This document provides a summary of the development of Mizo essays. It discusses how Kaphleia is considered the father of Mizo essays, having written one of the first known essays in 1938 titled "Thlirtu". It outlines several other influential Mizo essayists from the 1940s onward who wrote on topics relating to Mizo culture and society. The document also discusses characteristics of Mizo essays, noting they often feature descriptive details and seek to educate readers on Mizo traditions and issues.
This document provides a summary of the development of Mizo essays. It discusses how Kaphleia is considered the father of Mizo essays, having written one of the first known essays in 1938 titled "Thlirtu". It outlines several other influential Mizo essayists from the 1940s onward who wrote on topics relating to Mizo culture and society. The document also discusses characteristics of Mizo essays, noting they often feature descriptive details and seek to educate readers on Mizo traditions and issues.
This document provides a summary of the development of Mizo essays. It discusses how Kaphleia is considered the father of Mizo essays, having written one of the first known essays in 1938 titled "Thlirtu". It outlines several other influential Mizo essayists from the 1940s onward who wrote on topics relating to Mizo culture and society. The document also discusses characteristics of Mizo essays, noting they often feature descriptive details and seek to educate readers on Mizo traditions and issues.
Chhoh Dan Tur Date: June 17, 2018Author: Da Fula0 Comments
Essay hi hmasang Grik leh Rom-ho hunlai atanga an lo chin tan tawh a ni a. Miten an thil
vei zawng leh lunglen zawng te, vantlang tana an duhthusam te, finna thuril tha tak tak leh an thil hriat miten hre ve ngei se an tih an pho chhuahna hmanrua hi a ni a. Chungte chu mipui tan thu bengvarthlak leh ngaihnawm, chhiar manhla tak tak an ni thin a. A ziak dan tur fel taka ruahman pawh awm lem loin essay hi an lo ziak thin a ni. Grik leh Rom- ho khan a thu ziakte kha a tirah chuan essay tih hming put tir kher lo mah se tunlaia essay-te nen danglamna a awm chuan loh avangin essay huang atanga thaibo mai mai chi ni pawhin an lang lo a ni. Essay rawn tichhuaktu hmasa ber nia ngaih Mantaigne-a chuan essay chu, “ama duh dan leh ngaih dan ziaka a dah china, ama chanchin leh a ngaih dan mite hriata pho chhuahna” ni maiin a ngai a. Tuna essay tih hming pangngai taka rawn hmang hmasatu ber Francis Bacon-a erawh chuan, “ngaihtuahna chi hrang hrang rilrua lo lut ziaka vawn thatna” niin a sawi ve thung. Essay sawifiahna tawngkam mawi bera an ngaih erawh chu Alexander Smith- a essay hrilhfiahna, “Tawngkam mawi ber bera rem khawm, hlimawm tak emaw, runthlak tak emaw, nuihzatthlak leh ngeiawm ang reng deuh sia tar lanna a ni a. A bul atanga a tawp thlengin, cocoon chhunga pangang thang lian ang maia a thu kal phung inla lawn mawi leh chhiar chakawm taka rem chhoh, a hmawr bawkna mawi em em si hi a ni,” tih hi a ni (Theory of Literature 83). 1. Mizo Essay Tobul Mizote hi chuan essay hi an hmel hriat har hle mai a. Thawnthu leh hla an phuah fe hnu lamah chuah an hmelhriat ve niin a lang. Hriat theih china Mizo essay ziaka awm hmasa ber chu Kaphleia ziak ‘Thlirtu’ hi niin a lang a. ‘Thlirtu’ essay hi April ni 11, 1938-ah a ziak tan a, April ni 24, 1939 khan a ziak zo tih a Dairy-ah Kahleia hian a lo ziak a hi. Hemi hma lam hian Mizo essay ziaka chhiar tur a awm hriat a nih loh avangin ‘Thlirtu’ hi Mizo essay hmasa bera chhiar a ni. He essay-ah hian Kaphleia hian Mizoram a hmuh dan hrang hrang ngaihnawm takin a rawn ziak chhuak a. Mizorama nipui awm dan te, favang nawmzia te, Krismas a thlir dan leh hmuh dan te, fur laia Zoram awm dan a hmuh dan te, Zo tui thiang tui zia leh zo thlifim hlutzia a ziakte hmuh theih turin a rawn chhawp chhuak a. A nuna a harsatna tawh leh a nun a kham khawp loh ziate rawn tarlangin a ngihnawmin chhiar a manhla hle a ni. A hmaa Mizo essay ziak chhiar tur awm hauh si lovin essay a rawn ziak a, essay zahpuiawm loh tak leh Mizoram tana thuchah ropuitak kengtu a rawn ziak chhuak mai hi a ropui hle a.’ Mizo essay Pa’ (Father of Mizo Essay) ti pawhin sawi se a phu hliah hliah a. Amah avang hian mi dangiin essay ziak an rawn ching chho a tih theih bawk avangin Mizo essay huangah hi chuan Kaphleia hming hi a dai leh tawh ngai dawn lo a ni. Kaphleia hnuah hian Rev. Zairema a rawn lang ve leh a. Ani hian ‘Ka pa, ka ei zo vek mai dawn e’ tih leh ‘Neuh neuh’ tihte hi kum 1941 velah khan a ziak a, Kaphleia hnua Mizo essay ziak leh hmasa ber a ni. Hemi hnu hian ‘Thu Khuh’ leh ‘Zûn’ leh ‘A no ber mai’ tihte a ziak leh bawk. Heng a essay hrang hrangah hian Mizote nun leh miziate a rawn tarlang a, essay tha tak tak vek an ni bawk. Anni hnu lamah hi chuan Mizo essay ziaktu an rawn lang ta zauh zauh a. Mizo essay pawhin hma a sawn chhovin a rawn chhuak chho zel tawh a ni. Thanpuii Pa (J. Malsawma) hian essay tawi te te, a tawi ang aia \ha tak tak si, ‘Fur Khawhnàwm’, ‘Kan Mizia’ leh ‘Harsatna’ tih essay a rawn chhawp chhuak ve leh a. A essay ziakte hi a tawi hle naa zirlaiah te telh thin niin a tha hlawm hle a, zirlaite rilru chawk phur thei tak tak an ni hlawm a ni. Zikpuiia Pa (K.C. Lalvunga), Mizo zinga thu ziak a thiam em avanga Writer of the Century dawngtu hian Mizote tan essay tha tak tak a chhawp chhuak hnem hle a. Thupui ho tak tak hmangin tha tak tak a rawn ziak a, hringnun zirlai atana tha tak leh ngaihnawm takin a rawn chhawp chhuak thiam tlat maite hian a essay ziak thiamzia a tilang chiang hle. A essay ziah zinga tha zualte chu : Sipai, Thian, Thal Favang, A ruh no no chhuakah, Tlemtê ka chhiara ka pass tho, Zirlaite hnena thuchah, Kan tlâkchham pakhat, Thil nawi kan hmaihthelh, Zofaten kawng kan bo ve, Hla takah hla takah, Hriatna, thiamna, finna ram saw tih leh a dang dangte pawh a ziak nual bawk. C. Thuamluaia, a vanglai a hmang dawn chauha fam changta hian essay tha leh ngaihnawm tak tak ‘Kan nun khuarei an chang tur hi’, ‘Chawngler puan thin tlang’, ‘Zoram nipui’ tih leh a dangte a ziak a ni. Ani hi boral hma deuh lo se Zoafte tana thu ziak lama tihausatu a nih dawn the lul nen a boral hma hi chu Zofate tan chuan ch^nna nasa tak a tling a ni. Sangzuala Pa (Dengchhuana) pawh hian Mizote tan ‘Zoram favang’ leh khawtlang lunglen’, ‘Ka pianna ram te hi’, ‘Tlawmngaihna’, ‘Kan mizo culture hi’, ‘Music’ tihte leh a dangte a ziak a. ‘A huho na na chuan’ tih phei hi chuan Mizo nunphung a kap fuh chiang hle, Mizote tan a hlu hle a ni. James Dokhuma pawhin a tawngkam thiam chhawr tangkaiin essay tha tak tak ‘Lungawina’, ‘Zan’, ‘Serh leh sang’, ‘Fam ta lo chu’, ‘Ka thu hretute’ leh a dangte a ziak a ni. Darchhawna hian ‘A der’, ‘Buaina’, ‘Huaisen’, ‘Nghah’, ‘Nihna’, ‘Val upa’ tihte a ziak a. Tlema sei deuh, essay tha tak ni si ‘Chi bing politics’ te, ‘A bumboh piah lam’ leh a dangte a ziak bawk. Lalhmingliana Saiawi pawhin ‘Tuk khat chu’, ‘Hmangaihna’, ‘Hmeichhia chang-mipa pawh’ tithe a dang dang a ziak a. ‘Tuk khat chu’ tih hian chhuah chhawn a hlawh hle a, ‘Hmangaihna’ tih hi College zirlaiah hun rei tak hman a bawk, hei hian essay ziaktu tha tak a nihzia a pholang chiang hle awm e. Thu ziak ngah lo tak mai Siamkima Khawlhring hian essay tha tak tak ‘Rih dil leh Mizoram’, ‘Hla pahnih’, ‘Thilnung pathum’,’ Mi hrang Chhura, ‘Pi pu chhuahtlang’ tihte a ziak a. Siamkima Khawlhring hian kutchhuak a nei tam lo va. Mahse Zofate zingah ziaktu hriat hlawh tak a tling tho va. Hei hian a tihlan chian em em chu, ziak tam aiin ziak that a pawimawh zawk a, a hlu zawk em em a ni tih hi a ni. Essay ziaktu dang tha tak tak Lalzuia Colney te, B. Lalthangliana te, Dr. R.L. Thanmawia te, Dr. Laltluangliana Khiangte te, P.L. Liandinga te, Vanneihtluanga te, C. Vanlallawma leh mi dang dang an awm nual bawk a. Amaherawhchu Mizo essay tobul chhuinaah chuan duh tawk ta mai ila, mi dangho hi chu chhui chiang tawh lo mai ila a tha awm e.
Mizo essay tihmasawn tur hian kawng tam tak a awm theiin a hriat a. Essay hi a ngaihnawmna mai bakah mi tifing thei leh kawng dika mite hruaitu tangkai tak a ni thei a. Hnam fing zawkten hmanraw tangkai taka an lo hman thin ang hian Mizote pawh tangkai taka an hman theih tura essay hi mite rilrua tuh a pawimawh em em a. Chutiang tura hma lak pawh chu tihmakmawh a ni tawh a ni. Mizo essay hmasawnna tur hian thil tangkai tak tak tam tak a awm thei awm e. Chungte chu tawi te tein han en dawn teh ang. 2.1. Mizo essay thate zirlaibua telh tam. Pawl hniam ber atangin zirlaibuah Mizo telh a ni deuh vek a. Zirlai naupang thil hrethiam rual an nih atang hi chuan an zirlaibuah hian Mizo essay tha tak tak hi telh zel ta se a tha hlein a rinawm. Essay tha tak tak, rilru chawk phur thei leh beiseina siamsak thei Mizo essay tam tak a awm ve tawh tho a, chu chuan zirlai naupangte rilruah essay hi hmun thuk tak a luah tir ang a, essay-a tui tam tak an awm phah ngei ang. Hei hian Mizo essay hi hma sawn tir ngei a rinawm a ni. Chuvangin Mizo essay tha tak takte zirlaibua telh tam hi a tul hle a ni. 2.2. Tun aia essay ziak intihsiak buatsaih tam. Essay inziahsiak hi hmun tam takah an buatsaih deuh reng a. Hei hian Mizo essay a tihmasawn tih hriain tun aia uar deuh zawk hian buatsaih zel se, a lawmmante titha deuhin mi dangte chawkphur thei leh chhiar chakawm tak tur thupuia hmangtein intihsiakna buatsaih ta se Mizo essay hian hma a sawn phah zelin a rinawm bawk. Chuvangin uar deuh zawka essay inziahsiak hi buatsaih a tul hle a ni. 2.3. Essay pawimawhzia, nihphung leh hlutnate tarlang thei thuziak neih tam. Hringnuna essay pawimawhzia te, hlawkna leh finna thuril tam tak pai thintu a nihziate mipui vantlang hriat theih tura thuziak hi tam deuh se miin essay an hlut phah sawtin a rinawm a. Mipuiin an hlut miau chuan eng thil pawh ni se hmasawn zawnga a kal thin avangin mipui hlut theih tura pho chhuah hi a pawimawh em em a. Chuvangin essay chawisanna lam essay thovin emaw eng hmanraw hmang pawhin chanchinbu leh lehkhabu lamah awm tam thei deuh se Mizo essay hian hma a sawn phah ngeiin a rinawm a ni. Essay hlutna hre ringawt mah se, a awmzia an hriat chuan si loh chuan thil ho tak an ngaih pawimawh siah a chhuak ve thei tho a. Chuvangin essay awmzia leh nihphung te, a ziak dan kal hmang te tarlanna thu ziak hi essay pawimawhna thuziakte nen a hlutna a inang thuak tho avangin chutiang tarlanna chu ziakin dah tam se, mite hrilh tam bawk se essay awmzia leh nihphung tak takte an lo hriat ve phah ang a. Essay awmzia an hriat chuan a pawimawhnate leh a hlutna an hmuh chu miouite chuan hrethiam leh zualin essay ngaihsanna an rilruah a tuh nghet zual sauh ngei ang. Hei hian Mizote essay awmzia a hriattirin nasa leh zualin essay-ah Mizote hian hma an sawn phah ngei a rinawm bawk. A chunga tarlan takte hi Mizo essay-in hma a sawn theih nana thil pawimawh zualte chu an ni a. Hengho bakah hian thil tha tak tak chu a la awm thei thoin a rinawm bawk. Essay hi a ngaihnawmna ngawt thlir lovin hlutna leh hlawkna mi a pek nasat theihzia lamte hi thlir zawkin, hringnun darthlalang a nih theihna lam kawngte chenin Mizo mipuite hian hmu thiam ta se essay hian hma sawn chakin mipui rilruah hmun a luah thuk thei em em dawn a. Chuvangin essay tha ziak kawngah hian mi tinte hi lawmman beisei kher lovin intlansiak chur chur se Mizo essay hi chuan hma a sawn duai duai tawh mai dawn a ni. Ngaih san tur dik ngaih san a, ngaih hlut tur dik ngaih hlutna chang hriain essay tha tak takte hi ngai hlu se, Mizo essay hi chuan hma a sawn chho zel dawn a lo ni.
Work Cited
Department of Mizo, Mizoram University. Theory of Mizo Literature. Aizawl : Gilzom
Offset. Secont Print. 2016.
Bibliography
Department of Mizo, Mizoram University. History of Mizo Literature. Aizawl : Gilzom
Offset. Reprint. 2014. —. Theory of Mizo Literature. Aizawl : Gilzom Offset. Reprint. 2016.