawą do przeprowadzenia dyskusji o istocie szczęścia
i o tym, jak rozumieją to pojęcie uczniowie.

106
Zestaw I

1. Uzupełnij podane związki o brakujące elementy. M ożesz wybierać pom iędzy różnymi form a­
mi wyrazów: „nos”, „ucho”, „włos” i „zęby”. N u m er w nawiasie oznacza kolejną literę wpi­
sanego wyrazu, którą trzeba wpisać w zieloną rubrykę. U waga!!! W przypadku braku nu m e­
ru należy w rubrykę wpisać literę zieloną.
2. Wszystkie litery złożone razem —ze wszystkich czterech grup —utworzą aforyzm Jana Sztau­
dyngera o szczęściu.
3. W pisz w odpowiednią rubrykę znaczenia związków.

Przykład:

Twoje związki to: litera Znaczenie związku

ciepło jak w ..........(2) - • ; j C b a r d z o ciepło
tkwić w czymś po , i być w coś bardzo zaangażowanym

Twoje zw iązki to: L itera Z n aczen ie zw iązku

1. o m a ły ..............(4)
2. płacz i zgrzytanie........... .........(1)
3. m uzykalne................(2)
Я
4. bronić czeg o ś........... i pazuram i (1)
5. cedzić słowa p rz e z ................... (2)
6. z je ś ć ................. na czymś
7. niepow ołane...............(2)
8. mieć muchy w ................. (4)
9. uśmiechać się p o d ......................(4)
10. mieć mleko p o d ................(2)
11. d zielić..............na czworo (1)
12. coś świdruje, wierci w ........... . (2)
13. dzwonić, szczękać......................(1)
14. m am rotać, mruczeć p o d ..............(4)
15. p o ciąg a ć................. (5)

107

A
Zestaw II

1. Uzupełnij podane związki o brakujące elementy. Możesz wybierać pomiędzy różnymi forma­
mi wyrazów: „nos”, „ucho”, „włos” i „zęby”. N umer w nawiasie oznacza kolejną literę wpi­
sanego wyrazu, którą trzeba wpisać w zieloną rubrykę. Uwaga!!! W przypadku braku num e­
ru należy w rubrykę wpisać literę zieloną.
2. Wszystkie litery złożone razem - ze wszystkich czterech grup - utworzą aforyzm Jana Sztau­
dyngera o szczęściu.
3. Wpisz w odpowiednią rubrykę znaczenia związków.

Przykład:

Twoje związki to: Litera Znaczenie związku

ciepło jak w......... (2) С bardzo ciepło
tkwić w czymś po i być w coś bardzo zaangażowanym
HHHI

Twoje związki to: Litera Znaczenie związku

1. kłaść................ po sobie (2)
2. dostać p o .............. (4)
3. połamać sobie na czym ś............. (2)
4. puszczać coś m im o .............(3)
5. rwać, d rz e ć ............. z głowy
6. mieć usta o d ............... d o ...............(4) жррирра ___ ___ ..
7. zaczerwienić się p o ..........
8. zaciąć, zacisnąć, ścisnąć............... (1)
Hi
9. m ieć .............(4)
10............komuś z głowy nie spadnie (4)
11. trzymać język z a ...................
12. coś pasuje jak pięść d o ............... (4)
13....................się podpierać
14. coś głaszcze, pieści.............(2)
15. coś kogoś kłuje, kole w .............(1)
Ш Ш т~ ............. ...... ...................................... .....

108
Zestaw III
rn^tyjjjUzupełnij podane związki o brakujące elementy. Możesz wybierać pomiędzy różnymi forma-
mi wyrazów: „nos”, „ucho”, „włos” i „zęby”. N um er w nawiasie oznacza kolejną literę wpi­
sanego wyrazu, którą trzeba wpisać w zieloną rubrykę. Uwaga!!! W przypadku braku num e­
ru należy w rubrykę wpisać literę zieloną.
' 2: Wszystkie litery złożone razem - że wszystkich czterech grup - utworzą aforyzm Jana Sztau­
dyngera o szczęściu.
3. W pisz w odpowiednią rubrykę znaczenia związków.

Przykład:
Twoje związki to: litera Znaczenie związku
ciepło jak w.........{2) . bardzo ciepło
IfcwKm ffiytaśpa, być w coś bardzo zaangażowanym
! ■
ВНИИ

Twoje związki to: Litera Znaczenie związku

.........
1........... prędzej komuś na dłoni wyrosną (5)
............................... .....................
2. coś jed n y m ............ wchodzi a drugim
wychodzi (5)
3. zgrzytać..................(6)
4. k rę c ić ..................n a c S fU J
Я В В В ---------------------------------- ---------------- -
5. podtykać coś komuś p o d .......
I___»__ ____ _______
! ................ -
6. nadgryziony, nadszarpnięty ............... czasu
lilii!
7. nadstawić i
1 1 1 1
ЖШ Ш .................. ........
8. zadłużyć się p o ................(3) ■
тш Ш ....
9. mieć czegoś po dziurki W Z . , (4) lilp

10. zwiesić, spuścić......... . na kwintę шш

11. mieć kogoś w ......... (4) ■Ęę Ę IĘ :

12.................. się komuś jeżą, stają dęba (4) ШШйШш

13. pilnuj sw ego....................
14. brać kogoś p o d ..............(3)
___________ _
Zestaw IV

Uzupełnij podane związki o brakujące elementy. Możesz wybierać pomiędzy różnymi formami
wyrazów: „nos”, „ucho”, „włos” i „zęby”. N umer w nawiasie oznacza kolejną literę wpisanego wy­
razu, którą trzeba wpisać w zieloną rubrykę. Uwaga!!! W przypadku braku numeru należy w ru ­
brykę wpisać literę zieloną.
Wszystkie litery złożone razem - ze wszystkich czterech grup - utworzą aforyzm Jana Sztaudyn­
gera o szczęściu.
Wpisz w odpowiednią rubrykę znaczenia związk ów.

Przykład:

Twoje związki to: litera Znaczenie związku

ciepło jak w......... (2) bardzo ciepło
tkwić w czymś po .. być w coś bardzo zaangażowanym

Twoje związki to: Litera Znaczenie związku

1. jeść, zajadać aż s ię .............. trzęsą
2. wtykać, wścibiać gdzieś.........
3.-śmiać się o d ..........d o .................(4)
4. poczuć, zwąchać p ism o ..................
5. kłaść coś komuś d o ..........
6. sprzątnąć coś komuś sp rzed .........(2)
7. zatrzasnąć komuś drzwi p rz e d ................ (5)
8. coś wylewa się komuś (6)
(1 )
10. strzyc (6)
11. nie widzieć dalej niż czubek własnego ... (4)
12. zadzierać................
13. ani w ........np. nic nie rozumieć (1)
14. nie wychylać, nie wytknąć skądś (4)

I. Wykorzystując poznane związki, napisz swoją definicję szczęścia i radę, jak

*( można je osiągnąć.

110
 J. Rozwiąż poniższy test. Sprawdź swoją znajomość frazeologizmów ze słowami:
Q t| „brzuch” „plecy”, „twarz”, „buzia”, „gęba”, „oko”, „ucho”, „nos”, „włos”, „ję­
zyk”, „usta” i „ząb”.

I. Przedstawiam Ci Felusia. Twoim zadaniem będzie dopasowanie poniższych de­

finicji do poszczególnych części jego głowy. Pisząc, podaj numer definicji i lite­
rowy symbol z kratek, np. 1-A. Uwaga! Kilka definicji może odpowiadać tej sa­
mej części ciała.

Przykład:
0. ktoś ze zmęczenia widzi niewyraźnie
0- A

1. robić coś ochoczo, radośnie

2. komuś jest zimno
3. być zarozumiałym
4. być dla kogoś bardzo drogim, wartościowym
5. mało brakowało
6. jeść z apetytem
7. mieć mnóstwo długów
8. nie dotrzymywać obietnic
9. już nie nowy
10. być egoistą
11. być zalotną
12. pochlebiać komuś

II. Napisz frazeologizmy, które odpowiadają powyższym definicjom.

Przykład:
0. ktoś ze zmęczenia widzi niewyraźnie
ktoś ze zmęczenia widzi niewyraźnie —dwoi się komuś w oczach

III
 III. А teraz Feluś opowie Ci trochę o sobie. Wytłuszczone fragmenty jego wypowie­
dzi zastąp odpowiednim frazeologizmem. Wypełnij też puste miejsca. Pamiętaj
o odpowiedniej formie gramatycznej. Uwaga! W niektórych przypadkach trze­
ba zmienić też formę niektórych wyrazów w tekście.

Przykład:
Niektóre opinie o mnie traktuję nie do końca poważnie.
Niektóre opinie o mnie traktuję z przymrużeniem oka.
Mam...............lewe.................. do majsterkowania.
Mam dwie lewe ręce do majsterkowania.
- Jestem prawdziwym szczęściarzem. Udaje mi się w życiu mnóstwo rzeczy. Na przykład cza­
sem idę nieprzygotowany na egzamin. Myślę: co to będzie?! A potem wyciągam najłatwiej­
sze pytania, powiem dwa czy trzy zdania, profesor (1) uda, że nie dostrzegł mojego niedo-
uczenia i zdaję. Albo w pracy. Nie powiem, nie migam się od roboty, więcej, idę do biura
(2) bardzo chętnie, ale z szefami to nigdy nie wiadomo, kiedy mają (3) zły humor (noga).
Ja tam nie wnikam w przyczyny. Może mu samochód rano nie zapalił albo żona (4)...........
...........w .....................(nos). Kto to może wiedzieć! Ważne, że ja zawsze potrafię (5) szybko
zorientować się w sytuacji i nawet wtedy, gdy na wszystkich sypią się gromy, ja (6) wycho­
dzę z sytuacji bez szwanku (twarz). Co niektórzy złośliwi znajomi gadają: „O ten to ma (7)
mnóstwo ważnych znajomych i wszędzie się wkręci”. No, owszem, znam tego i owego, ale
nigdy nie korzystam z protekcji i potrafię (8) dać nauczkę tym, co mnie (9) obgadują. A do
ich złośliwości nie przywiązuję żadnej wagi. (10) Jednym .................... mi ..................... a

- Z dziewczynami też nie jest źle. Chociaż żaden ze mnie Apollo, to niejedna (11) słodko na
mnie patrzy. A ja wiem, jak z nimi postępować. Tu komplemencik, tam uśmiech - nigdy nie
było takiej sytuacji, żebym (12) nie wiedział, co mam powiedzieć (zapomnieć). Ale też nie
jest tak, że (13) gadam bez przerwy. Dziewczyny nie lubią tych, co (14) paplają o wszyst­
kim i o niczym. Tej jednej jedynej jeszcze nie spotkałem, ale wiem, że kiedy to nastąpi, to
(15) z................ się p o .................i będę ją (16) wielbił (ręce). Będzie (17) dla mnie naj­
ważniejsza. Kto wie, może nawet na jej widok po raz pierwszy w życiu (18) obleję się pą­
sem (uszy). Ale to jeszcze odległa przyszłość.
- Na razie jedyna naprawdę wyjątkowa kobieta w moim życiu to mama. Wspaniale prowadzi
dom. Gotuje tak, że każda jej potrawa (19) jest niezwykle smaczna i delikatna. A jak pie­
cze!! Ho, ho, po prostu (20) n............w ............

IV Dokończ charakterystykę Felusia, uwzględniając poniższe informacje. Uwaga!

Pamiętaj, że zdania formułujesz jako Feluś. Pamiętaj zatem o odpowiednich for­
mach gramatycznych oraz o stylu wypowiedzi - indywidualnym sposobie mó­
wienia. Spróbuj dopasować go do wypowiedzi z punktu III.

Przykład:
- chciałby, żeby jego dziewczyna miała piękne, bujne, jasne włosy.
Chciałbym, żeby moja dziewczyna miała burzę jasnych włosów.

1. czasem w niedzielę lubi poleniuchować;

2. śmieje się szczerze i donośnie;
3. ładnie wygląda w niebieskich koszulach;
4. nigdy nie unika odpowiedzialności za własne czyny (plecy);
5. nie jest zarozumiały;
6. nie jest bardzo ciekawski, ale potrafi tak zadawać pytania, by dowiedzieć się wszystkich in­
teresujących go informacji;
7. nie cierpi kaszy gryczanej;
8. żadne kłopoty nie mącą jego snu;
9. niestety, nie ma talentu muzycznego;
10, nigdy nie poddaje Się smutnym nastrojom.

V. Oceń, czy poniższe frazeologizmy zostały użyte poprawnie (P lub N P ). Za każ­

dym razem krótko uzasadnij swoje zdanie. Punktem wyjścia do Twojej oceny
niech będzie znaczenie związków.

Przykład:
Odwróć się ode mnie plecami.
Odwróć się ode mnie plecami. - NP; nie można od kogoś żądać, żeby odmówił nam zaintereso­
wania i pomocy;
Córeczko, jest tak zimno, że lepiej nie wychylaj nosa z domu.
Córeczko, jest tak zimno, że lepiej nie wychylaj nosa z domu. - P; rodzic może zwrócić się do
córki, używając formy „ty” i udzielić jej rady.
1. Panic dyrektorze, pan jest tylko mocny w gębie.
2. Niech pani stuli gębę!
3. Wbij mi nóż w plecy.
4. On wczoraj przez cały wieczór wiercił mi dziurę w brzuchu o te książki.
5. Amant filmowy do swej umierającej kochanki: Daj mi buzi po raz ostatni!

■3
 У
тшшя^

I. 15. А ~ 1. Na choince, 2. Gęste, długie, lśniące i (najlepiej) kręcone, 3. Ze strachu, przeraże­

nia lub wtedy gdy przygnieciemy je (szczególnie te włosy, które są sztywne) pod­
czas snu. 4. Uspokoić, 5. Kogoś, kto jest łasy na pochlebstwa, i lubi słuchać o tym, ja­
ki jest wspaniały.
I. 15. В - Uwaga. Podajemy tylko przykładowe odpowiedzi: 1. Akcje przedsiębiorstwa bardzo stra­
ciły na wartości; 2. Konieczności ponownego zdawania egzaminu na prawo jazdy; 3. Czuł,
że jego pozycja w negocjacjach nie jest zbyt mocna; 4. Łasa na pochlebstwa; 5. Przecho­
dziła przez przejście na zielonym świetle; 6. Zamiast dostrzegać korzyści; 7. Przyjaciele
ofiarowali jej wsparcie w tej trudnej sytuacji; 8. Nie była zadowolona z tej fryzury.
I. 15. С - 1. Np. rodzic do dziecka, w sytuacji, gdy nie jest w stanie zaakceptować jego życiowego
wyboru; 2. Osoba, której zależy na dobru odbiorcy, w sytuacji, gdy się o niego martwi;
3. Mężczyzna do kochanej kobiety, gdy usiłuje ją zapewnić, że powinna czuć się przy nim
bezpieczna; 4. Uczeń do kolegi o nauczycielce; 5. Kolega do kolegi, w sytuacji, gdy czu­
je się zakochany.
I. 15. E - 1. Kaskada czarnych włosów, 2. Włosy mu się zjeżyły, 3. Prędzej mi włosy na dłoni wyro­
sną, 4. Włosy stanęły mi dęba na głowie, 5. Cała moja kariera zawisła na włosku, 6. Wziąć
szefa pod włos, 7. Ani o włos, 8. Anielskie włosy, 9. O mały włos.
I. 15-F — 1. Dzielić włos na czworo, 2. Włos ci z głowy nie spadnie, 3. Rwać / drzeć włosy z głowy;
4. Anielskie włosy; 5. Wisieć na włosku.
I. 15. H - Hasło: „Szczęście - owszem, się zdarza. Starczy mieć guzik i spotkać kominiarza.” - Jan
Sztaudynger

Zestaw I

Twoje związki to: litera Znaczenie związku

1. o mały włos (4) S - mało brakowało

2. płacz i zgrzytanie zębów (1) Z - żart.: trudna, kiepska sytuacja

3. muzykalne ucho (2) с - ktoś, kto ma słuch muzyczny

4. bronić czegoś zębami i pazurami (1) z - bronić czegoś usilnie, upierać się przy czymś

5. cedzić słowa przez zęby (2) Ę - mówić powoli, oddzielając wyrazy,

często pod wpływem irytacji

6. zjeść zęby na czymś Ś - być doświadczonym w jakiejś dziedzinie

7. niepowołane ucho (2) C-.. в - ktoś, kto słucha, a nie powinien,

ktoś, kto podsłuchuje

8. mieć muchy w nosie (4) i - kaprysić, mieć humory

9. uśmiechać się pod nosem (4) E - uśmiechać się tajemniczo

10. mieć mleko pod nosem (2) 0 - być młodym, niedojrzałym

11. dzielić włos na czworo (1) W przesadnie wgłębiać się w szczegóły, zamiast
zajmować się istotnymi sprawami

12. coś świdruje, wierci w uszach (2) s - coś jest źródłem nieprzyjemnych dźwięków

13. dzwonić, szczękać zębami (1) z - klekotać zębami z zimna lub ze strachu

14. mamrotać, mruczeć pod nosem (4) UЩ- mówić niewyraźnie

E
15. pociągać nosem (5) M - siąkać nosem; wąchać

114
 Zestaw II

Twoje związki to: litera Znaczenie związku

1. kłaść uszy po sobie (2) S j r M stracić pewność siebie
2. dostać po nosie (4) I - dostać nauczkę

3. połamać sobie na czymś zęby (2) i - nie móc sobie z czymś poradzić

4. puszczać coś mimo uszu (3) z - nie słuchać

5. rwać, drzeć włosy z głowy D - bardzo coś przeżywać, rozpaczać

6. mieć usta od ucha do ucha (4) Ф, - wiele mówić

7. zaczerwienić się po uszy R zarumienić się

8. zaciąć, zacisnąć, ścisnąć zęby (1) Z H działać mimo przeciwności, nie skarżąc się

9. mieć nosa (4) A - orientować się w sytuacji

10. włos komuś z głowy nie spadnie (4) 1 - nic ma się czego obawiać

11. trzymać język za zębami

12. coś pasuje jak pięść do nosa (4)

WA - milczeć, nie zdradzać tajemnic

j e s c o ś w ogóle nie pasuje

13- nosem się podpierać R - być bardzo zmęczonym

14. coś gfaszcze, pieści ucho (2) ||||| - coś przyjemni brzmi

15. coś kogoś kłuje, kole w zęby (1) Z - coś komuś nie smakuje

Zestaw III

Twoje związki to: Litera Znaczenie związku

1. włosy prędzej komuś Y coś jest niemożliwe
na dłoni wyrosną (5)

2. coś jednym uchem wchodzi " M - ktoś nie słucha, nie przywiązuje wagi
a drugim wychodzi (5) do tego, co się mówi

3. zgrzytać zębami (6) '« f i okazywać irytację, wydając dźwięk

podobny do zgrzytania

4. kręcić nosem na coś (4) • "тГ'Л - grymasić, stroić fochy

5. podtykać coś komuś pod nos ć L j j przesadnie dbać o kogoś

6. nadgryziony, nadszarpnięty zębem czasu G n fet już nie nowy

7. nadstawić ucha (1) U / - s t a r a ć się usłyszeć

8. zadłużyć się po uszy (3) z - mieć wiele długów

9. mieć czegoś po dziurki w nosie (4)

.'if. i- mieć czegoś dosyć

10. zwiesić, spuścić nos na kwintę к - zasmucić się

11. mieć kogoś w nosie (4) - lekceważyć kogoś

12. włosy się komuś jeżą, stają dęba (4) s *- ktoś ma uczucie, że włosy podnoszą mu się
na głowie ze strachu lub ze zdziwienia

13. pilnuj swego nosa p ^ л л ц т е wtrącaj się

14. brać kogoś pod włos (3) 0 pochlebiać komuś, chcąc coś uzyskać
JMliAijfe

115
Zestaw IV

Twoje związki to: Litera Znaczenie związku

1. jeść, zajadać aż się uszy trzęsą
2. wtykać, wścibiać gdzieś nosa
3. śmiać się od ucha do ucha (4)
4. poczuć, zwąchać pismo nosem
5. kłaść coś komuś do uszu
6. sprzątnąć coś komuś sprzed nosa (2) i O
7. zatrzasnąć komuś drzwi
przed nosem (5)
8. coś wylewa się komuś uszami (6)
9. nos w nos (1)
10. strzyc uszami (6)
11. nie widzieć dalej niż czubek
własnego nosa (4)
12. zadzierać nosa
13. ani w ząb np. nic nie rozumieć (1)
14. nie wychylać, nie wytknąć
skądś nosa (4)
T —jeść z apetytem
К - wtrącać się
A - śmiać się szeroko, głośno, szczerze
Ć ЩВ zorientować się w sytuacji
К natrętnie coś komuś tłumaczyć
- zabrać coś komuś na chwilę przed tym
zanim on się na to zdecydował
M ^H zabronić komuś wstępu, odegnać
go od drzwi domu
- ktoś już nie może czegoś słuchać
N - blisko, twarzą w twarz
I . podsłuchiwać, starać się usłyszeć
A - być egoistą
R y # być zarozumiałym
Z ^ H n ic , w ogóle nie
A - siedzieć w jednym miejscu,
nie wychodzić na zewnątrz

Я 15. J. I № % & 2 - F, 3 - D, 4*~ A, 5 - В, 6 - С, 7 - С, 8И Е, 9 - Ą 10 - D, 11 - А, 1 2 - В.

I. 15. J. II - 1. Ze śpiewem na ustach; 2. Ząb na ząb nie może trafić (dzwonić zębami); 3. Zadzie­
rać nosa; 4. Być czyimś oczkiem w głowie; 5. O mały włos; 6. Zajadać aż się uszy trzę­
są; 7. Zadłużyć się po uszy; 8. Robić z gęby cholewę; 9. Nadgryziony zębem czasu;
10. Nie widzieć dalej niż czubek własnego nosa; 11. Puszczać do kogoś oczko; 12. Brać
kogoś pod włos.
I. 15. J. Illib 1. Profesor przymknie oko na moje niedouczenie. 2. Ze śpiewem na ustach. 3. Wstaną
lewą nogą, 4. Ma muchy w nosie, 5. Zwąchać pismo nosem, 6. ^ c h o d z ę z sytuacji
z twarzą, 7. Ma mocne plecy, 8. Dać po nosie, 9. Tym, co biorą mnie na języki, 10. Jed­
nym uchem mi wchodzi, a drugim wychodzi, 11. Robi do mnie słodkie oczy, 12. Żebym
zapomniał języka w gębie, 13. Buzia mi się nie zamyka, 14. Mówią / plotą co im ślina
na język przyniesie, 15. Zakocham się po uszy, 16. Nosił ją na rękach, 17. Będzie mo­
im oczkiem w głowie, 18. Zaczerwienię się po uszy, 19. Rozpływają się w ustach,
20. Niebo w gębie.
I. 15. J. IV - 1. Czasem w niedzielę lubię poleżeć do góry brzuchem. 2. Śmieję się od ucha do ucha.
3. Do twarzy mi w niebieskich koszulach. 4. Nie chowam się za czyimiś plecami. 5. Nie
zadzieram nosa. 6. Nie jestem bardzo ciekawski, ale jeśli trzeba to potrafię pociągnąć
ludzi za język. 7. Kasza gryczana kłuje mnie w zęby. 8. Nic nie spędza mi snu z oczu.
9. Niestety, mam drewniane ucho. 10. Nigdy nie spuszczam nosa na kwintę.

116
1 .15. J. V - 1. NE - nie zwrócimy się w ten sposób do przełożonego; 2. NP - zwykle używamy te­
go wyrażenia z czasownikiem w JI os. liczby pojedynczej w trybie rozkazującym (stul);
wypowiedź obraźliwa - do kogoś, do kogo zwracamy się per pani nie powinniśmy tak
powiedzieć; 3. NP - nie można domagać się, żeby ktoś zrobił nam krzywdę; 4. P, 5. NP
w przedstawionej sytuacji taka wypowiedź byłaby infantylna.

7 |

A oto ile punktów można było uzyskać za poszczególne zadania:

J. I - 12 - po jednym punkcie za każde dopasowanie znaczenia związku do odpowiedniej lite­
ry na rysunku;
J. II - 12 - po jednym punkcie za każdy prawidłowo napisany związek;
J. III - 20 - po jednym punkcie za każde przekształcenie; jeśli w przekształconej wersji ucznia
był błąd gramatyczny, uczeń nie otrzymywał punktu;
J. IV - 10 - po jednym punkcie za każde prawidłowo zbudowane i zawierające odpowiedni zwią­
zek zdanie;
J. V - 1 0 - 5 + 5 - po jednym punkcie za ocenę, czy wypowiedź jest poprawna czy też nie; po
jednym punkcie za podanie uzasadnienia.
Razem - 64 punkty; do zaliczenia testu uczeń potrzebował co najmniej 34 punktów; 64 punkty da­
wały ocenę celującą.
O ilości punktów koniecznej do uzyskania pozostałych ocen decyduje nauczyciel.
Ćwiczenia dodatkowe:

A. W podanym tekście wpisz wyrażenia w wykropkowane miejsca i zastąp wytłusz­

czone fragmenty odpowiednim związkiem frazeologicznym. Uwaga! W niektó­
rych miejscach należy przekształcić większy fragment tekstu, niż tylko ten, któ­
ry został pogrubiony:

Przykład:
Zupełnie nie mam talentu do gotowania (dwie) i nic mi nie wychodzi, choć bardzo się
staram.
Mam dwie lewe ręce do gotowania i nic mi nie wychodzi, choć bardzo się staram.
Twoje narzekania już mi się w................ ą u ....................
Twoje narzekania już mi się wylewają uszami.

Jesienne nastroje:
Co roku, kiedy przychodzi jesień, ogarnia mnie melancholia. (1) Mam bardzo zły nastrój (nos),
(2) chodzę nieuważnie (nogi), a na domiar złego nie chce mi się pracować. Najchętniej siedziała­
bym z (3) z ................... nym i...................... i czekała, aż wreszcie skończą się listopadowe pluchy
i szarugi. A przecież dokładnie zdaję sobie sprawę z tego, (4) ile mam do zrobienia (głowa). Ale ja­
koś nie mogę się przełamać. Przyjaciele próbują mi pomóc, mówiąc: (5) „................. d o ...............y!
Przecież każda jesień ma swój kres.” A ja nic. Jak grochem o ścianę. Pogarsza mi się też apetyt. Na­
wet najbardziej ulubione potrawy (6) mi nie smakują (zęby), chociaż moja cierpliwa mama stara się
(7) podsuwać mi (nos) wszystko co najlepsze. Nawet, kiedy w końcu (8) wmówię sobie (głowa), że
nie można tak poddawać się nastrojom, i próbuję coś robić, już po chwili (9) ręce m i...................,
czuję znużenie i niechęć. I tak jest co roku. Dobrze, że te moje jesienne (10) kaprysy (nos) trwają
tylko 2-3 tygodnie w roku. Gdyby miałoby tak być dłużej, to nikt by ze mną nie wytrzymał, a cały dom
(11) stanąłby n a ................ Przez resztę roku staram się wynagradzać moim bliskim swoje humory,
żeby nie mówili, że (12) jestem złym człowiekiem (serce).

B. Uzupełnij luki we frazeologizmach. Następnie owe brakujące wyrazy wpisz

zgodnie ze wskazówkami w odpowiednie miejsce w krzyżówce. Litery z pól
oznaczonych na czerwono utworzą hasło - aforyzm o przyjaźni zaczerpnięty
z twórczości angielskiego poety Samuela Taylora Coleridge’a. Może on stać się
zalążkiem dyskusji o istocie przyjaźni - wspartej innymi znanymi Wam afory­
zmami i przysłowiami na ten temat.

Przykład:
...........i zgrzytanie zębów
płacz i zgrzytanie zębów
Poziomo
1 i zgrzytanie zębów
2 się po uszy
3 z kimś wspólny język
4 komuś na ucho nadepnął
5. n ie ...............czegoś do ust
6 coś komuś sprzed nosa
7 wypieki na twarzy
8 włosy z głowy
9. włosy kom uś............dęba na głowie
10....... razy oko
11. nie widzieć...............niż czubek własnego nosa

118
 12 . .........uderzyła komuś do głowy
13. ........ ....... po zęby
14. ........... buzi od kogoś
15. żyć z .............w ręku
16. chodzić z głową w ..............
17. włos się komuś........... na głowie
18. Z...... . komuś gębę
19. mieć m............ ucho
20 . s.... .....uszami
21. zmierzyć kogoś wzrokiem o d .......... do głów
22 . robić z gęby ...,......
23. .... wierzyć własnym oczom
24. ................. włosów
25. mieć d............. ucho
26. ...........w gębie

Pionowo

1. chować głowę w ............

2. .................. komuś drzwi przed nosem
3. coś kogoś............ w zęby
4. ............ komuś z głowy nie spadnie
5. mieć fiu-......... w głowie
6. ............... zęby do kogoś
7. ................. wody w usta
8. ...........nad głową
9. coś s ............ komuś do głowy
10 . ............ swego nosa
11 . mieć ............. pod nosem
12 . włosy..............
13. zakochać się p o ...........
14. mieć cały ...........na głowie
15. wkładać coś kom uś.............. do głowy
16. ciągnąć kogoś z a ........
17. robić do kogoś............ oczy
18. wylać komuś kubeł........... wody na głowę
19. coś jednym uchem ............ , a drugim wylatuje
20 . być czyimś ...........w gjowie
21. an i.... % gęby
22 . nadstawiać.............. a

#19
Hasło

p 9 i iii lf 12
ч A, r i i I 4 5 ; i i T 'I 8

Щ 14 15 16 MMI 18 Ш 20 Hj 22 Ш 24

25 26 2У ^ 28 29 30 II Ш 32 ii 34 35 36

Ш: » 39;. 40 к 41 Щ .Mi 4S; 46 Ш jl

С. W poniższych sloganach reklamowych wykorzystano frazeologizmy

z częściami ciała. Odnajdźcie owe związki, a następnie pod kierunkiem nauczy­
ciela dokonajcie analizy sloganów.

Przykład:

Kuracja witam inow a!!!

Ani o włos nie obcięłam warkocza

W sloganie wykorzystano frazeologiem „ani o włos” o znaczeniu ‘ani trochę, ani odrobi­
nę’. Właścicielka bardzo długiego warkocza deklaruje zatem, że dzięki kuracji witamino­
wej nie obcięła go ani odrobinkę, ani o milimetr. Jednocześnie znaczenie związku zosta­
ło udosłownione - warkocz nie został obcięty nawet o jeden włos. Owo zderzenie zna­
czenia dosłownego i słownikowego frazeologizmu daje efekt komiczny i przyciąga uwa­
gę potenq'alnych nabywców reklamowanego produktu.

A
Szminka!!!

na ustach wszystkich
szkoła języków obcych

rozwiążemy ci język!
 i<warzy

ÓC
witaminy i minerały

burza włosów
A spokój pazookci
 czekolada

rozpływa się
w ustach
aż serce mięknie
D. W tekstach fraszek użyto znanych Wam frazeologizmów. Odnajdźcie je, a na­
stępnie pod kierunkiem nauczyciela przeanalizujcie fraszki. Uwaga! Analiza
powinna przypominać tę z ćwiczenia D, więc nie podajemy przykładu do tego
ćwiczenia.
 kula u nogi

Qdy nie sprzyjają bogi,

głowa jest kulą u nogi
Jan Czarny
 dziwny wypadek
Patrząc w oczy tak się wzruszył,
że zakochał się po uszy.
Lech Konopiński
 alternatywa
Jakoś decyzji podjąć nie mogę -
Podłożyć świnię, czy podstawić nogę?
Wiktor Maksymkin
 mój wkład \
Do przysłów portfela
Dołożę swój grosik:
Dziewczę oczkiem strzela,
Amor strzały nosi
Lech Konopiński
 pierścionek

Pierścionek włożyła z wdziękiem.

Był jej na rękę.
Lech Konopiński
Ćwiczenia dodatkowe:
A. 1. Zwieszam nos na kwintę; 2. Nogi mi się plączą; 3. Z założonymi rękami; 4. De mam na
głowie; 5. Głowa do góry; 6. Klują mnie w zęby; 7. Podtykać mi pod nos; 8. Wbiję sobie do
głowy; 9. Ręce mi opadają; 10. Muchy w nosie; 11. Stanąłby na głowie; 12. Jestem bez serca.
B. Hasło: Przyjaźń jest jak drzewo, pod którym szukamy wytchnienia.

p Ł A С Z s P R Z A T N A Ć Р
I A u A С H M u R A С н
A S T A J A s T O Р В L R
S R z R D R Z E с Y
E Z К Y К A s к A D A К
К Z A D Ł U Ż Y С T Ć С D O S T A с
S U R H O N
z N A J D O W A С Z M I
Ą E Ł К R E w J E z Y
В R A С O O L Р I L
Ź С s Ł O N I I S
D A L E J Z Ł L O Ł O W К I Е М
Z Ę к U z В R O J O N Y O I А
M I E С Z I S U Р E S
U Y E Z W J A L
К M u z Y к А L N E Z A T к A С А
с A I A N
H S T R Z Y С M N I Е
D R E W N I A N E U N

J N I E В o
С H o L E W Ę J

C. Frazeologizmy użyte w sloganach to: 1. coś jest na ustach wszystkich; 2. rozwiązać komuś ję­
zyk; 3. komuś jest w/z czymś do twarzy; 4. burza włosów; 5. coś rozpływa się w ustach, ko­
muś serce mięknie.
D. Frazeologizmy użyte we fraszkach to: 1. coś jest kulą u nogi; 2. patrzeć komuś (prosto)
w oczy, zakochać się po uszy; 3. podstawić komuś nogę, podłożyć komuś świnię; 4. strzelać
oczkiem, chłop strzela, Pan Bóg kule nosi; 5. coś jest komuś na rękę.
 Kolejne ćwiczenia pozwalające utrwalić poznany materiał znajdują się na płycie CD.
Są na niej przede wszystkim zadania oparte na nagranych tekstach. Uczniowie znaj­
dą tam także krzyżówkę oraz ćwiczenia sprawdzające rozumienie frazeologizmów.
Ponieważ płyta skonstruowana jest tak, że niektóre ćwiczenia nie wymagają użycia
komputera, a jedynie odtwarzacza płyt CD, poniżej zamieszczone są pytania do ćwi­
czeń bazujących na tekstach do wysłuchania.*

A. Usłyszycie dwukrotnie tekst składający się z siedmiu fragmentów oznaczonych

kolejnymi literami. Odpowiedzcie na poniższe pytania, wybierając literę właści­
wą dla danego fragmentu.

te S M Przykład:
—♦ 1 0. Z którego fragmentu dowiadujemy się, że za kuchnię w domu Agi odpowiadała mama?
odpowiedź - A
Litera właściwa
Pytanie: dla danego
fragmentu

1. Z której części możemy się dowiedzieć, że Aga nie miała talentu do go­
towania?
2. Gdzie jest mowa o tym, że Aga ma już dosyć zmagania się z trudno­
ściami?
3. W którym fragmencie znajduje się wyrażenie mówiące o tym, że Aga
traci wiarę w swe możliwości?
4. W której części Aga decyduje się rozpocząć naukę gotowania, mówiąc
sobie, że nie może być absolutnym kulinarnym beztalenciem?
5. Kiedy mowa jest o tym, że rodzina przestaje Agę nagabywać o przygo­
towywanie skomplikowanych potraw?
6. W której części słyszymy, że rodzina traktowała brak umiejętności Agi
pobłażliwie?
7. W którym fragmencie mowa jest o marzeniach Agnieszki?
8. W której części Aga niezwykle cieszy się ze swego pomysłu?
9. W której części Agnieszka myśli o szczęśliwej, najedzonej rodzinie?
10. Który fragment mówi o tym, że Aga nie była początkowo zachwycona
perspektywą zdobywania kulinarnej wiedzy?
Ц. Gdzie słyszymy o tym, że Aga pilnie przygląda się jedzącej rodzinie?
12. Gdzie słyszymy o tym, że uczucia Agnieszki były trudne do jednoznacz­
nego określenia?
13. W którym fragmencie mowa jest o tym, że Aga postanawia nauczyć się
gotować, choć czuje, że nie będzie to dla niej łatwe?
14. W której części Agnieszka wyraża nadzieję, że jej potrawy będą wyjąt­
kowo smaczne?

* Wszystkie teksty nagrane na płycie znajdują się na końcu książki.

 В. Usłyszysz dwukrotnie baśń o tęczy. W baśni użyto frazeologizmów, które - po­
zbawione niektórych elementów - znajdziesz zapisane poniżej. Wpisz brakują­
ce fragmenty związków.

Przykład:
- dziewczyna o złotym................
- dziewczyna o złotym SERCU
Frazeologizmy użyte w baśni: (Uwaga! Związki podawane są w nieco szerszym kontekście,
aby ułatwić uczniom wpisanie brakujących elementów)
dziewczyna o złotym SERCU
zawsze gotowa była wyciągnąć do wszystkich przyjazną ................
ona okazywała i m .... .YJ;. -1'
radość i szczęście, panujące w dolinie, od dawna już' były solą w ЙЯШШН?
ludzie, którzy żyli z pracy.............
żeby już dłużej nie kłuły jej w ...............
uśmiechnięte dó ЙЙ.ШШ!!.. twarze
ludzie posmutnieli,........... ......... im się wyciągnęły
piosenki zamarły im n a ....................
sda i łamała sobie................nad tym
przed nią, ja k ............ sięgnąć
szum fal mile pieścił jej ...
w-mieście, do którego dotarła na ostatnich..............
zmęczenie minęło jej jak ........... odjął
...........same ją niosły do domu
wracała ze śpiewem n a ............
na je j......... . malowała się ogromna radość
mądrej czarownicy łza zakręciła się w .........

E. Dwukrotnie usłyszysz podzielony na siedem części tekst, którego bohater opo­

wiada o wizycie w niezwykłej restauracji. Oceń, czy podane niżej sformułowa­
nia są prawdziwe (PRAWDA), czy fałszywe (FAŁSZ). Tam, gdzie uznasz, że in­
formacja jest nieprawdziwa, wpisz literę oznaczającą właściwy fragment.

Przykład:
0. Bohater mówi, że większość restauracji jest tak do siebie podobna, iż ich menu i wy­
strój szybko wylatują mu z głowy, we fragmencie A
0, Bohater mówi, że większość restauracji jest tak do siebie podobna, iż ich menu i wy­
strój szybko wylatują mu z głowy, we fragmencie A. - PRAWDA
00. Bohater mówi, że większość restauracji jest tak do siebie podobna, iż ich menu i wy­
strój szybko wylatują mu z głowy, we fragmencie F.
00. Bohater mówi, że większość restauracji jest tak do siebie podobna, iż ich menu i wy­
strój szybko wylatują mu z głowy, we fragmencie F. - FAŁSZ
Prawidłowa odpowiedź to A.
1. Bohater mówi, że potrawy w kreteńsłriej restauracji były pyszne i delikatne, tylko we frag­
mencie A
2. O tym, że wypito toast dla uczczenia wspaniałej kolacji, słyszymy we fragmencie F.
3. O tym, że bohater na palcach jednej ręki może policzyć restauracje, które wspomina tak mi­
ło jak grecką knajpkę, słyszymy w części B.
4. Bohater deklaruje, że jadając w tej restauracji, szybko by utył, we fragmencie Ё.
5. Bohater nie mógł uwierzyć, że rachunek był tak niski. Dowiadujemy się o tym z frag­
mentu D.
6. Bohater mówi, że zapłacił rachunek z radością, w części E.
7. O tym, że jadł z ogromnym apetytem, bohater mówi we fragmencie B.

135
8. Bohater wyraża obawę, że rachunek będzie bardzo wysoki, we fragmencie D.
9. Bohater opowiada o tym, że szybko poczuł się syty, w części G.
10. O tym, że potrawy były wyjątkowo pięknie podane, słyszymy we fragmencie C.
11. W kuchni uwagę bohatera przyciągnęły wielkie garnki. Słyszymy o tym we fragmencie D.
12. Kefas cieszył się na myśl o tym, jaką niespodziankę sprawi opowiadającemu. Słyszymy o tym
w części B.
13. Bohater był początkowo niezadowolony z pomysłu jechania tak daleko na posiłek. Mówi
o tym we fragmencie B.
14. O tym, że w tawernie nie było menu, a potrawy wybierało się na oko, dowiadujemy się z frag­
mentu B.

F. Usłyszysz raz rozmowę dwóch koleżanek. Niestety rozmawiają one, stojąc bli­
sko ruchliwej ulicy i niektóre wypowiedziane przez nie zdania są zagłuszane
przez przejeżdżające pojazdy. Następnie zobaczysz przed sobą tekst rozmowy.
Uzupełnij go o brakujące kwestie. W tym celu przyporządkuj do numerów ozna­
czających kolejne przerwy pasujące do treści dialogu wypowiedzi.

Przykład:

Brakujący tekst (oznaczony literą) Numer oznaczający

kolejną lukę w tekście

P robił do niej słodkie oczy, ale ona kręciła na niego nosem 0

P -0

Czy słyszałaś już o tym, że Baśka i Piotr się zaręczyli?

Niemożliwe! On wprawdzie od zawsze (0) robił do niej słodkie oczy, ale ona kręciła na nie­
go nosem.
Teraz świata za nim nie widzi. Piotruś to, Piotruś tamto...
Pewnie zaczynasz mieć już tych zachwytów (1 ).........................?
Zaczynam?! Słyszę to już od miesiąca i już czuję, jak mi (2 )...........!
Od miesiąca? To kiedy oni się ze sobą zeszli?
Podobno już pół roku temu, ale Baśka - zupełnie jak nie ona - (3 )..............., bo —jak mó­
wi ~ nie chciała zapeszyć.
To faktycznie do niej niepodobne. Słynie raczej z tego, że (4 )...........i nie należy jej powie­
rzać żadnych tajemnic, bo wszystko wygada.
Wdać, jeśli w grę wchodzi jej własne szczęście, potrafi milczeć jak głaz.
Za to teraz mówi za dwie —albo za trzy. Bez przerwy słyszę, że są w sobie (5) ...
A o (6 ).....................do każdej roboty nie wspominała?
O tym nie! Wesz, obie znamy Piotrka i sądzę, że zwierzenia Baśki trzeba potraktować
(7 )............................
Dla niej na razie to absolutny pewnik, że on jest najwspanialszym facetem na świecie. I niech
sobie będzie. Ja jej (8 )...................... życzę szczęścia.
Ja też, chociaż czasem muszę (9 )....................................................!
Baśka Baśką, a co z twoimi uczuciami?
(10)....................twoją radę i pozwalam im się spokojnie rozwijać...
A. z całego serca
B. ugryźć się w język, żeby nie spytać, czy przypadkiem nie upadła na głowę
C. zakochani po uszy, że wreszcie łuski spadły jej z oczu, że on ma wspaniały umysł i złote ser­
ce...
D. z przymrużeniem oka
E. dwóch lewych rękach
F. wzięłam sobie do serca
G. po dziurki w nosie
H. ma za długi język
I. trzymała język za zębami
J. uszy puchną

137
1
A. 1-А; 2-Е; 3-D; 4-В; 5-F; 6-А; 7-С; 8-Е; 9-С; 10-В; 11-F; 12-F; 13-В; 14-С;
B. dziewczyna о złotym SERCU
zawsze gotowa była wyciągnąć do wszystkich przyjazną RĘKĘ
ona okazywała im SERCE
radość i szczęście, panujące w dolinie, od dawna już były solą w OKU
ludzie, którzy żyli z pracy RĄK
żeby już dłużej nie kłuły jej w OCZY
uśmiechnięte od UCHA do UCHA twarze
ludzie posmutnieli, TWARZE im się wyciągnęły
piosenki zamarły im na USTACH
szła i łamała sobie Gł OW' nad tym
przed nią, jak 1К I M sięgnąć
szum fal mile pieścił jej U!
w mieście, do którego dotarła na ostatnich NOGACH
zmęczenie minęło jej jak RĘKĄ odjął
NOGI same ją niosły do domu
wracała ze śpiewem na USTACH
' na jej TWARZY malowała się ogromna radość
mądrej czarownicy łza zakręciła się w OKU
E. 1 - FAŁSZ, A, C; 2 - PRAWDA; 3 - FAŁSZ, G; 4 - PRAWDA; 5 - FAŁSZ, E; 6 - PRAW­
DA; 7 - FAŁSZ, D; 8 - PRAWDA; 9 - FAŁSZ, D; 10 - PRAWDA; 11 - FAŁSZ, D;
12 - PRAWDA; 13 - PRAWDA; 14 - PRAWDA
F. 1-G; 2-J; 3-1; 4-H; 5-C; 6-E; 7-D; 8-A; 9-B; 10-F.

138
 Rozdział 2

Świat wokół nas

jest pełen
frazeologizmów
 II
I. Kolory - chodź pomaluj mój świat

Proponowany materiał:

jasny:
Frazeologizm Przykład użycia
patrzeć jasno w przyszłość U progu dorosłego życia patrzył jasno w przyszłość.

jasne spojrzenie Urzekło go jej jasne, szczere spojrzenie.

jasny uśmiech Jasny uśmiech rozświetlił jej twarz.

jasny głos Śpiewała dziecku kołysankę jasnym, ciepłym głosem.

coś jest dla kogoś jasne To zadanie jest wreszcie dla mnie jasne.

jasne strony czegoś Musiała przyznać, że ta trudna sytuacja miała jednak jasne strony.

jasne chwile W ich związku było wiele jasnych chwil.

jasny umysł Wstał rano i poczuł, że ma jasny umysł i mnóstwo energii.

jasne piwo Zamówił dla niej małe jasne piwo.

jasna wypowiedź Politycy unikają jak ognia jasnych wypowiedzi na ten temat.

postawić sprawę jasno Postawmy sprawę jasno - ten projekt nie ma szans realizacji.

wyrażać się jasno Wyrażaj się jasno - niczego nie ukrywaj i nie owijaj w bawełnę.

widzieć coś w jasnych barwach Mimo pewnych kłopotów widziała swą przyszłość w tej firmie
w jasnych barwach.

ciemny:
Frazeologizm Przykład użycia
robić coś w demno Nie rób interesów w ciemno - zawsze sprawdzaj swoich partnerów.

ciemne piwo Rozkoszował się smakiem ciemnego irlandzkiego piwa.

ciemny typ Koło twojego samochodu kręci się ostatnio jakiś ciemny typ.

typ spod ciemnej gwiazdy Nie mogę znieść, że moja córka związała się z typem spod ciemnej
gwiazdy.

ciemny styl / język Ta książka jest napisana tak ciemnym stylem, że nic z niej nie pojmuję.

ciemne społeczeństwo Ciemne społeczeństwo i tak wybierze tych, którzy mu obiecają

złote góry.

ciemna kuchnia Nie mogę zrozumieć, jak można było projektować mieszkania
z ciemnymi kuchniami.

komuś zrobiło się ciemno przed oczami Zrobiło mu się ciemno przed oczami na myśl o tym, że mogą
mu porwać syna.

ciemna karta (np. historii) Działalność Inkwizycji bywa uważana za ciemną kartę w historii
Kościoła.

140
ciemno choć oko wykol Na osiedlu zgasły wszystkie latarnie i było ciemno choć oko wykol.

ciemny głos Nagle ze sceny rozległ się ciemny, silny glos.

ciemny człowiek Trudno jest wytłumaczyć ciemnemu człowiekowi, co jest dla niego
dobre.

biały:
Frazeologizm Przykład użycia

śnieżna biel Śnieżna biel jej firanek przyciągała oczy zazdrosnych sąsiadek.

biały walc/białe tango Po północy wodzirej ogłosił, że kolejnym tańcem będzie biały walc
i panie ruszyły do upatrzonych partnerów.

biały Murzyn Muszę w tej firmie robić wszystko - istny biały Murzyn!

biały kruk W starej księgarni odkryłem prawdziwego białego kruka - pierwsze

wydanie „Trzech muszkieterów”,

w biały dzień Tego zabójstwa dokonano w biały dzień, na ludnej ulicy!

do białego rana Ostatni bal karnawału trwał do białego rana.

czarno na białym Masz to napisane czarno na białym, więc czego jeszcze nie rozumiesz?

biały sport Biały sport jest bardzo popularny wśród bogatej młodzieży

biała śmierć Kokaina to biała śmierć.

nieskazitelna biel Z czernią marynarki kontrastowała nieskazitelna biel koszuli.

czarny:
Frazeologizm Przykład użycia

ktoś coś czarno widzi Ona jest straszną pesymistką - zawsze wszystko czarno widzi.

czarny rynek Międzynarodowe organizacje nie są w stanie kontrolować czarnego

rynku broni.

czarne myśli Kiedy dowiedziała się o swojej chorobie, do głowy przychodziły

jej tylko czarne myśli.

czarna rozpacz Ogarnęła ją czarna rozpacz, kiedy zorientowała się, że ukradziono

jej wszystkie pieniądze.

na czarno Zatrudniła się na czarno i nie miała ubezpieczenia.

czarna robota Ja zawsze odwalam czarną robotę, a on zbiera pochwały!

czarna owca W tej poważnej i konserwatywnej rodzinie był uważany za czarną

owcę.

czarna niewdzięczność Myślę, że to z twojej strony czarna niewdzięczność - on tyle dla ciebie
zrobił, a ty tego nie doceniasz.

czarna msza Obrzęd satanistów nazywany jest czarną mszą.

czarna magia Fizyka to ciągle dla mnie czarna magia - nic z niej nie rozumiem.

czarna lista Szef wpisał twoje nazwisko na czarną listę - chyba nici z premii.

czarny jak heban Jego nowy pies jest czarny jak heban - bez jednej jasnej plamki.

141
czarne złoto Nowe złoża czarnego złota pozwolą temu krajowi na rozwój, bo jest
, coraz większe zapotrzebowanie na paliwa.

przedstawiać coś w czarnych barwach Moim zdaniem sytuacja nie jest taka zła - przedstawiasz ją w,j&yt, I ”

czarnych barwach.

mak czarna Zamówiłam małą czarną i ciastko.

mała czarna Mała czarna to ciuch, który nigdy nie wychodzi z mody.

czarny jak święta ziemia Po zabawie na boisku wrócił do domu czarny jak święta ziemia.

czarne wieści Załamał się, kiedy dotarły do niego czarne wieści na temat losu dzieci.

czarne chmury Nad jego głową zbierały się czarne chmury.

Czarny Kontynent/Ląd Kraje Czarnego Kontynentu potrzebują wielu wykwalifikowanych

lekarzy.

czarny humor Czarny humor jest typowy dla Anglików.

czarny koń N ift f a ftiego nie liczył, a okazał się czarnym koniem rozgrywek.

czarny charakter Teri aktor przez cale żyde grał czarne charaktery.

czarna godzina Kiedy wszyscy ją opuścili, poczuła, że nadeszła jej czarna godzina.

odłożyć coś na czarną godzinę Mam odłożoną sporą kwotę na czarną godzinę.

czarna dziura Podejrzewamy, że w budżecie istnieje czarna dziura, W której

tajemniczo znikają pieniądze.

czerwony:
Frazeologizm Przykład użycia
czerwienić się ze złości / wstydu Zaczernieni! się ze wstydu, kiedy wytknięto mu błędy.

czerwony jak rak/ burak / piwonia / pomidor Zrobił się czerwony jak piwonia, kiedy go pocałowała,

czerwona księga Coraz więcej gatunków zagrożonych wyginięciem trafia do czerwonej

księgi.

czerwona władza, terror Ci, którzy wychwalają komunizm, nie pamiętają chyba o latach
czerwonego tgjtpeŁ

czerwona kapusta Często robię surówki z czerwonej kapusty

Czerwony Krzyż (Półksiężyc) C ź e w ó n y fc fż zorganizował zbiórkę tifaaf ela ofiar katastrofy.

żółty:
Frazeologizm Przykład użyda
zżółknąć ze złości / zawiści / zazdrości Dosłownie zżółkła z zazdrości na wieść o naszym ślubie.

żółty jak cytryna ' C hoidte jej twarz była żółta jak (Щ Щ Г^

żółć się w kimś burzy / gotuje / zagotowała Żółć się we mnie burzy na myśl o tym, że ten morderca znów będzie
na wolności.

142
niebieski błękitny:
Frazeologizm Przykład użycia
marzyć o niebieskich migdałach Przestań marzyć o niebieskich migdałach i weź się do pracy.

niebieski ptak Pracowitość na pewno nie jest cechą niebieskiego ptaka.

błękitne hełmy BłęMtfte' hełmy to formacja wojskowa pod kontrolą 0 Ж .

w czyichś żyłach [dynie błękitna krew Jest zarozumiały i twierdzi, że w jego żyłach płynie błękitna krew.

sklepienie niebieskie Na starych rycinach sklepienie niebieskie jest na wyciągnięde ręki.

dała niebieskie Przez ten teleskop można obserwować nawet niewielkie dała
niebieskie.

zielony:

Frazeologizm Przykład użycia

bujna / soczysta zieleń Nastała wiosna i wszędzie było widać soczystą zieleń drzew.

zieleń miejska Stan zieleni miejskiej w stolicy jest fatalny.

zielona granica Nielegalni imigrand słono płacą za przerzut przez zieloną granicę.

udec przez zieloną granicę Uciekł przez zieloną granicę, ale wkrótce go złapano.

zapalić dla kogoś zielone światło Cieszę się, że w końcu szef zapalił dla mnie zielone światło i pozwolił
mi na realizację tego projektu.

posłać/wysłać kogoś na zieloną trawkę Jeśli nie będziesz się starać, to wyślą d ę na zieloną trawkę.

nie mieć zielonego pojęcia Nie mam zielonego pojęcia o tym projekde.

ktoś jest (kompletnie) zielony 5

OHfis t te ip te tiie a d o fiy a ma mnie kontrolować!

zielony rynek Na zielonym rynku pojawiają się wdąż nowe warzywa i owoce.

zielona szkoła Zielone szkoły zyskują coraz większą popularność - zarówno wśród
uczniów, jak'i ich rodziców oraz nauczycieli.

zielona lala Trafiłem na zieloną falę i przejechałem szybko przez centrum.

różowy:
Frazeologizm Przykład użyda
patrzeć na świat przez różowe okulary Optymiści patrzą na świat przez różowe okulary.

różowa przyszłość Przyszłość wydawała jej się różowa i fascynująca.

różowy humor / nastrój Dostała list od ukochanego i była w różowym humorze.

widzieć coś w różowych barwach Po tylu trudnych latach w końcu mogła widzieć coś w różowych
barwach.

fioletowy:
Frazeologizm Przykład użycia
biskupie fiolety Po dwudziestu latach kapłaństwa nałożył biskupie fiolety.

nos fioletowy z zimna Na mrozie jej nos zrobił się fioletowy z zimna.

143
szary:
Frazeologizm Przykład użycia
szare żyde Na starość jego życie stało się szare i nudne.

szare dni Po weselu nastały шуМе, szare dni;

szarość dnia/żyda Poczuł, że przytłacza go szarość żyda* i zapragnął wyjechać.

szara rzeczywistość / codzienność Nie dla niej szara rzeczywistość - jej życie jest pełne barw!

szary człowiek / tłum Szary człowiek zwykle niewiele wie o kulisach polityki.

zrobić kogoś na szaro Zrobił mnie na szaro, kiedy zostawił mnie samą z tym referatem.

szare komórki Po sesji moje szare komórki domagały się wypoczynku.

szara strefa Państwo nie jest w stanie kontrolować zatrudnienia w szarej strefie.

szara eminencja W tej firmie zastępca szefa jest szarą eminencją,

szary ranek Po zimnej nocy wstał szary, smętny ranek.

szaryświt Szary świt nie wróżył pogodnego dnia.

szara mysz(ka) W szkole była szarą myszą, a wyrosła z niej piękność.

na szarymkońcu Poczułem się urażony, bo przywitano się ze mną na szarym końcu.

złoty:
Frazeologizm Przykład użytia
złoty środek " Najlepiej unikać skrajności i zawsze wybierać złoty środek.

złoty interes To jest naprawdę złoty interes - zyskasz mnóstwo pieniędzy.

mieć dote ręce Mój tata ma złote ręce i robi mi piękne zabawki.

złoty człowiek To jest złoty człowiek - zawsze wszystkim pomaga.

dote dziecko To jest złote dziecko - grzeczne i uprzejme.

obiecywać dote góry Obiecywał złote góry, a potem uciekł z naszymi pieniędzmi.

złota myśl Zacytował złotą myśl Platona.

złota rączka Mój mąż to złota rączka - wszystko naprawi.

złota księga Za wybitne zasługi wpisano jego nazwisko do złotej księgi.

złota młodzież Złota młodzież jeździ luksusowymi autami.

złota żyła Ik książka okazała się dla niego złotą żyłą. -

dote wesde/gody Obchodziliśmy właśnie złote gody naszych rodziców. -

dote włosy Po ramionach rozsypały jej się złote włosy.

dote słońce Złote słońce lśniło na błękitnym niebie.

doty okres w historii czegoś Czas panowania Jagiellonów to doty okres w historii Polski.

kura znosząca dote jajka Ten sklep to kura znosząca dote jajka.

doty fan zbóż Z samolotu było widać złote łany zbóż.

144
Ćwiczenia:

A. Porozmawiajcie w grupie na temat znaczenia kolorów w życiu człowieka. Spró­

bujcie odpowiedzieć na pytania:

Przykład:
Jakie kolory są ciepłe, a jakie zimne, które są podstawowe, a które pochodne? Które kolory w po­
tocznym rozumieniu nie są „kolorowe”? - tzw. barwy achromatyczne.
Do ciepłych kolorów zaliczamy np. czerwony, natomiast niebieski jest zimny. Barwy podstawowe
to: czerwony, żółty i niebieski. Barwy achromatyczne to: biały, czarny i szary.
1. Jakie znaczenie mają poszczególne barwy w kulturzeS porównajcie znaczenia barw w kultu­
rze śródziemnomorskiej z ich znaczeniami w kulturze Wschodu czy Afryki. W tym celu posłużcie
się słownikiem symboli kultury - np. Herdera, Kopalińskiego, Lurkera.

B. Przeanalizujcie poniższy rysunek. W tej kolejności według opinii psychologów

rozwijało się u człowieka widzenie i nazywanie barw. Zastanówcie się, dlaczego
poszczególne barwy pojawiały się w takiej a nie innej kolejności? Czy wiecie, że
w niektórych zachowanych kulturach pierwotnych do dziś istnieją nazwy tylko
dla dwóch barw - jasnej i ciemnej (białej i czarnej)? Czy wiecie, że mężczyźni
widzą kolory w otaczającym ich świecie inaczej niż kobiety?

C. Powiedzcie, co kojarzy Wam się z poszczególnymi kolorami? Wypiszcie skoja­

rzenia swoje i innych studentów. Spróbujcie odpowiedzieć na pytanie: które
skojarzenia znajdują potwierdzenie w języku? Dlaczego niektóre kolory nie ma­
ją swoich poświadczeń językowych?

Przykład:
Kolor czerwony kojarzy się często z krwią, miłością, sercem, życiem, ale także z irytacją i agresją.
prażeniem , które potwierdza owe negatywne skojarzenia, jest „zaczerwienić się ze złości”.
Poświadczeń językowych nie mają kolory, które najpóźniej pojawiły się w języku.

145
 D. Zastanówcie się nad pewnymi problemami szczegółowymi.

Przykład:
Kolor zielony kojarzony jest z optymizmem. Jednak wśród wyrażeń jest takie, które odnosi się do
nieprzyjemnej sytuacji. Jaką funkcję w tym wyrażeniu będzie pełnić odwołanie się do symboliki
koloru zielonego?
Frazeologizm „wysłać kogoś na zieloną trawkę” ma znaczenie ‘wyrzucić kogoś z pracy’. Zastoso­
wanie w nim słowa „zielony” może być próbą zbagatelizowania trudnej sytuacji, przedstawienia
jej jako mniej poważnej i przykrej.
1. Kolor żółty jest jasny i optymistyczny. Jednak w języku nazywa raczej pojęcia „nieprzyjemne”
—chorobę, złość. Zastanów się, który kolor przejął - I w zb o g ac iłB dobre skojarzenia związa­
ne z żółtym. Spróbuj wyjaśnić, dlaczego tak się stało.
2. Które wyrażenia spośród tych, które zawierają słowo „czarny*’, nie potwierdzają obrazu czar­
nego jako koloru smutnego i przygnębiającego? Przeanalizuj je. Spróbuj wyjaśnić, dlaczego
niosą one ze sobą inne skojarzenia niż pozostałe.
3. Podobnie wśród „złotych” frazeologizmów znajduje się taki frazeologizm, który nie pasuje
do wizerunku złotego. Znajdź go i przeanalizuj.

E. Zajęcia poświęcone frazeologizmom z kolorami można również przeprowadzić,

stosując metodę przekładu intersemiotycznego. Rozpoczynamy je wówczas od
wysłuchania kilku (od 2 do 4) utworów instrumentalnych o różnym nastroju.
Każdy z utworów powinien być puszczony dwukrotnie. Prosimy uczniów, by za­
stanowili się, co czują, gdy słuchają poszczególnych fragmentów muzyki.

W trakcie słuchania uczniowie malują abstrakcje, na których za pomocą kolorów przedsta­

wiają swoje emocje. Następnie dyskutujemy o tym, co czuli, i jakimi barwami wyrazili po­
szczególne doznania. (Np. gniew często bywa czerwony, strach - czarny, spokój ^ niebieski
itp.) Szukamy powtarzających się skojarzeń.
Kolejny etap to konfrontacja kolorystycznych wyborów uczniów ze słownikami symboli kul­
tury. Pokazujemy w ten sposób, w jakim stopniu nasze wybory są związane z kulturą, w ja­
kiej zostaliśmy wychowani.
Ostatni etap ma na celu uświadomienie uczniom, że język w dużej mierze powtarza i utrwa­
la skojarzenia kulturowe.
Taka forma wprowadzenia nowegoB- i obszernego I materiału pozwala uczniom zobaczyć
wyrażenia z nazwami kolorów w szerszym kontekście, zaś odwołanie się do ich własnych
przeżyć i emocji sprzyja łatwiejszemu i trwalszemu zapamiętywaniu. Ułatwia także sporzą­
dzenie „obrazkowej” notatki.

F. Dokończ zdania, uwzględniając znaczenia umieszczonych w nich związków.

Przykład:
Złota młodzież wydaje mnóstwo pieniędzy, mimo ż e ........................ .
Złota młodzież wydaje mnóstwo pieniędzy, mimo że sama nie zarabia ani grosza.

1. Nie obiecuj złotych gór, jeśli...........

2. Mój przyjaciel zrobił mnie na szaro, mimo że.........
3. Nie ulega wątpliwości, że to asystent szefa jest w tej firmie szarą eminencją, mimo że.
4. Zrobiła się czerwona jak piwonia, kiedy.........
5. Zdecydowano się zapalić dla niego zielone światło, chociaż.........
6. Boję się, że mogę zostać wysłana na zieloną trawkę, bo.............

L 146
 7. Uruchom swoje szare komórki, bo.........
8. Była w iście różowym humorze, kiedy.............
9. Ona zwykła patrzeć na świat przez różowe okulary, więc........
10. Nie mam zielonego pojęcia, kto mógł zabrać te dokumenty, więc........
11. Dosłownie zżółkła z zazdrości, kiedy dowiedziała się, że.......
12. On jest w tej dziedzinie kompletnie zielony, a mimo to.......
13. Zielone szkoły stają się coraz bardziej popularne, ale..........
14. Zachowuje się tak, jakby w jej żyłach płynęła najczystsza błękitna krew, mimo że.........
15. Kiedy spieszył się do domu, trafił na zieloną falę, więc.........
16. On jest prawdziwym niebieskim ptakiem, więc....
17. Żółć się w niej zagotowała na myśl o tym, że......
18. Zaczerwienił się ze złości, kiedy.........
19. Rodzice przestrzegali mnie, że powinnam odkładać jakieś pieniądze na czarną godzinę,
ale.......
20. Myślę, że przedstawiłaś to w zbyt czarnych barwach - sytuacja................
21. Mój syn wrócił z podwórka czarny jak święta ziemia, nie wiedziałam, jak.............
22. Czarne chmury zbierają się nad jego głową, a on.....
23. Okazał się czarnym koniem tych negocjacji, chociaż......
24. Ogarnęła ją czarna rozpacz, kiedy.........
25. W swojej rodzinie uznawany był za czarną owcę, a.........
26. Odpłacił jej czarną niewdzięcznością, mimo że zawsze...........
,27. Miała to napisane czarno na białym, a mimo to........
28. Obrabowano mnie w biały dzień i nikt.............
29. Haruję w tej firmie jak biały Murzyn, chyba..........
30. Jej artykuły były pisane tak ciemnym stylem, że.........
31. Nagle zrobiło jej się ciemno przed oczami i.......
32. To jest typ spod ciemnej gwiazdy —na twoim miejscu............
33. Nie zwykłam robić niczego w ciemno, zawsze najpierw..........
34. Powinieneś dostrzec jasne strony tej sytuacji, zamiast..........
35. To, co mówisz, jest dla mnie jasne, więc.....

Q °

Przykład:
Ja zawsze w życiu kierowałem się zdrowym rozsądkiem i wybierałem złoty środek. Powinieneś iść
w moje ślady!
Takie słowa mógłby powiedzieć ojciec do syna. Ojciec chce wpłynąć na dziecko i zależy mu, by
zmieniło sposób postępowania. O tym, że nadawcą jest mężczyzna, świadczą formy czasowni­
ków: „kierowałem się”, „wybierałem”. O tym, że odbiorca jest płci męskiej, świadczy forma „po­
winieneś”.
Nadawca udziela rady (właściwie można tę wypowiedź uznać za zakamuflowany nakaz), a zatem
pozycja odbiorcy jest niższa niż pozycja nadawcy.
1. Jeśli nie ubierzesz się ciepło, nos zrobi ci się fioletowy z zimna.
2. Na twoim miejscu założyłabym małą czarną - kolorowa sukienka za bardzo będzie rzucała
się w oczy.
3. Postawmy sprawę jasno! Pański pomysł nie ma najmniejszych szans na realizację!
4. Pan jest naprawdę złotym człowiekiem! Nie wiem, jak radziłabym sobie bez pańskiej po­
mocy!
5. To jest naprawdę złoty interes! Musisz w niego wejść!
6. Kiedy oglądam zdjęcia modelek w kolorowych magazynach, czuję się jak beznadziejna sza­
ra mysz.

147
 7. Nie tłumacz mi się, że przytłacza cię szara rzeczywistość, tylko weź się do roboty i zmień
coś w swoim życiu!
8. Po wczorajszej imprezie mam czarną dziurę w pamięci. Czy mógłbyś mi powiedzieć, jak
dotarłem do domu?
9. Wyrażaj się jasno, zamiast kręcić i wstawiać mi głodne kawałki!
10. Nie, proszę pana, ciemna kuchnia jest wykluczona! Czułabym się w niej jak w norze!

148
 H. Zanotuj poznane wyrażenia, korzystając z załączonych schematów.

i
 I. Do podanych wyjaśnień dopisz odpowiednie związki, a następnie ułóż z nimi
zdania.

Przykład:
—być pesymistą
- być pesymistą - widzieć wszystko w czarnych barwach;
Przestałem mu opowiadać o moich planach, bo każdy projekt widział zawsze w czarnych bar­
wach.
I. być optymistą
щ wypowiedź prosta, oczywista, zrozumiała
3. kuchnia bez okna
4. prymitywne, nieoświecone społeczeństwo
5 do świtu
6. rzadkość
I» obrzęd satanistów
8. Afryka
9. władza komunistyczna
10. być zazdrosnym i okazywać to
II. planety, gwiazdy, meteory
12. ktoś należy do arystokracji
13. nielegalnie wyemigrować
14. ktoś niedojrzały, niedoświadczony
15. strój biskupów

J. W puste miejsca wstaw odpowiednie frazeologizmy. Pamiętaj o tym, że niekie­

dy musisz dostosować ich formę do treści zdania.

Przykład:
Płynęła w nim ...................... к ............. co wprawiało go w ogromną dumę.
Płynęła w nim błękitna krew, co wprawiało go w ogromną dumę.

Kolorowy interes
Od lat prowadzę firmę zajmującą się projektowaniem wnętrz. Moimi klientami są w większości
zwykli, (1) s.................. . którzy mają niekiedy dosyć swoich zwykłych, szarych domów i chcą w nich
co nieco zmienić. Zwykle jednak te zmiany nie bywają rewolucyjne, dlatego też projekty firmy były do
tej pory raczej tradycyjne. Ostatnio jednak mój wieloletni wspólnik pojawił się w biurze z propozycją,
żebyśmy zaczęli aranżować wnętrza w ostrych jaskrawych kolorach. Odniosłem się do tej sugestii dość
sceptycznie, ale przekonywał mnie tak długo, że w końcu i ja zacząłem widzieć ów projekt
(2) w j....................... . Tym bardziej, że przedstawił mi cały plan kampanii reklamowej, mającej prze­
konać naszych potencjalnych klientów, że „powinni porzucić (3) sz.......rz............i dodać koloru swo­
jemu życiu”. Tak to mniej więcej brzmiało i wydawało się dość przekonujące.
Ostrzegłem tylko wspólnika, że w razie jeśli projekt nie okaże się - wbrew jego planom (4) ku­
rą z............c ą ...................... , to on pierwszy zostanie (5) wysłany....... z..,......... t...............Zarzekał
się jednak, że to będzie prawdziwa (6 )......ż........... i, że powinienem jak najprędzej (7) z.............
z.....................dla nowych planów, żeby nie ubiegła nas konkurencja.
Odtąd proponowaliśmy klientom projekty o znaczących tytułach: (8) „R.......... P ......, czyli
Optymistyczna Jadalnia”, (9) „Z.........F.......... , czyli Salon, w którym Będziesz się Swobodnie Poru­
szać” czy „Kie bój się (10) im........o n..... . m.......... czyli Sypialnia Pięknych Snów”.
Ku mojemu zdumieniu pomysł chwycił! Zaczęliśmy być bardzo popularni, a wyciągi z banku
przedstawiały (11)........n a ......... , że nasza popularność przekłada się na konkretne kwoty, których

151
część zawsze można było (12) odłożyć n a .................. , na wypadek gdyby boom na kolorowe wnętrza
nagle się skończył.
Mój wspólnik żartował, że wówczas przestawimy się na barwy achromatyczne i będziemy polecać
klientom „Gabinet do pracy - (13) S....... e К..........”, „Bibliotekę - (14) В.... К.........” albo „Egzo­
tyczny Pokój Gościnny - (15) Cz.......L...”
Żeby tylko nie wyszła z tego „Plajtująca firma - (16) Cz....... R....... ” - odrzekłem. Wspólnik jed­
nak stwierdził, że ja zawsze (17) widzę wszystko w с................ Pomyślałem, że stanowię zatem dla
niego dobrą przeciwwagę, bo on zwykł (18) patrzeć n a ............ przez r......... o................I tak się już
od lat uzupełniamy.
Zatem niech się dobrze mają kolorowe wnętrza, kolorowe jarmarki, kolorowe interesy! Czy Pani
albo Panu życie nie wydaje się szare? Może dodamy do niego koloru?

K. Na słownik rozlały się farby i pomieszały kolory we frazeologizmach. Popraw

związki, tak aby znalazły się w nich właściwe barwy. Następnie z pięcioma wy­
branymi ułóż zdania.

Przykład:
- ciała błękitne
- ciała błękitne —ciała niebieskie
Ziemia jest jednym z ciał niebieskich.
1. coś jest dla kogoś niebieskie
2. czarne piwo
3. różowy walc
4. zielona magia
5. biały koń
6. zielenić się ze wstydu
7. biały jak cytryna
8. niebieskie hełmy
9. zapalić dla kogoś żółte światło
10. białość życia
11. żółta żyła
12. różowy środek
13. niebieski interes
14. nos żółty z zimna
15. nie mieć różowego pojęcia

L. Wyobraź sobie, że jesteś dziennikarzem / dziennikarką wielkiego i bardzo po­

czytnego magazynu. Redaktor naczelny zlecił Ci przeprowadzenie wywiadu ze
* 1 znaną osobą. Dał Ci wolną rękę, jeżeli chodzi o wybór rozmówcy, ale postawił
jeden warunek: masz zadawać pytania tak, żeby w każdej odpowiedzi znalazł się
przynajmniej jeden frazeologizm z nazwami kolorów.
M. Jakie to związki? Po odgadnięciu „zaszyfruj” dla kolegów i koleżanek inne fra-
zeologizmy z kolorami.

153
II. 1. A-C Odpowiedzi muszą być konsekwencją dyskusji między studentami, dlate­
go też nie są do tych ćwiczeń podawane odpowiedzi.
П. 1. D - 1. Dobre skojarzenia łączące się z kolorem żółtym przejął kolor złoty. Pochodzi on bo­
wiem od nazwy metalu: złoto, który uważany jest za bardzo cenny i łączy się z bogactwem,
szacunkiem, poważaniem, szlachetnością, byciem wartościowym. 2. Frazeologizmy,
w których słowo „czarny” nie wnosi ze sobą skojarzeń z chorobą, śmiercią czy smutkiem,
to: „mała czarna, czarne złoto, Czarny Ląd, czarna dziura, czarny koń”; w przypadku
pierwszych czterech „czarny” oznacza tylko kolor, w wyrażeniu „czarny koń” - wnosi ele­
ment „niewiadomy, nieznany, tajemniczy”; w związku „czarne złoto” dominuje słowo
„złoto” wraz z jego pozytywnymi skojarzeniami, z kolei Czarny Ląd - to kontynent, na
którym mieszkają ludzie o czarnej (ciemnej) skórze - zastosowano tu tzw. metonimię;
3. Ten związek to: „złota młodzież” —młodzież z tego frazeologizmu jest tylko obsypana
złotem, posiada je, ale nie jest szlachetna, dobra, godna szacunku.
II. 1. F - Uwaga! Podajemy jedynie przykładowe rozwiązania 1. Nie masz zamiaru dotrzymać
obietnicy; 2. Tak bardzo mu ufałam; 3. To szef podpisuje wszystkie decyzje; 4. On jej się
oświadczył; 5. Na to nie zasłużył; 6. W pracy coraz częściej mówi się o grupowych zwol­
nieniach; 7. Na jutro musimy przygotować ten projekt; 8. Dowiedziała się o swoim awan­
sie; 9. Nie rozwiewaj jej złudzeń; 10. Nie pytaj mnie o nie; 11. Spotykam się z mężczy­
zną, który jej się podobał; 12. Doradza wszystkim na prawo i lewo; 13. Nie jestem do
końca przekonany, że dzieci rzeczywiście zdobywają na nich gruntowną wiedzę; 14. Po­
chodzi z rodziny o bardzo niskim poziomie kultury; 15. Zdążył przed wyjściem żony na
pociąg; 16. Nie będzie dla ciebie dobrym kandydatem na męża; 17. Znowu pominięto ją
przy rozdzielaniu premii; 18. Córka tak zdecydowanie mu się sprzeciwiła; 19. Ja wolę wy­
dawać, to co zarobię, na przyjemności; 20. Nie jest aż tak tragiczna; 21. Go domyć i do-
szorować; 22. Udaje, że wszystko jest w porządku; 23. Nikt go z początku nie posądzał
0 tak gruntowną znajomość tematu; 24. Straciła pracę; 25. Mimo to właśnie on przyspo­
rzył jej najwięcej chluby; 26. Była dla niego bardzo życzliwa; 27. Nie była w stanie zrozu­
mieć, o co chodzi; 28. Na to nie zareagował; 29. Powinnam zmienić pracę; 30. Żaden stu­
dent nie był w stanie ich zrozumieć; 31. Zemdlała; 32. Zerwałabym z nim kontakty;
33. Gromadzę wszelkie możliwe informacje na dany temat; 34. Mówić, że jesteś przygnę­
biony i zdołowany; 35. Nie powtarzaj mi wszystkiego po dwa razy.
II. 1. G - 1. np. rodzic do dziecka - bliska osoba do kogoś, o kogo się troszczy; w sytuacji, gdy po­
goda jest niepewna, jest zimno, a adresat wypowiedzi nie dba o siebie wystarczająco;
2. np. koleżanka do koleżanki lub matka do córki, gdy ta wybiera się na jakąś oficjalną
1wymagającą eleganckiego stroju imprezę; 3. przełożony do podwładnego, gdy odmawia
mu możliwości wdrożenia jakiejś innowacji; 4. np. sąsiadka do sąsiada, który jest jej życz­
liwy - jest to forma podziękowania; 5. np. kolega do kolegi, wspólnik do wspólnika, gdy
usiłuje go przekonać do zainwestowania pieniędzy w jakiś interes; 6. koleżanka do kole­
żanki, gdy razem przeglądają pisma; 7. np. kolega (koleżanka) do kolegi (koleżanki), gdy
jest zirytowany bezradnością odbiorcy wypowiedzi; 8. np. kolega do kolegi w dzień nastę­
pujący po hucznej zabawie; 9. np. nauczyciel do ucznia, rodzic do dziecka, ale także ko­
lega do kolegi, gdy adresat wypowiedzi usiłuje kłamać lub ukryć prawdę, wykręcając się
wymówkami; 10. klientka do pośrednika w sprzedaży mieszkań podczas ustalania warun­
ków, jakie powinno spełniać wymarzone lokum.
II. 1 . 1 - 1. Widzieć świat w jasnych barwach, patrzeć na świat przez różowe okulary; 2. Jasna wy­
powiedź, 3. Ciemna kuchnia; 4. Ciemne społeczeństwo; 5. Do białego rana; 6. Biały
kruk; 7. Czarna msza; 8. Czarny Ląd; 9. Czerwona władza; 10. Zżółknąć z zazdrości;

154
 11. Ciała niebieskie; 12. Płynie w kimś błękitna krew; 13. Uciec przez zieloną granicę;
14. Być (kompletnie) zielonym; 15. Biskupie fiolety.
II. l . J - 1. Szarzy ludzie; 2. W jasnych barwach; 3. Szarą rzeczywistość; 4. Kurą znoszącą złote jaj­
ka; 5. Na zieloną trawkę; 6. Złota żyła; 7. Zapalić zielone światło; 8. Różowa przyszłość;
9. Zielona fala; 10. Marzyć o niebieskich migdałach; 11. Czarno na białym; 12. Na czar­
ną godzinę; 13. Szare komórki; 14. Biały kruk; 15. Czarny Ląd; 16. Czarna rozpacz;
17. W czarnych barwach; 18. Na świat przez różowe okulary.
II. 1. К - 1. Coś jest dla kogoś jasne; 2. Ciemne piwo; 3. Biały walc; 4. Czarna magia; 5. Czarny
koń; 6. Zaczerwienić się ze wstydu; 7. Żółty jak cytryna; 8. Błękitne hełmy; 9. Zapalić dla
kogoś zielone światło; 10. Szarość życia; 11. Złota żyła; 12. Złoty środek; 13. Złoty inte­
res; 14. Nos fioletowy z zimna; 15. Nie mieć zielonego pojęcia.
II. 1. м 1. Szare komórki; 2. Czarno na białym; 3. Szara mysz; 4. Czarna godzina; 5. Nos fiole­
towy z zimna; 6. Zielona szkoła; 7. Biały Murzyn; 8. Typ spod ciemnej gwiazdy; 9. Złote
słońce.

” A
 II
2. Kierunki - lepiej na górze niż na dole, lepiej w prawo niż w lewo,
lepiej naprzód niż w tył

Proponowany materiał:

na górze, z dołu do góry:

Frazeologizm Pizyldad użyda

mieć wysoką pozycję Ma wysoką pozycję w firmie, więc nie martwi się o zwolnienia.

wysocy/ wyżsi urzędnicy/ funkcjonariusze Wysocy urzędnicy powinni być absolutnie uczciwi, .

najwyższawładza Najwyższą władzę w'Kościele sprawuje papież.

wysokie / wyższe cele / ideały Tłzeba stawiać sobfe wysokie cele i dążyć^oicfi realizacji,
izba wyższa Izba wyższa parlamentu 2atwiertMłą;ue^ęfc jj
na najwyższych obrotach Pracuję na najwyższych obrotach i zaczynam rriieć kłopoty
ze zdrowiem.

płacić wysoką cenę Zapłacił wysoką cehę za to zwycięstwo.

siła wyższa Biuro'nie odpowiada za szkody spowodowane przez siłę wyższą.

żyć na wysokiej stopie Żyją na wysokiej stopie, odkąd awansowali.

podnieść swoją stopę życiową Podnieśli swoją stopę życiową po zmianie pracy na lepszą.

wysoko cośAogoś cenić 1

Wszyscy wysoko go cenią za wiedzę zdolności pedagogiczne,

wysoka ocena/nota Otrzymał bardzo wysoką ocenę za swój projekt.

wysoko mierzyć Mierzył wysoko, ale zabrakło mu sił pod koniec rywalizacji.

wznieść się na wyżyny (np. myśli) Wzniósł się na wyżyny talentu i wygłosił wspaniały wiersz.

nosić wysoko głowę Odkąd awansował, nasi wysoko głowę.

awansować na wyższe stanowisko Już niedługo awansuję na wyższe stanowisko i dostanę podwyżkę.

zająć wysokie miejsce u stołu Najważniejszy gość zajął najwyższe miejsce u stołu.

podnieść swój prestiż Wyróżnienie rektora podniosło jego prestiż wśród studentów.

wysoka jakość (produktów, usług) Ta marka kojarzy się z wysoką jakością produktów.

odbić się od dna Było mu bardzo ciężko, ale w końcu odbił się od dna.

wasza wysokość Króla należy tytułować „wasza wysokość”.

stanąć na wysokości zadania Stanął na wysokości zadania i opracował świetny projekt..

ktoś wysoko postawiony Te informacje przekazał mediom ktoś wysoko postawiony.

wierzchołek góry lodowej Te cyfry to zaledwie wierzchołek góry lodowej - naprawdę problem
0
jest wiele poważniejszy. .

wojna na górze Przed wyborami, jak zwykle, zaczęła się wojna na górze.

głowa/uszy do góry Głowa do góry) Nie martw się!

mieć pod górkę Do szkoły zawsze miał pod górkę i często wagarował z fekcji.' ,

156
do góry nogami Podczas rewizji przewrócono mu walizkę do góry nogami.

wznosić się ponad przeciętność Jego wykształcenie sprawiało, że zawsze wznosił się ponad
przeciętność.

czyjeś akcje zwyżkują / idą w górę Moje akcje zwyżkują, więc mam szansę na awans.

zmiany na góize Po wyborach na pewno nastąpią zmiany na górze.

ktoś z góry Tę decyzję mógł podjąć tylko ktoś 7 góry,

osiągnąć szczyt Tą powieścią osiągnął szczyt swoich możliwości.

być na szczycie Jest na szczycie, ale pozostał uprzejmy i serdeczny.

piąć się po szczeblach kariery Już będąc na studiach, zaczął piąć się po szczeblach kariery. ,

piąć się w górę/wzwyż Piął się w górę mimo licznych przeszkód

nisko, z góry na dół:

Frazeologizm PrzyMadużyda
urzędnik / oficer / funkcjonariusz niższy rangą Niżsi oficerowie muszą słuchać rozkazów funkcjonariuszy wyższych rangą.

coś niskiego lotu / niskich lotów Ta ostatnia powieść była tak niskiego lotu,' że nikt nie był w stanie jej czytać.

izba niższa Izba niższa parlamentu nie może zatwierdzić tej ustawy

niskie instynkty / pobudki / skłonności Nie pomogę ci, bo działasz z niskich pobudek.

niska jakość (produktów, usług) Niska cena na ogół idzie w parze > niską jakością.

spuścić głowę Spuścił głowę ze wstydu.

nisko się komuś / wszystkim kłaniać Awansuje, bo nisko kłania się szefom.

myśleć przyziemnie Przestań myśleć tak przyziemnie, świat nie kończy się na pieniądzach.

być przyziemnym Jest tak przyziemny, żę nie mam z nim ó czyni rozmawiać.

spuścić z tonu Spuścił z tonu, kiedy wykazano, że się mylił.

spaść z księżyca/obłoków Nie wiesz o egzaminie? Zachowujesz się, jakbyś spadł z obłoków.

spaść z piedestału Spadł z piedestału, kiedy okazało się, że kłamał.

upaść nisko Upadł tak nistej iei&czął pracować dla prffia^ttl&W1•

staczać się po równi pochyłej Hfe coraz Więcej i stacza stfę po równi pochyłej,

zniżać się do pochlebstw / próśb / błagania Nie zniżę się do pochlebstw; żeby otrzymać tę pracę, p i

zniżać się do czyjegoś poziomu Kiedy tłumaczysz coś dziecku, musisz zniżyć się do poziomu jego umysłu.

czyjś prestiż spada/spadł Prestiż tej firmy spadł, od kiedy jej szef jest w więzieniu.

obniżać loty Zapowiadał się wspaniale, ale potem kompletnie obniżył loty *'

zapadła dziura / wieś / kąt „Kurort” okazał Się zapadłą dziurą nad brudną rzeczką,

wpaść w otchłań rozpaczy РО'ЭЙЙЙ 'mężat^fflła w <й$Йа1 rozpaczy

zapaść / zapadać na zdrowiu la s ta s ^ p iw ^ n itz ą fs d ł nMdiewia.

obniżyć swoją stopę życiową Odkąd nie pracuje, musiał obniżyć swoją stopę życiową. * :

mieć niską pozycję Mam zbyt niską pozycję, żeby o tym decydować.1

czyjeś akcje spadają (na łeb na szyję) Po ostatniej przegranej akcje tej drużyny spadają na łeb na szyję,

stoczyć się w dół Stoczył się w dół, mimo że był tak kochany przez rodziców.

157
sięgnąć dna Dopiero kiedy sięgnął dna, zdecydował się na pomoc psychologa.

stoczyć się na dno Stoczył się na dno po utracie pracy.

równać w dół Mógłbyś być wybitny ale wolisz równać w dół.

traktować kogoś z góry Drażni mnie, że mój współpracownik wciąż traktuje mnie z góry.

w lewo:
Frazeologizm Przykład użycia
lewe dokumenty / papiery Załatwił sobie lewe dokumenty i zmylił policję

lewe nazwisko To jest lewe nazwisko, naprawdę nazywa się Kowalski.

lewe skrzydło partii Lewe skrzydło partii opowiada się za zmianami socjalnymi, '•

albo w prawo albo w lewo Musisz się zdecydować - albo w prawo, albo w lewo.

na prawo i lewo Rozgadała o twojej chorobie na prawo i lewo.

kupować coś na lewo Nie kupuj telefonu na lewo, bo nie będziesz mieć gwarancji.

mieć dwie lewe ręce Mam dwie lewe ręce do robótek ręcznych.

wstać lewą nogą Wstała dzisiaj lewą nogą i wszystko jej przeszkadza,

głupi jakbut z lewej nogi Jest przystojny, ale głupi jak but z lewej nogi.

lewa strona ubrania Założył sweter na lewą stronę i w ogóle tego nie zauważył.

w prawo:
Frazeologizm Przykład użycia
prawa strona ubrania Przewróć koszulkę na prawą stronę.

być prawym Jest prawy i godny zaufania.

prawy człowiek To jest prawy człowiek i nie mów o nim źle!

dziecko z prawego loża / związku Dziś, gdy wiele par nie ma ślubu, powstaje dyskusja, Щ Ш г
dzieckiem z prawego łoża.

prawypotomek / spadkobierca Tytuł htabiowstómlglpz^ lylfco ршшу potomek.

prawe skrzydło partii Prawe skrzydło райи odmówiło poparda lib®Aej;U8t^y -. M
być czyjąś prawą ręką Sekretarkajest j,eg@>prawą ręką.
iść prawą drogą ■Ш|»wą drogą l^ M i^ fo honorze rodmy-1

do przodu:
Frazeologizm Przykład użycia
posuwać się do przodu Sprawa posuwa się do przodu, ale końca wciąż nie widać.

posuwać się w latach Moja ciocia jest bardzo posunięta w latach i wymaga opieki.

coś idzie naprzód Jego kariera .powoli idzie naprzód.

wysuwać się na pierwszyplan Nie cierpi być w cieniu i robi wszystko, by wysunąć się na pierwszy^
plan.

stanąć na czele ■Po wyborach stanął na czełe partii.

Ш
wybiegać myślą naprzód/w przyszłość Musimy wybiec myślą w przyszłość i zaplanować zadania dla rządu.
(wielki) krok naprzód Technika w medycynie uczyniła wielki krok naprzód.
być w czołówce Od początku sezonu jest w czołówce.
wysunąć się na prowadzenie Po ostatniej wygranej wysunął się na prowadzenie.

na przedzie Na przedzie kolumny szli sportowcy z Konga.

do tyłu:

Frazeologizm Przykład użycia

tył na przód Wkładasz tę sukienkę tył na przód.
bieg wsteczny Wrzucił bieg wsteczny i wyjechał z parkingu.
na tyłach czegoś Na tyłach wojska zorganizowano szpital.
krok wstecz Utrata tego pozwolenia to krok wstecz w rozwoju firmy.

cofać się w rozwoju Odkąd nie mam czasu na czytanie, czuję, że cofam się w rozwoju.

Ćwiczenia:

А. 1. Dopasuj podane niżej określenia do następujących związków: stoczyć się na

dno, być przyziemnym, czyjeś akcje zwyżkują, najwyższa władza, lewe nazwi­
sko, prawy potomek, cofać się w rozwoju, posuwać się do przodu.

~ WYSOKO
- NISKO
Z GÓRY NA DÓŁ
- Z DOŁU DO GÓRY
- LEWY
- PRAWY
- DO PRZODU
- DO TYŁU
Przykład:
»■ stoczyć się na dno
- stoczyć się na dno - Z GÓRY NA DÓŁ

2. Oceń, które kierunki uznawane są za „dobre”, a które są źle wartościowane.

Przykład:
- prawa strona ubrania - strona właściwa
- na prawo to kierunek uznawany za „dobry”

3. Zastanów się, z czym związane jest to, że niektóre kierunki wartościujemy do­
brze, a niektóre źle. Pamiętaj, że dla Twojej analizy ważne jest uświadomienie
sobie budowy człowieka.
 В. Zajęcia poświęcone frazeologizmom z nazwami kierunków można również roz­
począć od wysłuchania opowieści o życiu Jana Nowaka, nagranej na załączonej
Tl płycie. Uczniowie słuchają historii dwukrotnie, a następnie odpowiadają na za­
mieszczone poniżej pytania dotyczące losu bohatera.

CD Wypowiedzi uczniów należy powiązać z występującymi w poszczególnych fragmen­

tach tekstu frazeologizmami z nazwami kierunków.
Na podstawie swoich odpowiedzi uczniowie orzekają, jakie kierunki odnoszą się do
sytuacji pozytywnych, a jakie do negatywnych.
W następnej kolejności należy przejść do ćwiczenia C.
Uwaga! Wykorzystanie tekstu z płyty może następnie ułatwić uczniom wykonanie
ćwiczenia J.

Przykład:
Litera właściwa
Pytanie: dla danego
fragmentu

W którym fragmencie mowa jest o tym, że pomysły Jana były znacznie

A
lepsze niż innych pracowników?
swoimi pomysłami wznosił się ponad przeciętność wznosić się ponad przeciętność
- ‘być znacznie lepszym niż ogół’; kierunek Z DOŁU D O GORY
Litera właściwa
Pytanie: dla danego
fragmentu

1. W którym fragmencie mowa jest o tym, że Jan Nowak był uczciwym

człowiekiem?
2. Gdzie mowa jest o tym, że koledzy Jana działali powodowani prymityw­
nymi uczuciami?
3. Który fragment mówi o tym, że Jana oskarżono o nielegalne zarabianie
pieniędzy?

4. Gdzie mowa jest o tym, że Jan poważnie zachorował?

5. W którym fragmencie słyszymy, że dawni koledzy Jana stracili wiele ze
swej pewności siebie?
6. W którym fragmencie słyszymy, że dochody Jana zwiększyły się i mógł
zmienić swój standard życia na lepszy?
7. Gdzie mowa jest o tym, że Jan bardzo intensywnie pracował?
8. Gdzie słyszymy, że Jan zbierał bardzo dobre oceny za swą pracę?
9. Gdzie słyszymy, że jakaś ważna osoba pomogła Janowi?
*0. Który fragment zawiera informację o tym, że sytuacja Jana po złym
okresie zmieniła się na lepsze?

®1. Gdzie słyszymy o tym, iż koledzy Jana mieli nadzieję na to, że wpadnie
on w nałogi i stanie się wyrzutkiem społecznym?
12. Gdzie mowa jest o tym, że Jan zaczął kierować wielką firmą?

160
 C. Wyszukaj wśród podanych związków pary wyrażeń, które różnią się między so­
bą jedynie określeniem kierunku.

Przykład:
- niska jakość produktów - wysoka jakość produktów

D. Uzupełnij zdania o pasujące do ich sensu frazeologizmy.

Przykład:
Założyła bluzkę...............n a .............. i wybiegła z domu.
Założyła bluzkę tył na przód i wybiegła z domu.
1. Prezydent sprawuje w Polsce..............................................................
2. Mimo iż nie był zbyt inteligentny ani dowcipny, w towarzystwie robił wszystko, żeby wysunąć
się........ P..................... p......................
3. Moje dzieci są jeszcze małe, ale czasem................ myślą w ................ i wyobrażam je sobie
jako dorosłe i poważane osoby.
4. Według orzeczenia sądu syn zmarłego był jedynym p............................... całego majątku.
5. Bardzo się spieszył i nie zauważył, że założył sweter n a ...........................................
6. On jest niezwykle..............y m ........... ....... nikt nie może mu zarzucić najdrobniejszej nie­
uczciwości ani kłamstwa.
7. Moja siostra m a ........1.............................. do robót ręcznych, nie potrafi nawet przyszyć so­
bie guzika.
8. W naszej firmie szykują się ......... n a ............. bo dyrektor odchodzi na emeryturę.
9. Znaczny spadek jego dochodów spowodował, że musiał .............. swoją ...............
ż..... ..........
10. Spadł z ........................ u, kiedy udowodniono mu kłamstwo.
11. Chociaż nie jest już najlepszy spośród wszystkich zawodników, to cały czas, mimo wieku, jest
w ....................
12. Wtedy gdy jego koledzy osiągali błyskotliwe, ale nietrwałe sukcesy, on powoli i cierpliwie
........... się p o ...................... i wypracował sobie ta k ........... pozycję, że dziś jest............ r......
prezesa i ma przed sobą świetlaną przyszłość.
13. Mimo że jest już p........... w 1..........., to wciąż jest niekwestionowanym autorytetem w tej
dziedzinie.
14. S.........n a ............. z............ , mimo iż wszyscy obawiali się, że sobie nie poradzi.
15. Podczas przyjęcia ambasador naszego kraju z......................................... u stołu.
16. Mimo że jest........ja k ......... z ........ n..... wielu go słucha, bo potrafi efektownie przema­
wiać.
17. Zaczął strasznie zadzierać nosa po tym, jak ktoś w..........p............ zwrócił uwagę na jego
pracę.
18. Po tym jak n a ........tej partii s.............. nowy lider, odniosła ona znaczący sukces w wybo­
rach.
19. Miała dosyć wielkiego miasta, więc wyprowadziła się do takiej z.......... d..........., że trudno
dojechać do jej domu.
20. N ..................... głowę, dopóki nie stracił pracy, z której był tak dumny.
 E. Określ, kto, do kogo i w jakiej sytuacji mógłby powiedzieć następujące słowa:

Przykład:
Jesteś okropnie roztargniona! Znowu założyłaś bluzkę na lewą stronę!
Takie słowa mogłaby - z pewną irytacją - powiedzieć matka do córki lub koleżanka do koleżan-
ki.
O pozycji nadawcy względem odbiorcy (wyższej lub równej) świadczą formy czasowników: „je­
steś”, „założyłaś”.
O irytacji nadawcy możemy wnioskować na podstawie słów: „okropnie”, „znowu”.
1. Inni uczniowie są w stanie odrabiać prace domowe, tylko ty masz zawsze pod górkę!
2. Chyba spadłaś z księżyca, żeby na dzień przed egzaminem pytać, czy pożyczę ci notatki!
3. Uszy do góry! Wierzę, że podczas tej rozmowy o pracę pokażesz się z jak najlepszej strony!
4. Przestań wszystkich traktować z góry, bo odpłacą ci tym samym, kiedy powinie ci się noga!
5. Jeśli będziesz za bardzo pobłażać uczniom, to twój prestiż u nich spadnie i rychło wlezą ci
na głowę.
6. Powinieneś więcej czytać, bo odkąd skończyłeś studia, cofasz się w rozwoju intelektualnym
i niedługo nie będę miał o czym z tobą rozmawiać.
7. Musisz jasno określić, za kim masz zamiar się opowiedzieć. Albo w prawo, albo w lewo! Bo
inaczej obie strony stracą do ciebie zaufanie.
8.' Debiut tego pisarza był świetny, ale teraz z każdą jego kolejną książką daje się odczuć, że ob­
niża loty.
9. Wysoka jakość produktów jest od lat wizytówką naszej firmy!
10. Nasz zawodnik otrzymał bardzo wysoką notę za swoje ćwiczenie i zajmuje w tej chwili pierw-
szą pozycję.

F. Zinterpretujcie wspólnie aforyzm Stanisława Jerzego Leca:

Karłom trzeba się nisko kłaniać.

162
G. Pogrupuj poznane wyrażenia zgodnie ze swoimi skojarzeniami, tak aby było Ci
łatwo je zapamiętać. Skorzystaj z rysunku.
 H. Podaj znaczenia poniższych związków, a następnie ułóż z nimi zdania:
9

Przykład:
- obniżyć loty
- obniżyć loty - robić coś znacznie gorzej i mniej efektownie niż dotychczas
Twoje wcześniejsze koncepcje były świetne, ale od jakiegoś czasu obniżasz loty i powtarzasz się.
1. lewe nazwisko
2. żyć na wysokiej stopie
3. wysoko mierzyć
4. iść prawą drogą
5. upaść nisko
6. myśleć przyziemnie
7. siła wyższa
8. czyjeś akcje zwyżkują
9. odbić się od dna
10. być na szczycie

I. Przekształć podane zdania tak, aby wytłuszczone fragmenty zastąpić frazeologi-

zmem.

Przykład:
Obudził się w złym humorze i wszystko go drażni.
Wstał lewą nogą i wszystko go drażni.
1. Nie znam się zupełnie na sztuce współczesnej - otrzymaną w prezencie abstrakcję powiesi­
łem odwrotnie.
2. To jest tylko mała część naszych problemów - reszta jest o wiele poważniejsza.
3. Zeby szybko awansować, trzeba pracować bardzo intensywnie po kilkanaście godzin na
dobę.
4. Produkty tej firmy są wprawdzie tanie, ale raczej kiepskie.
5. Jego podwładni bardzo go poważają.
6. Kupił to oprogramowanie nielegalnie, a teraz zastanawia się, jak miałby wybrnąć z kłopotów
na wypadek kontroli.
7. Przestał być tak pewny siebie, kiedy udowodniłem mu słabość jego argumentów.
8. Budowa tej drogi postępuje, mimo że były pewne problemy z wykupem ziemi.
9. Stał się bardzo znany, ale wiele go to kosztowało.
10. Po śmierci żony zaczął poważnie chorować.

J. Używając poznanych na zajęciach związków, zilustruj poniższy wykres, tak aby

( kolejne zdania układały się w logiczny ciąg. Uwaga! Strzałki oznaczają ruch ku
górze, bądź ku dołowi, czerwone kółeczka - „wydarzenia” we wskazanym miej­
scu wykresu. Oś pozioma jest osią czasu. Można dodawać dowolne określenia
czasu.

Przykład:
Kowalski piął się wzwyż (kierunek do góry) i zasiadł w najwyższych władzach (wydarzenie na gó­
rze).

164
165
■А■
II. 2. A - 1. ^JCfysoko - najwyższa władza, nisko - być przyziemnym, z góry na dół - sto­
czyć się na dno, z dołu do góry - czyjeś akcje zwyżkują, lewy - lewe nazwisko, pra­
wy - prawy potomek, do przodu - posuwać się do przodu, do tyłu *■?cofać się w rozwo­
ju. 2. „Dobre” kierunki to: do przodu, z dołu do góry, góra, prawo - „złe”: do tyłu, z gó­
ry na dół, dół, lewo. 3. Wartościowanie kierunków wynika w dużej mierze z budowy czło­
wieka - np.: większość ludzi jest praworęczna; mamy wyprostowaną pozycję i wyżej znaj­
duje się część ciała kojarzona z myśleniem (głowa); przód łączony jest z rozwojem, a tak­
że z faktem, iż to, co mamy przed sobą, możemy dostrzec, zatem nie stwarza poczucia za­
grożenia; to, co jest z tyłu, jest często niewidoczne, więc może być niebezpieczne. Waż­
na jest tu także tradycja religijna - w górze znajduje się niebo - miejsce, w którym prze­
bywa Bóg, a zatem miejsce, do którego tęskni chodzący po ziemi - czyli w dole - czło­
wiek.
II. 2. В - 1-B; 2-A; 3-B; 4-D; 5-C; 6-A; 7-B; 8-D; 9-C; 10-D; 11-C; 12-D.
II. 2. С - np .: krok naprzód - krok wstecz, nisko kogoś cenić - wysoko kogoś cenić, wysoka jakość
—niska jakość, podnieść swoją stopę życiową - obniżyć swoją stopę życiową, lewa strona
ubrania - prawa strona ubrania, czyjeś akcje spadają - czyjeś akcje zwyżkują.
II. 2. D - Uwaga! Podajemy tylko przykładowe rozwiązania! 1. Najwyższą władzę; 2. Na pierwszy
plan; 3. Wbiegam tnyślą w przyszłość; 4. Prawym spadkobiercą; 5. Lewą stronę; 6. Pra­
wym człowiekiem; 7. Dwie lewe ręce; 8. Zmiany na górze; 9. Obniżyć swoją stopę życio­
wą; 10. Spadł z piedestału; 11. Jest w czołówce; 12. Piął się po szczeblach kariery, wyso­
ką pozycję, prawą ręką; 13. Posunięta w latach; 14. Stanął na wysokości zadania; 15. Za­
jął wysokie miejsce; 16. Głupi jak but z lewej nogi; 17. Wysoko postawiony; 18. Czele tej
partii stanął; 19. Zapadłej dziury; 20. Nosił wysoko głowę.
II. 2. E - 1. Nauczycielka do ucznia, gdy krytykuje go za częste nieprzygotowanie do lekcji; 2. Ko­
leżanka do koleżanki, gdy jest proszona o pożyczkę notatek; 3. Rodzic do dziecka lub ko­
lega (koleżanka) do kolegi (koleżanki), gdy chce swego rozmówcę podtrzymać na duchu;
4. Kolega (koleżanka) do kolegi (koleżanki) np. z pracy, kiedy krytykuje jego stosunek do
otoczenia; 5. Doświadczona nauczycielka do swej młodszej koleżanki, gdy doradza jej,
jak uczyć; 6. Np. kolega do kolegi, który zaniedbał swój rozwój intelektualny; 7. Np. ne­
gocjator do drugiego negocjatora, bądź jeden członek partii do drugiego, gdy odbiorca
nie może zdecydować się, kogo poprzeć, np. w wyborach lub podczas negocjacji; 8. Kry­
tyk literatury do publiczności podczas spotkania lub do drugiego krytyka, kiedy omawia­
ją dorobek jakiegoś pisarza; 9. Przedstawiciel firmy podczas prezentacji do swych poten­
cjalnych klientów; może to być także fragment spotu reklamowego; 10. Komentator spor­
towy podczas zawodów.
II. 2. H - 1. Fałszywe nazwisko; 2. Być bogatym, żyć dostatnio, prowadzić tryb życia zgodny ze swo­
ją pozycją; 3. Mieć duże, nawet zbyt duże -«ambicje, plany, marzenia; 4. Postępować
zgodnie z zasadami, być uczciwym; 5. Stracić pozycję, poważanie i szacunek w społeczeń­
stwie; 6. Myśleć tylko o rzeczach związanych z codziennym życiem - o zaspokajaniu wy­
łącznie podstawowych potrzeb; 7. Działanie niezależne od nas, takie, którego nie może­
my przewidzieć ani zapobiec jego skutkom; 8. Czyjaś sytuacja się poprawia, jest coraz le­
piej postrzegany np. przez przełożonych; 9. Poprawić swoją bardzo złą sytuację; 10. Prze­
żywać apogeum np. kariery.
II. 2 .1 - 1. Do góry nogami; 2. Wierzchołek góry lodowej; 3. Na najwyższych obrotach; 4. Niskiej
jakości; 5. Wysoko go cenią; 6. Na lewo; 7. Spuścił z tonu; 8. Posuwa się do przodu;
9. Zapłacił za to wysoką cenę; 10. Zapadł na zdrowiu.

166
 II
3. Cyfry i liczby - odrobina magii

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia
zero moralne / intelektualne / kompletne Jak możesz podziwiać kogoś, kto jest kompletnym zerem?!

zastać w jednej koszuli Po pożarze domu zostałem w jednej koszuli.

zdobyć coś beż jednego wystrzału Wojsko zdobyło to miasto bez jednego wystrzału.

być jedną nogą na tamtym święcie Byt niemal jedną nogą na tamtym świecić, ar rriiim to wyzdrowiał.

na jedno kopyto Większość nastolatek ubiera się na jedno kopyto i wyglądają jak
kiepskie kopie zdjęć z magazynów mody.

mówić jednym głosem Ważne jest, żeby wsżyscy członkowie partii mówili jednym'głosem.

na jednej nodze Skocz tam szybciutko, na jednej nodze!

jakjeden mąż Wsżyscy wstali i wyszli jak jeden mąż.

brać / wziąć kogoś w dwa ognie Wzięli go w dwa ognie i w końcu się poddał.

jak dwa a dwa cztery W jest pewne jak dwa a dwa cztery!

działać na dwa fronty Nie można mu ufać, bo działa na dwa fronty.

upiec dwie pieczenie przy jednym ogniu Jeśli jutro spotkam się z nim i podpiszę tę umowę, to upiekę dwie
pieczenie pr/y jednym ogniu.

wrzucać coś do jednego worka Zjawiska, które nie dają się precyzyjnie sklasyfikować, wrzuca się
zwykle do jednego worka.

nie dać się dwa razy prosić Zrób to dla mnie - nie daj się dwa razy prosić!

co dwie głowy to nie jedna Pomogę ci z tym zadaniem, bo co dwie głowy to nie jedna.

bez dwóch zdań Masz rację, bez dwóch zdań!

mieszkać o dwa kroki stąd Mieszkasz о М Ш stąd, a i tak się ^ЙЙЙШЙ

dwa grzybki w barszcz Nie dyskutujmy teraz o tej. kolejnej umowie - na.dziś byłyby to dwa
grzybki w barszcz.

siedzieć na dwóch stołkach Już siedzi na dwóch stołkach, ale chętnie powitałby kolejne źródło"
dochodu, .

do trzech razy sztuka ' Do trzech razy sztuka - powiedziała mama.do dziecka/które* >
próbowało wrzucić piłkę do pudełka.

grać na cztery ręce Dwójka znanych pianistów grała Szopena na cztery ręce.

kutymi czterynogi On jest kuty na cztery nogi i nie daje się oszukiwać.

w cztery oczy Pomówmy o iynr\v cztery oczy, w moim gabinecie.

przegonić kogoś /ro2gonić na czterywiatry Hałasowali pod oknami, zanim sąsiad nie przegonił ich na cztery
wiatry.

być zamkniętym/ siedzieć w czterech ścianach Jestem chora i od tygodnia siedzę w czterech ścianach.

cztery deski Tyle mamy / żyda: cztery deski!

167
cztery litery Od siedzenia przy biurku bolą mnie cztery litery.
spaść jak kot na cztery łapy Choć był w trudnej sytuacji, to jak zwykle spadł jak kot na cztery łapy.
cztery kółka Jest bardzo dumny ze swoich nowych czterech kółek.
za pięć dwunasta Oddaje pani ten projekt jak zwykle za pięć dwunasta!!
niw pięć, ni w dziesięć /dziewięć Odezwał się ni w pięć, ni w dziesięć.
mieć swoje pięć minut Dostała rólkę w filmie i ma swoje pięć minut.
pal sześć Pal sześć egzaminy! Chodźmy się bawić!
czuć się / traktować kogoś jak piąte koło u wozu Czuję się okropnie, kiedy traktujesz mnie jak piąte koło u wozu.
(lekarz) od siedmiu boleści Nie pójdę więcej do tego lekarza od siedmiu boleści!
siódma / dziesiąta woda po kisielu To moja ulubiona kuzynka, chociaż nasze pokrewieństwo to siódma
woda po kisielu.
ósmy cud świata Już czas by rodzice przestali ją uważać za ósmy cud świata.
strzał w dziesiątkę Ten wyjazd to był strzał w dziesiątkę - bawiłam się świetnie!
robić coś za dziesięciu Nje będę już dłużej robić za dziesięciu, gdy płacą mi grosze!
na sto % Na sto procent nie miałeś portfela w kinie.

Ćwiczenia:

A. Niektóre cyfry i liczby mają w kulturze znaczenie magiczne. Podaj przykłady ta­
kich cyfr i liczb. Dopomóż sobie słownikiem symboli kultury np. Herdera, Ko­
palińskiego lub Lurkera.

Przykład:
Niezwykle ważną cyfrą była cyfra cztery - symbol harmonii, doskonałości i pełni; były cztery ży­
wioły, cztery strony świata, cztery cnoty Boga, cztery pory roku.

^ B. Uczniowie mogą na początku zajęć wysłuchać dwóch fragmentów Apokalipsy

św. Jana, w których wspominane są cyfry i liczby ważne dla religii i kultur: ży­
dowskiej i chrześcijańskiej.

CD Owe fragmenty mogą być inspiracją do rozmowy o roli „magicznych” cyfr i liczb
4 w życiu człowieka.
Następnie analizujemy, które z cyfr i liczb możemy odnaleźć we frazeologizmach.
| Kolejno przechodzimy do ćwiczenia C.

168
 С. Odpowiedz na pytania:

Przykład:
Który ze związków ironicznie nazywa coś wyjątkowego?
ósmy cud świata - związek ma wydźwięk ironiczny, gdyż w starożytności istniało siedem wytwo­
rów człowieka określanych mianem „cudów”. Ósmy cud nie istniał, zatem coś nazywanego w ten
sposób tak naprawdę cudem nie jest.
1. Który z podanych związków mówi o absolutnej pewności?
2. Jaka cyfra nazywa kompletny brak np. inteligencji? Podaj przykład frazeologizmu.
3. Który z frazeologizmów jest eufemizmem?

D. Dokończ zdania, uwzględniając znaczenia umieszczonych w nich związków.

Przykład:
Został w jednej koszuli, kiedy...........
Został w jednej koszuli, kiedy spalił mu się dom.
1. Wezwę policję i rozgonię to towarzystwo na cztery wiatry, jeśli natychmiast...............
’2. Jedziemy razem na jednym wózku, więc.......
3. Nie martw się o niego. Jest kuty na cztery nogi i.........
4. Mieszkamy pod jednym dachem, więc..........
5. Ten pomysł był prawdziwym strzałem w dziesiątkę, więc.............
6. Moja koleżanka mieszka dosłownie o dwa kroki stąd, a mimo to..........
7. Wykręcał się, ale kiedy wraz z jego siostrą wzięłyśmy go w dwa ognie,..................
8. Postawił wszystko na jedną kartę, ale na szczęście...........
9. Ona zawsze spada jak kot na cztery łapy, choć ktoś inny na jej miejscu........
10. Co dwie głowy to nie jedna, więc..................

E, Nazwij emocje, jakie towarzyszą osobom wypowiadającym następujące słowa.

Przykład:
Nie będę już dłużej robić za dziesięciu, gdy płacą mi marne grosze!
Irytacja, gniew - świadczy o tym określenie „marne grosze”.
1. Przestań mnie traktować jak piąte koło u wozu! Ja też mogę się tu przydać!
2. Jesteś moralnym zerem! Jak mogłeś w ten sposób postąpić?!
3. Rusz wreszcie swoje cztery litery, zamiast bez przerwy czekać, aż ci wszystko spadnie z nie­
ba!
4. Czuję, że mam swoje pięć minut i zamierzam je jak najpełniej wykorzystać!
5. Znowu przychodzi pan za pięć dwunasta i oczekuje, że będę panu poświęcał mój czas!
Niestety jestem bardzo zajęty.
6. Pal sześć wszystkie troski! Dziś będziemy się dobrze bawić i kropka!
7. Z ciebie jest malarz od siedmiu boleści. Nikt nie kupi tych twoich bohomazów.
8. Odezwałeś się naprawdę ni w pięć, ni w dziesięć! Na drugi raz pomyśl, zamiast gadać co ci
ślina na język przyniesie.

169
F. Pogrupuj poznane wyrażenia zgodnie ze swoimi skojarzeniami, tak aby by Ci ła­
two je zapamiętać. Skorzystaj z rysunku.
 G . Jakie związki odpowiadają poniższym definicjom? Dopisz je, a następnie ułóż
z nimi zdania.

Przykład:
—zdobyć coś bez walki
—zdobyć coś bez walki zdobyć coś bez jednego wystrzału
Żołnierze zdobyli most bez jednego wystrzału.

1. być bardzo chorym, umierającym

2. bardzo dalekie pokrewieństwo
3. jednakowo
4. bardzo szybko
5. mieszkać bardzo blisko
6. ktoś sprytny, cwany
7. zaatakować kogoś z dwóch stron
8. w dwie osoby, bez świadków
9. żart. lub iron.: coś wyjątkowego, wspaniałego, niezwykłego
10. czuć się lekceważonym, pomijanym

H. W podanych frazeologizmach zamieniono nazwy cyfr. Popraw wyrażenia tak,

aby otrzymać prawidłowe związki:

Przykład:
mówić dwoma głosami
mówić dwoma głosami - mówić jednym głosem

1. pal siedem
2. szósta woda po kisielu
3. można policzyć na palcach dwóch rąk
4. za pięć jedenasta
5. bez trzech zdań
6. sześć desek
7. upiec jedną pieczeń przy dwóch ogniach
8. siedzieć na jednym stołku
9. nie dać się trzy razy prosić
10. jak dwóch mężów

*| I. Napisz list do przyjaciela. Umieść w liście frazeologizmy z liczebnikami, zacho­

wując podaną kolejność: 1, 2, 7, 4, 4, 2, 100, 3, 1, 8, 0, 6, 2, 4, 1.

J. Wytłuszczone fragmenty zdań zastąp odpowiednimi frazeologizmami. W nawia-<

m sach znajdziesz podpowiedzi.

Przykład:
Był bliski śmierci, kiedy w końcu dostarczono mu potrzebne lekarstwo.
Był jedną nogą na tamtym świecie, kiedy w końcu dostarczono mu potrzebne lekarstwo.

Jednym słowem - roztargniona

Baśka jest niebywale roztargniona. Gdyby ktoś zamierzał stworzyć rzeźbę zatytułowaną „Roztar­
gnienie”, wystarczyłoby sportretować Baśkę. Mieszkam (1) niedaleko od niej i przyjaźnimy się od lat,

171
więc jestem na bieżąco ze wszystkimi jej kłopotami. Naprawdę (2) nieliczne były (palce) sytuacje,
kiedy udawało jej się wyjść z domu i nie zapomnieć kluczy, pieniędzy czy telefonu. Ponieważ jednak
całe otoczenie jest tej Baśkowej przypadłości świadome, zawsze znajduje się ktoś, kto stara się pamię­
tać o jej rzeczach za nią. Choć niekiedy zwykliśmy sobie żartować, że nasza koleżanka, nawet zamk­
nięta (3) w domu, byłaby w stanie zgubić samą siebie.
I pewnego dnia zgubiła. Na szczęście nie siebie, ale indeks. Oczywiście zorientowała się (4) na
chwilę przed złożeniem dokumentu do dziekanatu i, przewracając dom do góry nogami, powoli za­
czynała wpadać w panikę. Wezwana alarmującym telefonem, zjawiłam się u niej (5) w ekspresowym
tempie (noga), żeby dopomóc w poszukiwaniach. W końcu przecież (6) we dwójkę łatwiej (dwie
głowy).
Od Baśki usłyszałam, że (7) jest absolutnie pewna, iż położyła indeks na biurku. W pewność
Baśki to ja już od dawna nie wierzyłam, więc zastosowałam metodę Sherlocka Holmesa, próbując
ustalić, co robiła, zanim indeks zaginął. Okazało się —sprzątała. I wyrzucała śmieci. Z biurka. Pomy­
ślałam - (8) nie ma wątpliwości (cztery), indeks wylądował w zsypie razem ze śmieciami. Poinfor­
mowałam Basię o moim przypuszczeniu. Usiłowała mnie wprawdzie przekonać, że się mylę, ale
w końcu uległa. Poszłyśmy zatem grzebać w pojemniku. Dobrze, że go jeszcze od wczoraj nie opróż­
niono. Bo myśl okazała się (9) trafna. Indeks leżał jak byk wśród ogryzków i papierów.
Uszczęśliwiona Baśka chwyciła trochę niezbyt ładnie pachnący dokument i popędziła na uczel­
nię. Później zwierzyła mi się (10) bez świadków, iż obawiała się, że tym razem już nie uda jej się
(11) wybrnąć z sytuacji bez kłopotów (kot).
Wczoraj zakomunikowała mi, że nie może znaleźć kluczy. I nie sprzątała. Za to piekła. Indyka.
Z'farszem. Rany julek! - pomyślałam. Jeśli nadziała ptaszysko kluczami, to nic na tym świede nie zdo­
ła mnie już zdziwić!!!!

/Г?\ f K. Rozwiąż rebusy:

0 =а

strzał w

5. Ś C I A N A
С N
i JA A
А I
N С
V U H k>j w barszcz А N А IС Ś

(* głowa,
noga,
postawić wszystko na
' A ręka.
lekarz od: i ucho.
gardło,
boleści

brzuch,
У płuco

172
шШШШ

1
II. 3. А - 1. пр. 3, 4, 7, 9; szczególne znaczenie mają kombinacje liczbowe w judaizmie (Księ­
ga Liczb, Kabała).
II. 3. С - 1. Na sto%, 2. Zero, zero intelektualne, 3. Cztery litery.
II. 3. D - Uwaga! Podajemy tylko przykładowe rozwiązania. 1. Nie ściszycie tej muzyki! 2. Nie pró­
buj działać na moją szkodę; 3. Radzi sobie w życiu lepiej niż wiele osób przypuszcza;
4. Obydwoje musimy zadbać o porządek; 5. Dziękuję ci, że mnie na niego namówiłeś;
6. Przychodzi do mnie wyjątkowo rzadko; 7. Zgodził się pójść z nami do kina; 8. Udało
mu się zyskać na tym ryzykownym interesie; 9. Już dawno straciłby twarz; 10. Pomóż mi
przy rozwiązywaniu tego problemu.
II. 3. Е - 1. Oburzenie, irytacja, poczucie bycia niepotrzebnym; 2. Oburzenie, gniew; 3. Irytacja;
4. entuzjazm, poczucie pewności siebie; 5. Oburzenie, irytacja; 6. Beztroska, radość;
7. Zdegustowanie, niesmak; 8. Zdegustowanie.
II. 3. G 1. Być jedną nogą na tamtym świecie, 2. Siódma / dziesiąta woda po kisielu, 3. Na jedno
kopyto, 4. Na jednej nodze, 5. Mieszkać o dwa kroki stąd, 6. Kuty na cztery nogi,
7. Wziąć kogoś w dwa ognie, 8. W cztery oczy, 9. Ósmy cud świata, 10. Czuć się jak pią­
te koło u wozu.
II. 3. Н - 1. Pal sześć, 2. Siódma woda po kisielu, 3. Policzyć coś na palcach jednej ręki, 4. Za pięć
dwunasta, 5. Bez dwóch zdań, 6. Cztery deski, 7. Upiec dwie pieczenie przy jednym
ogniu, 8. Siedzieć na dwóch stołkach, 9. Nie dać się dwa razy prosić, 10. Jak jeden mąż.
H .3 .J - 1. O dwa kroki; 2. na palcach jednej ręki można policzyć; 3. W czterech ścianach; 4. Za
pięć dwunasta; 5. Na jednej nodze; 6. Co dwie głowy to nie jedna; 7. Na sto procent;
8. Jak dwa a dwa cztery; 9. Strzałem w dziesiątkę; 10. W cztery oczy; 11. Spaść jak kot
na cztery łapy.
II. 3. К - 1. Strzał w dziesiątkę, 2. W cztery oczy, 3. Cztery kółka, 4. Dwa grzybki w barszcz, 5. Być
zamkniętym w czterech ścianach, 6. Spaść jak kot na cztery łapy, 7. Postawić wszystko na
jedną kartę, 8. Lekarz od siedmiu boleści.

173

A
 L. Rozwiąż poniższy test. Sprawdź, w jakim stopniu przyswoiłeś / przyswoiłaś so-
Q l bie frazeologizmy z nazwami kolorów i kierunków oraz związki z liczebnikami.

I. Uzupełnij podane związki o odpowiedni liczebnik. Podaj znaczenie frazeologi-

zmów.
Przykład:
- n a ................. nodze
- n a ..... . .......... nodze - na jednej nodze; bardzo szybko
1. czuć się ja k ................ . koło u wozu
2. grać n a .......... .......ręce
Ш być zamkniętym w .................. ścianach
4. postawić wszystko n a ............ kartę
5. p o d ............... dachem
6. ...... ...........kółka
Щ być...... ..........nogą na tamtym świecie
8. moralne.......................
9. n a ...... %
10. jechać z kimś n a ....... — ..... wózku
11. u piec___ _ pieczenie przy....... ogniu
12. spaść jak kot ria ........ ......łapy
13. strzał w ..... >
14. można policzyć na palcach ........ ręki
15. n a ..... kopyto

II. Ułóż dialogi ilustrujące znaczenie frazeologizmów.

Przykład:
- zaczerwienić się po uszy
- Kiedy usłyszał z jej ust pochwałę, zaczerwienił się po uszy.
- Fakt, w życiu nie widziałam, żeby był tak zmieszany.

1. posłać kogoś na zieloną trawkę

2. ktoś coś czarno widzi
3. odłożyć coś na czarną godzinę
4. kura znosząca złote jajka
5. zapalić dla kogoś zielone światło

III. Przekształć podane zdania, zastępując wytłuszczone fragmenty odpowiednimi frazeolo-

gizmami. Tam, gdzie jest to konieczne, dokonaj zmian form wyrazów.

Przykład:
Szef zwolnił Pawła z pracy, wtedy kiedy on liczył na awans.
Szef posłał Pawła na zieloną trawkę, wtedy kiedy on liczył na awans.

1. O d razu można było poznać, że pochodzi z arystokracji.

2. Ta książka to prawdziwa rzadkość.
3. Ten aktor zwykle grywa oszustów lub morderców.
4. Nie wiem, kto mógł zabrać ten list.
5. Ona była optymistką, dopóki nie porzucił jej mąż.
6. Był źle widziany przez władze, więc nielegalnie wyemigrował.
7. Mimo że jest to skomplikowana sprawa, dostrzegam w niej pewne pozytywy.
8. Impreza była świetna. Bawiliśmy się aż do siódmej.
9. Panie proszą panów do walca!
10. Nie wierz mu. On zawsze obiecuje więcej niż może dotrzymać.

174
11. Wojska ONZ kontrolują sporny teren.
12. Zostałam obsłużona jako ostatnia.
13. Zmieszał się tak bardzo, że aż się zarumienił.
14. Na przyjęcie założyła krótką ciemną sukienkę i szpilki.
15. M ój tato wszystko potrafi naprawić.

IV Używając frazeologizmów z nazwami kierunków, napisz 10 „przykazań” dla młodego

pracownika, rozpoczynającego swoją karierę. Każde „przykazanie” rozszerz o krótkie
wyjaśnienie, np. „pnij się w górę, ale uważaj, bo im wyżej wejdziesz, tym boleśniejszy
może być upadek”, lub „uważaj, kiedy twoje akcje spadają, wkrótce szef może przestać
ci się kłaniać” itp. Uwaga!!! Poczucie humoru przy pisaniu „przykazań” bardzo wska­
zane i może zaowocować dodatkowymi punktami.

175
L. I - 1. Czuć się jak piąte koło u wozu - czuć się lekceważonym, pomijanym, zbędnym, 2. Grać
na cztery ręce —grać w dwie osoby na jednym instrumencie muzycznym, 3. Być zamknię­
tym w czterech ścianach - nie móc wyjść z domu, 4. Postawić wszystko na jedną kartę -
zaryzykować, 5. Pod jednym dachem - w jednym mieszkaniu, domu, 6. Cztery kółka
samochód, 7. Być jedną nogą na tamtym świede —być bliskim śmierci, 8. Moralne zero
- ktoś pozbawiony wszelkich zasad moralnych, 9. Na sto procent - z pewnością, 10. Je­
chać z kimś na jednym wózku - być w tej samej (raczej kiepskiej) sytuacji, 11. Upiec dwie
pieczenie przy jednym ogniu - załatwić dwie sprawy przy jednej okazji, 12. Spaść jak kot
na cztery łapy —wybrnąć bez szwanku z jakiejś sytuacji, 13. Strzał w dziesiątkę - znako­
mity pomysł, 14. Móc coś policzyć na palcach jednej ręki - czegoś jest bardzo mało,
15. Na jedno kopyto - jednakowo.
L. III - 1. Od razu można było poznać, że płynie w nim błękitna krew. 2. Ta książka to biały kruk.
3. Ten aktor zwykle grywa czarne charaktery. 4. Nie mam zielonego pojęcia, kto mógł za­
brać ten list. 5. Patrzyła na świat przez różowe okulary (widziała świat w jasnych bar­
wach), dopóki nie porzucił jej mąż. 6. Był źle widziany przez władze, więc uciekł przez
zieloną granicę. 7. Mimo że jest to skomplikowana sprawa, dostrzegam w niej jasne stro­
ny. 8. Impreza była świetna. Bawiliśmy się do białego rana. 9. Biały walc! 10. Nie wierz
mu. On zawsze obiecuje złote góry. 11.Błękitne hełmy kontrolują sporny teren. 12.Zo­
stałam obsłużona na szarym końcu. 13. Zmieszał się tak, że zaczerwienił się po uszy (jak
burak, piwonia). 14. Na przyjęcie założyła małą czarną i szpilki. 15. Mój tato ma dote rę­
ce.

A oto ile punktów można było uzyskać za poszczególne zadania:

I - 30 - 15 + 15; po jednym punkcie za wstawienie właściwego liczebnika i po jednym punk­

cie za podanie definicji
II —10 - po dwa punkty za każdy dialog
П1 - 15 - po jednym punkcie za każde przekształcone zdanie
IV —25 —po 2 punkty za każde „przykazanie” 4- 5 punktów za poczucie humoru, wybitną traf­
ność, itp. Razem 80 pkt, 45 pkt zalicza test, od 75 do 80 pkt - ocena celująca.

176
 п

4. Rośliny - ładne kwiatki i niezłe ziółka

Proponowany materiał:*

kwiaty:

Frazeologim Przykład użycia

mieć fiołki w głowie Ma jeszcze fiołki w głowie, ale jest bard® dobra dla Juda, >3

fiołkowe oczy Podkreśliła swe fiołkowe oczy pastelowym cieniem. • .:

chabrowe oczy Niebieska bluzka pasowała jej do chabrowych oczu.

niezłe ziółko niego jest niezłe ziółko, ale jest tak sympatyczny, że wiele rzeczy
uchodzi mu na sucho.' "

wąchać kwiatki od spodu 117Mój szacowny przodek już dawno wącha kwiatki od spodu: : ■

w kwiecie wieku Choć już ma 80 lat, wciąż twierdzi, że jest w kwiecie wieku.

ładnę kwiatki Ładne kwiatki! Znowu zgubiłaś klucze!

różane usta Miała świeżą cerę i różane usta, nietknięte szminką.

różana cera Według ulotki ten krem gwarantuje uzyskanie.różanej cery.

warzywa:

Frazeologizm Przykki użycia

jak grochem o ścianę Mówię do ciebie, a ty nic! Jak grochem o ścianę!

czuć się jak groch przy drodze Po tej długiej konferencji czuję się jak groch przy drodze.'

siać pietruszkę Kiedyś o pannie, która nie miała adoratora, mówiono, że sieje pietruszkę.

kapuściana głowa ' Znowu zapomniałeś o1spotkaniu, ty kapuściana głowo!

kapuściany głąb Ż niego to istny kapuściany głąb - nic nie rożufnie!'

skrobać komuś marchewki Idź trochę wolniej i przestań mi skrobać marchewki!

rozrabiać jak pijany zając w kapuście Niewiele pamiętam z tej imprezy, ale podobno rozrabiałem jak pijany
zając w kapuście,

czerwony jak burak/piwonia Zrobił się czerwony ja-кburak, gdy go pocałowała.

groch z kapustą Nic nie mogę znaleźć w twoich notatkach. Masz w nich istny groch z kapustą!

kartofle / ziemniaki w mundurkach Uwielbiam ziemniaki w mundurkach z jogurtem.

ząbek czosnku Do Zupy dodaj sól, pieprz i ząbek czosnku.

sezon ogórkowy Teatry mają przerwę wakacyjną - sezon ogórkowy.

ubierać się na cebulę / cebulkę Na przedwiośniu najlepiej ubierać się na cebulkę. *

* —Uwaga! Poddał został dokonany arbitralnie przez autorkę i może-być wykorzystany przy wykonywaniu ćwiczenia E - gry „Fra­
zeologiczne rośliny”. Dla uczestników gry ważny jest jednak fakt, iż niektóre wyrażenia można zaliczyć jednocześnie do dwóch
kategoni, co nfe Zostało 'uwźględniorie w pierwotnym podziale. Gracze - wraz z nauczycielem - powinni o tym pamiętać, gdyż
uprości" to, a jednocześnie uatrakcyjni grę.

177
owoce:
Frazeologizm
jabłko Adama
zbić kogoś na kwaśne jabłko
niedaleko pada jabłko od jabłoni
złote jabłko
kwaśne winogrona
(obiecywać) gruszki na wierzbie
nie zasypiać gruszek w popiele
wpaść jak śliwka w kompot
niz gruszki, ni z pietruszki
Przykład użycia
Miał wystające jabłko Adama, które poruszało się, gdy przełykał.
Skini zbili go wczoraj na kwaśne jabłko.
Leń jak tatuś! Cóż; niedaleko pada jabłko od jabłoni!
Dla wszystkich trzech ta posada była istnym złotym jabłkiem.
—I tak nie weszłabym w tę drogą kieckę.,, —Co, kwaśne winogrona?
Obiecywał jej gruszki na wierzbie, a potem zniknął bez śladu.
Nie zasypiaj gruszek w popiele, tylko szukaj pracy już teraz.
Cały dzień musiałam pilnować dzieci siostry - wpadłam jak śliwka
w kompot.
Zadzwonił do mnie i ni z gruszki, ni z pietruszki zaczął opowiadać
ó swojej dziewczynie.

wpuścić kogoś w maliny Już d nie ufam, bo parę razy wpuściłeś mnie w maliny.

drzewa:
Frazeologizm Przykład użycia
brzoza / wierzba płacząca Nad stawem pochylały się wierzby płaczące.
trząść się jak osika Tak się bała egzaminu, że trzęsła się jak osika.
drzewo genealogiczne Drzewo genealogiczne potwierdzało jego szlachetne pochodzenie.

chłop jak dąb Chłop jak dąb, a hoi się zastrzyku!

rośliny egzotyczne:
Frazeologizm Przykład użycia
robić na czymś kokosy Zrobił kokosy na produkcji zabawek z drewna.
prędzej komuś kaktus na dłoni wyrośnie Prędzej mi kaktus na dłoni wyrośnie, niż ty będziesz jej mężem.
sięgnąć po laury Trenował długo i wreszcie sięgnął po laury. .
laur / wawrzyn olimpijski Zdobył laur olimpijski po raz pierwszy w swej karierze.
zwycięski laur Zwycięski laur ozdobtt-mu głowę.
posłać kogoś tam, gdzie pieprz rośnie Gdy się o tym dowiedziałem, miałem ochotę posłać go tam, gdzie
pieprz rośnie.
palma pierwszeństwa Palma pierwszeństwa w konkursie literackim przypadła mało znanej
poetce.
komuś palma odbija /odbiła Nie rozmawiam z nią ostatnio, bo zachowuje się, jakby jej palma
odbiła.
wycisnąć kogoś jak cytrynę Po roku pracy w tej firmie czuł się wyciśnięty jak cytryna.
kwaśny jak cytryna Ten sok jest kwaśny jak cytryna, dodaj do niego cukru.
pokazać komuś figę Pokazała mu figę, gdy chciał od niej pożyczyć notatki.

dostać figę (z makiem) Figę dostaniesz, a nie rower, jeśli nie poprawisz ocen.

178
części roślin:
Frazeologizm Przykład użycia
głuchy jak pień je st stary i głuchy jak pień.

odróżnić ziarno od plew Musisz się nauczyć, jak w ludzkich słowach odróżnić ziarno od plew.

napniu Sprzedał cały towar na pniu.

korona kwiatu Korona kwiatu składała się z błękitnych płatków.

zapuszczać / zapuścić korzenie Zapuścił korzenie za granicą ! nie myśli o powrocie.

gałąź rodu Ta gałąź rodu mieszka we Francji.

korzenie rodu Korzenie tego rodu sięgają ХШ wieku.

ktoś powiesiłby kogoś na suchej gałęzi Za to, co mi zrobiłeś, mogłabym powiesić cię na suchej gałęzi.

ziarno padło na żyzną glebę Ziarno twoich słów padło na żyzną glebę.

ziarnko prawdy W każdej plotce jest ziarnko prawdy.

ziarno zła, nieufności jego wahanie zasiało we т й Ь ziarno meufhośd.

posiać ziarno niezgody Posiała wśród przyjaciół ziarno niezgody.

miejsce, gdzie rosną rośliny:

Frazeologizm Przykład użycia
las liściasty/iglasty/mieszany Wysoko w górach przeważają lasy iglaste.

ustąpić komuś pola Był świetny, ale musiał ustąpić pola lepszemu Od Siebie.

pole do popisu Jako specjalista w tej dziedzinie masz teraz pole do popisu.

szukaj wiatru w polu A złodziej uciekł! I szukaj wiatru w polu!

wyprowadzić kogoś w pole Mówił tak przekonująco, że dałam się wyprowadzić w pole.

na polu czegoś Odniósł sukces na polu nauki.

kamyk / kamyczek do czyjegoś ogródka Tę złośliwą uwagę odebrałam jako kamyk do mojego ogródka.
ośla łączka Mali narciarze ćwiczyli na oślej łączce.

byćzczymśwlesie Jestem w lesie z tym projektem, a termin oddania go jest już bliski.

natura ciągnie wilka do lasu Natura ciągnie wilka do lasu, więc nie dziw się, że syn alkoholika pije.

prawo dżungli Na razie na rynku pracy wciąż obowiązuje prawo dżungli.

Ćwiczenia:

START1 O d p o w ied z n a py tania.

Щ
Przykład:
Który frazeologizm mówi o bardzo małym prawdopodobieństwie zaistnienia jakiejś sytuacji?
prędzej mi kaktus na dłoni wyrośnie;
Prędzej mi kaktus na dłoni wyrośnie, iiiż ty zdasz ten egzamin.

179
 1. Które frazeologizmy, zawierające nazwy kwiatów, opisują ich wygląd zewnętrzny?
2. W którym wyrażeniu słowo „drzewo” używane jest w znaczeniu metaforycznym? Jakie wyra­
żenia z nazwami części roślin z nim korespondują?
3. Które frazeologizmy mają swe źródło w tradycji olimpijskiej?
4. Które wyrażenia mają związek z Biblią?

B. Dokończ zdania, uwzględniając znaczenia umieszczonych w nich związków.

Przykład:
Ma przepiękną różaną cerę, mimo że nie................
Ma przepiękną różaną cerę, mimo że nie używa żadnych kremów.

1. Mówią o mnie, że mam fiolki w głowie, ale.............

2. Z niego jest niezłe ziółko, ale............
3. Zamiast rozrabiać jak pijany zając w kapuście, mógłbyś.............
4. Ubierz się na cebulkę, bo............
5. W mojej szafie jest istny groch z kapustą, będę musiała.......
6. Dałam się wpuścić w maliny, bo..........
7. Trzęsła się z zimna jak osika w............
8. Prędzej mi kaktus na dłoni wyrośnie, niż ty.......
9' Chętnie powiesiłabym swojego szefa na suchej gałęzi, b o ........
10. Powinieneś ustąpić mu pola, b o........

C. Zastanów się i odpowiedz na pytanie: jaką opinię o swoich rozmówcach wyra­

żają ludzie, kiedy mówią następujące słowa? Spróbuj wyrazić poniższe sformu­
łowania innymi słowami.

Przykład:
Dajesz się w tej pracy wyciskać jak cytryna i wciąż nic z tego nie masz!
Nadawca uważa, że adresat wypowiedzi jest zbyt potulny i nie potrafi zadbać o swoje interesy.
Dajesz się w pracy wykorzystywać i wciąż nic z tego nie masz!

1. Masz przepiękne chabrowe oczy!

2. Jeśli nie przestaniesz tak zadzierać nosa wobec chłopców, wciąż będziesz siać pietruszkę.
3. Znowu o tym zapomniałeś! Z ciebie jest prawdziwa kapuściana głowa!
4. A ty jak zwykle w lesie z przedświątecznymi porządkami? Rób tak dalej, to skończysz grubo
po Nowym Roku.
5. O dkąd się z nią przyjaźnisz, po prostu palma ci odbiła - nic tylko ciuchy, diety, szminki
i chłopaki!
6. Czas najwyższy, żebyś w kontaktach z ludźmi nauczył się odróżniać ziarno od plew.
7. Nie wierzę ci, że nie zrobisz tego ponownie. Natura zawsze ciągnie wilka do lasu.
8. Mówię do ciebie, a ty nic! Jak grochem o ścianę.
9. Widzę, że ziarno, które zasiał twój profesor, padło na żyzną glebę i podjąłeś te trudne ba­
dania.
10. Jak mogłeś tak bez cienia wstydu wpuścić mnie w maliny?!

180
D. Zapisz poznane wyrażenia w postaci „mapy myśli”. Posłuż się poniższym rysun­
kiem.

181
 ©t | E. Zagrajcie razem: studenci i nauczyciel - we „Frazeologiczne rośliny”.
Gra jest formą powtórzenia i utrwalenia poznanych związków. Plansza
znajduje się w kieszeni na okładce książki.

Zasady gry:
1. Każdy z graczy otrzymuje po kilka kartoników z rysunkami, które symbolizują wyróżnione
„kategorie” związków.
2. Gracze ustawiają pionki (np. kolorowe guziki) na polu oznaczonym napisem „START”.
Strzałka oznacza kierunek ruchu pionków.
3. Uczestnicy zabawy kolejno rzucają kostką i przesuwają się do przodu o tyle oczek, ile wyrzu­
cili.
4. Jeśli staną na polu z rysunkiem rośliny, muszą powiedzieć frazeologizm pasujący do katego­
rii przedstawionej na polu w formie rysunku.
5. Jeśli wśród ich kartoników znajduje się taki jak rysunek na polu, na którym się zatrzymali,
mogą położyć swój kartonik. Najpierw jednak muszą użyć odpowiedniego do pola frazeolo-
gizmu w zdaniu.
6. Jeśli gracz, stanąwszy na polu z rysunkiem rośliny, nie może przypomnieć sobie właściwego
wyrażenia, zabiera wszystkie znajdujące się tam kartoniki. Dzieje się tak także wtedy, jeśli
użyje związku niepasującego do danej kategorii.
7. Gracz, który stanie na polu z napisem „Szansa”, ma prawo położyć kartonik na dowolnym
polu z rysunkiem rośliny. Musi jednak powiedzieć frazeologizm. Ma do wyboru dwie kate­
gorie - z kartonika i pola na planszy.
8. Jeśli gracz stanie na polu z napisem „Pech” traci jedną możliwość położenia kartonika wte­
dy, gdy stanie na polu z pasującym do niego obrazkiem.
9. Pole z napisem „Stoisz jedną kolejkę” oznacza, że gracz przeczekuje jedną kolejkę rzutów
kostką i nie porusza swojego pionka.
10. Gdy gracz stanie na polu z napisem „Cofasz się o 4 pola”, przesuwa swój pionek o czteiy po­
la do tyłu - na pole z napisem „START”.
11. Wygrywa ten z graczy, który najwcześniej pozbędzie się wszystkich swoich kartoników.

Oprócz planszy do gry potrzebne są: kostka; pionki - np. płaskie guziki oraz kartoniki z rysunkami po­
wtarzającymi rysunki z planszy (a także z obrazkowej notatki).

182
 F. Podaj znaczenia poniższych związków, a następnie ułóż z nimi zdania:

Przykład:
- natura ciągnie wilka do lasu
- natura ciągnie wilka do lasu - ktoś nie może się oprzeć i postępuje zgodnie ze swymi upodo­
baniami
Obiecał narzeczonej, że nie będzie grać w karty, ale cóż, natura ciągnie wilka do lasu.

1. mieć fiołki w głowie

2. prawo dżungli
3. wpuścić kogoś w maliny
4. ubierać się na cebulkę
5. ni z gruszki, ni z pietruszki
6. być z czymś w lesie
7. odróżnić ziarno od plew
8. prędzej komuś kaktus na dłoni wyrośnie

G . Uzupełnij brakujące fragmenty dialogu. W nawiasach znajdziesz podpowiedzi.

’ Przykład:
Musisz się nauczyć, jak odróżniać........... o d .................
Musisz się nauczyć, jak odróżniać ziarno od plew.

- Miałam dziś ciężki dzień. Czuję się (1) ja k ...........p rz y .......................... (groch)
- Coś nie tak w pracy?
- Uhm. Nasz szef myśli tylko o tym, jakby tu ( 2 ) ..........к ............... na nowym patencie. Jest nie
do zniesienia. Pogania wszystkich, krzyczy, zrobił się strasznie nerwowy. I nieporządny. Dziś
(3) ni z ................... , ni z .................wpadł do archiwum i zaczął szukać jakiejś umowy. Zro­
bił mi w papierach istny ( 4 ) ............... z ................... Do nikogo nie powie miłego słowa, nie
ma litości (5) wyciska n a s .......................... Mało brakowało a byłabym mu dziś wszystko wy­
garnęła.
Chyba ci (6) p ......................................! Chcesz znowu szukać pracy?! Mówiłaś, że ci w tej fir­
mie dobrze, że powoli (7) z.....................w n ie j........................... , że masz spore ( 8 ) ...............
d o .........(popis)
Uspokój się, przecież w końcu nic nie powiedziałam. Chociaż przez chwilę miałam ochotę
( 9 ) ......................go n a ...................ej g...............
ф Я Miejmy nadzieję, że mu w końcu przejdzie. A ty odpocznij, zjedz obiad, masz tu (10).............
w m .....................................

H. Wyobraź sobie, że jesteś na eleganckim przyjęciu, a jeden z gości ni z gruszki,

ni z pietruszki opowiada bardzo niecenzuralny dowcip. Opisz sytuację i rozwiń
*1 ją, używając poznanych wyrażeń z nazwami roślin.

183
II. 4. A - 1. Chabrowe oczy, fiołkowe oczy, różane usta, różana cera; 2. Drzewo genealogiczne —ko­
rzenie rodu, gałąź rodu; 3. Olimpijski laur, olimpijski wawrzyn, palma pierwszeń­
stwa; 4. Ziarno padło na żyzną glebę, odróżnić ziarno od plew, jabłko Adama.
II. 4. В - Uwaga! Podajemy tylko przykładowe rozwiązania! 1. Nie przejmuję się tym; 2. Jest tak
sympatyczny, że wszystko uchodzi mu na sucho; 3. Spoważnieć i zacząć być wreszcie od­
powiedzialny; 4. Jest dość chłodno; 5. W niej posprzątać; 6. Był bardzo przekonujący;
7. W swojej cieniutkiej sukience; 8. Skończysz te studia; 9. Sam nie wie, czego od nas
chce; 10. Zna się na tym o wiele lepiej od ciebie.
II. 4. С - 1. Zachwyt; jestem oczarowany twoją urodą; 2. Krytyka czyjegoś zarozumialstwa; uwa­
żam, że jesteś zbyt wyniosła i zarozumiała; 3. Krytyka czyjegoś braku uwagi i zapominal-
stwa; jesteś zapominalski i drażni mnie to; 4. Krytyka czyjegoś zaniedbania; uważam, że
nie zajmujesz się swoim domem i nie podoba mi się to; 5. Krytyka czyichś zainteresowań;
uważam, że zajmujesz się rzeczami błahymi i nieważnymi i nie podoba mi się to; 6. Kry­
tyka czyjejś nadmiernej ufności; jesteś zbyt ufiiy i łatwowierny - za bardzo jak na swój
wiek; 7. Brak zaufania do kogoś; nie wierzę w twoją przemianę i nie ufam ci; 8. Nieza­
dowolenie z czyjegoś braku uwagi; nie słuchasz moich słów i irytuje mnie to; 9. Zadowo­
lenie, podziw; bardzo się cieszę, że zdecydowałeś się rozpocząć te badania; 10. Oburze­
nie, gniew; oszukałeś mnie i mam ci to za złe, twoje postępowanie rozgniewało mnie.
II. 4. F 4< 1. Być szalonym, nieobliczalnym (żart.); 2. „Prawo”, według którego wygrywa ten, kto jest
silniejszy i potrafi wywalczyć sobie pozycję bez respektowania zasady fair play; 3. Oszu­
kać kogoś, zwieść, podać błędne informacje; 4. Ubierać się w wiele warstw ubrań; 5. Ni
stąd, ni zowąd, nieoczekiwanie, niespodziewanie; 6. Być dalekim od skończenia czegoś;
7. Potrafić odróżnić to, co wartościowe, od rzeczy bez wartości; 8. Niemożliwe, żeby coś
się wydarzyło.
П. 4. G - 1. Jak groch przy drodze; 2. Zrobić kokosy; 3. Ni z gruszki, ni z pietruszki; 4. Groch z ka­
pustą; 5. Kwaśny jak cytryna; 6. Palma odbiła; 7. Zapuszczasz w niej korzenie; 8. Pole do
popisu; 9. Powiesić go na suchej gałęzi; 10. Ziemniaki w mundurkach.
 п
5. Zwierzęta - z podwórka, z lasu i z dżungli

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia
znać się jak łyse konie Znamy się jak łyse konie, więc wiem, co myślisz.

zapuścić /zapuszczać żurawia Zapuszczał żurawia do testu kolegi i został za to ukarany.

podłożyć komuś świnię Podłożył jej świnię, mimo że uważała go za przyjaciela.

czmychać jak zając Gdy sytuacja się pogorszyła, czmychnął jak zając,

spić się jak bąk Spił się jak bąk na ich weselu.

spiec raka Spiekła raka na jego widok.

czerwienić się jak rak Zaczerwienił się jak rak, gdy ją zobaczył.

spaść jak kot na cztery łapy Znowu udało mu się spaść jak kot na cztery łapy

{Mać jak bóbr Płakał jak bóbr po śmierci siostry.

uparty-jak osioł Jesteś uparty jak osioł i zawsze wiesz wszystko lepiej!
silny jak tur Jest silny jak tur—sam przeniósł tę szafę.

pracowity jak mrówka / pszczółka Nie jest bardzo zdolna, ale pracowita jak mrówka.

ruszać się jak mucha w smole Czy ty zawsze ruszasz się jak mucha w smole? Pospiesz się!

kukułcze jajo Kazano mi napisać raport, ale chyba podrzucę to kukułcze jajo
koledze.
biedny jak mysz kościelna Jest biedny jak mysz kościelna, ale trzyma fason.

siedzieć jak mysz pod miotłą Stłukła lustro, więc teraz siedzi jak mysz pod miotłą.

pasować jak wół do karety Ta komoda pasuje tu jak wół do karety.

znać się na czymś jak kura na pieprzu Zna się na tym jak kura na pieprzu, ale musi wygłosić swoje zdanie.
siwy jak gołąb Jest siwy jak gołąb, ale porusza się bardzo zwinnie.
ruszać się/zachowywać się jak słoń Mógłbyś być trochę delikatniejszy! Zachowujesz się jak słoń
w składzie porcelany w składzie porcelany.

dumny jak paw Przyznaję, że jestem z moich dzieci dumny jak paw.

mieć węża w kieszeni Ma węża w kieszeni, więc nie oczekuj, że pożyczy ci pieniędzy.

chytry lis To chytry lis, uważaj, żeby cię nie oszukał.

chwycić / chwytać byka za rogi Nie obawiaj się, tylko uwierz w siebie i chwyć byka za rogi.

ktoś jest lisem / tchórzem podszyty On jest tchórzem podszyty, więc nie licz, że w razie czego stanie
w twojej obronie.

mieć muchy w nosie Ma muchy w nosie i trudno z nią dziś wytrzymać.

stawać okoniem Stanął nauczycielce okoniem i został ukarany.

ni pies, ni wydra Nie wiem, co on w niej widzi, jest nijaka - ni pies, ni wydra.

jak psu z gardła wyjęte Jego koszule zawsze wyglądają jak psu z gardła wyjęte.

185
brudny jak Świnia Po zabawie z kolegami mój syn przychodzi do domu brudny
jak Świnia.

żyć jak pies z kotem Żyją jak pies z kotem, ale mimo to nie chcą się rozwieść.

ptaszki / wróble już o tym ćwierkają Wszystkie wróble już ćwierkają o twoim weselu.

zjeść konia z kopytami Jestem tak głodna, że mogłabym zjeść konia z kopytami.

pies z kulawą nogą Pies z kulawą nogą nie przyszedł mi pomóc.

mucha nie siada Wyglądasz znakomicie - mucha nie siada!

gapić się jak delę na malowane wrota Przestań gapić się na niego jak delę na malowane wrota.

niedźwiedzia przysługa Jeśli powiedziałeś mu prawdę o jego żonie, to zrobiłeś mu

niedźwiedzią przysługę.

pisać / skrobać / bazgrać jak kura pazurem Jego zeszyty są okropne - bazgrze jak kura pazurem.

barani wzrok / patrzeć się / gapić się Skup się na tym, co mówię, zamiast patrzeć na mnie
na coś baranim wzrokiem baranim wzrokiem.

(sptynęło po kimś) jak po gęsi / jak z gęsi woda Krytyka spłynęła po nim jak po gęsi woda.
trafiło się jak ślepej kurze ziarno Ta praca trafiła jej się jak ślepej kurze ziarno.

uparty jak osioł Jest uparty jak osioł i nie mogę go przekonać żadnymi logicznymi
argumentami.

czuć się jak ryba w wodzie Czuje się jak ryba w wodzie, gdy musi podejmować ryzykowne
decyzje.

jak śledzie w beczce Siedzieliśmy śdśnięd jak śledzie w beczce, ale nikt nie chciał wyjść,
bo zabawa była świetna.

wiemy jak pies Była wierna jak pies wobec swojej rodziny.

dzied i ryby głosu nie mają Dzied i ryby głosu nie mają, więc nie przeszkadzaj, kiedy starsi ,
rozmawiają.

gruba ryba Awansował i stał się naprawdę grubą rybą.

czarna owca Jego poważna rodzina zawsze uważała go za czarną owcę.

czuć się pod psem Czuję się pod psem - lepiej wezmę aspirynę i położę się do łóżka.

być odważnym jak lew Jest odważny jak lew —sam stawił czoła kilku opryszkom.

kura domowa Marzeniem mojego kolegi jest żona-kura domowa, dcha, potulna
i zajmująca się wyłącznie rozpieszczaniem swego męża.

lwia część Lwią część spadku odziedziczył najmłodszy syn.

końskie zdrowie W wieku 80 lat wciąż ma końskie zdrowie i mnóstwo energii.

końska dawka / kuracja Końska dawka leku postawiła mnie na nogi.

strusi żołądek Ma strusi żołądek - ja jestem chora, kiedy patrzę, co on je.

żółwie tempo Z powodu dzied musieliśmy utrzymywać żółwie tempo.

kaczy chód Miała miłą buzię, ale kaczy chód.

krecia robota /polityka Ktoś zrobił mi krecią robotę i obmówił mnie przed pracodawcą.

krokodyle łzy Nie wierz, Że d współczuje, to są krokodyle łzy.

iść gęsiego Szliśmy gęsiego, bo śaeżka była щека.

rządzić się jak szara gęś Rządzi się jak szara gęś, choć nikt jej tu nie zapraszał.

186
gęsia skórka Po wyjściu z wody miałam gęsią skórkę.
rozmawiać jak gęś z prosięciem Rozmawiamy jak gęś z prosięciem - może w końcu powiesz, o co ci
chodzi.
łabędzi śpiew Ten tomik poezji to był jej łabędzi śpiew.
zdrów jak ryba Po długiej kuracji w końcu poczuł się zdrów jak ryba.

kocie oczy Zmrużyła swe kocie oczy i popatrzyła spod długich rzęs.
orli nos Dominującym rysem w jego twarzy był orli nos.
sokoli wzrok Miał sokoli wzrok i z daleka dostrzegł jej sylwetkę.

kaczka dziennikarska Wiadomość wzbudziła wiele dyskusji, a okazała się zwykłą kaczką
dziennikarską.
mieć ptasi móżdżek Ma ptasi móżdżek i potrafi mówić tylko o kieckach i szminkach.
tyle co kot napłakał Miałam ci pożyczyć pieniądze, ale sama mam ich tyle co kot napłakał,
więc chyba będziesz musiał zwrócić się do kogoś innego.
wybierać się jak sójka za morze Moja córka wybierała się na randkę jak sójka za morze.

Ćwiczenia:

A. Wysłuchajcie, co kilka zwierząt mówi o sobie. Odgadnijcie, które z nich wypo­

START
iii
wiadają poszczególne fragmenty. Następnie dopasujcie nazwy zwierząt i ich
charakterystyki do odpowiednich frazeologizmów. Jeżeli chcecie poznać więcej
związków frazeologicznych z nazwami zwierząt, przejdźcie do ćwiczenia B.

Щ (Uczniowie wysłuchują tekstu dwukrotnie, a następnie dopasowują litery, którymi

oznaczone są kolejne wypowiedzi, do cyfr przypisanych do nazw zwierząt. Jeśli od­
gadną prawidłowo, ich kolejnym zadaniem jest odnalezienie frazeologizmu z nazwą
danego zwierzęcia, pasującego do wygłoszonej charakterystyki.)
CD Przykład:
Numer wypowiedzi Nazwa zwierzęcia
0 S - Świnia
Jako pierwsza wypowiadała się Świnia. Łączymy zatem cyfrę 0 z literą S.
0-Ś
Ponieważ Świnia mówiła: „jeśli się mnie komuś podłoży, ów ktoś zwykle jest niezadowo­
lony i ma kłopoty”, to wnioskujemy, że chodzi tu o związek „podłożyć komuś świnię”
o znaczeniu ‘z premedytacją szkodzić komuś, stawiać go w przykrym położeniu’.

Numer wypowiedzi Nazwa zwierzęcia

1. A. lew
2. B. gęś
3. C. wół

4. D. mrówka

5. E. osioł
6. F. kaczka

7. G. bóbr

187
 В. Przeczytajcie baśń o tym, jak zwierzęta postanowiły zmienić rząd w dżungli.
Tam, gdzie tekst jest wytłuszczony, szukajcie frazeologizmów z nazwami zwie­
rząt.

Przykład:
Któregoś jednak dnia sójka - po długich przygotowaniach - wybrała się w końcu za morze.
wybierać się jak sójka za morze

0 tym jak zwierzęta postanowiły zmienić rząd w dżungli

W gęstej dżungli, pełnej rozmaitej bujnej roślinności, od wielu, wielu wieków naczelną władzę
sprawowały lwy. Różni to byli władcy - niektórzy dobrzy i łagodni - inni - pyszni i apodyktyczni. Ale
wszyscy odznaczali się dużym poczuciem sprawiedliwości i odwagą, więc reszta zwierząt była ze swo­
ich królów na ogół zadowolona. Któregoś jednak dnia sójka - po długich przygotowaniach - wy­
brała się w końcu za morze, a po powrocie ze swojej wyprawy zaczęła na prawo i lewo opowiadać
o tym, co widziała i słyszała.
- A tam, za morzem to są inne porządki. Żaden król tam nie rządzi, wszyscy robią co chcą! Po
co nam ten lew?! Niech sobie stąd idzie! Sami damy sobie radę!
Na początku zwierzęta nie dawały wiary bajaniom sójki, ale gdy nie ustawała w wysiłkach, zaczę­
ły w końcu nadstawiać ucha. I w niejednej głowie zaczęły rodzić się wątpliwości.
— A może sójka ma raq’ę? A może to prawda? Rzeczywiście, po co nam ten lew?
I tak od słowa postanowiły zmienić rząd. Ptaki ćwierkały o tym po całej dżungli i zwierzęta za-
częfy zbierać się na naradę. Nie szło to jednak zbyt składnie. Żółw wyruszył wprawdzie w drogę, ale
szybko zorientował się, że w tym tempie dojdzie na koniec obrad. Nie był jednak w stanie przy­
spieszyć kroku. Podobnie kaczka, która postanowiła iść, zamiast - jak na ptaka przystało - użyć
skrzydeł. Cóż jednak wymagać od kaczki - przecież m a ...........móżdżek. Mucha wpadła w ka­
łużę ze smoły, co znacznie spowolniło jej ruchy. Bąk poprzedniego dnia nadużył nektaru i leżał
jak kłoda. Pies okulał, koń właśnie leczył się po kontuzji, a strusia rozbolał żołądek. Ryba czu­
ła się wprawdzie świetnie w swojej sadzawce, ale ponieważ ostatnio trochę przytyła, nie chciała
pokazywać się publicznie, bo miała kompleksy. Zresztą i tak nie zabrałaby na wiecu głosu, bo by­
ła milkliwa z natury. Ślepej kurze trafiło się w końcu ziarno i postanowiła go nie porzucać. Ku­
ra i tak nigdy nie ruszała się z domu - może i lepiej, bo jej inteligencja była bliska zeru. Naskro-
bała więc tylko karteczkę, że nie może przyjść, bo ostatnio czuje się pod 1. Łabędzie ćwi­
czyły się w śpiewie i nic nie było dla nich ważniejsze niż sztuka.
Tak więc, kiedy wreszcie miano rozpocząć obrady, na polanie znajdowała się tylko nieliczna gru­
pa zwierząt, które okazały się najbardziej podatne na gadaninę sójki. Wiec rozpoczął okoń, stając na
mównicy i witając przybyłych. Mimo tego, że starał się swoim orędziem porwać słuchaczy, atmosfera
była nietęga i, kiedy skończył, odezwały się tylko bardzo skąpe oklaski. Kot mrużył oczy, orzeł
zmarszczył nos, zaś cielę nie przestało ani na chwilę wpatrywać się w malowane wrota, prowa­
dzące do siedziby lwa. Baran także kierował tam swój wzrok, a zając, który przybył na spotka­
nie przede wszystkim po to, żeby pokazać swój nowy, podszyty lisim ogonem płaszcz, uznał, że
- wobec niezdecydowanej postawy zebranych - najlepiej będzie udać się co prędzej do swojej
nory.
Następnie głos chciał zabrać rak, ale opanowała go trema, zaczerwienił się po uszy i nie mógł
wykrztusić ani słowa. Kot uronił nad nim łzę współczucia, bowiem sam wiedział z doświadczenia,
jak trudno jest przemawiać przed dużym audytorium.
Nie były to jedyne łzy, które spłynęły z oczu podczas tego zebrania, bowiem krokodyl, któremu
okoń udzielił głosu, zaczął się płaczliwie rozwodzić nad fatalną sytuacją zwierząt zmuszonych do
znoszenia władzy lwa. W sumie nie powiedział jednak nic konstruktywnego.
Na mównicę chciała po nim wejść Świnia, ale paw odezwał się wyniośle, że jeżeli ktoś nie ma na
tyle godności, żeby przed tak ważnym spotkaniem choć trochę się umyć, to nie powinien mieć
prawa głosu. Świnia - obrażona - opuściła zgromadzenie.
Byk - znany z wichrzycielstwa - przerwał nagle tok obrad, krzycząc, że żurawia należy wyklu­
czyć z rady, bo szpieguje dla lwa. Żuraw, oburzony tym posądzeniem, zerwał się ze swego miejsca
i próbował schwycić byka za rogi. Skotłowani, potoczyli się po polanie, okładając się kułakami. Po­
wstało zamieszanie, które sprytnie wykorzystał wąż, wślizgując się do kieszeni tygrysa w poszuki­
waniu pieniędzy. Na szczęście jego manewr dostrzegł sokół, ostrzegł tygrysa i wspólnie razem za­
jęli się wymierzaniem wężowi należnej kary.
Na polanie panował coraz większy zamęt. Wszyscy gadali jeden przez drugiego, kłócili się, po­
szturchiwali. Poleciało parę piór, w powietrzu latały kłaczki sierści. Nic nie można było uzgodnić,
wszyscy byli zdenerwowani, a głosy kolejnych mówców ginęły w hałasie.
Zakrzyczano zupełnie chcącą przejąć władzę szarą gęś i w końcu, gdy wilkowi udało się choć
na chwilę uciszyć zebranych, okazało się, że jedyną spójną koncepcję polityki posiada kret, który
punkt po punkcie zaczął prezentować swój program. Wkrótce okazało się jednak, że zamierza dopu­
ścić do wyborów tylko zwierzęta majętne, pozbawiając zupełnie głosu biedaków. Na to zaprotesto­
wała, siedząca dotąd pod miotłą, mieszkająca przy kościele mysz, dowodząc, że jest to jawna dys­
kryminacja.
Wrzawę podniosła także owca, krzycząc, że kret to rasista, którzy zamierza zniszczyć czar­
nych. Podniósł się ogólny wrzask, wszyscy krzyczeli na wszystkich, kret został zrzucony z mównicy.
Na to podniósł się najstarszy ze zgromadzonych, siwy gołąb, który już z niejednego pieca chleb
jadał. Ze względu na swój wiek i doświadczenie cieszył się ogromnym poważaniem wśród zwierząt,
więc powoli bractwo uciszyło się, pozwalając mu dojść do głosu. Kiwając smutnie głową, gołąb rzekł:
„Nie odzywałem się dotąd, bo sądziłem, że dojdziecie jakoś do porozumienia. Ale widzę, że zbyt wie­
le jest w was kłótliwości i żądzy władzy. Nie potraficie rozmawiać, walczycie między sobą И nie doj­
rzeliście jeszcze do rządzenia i nie będziecie umieli pokierować właściwie sprawami dżungli. Zasta­
nówcie się, czy pod rządami lwa było wam naprawdę źle. Czy któreś z was doznało od niego jakiejś
krzywdy? Czemu dajecie posłuch głupim wymysłom sójki, która wszak naprawdę nie ruszyła się ani
na krok ze swojego gniazda, a wszystkie te cudowne wieści wyssała z palca, chcąc was poróżnić i wpro­
wadzić zamęt w dżungli? Pomyślcie teraz i podejmijcie rozsądną decyzję”. Skończywszy, gołąb raz
jeszcze potrząsnął głową i dostojnie odleciał.
Zwierzętom zrobiło się głupio. Pospuszczały głowy, czując w głębi ducha, że gołąb miał rację. Po­
stanowiły przeprosić lwa i przywrócić mu jego dawną pozycję. A niedźwiedź to nawet pomyślał, że
musi wyświadczyć lwu jakąś szczególną przysługę, żeby zaskarbić sobie jego przychylność.
I tak się skończyła awantura z wybieraniem innego władcy przez zwierzęta. Do dżungli wrócił
spokój, a lew, chcąc pokazać, że nie żywi do swoich poddanych urazy, urządził na polanie wielki bal,
poświęcając na to sporą część swoich dochodów.
I ja tam byłam, miód i wino piłam, ale o tym opowiem Wam innym razem.

C. Używając poznanych frazeologizmów z nazwami zwierząt, odpowiedz na poniż­

sze pytania.

Przykład:
Jaki jest ktoś, kto podnosi sto kilo jedną ręką?
Silny jak tur.

1. Jak zachowuje się dziecko, które stłukło ulubiony flakon mamy i nie chce, żeby ten fakt zo­
stał ujawniony?
2. Co robi ktoś, kogo bardzo skrzywdzono?
3. Jak wygląda elegancki kapelusz noszony do starych i poplamionych dżinsów?
4. Jak określisz kogoś, kto zawsze wychodzi z każdej trudnej sytuacji bez szwanku?
5. Jak opiszesz pożycie pary małżeńskiej, która bez przerwy kłóci się ze sobą?
6. Jak zachowuje się nieśmiały chłopak na widok dziewczyny, która mu się podoba?
7. Co powiedzą niechętni ci znajomi na wieść o twoim awansie?
8. Jak opiszesz podróż, podczas której Ty i Twoi przyjaciele siedzieliście w osiem osób w „ma­
luchu”?
9. Co myślisz o kimś, kogo nigdy nie daje się przekonać do zmiany zdania?
10. Jak określisz swoje samopoczucie, kiedy masz gorączkę, zawroty głowy i kaszel?

189
 D. Uzupełnij poniższe zdania o pasujące do ich sensu frazeologizmy:

Przykład:
M a ................ ż......................- używa mnóstwa bardzo ostrych przypraw i nic mu nie szkodzi.
Ma strusi żołądek - używa mnóstwa bardzo ostrych przypraw i nic mu nie szkodzi.

Щ Lekarz przepisał mi к.............. . lekarstwa.

2. D ostał.................spadku, a mimo to był gotów podważać testament.
3. Na ostatniej imprezie spił.... ja k ..... , tak, że zasnął zanim jeszcze podano tort.
4. Zrobiło się chłodno i dostałam g....... .
5. Maluchy szły g.................... za przedszkolanką.
6. Z......... .................do testu kolegi, ałe nic mi to nie pomogło.
7. Wyświadczyłaś mu n............................, opowiadając o zachowaniu jego żony.
8. Przestań się gapić na mnie b .................., tylko skup się na moich słowach.
9. Ma dzisiaj m......... w .......... ...., więc nie proś jej o nic.
10. Znamy się ja k ................................, więc nie owijaj w bawełnę, tylko mów wprost.
11. Musisz popracować nad swoim pismem, bo b ......... ja k ........ ......................
12. Zna się na medycynie jak .................n a ........., ale jest gotowa wszystkim doradzać.
13. Nikt nie chce zająć się tym problemem - wszyscy tylko podrżucają sobie te dokumenty jak

14. ' Nie czekaj aż cię ktoś ubiegnie, tylko ch........ b ...........z a ............
15. Mamy bardzo mało czasu, a ty r................ja k ............w ....... ...!
16. Jestem taka głodna, że z....... ;ЯДй... z ..............
17. Szef go bardzo ostro skrytykował, ale s......... to po nim jak p o ................................
18. Zmieniła pracę i w nowym otoczeniu czuje się ........... .........w .............
19. Czekałam na koleżankę ponad godzinę, bo w....... się ja k ............z a ............
20. On ma w..... w ................, więc nie licz na to, że pożyczy ci pieniędzy.

E. Zastanów się, kto, do kogo i w jakiej sytuacji mógłby powiedzieć następujące

słowa. Wskaż w zdaniach te elementy, które potwierdzają Twoją opinię.

Przykład:
Rządzisz się jak szara gęś! Czy ktoś cię prosił, żebyś rozstawiała wszystkich po kątach?!
Nadawcą tej wypowiedzi mógłby był kolega /koleżanka odbiorcy. Nadawca jest zdenerwowany
samowolnym przejęciem kontroli nad sytuacją przez odbiorcę. Wyraża, złość i oburzenie. O jego
emocjach świadczy użycie krytycznego w swej wymowie frazeologizmu ze słowem „gęś” oraz sfor­
mułowanie „rozstawiać wszystkich po kątach”.

1. Będziesz wkrótce zdrów jak rybka, jeśli wypijesz teraz to lekarstwo.

2. Czy nie sądzisz, że ten jej nowy facet pasuje do niej jak wół do karety! Ciekawe, o czym oni
w ogóle ze sobą rozmawiają?!
3. Jeśli nie przestaniesz stawać szefowi okoniem, to cię wkrótce stąd wyleją.
4. Od jakiegoś czasu rozmawiamy ze sobą jak gęś z prosięciem! Chciałabym, żeby wróciły cza­
sy narzeczeństwa, kiedy dogadywaliśmy się ze sobą w pół zdania.
5. Jak zwykle pracowita jak mróweczka! Chcesz, żeby góra cię zauważyła?
6. Mam nieodparte wrażenie, że ktoś tutaj robi nam krecią robotę, bo już połowa współpracow­
ników krzywo na nas patrzy, a ja w ogóle nie wiem, o co chodzi.

190
Poznane wyrażenia z nazwami zwierząt zapisz w postaci „mapy myśli”, tak, aby
było Ci najłatwiej je zapamiętać.

шшшшш
ZOO

в яшшмррииии я и

191

А
 G. Podaj, jakie związki mają takie znaczenia, a następnie ułóż z nimi zdania.

Przykład:
- .................... ........ - zarumienić się
- spiec raka - zarumienić się
Spiekła raka, gdy przyjmowała tę cenną nagrodę.
1 iść bardzo powoli
2. być wyrodkiem
3. mieć bardzo odporny żołądek
4. siedzieć bardzo cicho
5. bardzo mała ilość
Ш. przeciwstawiać się
1. mieć bardzo nieładny charakter pisma
8. być skąpym
9. wszyscy już to wiedzą i o tym mówią
10. ktoś bardzo ważny

аИ И И H . Co mówią frazeologizmy o zwierzętach przedstawionych na rysunkach?

Przykład:
Lew jest odważny - „odważny jak lew” i wielki - „lwia część”.

I. Ułóż baśń, której bohaterami byłyby przedstawione na rysunkach zwierzęta.

W twojej baśni każde zwierzę ma mieć charakter przeciwny do tego, jaki został
utrwalony w związkach.
J. Opisz świat widziany z perspektywy myszy pod miotłą. Wczuj się w jej rolę. Po­
staraj się oddać jej emocje i sposób myślenia.
II. 5. А - 1. F; 2. А; 3. В; 4. С; 5. G; 6. D; 7. Е.
П. 5. В - W kolejności występowania w tekście: wybierać się jak sójka za morze, wszystkie ptaki /
wróble już o tym ćwierkają, żółwie tempo, kaczy chód, ptasi móżdżek, ruszać się jak
mucha w smole, spić się jak bąk, pies z kulawą nogą, końskie zdrowie, strusi żołądek,
czuć się jak ryba w wodzie, gruba ryba, dzieci i ryby głosu nie mają, trafiło się jak ślepej
kurze ziarno, kura domowa, kurzy móżdżek, pisać / bazgrać / skrobać jak kura pazurem,
czuć się pod psem, łabędzi śpiew, stawać okoniem, kocie oczy, orli nos, patrzeć się jak cie­
lę na malowane wrota, barani wzrok, ktoś jest podszyty lisem, czmychać / uciekać jak za­
jąc, zaczerwienić się jak rak, tyle co kot napłakał, krokodyle łzy, brudny jak Świnia, dum­
ny jak paw, zapuszczać żurawia, chwycić byka za rogi, mieć węża w kieszeni, sokoli wzrok,
rządzić się jak szara gęś, krecia polityka, siedzieć jak mysz pod miotłą, biedny jak mysz
kościelna, czarna owca, siwy jak gołąb, niedźwiedzia przysługa, lwia część.
II. 5. С - 1. Siedzi jak mysz pod miotłą; 2. Płacze jak bóbr; 3. Pasuje jak wół do karety; 4. Spada
jak kot na cztery łapy; 5. Żyją ze sobą jak pies z kotem; 6. Czerwieni się jak rak; 7. Trafi­
ło jej / mu się jak ślepej kurze ziarno; 8. Gnietliśmy się jak śledzie w beczce; 9. Jest upar­
ty jak osioł; 10. Czuję się pod psem.
II..5. D - 1. Końską dawkę; 2. Lwią część; 3. Się jak bąk; 4. Gęsiej skórki; 5. Gęsiego; 6. Zapuści­
łem żurawia; 7. Niedźwiedzią przysługę; 8. Baranim wzrokiem; 9. Muchy w nosie; 10. Jak
łyse konie; 11. Bazgrzesz jak kura pazurem; 12. Jak kura na pieprzu; 13. Kukułcze jajo;
14. Chwytaj byka za rogi; 15. Ruszasz się jak mucha w smole; 16. Zjadłabym konia z ko­
pytami; 17. Spłynęło to po nim jak po gęsi woda; 18. Jak ryba w wodzie; 19. Wybierała
się jak sójka za morze; 20. Węża w kieszeni.
II. 5. E - 1. Matka do dziecka, gdy jest ono chore; zdrobnienie „rybka”; 2. Koleżanka do koleżan­
ki; krytykują wybór partnera swej koleżanki; forma czasownika - 2. os. 1. poj.; 3. Kolega
(koleżanka) do kolegi (koleżanki) w pracy; ostrzeżenie; forma „stąd” sugeruje, że roz­
mówcy znajdują się w tym samym miejscu, którym może być praca; 4. żona do męża; na­
rzeka; sformułowanie: „czasy narzeczeństwa”; 5. Zazdrosna koleżanka ironicznie do dru­
giej koleżanki - krytykując jej nadmierną - zdaniem nadawcy - pracowitość; forma cza­
sownika (ty); zdrobnienie „mróweczka”; 6. Kolega (koleżanka) do kolegi (koleżanki) —
o niekorzystnej sytuacji w pracy; wspólnota wyrażona przez zaimek „my”.
II. 5. G - 1. Żółwie tempo; 2. Czarna owca; 3. Strusi żołądek; 4. Siedzieć jak mysz pod miotłą;
5. Tyle co kot napłakał; 6. Stawać okoniem; 7. Pisać jak kura pazurem; 8. Mieć węża
w kieszeni; 9. Wszystkie wróble już o tym ćwierkają; 10. Gruba ryba.
II. 5. H - Zając jest tchórzliwy i płochliwy - uciekać / czmychać jak zając, zajęcza skórka; lew jest
odważny - odważny jak lew; żółw - powolny - żółwie tempo, osioł - uparty - uparty jak
osioł.

193

A
 u
6. Jak, jakby - jak ten świat opisać?

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia
stać jak słup soli Stał jak słup soli, ztoiast podejść i przedstawić się. '

jak spod igły "Wyglądał jak spod igły, lecz czuł się niepewnie.

łysy jak kolano Był fysy jak kolano, ale miał długą, gęstą brodę.

jasny jak słońce To jasne jak słońce, że oni się kochają. , .

głuchy jak pień Jest głuchy jak pień, ale czyta z ruchu warg.

nie taki diabeł straszny jak go malują Uda ci się na pewno - nie taki diabeł straszny jak go malują.

jak z obrazka Wyrosła na dziewczynę śliczną jak z obrazka.

jak znalazł Zostawię te zabawki, gdy Jaś urośnie, będą jak znalazł.

jak błyskawica Przemknęła przez hol jak błyskawica.

jak malowany / malowanie Domek jak malowanie - aż się oć/y do niego Śmieją.

jak led? Jak d leci? — usłyszałam w słuchawce.

jak led Pakowała ubrania jak leci, nie patrząc, co wkłada do' walizki.

jak księżyc w pełni Utył i teraz ma twarz jak księżyc w pełni.

jak kłoda Zemdlała i padła na ziemię bezwładnie jak kłoda..

pójść na dno jak kamień Poszedł na dno jak kamień, mimo że dobrze pływał.

wpaść jak kamień w wodę Mój pies wpadł jak kamień w wodę i wrócił po trzech dniach.

jak na dłoni Stąd widać wszystko jak na dłoni.

jak na komendę Wstali i wyszli jak na komendę.

jak nakręcony Gada jak nakręcony - niech go ktoś uciszy!

jakwdym Gdy coś przestraszyło szczeniaka; jak w dym biegł db budy.

jak z bicza strzelił N i^ № ^ e ń ęła jjak z%icża5ft5?dfl.' JŁ
jak w banku Masz tę premię jak w banku.
jak u mamy W letnim domu znajomych zawsze czułam się jak u mamy.

jak u Pana Boga za piecem Siedzę sobie jak u Pana Boga za piecem i pozwalam4; bfinni troszczyli
się o mnie.

jak ulał Ten ciuch pasuje na ciebie jak ulał.

jaktrusia Siedzi jak trusia i myśli, że nikt o niej nie wie.

jak świat światem Jak świat światem w tej restauracji znakomicie кшййш.
jak grom z jasnego nieba Jak grom z jasnego nieba spadła na nią wiadomość o operaqi matki.

jakby nigdy nic Oszukał mnie, a teraz przydiodjS’t u jakby niffty ife •
jakby piorun / grom w kogoś strzelił Zerwał się jakby piottto w fttięgo strzelf i pobiegł do drzwi.

194
pracować jak mrówka Pracuje jak mrówka, ale efekty są mizerne.
jak grzyby po deszczu Miasta wyrastały na pustkowiu jak grzyby po deszczu.
jak kogoś Pan Bóg stworzył Wybiegła z łazienki do telefonu jak ją Pan Bóg stworzył.
traktować kogoś jak powietrze Odkąd się pokłóciliśmy, traktuje mnie jak powietrze.
jak okiem sięgnąć Jak okiem sięgnąć nie było ani jednego samochodu.
jak oparzony Przypomniał sobie o spotkaniu i wybieg} jak oparzony.
czuć się / traktować kogoś jak piąte koło u wozu Chciałabym się przydać, ale ty wciąż traktujesz mnie jak piąte koło
u wozu.
chodzić jak w zegarku Chodzi jak w zegarku, bó фее zrobić na niej wrażenie.
jak na dość Jak na złość nie mogłam rano znaleźć ani jednej pary całych rajstop.
jak na sprężynie Podskoczyła jak na sprężynie, gdy usłyszała swoje nazwisko.
jak na spowiedzi Powiedziała mu wszystko jak na spowiedzi.
jak na patelni Siedzisz tu jak na patelni - każdy cię zauważy.
jak na lekarstwo Zabrakło bułek, a chleba też przywieźli jak na lekarstwo.
deszcz leje jak z cebra Deszcz leje jak z cebra, a ja muszę wyjść!
wyglądać jak strach na wróble Uczesz się, bo wyglądasz jak strach na wróble.
jak nożem uciął Rozmowa ucichła jak nożem uciął.
jak nieboskie stworzenie Jesteś brudny jak nieboskie stworzenie!
jak opętany Krzyczał jak opętany, bo śnił mu się koszmar.
jak ręką odjął Ból głowy minął jej jak ręką odjął.
jak przez mgję Pamiętam ten dzień niedokładnie, jak przez mgłę.
jakby kij połknął Był wyniosły jakby kij połknął.
pędzić / lecieć jak burza Nie pędź jak burza, mamy dużo czasu.
wbiec / wpaść jak bomba Wpadła jak bomba i jeszcze szybciej wybiegła.
jak amen w pacierzu To jest pewne jak amen w pacierzu.
jak psu z gardła wyjęte Moja sukienka po podróży była jak psu г gardła wyjęta.
czysty jak łza Okazał się niewinny, czysty jak łza.

Ćwiczenia:

STARTI ^ ‘ Jak*m częściom mowy odpowiadają frazeologizmy z wyrazami: jak, jakby?

r\
Przykład:
np. wyrażenie „jak księżyc w pełni” odpowiada przymiotnikowi

B. Podziel podane wyrażenia, dzieląc je na grupy odpowiadające określonym czę­

ściom mowy.

195
 C. Odpowiedz na pytania, używając poznanych związków frazeologicznych. Uwa­

1 ga! Dostosuj formę gramatyczną związku do pytania.

Przykład:
Jak się czujesz, kiedy wszyscy udają, że cię nie ma, i mijają cię bez słowa?
Czuję, że wszyscy traktują mnie jak powietrze.

1. Jak wygląda Twoja ulubiona koszulka, zanim ją wyprasujesz?

2. ja k zachowują się synowie srogiego i apodyktycznego ojca?
3. Co się działo, jeśli na ulicach są ogromne kałuże?
4. Jaka jest Twoja daleka dziewięćdziesięcioletnia kuzynka?
5. Jak opiszesz zachowanie kogoś, kto jest niezgrabny i wszystko strąca z półek?
6. Co robi pracowity uczeń przed egzaminami?
7. Jak zawsze wchodzi do mieszkania Twój młodszy brat?
8. Jak zachowuje się w towarzystwie Twoja dumna i wyniosła kuzynka?
9. Co się stało z Twoim ulubionym długopisem po ostatniej przeprowadzce?
10. Jak powiesz mamie, że zostało bardzo niewiele cukru?
D. Jakie emocje towarzyszą osobom wypowiadającym następujące słowa?

0)
Przykład:
Pracuję jak mrówka, ale nagrody za to nie widać!
Nadawca jest zirytowany faktem, że nikt nie dostrzega i nie docenia jego wysiłków.

1. Przyszedł do mnie jakby nigdy nic, choć wiem, że to przez niego straciłam pracę!
2. ^Ofyglądasz jak z obrazka! Nie można od ciebie oczu oderwać!
3. Kaśka bez przerwy gada jak nakręcona! Już nie mogę słuchać tej jej bezsensownej paplani­
ny
4. Bardzo się cieszę, że namówiłaś mnie na kupno tych klocków. Będą jak znalazł dla Piotrusia
na prezent.
5. Wyglądasz jak strach na wróble! Co zrobiłaś temu fryzjerowi, że cię tak wystrzygł?!
6. On czysty jak łza?! Ależ to jest krętacz i oszust!
7. Masz tu wszystko jak na dłoni, a mimo to jeszcze szukasz jakichś potwierdzeń i dowodów?
8. Spieszę się strasznie, a tu jak na złość samochód mi się zepsuł!
9. Kiedy za oknem leje jak %cebra tak jak dziś, czuję się zdołowana i nie mam humoru.
10. Twoje towarzystwo traktuje mnie jak powietrze, mimo że w niczym nie jestem od nich
gorsza!

196
 Е. Pogrupuj poznane wyrażenia zgodnie ze swymi skojarzeniami, tak, aby było Ci

Ш najłatwiej je zapamiętać.
 F. Ułóż dialogi, które tłumaczyłyby znaczenie podanych frazeologizmów.

*1
Przykład:
- jak oparzona
- Marta wybiegła stąd jak oparzona. Co się stało?
- Chyba dostała jakąś złą wiadomość przez telefon.

a) jak na komendę
b) jak leci
c) jak leci?

G. Opisz miejsce, w którym zawsze czujesz się jak u Pana Boga za piecem. Użyj
znanych Ci frazeologizmów.

H. Przekształć wytłuszczone fragmenty zdań, tak aby zawierały pasujący do treści

frazeologizm. W nawiasach znajdziesz podpowiedzi. Uwaga! Niekiedy musisz
przekształcić większą część zdania.

Przykład:
Kaśka od godziny mówi bez przerwy, niech ją ktoś uciszy.
'Kaśka od godziny mówi jak nakręcona, niech ją ktoś uciszy.

Znak sukcesu

To miało być bardzo ważne spotkanie dla naszej firmy. Japoński kontrahent, na którego polowa­
liśmy od miesięcy, w końcu zaczął skłaniać się do podpisania z nami umowy. Wiele punktów spornych
już uzgodniono, ale i tak o wszystkim miał zdecydować wyjazd do naszej filii poza miastem, gdzie
mieliśmy zaprezentować pełnię możliwości naszego przedsiębiorstwa, a przy okazji w mniej formal­
nej atmosferze, niż miałoby to miejsce w biurze, ostatecznie „zmiękczyć” twardego negocjatora.
Szef już od miesiąca zapowiadał, że podczas spotkania wszystko ma (1) być idealnie przygoto­
wane (zegarek), więc wszyscy (2) pracowaliśmy gorliwie, chcąc sprostać jego wymaganiom. Ja mia­
łam tłumaczyć całe negocjacje, gdyż nasz Japończyk - jakkolwiek znał angielski - życzył sobie rozma­
wiać w ojczystym języku. Szef zakomunikował mi, że mam wyglądać (3) wyjątkowo pięknie (obra­
zek) i najlepiej nosić strój w jakiś sposób nawiązujący do japońskiej kultury, ^ sz u k a ła m więc sobie
garsonkę, stylizowaną na kimono, która pasowała na mnie (4) doskonale.
Moja mama ponuro prorokowała, że podczas takich niezwykle ważnych spotkań (5) zawsze
(świat) zdarza się coś absolutnie nieprzewidzianego, ale postanowiłam nie poddawać się jej pesymi­
zmowi. Wszystko musiało się udać.
W dniu spotkania ubrana (6) perfekcyjnie (igła), wsiadłam do samochodu. Zeby się nie spóź­
nić, wyjechałam trzy godziny wcześniej, ale (7) ku mojej irytacji (złość) wszędzie trafiałam na okrop­
ne korki. Pojechałam jakimiś bocznymi uliczkami i zdołałam wydostać się z miasta, ale kiedy byłam
w połowie drogi, moje własne auto zaczęło się dziwnie krztusić i nagle stanęło. Zdenerwowałam się.
Numer pomocy drogowej był ciągle zajęty, a co do własnych umiejętności w dziedzinie reperowania
pojazdów nie miałam złudzeń.
Miałam jeszcze przez chwilę nadzieję na to, że ktoś będzie jechał tą drogą i mnie podrzuci, ale
uświadomiłam sobie, że samochodów tędy jeździ (8) bardzo niewiele, i pomyślałam, że jedyne, co
mogę zrobić, to dojść na miejsce na piechotę. Na domiar złego zaczęło padać i po chwili już (9) z nie­
ba lały się strumienie wody. Brnęłam uparcie w szpilkach przez błoto i kałuże, z rozpaczą spogląda­
jąc co chwila na zegarek. Czas uciekał nieubłaganie.
Kiedy dotarłam do siedziby firmy, byłam już potężnie spóźniona i ze zmęczenia wszystko widzia­
łam (10) niewyraźnie. Czułam rozpacz w sercu i wiedziałam, że wyglądam (11) okropnie (strach
na). Moja garsonka była (12) niemiłosiernie wymięta (pies), a makijaż rozpłynął mi się po całej twa­

198
rzy. W progu dopadł mnie asystent szefa i, nie zważając już na nic, wepchnął mnie do sali konferen­
cyjnej. Wpadłam do niej (13) gwałtownie (bomba), żeby na własne oczy zobaczyć, jak moja firma
traci wspaniały kontrakt.
Japończyk (14) był strasznie sztywny (kij) i nie odpowiadał ani słowem na rozpaczliwe zagady­
wania mojego szefa - zupełnie jakby był (15) kompletnie głuchy (pień). Oczami duszy widziałam
już własne wymówienie i klapę firmy i w akcie desperacji postanowiłam bronić naszej straconej pozy­
cji jak lwica - nie dbając już o nic. Wygładziłam spódnicę i (16) jakby nic się nie wydarzyło pode­
szłam do naszego gościa, kłaniając mu się uprzejmie, zgodnie z japońskim ceremoniałem. Na ten wi­
dok wszystkie przerażone szepty pozostałych osób ucichły (17) natychmiast (nóż). Zgięta w ukłonie,
prawiłam obowiązkowe uprzejmości w absolutnej ciszy.
Podniosłam głowę i zauważyłam w oku Japończyka błysk zainteresowania. Sprawiał wrażenie,
jakby nieco odtajał. Odpowiedział mi i od słowa do słowa przeszliśmy do rozmowy o kontrakcie. Nie
bardzo wiedziałam, co się dzieje, ale tłumaczyłam gorliwie. Koniec końców kontrakt został podpisa­
ny. Mój szef wyglądał (18) na kompletnie osłupiałego (grom). Ja ośmieliłam się zapytać gościa, co
spowodowało zmianę w jego nastawieniu. - Pani wyglądB odpowiedział z figlarnym uśmiechem. Mój
wygląd?! - osłupiałam, - Kiedy spojrzałem na pani twarz, zobaczyłem, że smugi tuszu ułożyły się w ja­
poński znak oznaczający sukces. Potraktowałem to jako dobrą wróżbę.
Kiedy wreszcie odblokowało mnie i (19) poruszyłam się (słup), pomyślałam, że jeszcze chyba
nigdy kompletnie rozmazany makijaż nie okazał się tak efektowny —i efektywny.
Siedzę teraz w biurze, kontrakt jest (20) stuprocentowo pewny (bank), a przede mną na ścia­
nie wisi wykaligrafowany na jedwabiu japoński znak sukcesu. I tylko do dziś nie mogę pojąć, jakim
cudem zwykły tusz do rzęs zdołał się rozpłynąć w tak skomplikowany symbol.

199
 _ I. Rozwiązując poniższy test, możesz sprawdzić swoją znajomość posługiwania
I się wyrażeniami z nazwami roślin i zwierząt oraz ze słowami „jak” i „jakby”.

I. W gąszczu słów pogubiły się zwierzęta. 10 wpadło do nie tych związków co trzeba, a 10
przerażonych w ogóle uciekło. Doprowadź je wszystkie do ich związków. Z pięcioma
ułóż dialogi, tak aby zilustrować ich znaczenia.

Przykład:
—zrobiłeś mu słoniową przysługę
—zrobiłeś mu niedźwiedzią przysługę, zachowujesz się jak słoń w składzie porcelany;
—Zachowujesz się jak słoń w składzie porcelany! Mógłbyś być delikatniejszy!
- Niestety, delikatność nie jest moją mocną stroną.

- Znamy się jak łyse wróble.

l«i#r O n jest uparty jak mysz kościelna.
Jej niedźwiedzi żołądek pozwala jej jeść tłusto i pikantnie.
- Pracował jak paw.
Jest silny jak żuraw.
- Plątał mu się język, bo poprzedniego dnia spił się jak kaczka.
— Gnietliśmy się jak łabędzie w beczce.
Ten uczeń bazgrze jak kret pazurem.
Patrzyła na nauczyciela byczym wzrokiem.
— Wybierała się na przyjęcie jak ryba.

II. Uzupełnij związki odpowiednimi nazwami warzyw. Podaj ich znaczenie.

Przykład:
—czuję się ja k ............. przy drodze
- czuję się jak groch przy drodze —jestem bardzo zmęczony, pozbawiony sil

ubierać się n a .............................

$& sezon........................................
rozrabiać jak pijany zając w ...............................
- ch z .................... ą
Шм ni z ........................ . ni z ...............................

III. Dokończ zdania, tak aby zawierały w sobie frazeologizm.

Przykład:
Uczesz się i przebierz, bo wyglądasz ja k .................n a ......................
Uczesz się i przebierz, bo wyglądasz jak strach na wróble.

1. Nie mogę poznać tego miasta. Nowe bloki wyrosły tu..........................................................

2. Jeśli będziesz tyle jadł to niedługo twoja twarz będzie wyglądała jak.....................................
3. Nie umiał pływać, więc.........................................................
4. Wiadomość o chorobie męża spadła na nią...............................................
5. O d tygodnia jestem w podłym nastroju, bo deszcz nie przestaje...............................................
6. Jego synowie tak się go boją, że............................................... . ale są sztywni.........................
7. Niczego nie zatajaj przede mną, powiedz wszystko......................................................
8. Wakacje minęły tak szybko..............................................
9. ‘A Masz to pewne jak.............- Wiedziałem, że mogę na ciebie liczyć i dlatego zaraz przybie­
głem................w...................
10. Piotrusiu, gdzie się tak strasznie wybrudziłeś?! Wyglądasz................................................
11. Ta sukienka jest świetna. Pasuje na ciebie.................................

200
12............................................. ciągnęły się łany żyta i pszenicy.
13. Zrobiło mi się duszno i widziałam wszystko............................................. ale na świeżym po­
wietrzu słabość minęła mi.............................................
14............................................ było tak, że u matki dzieci mogły czuć się

15. Nie mogę już znieść twojego terkotu. Gadasz i gadasz....................................... ...................

IV Przyjaciółka opowiada przyjaciółce: „Dałam się wpuścić w maliny, bo obiecywał

mi gruszki na wierzbie.” Przedstaw opisaną sytuację w formie relacji z elemen­
tami dialogu. Użyj 10 związków zawierających nazwy roślin.

201
П. 6. А - przymiotnikom lub przysłówkom.
П. 6. В - Przykłady wyrażeń, które odpowiadają przysłówkom: jak ulał, jak ręką odjął, jak z bicza
strzelił; przymiotnikom —jak z obrazka, głuchy jak pień, czysty jak łza.
II. 6. С - 1. Jest jak psu z gardła wyjęta. 2. Chodzą jak w zegarku. 3. Lało jak z cebra. 4. Jest głu­
cha jak pień, 5. Zachowuje się jak słoń w składzie porcelany. 6. Pracuje jak mrówka.
7. Wpada jak bomba. 8. Jest sztywna jakby kij połknęła. 9. Wpadł jak kamień w wodę.
10. Cukru zostało jak na lekarstwo.
II. 6. D - 1. oburzenie; 2. zachwyt; 3. irytacja; 4. zadowolenie; 5. zdegustowanie; 6. oburzenie,
zgroza; 7. zdziwienie; 8. irytacja; 9. przygnębienie; 10. irytacja.
II. 6. H - 1, Chodzić jak w zegarku; 2. Pracowaliśmy jak mrówki; 3. Jak z obrazka; 4. Jak ulał.
5. Jak świat światem; 6. Jak spod igły; 7. Jak na złość; 8. Jak na lekarstwo; 9. Lało jak z ce­
bra; 10. Jak przez mgłę; 11. Jak strach na wróble; 12. Jak psu z gardła wyjęta; 13. Wpa­
dłam jak bomba; 14. Wyglądał jakby kij połknął; 15. Głuchy jak pień; 16. Jakby nigdy nic;
17. Jak ucięte nożem; 18. Jakby grom w niego strzelił; 19. Przestałam stać jak słup soli;
20. Jak w banku.
II. 6. Ł I 1. Znamy się jak łyse konie - wszystkie wróble już o tym ćwierkają; 2. Uparty jak osioł
biedny jak mysz kościelna; 3. Strusi żołądek - niedźwiedzia przysługa; 4. Pracowity jak
mrówka - dumny jak paw; 5. Silny jak tur - zapuszczać żurawia; 6. Spił się jak bąk - cho­
dzić jak kaczka (kaczy chód); 7. Łabędzi śpiew - jak śledzie w beczce; 8. Krecia robota /
polityka - bazgrać jak kura pazurem; 9. Patrzeć baranim wzrokiem - schwycić byka za ro­
gi; 10. Wybierać się jak sójka za morze - gruba ryba (czuć się jak ryba w wodzie).
Q. 6 .1. II 1. Ubierać się na cebulkę - zakładać kilka warstw ubrań; 2. Sezon ogórkowy - martwy
okres w kulturze (zwykle okres wakacyjny); 3. Rozrabiać jak pijany zając w kapuście
szaleć, zachowywać się w sposób nieprzewidywalny; 4. Groch z kapustą - nieuporządko­
wana mieszanina, bałagan; 5. Ni z gruszki, ni z pietruszki - nagle, niespodziewanie.
П. 6 .1 .1П 1. Jak grzyby po deszczu; 2. Jak księżyc w pełni; 3. Poszedł na dno jak kamień; 4. Jak
grom z jasnego nieba, 5. Lać jak cebra, 6. Chodzą jak w zegarku, są sztywni jakby kij po­
łknęły 7. Jak na spowiedzi; 8. Jak z bicza strzelił; 9. Jak w banku, jak w dym; 10. Jak nie-
boskie stworzenie; 11. Jak ulał; 12. Jak okiem sięgnąć; 13. Jak przez mgłę, jak ręką odjął;
14. Jak świat światem, jak u Pana Boga za piecem; 15. Jak nakręcona.

A A oto ile punktów można było uzyskać za poszczególne zadania:

1 .1 - 3 0 - 10 Ф 10 + 10; po jednym punkcie za odtworzenie związków, po dwa punkty za każ­
dy z pięciu napisanych dialogów ilustrujących znaczenie 5 wybranych frazeologizmów
z ćwiczenia I;
I. II - 10 - 5 + 5; po jednym punkcie za prawidłowe uzupełnienie, po jednym punkcie za po­
danie znaczenia;
I. III - 15 - po jednym punkcie za każde prawidłowo uzupełnione zdanie;
I. IV - 20 - 10 + 10, po jednym punkcie za prawidłowe użycie frazeologjzmu z nazwą rośliny;
10 łącznie za styl, ortografię, składnię.
Łącznie —*Шpunktów; za 75 punktów ocena celująca, do zaliczenia testu student potrzebował 37
punktów; o ilości punktów potrzebnych do uzyskania pozostałych ocen decyduje nauczyciel.

202
 Rozdział 3

Frazeologizmy
można odnaleźć
w Biblii i mitach
 /. Biblia - źródło frazeologizmów

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przykład użycia
syn marnotrawny Nasz syn marnotrawny powrócił wreszcie z emigracji i postanowił się
ustatkować.
Dawid i Goliat Wyglądali razem komicznie: jeden mały i bardzo szczupły, drugi - wielki
jak góra - po prostu Dawid i Goliat.
rajski ogród Kupił kawałek ziemi i przemienił go w rajski ogród.
mądry jak Salomon W rodzinie ma opinię mądrego jak Salomon i rozstrzyga wszelkie spory.
Salomonowa mądrość Warto go słuchać, bo z jego ust płynie Salomonowa mądrość.
Salomonowy wyrok Choć sprawa była skomplikowana, Sąd wydał Salomonowy wyrok.
judaszowe pieniądze/srebrniki Przyjął judaszowe pieniądze od obcych agentów.
judaszowy pocałunek Nie udawaj wobec mnie życzliwości - nie chcę twoich judaszowych
pocałunków.
umywać (od czegoś) ręce Nie prośde mnie o radę - umywam od tego ręce.
trąba jerychońska / trąby jerychońskie Wypowiadał swe zdanie głosem grzmiącym jak trąby jerychońskie.
trąba jerychońska Ty trąbo jerychońska! Znowu zapomniałeś, gdzie zostawiłeś klucze!
złoty cielec Przestał być idealistą i teraz wierzy tylko w moc złotego cielca.
bicz boży Teraz się nie uczyde, ale będziecie płakać, gdy przyjdzie na was bicz boży
egzaminów.
błogosławiony między niewiastami Był jedynym studentem na roku - błogosławionym między niewiastami.
wierzyć w coś jak w Ewangelię Nie przekonasz jej, bo wierzy w jego słowa jak w Ewangelię.
uważać coś za Ewangelię Uważa tę książkę za Ewangelię i stosuje Się do wszelkich zawartych w niej
zaleceń.
egipskie demnośd Zgasło światło i w całym domu zapanowały egipskie ciemnośd.
plaga egipska Te dzieci są okropne - istna plaga egipska!
odróżnić ziarno od plew W obietnicach wyborczych trudno odróżnić ziarno od plew.
płacz i zgrzytanie zębów Gdy przyjdzie zdawać egzaminy, wśród studentów zapanuje płacz
i zgrzytanie zębów.
rzeź niewiniątek Ten egzamin to była rzeź niewiniątek - tylko dwie osoby na sto zdały.
jak z krzyża zdjęty Po całym dniu ciężkiej pracy był jak z krzyża zdjęty.
bestia apokaliptyczna Ten pies jest wielki i straszny jak bestia apokaliptyczna.
słowo stanie się/stało się dałem Złożyłeś obietnicę, więc teraz czekamy, kiedy słowo stanie się ciałem.
sól ziemi Młodzi, zdolni ludzie są solą ziemi i trzeba wspomagać ich rozwój.
ręka boża/ palec boży Żałował, że nie mógł z nimi pojechać, ale gdy dowiedział się, iż mieli
poważny wypadek, dostrzegł w tym palec boży.

204
jabłko Adama Kiedy pił, jego jabłko Adama poruszało się w górę i w dół.

anioł stróż Przez lata był jej aniołem stróżem, który wybawiał ją od kłopotów.

anioł stróż Przydzielili mu anioła stróża, który cały czas miał na niego oko.

anielska cierpliwość Wśród wszystkich nauczycieli wyróżniała się anielską cierpliwością.

alfa i omega Uważał się za alfę i omegę, choć w gruncie rzeczy niewiele wiedział.

w Adamowym stroju Wychodził na dach i opalał się tam w adamowym stroju.

chodzić od Annasza do Kajfasza Chodzę z tym podaniem od Annasza do Kajfasza i nikt nie jest w stanie
mi pomóc.

wieża Babel Kiedy dołączyli do nas goście z Francji, Anglii i Hiszpanii, przy stole
zapanowała istna wieża Babel.

ktoś jest/stał się opoką Jest dla swoich rodziców prawdziwą opoką.

od Adama i Ewy Opowiadał mi tę historię od Adama i Ewy, choć wystarczyłoby, żeby

przytoczył tylko jedno zdanie swego rozmówcy.

ziemia obiecana Dla emigrantów ten kraj wydaje się ziemią obiecaną.

zbłąkana owieczka Nauczyciele postanowili tym razem nie karać zbyt surowo tych dwóch
zbłąkanych owieczek.

zamienić się w słup soli Zamienił się w słup soli, kiedy zobaczył ją po tylu latach.

wdowi grosz Z pom ocą ofiarowali się nie bogacze, ale ci, którzy mogli dać innym
jedynie swój wdowi grosz.

wyrzec się świata Wyrzekła się świata! wstąpiła do klasztoru.

umrzeć dla świata Zmiana imienia przy wstępowaniu do klasztoru jest znakiem tego, że nowy
zakonnik umarł dla świata.

uczony w piśmie Ciekawe, czy naśi uczeni w piśmie zdołają rozwiązać tę zagadkę.

manna z nieba Nie czekaj na mannę z nieba, tylko bierz się do pracy.

niewierny Tomasz Ten niewierny Tomasz musi wszystko sprawdzić na własnej skórze.

ktoś małej wiary Nie sądziliście, że mogę z nim wygrać, wy, ludzie małej wiary?!

listek figowy Nie pozwolę, żeby moje nazwisko było listkiem figowym dla czyichś
nieuczciwych postępków.

kraina/ziemia mlekiem i miodem płynąca Malownicze tereny nie zawsze muszą być' jednocześnie krainą mlekiem
i miodem płynącą.

koniec świata Wyprowadziła się na koniec świata i zerwała kontakty ze znajomymi.

koniec świata Koniec świata! Ty znowu tutaj?!

hiobowa wieść Dyrektor wezwał go i przekazał mu hiobową wieść o plajcie firmy

grzech pierworodny Uwikłanie w ciemne interesy było grzechem pierworodnym tej organizacji.

głos wołającego na pustyni/na puszczy Mówiłam wam, że egzaminy coraz bliżej, ale wtedy był to głos wołającego
na puszczy

Sodoma i Gomora Po włamaniu w biurze była istna Sodoma i Gomora.

iść/ pójść/ do Abrahama na piwo Nikt po nim nie płakał, kiedy wreszcie poszedł do Abrahama na piwo.

przenieść się na łono Abrahama Mój przodek przeniósł się na łono Abrahama wiele lat temu.

205
oddać ducha Bogu Po ciężkiej chorobie oddał ducha Bogu i pozostawił rodzinę pogrążoną
w żalu.

droga krzyżowa Wysiedleni przeszli drogę krzyżową, zanim znaleźli bezpieczne miejsce dla
siebie i swych dzieci.

droga demiowa/demista Już wiem, że zanim załatwię tę sprawę, będę musiała przejść ciernistą
drogę.
sądny dzień W mieście nastał sądny dzieft, gdy zastrajkowali kierowcy autobusów.

do sądnego dnia Pozwól, że d pomogę, sam będziesz to robił do sądnego dnia.

Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek Nigdy za nikim nie opowiedział się jednoznacznie - zawsze stawia Panu
Bogu świeczkę i diabłu ogarek.

Chrystusowy wiek Osiągnął już Chrystusowy wiek, a ciągle jest na utrzymaniu rodziców.

Ćwiczenia:

START
A. Wysłuchajcie kilku fragmentów pochodzących z różnych ksiąg Pisma Świętego.
!!i 1 Które frazeologizmy mają swoje źródło w poszczególnych cytatach?

Przykład:
Fragment nr 0 dotyczy Jana Chrzciciela, ostatniego proroka, który zapowiada przyjście
CDl Jezusa i nawołuje do nawrócenia. Ludzie słuchają go wprawdzie, ale nie postępują we­
dług jego zaleceń. Jan mówi o sobie, że jest „głosem wołającego na pustyni”, czyli kimś,
kto na pustkowiu próbuje znaleźć chętnych słuchaczy.
Frazeologizm wywodzący się z tego fragmentu Pisma Św. to „głos wołającego na pusty­

m ni/na puszczy” - ‘słowa, które są lekceważone, nadaremny apel’.

Uczniowie wysłuchają następujących fragmentów Biblii:

Ewangelia wg św. Łukasza 15, 20-24

Pierwsza Księga Królewska 2, 16, 23-28
Ewangelia wg św. Mateusza 26, 47-49 i 27, 1,- 3-4
Ewangelia wg św. Mateusza 27, 24
Księga W ^ cia 13-14
Ewangelia wg św. Jana 20, 24-29

Wszystkie fragmenty pochodzą z Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu, wydanego przez
Pallotinum w roku 2000.

B. Wśród podanych związków odszukaj:

Przykład:
- frazeologizm mówiący o tym, że ktoś ma 33 lata
Chrystusowy wiek

iJ eufemizm odnoszący się do naturystów;

b) bardzo potoczne wyrażenie oznaczające ‘umrzeć’;
c) żartobliwe określenie mężczyzny;
d) trzy wyrażenia, które mają podwójne znaczenia.
 С. Rozwiń poniższe zdania.
« »

Przykład:
Umarła dla świata, kiedy.....................................
Umarła dla świata, kiedy zdecydowała się wstąpić do zakonu kontemplacyjnego.

1. Chodzę po urzędach od Annasza do Kajfasza i nigdzie..................

2. ^OCfydał iście S alo m o n o w y w y ro k , k ie d y ..............................
3. Całą dzielnicę ogarnęły egipskie ciemności, bo...........................
4. Mój syn jest dla mnie prawdziwą opoką, odkąd..................
5. O n wierzy w każde twoje słowo jak w Ewangelię, więc............................
6. Pani ma anielską cierpliwość do dzieci, ja nie....................
7. Ucz się odróżniać ziarno od plew, nie..................
8. Koledzy uważają go za alfę i omegę w dziedzinie fizyki, odkąd..................
9. Nie tłumacz mi wszystkiego od Adama i Ewy, tylko............................
10. Moja żona uważa książkę „Żyj w zgodzie z naturą” za Ewangelię i dlatego...
11. Jesteś człowiekiem małej wiary, skoro n i e ..............................
12. Będziesz to robić do sądnego dnia, jeśli...............
13. Zamiast przenosić się na koniec świata, mógłbyś.............................
14. W domu nastał sądny dzień, kied y ..................
,15. Przeszła prawdziwą drogę cierniową, zan im .....................
16. Zamiast czekać, aż ci manna spadnie z nieba, powinieneś.................
17. To nie jest kraina mlekiem i miodem płynąca, mimo ż e .................
18. Zamieniła się w słup soli, g d y .................
19. Ofiarowała swój wdowi grosz na ten cel, mimo ż e ............
20. Czuł się jak z krzyża zdjęty, a le .............

■b D. Odpowiedz na poniższe pytania. Uzasadnij odpowiedzi.

Przykład:
Czy mówiąc: „Twoje dzieci to istna plaga egipska” wyrażamy krytykę, czy też chwalimy?
W rażenie „plaga egipska” oznacza coś bardzo dokuczliwego, nieprzyjemnego, zatem jeśli w ten
sposób mówimy o czyichś dzieciach, krytykujemy ich zachowanie, chcemy dać do zrozumienia,
że są np. zbyt hałaśliwe, wszystko psują i niszczą itp. Zastosowanie słowa „istna”, o znaczeniu
‘prawdziwa’, dodatkowo pogłębia krytykę.

1. Czy osobie w żałobie po kimś bliskim można powiedzieć: „Tak mi przykro, że pani mąż po­
szedł do Abrahama na piwo”?
2. Z jaką intencją mówi się do kogoś: „Ty trąbo jerychońska!”?
3. Co naprawdę chce wyrazić ktoś, kto mówi: „Doprawdy, twoja Salomonowa mądrość po pro­
stu zwaliła mnie z nóg”?
4. Jak muszą wyglądać osoby, o których powiemy „Dawid i Goliat”?

207
 F. Uzupełnij poniższe zdania o brakujące fragmenty frazeologizmów:

Przykład:
Choć był synem .........................., zdołał uzyskać przebaczenie swoich rodziców.
Choć był synem marnotrawnym, zdołał uzyskać przebaczenie swoich rodziców.

1. Ten listek .................nie wystarczy, żeby ukryć twoje oszustwa.

2. Australia jawiła mu się jako ziem ia....................
3. Policyjny an io ł............... szedł za nim krok w krok.
4. Apelował o spokój, ale był to głos wołającego n a ......................
5. Kiedy się pakuje, potrafi sprawić, że w całym domu jest S................ i G .............
6. Mógłbyś powiedzieć wprost, kogo popierać, zamiast kręcić i stawiać Panu ........
....... .......... i diab łu ...................
7. Dostaliśmy................... wieść o śmierci bliskiej nam osoby.
8. Jak twierdzą uczeni w .................., ten naukowy spór nie zostanie szybko rozstrzygnięty.
9. Jeśli dalej tak będziemy gospodarować, to wkrótce nastanie p ........... i .................zębów.
10. Nie umie odróżniać z.................o d .................i wierzy we wszystko, co mu mówią.

G. Wyobraź sobie, że stałaś się/ stałeś się posiadaczem sporego kawałka ziemi.
Opisz, co zrobiłbyś/ zrobiłabyś, aby przekształcić go we własny rajski ogród?

209
III. 1. А - 1. Syn marnotrawny; 2. Mądry jak Salomon, Salomonowa mądrość, Salomonowy wy­
rok; 3. Judaszowy pocałunek, judaszowe srebrniki; 4. Umywać (od czegoś) ręce; 5. Pla­
ga egipska, egipskie ciemności; 6. Niewierny Tomasz.
III. 1. В - 1. W adamowym stroju; 2. Pójść do Abrahama na piwo; 3. Błogosławiony między niewia­
stami; 4. Anioł stróż - opiekun i szpieg, trąba jerychońska - nieprzyjemny gtośny dźwięk
i ktoś głupi, koniec świata - bardzo odległe miejsce i wykrzyknienie wyrażające zdziwie­
nie, zaskoczenie.
III. 1. С - Uwaga! Podajemy tylko przykładowe rozwiązania; 1. Nie chcą rozpatrzyć mojego poda­
nia; 2. Kiedy podzielił całą sumę równo między spadkobierców; 3. Nastąpiła poważna
awaria w elektrowni; 4. Odkąd zmarł mój mąż; 5. Opowiadaj mu bzdur; 6. 'Wyjaśniać im
wszystkiego tak spokojnie; 7. Przyjmuj bezkrytycznie wszystkich opinii na swój temat.
8. Przystępnie wyjaśnił im to skomplikowane zagadnienie. 9. Powiedz krótko, o co na­
prawdę chodzi; 10. Każe mi jeść surówki z pokrzyw i alg; 11. Wierzysz w mój sukces;
12. Się choć trochę nie pospieszysz!; 13. Poszukać sobie mieszkania w pobliżu; 14. Pięt­
nastoletnia córka oświadczyła, że jest w ciąży; 15. Udowodniła swoją niewinność; 16.
Znaleźć sobie dobrą pracę; 17. N a pierwszy rzut oka taką się wydaje; 18. Oświadczył, że
ją opuszcza; 19. Sama żyje z ołówkiem w ręku; 20. Nie mógł sobie pozwolić na odpoczy­
nek.
III. 1. D - 1. Zdecydowanie nie!!! Wypowiedź taka byłaby obraźliwa i wulgarna. 2. Z intencją una­
ocznienia adresatowi jego głupoty, bezmyślności, braku spostrzegawczości; wypowiedź ta
może być uznana za obraźliwą; 3. Osoba ta posługuje się ironią i naprawdę krytykuje spo­
sób myślenia adresata, wytyka mu jego głupotę; 4. Osoby te (zwykle mężczyźni) muszą
się bardzo różnić od siebie wyglądem fizycznym - szczególnie wzrostem lub siłą.
III. 1. F - 1. figowy; 2. obiecana; 3. stróż; 4. puszczy; 5. Sodoma, Gomora; 6. Bogu świeczkę, oga-
rek; 7. hiobową; 8. piśmie; 9. płacz, zgrzytanie; 10. ziarna, plew.

210
 III
2. Frazeologizmy od bogów, bogiń i herosów

Proponowany materiał:
Frazeologizm Przyldad użycia
nektar i ambrozja Dania, które serwują w tej restauracji, to istny nektar i ambrozja.
złoty wiek Okres panowania tego króla to złoty wiek w historii kraju.
spartańskie warunki Spartańskie warunki w hotelu nie przeszkodziły im cieszyć się wakacjami.
wierna jak Penelopa Jest mu wierna jak Penelopa, a on ma do niej absolutne zaufanie!
nić Ariadny Trafił do piekarni, kierując się - jak nicią Ariadny - zapachem świeżego
■&Ш>Ы
przeciąć nić żywota Ciężka choroba przecięta nić jej żywota.
pyrrusowe zwycięstwo Odniósł pyrrusowe zwycięstwo, a mimo to pękał z dumy,
podkasana muza Wodewil, farsę i operetkę nazywano kiedyś dziećmi po'dkasanej miizy.
dziesiąta muza Festiwal filmowy w Cannes nazywany jest świętem dziesiątej muzy.
sobie a muzom Chyba mówię sobie a muzom, bo ty mnie kompletnie nie słuchasz!
w objęciach Morfeusza Pogrążył się w objęciach Morfeusza, gdy tylko dotknął głową poduszki.
otworzyć puszkę Pandory Ujawnienie listy agentów porównywano do otwarcie puszki Pandory.
koń trojański Wszyscy mu ufali, a on okazał się dla tej firmy koniem trojańskim.
być/znaleźć się między Scyllą а/i Charybdą Znalazł się między Scyllą a Charybdą, kiedy poproszono go, żeby orzekł,
który z naukowców ma rację.

syreni śpiew W uszach brzmiał mu syreni śpiew jej namów, ale nie dał się skusić na
wspólny wyjazd.

złote jabłko Nagroda w konkursie była dla nich jak złote jabłko, które wszyscy chcieli
zdobyć.
chytry jak Ulisses Jest chytry jak Ulisses, ale ona i tak wyprowadziła go w pole.
pytyjska odpowiedź Udzielił mi tak pytyjąkiej odpowiedzi, że wiem tyle, co wiedziałam
w cześniej,7!

ikaroweloty Powinieneś myśleć 0' koftSekwcncjach swyeh działań, zamiast wciąż

porywać się na ikarowe loty.
Janusowe oblicze Zostawianie dzieciom dużej swobody to z pewnością idea mająca
Janusowe oblicze.

wodaletejska Nadużył wody letejskiej i nic nie pamięta‘z ostatniej1imprezy.

Syzyfowa praca Kiedy ma się w domu małe dziecko, sprzątanie to raczej syzyfbwa praca.
homerydd śmiech Rozległ się homerycki śmiech, kiedy przedstawił ekspertom swój pomysł.
igrzyska olimpijskie Igrzyska olimpijskie odbywają się co cztery lata.
olimpijski laur/wawizyn/wieniec Zdobył dla swego kraju kolejny olimpijski laur.
olimpijski spokój Kiedy wreszcie dotarł do domu nad jeziorem, poczuł, że ogarnia go
olimpijski spokój.

słupy Herkulesa Architekci planują, że wkrótce nowy most połączy oba słupy Herkulesa
i z Europy do Afryki będzie można przejechać samochodem.

herkulesowa siła Trzeba herkulesowej siły, żeby co dzień przenosić tak ciężkie pakunki.

herkulesowa praca Sprzątanie to nie jest herkulesowa praca - na pewno dasz sobie radę.
węzeł gordyjski Potrzeba świetnego ekonomisty, żeby rozwiązać węzeł gordyjski naszej
gospodarki.

przeciąć węzeł gordyjski Kiedy my głowiliśmy się, jak rozwiązać ten problem, on przeciął ten węzeł
gordyjski jedną śmiałą decyzją.

osioł dardanelski Mógłbyś wreszcie zacząć myśleć, co robisz, ty ośle dardanelski!

bogaty jak Krezus Jest bogaty jak Krezus, ale niemiłosiernie skąpy.
miecz Damoklesa Nie/dany egzamin wciąż wisiał nad nim jak miecz Damoklesa.

stajnia Augiasza Praca pochłaniała jej tyle czasu, że już nie miała siły sprzątać i jej dom
powoli zamieniał się w stajnię Augiasza.

argusowe oczy/spojrzenie Pisząc test, uczniowie cały czas czuli na sobie argusowe spojrzenie
pilnującej ich nauczycielki i nie ważyli się ściągać.

łuk/strżała Amora Trafiła go strzała Amora i świata nie widzi za tą dziewczyną.

pięta Achillesa W szkole fizyka zawsze była moją piętą Achillesa.

fortuna się do kogoś uśmiechnęła/uśmiecha Fortuna się do mnie uśmiechnęła, kiedy zaproponowano mi pracę
dla ONZ.

uśmiech fortuny Wykorzystał nieoczekiwany uśmiech fortuny i w krótkim czasie dorobił

się wielkiego majątku.
koło fortuny Mimo że na pozór wszystko układało się pomyślnie, to koło fortuny
kręciło się i klęska była coraz bliżej.

Ćwiczenia:

A. Na płycie znajdziecie mapę basenu Morza Śródziemnego, na której czerwony­

! mi kropkami zaznaczone są miejsca wspominane w mitologii. Kiedy najedziecie

na którąś z kropek myszką, pojawi się opatrzony numerem opis, który trzeba
dopasować do nazwy danego miejsca (nazwa oznaczona jest literą). Następnie
ДДИЁ spróbujcie odpowiedzieć na pytanie, w których mitach mowa jest o przedsta-
UU wionych na mapie miejscach.

Kolejny etap to identyfikacja frazeologizmów, które mają swoje źródło w poszcze­

gólnych mitach.

Przykład:

Opis miejsca (oznaczony na mapie numerem) Nazwa miejsca

(oznaczona literą)
0. Niewielka skalista wyspa na Morzu Jońskim, na której na |j Itaka
Odyseusza (Ulissesa) czekała najwierniejsza z żon.
0 -1

212
 Itaka to rodzinna wyspa Odyseusza, do której zdąża spod Troi przez prawie 10 lat, mierząc się
po drodze z potworami i tracąc wszystkich swych towarzyszy.
Z mitu o Odyseuszu wywodzą się frazeologizmy: „wierna jak Penelopa”, „syreni śpiew” i „zna­
leźć się między Scyllą a Charybdą”. Mit ten - wraz z tzw. mitem trojańskim -b y ł też źródłem wy­
rażenia „chytry jak Ulisses”.
Opis miejsca (oznaczony na mapie numerem) I Nazwa miejsca (oznaczona literą)
1. jj I A. Delfy____________________________
2. B. Ceuta i Gibraltar

3. Г С. Troja
4. D. Olimp

5. E. Cieśnina Messyfiska
6. [ F. Kreta

ЦЦ i B. Odpowiedz na pytania:

Przykład:
' Który z frazeologizmów mówi o wspaniałych doznaniach smakowych?
- nektar i ambrozja - ‘coś pysznego, coś, co rozpływa się w ustach’

Ш Które frazeologizmy mówią o niespodziewanej odmianie losu na lepszy?

2. Który ze związków opisuje zwierzę żyjące nad jedną z cieśnin, łączących Morze Śródziemne
z Czarnym?
3. Które frazeologizmy odnoszą się do wywodzących się ze starożytności zwyczajów sporto­
wych?
4. Które frazeologizmy mówią o wielkiej trudności, którą można jednak usunąć, działając szyb­
ko i nietypowo? Z jaką postacią łączymy te związki?
5. Który związek odwołuje się do stylu życia mieszkańców Sparty, starożytnego greckiego mia-
sta-państwa?
6. Który ze związków mówi o zakończeniu przez kogoś życia?

C. Dokończ podane zdania - pierwsze pięć na poważnie, a pozostałe ironicznie lub

«m żartobliwie.

Przykład:
Koledzy wybuchnęli homeryełdm śmiechem, gdy........................
Koledzy wybuchnęli homeryckim śmiechem, gdy powiedziałem im, że się żenię.

Osiągnąłem olimpijski spokój, gdy..............

O siągnąłem olimpijski spokój, gdy wszystkie moje domowe boginie - żona i trzy córki - pojecha­
ły na wakacje.
1. W opinii jego znajomych było to pyrrusowe zwycięstwo, ale on......... ...
2. Twój pokój to istna stajnia Augiasza, musisz................. .
% Najbliższe igrzyska olimpijskie odbędą się................... .....
4. Fortuna się do mnie uśmiechnęła, kiedy................................
5. Praca z tą klasą była po prostu Syzyfowa, w ięc.....................
6. To przedsięwzięcie wymaga herkulesowej siły ,a ja................

213
 7. Znalazłem się między Scyllą a Charybdą, kiedy............
8. Otworzyłam istną puszkę Pandory, kied y ........................
9. W tym pensjonacie są tak spartańskie warunki, że
10. Chciał, żeby ktoś był mu wiemy jak Penelopa, więc..................

'MĘKjś D. Oceń, jaki charakter mają poniższe wypowiedzi. W jakich sytuacjach mogą być
użyte? Czego oczekuje nadawca od odbiorcy, kiedy wypowiada takie słowa?
Zwróć uwagę na to, że niektóre frazeologizmy to wyrażenia „niecodzienne”,
rzadko używane w zwykłych rozmowach. Zastanów się, jaka może być ich funk­
cja w wypowiedziach?

Przykład:
Przestań mnie uwodzić tym syrenim śpiewem obietnic. Ja jestem głuchy jak pień.
Ta wypowiedź ma charakter żartobliwy. Nadawca chce powstrzymać odbiorcę (najprawdopodob­
niej jest nim kobieta) przed dalszym składaniem obietnic, mających go oczarować i uwieść.

Ejp Moja córka nie może podejść do telefonu, bo kołysze się w objęciach Morfeusza.
2. Szedłem sobie spokojnie, aż tu przy wejściu do metra raziła mnie strzała Amora.
3. Wypłacili mi stypendium! Jestem bogaty jak Krezus! Stać mnie nawet na pół kostki masła do
suchego chleba!
4. Minister skarbu przeciął gordyjski węzeł naszej gospodarki jednym mistrzowskim pociągnię­
ciem.
5: Nadużyłem wczoraj wody letejskiej z procentami i nie pamiętam, jak dotarłem do domu.
6. Proszę pana, pańska odpowiedź jest iście pytyjska. Kiedy przyjdzie pan na egzamin we wrze­
śniu, proszę mówić jaśniej.

E. Powtórz rytmicznie kilka razy i zapamiętaj wierszyk, który pozwoli Ci utrwa

(O ) sobie imiona wszystkich dziewięciu Muz. Oto on:

Klio-Me-Ter-Tal
Eu-Er-Ur-Pol-Kal

Przypomnij sobie, jakim sztukom patronowały poszczególne Muzy. A czym opiekuje się
dziesiąta muza? A muza podkasana?

Przykład:
Ur - to początek imienia Urania; muza ta patronowała astronomii.
 G . Powiedz, co te postacie z mitów miały szczególnego. D o podanych imion dopisz
brakujące elementy związków frazeologicznych, a następnie ułóż z nimi zdania.

Przykład:
Argus
Argus był olbrzymem o stu oczach. Nigdy nie tracił czujności, bo zawsze część jego oczu pozo­
stawała otwarta, podczas gdy inne spały.
- frazeologizmy: „argusowe oczy”, „argusowe spojrzenie”
Gdziekolwiek się nie ruszył, wszędzie śledziły go argusowe oczy zazdrosnej żony.

1. Achilles
2. Herkules
3. Damokles
4. Augiasz
5. Amor?

H . Opisz jakieś swoje dokonanie, które można by określić mianem „trzynastej pra­
cy Herkulesa”.
*1
Ponadto do gry potrzebne są:
- kostka
- pionki
- kartonik ze „złotym jabłkiem”, odnoszący się do zielonego pola nr 5
- dwie plansze - jedna w kolorze zielonym, druga w kolorze czerwonym ze spisem wskazówek od
bogów i herosów.

216
 I. Zagrajcie razem - uczniowie i nauczyciel - w grę „Wędrówka przez mitologię”.
Oto jej zasady.

1. W grze bierze udział dowolna ilość graczy.

2. Gracze ustawiają pionki na polu „Hades”.
3. Gracze rzucają kostką i przesuwają po planszy pionki o tyle pól, ile wyrzucili oczek.
4. Kiedy pionek znajdzie się na polu czerwonym lub zielonym, należy zastosować się
do wskazówek, jakie zsyłają graczom bogowie lub herosi. Jednocześnie należy także
powiedzieć stosowny do wskazówki frazeologizm i podać jego znaczenie.
5. Jeśli gracz nie dopełni obowiązku powiedzenia właściwego związku lub poda niepra­
widłowe znaczenie, idzie na pole „Pamięć”, gdzie pozostaje dotąd, aż przypomni so­
bie wyrażenie - (sprawdzamy to przy następnej kolejce). Ponadto zanim opuści po­
le, musi z zapomnianym związkiem ułożyć zdanie - poważne, ironiczne lub żartobli­
we.
6. Wygrywa ten z graczy, który pierwszy dotrze na szczyt góry Olimp i wśród bogów
osiągnie olimpijski spokój.

Uwaga! Gra może stanowić formę powtórzenia poznanego materiału i umiejętności posłużenia
się nim w rozmowie.
Plansza znajduje się w kieszeni na okładce książki.
Do gry potrzebna jest kostka, zaś pionkami mogą być np. kolorowe guziki.

Pola czerwone:

1. O d Achillesa: Zraniłeś się w stopę. Musisz przeczekać jedną kolejkę, dopóki Twoja noga się nie
zagoi.
2. O d Augiasza: Moje obejście jest bardzo niechlujne. Musisz pomóc mi je posprzątać. Zajmie Ci
to dwie kolejki.
3. O d Amora: Właśnie zostałeś trafiony. W pogoni za piękną nimfą cofasz się o trzy pola.
4. O d Syzyfa: Pomóż mi wtoczyć ten kamień na górę. Potrwa to jedną kolejkę.
5. O d Aleksandra Wielkiego: Musisz rozplątać potężny supeł. Zajmie Ci to jedną kolejkę, chyba że
odpowiesz poprawnie na następujące pytanie: Jak miał na imię mój koń?
6. O d Pytii: źle zrozumiałeś moje słowa. Musisz się cofnąć o dwa pola.
7. O d Odysa: Uważaj na morskie potwory. Jeśli teraz wyrzucisz parzystą ilość oczek, możesz wędro­
wać dalej, jeśli nie, musisz skierować się na drogę okrężną.

Pola zielone:

1. O d Ariadny: Daję Ci prezent. Dzięki niemu nie zgubisz drogi i przesuniesz się o trzy pola do
przodu.
2. O d Homera: Twoją anegdotą rozbawiłeś bogów i są Ci życzliwi. Przeszkodę, na którą teraz na­
trafisz, miniesz bez problemów.
3. O d Herkulesa: Użyczam Ci swej mocy. Dzięki niej możesz pokonać aż cztery kolejne pola.
4. O d Odysa: Wymyśliłem podstęp. Dzięki niemu przesuwasz się tuż za plecy gracza, który w tej
chwili wygrywa.
5. O d Hesperyd: Dajemy Ci pewien czarodziejski owoc. Jeśli staniesz na 7. czerwonym polu, dasz
go potworom, a one pozwolą Ci spokojnie przepłynąć. Jeśli ominiesz szczęśliwie to pole, możesz
ów owoc przekazać innemu graczowi, ale - uwaga! - aby także dla niego miał on magiczną moc,
obdarowany musi ułożyć zdanie z odpowiadającym naszym wskazówkom związkiem.
6. O d herosów: N a igrzyskach wygrałeś wyścig rydwanów. Otrzymujesz tradycyjną nagrodę oraz
prawo do przesuwania się przez dwie następne kolejki o podwójną liczbę oczek.
7. O d ucztujących bogów: N a szczyt już niedaleko. Pokrzep się naszym pożywieniem i dołącz do
nas.

217
 У
шШ

Ш .2 . 1-С, koń trojański, złote jabłko, chytry jak Ulisses, pięta Achillesa; 2-D, olimpijski spo­
kój; 3-B, słupy Herkulesa, herkulesowa praca, herkulesowa siła, stajnia Augia­
sza; 4-Ę nić Ariadny; 5-A, pytyjska odpowiedź; 6-E, chytry jak Ulisses, znajdować się mię­
dzy Scyllą a Charybdą, wierna jak Penelopa, syreni śpiew.
т 2. i - 1. Uśmiech fortuny, fortuna się do kogoś uśmiechnęła; 2. Osioł dardanelski; 3. Igrzyska
olimpijskie, olimpijski laur/wawrzyn; 4. Węzeł gordyjski, przeciąć węzeł gordyjski; Alek­
sander Macedoński; 5. Spartańskie warunki; 6. Przeciąć nić żywota.
Щ. 2 |a«f Uwaga! Podajemy tylko przykładowe rozwiązania. 1. Ale on twierdził, że ocalił to, co jest
dla niego najważniejsze - swój honor. 2. Tu posprzątać. 3. W 2008 roku w Pekinie. 4. Wy­
grałem wielką sumę w totka; 5. Nikt nie chciał w niej uczyć; 6. Nieboraczek, ledwo sto
kilo podnoszę jedną ręką. Nie dam tej szafie rady; 7. Przypadkiem doszło do spotkania
mojej obecnej i byłej dziewczyny; 8. Uchyliłam wieczko tego pasztetu; 9. Czuję się jak an­
tyczny wojownik; 10. Nazwał tym imieniem swoją jamniczkę.
1П. 2. ) - Zdania: 1., 2. i 6. są żartobliwe, pozostałe mogą być interpretowane jako ironiczne. Są to
wypowiedzi przekorne i przewrotne. ^Odpowiadając je, nadawcy oczekują od odbiorców
następujących działań: prawidłowego odczytania kontekstowych sygnałów zmieniających
znaczenie mitologicznych związków, podjęcia gry zmierzającej do odkrycia prawdziwych
intencji nadawcy, współuczestnictwa w zabawie językowej. Jeśli nadawca używa wyrażeń
prawidłowo, świadczy to o jego znajomości kultury, może podnosić jego rangę w oczach
odbiorcy, może także być zachętą do gier językowych.
III. 2. - Klio, Melpomena, Terpsychora, Talia, Euterpe, Erato, Urania, Polihymnia, Kaliope - od­
powiednio: historia, tragedia, taniec, komedia, poezja liryczna i gra na flecie, pieśń miło­
sna, astronomia, sztuka mimiczna, poezja epicka; dziesiąta muza opiekuje się filmem, zaś
mianem podkasanej muzy określano lekkie przedstawienia operetkowe, wodewilowe, ka­
baretowe.
Ш . 2. i - 1. Pięta Achillesa; 2. Herkulesowa siła / praca bądź słupy Herkulesa; 3. Miecz Damokle-
sa; 4. Stajnia Augiasza; 5. Łuk/strzała Amora.
III. 2. - Pola czerwone: pięta AchillesaB słabość; stajnia Augiasza - straszny nieporządek; strzała
Amora - miłość, zakochanie; Syzyfowa praca - nieskuteczna, pozbawiona sensu; węzeł
gordyjski И trudny, skomplikowany problem, koń: Bucefał; pytyjska odpowiedź - nieja­
sna; znaleźć się między Scyllą a Charybdą - znaleźć się w sytuacji bez wyjścia. Pola zielo­
ne: nić Ariadny - wskazówka; homerycki śmiech - gromki, chóralny, także: ironiczny; her­
kulesowa siłaB ogromna, nadludzka; sprytny jak Ulisses - bardzo sprytny; złote jabłko -
cenna wartościowa rzecz; olimpijski wieniecB nagroda w zawodach; nektar i ambrozjaB
wyjątkowo smaczny napój i wykwintne delikatne pożywienie.

218
 J. Sprawdź swoją wiedzę, rozwiązując poniższy test.
Q
I. Uzupełnij frazeologizmy o brakujące elementy.

Przykład:
- znaleźć się m iędzy............... a ..................
- znaleźć się między Scyllą a Charybdą

1. wierzyć w coś jak w .............................

2. błogosławiony m iędzy.....................................
3. fortuna się do k ogoś.................... .......
4. przeciąć..................żywota
5. w ęzeł.........................
6. pójść do Abrahama n a .................
7. kraina m .................i m ...................... płynąca
8. otworzyć..................Pandory
9. w ....... ............ Morfeusza
10. sobie a .....................

П Oceń, czy poniższe sformułowania są prawdziwe (P), czy fałszywe (F). Tam,
gdzie są fałszywe, podaj właściwą odpowiedź.

Przykład:
Herkulesowa siła to moc, jaką dysponują wyłącznie Grecy.
Herkulesowa siła to moc, jaką dysponują wyłącznie Grecy. - F
Herkulesowa siła to wielka siła.
Ktoś, o kim mówimy, że osiągnął Chrystusowy wiek, ma 33 lata.
Ktoś, o kim mówimy, że osiągnął Chrystusowy wiek, ma 33 lataj* P

1. Śmiech homerycki jest głośny i może być trochę szyderczy.

2. Syzyfowa praca jest ciężka, ale owocna.
3. Salomonowy wyrok to słuszny wyrok w trudnej sprawie.
4. Złoty cielec to symbol bogactwa i pieniędzy.
5. Pytyjska odpowiedź jest długa, ale całkowicie zrozumiała.
6. Alfa i omega to ktoś, kto jest ekspertem w jakiejś dziedzinie.
7. Koń trojański to rasa konia hodowana na wybrzeżu tureckim.
8. Kgipskie ciemności to inna nazwa wieczoru.
9. Pyrrusowe zwycięstwo to zwycięstwo osiągnięte wielkim kosztem.
10. Trąba jerychońska to podstawowy instrument w orkiestrze dętej.

III. Ułóż dialogi ilustrujące znaczenie frazeologizmów.

Przykład:
- argusowe oczy
- Dlaczego on zachowuje się tak nienaturalnie?
- Bo cały czas czuje, że żona wodzi za nim argusowymi oczami.

1*; miecz Damoklesa

2. bogaty jak Krezus
3. ktoś małej wiary
4. zamienić się w słup soli

IV. Opisz sytuację, kiedy znalazłeś się /znalazłaś się między Scyllą a Charybdą.
Użyj 5 znanych Ci frazeologizmów pochodzących z Biblii i mitologii.

219
Ш . J. I - tJ Ewangelię; 2. niewiastami; 3. uśmiechnęła; 4. nić; 5. gordyjski; 6. piwo; 7. mlekiem,
miodem; 8. puszkę; 9. objęciach; 10. muzom.
Ш . J. П - 1. P; 2. syzyfowa praca jest ciężka i bezowocna; 3. P; 4. P; 5. F - pytyjska odpowiedź
jest niezrozumiała; 6. P; 7. F - koń trojański to podstęp; 8. E - egipskie ciemności to
kompletne ciemności; 9. P; 10. F - trąba jerychońska to głośny, nieprzyjemny dźwięk lub
ktoś zapominalski, nierozgamięty.

Щ
A oto ile punktów można było uzyskać za poszczególne zadania: i

III. J. I - i®, po jednym punkcie za wpisanie właściwego wyrazu w puste miejsce;

III. J. II - 15 - 10 H- 5; po jednym punkcie za prawidłową ocenę i po jednym punkcie za napisanie
prawdziwego zdania, tam, gdzie w teście było fałszywe sformułowanie;
III. J. III -1 6 - po dwa punkty za każdy dialog prawidłowo ilustrujący znaczenie związku;
III. J. IV - 20 - 5 + 15, po jednym punkcie za prawidłowe użycie frazeologizmu pochodzącego z Bi­
blii lub mitologii; 15 łącznie za styl, ortografię, składnię.

Łącznie - 61 punktów; za 61 punktów ocena celująca, do zaliczenia testu student potrzebował 3’1
punktów; o ilości punktów potrzebnych do uzyskania pozostałych ocen decyduje nauczyciel.'

220
 Teksty nagrane na płycie dołączonej do książki

Ćwiczenia do rozdziału I

Potrawa z trawą
A. Gotowanie zawsze było piętą achfflesową Agnieszki. W jej rodzinnym domu kuchnia była na
głowie mamy i Aga omijała to pomieszczenie szerokim łukiem, twierdząc, że skoro jest ktoś, kto
zajmuje się garnkami profesjonalnie, to ona już nie musi się troszczyć o żołądki rodziny. Rodzina
zaś dobrotliwie przymykała oko na fakt, że do gotowania Aga ma dwie lewe ręce.
B. W końcu jednak babcia Agi postanowiła, że nauczy wnuczkę gotować. Aga początkowo kręciła
nosem na te plany, ale w końcu stwierdziła, że zaciśnie zęby i zgłębi tajniki sztuki kulinarnej,
bo przecież niemożliwe, żeby całkiem nie miała do niej głowy.
C. Oczami wyobraźni widziała już nawet zadowoloną rodzinę, która z pełnymi brzuchami grom­
kim głosem wychwala jej potrawy. „Niebo w gębie” - śpiewało coś w duszy Agnieszki.
D. Tymczasem jednak trzeba było przebrnąć przez początki. A te nie były wcale łatwe. Babcia była
wymagająca i wciąż jeszcze według niej potrawy Agnieszki smakowały tak, jakby były z trawy.
Biedna wnuczka obawiała się już, że prędzej jej włosy na dłoni wyrosną, nim zostanie «przy­
najmniej w opinii babci - kucharką z prawdziwego zdarzenia.
E. Któregoś dnia jednak wezbrał w niej bunt i pomyślała, że nie ma już dłużej siły walić głową w ku­
linarny mur i skoro rodzinka wciąż mówi o trawiastym smaku jej potraw, to spłata im psikusa
i naprawdę zaserwuje im sałatkę rodem z trawnika. Roześmiała się od ucha do ucha na myśl
o efektach swych poczynań i beztrosko wymieszała ze sobą łodygi mlecza, dziki koper, szczaw,
doprawiając wszystko bazylią i miętą, dla koloru dorzucając parę płatków dzikiej róży. Z odpo­
wiednim sosem sałatka wyglądała niezwykle efektownie, a woń roztaczała taką, że aż ślinka cie­
kła.
F. Przy obiedzie Aga pilnie wodziła oczami za każdą łyżką sałatki, jaką jej domownicy kierowali do
ust, a na jej twarzy malowała się uciecha, przemieszana jednak z odrobiną niepewności, czy aby
nie podtruwa swoich bliskich. W końcu przyszła kolej na babcię, która spróbowawszy, zawahała
się i powoli powiedziała: „Dziecko, ta sałatka smakuje jakby.. „Trawą?” - podchwyciła Agniesz­
ka. „Ależ nie - to jest bardzo wyszukany smak” - odrzekła babcia - „bardzo niezwykły”. Aga ro­
ześmiała się głośno. „Kochani - zwróciła się do rodziny - wygląda na to, że uczenie mnie goto­
wania na sposób tradycyjny ma nikłe szanse na sukces, za to do eksperymentów kulinarnych je­
stem jedyna”. I zdradziła przepis na swe wyjątkowe danie. Wszyscy śmiali się serdecznie i odtąd
przestano już Adze wiercić dziurę w brzuchu o to, by nauczyła się piec pasztety i robić bezy.
Kuchnia stała się polem do popisu dla jej fantazji, ona sama polubiła gotowanie, a rodzina zaini­
cjowała domowego totolotka, obstawiając, z jakich produktów Aga zrobi kolejną niezwykłą po­
trawę.

Dolina tęczy

Za górami, za lasami, za siedmioma rzekami była sobie piękna dolina pełna barw, kwiatów i słoń­
ca. Ludzie żyli tam w szczęściu, uśmiechając się do siebie radośnie i pozdrawiając się pogodnie każ­
dego poranka.
W tej pięknej dolinie żyła sobie dziewczyna o złotym sercu, która zawsze gotowa była wyciągnąć
do wszystkich przyjazną rękę. Wszyscy ją bardzo kochali, a ona okazywała im serce.
A w pobliskich górach mieszkała zła wiedźma, której radość i szczęście, panujące w dolinie, od
dawna już były solą w oku. Nie mogła znieść tego, że prości ludzie, którzy żyli z pracy rąk, umieli tak
bardzo cieszyć się każdą chwilą. I wiedźma postanowiła, że zabierze im radość, żeby już dłużej nie
kłuły jej w oczy uśmiechnięte od ucha do ucha twarze.

221
 Przeleciała nad doliną jak czarne nieszczęście i zabrała wszystkie kolory, zgasiła słońce, kwiaty po­
zbawiła płatków. Ludzie posmutnieli, twarze im się wyciągnęły, a piosenki zamarły im na ustach.
Dobra dziewczyna nie mogła patrzeć na ludzki smutek i postanowiła przywrócić radość w swej
ukochanej dolinie. Udała się po radę do starej mądrej czarownicy, która rzekła: „Musisz wyruszyć
w świat i szukać najpiękniejszych kolorów, tak aby stworzyć z nich tęczę. Kiedy uda ci się zebrać
wszystkie barwy, wróć, a wówczas do doliny znów zawita szczęście”.
I poszła w świat dziewczyna. Szła, szła i łamała sobie głowę nad tym, skąd weźmie kolory na tę­
czę. Nagle ujrzała, że przed nią, jak okiem sięgnąć, rozciąga się pole fiołków. Pochyliła się i zerwała
jeden kwiatuszek. Ucieszyła się, że ma już kawałeczek tęczy - ten fioletowy.
Wędrowała dalej, aż doszła do morza. Szum fal nule pieścił jej uszy. A kropla, którą ofiarowało
jej morze, była niebieskim fragmentem tęczy.
Przydrożne krzaki wzruszyły się jej losem i upuściły jej do stóp zielone liście. Na łące motyl-cy-
trynek strzepnął jej na ręce odrobinę pyłku ze swych skrzydełek.
W mieście, do którego dotarła na ostatnich nogach, zajęli się nią dobrzy ludzie, a kiedy rano ru­
szała znów w drogę, ofiarowali jej piękną pomarańczę.
Ostatni kolor tęczy znalazła w lesie, w którym śpiewało mnóstwo ptaków. Barwna papuga sfru­
nęła jej na ramię, trzymając w dzióbku czerwone piórko.
Dziewczyna miała już wszystkie kolory tęczy i nagle poczuła, że zmęczenie minęło jej jak ręką od­
jął. Nogi same ją niosły do domu. Wracała ze śpiewem na ustach, a na jej twarzy malowała się ogrom­
na radość. Na jej widok starej mądrej czarownicy łza zakręciła się w oku. A kiedy dziewczyna wysy­
pała przed nią wszystko, co zdobyła podczas swej wędrówki, wypowiedziała zaklęcie i nagle dolina
znów rozbłysła kolorami. Zakwitły kwiaty, a ludzie zaczęli się śmiać i tańczyć na ukwieconych polach.
A nad doliną wysokim lukiem rozpościerała się tęcza.
I odtąd już zawsze w dolinie panowało wesele, a zła wiedźma, pokonana, uciekła gdzie pieprz ro­
śnie i nigdy już nie pojawiła się w tej okolicy.

Restauracja z widokiem na Afrykę

A. Często jadam w restauracjach, bo tego wymaga mój zawód. Łatwiej jest negocjować z klientami
w kameralnej atmosferze, więc spotykam się z nimi w różnych miłych miejscach. Niewiele jest
jednak restauracji, których wystrój i menu nie wylatują mi szybko z głowy. Po pewnym czasie
wszystkie stają się do siebie podobne. Na długo jednak utkwiła mi w pamięci pewna restauracja
na Krecie. I to nie tylko dlatego, że serwowane w niej potrawy wprost rozpływały się w ustach.
Ale, zacznijmy od początku...
B. Mój grecki partner zaproponował, żebyśmy spotkali się w restauracji na południowym brzegu wy­
spy. Z początku kręciłem na ten pomysł nosem, bo droga była długa i niewygodna, ale Grek twier­
dził, że to będzie dla mnie zupełnie nowe doświadczenie. Kiedy dojechaliśmy, Kefas zaczął
uśmiechać się pod nosem, a ja zamarłem ze zdziwienia, bo okazało się, że w knajpie nie ma żad­
nego menu, a potrawy wybiera się na oko... bezpośrednio w kuchni.
C. Kiedy tam wszedłem, rzuciły mi się w oczy wielkie gary, z których wydobywał się wspaniały aro­
mat. Szefowa kuchni uchyliła pokrywki i zaczęła opisywać, co zawiera każdy z garnków. Niepew­
nie pokazałem palcem na parę dań i wróciłem do głównej sali. Po chwili przyniesiono potrawy.
Były tak pięknie podane, że nie można było od nich oka oderwać. A wrażenia smakowe okazały
się jeszcze wspanialsze. Po prostu niebo w gębie!
D. Jadłem aż mi się uszy trzęsły i już wkrótce miałem pełny brzuch. Na stół wnoszono kolejne da­
nia. Przez myśl przemknęło mi w końcu, że przy płaceniu rachunku niechybnie nastąpi płacz
i zgrzytanie zębów.
E. Ku mojemu ogromnemu zdumieniu okazało się jednak, że rachunek jest śmiesznie niski. Nie
mieściło mi się to w głowie. Jadłem jak król, a kosztowało mnie to grosze! Ze śpiewem na ustach
uiściłem rachunek, mówiąc właścicielce restauracji, że gdybym jadał u niej częściej, szybko doro­
biłbym się pokaźnego brzucha.

222
F. Ucieszyła się z tych słów i przyniosła - gratis od firmy - butelkę rakii. Wypiliśmy więc jej zdro­
wie, a potem na drugą nóżkę^ za wspaniałą kolację z widokiem na Afrykę.
G. Wyjeżdżałem stamtąd syty i zadowolony. Doprawdy na palcach jednej ręki można policzyć restau­
racje, które wspominam równie miło jak tamtą grecką tawernę obrośniętą winoroślą.

Czy słyszałaś już o tym, że Baśka i Piotr się zaręczyli?

•fy. Niemożliwe! O n wprawdzie od zawsze (0) robił do niej słodkie oczy, ale ona kręciła na niego no­
sem.
■«* Teraz świata za nim nie widzi. Piotruś to, Piotruś tam to...
«. Pewnie zaczynasz mieć już tych zachwytów (1) po dziurki w nosie?
Zaczynam?! Słyszę już od miesiąca i już czuję, jak mi (2) uszy puchną!
- O d miesiąca? To kiedy oni się ze sobą zeszli?
- Podobno już pół roku temu, ale Baśka - zupełnie jak nie ona - (3) trzymała język za zębami, bo
^ jak mówi - nie chciała zapeszyć.
« To faktycznie do niej niepodobne. Słynie raczej z tego, że (4) ma za długi język i nie należy jej
powierzać żadnych tajemnic, bo wszystko wygada.
W dać, jeśli w grę wchodzi jej własne szczęście, potrafi milczeć jak głaz. Za to teraz mówi za dwie
- albo za trzy. Bez przerwy słyszę, że są w sobie (5) zakochani po uszy, że wreszcie łuski spadły
jej z oczu, że on ma wspaniały umysł i złote serce...
— A o (6) dwóch lewych rękach do każdej roboty nie wspominała?
0 tym nie! W esz, obie znamy Piotrka i sądzę, że zwierzenia Baśki trzeba potraktować (7) z przy-
' mrużeniem oka.
— Dla niej na razie to absolutny pewnik, że on jest najwspanialszym facetem na świecie. I niech so­
bie będzie. Ja jej (8) z całego serca życzę szczęścia.
Ja też, chociaż czasem muszę (9) ugryźć się w język, żeby nie spytać, czy przypadkiem nie upa­
dła na głowę!
— Baśka, Baśką, a co z twoimi uczuciami?
- (10) Wzięłam sobie do serca twoją radę i pozwalam im się spokojnie rozwijać...

Ćwiczenia do rozdziałów II i III

Historia jednej kariery

A. Jan Nowak dostał pracę w renomowanej firmie i zaczął piąć się po szczeblach kariery. Był pra­
wym człowiekiem, więc szefowie szybko go docenili. Odznaczał się wyjątkową kreatywnością
1wielokrotnie swoimi pomysłami wznosił się ponad przeciętność. Dostawał za nie nagrody i pod­
wyżki, co zaowocowało podniesieniem jego stopy życiowej.
B. Pracował na najwyższych obrotach, ale jego zaangażowanie i pracowitość kłuły w oczy jego za­
zdrosnych kolegów. Działając z niskich pobudek, oskarżyli go o to, że wykorzystuje informacje
o swojej firmie i sprzedaje je konkurencji, zarabiając na tym na lewo duże pieniądze.
C. Szefowie firmy uwierzyli donosicielom i Jan Nowak stracił pracę. Owa niesprawiedliwość tak go
załamała, że zapadł na zdrowiu. Zazdrośni koledzy liczyli na to, że zacznie pić albo brać narko­
tyki i stoczy się na dno, ale znalazł się ktoś wysoko postawiony, kto dopomógł Janowi.
D. Wkrótce akcje Jana znów zaczęły zwyżkować. Zaproponowano mu pracę w tej właśnie firmie, na
rzecz której - według kolegów - szpiegował. Wkrótce stanął na czele wielkiej korporacji. Raz
jeszcze potwierdził, że jest ekspertem w swojej dziedzinie i że słusznie oceniany jest bardzo wy­
soko. A jego dawni koledzy musieli spuścić z tonu, kiedy sąd wykazał, że ich oskarżenia były nie­
prawdziwe.

Apokalipsa św. Jana, 21, 10-21

10I uniósł mnie w zachwyceniu na górę wielką i wyniosłą, i ukazał mi Miasto Święte Jeruzalem, zstę­
pujące z nieba od Boga. (...) 12Miało ono mur wielki i wysoki, miało dwanaście bram, a na bramach

223
dwunastu aniołów i wypisane imiona, które są imionami dwunastu pokoleń synów Izraela. 13O d
wschodu trzy bramy i od północy trzy bramy, i od południa trzy bramy, i od zachodu trzy bramy. 14A
mur Miasta ma dwanaście warstw fundamentu, a na nich dwanaście imion dwunastu Apostołów Ba­
ranka. 15A ten, który mówił ze mną, miał złotą trzcinę mierniczą, by zmierzyć Miasto i jego bramy, i je­
go mur. 16A Miasto układało się w czworobok. I długość jego tak wielka jest, jak i szerokość. I zmie­
rzył Miasto trzciną poprzez dwanaście tysięcy stadiów: długość, szerokość i wysokość jego są równe.
17I zmierzył jego mur - sto czterdzieści cztery łokcie (...). 18A mur jego zbudowany jest z jaspisu,
a Miasto - to szczere złoto do szkła czystego podobne. 19A warstwy fundamentu pod murem Miasta
zdobne są wszelakim drogim kamieniem (...). 21A dwanaście bram - to dwanaście pereł: każda
z bram była z jednej perły. I rynek Miasta to szczere złoto, jak szkło przezroczyste.”

Apokalipsa św. Jana: 4, 2-/0; 5, 1-8

“42A oto w niebie stał tron i na tronie ktoś zasiadał. (...) 4Dokoła tronu - dwadzieścia cztery trony,
a na tronach dwudziestu czterech starców, odzianych w białe szaty (...). 6A przed tronem niby szkla­
ne morze podobne do kryształu, a pośrodku tronu i dokoła tronu cztery Istoty żyjące, pełne oczu
z przodu i z tyłu (...). 8Cztery Istoty żyjące, a każda z nich ma po sześć skrzydeł (...) i bez wytchnie­
nia mówią dniem i nocą: Święty, Święty, Święty Pan Bóg Wszechmogący. (...) 511 ujrzałem na prawej
dłoni Zasiadającego na tronie księgę zapisaną wewnątrz i na odwrocie opieczętowaną siedmiu pieczę­
ciami. (...). 6I ujrzałem między tronem z czterema Istotami żyjącymi a kręgiem starców stojącego Ba­
ranka, jakby zabitego, a miał siedem rogów i siedmioro oczu, którymi jest siedem Duchów Boga wy­
słanych na całą ziemię. Ю п poszedł i z prawicy zasiadającego na tronie wziął księgę. 8A kiedy wziął
księgę, cztery Istoty żyjące i dwudziestu czterech starców upadło przed Barankiem, każdy mając har­
fę i złote czasze pełne kadzideł.

0. Jestem domowym zwierzęciem, które chrumka. Najczęściej jestem różowa i mam zakręcony ogo­
nek. Można mnie komuś podłożyć, lecz jeśli się to zrobi, ów ktoś zwykle jest niezadowolony i ma
kłopoty.

1. Jestem ptakiem, który kwacze. Bywam dzika, bywam domowa, a nawet wyluzowana. Czasem po­
jawiam się w gazetach, kiedy dziennikarze chcą sobie zażartować. Wtedy potrafię narobić niezłe­
go zamieszania.
2. Uważają mnie za króla zwierząt. Kiedy potrząsnę grzywą i zaryczę, wszyscy drżą ze strachu. Ja zaś
znany jestem z odwagi. Szczerze mówiąc, nie wiem, dlaczego. Ale podtrzymuję ten mit ze wzglę­
du na poddanych.
3. Jestem ptakiem, który wydaje z siebie głośne dźwięki. Według legendy moje przodkinie swoim
gęganiem uratowały kiedyś Rzym przed najazdem barbarzyńskich plemion. Moje pisklęta są wzo­
rem grzecznych dzieci. Kiedy prowadzę je na spacer, postępują jedno za drugim, nie tłoczą się
i nie przepychają.
4. Mam rogi i gwałtownie reaguję na kolor czerwony. Choć bywam bohaterem corridy, mam jedno
niespełnione marzenie. Chciałbym kiedyś zostać zaprzęgnięty do karety, która zawiozłaby księż­
niczkę na bal. Zawistni twierdzą jednak, że do czego jak do czego, ale do karety to ja absolutnie
nie pasuję.
5. Żyję nad wodą i w wodzie. Mam ostre zęby i płaski ogon. Buduję tamy. Niektórzy uważają mnie
za płaczliwe zwierzę. A przecież moje „łzy” to tylko krople wody, które zatrzymują się w kącikach
oczu, nie mogąc wsiąknąć w moje doskonale impregnowane futro.
6. Jestem maleńka, ale wespół z moimi siostrami mogę naprawdę wiele. Znosimy na plecach igły
i budujemy domy w kształcie kopców. Jesteśmy świetnie zorganizowane, każda z nas wie, gdzie
jest jej miejsce w społeczności i jakie są jej zadania. Słyniemy z pracowitości.
7. Jestem szary, lubię jeść osty i mam charakterystyczny ogon z „pędzelkiem” na końcu. Jestem po
trosze filozofem i na wiele tematów mam swoje zdanie, którego twardo się trzymam. Niektórzy,
z niezrozumiałych dla mnie powodów, nazywają to uporem.

224
/. Ewangelia w g św. Łukasza 15, 20-24

20 (...) A gdy [ów syn] był jeszcze daleko, ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko; wybiegł naprze­
ciw niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go. 21A syn rzekł do niego: „Ojcze zgrzeszyłem przeciw
Niebu i wobec ciebie, już nie jestem godzien nazywać się twoim synem”. 22Lecz ojciec powiedział do
swoich sług: „Przynieście szybko najlepszą szatę i ubierzcie go; dajcie mu też pierścień na rękę i san­
dały na nogi! ^Przyprowadźcie utuczone cielę i zabijcie: będziemy ucztować i weselić się, 24ponieważ
ten syn mój był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się”. I zaczęli się weselić.

2. Pierwsza Księga Królewska, 2, 16, 23-28

16Potem dwie nierządnice przyszły do króla [Salomona] i stanęły przed nim. (...) 23Wówczas król po­
wiedział: „Ta mówi: To mój syn żyje, a twój zmarł; tamta zaś mówi: Nie, bo twój syn zmarł, a mój syn
żyje”. 24Następnie król rzekł: „Przynieście mi miecz!”. Niebawem przyniesiono miecz królowi.
25A wtedy król rozkazał: „Rozetnijcie to żywe dziecko na dwoje i dajcie połowę jednej i połowę dru­
giej!”. 26Wówczas kobietę, której syn był żywy, zdjęła litość nad swoim synem i zawołała: „Litości, pa­
nie mój! Niech dadzą jej dziecko żywe, abyście tylko go nie zabijali”. Tamta zaś mówiła: „Niech nie
będzie ani moje, ani twoje! Rozetnijcie!”. 27Na to król zabrał głos i powiedział: „Dajcie tamtej to ży­
we dziecko i nie zabijajcie go! Ona jest jego matką”. 28Kiedy o tym wyroku sądowym króla [Salomo­
na] dowiedział się cały Izrael, czcił króla, bo przekonał się, że jest obdarzony mądrością Bożą do spra­
wowania sądów.

3. Ewangelia w g św. Mateusza 26, 47-49 i 27, I, 3-4

47Gdy On jeszcze mówił, oto nadszedł Judasz, jeden z Dwunastu, a z nim wielka zgraja z mieczami
i kijami, od arcykapłanów i starszych ludu. 48Zdrajca zaś dał im taki znak: „Ten, którego pocałuję, to
właśnie On; jego pochwyćcie!”. 49Zaraz też przystąpił do Jezusa, mówiąc: „Witaj, Rabbi”, i pocałował
Go. (...) ]A gdy nastał ranek, wszyscy arcykapłani (...) powzięli uchwałę przeciwko Jezusowi, żeby
Go zgładzić. (...) 3Wtedy Judasz, który Go wydał, widząc, że Go skazano, opamiętał się, zwrócił trzy­
dzieści srebrników arcykapłanom i starszym 4i rzekł: „Zgrzeszyłem, wydając krew niewinną”. (...).

4. Ewangelia w g św. Mateusza 27, 24

24Piłat, widząc, że nic nie osiąga, a wzburzenie raczej narasta, wziął wodę i umył ręce wobec tłumu,
mówiąc: „Nie jestem winny krwi tego Sprawiedliwego. To wasza rzecz”.

5. Księga W yjścia 9, 13-14

13I rzekł Pan do Mojżesza: „Wstań, idź do faraona i powiedz mu: To mówi Pan, Bóg Hebrajczyków:
Wypuść lud mój, aby Mi służył, 14ponieważ tym razem ześlę wszystkie moje plagi na ciebie samego,
na twoje sługi i na twój lud, abyś poznał, że nie ma równego Mi na całej ziemi”.

6. Ewangelia w g św. Jana 20, 24-29

24Ale Tomasz, jeden z Dwunastu (...) nie był razem z nimi, kiedy przyszedł Jezus. 25Inni więc ucznio­
wie mówili do niego: „Wdzieliśmy Pana!”. Ale on rzekł do nich: Jeżeli na rękach Jego nie zobaczę
śladów gwoździ i nie włożę palca mego w miejsce gwoździ i ręki mojej nie włożę w bok Jego, nie uwie­
rzę”. 26A po ośmiu dniach, kiedy uczniowie Jego byli znowu wewnątrz [domu] i Tomasz z nimi, Jezus
przyszedł (...), stanął pośrodku i rzekł: „Pokój wam!”. 27Następnie rzekł do Tomasza: „Podnieś tutaj
swój palec i zobacz moje ręce. Podnieś rękę i włóż w mój bok, i nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzą­
cym!”. 28Tomasz (...) rzekł do Niego: „Pan mój i Bóg mój”. 29Powiedział mu Jezus: „Uwierzyłeś, bo
mnie ujrzałeś. Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli”.

225
 Spis treści

Wstęp ............................................................................................................................ 7

Symbole oznaczające poszczególne typy ćw iczeń.................................................. 9

ROZDZIAŁ I - Ciało człowieka „składa się” z frazeologizm ów ....................... H

I. 1 - Głowa nie od parady, czyli magiczny pojemnik na m y ś li..................... 12

I. 2 - Serce - źródło najlepszych uczuć ........................................................... 19
I. 3 ^4.' Ręka —uniwersalne narzędzie p ra c y ....................................................... 26
I. 4 - Noga - nie tylko do uciekania ............................................................... 33
I. 5 -jĘsj Brzuch —atrybut leniucha i łakom czuszka............................................ 44
I. 6 - Plecy - mogą być m o cn e.......................................................................... 47
1.1 — Twarz —wizytówka człowieka ................................................................. 52
L 8 — Oko - zwierciadło duszy .......................................................................... 57
I. 9 — Usta - czasem mówią, częściej milczą ................................................... 64
I. 10 - Buzia, gęba - inny wymiar ust ............................................................... 69
I. 11 — Język —bez wątpienia do mówienia ....................................................... 75
L 12 - Zęby - gryzą, zgrzytają, szczękają . . . .....................................................
L 13 — Nos - barometr nastrojów .....................................................................
I. 14 - Ucho - muzykalne lub drewniane ......................................................... 94
I. 15 - Włos - cienki, ale w ażny.......................................................................... Ю1

Ćwiczenia dodatkowe do rozdziału I ....................................................................... 133

Ćwiczenia na płycie CD

ROZDZIAŁ II - Świat wokół nas jest pełen frazeologizmów ........................... 139

II. 1 - Kolory - chodź pomaluj mój świat ......................................................... 140

П. 2 - Kierunki - lepiej na górze niż na dole, lepiej w prawo niż w lewo,
lepiej naprzód niż w t y ł ............................................................................ 156
П. 3 - Cyfry i liczby - odrobina m a g ii............................................................... 167
VI. 4 - Rośliny - ładne kwiatki i niezłe ziółka ................................................... 177
П. 5 - Zwierzęta - z podwórka, z lasu i z dżungli......................... .................. 185
П. 6 - Jak, jakby - jak ten świat opisać? ........................................................... 194

ROZDZIAŁ III - Frazeologizmy można odnaleźć w Biblii i m ita c h ................. 203

Ш. 1 - Biblia - źródło frazeologizmów............................................................... 204

Ш. 2 - Frazeologizmy od bogów, bogiń i hero só w ............................................ 211

Teksty nagrane na płycie dołączonej do k s ią ż k i..................................................... 221

22 7
 Niniejszy podręcznik powstał podczas pracy autorki w Centrum
Języka Polskiego dla Polonii i Cudzoziemców Uniwersytetu im.
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Poświęcony jest w całości
frazeologii. Celem autorki było przedstawienie zgromadzonych
wyrażeń w taki sposób, by uczący się nie tylko wzbogacali
słownictwo, ale zapoznawali się również z kulturą polską
ściwym Polakom sposobem widzenia i interpretowania świata
jaki ujawnia się podczas analizy frazeologizmów
Uczący się znajdzie w książce wyrażenia wraz z przykładami ich
użycia oraz różnorodne ćwiczenia, które pozwolą mu samodziel­
nie lub pod kierunkiem nauczyciela osiągać coraz lepszą spraw
ność w posługiwaniu się językiem polskim.
Ponieważ podręcznik ten ma jednocześnie uczyć i bawić, za
opatrzono go także w plansze do gier oraz płytę CD, na której
znajdują się dodatkowe ćwiczenia, zawierające krzyżówki, mapy
oraz nagrania baśni i innych zabawnych tekstów.

A nna Pięcińska studiowała filologię polską na Uniwersytecie Marii Curie-

-Skłodowskiej w Lublinie oraz integrację europejską w Wyższej Szkole
Dziennikarskiej im. Melchiora Wańkowicza w Warszawie. W listopadzie
2004 roku obroniła rozprawę doktorską pt. Mechanizmy wywoływania
efektów komicznych w tekstach satyrycznych (na materiale scenariuszy audycji
Ewy Szumańskiej „Z pamiętnika młodej lekarki”) . Prowadziła zajęcia nafilolo-
gMpolskiej UMCS oraz nauczała języka polskiego jako obcego w Centrum
Języka i Kultury Polskiej dla Polonii i Cudzoziemców UMCS w Lublinie
oraz na letnim kursie języka polskiego organizowanym przez Uniwersytet
Warszawski. W 2002 roku uzyskała; przyznawany przez studentów, tytuł
Homo Didacticus dla najlepszego nauczyciela Centrum Języka i Kultury
Polskiej dla Polonii i Cudzoziemców UMCS w Lublinie. Obecnie prowadzi
zajęcia z kultury języka w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie. Jest
autorką 16 publikacji poświęconych m.in. językowemu obrazowi świata,
humorologii i glottodydaktyce.

Wymagania techniczne dla płyty CD:

PC Pentium lub AMD, 32 MB RAM, czytnik CD-ROM,
MS Windows 9x, NT, 2000, Me lub XP

www.universitas.com.pl