BÀI TẬP QUY LUẬT DI TRUYỀN

Cơ sở tế bào học và phân tử của hiệu ứng dòng mẹ - một trong các quy luật di truyền phi Mendel

Mở đầu là ví dụ về chiều xoắn của vỏ ốc Limnaea peregra. Chiều xoắn này được xác định bởi một cặp alen. D là xoắn phải, d là xoắn trái.
Các phép lai cho thấy D là trội so với d và chiều xoắn luôn luôn được xác định bởi kiểu gene của mẹ.

Tiến hành phép lai thuận nghịch giữa đồng hợp tử DD xoắn phải và đồng hợp tử dd xoắn trái:

Khi trứng bắt nguồn từ ốc xoắn phải thì F1 là Dd về kiểu gene và ốc có kiểu hình xoắn phải. Cho các con ốc này tự phối thì sinh ra thế hệ sau có
tỉ lệ phân li về kiểu gene là 1DD : 2 Dd : 1 dd, tất cả các con ốc thậm chí cả con có kiểu gene dd đều có chiều xoắn phải. Nhưng khi mỗi con ốc
của thế hệ này tự phối riêng biệt thì chỉ có những con có kiểu gene DD và Dd cho thế hệ sau xoắn phải, còn những con dd mặc dù có kiểu hình
xoắn phải nhưng lại cho thế hệ sau xoắn trái.

Ngược lại nếu dùng ốc dd xoắn trái làm mẹ thì F1 Dd đều xoắn trái giống mẹ. Cho các ốc con này tự phối thì tất cả ốc thế hệ sau có xoắn phải vì
kiểu gene của mẹ chúng là Dd. Nếu cho mỗi con của thế hệ này tự phối thì kết quả nhận được như phép lai thuận trên, nghĩa là thế hệ sau có tỷ lệ
phân ly 3 xoắn phải : 1 xoắn trái.

Ở cấp độ phân tử và tế bào, kiểu di truyền phi Mendel của các gen hiệu ứng dòng mẹ được giải thích bằng quá trình tạo trứng ở con cái. Tế bào
noãn có nhiều tế bào sát xung quanh được gọi là tế bào y tá cung cấp chất dinh dưỡng và các nguyên liệu khác. Trong Hình, một con cái dị hợp tử
về gen xoắn ốc, Dd. Tùy kết quả của giảm phân, trứng đơn bội có thể nhận được alen D hoặc alen d, nhưng không phải cả hai. Các tế bào y tá
xung quanh, tạo ra cả sản phẩm gen D và d (mARN và protein). Những sản phẩm của gen này sau đó được vận chuyển vào trứng. Như hiển thị ở
hình dưới, trứng đã nhận được cả hai sản phẩm của gen D và gen d. Những sản phẩm của gen vẫn tồn tại một thời gian đáng kể sau khi trứng
được thụ tinh và khi phôi bắt đầu phát triển.

Theo cách này, các sản phẩm từ gen của tế bào y tá-phản ánh kiểu gen cá thể mẹ, ảnh hưởng đến các giai đoạn phát triển ban đầu của phôi.
Bây giờ chúng ta đã hiểu về mối quan hệ giữa quá trình tạo noãn và gen hiệu ứng dòng mẹ, hãy xem xét lại chủ đề chiều xoắn vỏ ốc. Như hình
dưới, một con ốc cái DD chỉ truyền các sản phẩm gen D vào trứng. Trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển phôi, các sản phẩm của gen này
thúc đẩy sự phân chia trứng định hướng cơ thể theo bên phải. Một cá thể cái dị hợp truyền cả hai sản phẩm gen D và d. Bởi vì alen D là trội nên
cũng gây ra sự định hướng cơ thể theo chiều phải. Cuối cùng đối với mẹ có kiểu gen dd chỉ đóng góp các sản phẩm gen d thúc đẩy phân chia định
hướng theo chiều bên trái, ngay cả khi trứng được thụ tinh bởi một tinh trùng mang alen D. Kiểu gen của tinh trùng không liên quan bởi vì sự
biểu hiện của gen tinh trùng xảy ra quá muộn.