/yl,rü Xa

Tc*üıikaıre]lzıni &dn?
Hodiğüıilın scn@!

3
-üçüncıI httap-

AIi Puşembe

$
_,]..l. .,.

)
]
 i
'{.
, ; ,.ı,

'i'f-'ifus}.:; .iğf i !;,:"..*:'§.j :.ıii; ı"s {ı

F.ti:!,, r".,.uı i|jİŞiti i..: i l:i

-,Fi,İ

ii.
t,,şı

,;,

ı_'::r_ı:
i, , ,;ılii''l l, i i i,

@ Scala Yeü*p4$ ys.T+rrtl.m A,Ş.

lSBlü 975-8535-24-2

Tarutrm için yapılacak ksa alıntdar dışında

yayıncının izni olmaksızuı hiçbir yolla çoğalulamaz.

Teknlk onollz ml dedln?

Hod! cqnım sen de!
3
Ali Perşembe
uww,Perseınbe,com

Birinci Basım, Aralık 2002

Dizi editörü: Hakan Feyyat

Kapak & Miıampai: Stbel İlkin Uçuran
Ofset hazıılık: Sol" Vffive Tanıtım A.Ş.
naskııffiffi
şffi
Scala Yayıncılık ve Tahıtım A.Ş.
lsttklal Caddesi Mis Sok. rarllıAçğ ft7ö&oğlu - 80050 tstanbul
Tel: (0212) *ı
şı**z4fuae s9
raks, (ozıü' İ49 iİ*İ3
. L-lıltıilı şçala@sçala,eoın.tİ ," ,..j: ,

İntemet satış: www.scala-com.tr

 lÇlNDEKlı-ıR

öNsöz
DoKuzuNcu göLü&t:cösrrncrırn .....13
c|RlŞ .....15
Evrensel sorunlar ......';..... ........,...1.5
Tarih """",19
Cöstergelerneyi gösteriyor?... ........21
Biz bilgisayartardan ve salyangozlardan daha akıllıyız .. ., . . . . .23
Kaçgösterge?..,. ..,..24
Göstergetürleri . .. -- -..25
Parametreler,... .,,...25
Siyah,beyaz,gri.. .,...28
-cek, -cak, gelecek, olacak, çıkacak, inecek, inşallah, maşallah . . .29
özet .... .,...29
Metodoloji .....31
HAREKETIı ORTALAMALAR ...........,..32
BASITHAREKETLIORTALAMA ....33
AĞlRLlKLl HAREKETL| ORTALAMA ..... . .37

..... -42
HAREKETL| ORTALAMALAR NE lŞEYARIYORLAR? .
HAREKETL| ORTALAMALARDAAL-SATS|NYALLERI .... ..53
TekHareketli Ortalama ........53
lki Hareketli Ortalama ....., -..56
Üç Hareketli Ortalama ........59
DörtHareketliOrtalama-Abarttıkmı? -.....,-62
Ortalamalar
Ortalanmış Hareketli .., .- "68
TRENDS|ZLEşTIRME .,.,..69
HAREKETL| ORTALAMALAR|N ZAAFLAR| VE F|LTRELER . . ., . . . . .72
oPTlMlZASYoN. ........74
YüzdeGetiri .........7B
RiskÖlçtimti .........79
Parametrelstikrarı ..,...79
Zaman lstikrarı ........80
 ZARFLAR(BANTIAR,KANAL.I-AR) ........82
SabjtHareketliOrtaiamaZariları .......B3
VolatiliteZartları .......88
En Yükse]</En Düşük Bantları . . . .,B9
BollingerBantları ......91
Son x Periyodun En Yükseği/Düşüğü Bantları .... .....98
MACD - MovıNG AVERAGE coNvERGENcE DlvERGENcE . . . . . . .100
PARABoL|CSAR.. ......116
ccl -coMMoDıTYCHANNEL lNDEx .....123
RELATıVE§TRENGTHıNDEX .......132
sToKAsTıK ...... ....,...142
o/oR.. .....,146
MoMENTUM... ....149
Roc - RATE oF CHANGE . . .158

DMı _ DıRECTıoNAL MoVEMENT lNDEx . . .159

işı_rırHAcMlGösTERcEtERl ... ...179

lşlemHacmiÇubukları ....,..179
oBV. ........181
ChaikinOsilatörü .....185
MFl - Money Flow lndex (Para Akışı Endeksi) . . .1B9
Diğerleri ......190
özrı . ...192
UYUşMAZIıK ... ...,l94
ANALİZşABLoNU ........2o1
soN§Öz ....233
KAYNAKçA ........234
öıısöz

Hadi Carum Sen de! serisinin üçüncü kitabı olan bu ciltte, teknik ana|izde
yeni bir evre açan bilgisayarlar sayesinde geliştirilmiş olan göstergeler üze-
rinde durdum. Bugün analistlerin kullandığ iki yüzün üzerinde gösterge
bulunmakta. Bunlann hepsini bu kiapta kap}amanın ne olanağ vardı ne
de gereğ. Bu göstergeleri seçerken şu özelliklere sahip o|arı|ara yer ver-
meye çalıştım:
a) Zamarıın tesünden geçmiş,
b) Yaygınca kullanılan,
c) Arkasını açıklanabilir ve anlaşılabilir bir mantık silsilesine dayamış,
d) Geriye dönük test edilebilen,
e) Yorumlamasında bürik kişisel farklılıklar olmayan,
D Hemen hemen her teknik analiz ve grafik yazılımında yer alan ve en
önemlisi,
g) Basit, yalın ve süratli bir şekilde uygulanıp yorumlanabilen gösterge-
ler.
Öncelikle göstergelerin bize neyi gösterip neyı gösteremeyecekleri üze-
rinde durarak kullanıcı beklentilerini gerçekçi kılmaya çalıştım. llk iki cilt-
te olduğu gibi burada da piyasalann sımnı çözecek o sihirli fomıülün ara-
yışının sonuç vermeyeceğini yineledim. Piyasalann belirli şekillerde dav-
10

randlğl, tarihin tekerrür ettiği, ve göstergelerin geleceği göstereceği inancr-

na yine şiddetle karşı çıktım. Formülünde geçmiş fiyat ve işlem hacmi bil-
gilerinin kullanıldığı göstergelerin "öncül" o|amayacaklarını, y2ni olabile-
n
cekleri öngöremeyeceklerini dilim döndüğünce an|atmaya çabaladım. Her
zamanki gibi, o vazgeçi|mez bilgi (teknik ana\iz) t deneyim + kişisel disip-
|in + para (risk) yönetimi t sistematik yaklaşım bileşimini benimseyerek
:

teknik ana|izi amaca yönelik bir strateji oluşturmak için kullanmadan bir-
kaç şanslı isabet haricinde istikrarlı bir şekilde para kazanılamayacağını sa-
vundum.

Üçüncü cilne yer alan göstefgeler bu tür bir strateii oluşturmak, basit ve
yalın olmak ve stratejisini hızlıbir şekilde uygulamak isteyen analistler için
yeter de artar bile! Daha faz|aslna yer vermek gereksiz bir tekrar uğraşına
girmekten ve amaca giden yolu aşırı karmaşıklaştırmaktan öteye gitmezdi.

Bu doğrultuda üçüncü cilt kapsamlı bir referans kaynağı olmanrn yanın-

da, teknik analiz göstergelerini kullanan her analistin her zaman yanında
bulundurabileceği bir el kitabı haline geldi.
Kitapta yer alan göstergelerin ilk başta formülleri ve arka|arında yatan
mantık ve amaçları açıklandı. Daha sonra nasıl kullanıldıklan ve ne tür sin-
yaller ürettikleri açıklandı. Bu süreç her gösterge için tamamlandıktan son-
ra, yatlrlmcıların hem kolay an|ayacakları hem de süratlice uygulayabile-
cekleri bir "anaIiz şablonu" oluşturuldu. Cildin sonunda da bu şablonun
kullanımından birkaç gerçekçi örnek verildi. Metne yeterli zamail verecek
olan okuyucularrn bu basit, yalın ve hızlı yöntemi akabinde piyasaya taşı-
yıp uygulayabileceklerine veya aynı doğrultuda kendi altematif şablonlan-
nı oluşturabileceklerine inanıyorum,
Aynı ikinci cildimizde olduğu gibi, her ne kadar belli bir seviyecle tek-
nık analiz birikimi olan okuyucular bu metinden faydaIanacak a|t yapıya
sahip olsalar da, GSL listesi, A, B ve Karma tarzlar gibi başka teknik analiz
ve yatlrlm kitaplarında bulunmayan kavramların burada pratik uygulamala-
rlna yer verildiğinden, okuyucuların bu cilde başlamadan, öncelikle birin-
ci ve ikinci kitapta açıklanan konulan benimsemiş ve kavramış olmaları ge-
rekiyor. lyi bir temel oluşturmak ve bu inceleme serisinin verimini artırmak
amacıyla, okuyucuların işe birinci kitaptan başlamalarını öneririm. Aksi tak-
dirde, bu kitapta yer alan ve açıklamaları birinci ve ikinci kitapta ayrıntıla-
rıyla yapılmış olan bazt kavram|ar yabancı kalacak ve bu kavramları baz
alan diğer uygulamalan sökmek güçleşecektir.
 11

Kitabımıza başlamadan yeni okuyucularım adna ikinci kitabın önsözün-

de yer alan şu metne yine yer vermek istiyorum:
Günümüzde teknik analiz üzerine Türkçe ve yabancı dillerde yazılmış
birçok kitap var. Bunların çoğu konusuna hakim ve deneyimll uzman|ar ta-
rafından kaleme alınmış. Bu kitaplann kimi, teknik analliz gibi derin ve
farklı bakış açı|arına izin veren bir yapıyı genel ve ansiklopedik olarak ele
alırken, kimi de belirli parçalan üzerinde durarak ayrınt/.arıyla inceliyor.
Teknik ana|izi yatrrrm hayatının önemli bir parçası olarak gören okuyucu-
lar bu kitaplardan faz|asıy|a yararlanabilirler.
Hadi Canım Sen de! serisi yeni bir teknik analiz kitabı değil. Yukarıda
bahsi geçen kitaplar arasında bir boşluğu doldurmak için kaleme ahndı. Bu
boşluk, en azından benim okuduğum kitaplarda ve katıldığım seminer ve
konferanslatda acıtırcasııa göze batıyor. Hadi Canım Sen de! serisiyle dol-
durmayı umut ettiğim bu boşluğu üç ana maddede tarumlayabilirim:
1) Hadi Canım Sen de!'nin amacı okuyıcuları birer teknik ana|iz gurı,
su yapmak değil, yatınm hayatlannda (istikrarlı) bi1 kazanma-
yı öğrenmeye ve tafz|na alışmaya yönelten bir i

2) Bu seride sadece teknik analiz değil, yatırım başarısına götürecek

olan o dört ayrılmaz parca ele alınıp inceleniyor: BiLGi, DAVRANIŞ BtÇiM-
LERİ \,E YATIRIM PSlKoLoJİSİ, PARA (RİSK) YÖNETİMİ ve SİSTEMATİK
YAKLAşIM.
3) Hadi Canrm Sen de| serisinin odak noktası, sadece kitaplar ve fiyat
grafikleri üzerinde kalan teorik analiz kavrarrı|arı değil, bu kavramların
gerçek piyasa koşullarında uygulanışı ve sonuçları. Dolayısıyla her cildin
sonunda bir uygulama ve ispat bölümüne yer verildiği gibi, metnin akış sü-
recinde de gerçek hayattan (İMKB fiyat graflk|eriyle) birçok örnek verili-
yor.

Bu serinin asıl amacı okul,ucuyu "kendi kendine yeterli" bir yatırımcı

haline getirmek. Bunu yaparken de üç hayati unsufu ilke edinmek: BASİT-
LİK, PRATİKLIK ve MANTIK.
Bu seride köşeyi çabuk döndürecek büyülü formüller yok. Mantığmıza
sığdıramayacağımız esrarengiz uygulamalar da yok. Falcılık da yok. Bu se-
ride bulabileceğiniz tek hazine, yatlrlm hayatınızda istikrarlı bir şekilde ba-
şarılı olmak için gereken silahları kendi cephanenizde nasıl bulabileceğini-
zin yolları,
12

- :,Kitahırıız*.,ba$ımdan fu işimleııiııi. angıa& tlrfrryfir:.ğüntaç:*§i .var.

Ttirn seri boyunca desrclderiçi .şü.gef.neıEn §cala Y.apnoiık ytlrretic*letl
6an?t ye, Hp$tp regal'a,.r_rıizpnlp,j sürçcinde *aTq çeken Veda$.$§ş'e,
cOm.eç" bir şel<4ae tesrcİeınlı,kapısııraçan Cem Öf-st ytryıeticlsi.Alİ,Pqp
Drırİn'ı ve. hep,luç}ınçilsü nÖ İamanİ'j dŞe s9ran o uüanrııa Ğşekj<tl,r
ederiırı.
 DOKUZUNCU BÖtÜM

GOSTERGELER
 ciniş

Evrensel Sorunlar
Boğa Cezmi ile Ayı Azmi on yıldır alıp satarlafm§. Bir gün h6l6 aynı çeş-
meden, hx|i ayrukovaya su doldurup tıdl6, aynı evdeki aynı kadına götür_
düklerinin ve yıllardır bir arpa boyu yol alamadık|aninın farkına vanp çeş-
me başına vanvermişler.
BC: Dinle beni Azmi! Yıllard.ır senin gibi kaıgacıh buıgacık çizgiler_
le uğraşmaktansa, ber piyasa karanmı, diz boyu arz+ale2ı istatistiklerine
d,ayalıfiyat tabminleri oluşturan sofistike ternel analiz modelleri in§a ettim.
Ne uar H, ber seferinde behlenilmeyen bir olay oldu. sauaş çıktı, deprem ol-
du, kuraklık ueya salgın bastalık geldi, bükümet düştü, dayağı yiyerc yine
ben oldum.

AA: Benim seugili kardeşim, senin de bi:ç aklın yok kit Öyle bir ülke_
de yqşıyonız hi, etrafımız kauga etmeden oturam,ayan, yağmur duasından
medet urnnn ue temizlenrneyen irısanlarla dolu. Dabası senin hüküınetin
çıktğından daba sık düşüyor. Sen de kalkmış norrnal zanıanlarda insan-
lann, şirketlerin, ekonominin nasıl dawanacağını temel analiz kullana-
rak tabmii etrneye çahşıyorstın. Bu ütkede normal olan anorrn.1,1lik, sg
anorrnal zamanlarda ne ya?acağını hp,t;,n,oJ, g4.
15

BC: Iyr de, işlerim normal zamanlard.a da iyi gitrniyor ki. Babıyonım
bilançonına, satışlanna, bağladığ işlere, şirhetin geleceği pa.varlah. Ama
ben bisselerini aldıktan birkaç gün sonrA, patronlar içini boşaltıp sııra ka-
dem basınca tabtası kapanıyor.
AA: Ab Cezmi, ben gibi bir Omuz Baş
de senden iyi sayılmam, Fıstık
Formasyonu tesPit ediyorum, yemin ederim ki bundan iyi tepe si,nyali ola,
maz. Ne uar ki ben satıjnrum, akabinde piyasa yukan dönüyor. Stokastik-
lerim N diye bağınjnrlar, ben alıyorum, fiyatlar gümbıir gümbür düşüyor.
paçal yapmaktan küçüle bılçüle donuma girditn.

Aslında Azmi ile Cezmi'nin sorunu evrensel değl mi? Piyasa|ar ne za,
man normal ki?
ilk iki kitabımızda bu "piyasaların geleceğini (gelecek fiyat hareketini)
TAHMİN ETME" işine girişmememiz gerektiğini öğrenmedik mi? Hem te-
mel hem de teknik ana|iz, tarihin tekerrür ettiği ve bu telırarlann geleceğe
ışık tuttuğu hurafesi üzerine dayanmıyor mu? Aktifleri sağam, borcu az şir-
ket para kazandırır, Deneyin bakalım! Yükselen üçgen aşağıdan kınlır. De-
neyin bakalım.
Bunlann hepsini denedik, çoğu zaman bu kalıplaşmış yaklaşımlann iş-
lemediğne şahit olduk. Her zaman işleyecek o formülü aradık, bulamadık.
Hayatı basitleştirerek her oluşumu fiyata indirgemeyi ve çizgileri okuması-
nı öğrendik. Bilgi-Deneyim-Düzeltilmiş Davraruş Biçimleri-Para Yöneümi-
Sistematik Yzklaşım silsilesi içinde, uzun vadede istikrarlı bir biçimde, her
zaman değil ama çoğu zaman işleyen, riski asgariye indiren bir model ge-
liştirdik ve bu modeli her iki cildin sonunda da test ederek nispeten başa-
nlı sonuçlar elde edilebileceğini gördük. Şimdi bu modeli biraz daha bil-
giyle destekleme zamanı geldi.
BC: Babana Aztni, aklıma bir şey geldi. Biz senle yazı turasına bab-
segiısek, ben bep tıüra, sen bq yan desen ue bıı o1runu ber gün yüzlace
defa tekrarlasak, şanslanmız eşit olınaz mı?
AA: Elbette eşit olur, Işi neye getiriprxın?
BC: Diyorurn bi, piyasada da ajmı şekilde işlem yapsah, meselE tura
gelince alıp yanm saat sonra. satsak ıM yazı gelince açığa satıp yanm saat
sonra geri alsak, orda da şanslanmız q6 5O/5O olmaz mı?
AA: Haklısın galiba. Heınm dğil ama uzun aadede şanslar eşit ola-
caktır. Mantıh öyle gösterijnr anna biz bu işe tapi çıkalım diye ginnedik ki.
 .I7

Ya komisyonlarla diğer masraflan nasıl karşılayacaksın? Hep aracı kuru-

nxa rnı. çalışacağız?

Bir evrensel sorun daha. Biz işi yazı/tıra kadar basite indirgeyerek sa-
dece fiyat hareketlerinin oluşturduğu çizgilere bakıp, çizgilerin gelecekte
nereye gideceğini tahmin etmek gibi fuzuli bir uğpaş işine girmeden, ve
modelimize zaraı ve iz süren atoplar kullarup bir para (risk) yönetimi un-
suru katarak işiyazı/tura kadar şansa bırakmadan uzun vadede istikrarlı so-
nuçlar verebilecek bir strateji oluşturmasını öğrendik ve bu stratejiyi taviz-
siz uygulama disiplinine sahip olmadan başanya ulaşılamayacağına şahit
olduk. Şimdi başarı yüzdelerini artırmak için modelimizebize teknik anali-

BC: Azmi biz bu §i beceremiyonız. Bir bilene soralım da, uar mı bi

öyle birisi?

AA: Var tabii. Himalayalar'da bir gunı! Nepal üze is?iyor mu?
Birkaç gün ve birkaç bin kilometre sonra:
BC: Ey akılh adarn, bir bilerısin diye gunı meki.nına uanp buzuru-
na çıktık. Bize yol gösterir misin? Yıllardır ber şeyi denedik, başaramadık.
Nedir piyasalann sıırı?

GURU: AAYS!
AA: Frfendim?

GURU: AAW!
BC: Ne diyor bu adam Aztni?

GURU: AŞAĞIDAN AI" YaKARIDAN SAn

Bunu biz de biliyorduk değil mi? lyi de, aşağısı neresi, yukansı neresi?
Piyasa ne kadar düşerse, çok düştti diyebiliriz? Tepe olması için ne kadar
çıkması gerek? Dibi gördük mü? Tarihi tepeleri kırdı gidiyor, nerede dura-
cak? Yükselişin başlangıcında alamadık, şimdi mi alalım, daha devam eder
mi yoksa satma zamaru mı geldi? İş AAYS kadar basit de, bir de şu A ile
Y'yi tanımlayabilsek!
. Bu tanımlama|arı yaprnam:aa yardımcı olacak bazı a|et|ei bize teknik
analiz sunuyor. Bu aletleri bu kitapta GÖSTERGELER başlığı altında işleye-
ceğiz. Elbette şunu da aklımızdan çıkarmadan: Teknik analizde (veya her-
hangi farklı bir analiz türünde) bir piyasa hareketini" ba
1B

sona ereceğini önceden gösterebilecek bir yöntem y9k. Bu kitabın konusu

olan göstergeler de buna dahil!
yukarıda Azmi ile cezmi,nin kişiliklerinde, hepimizin geçmişinde yer
tutanbazı anekdotların yardımıyla, hangi evrensel sorunlarla karşı karşıya
olduğumuzu irdelerken, birinci ve ikinci kitabımızda neler yaptığımızı kı-
saca haİıt|atmaya çalıştım. Bu üçüncü kitabın konusu, ilk iki kitapta öğren-
dikierimizi GÖSTERGELER'Ie desteklemek ve bunu yaparken de basitlik il-
kemize sadık kalarak bir dizi teknik analiz göstergesini bir dizi piyasa enst-
rümanı üzerinde süratli bir şekilde (süratli derken 30 saniye ile 1 dakika
araslndan bahsediyorum) yorumlamamızı sağ|ayacak bir şablon oluştur-
mak.

Tarih
Yüzyılın başlnda Charles Dow,un, dikkatini, oluşan fiyat|ara odak]laya_
rak piyasalara katılım yap^n spekülatör ve yatrrımcllann davranış biçimle-
rini ve bunların sonucunda oftaya çıkan fiyat hareketlerini incelemek
suretiyle temel taşlarlnl oturttuğu teknik analiz öğretisi, işe olayların sebep_
lerinden ziyade sonuçlannl çözümlemeye çalışarak başladı. charles
Dow,un günümüze kadar geçerliliğini korumuş ilkeleri baz a|ınarak piya_
salarrn, dolayısıyla piyasa|arı oluşturan insanların beklentilerinin, ekonomik
ve politik gelişmeler, arz talep denge ve dengesizlikleri, güncel olay ve ha-
berler, temel veriler vs. gibi bir takım girdilerin sayesinde yoğrulup şekil-
lencliği ve insanların o girdiler dolayısıyla şekillenen beklentileri doğrultu_
sunda alım satım yaparak mevcut arzta\ep dengesini etkileyerek piyasa fi-
yafıarını değiştirdikleri kabul edildi. Bu gelişim süreci içerisinde, teknik
ana|izi temel anaIizden ayıran en önemli unsur olarak, insanların alım sa-
tım yaparak mevcut fiyatları değiştirmesinin arkasında yatan beklentilerini
şekillendiren en önemli girdinin fiyatın ta kendisi olduğu bulundu.
Teknik ana|iz öğretisinin gelişiminin ilk evresi (7970'li yılların ortalanna
kadar) bu çözümlemenin tamamen elle (grafikler üzerinde destek/direnç,
trend ana|izi yapı|arak veya belirli grafik formasyonlan tespit edilmeye ça-
lışılarak) yapılmasıyla geçti (Bkz. Birinci KitaP). Basitliği ve hızı açısından
ayni yöntemler günümüze kadar geçerliliğini korudu ve bundan sonra da
koruyacak.
Bu zaman zaıfında analistler, piyasaların slrr1nl çözecek o sihirli formü-
 alı/ü'Lİ-- 19

lün arayışındanvazgeçmediler ama ne var ki çabaları bir insan beyninin ve

el emeğinin gerektirdigi zaman|a kısıtlı kaldı, 7970'li yılların orıa|arında ar
tık kitlelerin kullanımına açık ve pratik bir kullanıma o|anak taııyacak ha-
le gelen bilgisayarlar sayesinde teknik ana|iz öğretisinin gelişiminde yeni
bir evre açıldı. Bilgisayar|arın binlerce, milyonlarca çarpmay\ bölmeyi ve
bilumum diğer hesapIamayı saniyelerle ifade edilecek kadar küçük zaman
birimlerinde yapabilme ve akılda tutulamayacak miktarda veriyi depolaya-
bilme becerisi, o sihirli formül aray:ış|na yenı bir boyut kuzrrdrrdı :A.ranan
sihirli formül hiİ6ir zaman bu]Ünmadı ve bundan sonra da bulunmayacak
ama ıklı, tutarlı ve en önemlisi istikrar-
ı bir şekilde parakazanma lik st oluşturma çabasına y ar ay acak
son derece değerli yeni silahlar kazandırdı. işte bu cephaneye RGE-
LER (endikatöfler) diyoruz.

iyi ama...
Bilgisayarlar olmasaydı "göstergeler" başlığı altında toplanan bu mate-
matiksel gereçleri pratik bir şekilde kullanma o|anağımız o|mazdı. Bir dizi
göstergeyi, yine bir dizi piyasa enstrümanr üzerinde, brakın dakika daki-
ka, günde bir kez dahi hesaplamaya çalışsak işin içinden çıkamazdık. Da-
tahatlar1 televizyon antenleri veya internet sayesinde piyasa verilerinin ar-
tıkkişiselbi|gisayarlaracanItolarakaktarılması,@m
de bilgisayar donanrm ve yazıIımIarının gittikçe daha hız|ı ve da
e gelmesi işimizi aylaştırıyor hem de

Bilgisayarlar sanki tanrının bize bir lütfu. Çalışma masam:.za kadar can-
iı gelen bilgileri istediğimiz gibi yoğurma, manipule etme olanağı tanlyor-
Iar bize. Gelen verileri düzleyebilir, kat|ayabilır, değiştirebilir, büyütüp kü-
çültebilir, silebilir, depolayabilir ve her türlü değiştirebiliriz. Bunların hep-
si büyük bir kolaylık ama öte yandan da bilgisayarlar öncesinde karşı kar-
şıya kalmadığımız yeni bir sorunla tanıştırıyorlar bizi: Ne yapacağız bu ka-
dar bilgiyi? Nasıl işimize yatü bir şekle sokacağız bu kadar o|anağı?
Bunu becerebilmenin ilk koşulu yine basitlik ilkemiz. Bu veri bombar-
dımanı ve verileri işleyip bilgi haline sokma sürecindeki sayısrz olanak
önünde yalın bir düşünce tarzıyla değerlendirme yapıp BASIT ve HIZLI b_ir
yöntem geliştirmemiz gerek. Teknoloji devriminin bize hediye ettiği bilgi-
İay-arlann yaygın bir şekilde bireylerin kullanımına sunulmasıyla teknik
analistlerin de yeni gösterge yaıatma verimliliği de aynı sürat ve bereketle
20

arLİl. hepimizin aşina olduğu hareketli orta|amalar,

n
ümünü en son m!) var ve bu lis-
t.y" h.. gü" r"tl." .k
Bu göstergelerin tamamını bu kitapta kapsamak için ne yerimiz ne de
zaman|mlz var. Böyle bir olanağa sahip olsaydık bile gerçek piyasa koşul-
larında hepsini değerlendirmeye alıp strateji oluşturmaya çalışsaydık, işlem
yapıp para kazarwıaya ığraşacağımıza t,üm zamanıırıızı analiz yapmakla
harcarclık. Öte yandan, bu göstergelerin nasıl türetildikleri ve ne gösterdik-
lerini de incelemek gerekir. Mevcut
integrated moving average), Regresyon Analizi3, ra|
Anali Box- EntropyEetoatrvs. gibi hdi_ile,
ve kavram|ara dayanan birka tanesi hari

,l An tntroduction (Wiley Seri€s in Probabili§ and Statistics),

Bloomfield, Peter, Fourier Aılalysis of Time Series:

0ohn Wiley & Sons, 2000)

Kamm|er, David W., A First Course in Fourier Analysis, (Prentice Hall College Div., 2000)
Ehters, .|ohn, MESA & Trading Market Cycles, (|ohn Wiley & Sons, 2O02)

Ache|is, Sıephen. Technical Analysis From A to Z, (Equis lnternational, l 994)

2 Kaufman, Perry, Trading Systems and Methods, (John Wiley & Sons, 1998)
hüp /Aıww.duke.eduArnau/arimesı.htm
htto,/^r/ww.geocities.com/colosseum/5585/ARlM ı .htm

' 3 Schwager Jack D, A Complete Guide to the Futures Markeo 0ohn Wiley & Sons, l984)

McCormick, .|effrey & Katz, |etİrey, Encyclopedia of Trading Sırategies, (Mccraw Hill, 2000)

4 stoica, petre ve lüoçes, Randolph L., tıüroduction to Speclral Analysi§, (Fıçrıtice Hall, l997)

tsnkins, Cwilym ve Waıb, Dona|d, Secıral Analysis & fts Applkationı, (fmerson Adams pr. lnc., 2000)

5 Box, Ceorge E.P., jenkins, cırlltrı«ı r,e Reinsel Cregory C., Tiae §eries Aoalysis: Forecasting & Control, |Preıı-
tice Hal|, 'l994)
Vandaele, Walter, Applied Time Series and Box,Jenkins Model, (Academic Press, 1997)
Anderson, o.D., Time Series Analysis and Forecasting,: The Box-Jeııkins Approach, (Butterworth)

o,Donovan, Thomas M., Short Term Forecasting: An lntroduction to the Box-Jenkiııs Approach, (John WileY
& Sons, 1983)
Hoff, John C., A pracıical Guide to Box-lenkins Forecasting, (Life Time Learning Publications, 1 983)

6 Sivia, D.S., Data Analwis: A Bayesiaıı Tutorial, (oxİord Univenity Press. 1996)
Cola_n, Amos, Maximum Entropy Ecoı^ıometrics: Robust ktimation with Limited Data,
(John Wiley & Sons,
,
1 996)
Czyl, Henryk, The Method of Maximum Enuopy (Advances iıı Mathematics for Applied Sciences Vol 29),
(World Scientific Pub Co, 1995)

Huson, .|ack K., Tlıe Techııical Aııalysis of Stocl<s and Commodities: Volume l6, (MaY 10, 1999)
 21

,asa
büyük bir nu bir
mişiir. Bu beş verisinin dördü , En Yüksek
kapanış. Beşinci veri ise L ancakbazı
lan_{şlem Hacmigir. Hepsi aynı verileri kullanıp kulağı başka bir yönden,
başka bir yöntemle nıfup göstermektedir. 1ş böyleyken, benzer yöntemler-
le türetilip benzer sonuçlar veren göstergelerin hepsini birlikte kullanma-
nın hem zarnan açısından hem de gelen sinyaller üzerinde aşln ve yanlış
bir güven oluşturacağından, bir anlamı yok. Dolayısıyla biz bu kitapta ger-
çekten de piyasayı farklı bakış açılanyla ele alan ve farklı sonuçlar veren
ve aynı zamanda zamanln testinden geçmiş birkaç göstergeyi derinlemesi-
ne ele a|acağız, Sonuçlara baktığınızda yatıfim strateiinize başka gösterge-
ler eklemenin ek bir faydası olmayacağıru göreceksiniz.
Basitlik ilkemiz doğrultusunda ve bir an önce işlem yaparak piyasaya iş-
tirak etmemizi hedeflerken gereken sürati yakalamak için bu göstergeler
bize yetecek. Daha sofistike modeller geliştirmek ve daha fazla matematik
ve istatistik kullanmak isteyen okuyucular, başlangıç olarak Schwager3 ve
kaufman'ınz kitaplarınd an yararlanabilirler.

Göstergeler neyl gösteriyor?

Mantıklı veya mantıksız yüzlerce, binlerce, milyonlarca insarun iştirak
ettiği, bu insanlann her birinin hayal edilemeyecek ve çözümlenemeyecek
kadar girdi altında bombardımana tutulup beklentilerini şekillendirdiği ve
bu beklentiler doğrultusunda hareket ederek en nihai sonucunu, ydni fiyat-
lannı değiştirdiği piyasaların ardındaki mantığı ve ayn:- zamanda bu piyasa-
ların gelecekte nasıl davranacağıru anlamaya çalışmak, fa| açmaktan öteye
gitmiyor. Piyasalann belirli şekillerde davrandıgına, tarihin tekerrür ettiği-
ne, ve bu davranış biçimlerine bakarak geleceğin tahmin edilebilir olduğu-
na önceki iki kitabımızda şiddetle karşı çıktık; ve teknik ana|izi bu amaçla
kullanarak, o sihirli formülün arayışına girenlerin, er ya da geç hayal kırık-
lğna uğramış olduklanna defa|arca şahit olduğumuzdan, bir tahmin yan-
şına gkmekten ziyade o vazgeçilmez bilgi (teknik ana|iz) + deneyim + ki-
şisei disiplin + para (risk) yöneümi + sistematik yaklaşım bileşimini benim-
seyerek, teknik analizi amaca yönelik bir strateji oluşturmak için kullanma-
dan, birkaç şanslı isabet haricinde istikrarlı bir şekilde para kazanıIamaya-
cağnı savunduk.
Mevcut trendleri kabul edip sonuna kadar oturarak geri dönüş noktala-
 22

,rını mümkün olduğu kadar zamannda tespit etmeYe ÇalıŞar

-|
T-mli ffieknik analiz bu trendlerin gücünü ölçeb!!!r

oluşmaktaolanfiyatlannizlenmesiveçözüm1enmesidir.eryeL@
bir tahmin yürüt-
@[mselanalizyöntemlerindençıkarvefalcılıka|anınagi-
rer. Bu felsefik yaklaşım doğrultusunda, piyasa|arda belli bir düzen oldu-
ğunu ve dolayısıyla geleceğin tahmin edilebilirliğini savunan G3g!3çıl3rı,
Elliott Iarı sayrlarr, llik, astroloji gibi bra
ana|iz şe a|tına a|mak istemedi n kendi kul-
İm ve öğretim yelpazemde de Bu yöntemleri ku
ıan@.rsonderecebaşarı1ısonuçlaraldıklarınıgör.
müş olduğumu da belirtmeden geçmek istemiyorum. Ne var ki bu kişilerin
başarılarınn arkasında istikrarlı ve devamlı bir şekilde geleceği görme ye-
tenekleri yerine, ustaca uygulanmaya konulmuş disiplin, para (risk) yöne_
timi ve sistematik yaklaşım ilkelerinin yattlğna inanıyorum.
Teknik ana|iz göstergelerine de işte bu tür bir inanış ve felsefik yak|a_

şım içinde dokunacak; nereden geldiklerine ve en sağhklı şekilde nasıl kul-

lanılabileceklerine bakacağız. Bunu yaparken objektif yak|aşmaya çalışacak
ve maharetl ei kadar yetersizliklerine de dikkat çekeceğiz.
Bu göstergelerin neye yetip neye yetmediklerini, yAni neyi gösterebile_
ceklerini an|amak için hangi verileri kullandıklan ve nasıl hesaplandıklan-
na bakmak yeterli. Yukarıda da değindiğimiz gibi,
Açılış, En Yüksek, En D t bilsilerini ve ba-
ne Hacmi rakamlarını kulla Beni en çok
ren öEiffien bir tanesi de bazı teknik analistlerin bazı göstergeleri
"öncü göstergeler" o|arak il6n etmeleri. Tamamiyle geçmiş verileri kullanan
bir modelin Öncü gösterge olabilme, y6ni geleceği gösterme olanağ var ml?
Sizi hayal kırıklığına tmak iste u önceden belitmek-
rcıffiki, teknik ana|izinbir" rr.d@
İlZiği sev. siMDiyE KADAR (GEçMİşTE)MİŞTE) NELER oLDuGğQç_gğç1
tffiri canlı olarak qakip edi nız) §U ANDA NELER BlTTİĞ1
Bu göstergelerin hiçbir tanesi bize yaın neler olabileceğini gösterme_
yecektir. Şimdiye kadar ve şu anda neler olup bittiğini anladıktan sonfa,
stratejimizi oluşturmak bize kalmaktadır ve bunun da nasıl yapılacağnı bu
üçüncü kitapta göreceğiz.
 23

Biz bilgisayarlardan ve salyangozlardan daha akıllıyız

O müthiş hesaplama güçleriyle bilgisayarların en büyük dezavantaj|arın-
dan biri de, geçmiş verilerin son derece titiz bif ayrıntıcılıkla incelenebilip,
ortaya çok bül,ıik bir sayıda, devamlı tekrarlanmış olan formasyon ve izle-
nirnleri dökebilmeleri. insan eliyle yapılamayacak sayıda çarpma, bölme,
toplamayı gerçekleştirerek bize bu tekrarlanan ve dolayısıyla tahmin edile-
bilir oldukları savunulan döngüleri, da|galan, grafik formasyonlarını ve di_
ğer geleceği gören oluşumlan gösterebiliyorlar. Burada işin kötü tatafı, bu
oluşum_ları sadece piyasa grafiklerinin sergilediği fiyat verllerinde deği| ka-
fadan atıp da verebileceğimiz, tamamıy|a gelişigüzel dizilmiş bir numara di-
zisinde bile bulabiliyorlar.
Eğer fiyatların geleceği bu formasyonlarla belirlenmiş yapılar üzerinde
oturmuş olsaydı, bu yapının iskeletinin keşfi piyasa dediğimiz kurumun so-
nunu getirirdi. Eğer piyasa belli bir düzene göre hareket ediyor olsaydı, bu
düzenin kodunu kıran hiçbir yatlnmcl asla kaybetmezdi. O zamafl da bu
insanlarla hiç kimse alış verişe girmezdi.
Benim mantık çerçevesi içerisine sığdırabildiğim teknik ana|izin kullan-
dığı yöntemler, piyasada belli bir düzen olduğunu savunan döngücü, Elli-
ott dalgacı, Fibonacci'ci analistlerden veya astrolog|atdan pek farklı değil.
Ana farkı, yapı|an ana|izin, geleceği tahmin etmeye çalışmaktan ziyade,
şimdi neler olduğunu ölçmeye ve çözümlemeye odaklannxş olması. Gele-
ceği tahmin etmeye yönelik yöntemleri kullananların ara sffa haklı çıktık-
Iarı yalan değil. Ama ortada böyle bir başan varsa, bu başannın arkasında
yatan yöntemler-rnutlaka in + risk yönetimi + atik
lemini i . Y6ni
mek deği! Eğer bu analistlerin(!) geleceği görme yetenekleriyle
gerçekleştirdikleri döngü veya dalga çözümlemeleri doğru olsaydı, hiç bir
zaman yanlış çıkmamaları gerekirdi. Bir salyangozun kabuğunda tekrarlan-
mış Fibonacci oranlan veya gezegenlerin seyir rotaları gerçekten de eşit sa-
yıda olduklannı bildiğimiz a|ıcı ve satıcıların pazar yeini etkiliyor olsaydı,
bu esrarengiz güçler, hangi Pazartesi günü, hangi kişiyi alıcr, hangisini sa-
t|q yapacağını acaba nasıl seçmekteler? Bir oran piramitlerin inşaatında
kullandmışsa, niye hisse senedi piyasasında tekrarlansın? Her dört yılda bir
tepe yapan bir piyasa aynı formasyonu tekrarlayacak mı? Birinciden üçün.
cü dalganın sonuna kadar olan mesafenin o/o67.8'i olması gerektiğini bildi-
gimiz(!) beşinci dalga, gelecek Perşembe saat 74:42'de 981,3'de mi duracak?
24

Bu sorulann bir tanesinin arkasında bir gram mantık bulabilirseniz buyrun

inanın, ama ben 21 yıldır anyorum,
Bu kitap dizisi geçmişin analizini en iyi şekilde yapmanln ve şimdi olan-
ları doğru izlemenin yollannı araştınyor. Teknik analizin yetenekleri de an-
cak buraya kadar erişiyor. Eğer geleceği tahmin etmenin bir yöntemini an-
y or san|z burada bıılamay acaksınız.

Kaç gösterge?
Burada zamafin testinden geçmiş, arkasında mantık, istatistik, matema-
tik ve insan psikolojisinin yattığ bir takım niceliksel göstergeleri görmeye
başlayacağız. Bunların hiç birisi o afanan sihirli formül olmayacak ama bir-
likte kullanıldıklarında son derece sağlıklı sinyaller verecekler.
Göstergeleri değerlendirirken hata yapmamanxz gereken iki konu daha
var, Bunlardan birirrc*si, stratejimizi t"k bir€ort.rge ür"rir. i. .

Çiçeği burnunda teknik analistler bu hataya genellikle iki şekilde düşüyor-

|ar: ya (a) ömeğin Momentum gibi çok basit bir göstergenin o basitliğin
verdiği cazibeye ya da o göstergeyi iyi etüt etmiş olmarun verdiği aşinalık-
la gelen aşın güven duygusuna kapılıyorlar; ya da (b) birkaç gösterge kul-
lanıldığı durumlarda bile, bunların arasrnda diğerlerinden çelişkili sinyaller
alınsa dahi bir tanesinin kuwetli bir al veya sat sinyali vermesiyle ağır ba-
san işlem yapma dürtüsüne yenik düşüyorlar. Dolayısıyla, stratejimizi oluş-
tururken dikkat etmemiz en önemli konulardan bir tanesi,
(y6ni farklı türden) birkaç
mayı beklemek. Baş-
ifadeyle, herh i bir işlem yapmadan gösterge-

Sık sık hata yapı|ıan ikinci konu ise, yatırrmcıların aynı türden iki veya
daha fazla göstergeyi kullanıp doğal olarak hepsinden ayru sinyali alarak,
birbirlerini teyit ettikleri yanılgısına kapılmalan.
Bu iki bataya düşmemek için kitap boyınca kullanılacak olan gösterge-
lerin hangi türden olduklanru, bu türlerin nasıl farklı oluşumlan değerlen-
dirip nasıl farklı sinyal vereceklerini, hangilerinin birlikte kullanılıp hangi-
lerinin kullarulmaması gerektiğini irdeleyeceğiz.
 25

Gösterge türleri
Teknik ana|iz göstergelerinin büyük bir çoğunluğunu iki ana başlık al-
tında toplayabiiıiriz: Trend Takip Edici Giistergeler ve §ın Alım §ırı
Jauş (nxiteıgererı. D
Fgf$ffizeİİİEEr gösterdiği durumlarda bazı|arı iyi sonuç vermekteyken,
rliöerlcri rlc hic ise varamamektadır. Riı" ,".rr"lla-a ,ro"ark
takip edici göstergeler trend yapan p{yasalarda, aşırı alım aşın satış göster-
' " " ı : = : ' : -a
geTa de n yana ğden piy"r"l"rdr, rrk,ş-"
"l,
I

@id kanalı türü piyasalarda iyi sonuç verirler.

Trend takip edici trend yapma larda kulla
rında ğereksiz yere, çok fazla sayıda gir li vererek
n mevcut risk alınmasına
ffi rnasruflaını da haddinden faz\a artırı/rar. Ör. y""a"", ,
"şrr,
ise. kuwetli larda kullanıldıklarında,
devamlı aşın satış (al sinyali) veya devarrılı aşın alım
ieceffiike1iolurlar'y2niyükselenpiyasalardaerken
saiışa veya düşen piyaq]artP . Yukarıda da değn-

EİmETİEITu farklı ,başlıklar alıına giren göstergelerin yukanda belirtti-

ğim zaaflarını örtmek için farklı özellikleri bulunan (farklı başlıklar altına
oiran) o^cteroelerrlen avnı zamanda hirkac tane.sini hirlikte kullanarak. bol
tevit almak serekir.
--!_--
Bu kitapta kapsayacğımız göstergelerin üzerinde dururken, hangisinin
hangi başlık altına girdiğini, hangi tür piyasalarda iyi, hangilerinde kötü so-
nuç verdiğini, formülünü ve arkasındayatan mantık ile matematik ölçüm-
leri ve sonunda da nasıl kullanılması gerektiğini göreceğiz.

parametreler
Burada parametreler tabiri göstergelerin hesaplanmasında kullanılan de-
ğişkenleri ifade etmek için kullarulmaktadır. Hemen hemen tüm gösterge-
ler için bu değişkenlerin kullanıcı tarafından belirlenmesi gerekir. Bu_dq.
ikle iki t{irtrü olurlar: a) veri deği

Veri değişkenleri göstergenin hangi piyasa verisini baz aldığını gösterir.

Bizim kullanacağımız göstergelefin tamamı Fiyat verileri ile (Açılış. En yük-
sek, En Düşük ve kafıanış) İslem Hacmi mikta",.ı kı.,llan"caklar. Fiyat ve-
 26

rilerini kullanan değişkenlerin de büyük bir çoğunluğu KAPANIŞ fiyatlan_

tap bolı_ınca her göster-
gç için Kananış fivatını baz alacağız e
yatın kullanıldığını da açığa kaıuşturmakta yarar var. Fğer kullanılacak
' o\ai{iyat grafiği Günlük ise, {ai o|arak alınan Kapanış fiyatı elbette o iş-
lem gününün son ruş İiyatl olacaKtlr
tahk grafikler kullanı t çubuğu Pazartesi'nden Cuma'ya
blr haftalık işlemi temsil ediyorsa - Bkz. Birinci Kitap, s.9a, o nln son
işlem günü olan Cuma gününün son da resmi kapanış
tıZlr. Eğer canlı grafi ik süresi dakikalık, 15
durumda Kapanış fiyatı
olarak baz a| süresinin son islem fivatı olu
Örneğin saatlik srafik kullanılıyorsa, baz alınan fiyat o saat diliminde

Göstergelerin işaret ettiği oluşum|arı daha dramatik olarak etkileyen pa-

rametre süre değişkenidir. Süre değişkeni, bjr g( ye dönük
kaç işlem çubuğlınu baz a
n sure ortalamanın
Burada süre değişke-
nini bilerek çubuk (veya periyot) olarak ifade ediyorum, çünkü bu periyot
kullanılan fiyat grafiğine göre değişmektedir. Ömeğin, C.gdgE_gg$.
kullanılıyorsa bu periyot 20 gün, haftalık grafikler kullanılıyorsa 20 haft1,

"g ahk mı veya saatlik mi

grafik kullanıldığını bi|mez, Göstergenin formülünü hesaplarken yazlımın
büttin yaptlğl şey, geriye dönüp belirtilen süre değişkeni kadar çubuk say-

i rakamı ya da çubuk sayısı) ile niyet edilen sürenin karıştırıl-

masıdır. Ömeğin, günlük grafiklerde 20 periyotluk (y2ni 20 günlük) bir ha-
reketli ortaIama kullanan analist, daha sonra haftalık grafiklerinde 4hafta-
lık bir değişken kullanmak için yine 20 periyot olarak bir seçim yapabi|ir.
Burada uygulanan yanlış mantık, 20 işlem gününün 1 haftadaki 5 işlem gü-
nüne bölünmesiyle ortaya çıkan 4 haftayı "2O" değişkeninin temsil edece-
ği yanılgısıdır. Halbuki haftalık grafik kullanr§rı_deği rak be-
lirlenmesi de n 20 HAFTA anlamına gelir.
4
 27

hesaplanırken kullanılan bu enlerin (özellikle süre de-

nlaması üzeri
önemli etkisi olur. Seçilen süre ne kadar (bu kısalık "
da r faz|a aI sat sinvali üretir. Bunun hem
avantal| v^ntai| bulunur. Avantajı, bir gö
sinyalüretiyorsaoluşandipvetepe1erideokadarzamailflday@.
mektir. DezavanLaiı ise ıl selirse riskin de o kadar artı-
yor olmasıdır. Mada diğer tarafinda
(bu uzunluk *yiiaş" o\arak da ifade edilir) gösterge o ka,dar az al veya sat
sinyali üretir. Bunun da hem avantaj h.. d" a"rr"""tri, , r,Denvan-.
İajı, bir gOİtergea?-kadar az@{iretiyorsa oluşan dip ve telgefi d. o
adar ir. Avantajı ise, gelecek olan sinyallerin de o

Her neyse, bu değişkenlerin neler ve göstergenin hızh mı yoksa yavaş

mı olması gerektigini düşünerek şimdilik kafanızı karıştırmayın. Bu konu-
yu Hareketli ortalamalar bölümünde derinlemesine işleyip çok daha net
bir şekilde sindireceğiz.
. Yine Hareketli Oıta|ama|ar bölümünde işleyeceğimizbaşka bir konu da
teknik analistleri birbiri4e düşüren, son derece duyarlı bir madde: Qptimi-

lyı uy teknik ana|iz

iftiffi-u süreç hem karmaşık, hem nefis sonuçlar verebilen hem de son
Terece tehlikeli bir uygulamadır. Optimizasyonun fayda ve zararlarını i|eri-
de derinlemesine işleyeceğiz.
ı
Biz inceleyeceğimiz göstergeler için, öncelikle, o göstergenin yaratrcısı-
nın önerdiği parametreleibaz almaya çahşacağız. Bu analistler, zaten gös-
tergeyi geliştirirken gereken deneyleri yapıp hangi parametrenin hangi ko-
Şul ve piyasa|arda en iyi sonuç verebileceğini enine boyıına düşünüp, de-
neyip, uygulamışlar. Birincisi, tekerleği yeniden keşfetmemize gerek yok.
ikinci olarak da, her enstrümanda, her piyasa koşulunda farklı sonuçlar ve-
recek parametrelere ihtiyacımız yok, Kullanacağımız parametrelerin her
enstrüman üzerinde ve her pi nispeten iyi
nucl?irırcFeDllğcek nitelil«e şey ne kadar mükemmel ve
rmffi-ve sofistike ise ve kırılma ihtimali de o kadar
yüksektir. Elektronik devreli, bilgisayar çip|i, |azer termostatlı su pompala-
rı bozulur durur. Siz hiç iki demir döküm parçadan oluşan su tulumbasının
bozulduğunu gördünüz mü?
 2B

Siyah, beyaz, gri

Teknik ana\izin en zayıf yönlerinden bir tanesi de yoruma açık olması,
y6ni hem farklı kişilerce farklı şekillerde yorumlanabilir hem de tek bir ki-
şi tarafından yorumlansa bile farklı sonuçlara varabilecek sinyaller verebi-
lir nitelikte olmasıdır. İlk iki kitaptan bu yana, eğer şimdiye kadar farkına
vardıysanız, ki umarım varmrşsınızdır, bu kitap dizisinde birkaç kilit felse-
feyi benimsemeye çalıştık. Bunlann birincisi, teknik ana|izden geleceği
göstermesini beklememekti. İkincl kilit felsefemiz ise, mümkün olduğu ka-
dar piyasayı yorumlamadan kaçınıp işlem yapmak, y6ni bir pozisyon aç-
mak için tetiği çekecek mekanizmanın tamamen
piyasa, yini fiyat hareketi ta kmaktı

Tahmin ve yorum yapmak gibi iki insani (ydıi hata yaprrny^ yatkın)
dürtüden uzak durup, pozisyona gireceğimiz ve çıkaqağımrz yer ve zama-
nı fiyat hareketinin bellrlemesine bırakmakla nasıl başanlı glabi
i iki cildin çalışmalannda
ktif yaklaşım tatz|n| anma tarzımıza da inşa etmemiz
gerek. Bunu başarmak için de yapıIacak tek şey var, G§rg*rin ürettiği
sinyallerin yoruma açık olmalarına izin vermemek. Bunun nasıl yapılacağ-
nı bu cildin sonunda öğreneceğiz.
'

Bu aşamada bu felsefenifl ana hatlannı kafamıza iyice yerleştirmemiz

gerek: Bir bir tek recek; sinyal da
beyaz o|aca Ejlgcı.
yar ama kuwetli ama her an ol
.oıa;

Unutmayalım: Bir piyasa ya çıkıyordur, ya düşüyordur, ya da yataydır;

dördüncü bir boyı-ıtu yoktur. Piyasada ancak üç hareket vapabilirsiniz:
Alım Burada da bir bu-
lunmaz.
Sübiektil gri, ne kokar ne bulaşır, ne itici ne tutucu, sisli, belkili, olabi-
lirli yorumlan yü vermeyeceğz. Gelen her sinyal veya her sinyalsizliği
VAR veya YOK, SIYAH veya BEYAZ, 1 veya 0, AÇIK veya KAPALI olarak
yorumlayıp, strateiimizi ona göre oluşturacağız.
 29

, -cekr -cak, gelecek, olacak, çıkacak, inecek,

inşallah, maşallah
Yukandaki siyah/beyaz kıra|ımıza bir ekleme daha yapmamız gerek.
Biz insancıkların, her ne kadar o dürtü ile yanıp tutuşsak bile, TAHMİN
yapmak ğbi bize mahsus olan becerilerimizin hayli sorgulanabilir olduğu-
nu, hele hele teknik ana|izin bu beceriden tamamiyle yoksun olduğunu de-

zam^n bu hatay y^pmaya itmeye devam N.di. b, hrt"? Ol.rr"y.},

iNi önceden kestirme , Bu olguyır
e açıklayalım. Biraz sonra göreceğimiz gibi, göstergelerin çoğun-
da al ve sat si fiyatlar ve gösterge tiln
ya daha fazla çizgisinin riyle kesişmesiyle Bazen (aslında ba-
zenden de sık) karşımıza Çıkar ki, o iki çizgi kesişmek üze-
redir ve yarın oluşacakfiyat hareketiyle bu kesişmenin gerçekleşmesine ke-
sin olarak bakarız ve bu kesişmenin vereceği (dikkat edin, "vereceği" diyo-
ruz, "verdiği" değil) sinyale göre pozisyonaçatveyakapatırız. İşte bu kita-
.bın felsefesinde, bu hataya yer yoktur. Yukarıda da belirttik. Bir sinyal ya,
vardır ya da yoktur. Bu aşamada tamamen S1YAH ya da BEYAZ olmak ge-
rekir. Bunu başarmak için tek yapıIacak iş, kendi kendimize karşı dürüst
olmak ve çok basit bir soruyu yanltlamaktf: 5PSişME VAR MI YoK MU?
--a---}
Şimdi yukarıdaki ömeğe bakarak bu yanıtı verelim. Sinyal var mıydı, yok
muydu (ydni kesişme var ıTu, yok mu)? Bu basit sonıyu sorınayı becerirsek,
yanıt elbette SİNYAL YOK olacaktır. O halde neden OLACAK dürtüsünün
ateşiyle yantp tutuşuyoruz?

Son bir tekrar yapalım. Bizirn teknik analizimizde griye ve -cek, -cak'a
yer yok!

Özet
O hatde göstergelerirnizi incelemeye başlamadan, yukarıda söyledikle-
rimizi ksaca bir özetleyelim:
1. PiyrrnE. rmal değil
ffişffirın ışığıncia oiuşrurmaııyız.

,
30

Bui aracr kurumumuzu

O halde, işi şansa değil bilime dayandır-
ma|ıyız. Teknik ana|iz zaten yafl-bilim yarı-laylaylom. Dolayısıyla,
teknik ana|iz bir "çare" değil, BlLGi - DENEYİM - DOĞRU DAVRA-
NIŞ BİÇİMLERİ - PARA (RISK) YÖNETİMİ - SİSTEMATİK YAKLAŞIM
silsilesi dahilinde bir "araç" olmalı.
4. AAYSI O büyulü formül yok! Ne başkası, ne temel ana|iz, ne de tek-
ffiz bize o formülü sunağj!1. iş bize kalıyor! Başannın anahLa-
,ı"oa.

5, Kilit ilke BASİTLIK!

6, Tüm strateiimizi tek bir göstergeye dayandırmamamız. farklı türden
gı'.. : l]
beklememiz gerekir. _
7. Göstergeler Trend Takip Edici ve tfl
Zaman-
leri kulla
8, {ynı !ür4en göstergelerin birbirlerini teyit etmeleriyle gelen sinyalin
daha kuwetli veya da
neler olup bi
tegrler, gele".ği de

11. Bırakn sa|yangoz|arı National Geograpbic doğabilimcileri incelesin-

12. Öncelikle göstergenin yaratıcısırun önerdiği parametrelere bağlı kala_

cak, aşın optimizasyondan uzak duracağız.
13. Yorunılarımızda GRİ'ye yer yok! Her şey SİYAH ya da BEYAZ,l ve-
ya 0, VAR veya YOK, AÇIK ya da KAPALI olmalı. Sübjektif değil ob-
jektif ve kendi kendimize karşı dürüst olmamız gerekir.

14. Teknik ana|izde -cek, -cak'a ver yok. Bir srnyul yu va d. vok-
"ardır
6lZEak, gelecek gibi kelimelere lugatımızda yer yok.
-_--__-
tur.
 31

Metodoloji
Göstergeleri incelerken, y-ıkarıda ana hat|arıyla sindirmeye çalıştığımız
kuralları ıygu|amaya sokabilmek için şöyle bir metodoloji izleyeceğiz: Ön-
celikle, kull m|z ve daha sonra kulla olsak bile ana|iz tar-
daha iyi anlamamıza

Her bir göstergenin arkasında yatan formül ve mantığı inceleyecek, han-

gi piyasa koşullarında hangi parametrelere kullanabilec eğimizi, verdiği sin-
yalleri ve nasıl yorumlanmaları gerektiğini öğrenecek, gerçek piyasa grafik-
leriyle örneklerini göreceğiz. Bunu yaparken zaaflarına ve yanlış sinyallere
dikkat çekecek, 1,ukanda saydığımız kuralların nasıl kolaylıkla çiğnenebil-
diğine şahit o|acağız.
Göstergelerin tek tek ele alınması sona erdikten sonra, UT UŞMAZLIK
kavramına göz atacak ve her gösterge ile birlikte nasıl kullanılması gerek-
tiğini ve gelen sinyalleri nasıl kuwetlendirip güvenilir kıldığnı öğrenece-
ğiz.
Son olarak, hiçbir teknik anaIiz kitabında bu|amayacağınız standaıt bir
şablon oluşturarak, incelediğimiz göstergeleri hep birlikte birkaç enstrü-
man üzerinde nasıl yorumlayacağımızı gösteren bir model geliştireceğiz.
Bu model sayesinde hem saniyeler veya dakikaIar içerisinde tüm gösterge
ana|izimizi tamam|ayabilecek hem de tamamen objektif ve mantıklı olabil-
meyi becereceğiz.
32

HAREKETLı ORTAIAMAIAR

Teknik Analiz kütüphanesinin en eski ve en çok kullarulan araçlarırun

arasında en başı Hareketli Orıalamalar alır. Hem hesaplanışları itibariyle ba-
sit oluşlan hem de uygulama alanlannın çokluğu nedeniyle, bu kitapta ele
alacağımız göstergeler arasında da ilk sırayı Hareketli Ortalamalar alacak.
Hareketli orta|amalar kolaylıkla sayısallaştınlıp test edilebildiklerinden, gü-
nümüzde kullarulan mekanik trend takip edici trading sistemlerinin özünü
oluştururlar. Bir başka özellikleri de, tartışmaya açık pek faz|a yönlerinin
bulunmamasıdır. Ömeğin, iki teknik analist grafiklerde oluşan bir formas-
yonun fl2ma mı bayrak mı olduğunu tartışabilir ve ortaya kolaylıkla görüş
ayrılıkları çıkabilir ama harek ri
belirsiz bir ortama vermez. Hareketli ortalamanın türü ve sü-
resl olup olİnadlğl tartlşma göiürmez ve ma-
üretir.

Biz ilk iş olarak, hareketli ortalamalann ne işe yaradıklannı ve nasıl yo-

rumlandıklarını ele a|madan önce, nasrl hesaplandıklarına bakacağız, He-
piniz bir "ortalamanın" iki veya daha faz|a say1nın o sayların miktanna bö-
lünmesiyle ortaya çıkan değer olduğunu biliyorsunuz. Bir hareketli ortala-.
ma da. her gelen yeni fiyat ve o fiyatın en son fiyata eklenmesiyle ileri (ge-
leceğe) doğru bareket edenbir ortalamadır.
 33

Teknik ana|iz tarihi boyunca o kadar faz|a tirde hareketli ortalama ge-
liştirilmiştir ki burada hepsini srralamarun bize hiçbir katlısı olmayacak.
Bunlann özellikle karmaşık ve gizemli tipleri, hareketli orta|ama|arın sofis-
tike ve ileri birer analiz yöntemi olduklarına inanılan 7970'liyıllarda oıiaya
çıkmaya başladı. Birçok yetenekli ve yaratlcl teknisyen, yeni ve gelişmiş
yönternler bulmak için büyük zamarılarını harcadılar. Bu çaba pek de bo-
şa gitmedi. Yetmişli yıllar uzun uzun trend yapan piyasa|arla doluydu ve
hareketli ortalamalar çok iyi sonuçlar veriyorlardı. Artık zatnan ve piyasa-
lar değişti. O zaman|arda orıAya çıkan birçok tür işlevini yitirdi. Günümü-
ze kadar işlevselliğini koruyan ve zamaflın deneyinden yüzünün akıyla çı-
kan üç ana tir kaldı: Basit, Ağffhklı ve Üssel hareketli ortalamalar.

Şimdi bu tüflerin ora|a-

ma, ismi üstünde, bir miktar verinin ortalamasıdır. Ömeğin kapanış verile-
rinin 30 günlük ortalamasıru hesaplamak istediğimizde, son otuz günün ka-
panışlannı toplar ve onJza böleriz. "Hareketli" tabirinin kullanılmaslnln ne-
deni, hesap|amada sadece "son" otuz günün verisinin esas alrnmasıdır. Ve-
rilere bir gün daha eklenildiğinde (örneğin bugünün kapanışından sonra
bugüntın verileri), geriye dönük baktığımızda ve bir önceki hesaplamamı-
za dahi| olan fakat bugün artık gerideki otuz birinci günün verisi haline gel-
miş olan veri devreden çıkar ve hesaba dahil edilmez, çünkü elimizde ye-
ni bir otuz gunlük veri vardır, Dolayısıyla ortalamasının hesaplandığ veri
grubu (örneğin son otuz gün) her yeni işlem gününün eklenmesiyle ileri
doğru hareket eder.

BASİT HAREKETLı oRrıı-nıı,ın

Hareketli orta|ama yukarıda izah edildiği gibi hesaplandığında ona Ba-
sit Hareketli Ortalaıııa denir, Bu hesaplama tatzffi formül olarak verecek
olursak:

BHOt = Ft * Ft_1 + Ft_z+ ... + Fl_r, /n

BHOt: Şimdiki Basit Hareketli Ortalama
F = Fiyat
t = Şimdiki tafih
n : oıtalaması alınan süre

Şimdi bu formülün nasıl işlediği ni biraz daha görsel olarak ortaya koy,
maya çalışalım:
34

Şekil 1S1 - Basit Hareketli Ortalama - Hesaplama rarzı 1

Tarih Kapanı$

02-09-2002 94D0
-'|
03-09-2D02 9500 ı 5günlük
04-09-2002 9700 İ ortalama
05-09_20D2 9600 ı
06-09-2002 97D0 _}ü Toplamı 47900 bölü 5+ 95B0

Diyelim ki bugün 6 nyltil 20O2, Cıma ve günün kapanışı 970O'den ger-

çekleşti. "Bugün için" 5 günlük bir hareketli orta|ama hesaplamak istersek,
Şekit 181,de gösterildiği uzete, bugünün kapanışı dahil olmak üzere, beş
gün geriye giderek son beş günün kapanışlannl toplayıp beşe bölerek 6
Eylül günü için 5 günlük hareketli ortalamanrn değerini 9580 olarak tespit
edeiz. Bu değeri grafikte 6 eyltl gününe işaretleriz (Bkz, Şekil 182).

Şekil 1S2 - Basit Hareket|i Ortalama - Grafikleme Tarzı 1

s75D

s700

gE50

s600

s550

s500

g450

9400

s350
09'tt2Jt]2 0S]it]3,E2 09i]4a2 09fil5n2 09fi6it]2

---ı-"Fiyatlar" *"5 günlük BHO"

 35

,t
Yeni haftanın başİayıp Pazartesi gününün (9 Eylül) kapanışının gelme-
siyle, artık 9 Eylül günü için de 5 günlük hareketli ortalamayı hesaplayabi-
liriz. Bunu yapmak için yine son 5 günün kapanışıru toplayıp beşe bölme-
miz gerek, Bu sefer, doğal olarak, artık sondan altıncı gün haline gelen 2
Eylül verisi devreden düşecek, yerine 9 Eylül kapanışı eklenecektir (dola-
yısıyla hareketli ortalamamız ileri doğru "hareket" ediyor).
Bu yeni gelen veriyi (yini 9 Eylül kapanışıru da grafiğimize eklersek,
önümüze şöyle bir görüntü çıkar:

Şekil 183 - Basit Hareketli Ortalama - Hesaplama Tarzı 2

Tarih Iapanış

D2-09_2002 9400
03-09-2002 9500
04-09_20t]2 9700 5 günlük
05-D9-20B2 9600 ortalama
06-09-2002 970D
09_09_2E02 9600 Toplamı 481B0 bölü 5+ 9620

Şekil 1S4 - Basit Hareketli Ortalama - Grafikleme rarzı 2

9750

g700

9650
...,.........l...l...,.....,., ı ,

f......,..ı...',l.;.'ı:,.l.İ .İ.l.l.İ...l.iİ..,.l,.,,..,.....'.... l
s600

s550
{,,
:l
9500
{
s450

s400
f
s350
02-0s- 03-0s- 04-0s_ 05-0s- 06_0s_ os-Os-
2002 2002 2BE2 2002 2BB2 20E2

"Fiyatlar" --{- "5 günlük BHO"

36

Her yeni gelen veriyle ayfi süreci tekrarlarsak, artık elimizde belli bü-
yüklükte bk Zaman serisi (tarih, fiyat, hareketli ortalama değeri) olacak
(Bkz, Şebil 18J; ve artık grafikteki eğrileri (Bkz. Şekil /8O yorurrılayacak
ha|e geleceğiz.

Şekil 1S5 - Basit Hareketli Ortalama - Hesaplama Tarzı 3

Ttrih l(ıptnış 5 günlük

ortılımt
02-0g_2002 s400
03_0s-2002 s500
04_0s-2002 g7t]0
05-0g-2002 s600
06_0g_2002 9700 9580
09-09-2002 s600 9620
,t0_0s-2002 s600 s640
11 _0s-2002 s500 s600
1 2_09-2002 s300 s540
13_0s-2002 s200 9440
16_09_2002 s1 00 s340
17-0s_2trı2 920CI s260
1 8_0s-2002 91 00 s1 E0
1s_09-2002 s000 s1 20
20-09-2002 g000 9080
23_0g-2002 87m sğ0
24_0s-2002 9100 8980
25-09-2002 9300 s020
2E-09-2002 9200 süı60 }

27-0s_2002 s400 9140

'!

30_0s-2002 9500 9300

01-,l0-2002 9700 s420
02_1 0-2002 s600 s520
03_10-2002 s700 9620
0+to"tr02 sm s700
07-1 0_20tı2 sE00 s720
08-1 0_2002 9400 s660
0s-10_2002 g200 s540
10-10_2002 g400 s480
 37

Şekil 186 - Basit Hareketli Ortalama - Crafikleme Tarzı 3

NNNNNNNNNNNNNNN
Oo(jEoaoOOğoooOO
66E-666ĞooeoOoğ
N&6lNN-flNNNNNNNN
oöooiroiıooooooooooo
.jaOOooo6oEO
d+aanddd+ddd+dd
@

AĞİRLIKIİ HAREKETLİ ORTALAMA

Basit Hareketli ortalamada her veri aynı ağırlığı taşır, Bazı teknisyenler
bunun doğru olmadığını savunurlar. On|ara göre, fiyatlarda oluşabilecek
ani bir ters ha
lerle a@7ğırlığı veren bir hareketli on"lrma Orsit) k d.
mazDolarısıyla, bu duyarlılığı sağlamak için yakın geçmişte oluşmuş fiyat
verilerine daha faZfağırlık tanımak gerekmektedir. İşte bu görüş, göster-
geler listesine Ağrlıklı ilarelıetli Ortalamaları katmıştır.

Aslında biraz sonra da göreceğimiz gibi, harymalnn asıl iş-

levi fiyatlarcl aki dd.ga|arımd.ar ı diz|ey"r.k (@
r Ve yeru verilerine daha fazla ağırlık
is etmek bu işlevin etkisini bir miktar aza\tır. Yine de, ağırlıklı orIa|a-
ma.ların daha doğru bir formüle sahip olduklarınr saıı-ınan teknisyenlerin
hayli kabul görmüş olmaları ve doğrusu aradaki farklılıkların en aztndanbi-
zim bu kitapta yerleşirrneye çalıştığımız felsefe, doğru davranış biçimleri
ve sistematik yaklaşırn açısından pek & hayati önem taşırrıadığnı göz önü-
ne alarak, nasıl hesaplandıklannı öSeneceğiz.
38

Şekil 87 - Ağırlıklı Hareketli Ortalama - Hesaplama Tarzı

'l

Tarih l{apanış 5 giin!ük

ağırlıklı
02-B9-2002 9400 X1 9400 ortalama
03-09-2002 95D0 x2 19000
04-09-2002 9700 x3 29100
05-09-2002 9500 x4 3E400
I

06_09-2002 9700 x5 4850D

+
loplam 15 1444t]0 bölü 15 = 9627

Bir ağrlıklı ortalama yaratmak için en y^ygnca kullanılan yöntem, en

son gelen fiyat verisini belli bir rakam|a çarpmaktır (bu rakam genellikle
ele alınan süre içindeki veri sayısıdır). Ömeğin, beş günlük bir ağırlıklı ha-
reketli ofia|ama hesaplanacaksa, son günün fiyat verisi beşle çarpılır, Daha
sonra, bir önceki veri dört, ondan bir önceki veri üç, ondan bir önceki ve-
ri iki ve en eski veri birle çarpılıp çıkan çarpımlar toplanır ve çarpanlann
toplamına bölünür (Bkz. Şebil 18D.
Elbette aynı basit ortalamada olduğu gibi, yukarıdaki şekilde elde edi-
Ien 9627 son günün, ydni 6 Eylül'ün değeridir ve grafikte 6 nyltil tarihine
işlenecektir. Yeni veriler geldikçe grafik aynı basit hareketli ortlamada ol-
duğu gibi sağa doğru hareket edecektir.
Bu hesaplama tarz|nı aşağıdaiı şekilde formüle edebiliriz:
AHO1 = ((n) Ft + (n-1) F,_t + (n-2) F,_2 + ... + pr, )
(n + 1n-1; + (n-2) * ... + 1)
AHOt = Ağırlıklı Hareketli Orıalama
F = Fiyat
t = Şimdiki tarih
n = ortalaması alınan süre

,
_.i

t
 39

üsı-ü HAREKETLİ onrnı-nıı,ın

Basit ve Ağırlıklı Hareketli Ortalama|ar rq*üll.ri itib".i
Saba ffredeki verileri vansıtabilirler. Örneğin on sünlük bir ba-
sİtveyaağırlıklİTa-reketliortalamanınhesabınd önceki ve-
riler voktur . Biraz daha sofistike ve biraz daha mükemmele dönük olan ba_

bitene daha faz|a k vermekle

a6 zamanda hareketli ortalamanın hesa edilen
olarak tüm mevcut tarihİ veffide yansıtmalannı isterler. lştg]İls$ rrare-
ketll ortatamalar yakn seçlQ§!çki vedçre ayfu ağırlıklı hareketli ortala-
gibi daha fazla ağırhk tahsis etmeni., y".1 =1I3 zamanda mev-
. Böylece, örneğin on günlük bir
_
-ü;IŞhareEaForta|aia sadece son on gündeki eldeki tüm mevcut ta-
rihi verileri kullanır.
Üslü hareketli ortalamanın formülü biraz daha karmaşıktır:
iHot = iHot_l + (DF x (F1- iHo1_1))

IHOt = Üslü Hareketli ortalama

F = Fiyat
t - Şimdiki tarih
n = ortalamasr alınan süre

DF = Düzeltme Faktörü (2/(n + I))

Formülden de görüldüğü gibi, bu hesaplama tarzı biraz daha karmaşık

olduğundan ve önceden hesaplanmış bir üslü hareketli ortalamanın değe-
rini gerektirdiğinden, üslü hareketli ortalama|ar ancak bilgisayarlar yardı,
mıyla hesaplanabilirler. Bu tür hereketli orta|amalann, analistlerin her iki
endişesini de (yakın geçmişteki o\aylara daha faz|a ağırlık vermek ve tüm
mevcut verileri hesaba katmak) bertaraf etmeleri nedeniyle, en mükemmel
ve en çok kullanılan tür oldukları düşünülebitif ama aslında öyle değildir.
Aslında hiç bir teknik analiz göstergesi mükemmel değildir amabiztartış-
mam|z| sadece hareketli orta|ama|ar|a kısıtlarsak, her ne kadar formülleri
birbirlerinden hayli değişik olsalar da, bu üç tür hareketli orta|amadan bir
tanesini seçmenin bir yatınmcının performanslnl etkileyecek kadar hayati
önem taşımadığını görtiruz. Burada ağırlıklı veya üslü hareketli orta|ama|ar
daha sofistike, daha doğru gibi gözükebilir ama elimizde bu sonuçlamayı
doğrulayacak somut bir araştırma yok.
40

Konu haklında elle tutulur deney sonuçlannı yorumlayan LeBeau ve

Lucas'tarı başka birisine rastlamadrrf:

Her ne kadar ağırlıkh ua üslü barefutli ortalarnalann daba gelişmiş

forrnüll,ere sabip olduklan sanıIsa do,yopt ğ*r, hn d"*y b^it bo_
reketli orta!ımalann daha lıü sanu§ ffirinl gösterwiştlr, Araş-
tırınalanmız, yakın geçmişi uuıgulamak için uerilere ağırlık tabsis
etnxenin göstergeyi aşın duyarh bale getirdiğirıe ue dolayısıyla, asıl
işleui piyasa hareketini düzlemek olan bareketli ortalamalann bu
anxacına teıs dtiştüğüne işaret etrnektedir. AğırIıkIı ue üslü bareketli
ortalamalar, sıkışık ue yatay Piyasalarda basit bareketli ortalamalar-
dan daba fazla sinyal üretmekte ue dolayısıyla bem gereksiz sayda
ue zararlı §lem yaptırmakta bem de işleırı mal,iyetlerini aı"tırınakta-
dırlar, Bu da uzun zAfn*ndır sabip olduğurnuz şu inancı teyit et-
mektedir: Çapraşık ue muğlak bir besaplamanın sonucu olan ber-
hangi bir giriş yöntemi, faydadan çok zarar üretir. vg!rubr,qlşi
ilme olduğu kadar sanatsal yeteneğe dp dayanır, Dolawsıvla, kErlı
işlem yapmak için matematiksel mükemrnelik bir koşul olarnaz.

kişisel
'
deneyimim, bu üç türün herhangi bir tanesini kullanmarun diğeri üzerinde
gözle görülebi|ir ve/veya tekrarlanabilir bir avantaj veya dezavantajı bulun-
madığını gösteriyor. Teknik ana|iz felsefesinin matematik kadar kesin bir
ilim dalı olmadığı, istikrarlı bir yatırım performansı gösterebilmek için bir
sonuç değil de bir araç olarak kullanılması gerektigi, teknik ana|izin hiçbir
zamafl yarını gösterecek nitelikte sinyaller üretmediği ve son olarak (en
önemlisi) teknik analizin kişisel disiplin (psikolojik olgunluk), para (risk)
yönetimi ve sistematik yaklaşım gibi diğer iç ayrı|maz parça ile birlikte kul-
lanılması gerektiği göz önüne alınırsa, kendilerine daha faz|a önem tahsis
etmek isteyen teknik analistlerin(|) ve teknik yazat|arın(|) yukarıdaki gibi
formül ve ince ayarlar üzerinde ince eleyip sık dokuyarak bir yete vatama-
yacaklarını ve tüm bunların bizyatırımcilar için zaman kaybından öteye gi-
demeyeceğini anlamam ız gerekir,

Şekil 188 deki grafige de bakacak olursanrz, her biri kapanışları baz a|an
9 periyotluk üç tür (basit, ağırlıklı, üslü) hareketli ortalama arasında pek
fark olmadığını göreceksiniz. Eğer yatlnm hayatınızt bu çizgiler arasındaki

7 LeBeau, Charles ve Lucas, David W., Computer Analysis of the Futures Ma*et, s. 89, (Business One lrwin, ll_
linois, 1 992)
 41

Şekil 18S - Basit, Ağırlıklı ve Üslü Hareketli Ortalamalar

milimetrik farklar kurtaracak duruma geldiyse, zaten tüm stratejiniz çürük

temeller üzerine kurulmuş demektir.
gjz şimdiye kadar k

fiyatınıbaz a
öhemli fiyatı ol de
, Örneğin İ1,1l<S içtn günün ağırlıklı orralama fiyatı (bu bizim
ağırlıkh "narel<etll c,.tala-a"
düşük ile en
42

kullanabilirler. Buna ek olarak, biraz i|eride de göreceğimiz gibi (bantlar),

en yüksek ve/veya en düşük fiyat verileri de baz olarak alınabilir.
Burada önemli olan yatırımcıların ipin ucunu kaçırıp faz|a matematik iç-
ine düşmeden, belli bir tür hareketli orta|ama ve fiyat parametresini seçip
(ömeğin basit hareket|i ortalama ve kapanış fiyatı), istikrarlı olarak onlan
kullanmaya devam etmesidir (süre parametresini daha sonra tartışacağız).
Ulaşmaya çalıştığımız sürat ve kullanışlılık için önem taşıyan ortalamalann
nasıl hesaplandığı değil nasıl sonuç verip nasıl yorumlanacaklarıdır. Hesap-
|amaları bırakın bilgisyarlanmız ve teknik anaIiz yazı|ımlanmız yapsın. Ne
de olsa bir klaıye tuşuna basmakla istediğimiz tür hareketli orta|amayı çiz-
direbiliyoruz. Unutmayın, bir şey ne kadar basitse o kadar güvenilir, ne ka-
dar karmaşıksa kırılm o kadar

HAREKETLı oRrnı-nMALAR NE İşE YARıYORLAR?

Hareketli ortalamaların temel bazda üç ana işlevi bulunur:
1) Piyasanın ne

2) Oluşan i (vol i) daha düz

yip fiyat zikzaklarının çıkardığı uru aza|iarak, ana
mak (düzleme

3) Fiyat ve tepe diplerini belirlemek.

Hareketli orialama|ar, bu işlevleri, hesaplanış tarz|arından dolayı fiyat
hareketlerine geç reaksiyon gösterdikleri için her zaman fiyat çizgisinin ar-
dından hareket etmeleri sayesinde yerine getirirler.
Burada birinci işlev üzerinde faz|a dırmamıza gerek yok. Hangi tür ha-
reketli orta|amayı,seçerseniz r"çir, h3r.k"tli o.trl"*"l@.
ilke, eğer piyasadaki alım baskısı satış baskısından daha f4ıla ve kuwetliy-
Efiy-arlamadan
se. fivatların oıtalamadan daha yukarda,.
: :
yukarda; öte
l|
öte yandan eğef satış baskısı alım
eğer satlş
baskslnclan (J.ana =
lazn ve kuwetllvse.
|l|
tlyauarın oflalamaoan o,ana aşag'lo,a
cağıdır. Eğer fiyat|ar ortalama|ardan , bu bi1
trendin, ve rdan daha
r aşağı trendin mevcudi . Fiyatlann yükselmeye
- hareketli orta|ama da nden
vatlar düserken hareketli ortalama da düseceğinden). trendin yönünü tes-
pit etmek için mutlaka hareketli ortalama kullanmak gerekmez. Fiyatlann
 43

yükseldiğini veya düştüğünü zaten ilk olarak fivat çubuklarının hareket

Eiş yönünffiorebiliriz.
Günlük grafikler üzerinde, kapanış fiyatlarını baz alan bir basit hareket-
li orta|amayı düşünün. Bundan önceki bölümde gördüğümüz formüle isti-
naden, örneğin beş günlük bir basit hareketli ortalamaru ünkü
rini bulmik istersek
-
mı beşe böleriz. Bu rakam, beş günlük hareketli ortalamanrn "bugünkü"
değerini oluşturur. Bir de sadece bir günlük bir basit hareketli qrtalamanrn
bugünkü değerini h ıg. Geriye dönük top-
r bulunmadığından, bugünün bir gtinlük basit hareket-
li ortalamasının değerini, bugünün kapanış fiyatı oluşturacaktır. zaman
geçtikçe bu hesaplamayı her gün yapacak olursak, her günün kapanış fi-
yatl o günün bir günlük basit hareketli ortalaması olacaktır. Bu., g."fikl.-
re çizdiğinizi
re çizdiğiruzi düşünürseriz. orLava h.. günün
düşünürsenız,_9r!,?ya_her nü kapanış fivatlaİ] birlestiren
b of'ğ'.',, hi, qü.rlük h"."k.tli o.-,
Elrcıd{ Elbette bir günlük hareketli orıalama diye bir şey kullanmanın
anlamı yoktur, çüqklı ortayl çıkan çizgi fiyatın ta kendisidir, Ama burada
ortaya bir sonuç çıkmaktadır. Eğ" r-
miş olsaydık, şunu biliyoruz e11galrJ=t
hareketlerini en vakındll, yAni en hızlı takip eden cizgidir.

."rtdry"
_men değil biraz gecikmeli olarak dönecekür. Hareketli orıalamamızın süre-
sini büyünükçe bu reaksiyonlar da gittikçe daha geç gelmeye başlayacak-
tır. Başka bir ifadeyle, hareketli ortalamanın süresi ne kada
Lalamaya o kadar "yavaş" d6İİr. Beş ketli orta n Su-
n hareketli
daha a daha "hızlı" olacak-
mdi bu reaksiyonların ne kadar geci [ım.

Şekil 189da çizilen üç basit hareketli ortalamanrn (5, 30 ve 70 günlük)

hangisinin hangisi olduğunu anlamak çok kolay. kalın çizgi, fiyatları enya-
kından takip ettiğine göre en hızh olanıdır, dolayısıyla 5 günlük hareketli
ortalamadır. Öte yandan kesik çizgi fiyat hareketlerine en geç reaksiyon
gösteren olduğuna göre, en yavaş olanı ydni7} günlük hareketli ortalama-
dır.
 l,

M
Şeki|,tE9 - Fa*,lı Haıeketti Ortalaıııa Stlfeleri ve Fiy*t Flarcl@irıe l&qı
Gtişterdikleri Farkl ı Reaksiyon lar

Şimdi de bu hareketli ortalamaların fiyat çubuklarında o|an da|galanma-

ları (volatiliteyi) ne kadar düzelttiğine bakalım. En hızlı hareketli oıta|ama-
mız olan beş günlük kalın çizgi, hemen hemen fiyatJar kadar hızlıdır ve fi-
yat grafiğinde oluşan herhangi bir geri dönüşe çabucak reaksiyon gösterip
kendİsi de dönmektedir. Bu yüzden ka|ın çizgide 70 zikzak gözlemleyebi
liyoruz. Bu sayı (zikzak adedi) fiyat çubuk|arıoda elbette daha fazladır.
Şimdi biraz daha yavaş olan 30 günlük hareketli ortalamayı temsil eden in-
ce çizgiye bakalım. Bu 30 günlük orta|ama, daha yavaş olduğundan, fiyat-
 45

larda oluşan ani değişim ve dönüşlere anında lea§

sonra gerçekleşiyor. Dolayısıyla bu yavaşlık ince çizğyi daha
z\a geciktirdiğinden, fiyatta oluşan zikzaklar büyuk ölçüde düzlenmiş
oluyor. S"""" r""".""d"
|anmayla bir oturup bir kalkacağına, dikkaüni sadece daha ana veya daha .
orta vadeli trendlerde topluyor. İnce çizgide meydana ge|en zikzakları sa-
@yi geçmediğini görüyoruz (X1 ve X2). Son ola-
rak kesik çizginin temsil ettiği 70 günlük en yavaş hareketli orta|amaya
baktığımı.zda, bu çizginin hiç dönüş yapmadığına şahit oluyoruz. Bu orta-
lamanın bu kadar yavaş olması, yini fiyat çizgisinde oluşan hareketlere hiç
reaksiyon göstermemesi, Şekil 189da gözüken zaman zarfında oluşan tüm
da|ga|anmaları (fiyattaki değişkenliği) sadece tek bir trende (aşağı) indirge-
mesine, ydni piyasada bu zaman zartında sadece tek yönde bir trend var-
dı diye bir sonuçlama yapmasna sebebiyet veriyor.
Bu aşamada kolaylıka şu sonuçlara varabi|iriz. @
birer trend talrip edici ve
laşılacağı gi ı i hrd
yısıyla an ş, n nereve sideceğini söstermek
Fareketli ortalamalann bu gecikmeli olma özelliği
'd.tizeltıııe" işlevini yerine getirmelerini s.ğlaL
Hareketli ortalamalann üçüncü a
bs]]l iledrı rıerecle teoe nerede dip }ıaptığını belirlemektir. Bu
l "l-"va hesaplanışları itibariyle, oluşan
fiyat hareketlerine daha geç reaksiyon göstermeleridir. Hareketli orralama,
fiyat grafiğinde oluşacak olan her ufacık harekete reaksiyon göstermeyece-
ğinden, fiyat gibi devamlı aşağı ve yııkan zikzak yapmayacak, ancak fiyat-
ta esaslı bir dönüş olursa dönüş yapacaktır. Elbette burada "esaslı" kelime-
sinin tanımlarunası gerekir (bunu biraz sonra yapacağız). İşte hareketli or-
talama|arda bu dönüş gecikmeli geldiğinden, fiyat çizgisi hareketli orta|a-
ması dönmeden önce onu yukarı veya aşağı kesecektir. Teknik analizin en
basit kullanım modelinde, işte bu kesişmelerbize piyasada bir dönüş oldu-
ğunu teyit edecektir. Şimdi bu olguyu grafiklerle inceleyelim.
Şekil 190daki birinci senaryoya bakacak olursak, piyasanın a noktasn-
da bir satış gördükten sonra b noktasına kadar duze|tme yaparak tekrar yu-
kan hareketini başlattlğnı ve bu yukarı hareketin c noktasrna geldikten
sonra tekrar aşağı döndüğünü görüyoruz. Burada bir yatınmcı o|arak, da-
ha aşağı seviyelerde yapluğım:z bir alımın kirlı olarak devam ettiğini görü-
46

Şekil 190 - Tepe mi değil mi?

kalın çizqiı fiyat ince çizgi: hareketli ortalama

yorız ama piyasarun tepe noktasında da satlş yaparak bu kinmızı a|mak

istiyoruz. Burada karşılaştığımız en önemli bilinmez, işte bu tepe noktası-
nln ne zam^n gerçekleşeceği. Eğer piyasanın ilk düzeltme hareketine gir-
diğinde heyecanlanmış olup a-b dönüşünde satış yapmlş olsaydık, şimdi
görüyoruz ki pozisyonumuzdan erken çıkmrş olacaktık ve b-c hareketin_
den fayda|anamayacaktık. Pozisyonu hili elde tuttuğumuzu düşünelim.
Şimdi piyasa c noktasına geldi ve geri döndü. Bu esaslı bir geri dönüş mü?
Çıkış sona erdi mi? Çıkalım mı? Yoksa piyasa küçük bir düzeltmeden son-
ra yüzünü tekrar yukarıya çevirecek mi? Herhangi bir temel veya teknik
analiz göstergesi kullanmadan bu soruların cevabını vermek mümkün de-
ğil. Dolayısıyla bu aşamada dikkatimizi ikinci senaryoya çevirip fiyat çizgi-
si üzerine bir hareketli oria|ama koyı.ıyoruz. Burada anlaşılması gereken en
önemli unsur, uygulanan hareketli ortalamanın fiyat çizgisinde oluşan iki
düzeltme hareketine de (a-b ve c-d) herhangi bir reaksiyon göstermemiş
olması. Bu da, elbette, daha önce gördüğümüz gibi, hareketli orta|ama|a-
rın, hesaplanışları itibariyle fiyata geç reaksiyon gösterişlerinin bir sonucu.
işte bu özellikten z hareketli
yat gibi bir geri dönüş z-
n bir neden Üçüncü senaryo da bu stratejiyi
uyor. Bu neden ancak c noktasında baş|ayan düzeltmenin bir süre
daha devam edip ızayank hala istikametini bozmamış olan (yükselmekte
olan) hareketli ortalamamızı d noktasında aşağı kesmesi ile oıtaya çıkıyor
(Senaryo IV).
 47

Şekil 190daki gibi fiyat çizgisi üzerine bir hareketli ortlama koyup bu
gecikmeli dönüşü (fiyatta değil ortalamada) beklemekle aslında çok ince
bir karar vermiş oluyoruz. O a, ş", Plv^" (tv"t çizgrr) rr. ma- (rr"
!ıüktaf, veya uzunlukta) dönsiin ki ben ona "esaslı" bir döniiş isrnlnr,
@an çıkayım? Tekrar Şekil 190a bakacak olursanrz,
gerçekleşen c-d dönüşü yeteri kadar (hareketli ofialama-
yı kesecek kadar) dönmediği için bu tanıma uymamış ve bizi pozisyonda
tutmuş. Halbuki üçüncü senaryoda oluşan c-d düşüşü y_ıkarıda sorduğu-
muz soruya "evet yeteri kadar döndüm" cevabınr vererek kesişmeye sebep
olmuş, dolayısıyla da bizi pozisyondan çıkaı-tmış.
İşte bu kesişmenin neden fiyatın ikinci senaryoda değil de dördüncü se-
naryodaki hareketi periyotluk hareketli ortala
belirler,
P ni belirlemek, alım anlamı
geldiğinde malivetleri t
pozisyonun vasat bir hareketten sonra bile k2rlı çıkmasıru sağlayacaktır.

cak değil aynl zamanda açığa satış yapilacak yeri de belirlediğinden, k2r-
ların maksimize edilmesini sağlar. K6n maksimize etmek de pozisyondan
zamanında çıkmayı, daha doğrusu erken çıkmamayı gerektirir.
Birinci kitabımızda bazı para yönetimi ilkelerini görmüş ve uzun vade-
de istikrarlı bir performans çizgisi (devamlı kuzeye doğru giden bir banka
hesabı resmi) yaka|ayabi|mek için girilen pozisyonlann sonucunda ortaya
çıkan ortalama kirların, ortalama zararlardan daha faz|a olması gerektiğini
(2.5 misli) işlemiştik. Bunun nedeni, iki amaçla parakazanma uğraşına gir-
memizdi. Birinci amac|n banka hesabımrzın artması, refah seviyemizin yük-
selmesi olduğunu hepimiz biliyoruz ama kısa vadeli düşünen yatnmcılann
göz ardı ettikleri ve daha önemli olan ikinci amaç, hiçbiı zaman devam_lı
kazanan işlemler yapamayacağımızın bilincinde olmak ve dolayısıyla edile-
cffi-ra 'arı finanse etmektir, işte ortalama kdr|arın orta|ama zarar|arın ikI
htriTlfimffiTistememizin sebebi, önce bu zarar|arı finanse edip artaka-
Ian paray|a da hayatın tadına varmaktır.

,-
tiyorsak, mutlaka ve mutlaka k6rda oturrnayı, ""rarda ot,,rrnar^ henerdiğ1-
Va"i
isin püf noktası. k2rdan cabuk (erken) cıkmamaktır. İrirr., tene ve rlinleri
4B

doğru belirlenirse bı amaca ulaşılabilir.

piyasa her bir tfmanlştan (veya düşüşten) sonra biraz durak|ama veya
bir düzeltme yapacağından, bu duraklama veya düzeltmelerinin hangisinin
gerçekten de önemli bir tepe (veya dip) teşkil edip etmediğine karar ver-
memiz gerekir. Piyasa o/o2'lik bir düzeltme yaptığında mı yoksa %5'lik bir
düzeltme yaptığında fix tepe (veya dip) yapmış saylır? 50 puanlık bir dü-
şüş mü yoksa 175 puanlık bir düşüş mü mevcut yıkan hareketin
sonunu
belirler? Yirmi gündür taşıdlğlm karlı iki kademelik bir dü
şÜşten sonra bir d sonra fill

Bu soıtılara kesin cevaplar bekleyen okuyııcuları hayal kınklığına uğrat-

mak isteıniyorııım amabırada bilinmesi gereken, tüm bu cevapların tama-
mıyla kişisel olduğudur. kimimiz o/oZ,Lik bir düşüşe aldırış etfflez ve piyasa-
nın tekrar 1rıkarıya döneceğini bekler. Kimim{z a,rıcak 20O puanlık bir dü-
getirir.
şüşten sonra piyasanın yönünü artık aşağya döndürdüğüne kanaat
kimimiz içinse, iki kademelik bir düşüş, çıkmak için yeterli nedendir, çün-
kü bu tarzda işlem yapan|arımız piyasa diplerinde iki kademelik bir yuka-
rı dönüş olduğunda da alım yapaca|gır. Bu yaklaşımlann hiçbirisine yanlış
veya doğru denilemez. Bunlann hepsi kişisel tarz|ardır. Doğru olan, bire_
yin bu tarzla işlem yapflVınln geçmişte nasıl sonuçlar verdiğini test etmiş
olmasr ve gelecekte de istikrarlı, ödün veffnez, disiplinli ve sistematik bir
şekilde, aynl yatlnm kararlarını uygulamasldır.
ohalde, kişi kendisine "ben kimim?" sorusunu sorup, HANG1 VADELİ
bir yatınmcı olduğunu pozisyona girmeden önce belirlemelidir. Hatırlıyor-
saruz bu soru GSL listemizin ana sorulanndan bir tanesiydi:

Ne tarafa?

Ben hangi tarzım?

Çıkış (zararla)
 49

"Bir ay pozisyonda oturacağım," "fiyat hedefim 35,000TL," "hedefime

varmak için piyasanıno/oll'lik seviyelere vatana kadar düzeltmeler yapabi-
leceğini bekleyecek ve bunlara izin vererek pozisyonumdan çıkmam için
bir neden görmeyeceğim," "piyasa 25,000TL'ye geldikten sonra çıkıp
20,000Tl'lerde yine gireceğim," gibi stratejiler çizmek, işte bu "ben kimim?"
sorusunun cevabını verir ve_yallgrngn:ın pozisyona hangi vadeyle qirdiğipi
belirler.
işte yatınmcı bu sorulann cevabını belirledikten
şeKrloe, tepenin kendiği
e kendisilçin dip olduğuna karar verecçktir, Bu karanna en iyl şekilde
uıoffi
offiar, hesaplani§ları iübariyle, oluşan fiyat hareketlerine daha geç re-
aksiyon gösterdiklerinden, cevabı kullanılan süreye göre vereceklerdir.
Kullanılan süre kısa (hızlı) olursa, ük, fiyat
F-geri dönüş haraketli mayı keseceğinden, ora o|arak belirle-
r (Bkz. 91a). Sıjre uzunsa
-İFa'Fdontiş hareketli orıalamayı
restnrn uzun dönüşe
bir kesişme da
cektir (Bkz,
Daha kısa vade|i a rı olan bir vatırı

dolayısıyla da o her mini tepe veya dibi belirlemek zgrun@

sı gerekir. Öte yandan kısa vadeli piyasa oynamalarınabakmayan ve sade-

ce afla ve uzun vadeli trendleri yaka|amak isteyen yatlrımcı türü ise, örne-
ğin senede beş on defa karşımıza çıkan ana dönüşleri (tepe ve dipleri) bul-
mak isteyecektir. O takdirde her küçük dönüşte kesi or-
ta\amalar kıllanaffi fivat hareketine gec reaksi ve dola
|a aıcak Ö4ç!Lüi ve ana dönüşlerden
hareketli orta|amalar kullanacaktır.
Şimdi tekrar üç değişik hızda hareketli ortalamarun kullanı|dığı Şebil
1.89a bakalrm. Kısa vadeli yaklaşım tarzınlşecen ğ[_y4qnmcı elbttte beş
günlük hareketli ortalamayı kullanacak ve srafikte bu ortalamanın belirle-
r. Başka bir ifadeyle, kendi-
vadeli olarak isimlendiren bu yatınmcı, Şekil 189daki
grafikte 7, 3, 5,7 ve 9 dönüşlerini DIP, 2, 4, 6, 8 ve 10 dönüşlerini de TE-
PE olarak tanımlayacaktır.
50

Şekil 191 - Tepe mi değil mi? ll

a) 5 günlijk hareketli b) 30 gijnlijk hareketli

ortalama oıtalama

Daha orta vadeli bir yaklaşımı olan yatınmcı ise, biraz daha yavaş o|an
bir hareketli or.talama kullandığı takdirde (30 günlük), sadece iki kez işlem
yapacaktır (X1 ve X2). Bunun nedeni, hareketli ortalamanrn sadece bir te-
pe (X1) ve bir dip (X2) belirlemiş olmasıdır.

Çok daha "yavaş" bir hareketli orta|ama kullanıldığında ise (70 günlük),
ortalamanın devamlı alçalmakta olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla bu tarzı
benimseyen yatlilmcl, 70 günlük orta|amada herhangi bir dönüş oluşmadı-
ğından, ya daha önce gerçekleştirdiği bir açığa satışın sürekli artırdığı k2-
ğıt knrhn taşımay^ devam edecek ya da eğer bir pozisyona sahip değilse,
alış yapmak için hareketli ortalamanın 1rrkarı dönüşünün vereceği sinyali
bekleyecektir.

Şekit 189abakacak olursak, burada dikkat edilecek iki nokta bulunur.

Bunlardan birincisi, işlem adedi ve pozisyonda kalma süresidir, Şekilde de
açıkça görüldüğüı gibi, 'lhızlı" hareketli ortalamayı seçen yatırımcı on kgz
işlem yapmıştır ama girdiği pozisyonlarda kısa süreli kaldığı için realize et-
tiği kir ve zararların da miktar r. 30 günlük orta|amayı kullanan
yatlrımcl, ancak X1 ve X2 noktalarında hareket etmiştif. Birinci yatffımcıya
nazatan bu yatırımcının tercihi, yakaladığı trendde daha fazla oturmaktır ve
ancak esaslı bir dönüş olursa pozisyondan çıkacaktır. "Yavaş" (70 günlük)
orta|amayı kullanan üçüncü yatfflmcr ise, tarzından dolay bütün resme ha-
kim olan aşağı trendin tamamından istifade etmiş ve sonuna kadaf otura-

-
 51

bilmiştir. Burada dikkat edilecek ikinci unsur ise, hareket|i ortalama|ann te-
k belirledikleridir. Şekil 189da Temmuz orta-
sında piyasa yıkarı döndüğü zaman, en iyi alışı elbette en "hızlı" (5 gün-
lük) ortalama belirler. 30 günliik orralamanın yukan dönüşü çok daha geç
gerçekleşmiştir. 70 günlük orta|ama bu dönüşe dönüş bile dememiştir. Bu
durumda, okuy.ıcu "hızJrı" hareketli ortalama|annher zaman daha iyi oldu-
ğu yanılgısına kapılabilir. "Hız|ı" hareketli oıtalamalar tepe ve dipleri elbet-
te en hızlı belirleven ortal
işlem yapılmasına ve pozi az ka|ınmasına r. "Yavaş" or-
ta|,amayı kullanan mcı, bu reaksi u (y6ni geç gelen
ona ancak esaslı bir dön
İkinci bir örnek daha kullanalım, Diyelim ki ilgilendiğimiz bir hisse se-
nedinin fiyatı yıIa 10,000 TL'de başladı ve Hazitan sonuna kadar çeşitli zik-
zak|ar yaparak 28,000 TL'ye kadar çıktı. Temmuz başından Ağustos sonu-
na kadar 26,000 ile 28,000 arasında dalgalandı ve Ağustos sonunda düşüşe
geçerek Kasım başına kadar düşmeye devam edip 20,00O'e indi. Kasım ba-
şında yükseliş başladı ve hisse türlü dalgalanmalardan sonra yılı 30,000
TL'de kapadı (Bkz. Şekil 192).
Eğer bu hisse senedinin yukandaki gibi performans göstereceği bilin-
seydi amacı, tarzr., yaklaşımı ne olursa olsun, her yatınmcının almak isteye-
ceği tek bir yol olurdu.

Şekil 192 - ldeal lşlem Sayısı

Haziran sonu
 52

Yıl başında 10,0O0'den al

Temrrıuz başında 28,000'e sat
Kir: 18,000

Ağustos sonuna kadar bir şey yapma

Ağustos soıunda 28;000'e açığa sat
Kasım başında 20,000'den al
K2r: 8,000
Kasım başında 20,000'den al
Yıl sonunda 30,000'den sat
K2r: 10,000
Böylece işin ideali de yıl boyunca sadece 3 hareket yaparak 36,000 TL
kazanmak olurdu. Ama hisse senedinin çizece§ yol önceden belirli olma-
dığından ve değişik yatırımcıların değişik tarzları olduğundan, kimisi o yl
içinde 65, kimisi 20, kimisi yukandaki gibi 3, kimisi 1 ve kimisi de belki hiç
pozisyon a|mayacaktır. Yukarıdaki üç hareketin şimdi ılapı|acak en iyi iş ol-
duğunu biliyoruz ve hepimiz bunu yapmak isteriz. Arna a) fiyat hareketle-
ri önceden kestirilemeyeceğinden ve b) kimimizbı ana hareketleri oluştu-
ran ofta veya kısa vadeli akzak|ardan da fayda|anmak isteyeceğinden seçti-
ğimiz pozisyon vadeleri değişik olur. İşte ne tür bir hareketli ortalama kul-
zı (hızlı, orta, yavaş) beli unsur da hansi vadeli
glliğfuh9@r,
Özetleyecek olursak, hızlı bir hareketli ortalama kullanan yatınmcı. kt
sa vadeli pozisyonlara tınmcrdrr ve
alır. Bunun aksine. va bir hareketli ortalama kulla
deli ara girip çıkan bir mcıdrr ve
Bu iki uç arasında biİ@lş tokuş da söz konusudur. Kullanılan hareketli
orta|^ma ne kadar "hız\ıysa" (süresi ne kadar lasaysa), o kadar çok a|/sat
sinyali gelir. Bu şekilde ne kadar çok işlem yepılffE j başı k6r ye za-
rar|ar da o m maliyetleri de o denli çok olul. Eu tamamçn \i-
r yandaı, kullanılan hareketli ofia|ama ne kadar "ya-
vaşsa" (süresi ne kadar uzunsa), o kadar az al/sat sinyali gelir; işlem başı
k2r daha fazla; işlem maliyetleri de daha az o|ar. "Yavaş" hareketli ortala,-
ma kullanmak kirlı pozisyonlarda daha fazla oturmayl sağlar ve bunun so-

-
Ia da uzun vadeli lstikrarı getirir. "Yavaş" hareketli artalama|arın iki zaafı
bulunur: a) Başlayan piyasa hareketine geç iştirak edildiğinden, olası k6r-
 53

lanrı bir kısmından feragat edilir, b.

flgelir ve kirlı olan bir u

ann da
verebilir. Ne var ki, teknik analiz ve para (risk) yönetimi araç|arı
ol-an stoplar ve iz süren stoplar (Bkz. Ikinci Kitap, 6, Bölüm) bu zaafı ta- /
+-

mamen yok edebilecek niteliktedir.

---"'
ffier,seçilenhareketliortaIamasüresininpiyasaclöngü-
sünün yarısıkadar olması gerektigini savunurlar. Bu sava katılmak için ön-
ce piyasanın gerçekten de böyle belirlenebilir döngülere sahip olduğuna
inanmarıız gerekir. Ömeğin, bazı piyasalann her dört ayda bir (veya her
dört haftada, veya dört yılda, vs.) dip yaptığl kabul ediliyorsa, o piyasanın
döngü süresi, dipten dibe dört aydır. Bu dört ayın 100 iş gününe tekabül
etti$ni varsa,yarsak, günlük grafiklerimizde kullanmamız gereken hareketli
orta|atna süresi de 50 günlük olmalıdır. Ne var ki, bu kitap dizisinde oturt-
mayz çalıştığırnız yatınm felsefesinde piyasa döngülerinin yeri Bu
yazafl, n her ne irdiğini kabul etse
de, döngüselliğin bir yatınmclnrn stratejisini önemli ölçüde değiştirebilecek
kadar belirlenebilir olduğuna ve düzenli anlık|ar|a oluştuğuna inanmamak-
tadır.

HAREKETIı oRrnınMA.tARDA AL_SAT sı NYALIERı

Hareketli orta|ama|arda alat sinyalleri kesişmelerle kesiş-
metrer ya isi arasında va da iki daha
Sinyal tiretirken kual hep ay-

SAT. Elbette veya

sa satış pozisyorııı açmak için) hern de mevcut
çıkrnak için (uzun n satlş yapı|arak vey4_\ş4

Tek Hareketli Ortalama'

.

Günümüz piyasaLanndakullanımı en basit uzenne

tek-bi
yatın ta l(en(ılsl, yavaş otan (ıa uyguıanan i ortalama
yuKan aşağı kestiğinde sa-
tım
54

Şekil 193 - Tek Hareketli Ortalama ve AL-SAT Sinyalleri

- Gunluk

Grafiklerde fiyarlar çizgi değl genellikle çubuk olarak çizildiklerinden,

bu kesişmeleri iyi tanımlamak gerekir. Fİyatlaç kapinışlann
[e oluşturula o|an fiyat
olan o@JamaJizgisini yukan kesince AL, aşağı
lıkla uygulanabilir ama fiyatJar en en

en oususun mu nmr
receği tanımlanmalıdır. Sinyalİ'verecek bu kesişmeyi genellikle kapanışın
fapmas-stenir. Ömeğin, Şekil 193te Mart başında gerçekleşen yükselişle
 55

günün en yükseği hareketli ortalıamayı yukarı kesmiştir ama o günün ka-

Burada dikkate edilmesi gereken çok önemli bir konu vardır. B_ğgı_pl_
yasayl teknik ana|iz nızda canlı
konusu bazı yanılgılara yol açabilir. Diyelim ki gün içinde piyasay izliyor
ve punıuk nrrrrx xuıuilu-runuz. pivasa hffik ana-
liz yazıIımınlz son gelen fiyatı içinde bulunduğunuz ve ka
olan günün kapanışı olarak 4g (sağ çentik). Bu tüm yaztlım|arda
böyledir. Yine diyelim ki, bu son ve henüz nmamrs olan
kapanışı 6I1E fivat hareketli ortal ka
ortalamanın üzerinde kaldı ve daha sonra k eünün ka
likte hareketli ortalamanın altında kapandı.

Önümüzdeki ikilem şu: Gün içinde fiyat|ar hareketli ortallamayl yı-ıkarı

kestiğinde alım yapılmah mıydı? Yoksa günün kapanrşı
nşm rçekleştirip ine mi bakılmalıydı? Aslın-
bu soruların doğru cevabı yok. Eğ", kr"" *d.li işl.
seçtiyseniz; elbette canlı verileri kullanmalı o ilk k"ri
"" "lb"tt"
e günlük
EraTlEeTin yanında mutlaka klerden
p, ast mı gu il o kısa vadeli srafiklerde ara-
vadeli bir yatırımcı olatak tanlm-
lamadıysanız, günlük grafikleri kullanırken mutlaka canlı verilere ihtiyacı-
nız olmayabilir. Bu durumda günün kapanışından sonra bir kesişmenin
olup olmadığına bakarak (yukardaki örnekte olmamıştı), eıtesi gün işlem
emirlerinizi hazır|ay abi|irsiniz.
Her ne kadar yukarıdaki tarz|ar doğru veya yanlış diye yorumlanamaz
ve her ne kadar bı tarz|ann birer tercih meselesi olduğu kabul edilmiş ol-
sa da denevimler kısa vadeli vatınmcılann sermavelerini daha l.r*. r"-9
içinde tüketg]!!g4!4j, düa_roJadeli yatırımcılann daha işçlkıı,arlı perfq&
man§-sergilediklerini

Zaten tek hareketli ortalama kullanılan piyasalatda, hemen hemen tüm

teknik analistler, eğer tek bir hareketli ortalama kullanılacaksa, bu ortala-
ma olmasıve az
mesi gerektiği konusunda görüş birliğine varmışlardır. LeBeau ve Lucas7 da
56

bu görüşü vurgulamakta ve ömek olarak Colby ve Meyers'in8 A.B.D. hisse

senetleri piyasası için75 yıllık verileri denediklerini ve tek hareketli ortala-
ma kullanarak en iyi sonucu aylık grafikler üzerinde 12 periyotluk (ydni 12
aylık) ortalamayla aldıklarıru göstermektedirler. Elbette bu parametreler
İMKB koşutlanna uymayabilir ve hatta çok daha kısa vadeli ortalamalanı
geriye dönük test edildiğinde daha iyi performans gösterdikleri bulunabi-
lir. Ne var ki, hem gerçek hayattaki uygulama zorlukları hem de işlem ma-
liyetleri göz önüne alındığında,
sa, "uzun" vadeli oıIa|amalanı her zaman için daha iyi sonuç verecekleri

müzde hemen hemen hiç kullanılmamaktadır, _çünkü iki, üç hatta dört ha-
reketli orta|ama kull
#
mistir.

lki Hareketli ortalama

Kullanımı en yaygın olan lar üzerine süreleri birbirinden
farkffia cizmekıir, Bunlardan sürç§:LlJzun olan ortala-
ma, mevcut trendi belirlemek, kısa olan da kesişme gerçek k
Bu uygulamada da kural aynı şe-
ıBlgv ıYıvı . ortalamanm bir
4
dikkate alınmaz ve i ba-
olan) ha
uzun olan) alım
Şekil 1
Burada dikkat edilmesi gereken tek unsur, sürelerin
Om*İa35 veET:unlük ortalama). Aksl takdirde
hem çok faz|a sinya| alınıp aşırı, say.ıda pozisy]öna girilir hem de girilen po-
zisyonlardan elde edilebilecek kir miktan hemen hemen sıfıra indirilmiş
olur. Dolayısıyla, yatırımcı yine kendi tercitıleri doğrı,ıltwunda bir bileşimi
seçmek zorundadır.
iki hareketli ortalama kullanırken hangi; bileşiınin, uygulanması gerekti-
ği konusunda ilk esaslı araştırına ve öneri Donchian'dan gelmiştir (Büz.
ÖWCÜlan 1). Evrensel olarak kullanılan bileşimler 5,2O, 9-18, 10_

olarak de alrrup satılan piyasaya göre

8 colby, Rob€rt w. ve iMeyers, Thomas A., The Encyclopdia of Technical Market lndicators, (McCraw-Hill Tra-
de,1988)
 57

Şekil 194 - lki Hareketli Ortalama ve AL-SAT Sinyalleri

iyi veya kötü sonuç verebilirler. Bu ideal kansırrıı OrfiN,1IZaS-

daha sonra bir mayla bulunabilir ama bu
uygula.na bile sihirli formülünü
tki hareketli octatasıa ta-
sisterni AL sinyali için
nın her iki ortalamanın da üzerine
!1ze!4e çıkmag!, de kaoanıs fi-
yatnın
vatnın her iki oralamanın da altına inmesi bir
|i.i' Bi-
ffi6ir oo2G6-n'7[mavı önlemek amacıvle. ^n^ selen sin-
üzunTrtEE@vaO hafelrctli' @rtaümnafun yönünde olanla-
n, uzurı, !ıadeli (ı.e,va"ü
5B

öNcüı-rn 1: RıCHARD DoNcHıAN

Richard Donchian, "trend takibi" kavramının9 babası

olarak tanınır ve 1950 ve 60'lı yıllarda sistematik yakla-
şımın öncülüğünü yapmıştır. Artık hayatta olmayan
Donchian'ın öğrencileri bugün dünyanın en büyük var-
lık yönetimi şirketlerinin sahipleri veya üst düzey yöne-
tici leri konumundadır.
Yarım asır'önce geliştirdiği teknik sistemler hAtA yaygın-
ca kullanılmakta ve modern çağın en iyi trader'ları tarafından uygulanan ge-
lişmiş sistemlerin temelini oluşturmaktadır. Teknik analiz ve yatırım dünya-
sına yaptığı katkılardan dolayı ismi günümÜzÜn başarılı varlık yöneticilerine
verilen Donchian Ödtillerl ile onurlandırılmıştır. Donchian'ın geliştirdiği
sistemlerden biri de 4 HAFTA KURALI'dırr0. Bu sistemin kurallarına göre,
ın en yüksek fiyatının üzeü!!9_ç]83!şg 3]uı, son 4
nın enİİÇffiatın,n ,]g!E_in@satış yapılır ve arada bir dizi filtre ve
r iil aracı kullanılır. sistem
ana'da yatırım danışmanlığı yapan Dunn & Hargitt lnvestment Management
lnc. isimli şirketin Tradeft Notebook1l başIıklı kitapçığında yatırımcılara
tanıtıtmış ve 80'li yılların ortalarına kadar müthiş getiriler elde etmiştir. Da-
ha sonra, trend takip edici sistemlerin tipik zaafları devreye girmiş, büyük
zararlara uğramıştır.

9 Trend Takibi Kavramı fiyat hareketini baz alır. Ekonomik unsurlar, arlalep istatistikleri vs. gibi unsurlar bu kav-
ramın konusu içinde yer almaz. Trend takibi piyasalar ve fiyatın ge|ecek seviyeleri hakkında bir tahmin yap-
maz, sadece fiyatlara tepki gösterir (reaksiyon). Temelinde sistematik yaklaşım yataı ve kuralların takibi için
iıkı disiplin gerektİrir. Trend takip edici 8österge ve sistemlerin trend yapmayan piyasalardaki zayıf performan-
sı ancak fiyatları, mevcut sermayeyi ve piyasa volatilitesini iyi yorumlayabilen bir risk yönetimi tarafından ber-
taraf edilebilir. Tarihi olarak, trend takip edici sistemler rakip türlerden çok daha fazla para kazanmışlardır. Bu
istatistiğin arkasında büyük balığı (trendi) yakalamak ve sofraya gelene kadar israf etmemek (mümkün olduğu
. kadar sonuna dek oturmak) yatar.
l0 4 Hafta Kuralı artık popülarite ve eski yaldızlı başarısını yitirmiş bir sistem olduğu gibi,8ünümüz pİyasa|arın-
da uygulanabiliriiğini büyük ölçüde ilive kural ve risk yönetimi unsurlarına dayandııması gerektiren bir tra-
, ding sistemidir. Dolayısıyla, bu kitabın amacına ulaşmak için kapsadığı ilkelerin gerektirdiği araçlar listesine
dahil edilmemiştir. Yine de Donchian'ın bu yaklaşımı hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyen okuyucular
aşağıdaki kaynaklara başvurabilirler:
Murphy, |ohn |., Technical Aııalysis of the FuturesMarkets, (New York lnstitute of Finance, New York, 1 986,
'
S.268-273\
. lobman, Darrell R,, The Handbook of Technicaİl Ana/ysiı (Probus Publishing Company, Danvers, MA, t 995,
s. 'l25-13O)
 59

nın yükseliyor olmasl ana trendin yukan olduğunu gösterir. Bj{. bir d,
rumda, hızlı (kısa vadeli) ortalamanın yavaş olanı aşağı keserek vereceği
SAT sinvali dikkate alınmaz. Ne var ki, devamlı ana n ls-

çok önemli bir zaafı bglulg!

iki
hareketli ortalama kullanılan grafiklerde, uzun vadeli (yavaş) hare-
ketli ortalama, dinamik bir destek veya direnç çizgisi görevi de görür. Ör-
neğin, Şekil 194te Temmuz ortaslna kadar süregelen aşağı trendin direnci-
ni, yine a|çalan 20 günlük hareketli ortalama açıkça belirlemiştir- Temmuz
ortasından Ağustos ortaslna kadar devam eden yırkan trendin desteğini de,
yine aynı oıtal;ama belirlemektedir.

Üç Hareketli Ortalama
iki hareketli oıtalama kullanma vöntemi. vatay piyasalarda ve kısa va-
deli zikzaklarda kötü bir şekilde çuvallayan, tç!_r,aretetli on !e!g3
aza|tır ama yine yatay piyasa|arda llerin
öfi-üne geçemez. işte bu tür işlem yapılmaması qereken sürel"rdq_Stı
al)n yaratmak amacıyla üç hareketli orıa|ama kullanma *ündemggglir.
En çok kullanılan üç hareketli ortalama yöntemi, ilk kez R.C. Allen12 ta-
rafından yaygınlaştınlmıştır. R.C. Allen'ın uygulamasında bu üçüncü ortala,
ma, yaurlmcılar için yeni olanak|at yaratır.

Daha önce de gördüğümüz gibi, hareketli ortalama bileşimlerinde al sat

sinyalleri üreten kural her zaman şöyleydi: Hızh olan ortalama (süresi dri,
şük olana) yavaş olanı (sry kes-
reketli oıtal,ama uygularken de aynı kurallar geçerlidir
ama pozlsyona glnş ve . Bunu
yaparken mevcut üç hareketli ortalama tanesinin bir-
irleriyle

l 1 Bu kaynak bazı yayınların maka|elerinde kısmen kapsanmış olsa dahi herhangi bir kurum tarafından yayın-
lanmamıştır. Bu kitapçığın bir ıür uzantısı şeklinde başlayıp daha sonra teknik analizin hemen tüm öğelerini
dahil eden çok daha kapsamlı bir içeriği, yine aynı ismi taşıyan aşağıdaki kaynaktan elde edebilirsiniz:
McMasters, Jr., R. E., Trader's Notebook, Cilt 1-2-3, (Yazar tarafından yayınlanmıştır, 19781

'l
2 Allen, R.c., How to Build a Fortune in Commodities, (Windsor Books, Brightwaters, N.Y., 1972)

Allen, R.C., How to L]se the 4-Day, 9-Day and l1-Day Moving Avera1es to Eam Larger Profits from Commo-
dities, (Best Books, Chicaso, l974)
60

kurallar şöyle:
1._Grafiğe 4, ) ve 18 günlük üç hareketli oıtalama çiz;
2. 9 günlük orta|ama 18 günlüğü yukarı kestiğinde Atr (pozisvona giriş),
3. -.--
4 günlük orıalama 9 giınl
kış),
ünlük ortalama 18 günl aşağı kestiğinde SAT
-g,acığa satış
or1ıalama 9
kıs - acığı kapatıs).
O halde şöyle bir genelleme"de yapabiliriz, 9,\8 bileşlmlnl
açmalr (uzun veya kısa), 49 bileşimini de girilen
olufsanız, bunun al sat siste-
mEiZ içerisinde nasıl-bir etki yaptığmı rahatlıkla görebilirsiniz.
Daha yavaş bileşirnin (9-18) kesişmesiyle açılan (alımyapılan) uzun po-
:

siyon, fazla beklemeden ve kağıt üzerindeki hil6 gerçekleşmemiş kirlar pi-

:
y^sayageri teslim edilmeden, hızlı olan bileşimin (4-9) kesişmesiyle satrm :
.

Şekil 195 - Üç Hareketli Ortalama ve AL-SAT Sinyalleri

- SAT (uzun
pozisyonu kapat) SAT (kısa .
SAT (uzun pozısyon aç)
pozisyonu kapat)

SA.T (kısa .
pozlsyon açJ

5l
\,f- l l\
//\

l l
AL (kısa
^iil-:ı
Pozisyon aç)
AL (uzun pozisyonu kapat)
pozisyon aç)
 61

yapflarak en tepede kapatılıyor. Ne var ki yatırımcı bir açığa satış pozisyo-

nu açmak için bu aynl satlş yerini ve sat sinyalini kullanmayarak daha te-
yitli bir sinyal gelmesini, y2ni 9 gunlük ortalamanın 18 günlüğü aşağ kes-
mesini bekliyor.
Bu yöntemi daha açık bir şekilde özetleyecek olursak, pozisyona gi-
rerken (yffi ister alım isteııse de açğa satş olsun, yed bir pozisyon
açarken) daiıa temkinli ve muhafazakilr davranılıp yavaş bileşiııün
(9-rS) sinyalleri atmaf,ak bir:azdalıa geç giriliyor. Bunun taın aksine,
kağt knrhrın geri piyasayakaptırılmasını önlemek amacıylada, da-
ha lıızJı bileşiın (a9) kııltanılarak açıImş pozisyonlatd an dalıa lnız7ı
ve daiıa optimum bir şekilde çıkıIryon
uc hareketli orlzlama kuilanmanın temelinde vatan ilke su: Basarılı bir
sistilmde, pozisyoı$4p4lpq4Çpozisyon acmaktan daha h,z
.5
.

yon açş, yavaş ve seçici bir süreç olmalı ve önemli bir sinyal veya kı-
rış beklenmeli, kapatışlar dabir yandan kdrlı poziyonda mümkün olduğu
kadarçokoturmay1sağ|ayacakkadaryavaşamaöteyangB@,
piyasaya geri teslim edilmesini önleyecek kadar hızJıı olmalıdır.
Her ne Fadar Allen, orijinal çalışmasında 4-9-18 günlük hareketli ortala-
malar kullanmışsa da, bu yöntemin kullanım alanı bu sürelerle kısıtlı değil-
dir ve yatırrmcl daha önce açıkladığım çeşitli neden ve amaçlarına istina-
den kendisine uyan bileşimi kullanabilir.
Allen'ın 4-9-18 bileşimi, İlıal<n nndeksi grafiği üzerinde kullanıldığında,
zayf ve kur,vetli yönleri Şekil 196da açıkça görülür.
Bu durumda Haziran sonuna kadar düşüşten, daha önce yapılan bir açı-
ğa satışla yararlanılır ve (1) noktasında gelen nispeten zamanlnda sayılabi-
lecek bir sinyalle (4 günlük BHO, 9 günlüğü yukarı kesiyor) geri alım ya-
pılarak k6ğıt kdrlar realize edilir. (2) ve (3) noktalannda oluşan 4-9 kesiş-
meleri henüz bir pozisyonda olunmadığ için dikkate alınmaz (4-9 kesişme-
leri sadece pozisyondan çıkış için kullanılır). Uzun pozisyona giriş (4) nok-
tasında oluşan 9-18 kesişmesiyle tetiklenir (nispeten zamanında).
Bu uzun pozisyonun kirı (5) noktasında 4 günlük BHO'nun 9 günlügu
aşağı kesmesinin verdiği satış sinyaliyle alınır (çok erken). (6) ve (7) nok-
talarında oluşan 4-9 kesişmeleri henüz bir pozisyonda olunmadığı için dik-
kate alınmaz. 9 günlük BHO'nun 18 günlüğü (8) noktasında aşağı kesme-
siyle gelen sat sinyaliyle açığa satış yapılarak bir kısa pozisyon açılır (çok
geç).
 :
62

Şekil 196 - Üç Hareket|i Ortalama ve |MKB

..

-{
-9

ii: zıoz Temmuz

Dört Hareketli Ortalama - Abarttık mı?

Biraz abartı|ı,biraz karmaşık gibi gözükse de, bu yöntem de tüm diğer
hareketli ofia|ama yöntemleri gibi basit ve pratiktir. D:ğ11§|!",j !1ğ1!4k
clirde. hareketli ortalamalann yukarıda bahsettiğimiz zaaflarının bazı|arırıı
bertaraf ederken, öte yandan kuwetli yanlanru cla Korur.

en hzlı (vadesi kısa)lEi ort5'I7manın k kılarak al ve

İat si nyaleri tü-reti lir.
1-vaş-7i1@?İb ir o s i l a tö r olarak uygulanı
edilmesi gerekir ü
 63

'|97-Hareketli Ortalamaların Osilatör (Histogram)

Şekil Olarak İfade Edilmesi
:::
i:i
::;
,İıil< -:. ... .,...

'. ii
.

iii
,, ,l.,......;...
il::
.

: l:
\*:
..\ .\...,.......,
:

, +\_
:

, l,\,
\
'|

\Jı

:l,
ru
: ı,:", ,i

Il][|l|lll,|,tIll

Fl-areketli ortalamalar trend yönünü

nı
64

Bu iki hareketli kesişirken aşağıdaki osilatörümüzün (histog-

orta|arma
ram) değeri de elbette sıfirdır. Bu kesişmenin meydana geldiğ Mays başı_
nakadar,2O günlük orta|ama 40 günlüğün üzerinde kalmıştff. Dolayısıyla,
o zamafla dek osilatörümüz de pozitif (sıfirın üzerinde) değer taşımaktadır.
20 günlük ortala.manrn 40 günlüğün altına geçtiği geri kalan zamaıı|arda da
osilatörümüz hep negatif bölgede seyretmiştir. Osilatörün negatif bölge-
deyken derinleşmesi, bu iki orta|ama arasındaki farkın açıldığıru (Bkz. Ha-
ziran sonu), yini mevcut trendin (ki burada negatif bölgede olduğumuz-
dan dolayı bu trendin aşağı trend olduğunu biliyoruz) kuwetlendiğini gös-
terir. Eğer pozitif bölgedeki çubuklar uzuyor olsaydı, bu ortalama|ar arasın-
daki farkın açıldığnı ve yukarr trendin kuwetlendiğini gösterirdi, Gördü-
ğünüz gibi, hu."k"tli ortulnrnrl"r ror
-

lediğimizde, hareketli ortalamaların

vetini de

Şimdi tekrar 4 hareketli ortalamanın kullanımına geçelim ve tuzlı set ola-

rak 5 ve 1,2, yavaş set olarak da 20 ve 40 günlük orta|amalan a|alım. Şekil
lgSde fiyat çubuklarının üzerine 5 ve 12 günlük hareketli ortalama|a|ar
oturtulurken, grafigin alt kısmına da 20 ve 40 günlük orta|amaların arasln_
daki fark bir osilatör olarak çizilmiş.

Şimdi yukarıdaki kuralın nda iki hızlı hreketli ortalamarun

ve 72) inebakank av . ilk SAT sinyali ;
günlüğü kesmesiyle (1) nokta-
üaçga satış), 5 günlük ortalamanın 12 aşağı
sında geliyor. Bu sinyali dikkate a|ıp a|mayacağımızı beliılemek için 20 ve
40 günlük oria|amaların arasındaki farkı histogram olarak gösteren osilatö-
rümüze bakıyoruz. osilatör alçalıyor, ydni aşağı harekeü destekliyor. Öy-
leyse sinyali dinleyip açığa satış yapabi|iriz. (2) noktasında 5 günlük orta-
lama 1,2 günlüğü yukarı kestiği için al sinyali geliyor ama osilatörümüz h6-
li alçaldığı için bu sinyali dinlemiyor ve kısa pozisyonumuzdan erken çık-
mlyonız. (3) noktasında oluşan sat sinyalinin bir anlamı yok, çünkü zaten
satLştayz, (4) noktasirida 5 günlük orta|a:ma 12 günlüğü yukarı keserek AL
sinyali veriyor. Osilatörümüzde bu al sinyalinin nereye tekabül ettiğine ba-
karsak, hareketin yataylaştığlnı, hatt1 yukarıya dönmekte olduğunu göru_
yot|n. Öyleyse aşağı trend sona ermektedir ve a|ım yaparak kısa pozisyo_
numuzun k6rını alabiliriz. Osilatörümüzde henüz tam bir yukan hareket
gözlemleyemediğimiz için de yeni bir ahrn daha yaparak uzun pozisyon
açmak için daha erken olduğunu görüyoruz. Pozisyonsuz otururken (5)
noktasında satış sinyali geliyor (5 günltik orİalama 12 günlüğü aşağı kesi-
 65

Şekil 198 - Dört Hareketli Ortalarna ve AL-SAT Sinyalleri

lMKB. Gunluk
-12500

-12800
ı
-1 15n0

-1 1t]D0

-1:8500

-1 0800
-9500
isl
hEH V -9000
ılİı
:l i

ts** i

i 40n
:
i
llllll,t 0

lllll
lI
Itl]J

2002 Mayıs Haziran Temmuz

yor). Ne var ki osilatörümlizıükseliş trendinde. Dolauşyla bugiışı }ıatı-

mamamız gerek. Son olarak. (6) noktasında AL sinvali var. O.silatariimtiz
de yükseldi
selmistir.
o})ı-

Böyletikle trendin aksi yönüne doğru gelen tüm sinyaller elenmiş olu-
sadece yukan trendlerc!çr4jgyl§
yatay süreçlerde oluşan sinyaller de sa-
için kullanıldığndan, hem kağıt kirlar zamafl|fl-
da rcalize ediliyor hem de trend yokken yeni pozisyon açılmamış oluyor.
Gördüğünüz sibi bu dörtlü uvzulamarun avantajlan çok ama teknik ana-
İEe hiçbir gösterge mükemmel değil. Bu yöntemde de hayli sıkıntılı sü-
66

reçler oluşacaktır. Bu uyanyı unutmamanız için şunu mutlaka akıldan çı-

karmayın: Teknik aıatlz kitaplannda bir gösteıgenin nasıl işlediği
açıklanırken verilen örnekler hep İŞr.r. rN örneklerdlr. Hiç kimse o
göstergenin çalışmadğ bir örneği vererek göstergeyi fuah etmeye
kalkşmazt

Kaydırılmış Hareketli Ortalamalar

Hareketli orta|amaIar gibi tü. t t"kip .di.i gö i
".rd
zaafu var: a) trendi takip ederken sinyali geç verebJljyolQr, b) yat4y ueya
faz|a zikzaklı ortamlarda aşrrr sinyal verere!_2araçı ve işlem maliyetinin ar-
t
-da
açıkça görebilivoruz. Hızlı bir hareketli ortalama kullandığımızda. orta-
|ama fiyat hareketini çok yakından takip ederek düzleme
re-hezken, her dalga

Dolayısıyla, hem bu zaaflan nispeten ortadan kaldırabilmek hem de

"ben kimim?" (yini "hangi vadeliyim?") sorusunu oıtalama-
nln le oynuyor, strateii n olanı bul
neğin 10 Ii oıtzlatna, uzun vadeli straterimiz için çok tuz-
lı geliyorsa, süresini 30 güne çıkartarak reaksiyon yeteneğini yavaşlatıyo-
ruz. Bu reaksiyon duyarlılığını değiştirmek için başka bir yöntem daha var.
Seçilen aynr hareketli ortala-
mayı ileri doğru belli bir süre_k4ydırmak.@,-seçtiğimiz 10 günlük
üreyi değiştirmeden (yini 10 gün-
lük ortalamayı tanımlayan eğriyi hiç değiştirmeden) bilgisayarın yardmıyla
10 gün sağa doğru kaydırabiliriz (Bkz. Şekil 199,

doğru 10 gün kaydırılmrş olan or-

"ağa
talama (ince çizgi), aslında kalın çizgiyle çizilmiş olan normal 10 günlük
basit hareketli ortalamanın upatlp aynıdır._Ne var ki,tu 10 gü ydır-
ma sayesinde, istenen AL sinyali en i (Temmuz ortasn-
normal orta|ama kullarulmış olsaydı, Mayıs
başında başlayan ve Temmuz otasında sona eren aşağı trend süresince tam
10 kez gereksiz AL sinyali gelmiş olacaktı.

Burada açıkça görüldüğü gibi, kaydırılmış hareketli oı,talamaların getir-

t
 \".
67

Şekil 199 - Kaydırılmış Hareketli Ortalama

|MKE - Günlük

10 günlük
BHo

10 x 10 qünlük

-f:_1
kaydırılmış BHO
:

rne, aşın sayıda gelen

olabilecek i maliyetlerinin asgariye indi !-talnız şu-
nu da akılda ,Ia trendsiz pi
zaten trend takip edici olarak taruml li ortalamalann
t Kaydırılmış [r basit bir
@jgetirmezler. Eğer bu kaydırma işlemini ya-
pacaksanız, Şekil 199daki gibi özellikle eğimi dik (yini kuwetli trend ya-
phn) piyasaları seçmeniz daha emniyetli olur.
Bu yöntemde yapı|an kaydırma işlemi aslında hesapladığımız hareketli
orta|ama değerini, daha önce gördüğümüz gibi, son işlem gününe değil,
6B

kaydırma süred kadar ileri bir tarihe yerleştirmektir. Böylelikle kaydınlmış

hareketli orıA|amapiyasa hareketinin önünde gider. Bu önde gidiş mesafe_
si ne kadar faz|aysa, sinyal de okadar geç gelir. Murphy kitabındaı3,
Art_

hur Sklarew,inla kaJdırma süresini belirlemek için seçilen nryLlgt-

li ortalamarun kare 16 periyotluk

ffi dmaldır. Ben bu tür

büyülü formüllerin teknik analiabaşka bir seviyeye taşıyacağı kanaatinde
değişebi_
değilim. seçilecek hareketli orıa|ama süreleri piyasadan piyasaya
leceği gibi, tamamen kişinin tercih ve strateiisine bağlı olmalıdır,

Ortalanmış Hareketli Ortalamalal

kaydırmanın bir başka yolu da "ortalamaktır". Bu
orıah]-İrna|arı
|amalarda
-Hr."k.tıiseçilen hareketli ortalama ka
yöntemde,
yapılanın akilne, rvebu
oıtalı^ma süresinin ya Örırgğin. secile t gpri-
ama 1O gün geriye rılır. Ashnda burada da, ayt,ıı Sklarew'in
v?İEE}tedir. Yatrnmcı hareketli orıa],ama,
lan istediği kadar ileri veya geri kaydırabilir. Önemli olan, bu kaydırma
iş_

levinin bir sonuç vermesidir.

ı ileri değil geriye doğru yap-

ffimac11fl|z olan trend düzleme işlevi hiç yerine getiri-

döngü te_
lemeyecek hale gelir. ortalanmrş hareketli orıa|ama|ar daha çok
bir yön_
orisyenlerinin piyasadaki dcıngüselliği belirlemek için kullandıkları
temdir. Döngüsellik bir bakıma tarihin tekerrür ettiği bir bakıma
da eski_

denbazı piyasa|arda(özellfie tanm ürünleri gibi) gözlenen belli sürelerde

mevcut ol-
tepe veya dip yapma özelliğinin günümüz piyasalannda da hiln
dr.gu i.rarr. ına dayanır. Bu özellik bazı piyasalarda belki h6li
bir nebze
hem de tek_
mevcuttur ama hem günümüz piyasalanndaki yüksek volatilite
sahip ola_
noloji devrimi sayesinde yatrnmcılann piyasa bilgilerine arunda
karşı bir
bilmeleri, böyle bir döngüselliği önceden tahmin ederek rekabete
avantaj oluşturabilme olanağnı büyük ölçüde yok etmiştir.
Dolayısıyla,
döngüselliğibaz a|anher türlü teknik ana|iz aracı bu kitabın konusu dlşın_

da bırakılmıştır.
.l
l Analysis of the Futures Maİket§, (New York lnstitute of tınance, New York, l 986)
3 Murphy, John J.. Technİca

l4Sklarew,Arthur,TechniguesofaProfessionalCommodityChaftAnalyst,(CommodityResearÖhBureau,New
York, l980)
 6,9

Şekil 200 - Ortalanmış Hareketli Ortalama

hareketli orta|amaların bir başka zaafı da hiçbir zaman gin,

rıdır. Bilnun nedeni,
ınrşsa, son x günün ha-
İeaett ortalaması grafikte gözükmeyecektır (Bkz. Şekil 2oo'debi son gün-
ler).

TRENDSİZLEŞTlRME
ki döngüsel,lik tiyat grafiklerinde
örne@,-aşağ yukarı 14
ve diDlef tivat

dir, Uzun süredir devam eden bir yııkarı trend düşünü4. Bu trend aslında
-.'
70

tek yöndedir ama fiyat|ar o trend içinde zikzaklar, ydni

vadeli strateiiler lar bu

zikzak|ar dan faydalanabilirlç1 işte trend nde kaybolma
zikzak|an (döngüleri, ynni ve di i) oıta ıkarmarun
trendi eniği zza
trendsizl
bir hareketli orta|ama kullanılır.
kullanılacak hareketli orta]rama ik gösterdiği tah-
mln1 sure her 74 günde bir
varsay|yorsan|z, hareketli ortalama kullanırsınız. Bu hare-
i ortalama ten soffa, fiyat|ann hareketli ortalamadan ne ka-
dar uzakta oldukları hesaplanır (fiyat - hareketli orta|ama). Böylelikle eli
mize bir sıfir çizgisi (bu çizgi ashnda hareketli orta|amamızın sıfirlanmrş
şeklidir) üstünde (pozitif değer) ve altında (rıegatif değer) dalgalanan bir fi-
yat grafiği geçer (Bkz. Şekil 2O1).
i
A'dan N'ye kadar olan harflerle konumlaındıİıldıgı'gbi, 14 günlük hare-
ketli ortalamanın sıfirlanmış şekli olan sıfir-çizgisi etrafında dalgalanan fi-
yatJarda oluşan tepe ve dipler, yı-ıkarıdaki fiyat grafiğinden çok daha açık-
ça tespit edilebilmektedir. t

Farklı görüşlere de saygı kbu ama trendsizleştir-

me yönte smteiimizde yer a|mayacak olmasınln en
r. TiöitEiZldŞffie yönteminin başka zaaflan
affi önemlisi, trendsizleştirme yaptıkta
ort^ya çıkan tepe ve di Şekil2o1'de-
ki E tepesi oluştuğunda r düşmeye başlamadan) yükselişin
devam edip etmeyeceğine nasıl karar verebilirsinizveya düşüşün K nokta-
sında durup durmayacağını nasrl tahmin edersiniz? Aslında bu sorun işle-
yeceğimiz her göstergede mevcuttur ve yanıtı bulmak için ana amaçlann-
dan birisi tepe ve dip belirlemek olan hareketli orta|ama|an kulLanacağız.
Ne var ki, trendsizleştirmede bu yöntem tepe ve dipleri doğru belirlese bi-
le, aşırı sayıda kesişme yaparak het zikzakta al veya sat sinyali vereceğin-
de? yine işimize yaramayacaktır. Trendsizleşürmenin bir başka zaafı da as-
,lında "ortalanmış" hareketli ortalamalan kullanması (biz kafa karıştırmamak
için Şekil2o7'de normal bir hareketli ortalama kullandık) ve dolaysıyla son
x gün için hareketli orta|amayı göruntüleyememesidir.
 71

Şekil 201 - Trendsizleştirme

1400t]

1 3080

1 2000

F1 1t]t]U

' 14 günlük BHO'nun

sıfırlanmış şekli

't
/ ii t|iı

Döngüsellik konusu (ve sonra trendsizleştirme) çok önceleri matematik-

çi ve ekonomistlerin ilgisini çekmiş olsa da, teknik analiz literattirüne gir-
mesi ilk kez 5O'lı yılların sonunda'Ş[alter Bressert sayösinde olduı5. ilgi du-
)ruyorsaruz konu hakkında günümüzde sonsuz denecek kadar çok kaynak
bulabilirsiniz. Biz amaç|arımız doğrulnışunda bu konıır ,rtık rleğinne},e_

'l5 Bressert, Walter, The Power of oscillator/Cycle Combinations, (Walter Bressert & Associates, Tucson, Arizo-
na, l99'l)
72

HAREKETLI onrnı-nMAuRlN ZAAFLARI v,r rlrrnrı-rR

Hem hesaplama hem de yorumlama açısından, hareketli ortalamalar,
son derece basit ve kullanışlı oldukları gibi, tarih boyunca bir çok piyasa-
da gayet iyi sonuç vermişlerdir. Ne var ki, di
ortalama|ar da mükemmel deği her zaman zaaf7arının far-
Bunu sağlamak için bazı nokta-

1. Hareketli orıalama|ann en buvük avanlaitlbundan 100 yıl önce Char-

leİDow'un da bize öğreniği gibiıo) h.r ru*r. t..nd ,ro.ü.d. l
,..iy",
"l-rl""djr.

iarar ettirmekte

3.Hareketli ortalam uş-

ları sayesinde, duygusallığı oıtadan kaldırıp disiplin sağlamalanğg.

reye girdiğin.l., açık nozisyon zararlarını kabul edilemevecek mik-

tar|ara çıkarrahi|iç.

sadece trendin yönünü gösterirler, kuwetini

değil.

5. Hareketli ortalamaların gelecekteki fiyat hareketinin yönünü tahmin

6. Hareketli oıta.|ama sistemlerinin ürettiği aVsat lleri,r trend

hemen aynr Ve eş-
- mcıların a a

7. Hareketli ofialamal,ar ardışık olduklan ar-

efl sinyaller labilir. Bunun
u arda daki
büyük bir kıslnı eriyebilir.

l6 Bkz. Dow Kuramı: Birinci Kitap, s.62

 73

8. Seçilen (veya optimize edilen) ha,reketli ortalama parametreleri yapı-

lan testlerde çok iyi s,ontrçlar oef -
da bu performansı ir.

9. Yapılan testler. Eleketli ortalamalan baz alan strateiilerin perfofman-

sında aşın volaİilite tespit etmişiı Aşın performans völm;EF

10. Bu zaafları asgağe indirmek için bazı önlemler almak gerekir:

a) "Trend yapmayan piyasalarda kulla
göstergesi kullanılarak (biraz son-
ra göreceğız), yatay piyasa|arda gelen sinyal|er göz ardı edilebilir.
b) Hiçbir tek hareketli ortalamalara dayandırılmamalı-
dır. Beraberinde diğer . Bunun en
^:
Şi-yöntdmi, bizim de bu cildin sonunda uygulayacağımız gibi,
hem trend takip edici hem de aşırı alım,/aşrrl satlş göstergelerin-

c) Her hareketli ortalama kullanan strateiide FİLTRE kullanılmalıdır.

Genelde iki tür filtre uygulanır:
i. Fivat Filtreleri: Bu. pozisvona girmeden fiyat hareketinin baş-
n-ffi"-n
i (veya kı-
en nış n
. Bir başka , fiyatın kesiş-
me (veya kırış) noktasıru belli bir miktar (veya yüzde) geçme-
si de bu teyidi verir. Hatta sinyal yönünde harekete geçmeden
piyasanın yeni bir en yüksek (veya yeni en düşük) yapmas|
beklenebilir. Sıkça kullanılan bir başka fiyat filtresi de bir sıkış-
ma alanının kınlmasıru veya belli bi grafik formasyonunun so-
na ermesini bekleyerek teyit almaktır.
ii. Zaman F:[treleri: Bu, sinyali üreten kesişmeden sonr4_gozis-
rw9ııa_.akınadan) önce bir müddet beklemek
ryna **ryglen
a onra, iki kapanış
sonra, iki saat sonra gibi uygulamalar ani hareketlerin yol
açacağı zar ar|ar ı engell eyebilir.
 74

OPTİMİZASYON
OPTİM1ZASYON kelimesi, belli bir piyasada uygulanacak olan alım sa-
tlm Kurallarrnrnln n) içerdiği bir daha fazIa
renin (değişkenin) en brmans gösterecek olanınr bulma
en lyl para arayışı piyasa|arda her zaman mev-
cuttu ama öncelikle bilgisayar|ann yüksek miktarlarda veriyi depo|ama ve
insan eliyle ve kısa bir zamanda yapı|amayacak sayıda hesaplamayı sani-
yeler içinde gerçekleştirmeye başlaması ve daha sonra Hochh"r-..ız gibi
araştırmacıIarın önemli bulgular elde etmeleriyle, optimizasyon teknik ana-
lizin önemli bir parçası haline geldi. Hochheimer, Merrill Lynch'te çalışır-
ken 7970-76 arasındaki piyasa verilerini ele aldı ve 3 ill,70 arası tüm hare-
ketli ortalama sürelerini kullanarak performans testleri gerçekleştirdi. Bu
testlerin sonuçları Conımodity Researcb Bureau'nıınlg 1978 Emtia Yülı-
ğı'nda yayınlandı. Hocheimer'ın çalışmalarını daha sonra Perry Kaufman19
da inceledi.
Optimizasyon her türlü trading sistemine ve göstergg§_Wllp[gjl
amd,burada hafe@n, ilk örneğimizi de hareket-
IT o rtalamalar la v e r e c e ğiz.

EREĞL1 hisse senelılerini alıp satmak için iki hareketli ortalama kullanıp,
hızlı o-l7hTrtaIama yavaş olanı yırkarı kesince aI, aşağı kesince sat uralıru
-
leri için evrensel o|arak kabul görmüş değişkenler olan kapanış fiyatını ve
5 ve 20 günlük süreleri seçtiğimizi düşünelim. Bu seçimi rken (5 ve 20
rakamlannı müz tek karar
bu değerlerin evrensel olarak kabul
uyma eğilimi

Şimdi bu değişkenleri EREĞLİ hisse senedinin geçmiş fiyat verileri üze-

rinde deneyerek nasıl sonuç verdiklerine bakalım. Eğer denememizi 7999

17 Hochheimer, Frank, "Computers Can Help You Trade the Futures Markets", l978 Commodity Year Book,
(Commodity Research Bureau, Jersey City, N.J., 1978)

18 Commodity Research Bureau, 1934 yılından beri finansai yatınm sektörüne hizmet veren bir kurumdur. Bun-
ların arasında plyasa fiyat verileri sailcılığı, grafikler, teknik ve tembl analiz yorumları, sektör kitapları
yayıncılığı, her vadeli piyasalar yatırımcısının her yıl heyecanla yayınlanmasını beklediği Emtia Yıllığı ve sek_
törün en saygın emtia endeksleri bulunur (www.crbtrader.com).

1 9 Hochheimer, Frank, "Moving Averages - An Explanation and Computerized Testing of Simple, Linear=İnd Ex_
ponentially Smoothed Moving Averages", Technical Analysis in Commodities, Kaufman, Peny J., {ohn Wiley
& Sons, New York, 1980)
 75

yılı başında başlatırsak, 5-20 bileşimi bize 14,000 puan kaybettiriyor (eğer
her seferinde 10O lot alrm veya satlm yaptığ|m|zı varsayarsak, bu 1.4 mil-
yar TL'ye tekabül eder).

Artık bilgisayar|m|z sayesinde, ayn:. zaman süresi içinde hangi paramet-

relerin en iyi sonuç vereceğini hesaplayabiliriz, E|imizde bütün geçmiş fi-
yat verileri olduğuna göre, her olası parametre bileşimini geriye doğru test
ederek bu sonuca ulaşabiliyoruz. Işte bı sirece oPtirnizasyon deniyor.
Optimizasyon sürecinin ilk adımı, test edilecek sürenin seçimi. Bunu
yukarıda yaptık (1999 başın Cae-
gişken) için hangi olasılıkların test edileceğini belirlemek. Biz hızlı hareket-
li ortalamamız için 3 ile 7, yavaş hareketli ortalamamız için de 15 i|d 25'i
seçelim. Her iki seçenek de, ilk rasgele seçimimiz o|an 5-20 bileşiminin et-
rafindaki değerleri test edecek. Optimizasyonun üçüncü adımı, bilgisayara
bu kurallar ve parametreler setiyle işlem yapıldığında alınacak sonuçlan
test etmesi komutunu vermek. Bu işlemleri Microsoft@ Excel gibi piyasadan
kolayca elde edilebilecek veya daha spesifik bir teknik ana|iz yazı|ımında
yapabilirsiniz.

Şimdi yaptığımz testin (optimizasyonun) sonuçlanna bakalım:

Şekil 202 - Optimizasyon Sonuçları

iij itl .ie,şağl

]..Zi.l_Qi :§,QQQ_i
izirzi -ı,oooi
ii_; itjl..__j,edtjl
: zi ıs: rt,zsoİ
ı..i.i._a_q.i.... .ş.i_ş _o_,

l. 7-
j..?
_1. i... 1_ş., ?-ş.q j
iZ-i,_2?ı 1.1.1.Ş,Qj
i..7i.3.ş i...l.Q,a 9._0_ !

i. 7.
j.
-?{. :... 1_8_, _o_a.q
j
i.7_i.?ş_; 1?_,p_a_aj

Bilgisayar 3-15 bileşiminden başlayaçak 3-76, 3 - 77, 3-18, ..., 3-25 ve t.ç-
ler bittikten sonra 4-15, 4-76 vs. tüm olasılıklan deneyerek 7999 başından
iübaren yukandaki kurallar çerçevesinde işlem yapılsaydı en iyi sonucu
hangi hareketli ortalama süresi bileşiminin vereceğini 4-25 olarak belirliyor
(21,000 puan)zo.

20 Burada örneği basit tutmak için trading kurallarımıza ve test yöntemimize komisyonlar, sermaye gereksinimi,
zarar stopları, vs. gibi önemli kıstaslan katmad|k.
76

Yukarıdaki örnekte belirlediğimiz test setinde sadece 55 olasılık olması-

na rağmen optimizasyonu elle yapmarilz imk6nsız. Her bir bileşim için ge-
riye gidip 1999 yı|ının başından itibaren gerçekleşecek her işlemin sonucu-
nu hesaplamak günlerimizi alırdı. Hatta bu test setini 3-7 ve 75-25 deği| de
2-2a ve 20-100 olarak seçseydik, optimizasyonu elle yapmaya kalkışmak
aylanmızı alırdı. Halbuki bilgisayarlar bu işlemleri birkaç saniye içinde ta-
mamlıyorlar. :

Optimizasyon işlevi olan teknik analiz yazılımlıan yatınmcılann karşısı-

na ilk çıkuğnda, piyasalann anahtarlnln sonunda bulunduğu zannedilmiş,
trader'Iar bir heyecan kasırgasıqa kapılmışlardı. O zamandan bu yana he-
\
men hemen 25 yıl, geçti. Artık herkes tarihi veriler üzerinde şahane hipote-
tik sonuçlar veren k2rlı sistemler yaratabilir. Opümizasyon yapan yazıIım-
lar eskiden binlerce dolara alıcı buluyordu. Ne var |<ı zaman içinde optimi-
zasyona bel bağlayan yatırımcıların çoğu hayal l«rıklığına uğradılar. Gerçek
piyasa koşullarında kazın ayağı farklı çıktı.
Bu sistemlerinin çoğunun çuvallamasrnın arkasında yatan asıl nedenin,
zaman|a, optimizasyon yazılımlarının yetersizliği değil optimizasyonu ya-
pan yatnmcıların test etme ve sonuçları yorumlama yöntemlerindeki bo-
zukluklar olduğu anlaşıldı.
Bugün optimizasyon yapmak için aı-tık büyuk para|ar harcamak gerek-
miyor. Stfatejinizi geçmiş veriler üzerinde objektif bir biçimde denemeniz
bile yeterli olabilir. Burada asıl gerekli olan, o stratejinin gerçek piyasa ko-
şullarında uygulanmasına geçilmeden mutlaka ğeçmi§ veriler üzerinile t6st
.d:jryşi_Bi. rl,- rrt,- k"*l,
relerin secmiste en iyi sonuc vefen değerlerini bulmak başanyı qarantile-
",
gjJ4aLOptimizasyon her ne kadarbize teknolojinin hediye ettiği faydalı bir
araçsa da, yanlış kullanıldığında ve suistimal edildiğinde bir canavara dö-
nüşebilivor. Bunun nedeni. gecmişte iyi sonuç vermiş parametrelerin ge|e-
cekte de Bu varsayım hem hak-
lı hem de haksız. Bir kere, değişen piyasa koşulları veya geçmiş veriler üze-
rinde değil, gerçek hayatta yapı|an işlemlerin uygulamada ort^ya çıkardığı
zorluklar nedeniyle, geçrıişte iyi sonuç verrniş parametrelerin gelecekte iş-
lemeyebileceğini kabul etmek gerekiyor. Yine de, geçmişte test edilerek el-
de edilen bulgulan gelecekte, ynni gerçek piyasa koşullarında kullanmak,
herhalde rastgele seçilen parametreleri kullanmaktan daha iyidir. işte yuka-
rıdaki varsaymın haklı tarafinın gerçekleşmesi arzı ediliyorsa, optimizas-
yonun doğru yapılması gerekiyor.
 77

Optiınizasyonun tehlikeleri ve doğru optimizasyonun nasıl y,apı|acağı

hakkırıda kullanılabilecek en iyi kaynak Lukac, Brorsen ve Irwin'denzı.
Özetlemeye çalışalırrı:
imizasyon yapacak olan yatırımcrlarrn mulelalg :!ııggıg
nın bir anahtarı bir "kılıfina rrna"
kında olması gereki1 Burada "kılıf' geçmiş verilerdir ve bilgisayar-
İİ-an bu kılıfa en iyi uyan parametreleri seçmesini istemek geleceğin
garantisi o|amaz. Dolayısıyla test edilen parametrelerin edilmeyenler-
den daha iyi sonuç verTne olasılığının çok daha fazla olduğunu ka-
bul etmek ama bunu kabullenirken de aşırı optimizasyon yapmamak
gerekir.

2. Dökme tulumba gibi basit bir makinenin hiç kırılmadığını, halbuki

arınaşık ve bozulma
a nu zasyon basit bir he-
Verilen parametrelerin en ni bulur. Bu
parametrelerin (değişkenlerin) sayısı istediği kadar fazla olsun, opti-
mizasyon yine kılıfa en iyi uyan seti bulacaktır. Biz yukandaki iki ha-
reketli oıia|ama ömeğimizde sadece iki değişkeni aramaya çıktık.
On, onbeş değişkeni olan bir sistemi test ettiğinizi düşünün. Bilgisa-
yar yine en iyi sonucu verecek olan 15 değişken bilesimini hıılac"k-
Jır. Değişken sayısı ne kadar çoksa opümizasvon sonucu da o kadar.
"mükemmel" olacaktır. Optimizasyon sonucu ne kadar mükemmel-
se, geaçErpiyasa koşull annda da o kadar faz|a
ur.

3. Opti un mükemmel olmadığnın bir başka göstergesi de, bir

-lışmamasıdır. Hatta bazen aynı hissenin günlük grafiklerindç_eğe et-

ueffir'rr, "
kad7r her hissenin ve her ayfl zamafl süresinin ayn özellikleri oldu-
gıve ayrı panmetreler kullarııhası gerektiği bize mantıklı gelse de,

olsa aptal makinelerdir. Eğer zsak grafikteki erastrıtirna-

21 Lukac, Louis P., Brorsen, Wade B. ve lrwin, Scott H., A Comparison of Twelve Technical Trading Systems,
(Traders Press, CreenÜlle, S.C.,199O). Bu kaynak as|ında Lukac ve Brorsen'in Purdue Üniversitesi'nde
yazdıkları tezlerinin (The lJsefulness of Historical Data in Selecting Parameters for Technical Trading Systems|
bir revizyonu.
7B

nın EREĞLİ mi ARÇELİK mi veya günlük mü haftalık mr olduğunu

bilemezler. Bu da seçilen parametre dizisinin mümkün olduğu kadar
her enstrümandaveher zamanda aynı performansı gösterme yetene-
ğinin olmasına çalışmak gerektigini gösterir.
4. Optimizasyon yapılacaksa, herhalde sorulması gereken ilk soru en iyi
performansı tanıııı|ayacak kıstasların hangilerinin kullanıl
çoğu zaman en @i kazandıran sistem ola
rak tarumlanfi ama böyle bir tanım eksiktir. İdeal o|arak r]Erfgans

a) Yuzde Geüri, I

b) Risk Ölçümü,
c) Parametre İstikran,
d) Zaman istikrarı.

yüzde Getiri
Bu, optimize edilen sistemi uygulamak için gerekli olan fonlama mikta-
rıyla karşılaştırıldığında elde edilen getiridir. Bir trading sisteminin belli bir
zamafl içinde diğerine nazaıan daha fazla fazla para kazandırmış olmasr an-
|amsız olabilir. Ömeğin altı ay içinde A sistemini uygulayarak 5, B sistemi-
ni uygulayarak da 7 milyar TL kazandığımız| varsayalım ve bu iki sistem
için iki ayfl senaryo yaza|ım.
Birinci senaryoda aynı hisseyi değişik miktarlarda alacağız. Y2ni, eğer A
sistemi her pozisyona girildiğinde 100 lot, B sistemi ise ayru hisseden 900
lot alınmasını gerektiriyorsa şurasr bellidir ki, B sistemi için gerekecek olan
fonlama çok daha yüksektir. O halde yukarıdaki istatistiğin (B'nin A'dan
daha faz|a para kazanmış olmasının) hlçbir anlamr kalmaz.

ikinci senaryoda farklı hisselerden aynı miktarlarda alacağız. Y6ni, A sis-

teminde A hissesinin, B sisteminde de B hissesinin alınıp satıldığnr varsa-
yalım ve her iki sistemin de 100'er lotluk (aynı) boyutlarda pozisyona gir-
diğini varsayalım. Bu durumda da B'nin A'dan daha faz|a parakazanmış o|-
masrnln hiçbir değeri kalmaz, çünkü hisse fiyatları eğer biri için 2,500
Tl'lerde, diğeri için de 200,000 Tl'lerde ise yine sistemi uygulamaya sok-
mak"için gerekecek fonlama miktarları birbirlerinden hayli farklı olacaktır.
Yukarıdaki iki senaryodan da görüleceği gibi, performans salt TL kazanç
bazında ölçüldüğünde yanıltıcı olacağından, ölçümün sistemin uygulanma-
 79

sl için gerekli olan fonlarla karşılaştırıldığnda elde edilen o/o getiri olarak
yapılması çok daha anlamlıdır.

Risk Ölçümü
Yüzde getiriye ek olarak sistemin içerdiği riskin de ölçülmesi gerekir.
Aynı TL miktarda kazancave yüzde g.ti
ler birbirlerinden çok farklı olabilir. Ömeğin bir sistemin kuralları ve uygu-
lanışı itibariyle uygulanma süresi içindeki getiri eğrisi güvenilir ve nispeten
sabit bir eğri oluştururken, diğerinin getiri eğrisi son derece oynak ve ge-
lişigüzel olabilir. Dolaysıyla sistemlerin içerdiği bu tür risklerin ölçülüp se-
çim yapmadan önce dört önernli unsurdan biri olarak değerlendirilmesi ge-
rekir. Bu riski ö in çeşitli yollan bulunur. Bunlar a!4sında Ora-
nı, AzffHesap Effi6ffiOEru, Azami Kayıp, Üst Üste Zatat Edenlş-

blçeşitli ölçümler kullarulabilir. Bu Qranları ve diğer risk ölçüm teknikleri-

"'@
parametre lstikrarı

Uygulanacak bir sistemin geçmiş performansını ölçerken sadece iyi per-

formans rakamları veren bir parametreler (değişkenler) dizisi bulmak yet-
mez. Örneğin yı;kanda optimize ettiğimiz sistemdeki gibi iki
talama kullanırumı içeren bir sısteIru u Ya-
an optimi sonucunda da en n4
bulduk. Bu en ivi parametre dizisi belki test edilen zaman
için en iyi performansı vermiştir ama bu süre içinde neler olup bit-
tiğine ıce gereKf.
<-
Orneğin bı zaman içinde yukarıdaki parametreler dizisini kullanarak en
yüksek getiriyi elde etmiş olmamrzın nedeni, çok büyük bir piyasa hareke-
tini yakalam§ ama öte yandan geriye ka|an zamaı içinde de devam|ı zarar
etmiş olmamız olabilir. Test edilen süre sonunda k6rlrı çıkmamızın nedeni
de bu tek işlemden elde edilen kdrın diğer tijm zararlardan daha fazla o|-
muş olması olabilir. Son rakama bakıldığında, evet kar gözükmektedir ama
risk unsuru göz önüne alındığında, bu gerçek hayatta ıygulamaya sokula-
cak bir sistem görünümü vermez.
Bir başka ömekte, yapıIan geriye dönük test sonucunda denenen tüm
B0

parametf€ dizileri 5 i|^ 7 milyar arasında getiri verirken, yukandaki 4 ve 25

dizisinin 42 milyar getiri verdiğini bulmuş olabiliriz. Bu da açıkça göstefir
ki, bu sistemin normal koşullarda 42 değil,5 ila7 rnilyar arasrnda getiri ver-
mesi normaldir. O 42 milyarllık getiriyi veren dizi test edilen süre içinde te-
sadüfi bir döngüyü yaka|ama şansrna sahip olmuştur ama yatnm strateii.le-
rimizi bu gibi rastlantı|ara bırakmak, cesaret sınrrlarrnı zorlarrıanın ötesinde
kumar oynamakla dua etmek arasında bir faaliyet olur.
Yukarıda verilen her iki örneğin de gösterdiğ gibi, yapılan geriye dö-
nük testler sonucunda en iyi perforınamsı gösteren pararnetf€ dizisi yerine
en iSTiXnaRlI sonucu veren diziyi seçmek doğru olur.

zaıııan tr§{lçarı
zamanistikrarı terimi test edilen sürenin ttim zamanlan ve
sil etme yeteneğnin
edip en iyi pertormansl verenTafzmetre Ctrlzisini. blrlrnaKla Du testr son on
yıllık verilerde kullanmak arasında elbette büyük istikrar farkı vardır. Sade-
ce uzun pozisyon alan bir sistemin denendiği bir başka örnekte, test edi-
len sürenin eldeki verilerin tamafrır yerine piyasanın bütün yıl yükseldiği
bir yıl olarak seçilmiş olması büyük bir yanlışlık olur.
Bu gibi zam^n istikrgrı uırsu,rtınuzaylflaacak yanlışlardan kaçınmak için
ilk olarak test edilecek süre ve verilerin mümkün olduğu kadar çok olma-
sr ve testin bu verilerin tamamlnl kapsaması gerekir. LeBeau ve Lucas22 bu
sürenin en az 30 işlem doğuracak uzunlukta olrnasını önermektedirler.
ikinci olarak, istikrar sağlayıcı baz yöntemler de kullarulabilir. Ömeğn
optimizasyon eldeki 10 yıllık tarihi veriler üzerinde yapılacağına bu süre
içinden gelişigüzel seçilip alınan süreler (ömeğin 1991-92,1996-97 ve 79D-
2001) üzerinde yapılıp, çıkan sor,n$arın tutarlı olup olmadığına bakılabilir.
Kullanılan bir başka yörıtem de optimizasyonun belirli süreler için yapılıp,
çıkan sonuçlann bir sonraki süre için de denenmesidir (örneğin test edilen
10 yıllık süre içinde 1995 sonuçları 1996 için, 1996 sonuçlan 1997 için, vs.
denenerek hem en iyi sonuç hem de en yüksek istikran veren parametre-
ler dizisi bulunabilir). Bu yönteme Schwager "kör simülasyon" ismini ve-
rir.23 Kör simülasyon sayesinde "kılıfa uydurma" asgariye iner, çünkü opti-

22 LeBeau, Charles ve Lucas, David W., Computer Analysİs of the Futures Market, s.89,(Business one lrwin, ll-
linois, 1992)
'l984)
23 Schwager, Jack D., A Complete Cuide to the Futures Markets, (John Wiley & Sons, New York,
 81

mize edilen değerler yeni değil, yine eski fiyat verileri üzerinde test edil-
mektedir. Bu bir bakıma gerçek hayatı taklit etmek gibi bir şeydir.
F,ğer bir önceki dönemde bulunan en iyi parametre.dizisi yeni dönem-
de çalışmaz sa ya tekrar başa dönerek kurallarda iyileştirme yapılır ya da ye-
ni dönemde bir optimizasyon daha yapılır. Bu ikinci yönteme LeBeau ve
Lucas22 "Kümülatif İleri Test" ismini vermiştir.

Optimizasyonda uygulanabilecek bir başka yöntem de, test edilen so-

nuEar a ]lgetirivi üreten para k
Şekil 2O2 deki optimizasyon sonuçlanru alabiliriz. en ıyl
performans 27,o0o puan kir, en kötü performans da -27.500 puan zarar o|-
muştuf. Bu durumda "orta" değere en yakın performans 75O puan kirdır
ve seçilecek parametre dizisi 4-75 olacaktır. Bu yöntemin arkasında yatan
mantık, yatlnmcrnn gerçek hayatta en azııdan bu orta değer kadar bir per-
formans göstermesi gerektigidir.
"Otta" performansı seçmenin bir başka uyarlamasında, en iyi perfor-
mans gösteren (örneğin) dOıt ile en kötü performans gösteren dört dizi çı-
karıldıktan sonra geriye kalan en iyi, en kötü ve "orta" pefformansln orta-
lamasrnı gerçekleştiren parametre dizisi seçilir. Bu yöntemi Şekil2oZdeki
optimizasyon sonuçlarına uygularsak, en iyi performanslar olan 21,000-
20.5O0-79,5O0-19,000'1uk kirlar ile en kötü performanslar olan 27,500-
19,500-73,5O0-12,0OO'luk zatat|an çıkanrsak, e|imizde en iyi performans
o|arak 19,000 knr, en kötü performans olarak da 7,000 zarar kalır. 19,000
k2r, 7,000 z^raf ve "orta" değer o|an750 kdnn orta|aması da 4,250 kdrdır.
Dolayısıyla, seçilmesi gereken parametre dizisi 4,25O puan kirı üreten 3-15
bileşimidir.

5. lşte stratejinin ürettiği en yüksek parasal değer yerine bu dört önem-

li ölçüm unsuru hesaba dahil edildiği sürece optimizasyonun tehli-
keleri bertaraf edilebilir. Her ne kadar tiim h,ı önJennffiırrgffiTsis-
tematik bir trad

@acağını da bilmesi gerekir.

imizasyonda unutulmaması gereken bir başka konu da,

lar ve e yerine getirildiği fiy uşan (Bkz. Birinci Ki-
tap, S. 2 mal nin de hesaba katılmasıdır.
B2

ZARFLAR (BANTLAR, KANALLAR)

Hareketli ortalama zarflan (veya bantları, kana|ları) temelde iki ana
amaca hizmet ederler. Bunlardan birincisi, hareketli ortalamalann rloğasın-
da bulunan bir zaafıbertaraf etmek , Daha önceden de gördüğümüz
i, faz|a volatilite (değişkenlik) ama buna
su raketli orta|amalar faz|a sinyal ve
lerinden (çokfazla sayıda kesişme meydana geldiğinden) yatırımcı
yıda girmek zorunda kalmakta ve
hareketi ol
sek işlem maliyetlerine (komj§!,on|ar) maruz kalmaktadır. işte teknisyenler,
testere hareketi denilen bu aşırı sayıda pozisyona girmeye sebebiyet veren
hareketli ortalamalıarı daha verimli kullanabilmek için bir tür filtre uygula-
mak zorundadırlar. anabilecek bu filtrelerden bir tanesi de zaıflar-
dıraa.

.Zarfların kullanım amaç|anndan ikincisi d",pjyİ3 t§§|nin etrafına

hareketliorİaIama|argibihareketetmeı.uuiliy"ffi
rE'iÇffizebilmektir. Birinci kitabımızda gördüğümü z gibi, sıkışma
ffiannı belirleyerek veya trend yapan piyasa|atda
aşağıveya yukarı trend çizgileri çizerek piyasanın destek ve direnç seviye-
lerini bulabiliyorduk. Bir sıkışma alanı oluşumu göstermeyen ve belli bir
yöne doğru trend yapmayıp düzensiz da|ga|aıan piyasalarda bu destek ve
direnç çizgilerini çizmek daha zordur. İşte zarflar yaürlmcıya bu gibi du-
rumlarda destek ve direnç seviyelerini dinamik bir şekilde (y6ni piyasa ile
eder mde) belirleme tanıtlar.
Bu iki amacahizmet eden zaıflar aslında piyasa hareketini bir bant içine
almaktan başka bir şey yapmazlar. Bu kitapta biz iki t;ur zar:f oluşturma tek-
niğini ele a|acağızı
1. Sabit Hareketli Orta|ama ZarfIarı,
2. Volatilite Zarfları.

24 Fiyat hareketini sınırları belirli bir zarf (bant) içerisine yerleştirme fikri ilk kez J.M. Hurst tarafından ortaya
atı ldı-
Hurst, J.M., The Profit Magic of Stock Transaction Timing, (Traders Press, Creenvil|e, S.C., 2000)
 83

sabit Hareketli ortal ama zariları

Fiyar|ar etrafında sabit genişlikte bir bant oluşturmak için kullanılan en
yaygn yöntem, önce fiyatlar üzerine bir hareketli ortal
sonra bu ha belli bir rakam
de alt bant

ŞeHl 2OJte|<ı örnekte 10 günlük bir hareketli ortalama kullanılm§ (oıta

çizgi). Bantın üst ve alt srrurını belirlemek için de bu hareketli ortalamanın
değerine 700 puan eklenip çıkartılarak piyasa dalgalanmalan bir zarf içine
alınmış:

Şekil 203 - Sabit Hareketli Ortalama Zarfları

125Dt]

1 15t]0

11000

1 0500

1t]000

Haziran '
A 2BB?
B4

Üst sınır = 10 günlük BHO değeri + 7O0 puan

Alt sınır = 10 günlük BHO değeri - 700 puan
Görülüyor ki bu üst ve alt bant fiyat hareketinin büyük bir çoğunluğu_
nu sınırlarr dahiline almış ve sanki aynı fiyat hareketinin birer destek ve di
renç çizgisi gibi davranmakta.
mızdaöğrendiklerimiz çerçevesinde bu dinamik ve di
ni kullanabiliriz. Başka bir r destek ine (alt banta
laştığında alım, direnç ne (üst bant)a da satış abi-
ne birinci k kazanç oranl, vs.
gibi diğer afaçlql ja kı-ı!lerı4rrE! ıy oı san:,z, işlemlerimizi

)ruEffi-aÇlb, bu destek ve direnç çizgilerinin sırurladığı alan dahilinde

yaptlğımızda, kendimizi bir "sıkışma a|anı" (a tipi) taü| ya:nrımcı o|arak ta-
nımlıyorduk (Bkz. Birinci Kitap, s. 122-2O1).

oluşturduğumız zarfları hem "sı alanı" (a tipi) hem de i

rış" O ti iiz. Ne varkitarz seçimi
tercihe göre değil piyasanın ıi61-ore yip4rnal ıdr Vo]3g!]vey1_
i

fr:renffianniyasalar "b tipi", yatay ve sıkışık piyasa|ur da "a ripl"

strat mantıpı. vatav pivasalarda
fiyat nn zarf içinde kalmaya, trend yapan volatil piyasalarda da bu
ya eğilimli 6.IffiffiIr.

B tarzı strate'inin nasıl çalıştığını Şekil 2o4teki zarfta görebiliriz. Ekim

ortaslna doğru (okla işaretli) fiyatların üst bandı (direnç) kırmasıyla (kapa,
nış bantın üzerinde) "b tipi" AL si vor ve vukarı trendin hemen he-
men en başında yakalanması sağla risk yönetimi için l-

a|tında bir iz süren stop yöntemi uygulamak. Bu

"
yöntemlerin ikincisini uyguladığınızı düşünürseniz, pozisyon Kasrm sonu-
==

na kadar k6rlı bir şekilde taşınabilir. Hatta piyasa Kasım oria|arında 72,5OO
puana kadar yükseldiğinde, ikinci kitabımızda öğrendiğimiz ipuçları saye-
sinde (Bkz. İkinci Kitap, s.14O) yıkarı trendin artık abartıldlğl tespit edilir-
se, çok daha iyi seviyelerde bile kir alınabilir.

Sabit Hareketli ortalama Bantları'nı yat^y piyasalarda kullanmanrn öme-

ğini de Şekil2o5te görebiliriz. Böyle bir yatay piyasada, alt ve üst bantlar
birer destek ve direnç çizgisi görev.i gördüklerinden, birinci kitapta öğren-
diğimiz "a tipi" strateii kullanılır ve bu bantların sınırladığı sıkışma a|anı da-
hilinde alrm satım yapılır. Elbette bu "aşağıdan al, yukarıdan sat" stratejisi
 B5

şekil 204 - Trend Yapan (Veya Volatil) Piyasalarda Sabit Hareketli Ortalama Zartları

grafikte görüldüğü gibi kolay değildir ve yine daha önce öğrendiğimiz risk
yönetimi araç|an devreye sokulmalrdır. Şekil 2o5te bu uygulamayı yapa-
lım.

A noktasında alım yapılır (uzun pozisyon açılışı)

Alt bantın hemen allına zarar stopu konulur
B noktasında sat§ yapılır (uzun pozisyon k6rı alınır)
B noktasında satış yapılır (kısa pozisyon açılışı)
Üst bantın hemen üstüne zarar stopu konulur
C noktasında a|ım yapılır (kısa pozisyon kArı alınır)
C noktasında a|ım yapılır (uzun pozisyon açılışı)
Alt bantın hemen ahiına zanr stopu konulur
(Eğer stop olunduysa, fiyatların tekrar bantın içine girmesiyle
yine alım yapılır)
D noktasında satış yapılır (uzun pozisyon k6rı alırur)
B6

D noktasında satış yapılır (kısa pozisyon açılışı)

E noktasında stop olunur,(geri alış - kısa pozisyon zarurla kapatılır)
E noktasında a|ım yapılır ("b tipi" uzun pozisyon açılışı)
F noktasında stop olunur (satış - uzun pozisyon zarar|a kapatılır)
F noktasında sahş yapılır (kısa pozisyon açılışı)
G noktasında stop olunur (geri alış - kısa pozisyon zarar|a kapatılır)
G noktasında üst bantın üzerinde kapanış olmadığı için alım yapılarak
yeni bir "b tipi" uzun pozisyon aç/ımaz
H noktasına kadar pozisyonsuz beklenir
H noktasında satş yapdır (kısa pozisyon açılışı)
Üst banun hemen üstiine zarar stopu konulur
J noktasında alım yapılır (kısa pozisyon knn alnır)
J noktasında a|ım yapılır (uzun pozisyon açılışı)
Alt bantın hemen altına zarar stopu konulur
Fiyatlar K noktasına kadar düşse bile bant kınlmadığı için stop olunmaz
L noktasında sanş yapılır (uzun pozisyon knrı alınır)

Şimdi yukarıdaki "a tipi" stfateiinin sonuçlarına bakalrm:

Kirlı pozisyonlar Zararlı pozisyonlar _

A-B D-E
B-C E-F
C-D F-C
H-J
J-L

Burada k2rlı pozisyonlarda gerçekleşürdiğimiz alım ve satım noktalan

arasındaki mesafelerle stop olduğtımuz pozisyontrardaki mesafelere bakar- ?

sak, yine birinci kitapta önemle üzerinde durduğumuz isWkazanç oraı]r

hedefimizi (2.5) kolayca yaka|adığımızı görüyoruz. Başka bir ifadeyle, her
k2rlı pozisyonda 2,5 kazandığımln ve buna mukabil her zararlı pozisyon-
da 1 kaybettiğimizi varsayarsak, bu sekiz işlemde kaybettiğimizin dört mis-
|ini.kazandığımızı görürüz (5 kirlı pozisyon x 2,5 = 72.5 kdra karşı|ık 3 za-
rarlı pozisyon x"l, zarar). Hiç de fena değil!
 87

Şekil 205 - Yatay Piyasalarda Sabit Hareketli Ortalama Zartları

Fiyatlar etrafında sabit genişlikte bir bant oluşturmarun bir başka yönte-
mi de, yıkarıdaki örneklerdeki gibi hareketli ortalamanın değerine belli bir
rakam etli ortalamayı belli yukarı
ydırmakla bir üst bir de alt

Üst sınır = 10 günlük BHO değeri + %o5

Alt sınır : 10 günlük BHO değeri - %o5
bit bantlarda her iki verir. Önemli olan ban-
an genişliğini geriye dönük testler yaparak doğru seçmektir. Seçilen klstas-
lar çok dar bir bant veriyorsa "a tipi" işlem yapmak güçleşir, çünkü bu dar
bantın olanak tanıdığı klr mağları arzu edilen risWkazanç orarunı yakala-
yamaz. Öte yandan, bant dar olduğundan fiyatlar devamlı bantın dışına kı-
88

çoğı zaman gerçek bir kın-

rlş yaparak "b tipi" sinyal verirler. Bu sinyaller
şa ve dolayısıyla başlamak izere olan kuwetli bir trende işaret edemeye-
ceğinden, girilen pozisyonlardan hep zarar stoplanyla çıkılır. Eğer çok ge-
niş bantlar yaratan krstaslar seçilirse, bu kez de fiyatlar hep bant sınırlan
dahilinde kalır. Bu da "b tipi" sinyal üretmeyeceğinden kuwetli trendlerin
yakalanması olanaksız hale gelir.

Yukarıda işlediğimiz her iki yÖntemde de farklı strateiiler uygulanabilir.

Ömeğin, trend yapan piyasalarda daha tıızJıı kir almak için fiyat hareketi-
nin tekrar diğer banda dönmesi beklenmeden başka bir gösterge yardımıy-
Ia veya orta bant kullanılarak çıkış yapılabilir. Başka bir uygulamada, eğer
trend yukanysa üst bant veya trend aşağıysa a|tbant daha geniş tutulabilir.
Bu uygulama zarar stoplannın çok uzakta olmamasrnı sağlar.

volatilite zarfları
]Şabit hareketli ortalama zarflannın uygulamada çıkardığı zorluklann en
büyük nedeni bu zaıfların "sabit" oluşuydu. Başka bir ifadeyle, zart geniş-
liğinin hiç değişmemesi, değişen piyasa koşullarına ayak uyduramayan bir
gösterge yaratıyordu. Değişen piyasa koşullarırun en önemli işaretinin vo-
latilite olduğunu ve ban
Firıi lt
kezMarc Chaikin öne sürdü (akz, ÖtvcÜlan2). Chaikin§löre b\ı
zanflar piyasq 'ini kapsamahydı. Bunu sağlamak için
bir hareketli orta|amayı yukarı doğru o/oJ, aşağı doğru da o/o2
kaydırarak alt ve üst bantlarını oluşturdu. Bu bantlara Bomar Bantlan de,
niliyor ve srnırlan trende göre farklı hareket ediyordu. Bir yukan trend es-
nasında üst bant genişliyor, alt bant da daralıyotdu, Aşağı trendlerde de bu-
nun tersi oluyordu.
Günümüzde volaüliteyi hesaba katmayan zarf türleri artık pek kullanıl-
mıyor. Biz bu kitapta üç tür volatilite bandını ipceleyeceğiz:

3. Son x Periyodun En Yükseği,/Düşüğü Bantları

 89

öNcüı-rn 2: MARC cHAlKlN

Marc Chaikin iş hayatına 1966 yılında broker olarak başladı ve kısa sürede
kendi hedge fonunu kurarak NYFE'de (New York Futures Exchange) üye ara-
cı kurum statüsünü satın aldı. Daha sonra Drexel, Burnham, Lambert lnc.'te
çalışmaya başladı. Aynı zamand a Financial News Networ/Cte (FNN - CNBC
haline gelmeden önceki ismi) programlar yaptı. Birkaç yıl sonra son derece
başarılı bir aracı kurum haline gelen Bomar Securities'i kurdu ve orada
portföy yöneticileri ve trader'lar için bir teknik analiz terminali geliştirdi.
1992 yılında şirketini bir Reuters kuruluşu olan lnstine(e sattı ve aynı kurum
için hisse senedi piyasası analizi üzerine ürünler geliştirmeye devam etti.
199B yılında, Ekim 20O2'de varlık yönetimi yapmaya başlamak için lisans
alan Chaikin CapitaltlC. isimli yeni şirketini kurdu. Chaikin bu zaman zar-
fında teknik analiz literatürüne üç önemli gösterge armağan etti:

Accumulation/Distribution Oscillator
chaikin volume Accumulation percent
Chaikin Money Flow Persistency

En Yüksel«/En Düşük Bantları

Volatiliteyi de hesaba katan bir hareketli ortalama zarfı
kolay yolu alan ( hareketli sabit bir

lük işlem aralıklan)

vo|ati|bazı de sakin
baz a|ıp üst sırurı orta|ama ile. en kleri baz
alt sırıırı ortalamanın arası volatiliteyi hesaba zarf7arın
@lıp, bazı günler genişlevecektir. Brş}" bi. ifr&İ.,
zarf yüksek volatiliteli günlerde volatiliteli sü de dar

En Yüksek/En Düşük Bantlan, günlük volatilitenin (veya seçilen periyo-

OUn "*"-
ni gecikmeli olarak takip ettiklerinden dolayı, Chaikin'in istediğj;ibi piya-
_
 90

Şekil 206 - En Yüksely'En Düşük Bantları

Hareketli oıtalaması
(21 oünlük)

sa hareketinin çoğunluğunu srnırlarr alamaz|ar. Bu zaaf "a tipi",iş-

nr
r. Bu ttir bantlar nispeten
daha dar olduklanndan b tipi sinyaller çok daha çabuk ge|ir (Bkz. Şekil
'2O@.
En YükseVEn Düşük Bantlan kııll.nılı.ke. ııygrılanacak olan strate-
ji g"".llikl. ürı b""t
J}lLEe4lr (sat); alt bant aşağı doğru kırılrnca SAT; fiyatlar tekrar
(yukan) orta banta dönürrce al) olacaktır.
B tipi yauflm tarzının en önemli her kırısın veni bir trend
i ve fiyatlann kı hemen sonra geri
dir. Bazı kınsları kan ve aşağı trend-
-.^
 91

ler takip eder. Ne var ki bazı|an ise sadece bir tükeniş hareketinden öteye
geçmez, Kırış mevcut hareketin son adımı haline gelir ve piyasa geri dö-
ner, Bu zaafı bertaraf etmek i bandın hem a hem de b tipi stra-
tejilerin lanmasrnı kolaylaştıracak , piyasanın volatilitesine
_ daralıp genişlemesi gerekir..Böylelikle çoğu kez kanal dahilinde a üpi iş-
lemler yapılırken b tipi pozisyon açışlar ancak volatilitenin çok azaIdığı, yA,-
ni bantın hayIi daraldığı noktalarda (kırış) yapılır ki yanhş kırışlardaki geri
dönüşlerin faz|a zarar doğurması engellenir. İşte bu stratejiye en uyqun
zarflar Bollinger Bantları'dır.

Bollinger Bantları
John Bollinger (Bkz. ONCÜIER 3) geliştirdiği bantların hesaplanmasını
şöyle ifade eder:

1. Aşama: sapma = ((nr - Ho;2 + (F2- Ho)2 + ... + (Fn -uo)2) / n

2. Aşama: Standart Sapma = sapmarun kare kökü
3. §ama: Üst Bant : BHO + 2 Standar:t Sapma
orta Bant: BHo
Alt Bant : BHo - 2 Standart Sapma
BHO = 20 günlük Basit Hareketli Ortalama
F = Fiyat
n = ortalamasr alınan süre

John Bollinger,20 ortalamanın al

standa* sapma değeri kadar birer bant çizer (Bkz. Şekil 2OV, Standaıt sap-.
_ ma, bir v,eri dizisinin (fiyatl^r) hir ortalama değer, etraflnda nasıl konuşlan-
{egsgltfıı. Standaıt sapma kavramırun istatistik biliminde özgül bir de-
ğeri bulunur. Bu da, veri değerlerinin 0/o68'inin, ortalamadan 1 standart sap-
ma ınesafesi kadar değişik olmasındandır. veri değerlerinin o/o95'i ortalama-
dan 2 standart saprna kadar farklılık gösterir. Bollinger bantlan orta|amanın
üst ve altına 2 standart sapmada çi ine göre, bu da hareketinin
o/o95'inin bu i arasında ka anlamına bir i
mevcut
mal m kanunla
leşmesinin beklendiği anlamına gelir. Dolayısıyla fiyat ya geri dönüp tek-
 92

Şekil 207 - Bollinger Bantları

800

780

760

740

7zCI

7B0

68D

66D
!!:
,1
:i... 640
i|.

it
:i 62D
i?_.

İ, 600

Temmuz

iar ortalamasna dönecekya da trendin onu yakalamasını bekleyecektir; Bu

ın o/oo( olduğunu gösterir. Her ne kadar Ba .

1 oftaıamanı. o.g..rrr-r, pffi@,

ken farklı .

Bollinger, baz a

tü
9İ,talama..kullanıhc^ksa. uİgulanacak o|an standart sapma da 2 değil 2.5
ol]abilir. Öte vandan, baz a|ınaı süre 10 periyot ise, uvqulaqas:akıialdatr,

Her ne kadar fiyatların bantlara ulaşması mutlak AVSAT sinyalleri üret-

 93

öı,ıcüı-rn 3: |oHN BoltlNGER

John Bollinger, Cörsel Sanatlar Akademisi Sinema-

tografi dalı mezunudur ama aynı zamanda hem bir
Onaylı Uzman Finansal Analist (Chartered Financial
Analyst - CFA), hem bir Onaylı Uzman Piyasa Tek-
nisyeni (Chartered Market Technician - CMT) hem
de ABD'nin en önemli teknik analistler birliği olan
Market Technicians Association'un eski bir yönetim
kurulu üyesidir.
Boltinger, bir varlık yönetimi ve yatırım danışmanlığı firması olan Bollinger
Capital Managemenlın kurucusu ve başkanıdır. ABD'nin en büyük kablolu
te|evizyon şebekelerinden biri olan Financial News Networl(ün Piyasalar
Baş Analistidir ve CNBC kanalında yorum ve piyasa analizi programları ya-
par. Bunun yanısıra dünya çapındaki finansal seminerlere de düzenli ko-
nuşmacı olarak davet edilir.
En çok Bollinger Bantları ile tanınır ama yatırım dünyasının en aktif analist-
lerinden birisi sayılır. Aylık bülteni CapitalCrowth leffersıradan yatırımcı-
lara teknik bazlı bir varlık tahsisi yaklaşımı sunar. Sitesi www.Bollinger-
Bands.com da Croup Power ismi altında sektörel analiz yapar. Croup Po-
weı'ın arkasında yatan ilke, iyi bir hisse senedi seçmek içln oncegti k-

1 7İJ-ında başlattığı www.EquityTrader.com'da 3,30O h isse senedinin

geçmiş performansını ve gelecek kAr potansiyelini inceler.
Son web sitesi www.FundsTrader.com'da aynı analizi 1,20O yatırım fonu
için gerçekleştirir. Bu sitenin en göze çarpan özelliği, günlük fon fiyatlarının
bir korelasyon sistemi kullanılarak önceden tahmin edilmesidir.
Bo|linger'ın yayınladığı tek kitap Bollinger on Bollinger Bands (McGraw
Hil1,2001)'dir.

mese de, Bollinger Bantları diğer göstergelerle birlikte

ından iki türlü yorum-
@ki[erde ALISAT sinyalleri verirler:
Birinci yorumlamada, a|t ve üst bantları birer destek ve direnç seviyesi
olarak kullanıp desteğe (alt banta) yaklaşıldığında alım, dirence (üst ban-
94

ta) yaklaşıldığında satış yapılır (a tipi). Riski azaltmak için de, elbette, alım
yapılır yapıImaz desteğin hemen altında (alt bantın biraz aItında) bir zarar
stopu uygulamak gerekir. Ne var ki bu tür işlemler, piyasa bir sıkışma ala-
ve bantlar ni
daha malıdır. yxay piyasanın gözlemlen-
tip yorumun gerektirdig alım ve satım yerleri
içi dolu oklarla gösterilmiştir. Yine de bu tür pozisyonlara girmeden önce
diğer teknik analiz göstergelerine de bakmak gerekir. Örneğin fi

bölgesinde olması ve/ MACD'nin itif

riskini u göstergeleri ve
uyuşmazlık kurallannı daha sonra işleyeceğiz). Bu durumun tam aksine,
Bol! Bantlan'ndan al sinyali gelirken (fiyat|ar alt ba
r mevcut trendin (fivatlar alt banda doğru ka
trend) hem kuwetli k ol-
duğunu sösteriyorsa a
Bollinger Bantlan gibi volatilite zarflaını yorumlamanın ikinci şekli ise
fiyat hareketinin zarfı üstten veya alttan kırmasrnı beklemektir. Bu tarzln te-
melinde yatan mantük, büyük bir trendin fiyatların zarfıbir yönden kırıp çı-
karakbaş|atacağı savıdır. Bu daha önce bahsettiğimiz B türü işlem tarzının :

ta kendisidir. B.urada tek şey, zarfın dışında

cek"ilk Fmektir. şekil2o7deki içi boş
oklar bu kırış noktalarını belirlemektedirler. Burada ilk alım sinyali (1) ra-
kamıyla işaretlenen bant dışı kapanışın gerçekleştiği günde gelir. Bu saye-
de, önemli bir trend henüz başlangıcında yaka|arnr, Burada zarar stopu ge-
nellikle ters taraftaki bandın (alt bant) altına konulur ve pozisyondan kir-
la çıkış için ya önceden belirlenmiş bir k6r hedefi, ya bir iz süren stop yön-
temi (Bkz. İkinci Küap, Altıncı Bölüm) uygulanır ya da fiyatlafln en az|n-
dan orta banda (Şekil 2o7de orta bant, y2ni 10 periyotluk basit hareketli
orlalama gösterilmemiştir) kadar geri dönmesi beklenir. Bir iz süren stop
yönteminin kullarulmadığ zamanlarda Şekil 207'de girilen üç b tipi pozis-
yonun orta bantta k6rlı olarak stop edildiği yerler (x) ile gösterilmiştir. Ör-
neğin, Temmuz ortasında girilen lısa pozisyon (açığa satış), (2) ile işaret-
lenen günün kapanışırun alt bantın altında gerçekleşmesiyle tetiklenmiş,
Temmuz,sonunda (x) noktasında fiyatIarın tekrar ortabanda geri dönme,
siyle geri a|ım yapılarak kdr|a kapatılmıştır. Üçüncü pozisyonda, Eylül or-
tasındaki (3) rakamı ile işaretlenen günde piyasanın üst bantn üstünde ka-
panmasıyla uzun pozisyon açılmış (alım), bu pozisyon bir ay sonra, Ekim
 95

ortasında (x) noktasında fiyatların tekrar orta banda geri dönmesiyle satış
yapılarak kdrLa kapatılmıştır. Her iki örnekte de, fiyatların orta banda geri
dönmesi bekleneceğine daha duyarlı bir iz süren stop yöntemi kullanılmış
olsaydı, bu k6rların miktarı daha da fazla olurdu.

Şekil 2o7de de görüldüğü gibi hangi bant dışına lınşın yeni bir trend
başlangıcı haline dönüşeceğini, hangisinin tekrar banda geri döneceğini
kestirmeye çalışmak, hiç istemediğimiz o "tahmin" etme uğraşına girmek
olur. Dolayısıyla, hem a hem de b tipi stratejilerde yukanda bahsi geçen
sinyallere mutlaka diğer göstergelerin de teyitVermesi gerekir. Öte yandan,
b tipi bir pozisyonlar alınacaksa (kınşlara göre), dikkat edilmesi gereken
en önemli şey, krılmadan önce bantların iyice daralmış olmasıdır. Bantlar
arası geniş olduğunda a t^rzffl. uygulamak daha yerindedir.

Teknik Ana|iz },uvasl palavra yumurtalarının kuluçkaya yalunlması için

çok elverişli olduğundan, yukarıdaki uygulama|arı yaparken yatlrlmclnln
kendisine karşı dürüst davranması ve yanlış yorumlardanuzak durması ge-
rekir. Örneğin ofta dolaşan en yay$n yorumlardan bir tanesi, bantla-
dara ivasanın önemli bir harekete
ır. Bu yorum yumufta mı tavuktan, tavuk mu yumurtadan çıktı
sorusunu çağrıştınr. Bir bant darsa elbette kınlacak, genişse elbette fiyat|a-
rı içinde tutacaktf. B5[dın her daralışı yenTEr hareket bajlarıgıcı a

Bollinger gi\i volatilite bantlarını kullanırken hangi kırışın gerçek bir kı-
rış olduğunu an}amak ve/veya yeni trend başlangıçlarınr ve trend dönüşle-
rini doğru tespit edebilmek için Bollinger Bantlan'ndan başka bir gösterge
daha türetilebilir. Bu yeni türev göstergeye John r "o/ob" ismini ve-
rir. o/ob bize u lnger nl nde o1duğumuzu
gösterir. o/ob'nin
o/ob = (( kapanış - alt bant) / (üst bant - alt bant) x 100
o/ob hesap|andıktan sonra 100 ve 0 değerlerine de birer yatay çizgi çizi-
lir. Aslında bu 100 çizgisi üst, 0 çizgisi de alt Bollinger bandının yatay şe-
kilde ifade edilmesidir. Bu durumda o/ob 0 ila 100 arasındayken fiyatların
Bollinger Bantları dahilinde olduğu anlaşılır, %ob 100'ün üzerine çıkarsa üst
bant, 0'ın altına inerse de alt bant kınlmış demektir (Bkz. Şekil2O8).
o/ob fiyat hareketini başka bir göstergenin hareketiyle karşılaştffmamlza
yarar, Şekil 2o8de Mart ortaslnda fiyatlar ikinci bir dip yaparak aşağı tren-
dini devam ettirdiğini göstermiştir. Bu düşüşü o/ob de teyit etmektedir, çün-
96

Şekil 20S - Bollinger Bantları ve 7ob

- Günluk

kü O çizgisini aşağı kırmak üzeredir (bu dip, ilk %ob dibinden daha aşağı,
daclır). Halbuki aynı fiyat hareketine reaksiyon gösteren RSI'ın yapuğı ikin-
ci dip, birinci dipten yııkarıdadır. Bu da poziüf bir uyuşmazlık sinyalidir ve
aşağı trendi teyit etmeyerek AL sinyali verir (bu tür göstergelerle uyı-ışmaz-
lık kavramlarını daha sonra derinlemesine işleyeceğiz).
John Bollinger, bantlarından başka bir yardımcı gösterge daha türetir ve
bu göstergeye de Bant Genişliği ismini verir. Bant Genişliği, üst ile altbant
arasındaki mesafeyi orta bandn (y2ni hareketli ortalamanın) yüzdesi ola-
rak ifade eder.
Bant Genişliği = (Üst Bant - Alt Bant) / Oıta Bant
 97

Bant Genişliği göştergesi bizr, dara-

doğal olarak oluşan bir kınşın, gerçekten de kuwe!-
ı haline gelip gelıneyeceğini teyit eder. Grafiklerde
da tepe ve diple-
rini belirlemek için üzerine bir hareketli ortalama çizi|ir, Bant Genişlği'nin
sıfira yal«n dip yapması, Bollinger bantlan'run iyice daraldığını (y6ni vola:

ngıcı da, histogramın hareketli ortalamaslru yu-

teyit olur (Bkz. Şekil2O9.

Şekil 209 - Bo|,|inger Bantları ve Bant Genişliği

Nof: Bu yukarı kesiş,

Bollinger Bant|arı'nın
hem yukarı hem de aşa-
ğı kırışlarında gerçekle-
şecek, dolayısıyla hem
AL hem de SAT sinyal-
leıi üretecektir.
9B

Son x Periyodun En Yükseği/Düşüğü Bantları

' volatilite bantlarının bir üçüncü türü de "son x periyodun En yükse_
periyod devre dışı bırakılıp
ğilDüşüğü Bantları"dır. Bu yöntemde en son
ondan eı,velki son x periyodun en yüksek ile en düşük değerleri a|ınarak
son periyoda işaretlenir (Bkz, Şehil21O),
Bu işlem her gün için yapıldığında elimize fiyarJar|a birlikte hareket
eden ve volatilitenin (en yrlkseven düşük arasındaki mesafe) değişmesiy_
le genişleyip dara|an bir bant geçer (Bkz. Şekil 211), Bu tür bant|ar da ay_
nı Bollinger Bantlan gibi kullarulır|ar.Yatay piyasa|arda bant içerisinde a ti-
pi, trend yapzın piyasalarda da bant kınşlarında b tipi lşlerrıler yapılır. A ti_
pi stratejide , zarar stopları alım yapıldıysa a|tbantın hemen alıına, açığa sa_
tış yapıldıysa üst bantın hemen üstüne konulur. B tipi strateiide, zarar stop_
ları alım yapıldlysa üst bantın hemen altına, açığa satış yapıldıysa alt ban_
tn hemen üstüne konulur. Son x Periyodun En Yükseği/Düşüğü Bant|a-
rı,nda herhangi bir orta bant bulunmadığından pozisyon kapatmak için ya
önceden belirlenmiş bir kir hedefi ya da piyasayı yakından takip eden bir
iz süren stop sistemi kullanılır.

Bantlaı,ı
Şekil 21O - Son x Periyodun En Yükseği/Düşüğü
1
 99

Şekit 211 - Son x Periyodun En Yükseği/Düşüğü Bantları 2

,....,:.,. -..,. i....,,.. 1100D

1080t]

1 0600

1t]400

1 0200

1 U000

ı
 :
:

100 :

[rr ıtü,t) :{

MACD
MOVİNG AVERAGE CONVERCENCE DİVERGENCE
"iç

l
Teknik Analizin en istikrarlı göstergelerinden biri olaf ııilec» ilk kez
1979 yıLında Gerald Appel @kz ÖNCÜI_Fa 4) tarafınddn geliştirilmiştir.
MACD,nin kısaltması, İngilizcedeki Moving Average Convergence Diver-
serrce2ı kelimelerinin baş harflerinden oluşmuştur
,. içgğy!1Qlglgn
hareketli orlıa|amalann birbirlerine yaklaşıp ızaklaşarak oluşturduğu sinyal-

ı MACD göstergesinin nüvesini biri hı4ı 2 adet üslü

li oftrlarrıa dffiJrua Gerald Appel bu üslü
lbrini rZ ve 26 peri ir. MACD göstergesinin nasıl he-
ffirrargr.rı daha iyi anlayabilmek için, göstergeyi çizmeden, ilk olarak bu
iki üslü hareketli ortalamayı daha önce gördüğümüz gibi fiyat grafiginin
üzerine çizelim (Bkz. Şekit 212A). Fiyatlann üzerine çizilen kesik çizgi 12
(hızlı), diğeri de 26 periyot|uk (yavaş) üslü hareketli ortalama. Hiç
MACD'ye başvurmadan sadece hareketli oıta|amalara bakarak yorum yapa_
cak olsaydık, daha önce de gördüğümüz gibi bu iki üslü hareketli orta|a-
manın birbirlerini kestikleri noktalan göz önüne alacaktık. Başka bir ifadey-
le x noktalarında Al, y noktalannda da sAT sinyali gelmiş olacaktı.

25 Moving Average = Hareketli Orta|ama

Convergence = Birleşmek, yakınlaşmak
Divergence = Ayrı|mak, uzaklaşmak
 101

öNcülrn 4: GERALD AppEt

al-
Sosyal Bilimler dalında yüksek lisans diplomasını
dıktan sonra New York'taki Theodore Reik Eğitim
Enstitütü'sünde psikanaliz programını tamamlayan
'I960 yılında girmiş
Cerald Appel yatırım hayatına
Stock
ve bir süre sonra Free Enterprise, Yale Hirsch's
gibi sek-
Trader's Almanac, Smart Money ve Money
Bu saye-
tör dergilerine yazılar yazmaya başlamıştır,
de kendisine bir müşteri ve okuyucu kitlesi
oluşturan

Appel1973yılında,gÜnümÜzdedesektörünkalburüstüparalıyayınların-
danbiriolmayadevamedenSystemsandForecastsisimlibÜlteni
yayınlamıştır.Bugün2O0milyondolarllkbirportföyündeyöneticiIiğiniya-
bulunmaktadır:
'o Appet'in beş kitabı
pan
Stock Market Trading Systems: A cuide
to lnvestment Stragety (198O, lr_

win Professional Pub.)

ıNinetYNineWaystoMakeMoneyinaDepression(1981,CrownPub.)
.TheMovingAverageConvergence-DivergenceTradingMethod(.1985,
Traders Press)
c Winnin| Market Systems ('l9B9, Windsor Books)
ıWinninlMarketSystems:8jWaystoBeattheMarket(1991,Traders
Press)

BizbukesişmenoktalannıMACDgöstergesiniçizerekdetespitedebı-.
liriz.BunuyapmakiçinönceMACD'ninnasılhesaplandığınıÖğrenelim.
MACDçizgisiaslındabuikitislühareketliortalamaarasındakifarkıresim-
(12 periyotluk) üslü hareketli ortala_
ler. Ynni MACD,nin değeri, hızlı olan
manĞ-değerinden yavaş uk) üslü
ülü şu ilde ifade edilecektir:
çı
MACD: o oz) - ÜHo (26)
Bu fiyat grafiklerinin altı
ıöre, 12 vç
üle gore üslü hareketli
nir (Bkz. Şekil 2128).
ri de O olacaktır (x_ve
fta|amalar birbi rleriyl e kes
y nokta 6;ffiİİuk uslü hereketl i ortal,affi
n üzerinde
o1andan
r değer taşıya tır (+). Diğer ta 12 periyotluk üs-
1se

}
 ı
102

Şekil 212 - Üslü Hareketli Ortalamalar ve MACD

IMKB-GUnlUk,
:;l:
i
-1 5000
:,.::
iİl:
: |' | :
-14000

-1 3000

-1 2008

-1 1t]Ot]

-1 00D0
I'j'hH Fh

\ffi
-gt]B0
:'f
.:..... -8000

[,ffi' -7nnn
MACD
+600
-++00
#HilffiilİililhJ; ,B +20B
0
:., llll( .-200
-400
I
' EylUl
l l
Kasım' '2002 ' 'Mart

lü hereketli ortalamanrn değeri 26 periyotluk olandan hiçük olduğunda

(ydni 72 periyotluk, 26 periyotluğun altında ise), MACD negatif bir değer
taşıyacaktır (-).
Dolaysıyla, histogram olarak resimlendirdiğimiz YleCD çizgisi aslında
bir sıfir çizgisi etrafında.yukarı (pozitif) ve aşağı (negatifl dalga|anan ba de-
ğerden ibarettir. Bu değerin birer üst veya alt sının yoktur.
MACD
li ortalamanm yavaş olanın
 103

nl göStefir ki bg_d4
bir yukarı trend içinde
tıf tanfta ama a|çalııyor ise, bu hızlı hareketli or-
ta]ıamaıınh6lıd olanın ffia aradaki farkın kapan-
ffiA.i, ki bu da piyasaln tElxqir ygkugl§ndde bu]
arı trendin kuwetini yavaş ya tirdiğini ifade eder.

MACD eğer negatif tarafta bu luzlı harekedi

a|ça:ümay^ devz;m ed|yors^,
olduğunu ve aradaki mesafeyi açtlğını
"ffinda
göSterir ki bu da fiyat|ann orta|ama|ardan daha hızlı düştüğünü, yini piya-
sanın bir t.".d içird. olduğu r.
"şrğ,
MACD çizgisi hd|A, ıegatif tarafta ama ise, bu hızlı hareketli
ffi-ala yr*ş altında olduğunu ama aradaki farkın
"1,"-n
dığını gösterir ki bu da piyasanrn h2t6 bir aşağı trendde bulunduğunu, an-
cak aşağı trendin kuwetini ya
yandan, sıfir ne çok üstüne (pozitif tarafa) !9
j9
-tarafa) inemeden sıfıra ya

bir MACD çizgisi

21g.
Aşağı mı yoksa iold muzu ve bu trendin
nlp ni MACD histogramına ba@rak
İ6-uuşamadabize gereken bu kuwetlenme veya zayıflamanın zaman-
I1-m-asını tespit etmektir. Gerald Appel bu amaçla birer AL SAT sinyali ve_
recek başka bir çizgi daha tasar|amıştır. Bu çizgiye sinyal veya Tetik Çiz-
gisi ismi verilir.
Sinyal çizgisi de bir üslü hareketli ortalamadır (9 periyotluk) ama bu kez
ortalamasr alınan fiyatlar değil 1,ukanda hesapladığımız MACD çizgisinin ta
kendisidir. O halde MACD göstergesinin tam formülü şöyle o[acaktır:
MAcD = üHo (12) - üHo (26)
Sinyal Çizgisi = MACD,nin 9 periyotluk üslü hareketli ortalaması
sinyal çizgisi MACD histogramının üzerinde çizğ o|arak çizi|ir ve
MACD,deki da|ga|anmalan düzleyerek MACD,nin tepe yapıp yapmadığını
gösterir (Bkz. Şekil 214).

MACD histogramı pozitif Larafta iken yukarı trendde olduğumuzu,

MACD,nin bu konumda yükselmeye devam etmesiyle yukarı trendin kuv_
104

Şekil 213 - Üslü HareketliOrtalamalar ve MACD

Gunluk

2200

yukarı
trend
"' kuvvetli

*i <-ı
. .vrl.t,
trend
: yavaşlıyor
EylUl Kasım Mart

vetlendiğini ve MACD'nin pozitif tarafta iken yükselmesini dtırdurup alçal-

maya başlamaslnln da artık 1,ı-ıkarı trendin sonu anlamına geldiğini, ydni sa-
tlş zamarunın geldigini biliyoruz.
Öte yandan, MACD histogramı negaüf iız;rafta u-
ğumuzu, MAC in
iğini
sonu anlamına

Demek ki MACD histogramı tepe yapıp yönünü aşağ çevirir çevirmez

 adar ko|ay değil, Burada

ffiaman tepe veya ne zaman dip yaptığın, tespit

bakarak başarmamrz olanak-
edebilrnek. Bunu da sadece MACD çizgisine
sız. Tepe yapıp aşağı aOnmtiş gibi
gözüken histog n
veya dip yqpıp yuyn d9glıyj_sig=
,."@r. tetraİ7ŞEffi çev]rebilir, işte
 106

ta|ama kullanmamız

Hareketli ortalamaların bir inin nerede tepe nerede dip yaptığnı na-
once f,. Burada da aynı ilkeler
plp rdikten sonra sin isi'ni (y2ni 9
i ortalamasını) aşağı kesmedikçe o tepeye " demi
o|arak tanımlayıp SAT sinyafini almak için bu
uşmaslnl yoruz. r tarafta, MACD dip yapıp yönünü yı-ıkarı çevir-
sonfa Sinyal Çizgisi'ni (y6ni 9 periyotluk üslü hareketli ortalaması-
nı) yıkarı o umu -olp
AL sin lini almak i . Şe-

kil21o.
O halde allm satlm kuralımrzr, MACD, Sinyal Çizgisi'ni yukarı krrarsa AL,
t
önemli bir husus al ve sat sin seVl-
mak kalmamak icin
CD tepesinin (y6ni MACD'nin kesişinin, ynni sa-
^l fr'Iinin) poziıf ve mümkün olduğu kadar yüksek seviyeler-
fnı şekilde, MACD dibinin (ynni MA

llerq_!ıem de pozitif bölgede gelen alım sin-

bölgede gelen satış sinyallerine şü

Burada al ve sat sinyallerini üretmek için fiyat grafiginin izerine çizdi-

ğimiz 2 üslü hareketli ortalamanın birbirleriyle kesişmelerini dikkate almak
yerine, MACD'nin kendisinin 9 periyotluk üslü harekedi ortalamasıyla yap-
tlğı kesişme|eri a|mamızın iki ana nedeni var. Bunlardan birincisi, hareket-
Ii orta|ama|ann her aşağı ve yukarı oyrıamada yön değiştirebilecekleri ola-
sılığıyla oriaya çıkacak olan aşırı sayıda işlem yapma tehlikesini oriadan
kaldırmak. MACD, formülü itibariyle zaten o 2 hareketli ortalamadan türe-
diği için, gecikmeli göstergeler o|arak başta fiyat hareketini yavaş|atıp diz-
leyen hareketli ortalamaları bir daha yavaş|atıp düzlediği için bu olasılığı
en az? indirgiyor. İkinci neden ise MACD ile 9 periyotluk üslü hareketli or-
talamasının (Sinyal Çizgisi'nin) kesişmelerinden aldığımız al ve sat sinyalle-
rinin, fiyat grafiği üzerindeki 72 ve 26 periyotluk üslü hareketb, ortalamala-
rın kesişmelerinden a|dığımız sinyallerden çok daha erken gelmesi.
 107

Örneğin, Şekil 214te (a) konumunda kesişen 12 ve 26 periyotluk orta-

Iamalardan a|dığımız AL sinyalini ancak (aa) tarihinde gerçekleştirebiliyor-
ken, (x) konumunda kesişen MACD ve Sinyal Çizgisi'nden aldığımız AL
sinyali çok daha erken geliyor ve alışımrzı daha cazip bir fiyat seviyesinde-
ki (:or) tarihinde yapabiliyoruz, Diğer tarafta, (b) konumunda kesişen 12 ve
26 periyotluk ortalama|ardan a|dığımız SAT sinyalini ancak (bb) tarihinde
gerçekleşürebiliyorken, (y) konumunda kesişen MACD ve Sinyal Çizgi-
si'nden a|dığımız SAT sinyali çok daha erken geliyor ve satrşlmızı daha ca-
zip bir fiyat seviyesindeki (yy) tarihlnde yapabi|iyoruz,
MACD göstergesini uygularken kullanılacak olan
12-26-9 olarak
ve pozısyona i vade stratejisi ile
girdiklerine bakarak bu değişkenter değiştirilebilir. Örneğin Sinyal Çizgisi
için 9 değil de 5 gibi bir periyot irse MACD bu çizgiyi daha sık l!çse-
ni tepe ve dipleri tanımlamakta kullanılan kriter
Ve sat sin ktır. Bu şekilde daha faz|a
arak, belki daha önce ele geçmeyen birkaç
a|ım veya satım fırsaü oluşacaktır ama deneyimler pozisyon sayrslrun art-
masıyla kArlılığın aza|dığına işaret etmektedir. Öte yandan, 72 ve 26 yerine,
başkabileşimlerdekullanılaraksinyalalmahım
iyileştirip rında
recektir. Daha önce de gördüğümüz gibi, optimizasyon yapılarak her bir
hisse senedi, her bir endeks, her bir döviz kuru veya emtia için bu bileşim-
lerin en ideali bulunabilir ama bu mükemmel(!) bileşimlerin dahi gelecek-
te aynı performansı gösterme olasılıklarının az olduğunu gördük. Dolayı-
sıyla, göstergeyi geliştirirken zaman ve gayfetini harcayarak çeşitli koşul ve
piyasa|arda testler yapmlş olan _Gerald Appel'in 72-26-9 olarak be
olduğu bileşimi kurcalayarak tekerleği
nne, ayrüen uvsulavıp MACD sö
anmanln aramak çok daha akıllı olacaktır.

Bu etkin yollardan bir tanesini 1986 yılında Thomas Aspralflı geliştirdi.

Zaten gecikmeli göstergeler olan hareketli ortalama|arı kullanan MACD

26 Appel aslında SAT|Ş sinyalleri için 12-26-9 değişkenlerini kullanırken, AL sinyalleri için 8-1 7-9 bileşimini
önermişti.
27 Aspray, Thomas, MACD Momentum, Technical Analysis of Stocks and Commodities, Cilt 6:8 ve 6:9, 1988
Star, Barbara, The MACD Momentum Oscillator, Technical Analysis of Stocks and Commodities, Cilt 12:2,
1994
10B

göstergesinden aldığı sinyallerin zaman|ama|annın da yetersiz (geç) oldu-

ğu tespit eden Aspray, Appel'in değişkenleriyle oynayacağna MACD'nin
Sinyal Çizgisi'ni keseceği z^manı öınceden kestirebilmek için deneylet yap-
tı. MACD'den yeni bir türev geliş.tirerek MACD'nin sinyallerini daha da er-
kene çekmeyi başardı. Böylelikle MACD-Sinya| Çizgisi kesişmelerini de ön-
ceden tespit edebilmlş o
Aspray'in geliştirdiği türev şöyleydi:
"MACD-AS" = MACD - Sinyal Çizgisi
"Yeni Sinyal Çizgisi" = "MACD-AS'In 9 periyotluk üslü hareketli
ortalaması
Ya iş çok basitti. biri hzlı biri yavaş iki
ortalama arasındaki farkı alacağına, MACD-AS çizgisini oluşturmak için Ap-

Bkz. Şekil 219.

Böylece Appel'in .MACD'si Sinyal Çizgisi'nin üstündeyken, Aspray'İn
MACD-AS'ı pozitif alanda, Appel'in MACD'si Sinyal Çizgisi'nin altındayken
Aspray'in MACD-AS'ı negatif alanda konuşlandı (gri alanlar). Aynı şekilde,
.AL sinyalleri MACD-AS diplerinde, SAT sinyalleri de MACD-AS tepelerinde
gelecekti. Bu tepeleri belirlemek için türettiği MACD-AS çizgisinin 9 peri-
yotluk üslü hareketli ortalamasını uyguladı. Böylelikle aynı Appel'in MACD
(histogram) ve Sinyal Çizgisi (çizgi) gibi gözüken bir türev yaratrs.
Appel'in uygulamasında alveya sat sinyali, MACD ile Sinyal Çizgisi ara-
sındaki fark aza|ıp (daralıp) sıfıra indiğinde kesişme olunca geliyordu. Asp-
ray kendi uygulamasıyla sinyallerini bu kesişmeyi beklemeden, daralmanrn
başladığı yerde türetmiş oldu, Bu yeni göstergede allsat kuralları farklı de-
ğildi. MACD-SA Yeni Sinyal Çizgisi'ni yukan kestiğinde AL, aşağı kestiğin-
de SAT.

MACD-AS sinyallerinin, hem sin-

mde 'in MACD'sinin sinyallerinden ne kadar
iği Şekil 216da açıkça
2O07 yazınn bu günlük ARCLK grafiginde dikkaü ilk çeken nokta, fiyat
çubuklarının üzerine çizilmiş olan iki üslü hareketli ortalamanın (72 ve 26
günlük) hiç kesişmiyor ve dolayısıyla hiçbir aVsat sinya|i vermiyor olması.
Halbtıki, Appel'in MACD'si 3 tanesi AL (a7, a2 ve a3), 2 ıanesi de SAT (s1
ve s2) olmak izere 5 sinyal vermiş. Bu sinyaller geldiğinde hangi fiyat se-
 ,l09

Şekil 215 - Appel'in MACD'si ile Aspray'in MACD-AS'ı

mnço-ns iızgıiı i

viyesinde alım veya satım yapıldığı da aynı harf kodlanyla fiyat çubukları
üzerinde içi boş dairelerle gösteriliyor. En alttaki MACD-
bakıldığnda ise bu sihyallerin ne kadar
bül eden ve tarihleri de üstte-
ki fiyat çubukları üzerinde aa1, ss1, aaz, ssz, aa3 kod|an ve içi dolu daire-
lerle işaretli.
. Aspray,in MACD_AS,ı burada aslında göstergenin göstergesi niteliğinde.
MACD-AS,ı geliştirerek sinyalleri öne çekmeye çalrşrnasmın nedeni ise, za-
ten b.irer geciknıeli gösterge olan hareketli ortalamalar içeren MA.CD|de sin-
yallerin genellikle geç geliyor olması. Şekil216da ve MACD-AS ara-
^dACD
 110

Şekil 216 - Appel'in MACD'si ile Aspray'in MACD-AS'ı

sındaki tarih ve konum farklılıklanrı inceleyecek olursaruz tüm \{ACD-AS

yüzden biz de ki göstergeler bölümü yapacağımız

ffi,
konsolide gösterge analizi çalışmamızda artık MACD'yi değil MACD-AS'ı

Teknik anabzyazfıımlarında sadece MACD bulunan okuy_ıcular MACD-

AS'ı kendileri kolaylıkla oluşturabilirler. MACD-AS1n yukanda verilen for-
mülü ister "kişisel gösterge geliştirme" işlevligi otan Meta Stock veya Tra-
 111

deStation zibi vazılırg@fu isterse de Microsoft Excel uzerinde kullanılarak

-#
T-u yeni gösterge yaratılabilir.
Hareketli orta|ama|ar bölümünde de gördüğümüz gibi hızlandırılmış
tüm göstergeler, bir yandan daha erken sinyal verirken, diğer yandan da,
ha faz|a sayıda sinyal yarattıkları için faydalı olmaktan çıkıp zarar|ı hale ge-
lebiliyorlardı. Özellikle tepe ve dipleri tanımlamakta kullandığımız hareket-
|i oııa|amaları hızlandırdığımızda "tepe" ve "dip" tanlmr kriterlerimizi gev-
şetmiş olduğumuzdan, bu dezavantai|a karşı karşıya kalıyorduk.
MACD-AS1n MACD'yi hızlandınş yöntemi aslında içerdiği hareketli or-
talama\an hız|andırrnak değil türev bir histogram yaratmak. Bu sayede te-
pe ve dip tanlmı kriterlerini gevşetmiyof ama okuyucular MACD-AS'ın yi-
ne de zaten hiçbir zaman mükemmeli yakalayamayacak olan göstergelerin
göstergesi olma niteliğini de unutmama|ı. Deneyimler MACD-AS'
çoğunlukla 'den daha erken hh fl-sonuçlar verdiğini gösteri-
yğ-ama bu zaman tek başına ve
kullanılmamalı ve farklı özellikleri bulunan, ı piy asalar da kullanılan
ffi6ffi rgelerle birllkte uygulanm7lı_
MACD-AS'ın bir başka özelliği de vade uzadıkça daha
; ve "hafta|ık" grafikler-
oln@. Dolay
de kullanmak en iyisi (en ideali hem günlük hem de haftalık grafikleri bir-
likte kullanmak). Öte yandan MACD-AS'ın çok kısa vadelerde şüpheli sin-
.yaller verdiği de deneyimlerimiz arasında.

MACD ve MACD-AS'ın en önemli özelliklerinden birisi de güvenilirlik

derecesi yüksek olan "uyuşmaz|ık" sinyalleri üretebiliyor olmaları (Bkz, Şe-
kil 21D. Bu grafikte EURO'nun 2001 yılırun Ternmuz ayına kadar bir aşa-
ğı trendde seyrettiği açıkça gözüküyor. EURO Haziran ayında dip1 dıye
isimlendirilmiş olan 0.8400 seviyesine düşüşünün ardından tepki alımlany-
la 0.8670'e kadar yükseliyor ama daha sonra aşağı trend tekrar başlıyor ve
bu kez düşüş 0.84OO'ün a|tına kadar sürüyor (dipz). Burada ikinci dibin bi-
rinci dipten daha aşağıda olması, aşağı trendin hi12 geçerli olduğunu teyit
ediyor (Bkz. Birinci Kitap, s. 89. Herhangi bir göstergenin yardrmı olma-
dan düşüşün burada sona ereceğini kestirmek güç olduğu gibi, alım yap-
maya kalkışmak da hayli tehlikeli. Halbuki grafiğin altındaki MACD
(MACD-AS) göstergesine baktığımızda, yukarıdaki fiyat grafiğnde işaretle-
diğimiz diplere tekabül eden gösterge diplerinde farklı bir resim elde edi-
yaflJz. Göstergemizin ikinci dibi, birinci dipten çok daha yukanda. Ynni
112

Şekil 217 - MACD ve Uyuşmazlık (pozitif uyuşmazlık ve alım sinyati)

aşağl trendi teyit etmiyor ve başlayabilecek olası bir yukan trende işaret
ediyor. Bu bir pozitif uyuşmazlık ve Al sinyali üretiyor. Alım sinyali, MACD
ikinci dibini oluşturduktan soffa, sinyal çizgisini y_ıkarı kestiğinde geliyor.
Şekil 187de de bu oluşumun tam tersine, yini bir negatif uyuşmadığa
şahit oluyoruz, Eylül ortasrna kadar tırmanrşını devam ettiren EURO, ikinci
tepenin birinciden daha yukanda olması nedeniyle, yukan trendde olduğu-
nu teyit ediyor. Ne var ki, ayru fiyat tepelerine tekabül eden MACD tepe-
leri bu teyidi vermiyor, çünkü ikinci gösterge tepesi birinci gösterge tepe-
sinden daha aşağıda. Bu oluşum yukan trendin kuwetini yavaş yavaş yitir-
 113

mekte olduğunun ilk işareti. sauş sinyali de MAGD sinyal çizgisini aşağı
kestiğinde geliyor.
okuyucular şekil 218e dikkatli baktıklarında, bu negatif ulnışmazlığın
atdından, EURo,nun önce Ekim, sonra da Kasım ayında iki dip daha oluş-
turduğunu ve Kasım ayındaki ikinci dibin, Ekitn ayındaki dipten daha aşa-
gda oldugunu farkedeceklerdir. Bu oluşum aşağı trehdi teyit etmektedir,
Halbi]ki aynı fiyat diplerine tekabül eden MACD dipleri bu kez bir pozitif
uyuşrtıazlığın oldtığunu göstermektedir (ikinci gösterge dibi birincisinden
daha yukanda). Bu uyuşmazlığn akabinde MACD sinyal çizgisini yukarı
kesmekte ve AL sinyali vermektedir (grafiğin en alt-sağında Kasım ay\ so_
nunda). EURO bu AL sinyalinden sonra, iki hafta içinde 0.9100,e kadar
yükselmiştir (bu grafikte gözükmüyor).

(negatif uyuşmazlık ve §atış sinya|i)

Şekil 21S - MACD ve Uyuşmazlık

.g3

.g2

.g1

.g

.g9

.B8

.87
tepe1

0.0D1

0.002

Eylijl Ekim Kasım

114

Yukandaki örneklerde görüldüğü gibi MACD'deki uyuşmazlık sinyalle-

ri hayli etkilidir. Buna rağmen, bu örneklerdeki gibi mevcut trende karşı
alınacak her karan diğer göstergeler de desteklemelive karar|ar asla tek bir
göstergeye dayandınlmamalıdır.

Bunun acı bir örneği Şekil 219da karşımıza çıkıyor. MACD Eylül ayın-
da fiyatlardaki yukan trendle uyuşmuyor ve SAT sinyali veriyor. Ne var ki,
bu negatif uyuşmazlığa rağmen yukarı trend Kasrm'ın ilk haftasına kadar
devam ediyor. Burada yaptığımflhata stratejimizi tek bir göstergeye dayan-
dırmış o|mamız Halbuki RSI ve MOMENTUM gibi diğer göstergelere bak-

Şekii 219 - MACD ve Uyuşmazlık (negatif uyuşmazlık ve yanlış satış sinyali)

 115

mş olsaydlk, yükselen fiyat tepelerine tekabül eden gösterge tepelerinin

de yükselmekte olduğunu (yini uyuşmazlık olmadığıru) görür, MACD'den
gelen negatif uyuşmazlık (SAT) sinyalini dikkate almazdık.

Şimdi bir sonraki göstergemize geçmeden önce, MACD'den a|acağmız

sinyalleri özetleyelim:
1) MACD Çizgisi, Sinyal Çizgisi'ni yukan kestiğinde Al,
2) Bu kesiş (AL sinyali) ne kadar negatif bölgede, y6ni ne kadar dipler-
de gelirse o kadar güvenilir,
3) MACD Çizgisi, Sinyal Çizgisi'ni aşağı kestiğinde SAT,
4) Bu kesiş (SAT sinyali) ne kadar pozitif bölgede, y6ni ne kadar tepe-
lerde gelirse o kadar güvenilir,
5) Pozitif uyışmazlık gözlendiğinde AL (y6ni, MACD'de AL sinyali gel-
diğinde, bu AL sinyalinin tekabül ettiği fiyat dibi bir önceki fiyat di-
binden daha aşağıdayken, AL sinyali veren MACD dibi bir önceki
MACD dibinden daha yukandaysa),
6) Negatif uyıışmazlık gözlendiğinde SAT (y2ni, MACD'de SAT sinyali
geldiğinde, bu SAT sinyalinin tekabtil ettiği fiyat tepesi bir önceki fi-
yat tepesinden daha yukandayken, SAT sinyali veren MACD tepesi
bir önceki MACD tepesinden daha aşağıdaysa),
Bu sinyallere üç adet de uyan ekleyelim:
1) MACD göstergesi formülünde hareketli oıtalama|ar içerdiğinden
"trend takip edici" bir gösterge. Daha çok trend yapan piyasa|arda
kullanılmalı, y^tay piyasalarda verdiği sinyaller mutlaka diğer göster-
geler tarafindan teyit edilmeli.
2) MACD bir "aşın alım/aşın satım" göstergesi olmadığndan piyasanın
fazla şiştiğini veya aşlrı satlldığını gösterme kabiliyeti yok.
3) Vade uzadıkça MACD'nin üreniği sinyaller daha güvenilir oluyor. !n
,y
 |nıolın b ı^ı il, [,,*k rf
116 "u.iö, "

PARABOL|C SAR
V_rr-lLo"JLnı,-ü"L^
Parabolic sisteminin formülünü, §(elles §filder @kz Öı,rcrııan ilk
'
kez,7978 ylında yayınladığı ve teknik analiz dünyasında devrim yaıatao
New Concepts in Tecbnical Trading Systems isimli kitabında açıklamrştır,
parabolic sAR ismini, grafiklendiğinde bir parabolü andrrmasrna borçlu_
dur. SAR harfleri de lngilizce,deki Sıop and Reuerse (dur ve geri dön) ifa_

öNcüı-rn 5: |. wELLEs wıLDER |R.

Teknik Analiz dünyasının belki de en ilginç kişilikle-

rinden birisi de Welles Wilder'dır. Wilder 1962 yılın-
da North carolina Üniversitesi'nden makine mühen-
disi olarak mezun olduktan sonra, bir süre mühendis-
lik ve emlAkçıtık yapıp, sonunda tüm hayatını teknik
analiz yöntemteri ve trading sistemleri üzerindeki
araştırmalarına adamıştır.
Wilder çağdaş teknik analizde kullanılan Parabolic
SAR, Volatilite Sistemi, DMl, RSl gibi gösterge ve sistemlerin bulucusudur.
-l9B3
yılında piyasatarda mükemmel bir düzenin olduğunu iddia eden ve bu
düzeni ortaya çıkaran Delta Fenomeni ismini verdiği bir yöntemi geliştiren
yaparak Delta so_
Jim sloman ile tanışıp bu yöntem üzerine iki yıl araştırma
ciety lnternationalı kurmuştur. Bu kuruma her biri 35,000 dolar vererek
2.52 milyon dolarlık bir trading havuzu yaratan 72 direktör kurucu ortak ka-
tılmış ve sadece bu kurucu ortaklara ifşa edilen bu mÜthiş (!) sistem sonun-
,l75
da 1991 yıtından itibaren maliyeti dolarolan bir kitapta halkın da kul-
tanımına sunulmuştur. Bugün dort kitabın yazarı olan Wilder beş kıtadaki
seminerlere konuşmacı olarak katılmakta, radyo ve televizyon programları
yapmaktadır. Yukarıda adı geçen göstergeler dünyanın her tarafındaki tek-
nik analist ve trader'laç tarafından kultanılmaya devam etmektedir. Wi|-
der,ın kitapları kendi yaylnevi olan Trend Research tarafından basılıp dağı_
tılmaktadır:
New Concepts in Technical Trading Systems,197B
Tİe Adam Theory of Markets or What Matters ls Profit,1987
The Wisdom of the Ages for Acquiring Wealth, 1989
The Delta Phenomenon or the Hidden Order in All Markets, 1991
 117

desinin kısaltılmışıdır, Bu kısaltmadan da an|

başta bir gösterge değil,-bir trading sistemi olarak
|-olarak pozisyonda tutar. Uzun pozisyonu
olan yatırımcı, Parabolic'ten gelen sinyalle stop olur (kirlı veya zanrlı) ve
akabinde kısa pozisyon açar. Kısa pozisyonu srrasında Parabolic'ten gelen
AL sinyaliyle de kısa pozisyonunu kapatırkenı aynı anda tekrar bir uzun
pozisyona girer. Yatırımcıyı bu şekilde devamlı olarak pozisyonda tutan
SAR sistemler g i son dere-
ce tenlıKeuolrıer.
Parabolic arftk trend y^p^n piyasa|arda iyi sonuç veren bir tür
stop o|ara n . Tüm trend

takio edici gibi Parabolic de yatay yasa|arda

Bu sistemi tasarlarken ıvilder'ın aklında iki konu vardı. Bunlardan birinci-
si, tüm trend takip edici göstergelerin ana zaafı o|an
rİ tekrar piyasaya verme, yini kdrlı
,m :alma) sorununa çozüm getirmekti. Bu soruna
nce işledi-
ğimiz bir tür iz süren stop vöntemi yaratrruşt:<aP@
§filder'ın ikinci sorunu, trend takip edici göstergelerin hesaba zafflan
'§üilder, piyasalann lrrçbrr ağa.ç cennete ka.dar
unsurunu katmamasıydı.
ıızaınaz (Bkz, İkinci Kitap, sayfa Ha ilkesini gayet iyi biliyordu ve kArlı
bir pozisyondan zamanında çıkmanın yollannı ararken şöyle bir varsaylm-
da bulundu: Belli bir yöne doğnı deuarn etrnekte olan bir bareketi-
nı,n o ı,ızarn şsA, o bareketin sonq
de o kadar yakla;mş7r. Bu varsayıma dayanarak da gelişürdiği iz süren
ffiFEnteminİ (o trading sistemi olarak tasarlamıştı) zatnan unsurunu ka-
tacak bir formül geliştirdi. Bu formüle göre stoplar piyasanın izini sürecek
ama bunu yaparken de biçbir ağaç cennete kadar uzarnAz ilkesi ışığnda
piyasaya (y6ni fiyatların mevcut düzeyine) gittikçe yaklaşacaklardı ki, uza-
dıkça geri dönme olasılığı gittikçe aıtan piyasa hareketinin ilk dönüşünde
hemen devreye girerek kin optimum seviyede toplasınlar.
Parabolic SAR göstergesi grafiklerde fiyat çubuklanrun altına veya üstü-
ne
' ı formüller kullanılır. Grafikle-
fe nokta olarak işaretlenen bu parabolic SAR değerlerine bundan sonra ko-
laylık olsun diye SAR diyeceğiz. Şimdi bu formüllerin nasıl işlediğine baka-
lım (Parabolic SAR formülünü açıklamak için Vilder'ın New Concepts in
,l
1B

Tecbnical Trading Systems isimli kitabındaki açıklama ve ömekleri aynen

kıllanacağızn).

PozlsYoNA clRış
Pozisyona fiyatlar SAR noktasını kesince girilir.
SAR:

A. Pozisyona girilen ilk gün için, SAR değeri bir önceki PİVOT NOKTA-
DIR.

1, []zun pozisyona giriliyorsa, bu PIVOT NOKTA pozisyona girme-

den önceki kısa pozisyonda erişilen en di§iik fiyattır.
2. Kısa pozisyona giriliyorsa, bu PİVOT NOKTA pozisyona girmeden
önceki uzun pozisyonda erişilen en ytiksek fiyattır.

B. İkinci gün ve daha sonrası için, SAR şöyle hesaplanır:

L. tlzun pozisyonda:
SAR6,, periyodun + HF x (uzun pozisyondayken erişilen eıı yiiüt_
sek fiyat - Sffib, periyodun)

Bulunan değer grafikte bir sonraki periyoda nokta olarak işaret-

lenir.

HF = Hızlandırma Faktörü
Bu değer ilk periyotta .o}'dir,
Bundan sonraki periyotlarda eğer yeniblr en yiiksek görüldüy-
se, o yenl en yükseğİn görüldüğü her bir periyot için HF ,02 ar,
tınlır.
Eğer yent en yiiksek yoksa eski değerinde kalır.
HF .20'ye ulaştıktan sonra artık attırılmaz ve .2O olarak kalır.

2E Parabolic SAR gösterge§ini doğıu açık|ayabilmek için iki seçeneğimiz vardı. Ya sadece göstergenin ne işe ya-
radığını ye nasıl yorumlandığını işlemek ya da bununla birlikte gtistergenin nasıl hesaplandığını da okuyucu-
lara aktamıak. Ben ikinci yolu seçtim. Bu kitahn tam kapsamlı bir TürkÇe kaynak olması için bu gerekiyordu.
Fakat formülün karmaşıklığı vç uzun oluşu nedeniyle heı zamanki gibi kendi uyarlamamı yapmak yerine,
Wel|es Wildeı'ın orijinal ömeklerini kendi kitabından aynen alınt yaparak,tercüme edip kullanmayı daha
doğru buldum.
 1,19

2. Kısa pozisyonda:

SSb, periyodun - HF x (SARbu periyodun - kısa pozisyondayken

erişilen en di§iik fiyat)
Bulunan değer grafikte bir sonraki periyoda nokta olarak işaret-
lenir.
HF : Hızlandırma Faktörü
Bu değer ilk periyotta ,02'dir.
Bundan sonraki periyotlarda eğer yeni bir en duşilk görüldüy-
se, o yenl en di§üğiiıı görüldüğü her bir periyot için HF .02 ar-
tırılır.
Eğer yenl en dt§iik yoksa eski değerinde kalır.
HF .20'ye ulaştıktan sonra artık arar.lmaz ve .20 olarak kalrr.
C. SAR asla bir önceki veya şimdiki periyodun işlem aralığı içine işaret-
lenmemelidir.
İşlem Aralığı: O periyodun en yükseği ile en düşüğü arasındaki me-
safe.

1,. Uzun pozisyonda:

Bir sonraki periyot için hesaplanan SAR asla biı önceki veya şim-
diki periyodun en di§ilğtinden yüksek olmamalıdır. Eğer formül
öyle sonuçlaruyorsa, bir sonraki periyodun SAR'rnın hesaplanma-
sı için yeni SAR olarak bir önceki veya şimdiki periyodun en dü-
şiiğü (hangisi daha düşükse) baz alırırnalıdır.
2, Kısa pozisyonda
Bir sonraki periyot için hesaplanan SAR asla bir önceki veya şim-
diki periyodun enyiikse$nden düşük olmamalıdır. Eğer formül
öyle sonuçlanıyofsa, bir sonraki periyodun SAR'ının hesaplanma-
sı için yeni SAR olarak bir önceki veya şimdiki periyodun enyiik-
seğ (hangisi daha yüksekse) baz a|ınmalıdır,
§(ıilder kitabında bu hesaplam a tarz|nıaçıkladıktan sonra 40 günlük ve-
rileri içeren hipotetik bir fiyat/zamın serisini alarak, hesapladığı parabolic
SAR değerlerini bu fiyat gra;fiğ üzerinde işaretler (Bkz. Şekil 22O).
'Yukandaki
hesaplama yöntemiyle Şebil 22odeki fiyat grafiğinde Para-
bolic değerlerinin nasıl bulunduğunu daha yakından incelemek isteyen
okuyucular, Vilderln New Concepts in Tecbnical TradingŞsieıas isimli ki-
tabının 13. sayfasırıdaki çalışma tablosu üzerinde hesaplama sürecini adrm _

adım iz|eyebilirler. Bizim için bu aşamada önemli olan bu değerlerin nasıl

yorumlanacağı. .

Şekil22odekifiyatgrafiğinidikkatliceinceleyeceko1ursaruz,noktalar1a
işaretlenen Parabolic değerleri, pozisyona girdilııen sonraki ilk.birkaç peri-
yot fiyatlara olan mesafesini koruyor, daha sonra bu mesafe dara|mayabaş-
lıyor. Işte bu iz süren stop noktalarının (Parabolic) fiyatları gittikçe daha ya,
kından takip etmeleri, ilerledikçe geri dönme olasılığı aııan bir trendi ilk ,

dönüşte hemen yakalayarak kinn en optimum yerde ahnmasını sağlıyor. ,

Şehil22ode dördüncü günde yapılan alım (uzun pozisyon), 26. günde fi- :

yat|arın Parabolic SAR'ı aşağı kesmesiyle stop oluyo: ve hayli güzel bir k6r
;rraklyo trsalozisyon da b,r -

40. günde stop olarak yine k6rla sonuçlanıyor. Böylelikle her iki trendden
a.ıiag,tk6rlarınbüü,ükbirçoğunlugumuhafazaedilerekçıkılabiliyor.İşte
formülüne bu zaman unsurunun dahil edilmesi (Hızlanma Faktörü ve Pa-
rabolic SAR'ırı fiyat|angittikçe daha yakından takip etmesi) bu göstergenin ,

en büyük avantaiı,

Şekil 22O - Parabolic SAR (Wilder Örneği)

58.50
1i a :a
57.50 ::
,: ,,:
:: ,,,
":,,:" .a
a
,10;l

56.50 i, i.:, j.:;1,1

9,
55.50 y;?;'İi;,İ,İİ
Yüksekler
54.50
!i:|i::i::

53.50

50 ı İ,,i ; _
İ__
;n"liı,lliı iı:|,"i,i:ı

1.50 ,1|ili,l:|it;l:.: i,ii,:, i,i

ii 11l[l'ı',.,i..F|,"i"

i1,1:
jıİ
:1liı;:,_;,i:i; ;:_, .., .": _:_ i
:,. j
|.'j -,-,| ia i.a .; ".'a"'-'-
,^
,50 i -! -j-]":': : : '-,
: : : ; : :

;;iir;.ıi; :;:;:.;;;;
:

' 'a|

i! ! |r;:: a:: l:: ı::::

49.50
1 3 5 7 s1113151719 23 25 27 29 3,1 33
Günler
 121

Madalyonun öte yüzünde, Parabolic göstergesiyle olan sorunumuz di-

ğer trend takip edici göstergelerle olan sorunumuzla ^yili O:ğ@.
piyasalarda çuvallıyor (Bkz, Şekil 221).

Bu sorunu çözmek için hem §(ıilder hem de diğer analistler çeşitli yön-
temler geliştirrnişler. Örneğin \üilder, Parabolic SAR'ın mudaka yine kendi
trend olup olmadığını açıkça gösteren, ayry ?L-
manda olan trendin de kuwetini ölçen DMI irlikte
rn,aşru öneriyor. DMI göstergesini ve parabolic ile bir-
likte nasıl kulla
' Daha etki|i ama daha basit bir altematif de parabolic sAR ile birlikte
^z
Ulr
sinyalleri dikkate almamak. Yine aynı bağlamdı, orialama alçalırken AL,
yükselirken de SAT sinyallerinden ızak durmak. Özetleyecek olursak,
trend yapmayan piyasalarda Parabolic sinyalleriru göz ardı etmek ve pozis-
yon girişlerinin de mutlaka mevcut trend isükametiyle ayru yönde bulundu-
ğundan emin olmak gerekiyor.

Şekil 221 - Parabolic SAR ve Yatay Piyasalaı

122

Şekil 222 - Parabolic SAR ve Farklı Hızlanma Faktörleri

2BOD0
HF = 0.03
1 9000

1
g0CI0

1 7000

1 E000

1500t]

14000

2BB2 Haz, Tem,

parabolic sAR göstergesiyle bir miktar kişiselleştirme de yapılabilir. Bu-

rada izennde o1manacak değişken, Hızlandırma Fakıtörü. Eğer HF artınlır-
sa stoplar piyasayı daha yakından, düşürülürse daha uzaktan takip ederler.
Ya|nızfarklı HF değerlerinin ofizlya çıkardığı stop seviyeleri de çok büyi.ık
'§7'ilder'ın
farklılıklar sergileyebilir (Bkz. ŞeWl 222), Dolayısıyla önerilen ya
orijinal 0.02 değeriyle hiç oynamamak ya da asgan milı:tarda optimizasyon
yaparak,her zamanve her piyasada işleme olasılığı yüksek olan bir değe-
ri kabul etmektir.
 CrOf ı =
(u+ L!u\ 13 )
[no İe"r, o(ı €)
)
^
123

$?ıar =
€
G,or BHÖ t

*Ş"#"ffi?lö§1;}p,i ü7
1:
İ
'a

C&,,=
(rr. * q»/cu, -@r)
, l- fsl,f
^^*":H".,|"|
ccl, teknik J::,;:,. - i;*i!
tarafından, Commodities (şimdi Futures) dergisinin Ekim 1980 sayısında
(sayf a 40 - 41) taruştınldız9.

CCI her ne kadar Lambert tarafından ısrarla döngüsellik kuramıyla bağ-

daştınlsa da, fiyatların ortalamalanndan ne kadar saptığıru istatisüksel ola-
rak ifade eden bir çizgi yaratan formülü sayesinde, trend yapan piyasalar-
da son derece etkili bir şekilde kullanılabilir. Buradan da anlaşılacağı ize-
re, CCI bir trend takip edici göstergedir.

CCI şöyle hesaplanır:

ı Günlük Orta|amaFiyat (GOF) = (En Yüksek + En Düşük + l<apanış)/3
o GOF'un 20 periyotluk Basit Hareketli Ortalaması (BHO) alınır.
ı Ortalama Sapma (OS) : GOF - BHO
ı Son 20 periyodun (BHO'nun süresi 20 olduğu için) OS'larırun topla-
mı (TOS) alınır.
. CCI = (TOS x 0.015) / (BHO - COn)

29 Lambert, Donald R., Commodity Channel lndex: Tool for Trading Cyclic Trends. Iechnı'cal Analysis of Stocks
& Commodities, Cilt 1, No. 5., (commodities dergisinden, Cedar Falls, ıA, 1980)
 d -- La
124 Pu,r,a

Bu hesaplama srfınn altında ve üstünde seyreden bir eğri üretir. Burada

,nJ@r,, kullanı

Ian hemen hemen tüm teknik analiz ve erafikleme vazılırrı|annda da vafsa-

iaağG-
tirebilir, Süre kısaltılırsa Oızlandınlırsa) daha çok sinyal gelir ama sinyalle-
rin riski ve işlem maliyetleri artaf. Süre ızatılırsa (yavaşlatılırsa) çok daha
az sinyal gelir ama hem daha az hem daha geç pozisyona girilir.
Yukarıdaki hesaplama tarzı iıbariy|e, CCI fiyatlann oıta|amalanndan ne
kadar uzaklaştığru ölçtüğünö.,göre, bize trendin ne kadar kuwetli olduğu-
nu da gösterecektir. CCI ne kadar yüksekse, yukarı trend o kadar kuwet-

Lambeıt formülünde nisp_eten keyfi olarak bir 0-0D sabiü_kullanmıştrı_

Bu sabitin amaci CCI eğrisini zaman:ln %70-80'in4e tlQLjld_-1OO şl:},ılafi
Bu sırurlar da aI/sat sinyalleri üret
CCI beş ayrı şekilde yorumlanabilir:
a) CCI +100'ü yukarı kestiğinde AL (uzun pozisyon aç), aşağı +10O'e ge-
ri döndüğünde SAT (uzun pozisyon kapat),
CCI -100'ü aşağ kestiğinde AÇIĞe SAT (kısa pozisyon aç), yı:karı -
100'e geri döndüğünde AL (kısa pozisyon kapat).

Bu yorumun ternelinde yatan mantık, ortalamasından belli bir miktar

ayn|an fiyatın arftk bir trend başlatmış olduğudır (Bkz. Şekil22),

Şimdi Şe&l/ 223'te olan biteni inceleyelim:

(1) rakarrıyla işaretlenen günde CCI'ın +trOo'ü yıkan kesmesiyle ya-
pılan alımla açılan uzun pozisyon (2) rakamıyJa işaretli gtınde ccl'ın
+100'e geri dönmesiyle satış yapılarak kirla kapatılıyor.

(3) rakamıyla işaretlenen günde CCI'ın -100'ü aşağı kesmesiyle yapı-

lan açığa satışla açılan kısa pozisyon (4) rakamıyla işaretli günde
CCI'ın -100'e geri dönmesiyle alım yapı|arak kdrla kapatılıyor.
(5) rakarruyla işaretlenen günde CCI'ın +100'ü yukan kesmesiyle ya-
pılan alımla açılan uzun pozisyon (6) rakamıyla işaretli gtirıde CCI'ın
+100'e geri dönmesiyle sanş yapılarak klrla kapatdıyor.
 {r,uri*; rürvüJ,}q
125

Şekil 223 - CCl ve +100/-100 Yoruhlaması

AK s GoRTA - Günlük .E40 0

.600 0

5BOD

]llı11ıtı .5200

ıtl 4E0 0
:t'ı't
.l|
i
,l|
:" "|",r .44DD
:||
,ll
.ll
,lı
.lt

f 1 sAT rü"i fr*i, *'l00

jiİ f ;!i /
4il- i,
,s,L|snil+ı,aı,\,-
-0
\^
-,.l -1 00

'2oo2 ' şubat ' Mart ' Nisan

(7) rakamıyla işaretlenen günde CCI'ın +100'ü yukarı kesmesiyle ya-

pılan alımla açılan uzun pozisyon (8) rakamıyla işaretli günde CCI'ın
+100'e geri dönrnesiyle satış yapılarak kirla kapatılıyor.
Görüldüğü gibi piyasanrn trend yaptığl zamanlarda CCI girdiği dört
pozisyonda daklr|ı çıkıyor. Bu CCI'ın gücü.
U9y@]y3- ba-
sa|arda CCIln zaaf7arı da açıkça görülüyor. (x)'le i
nyaller Dlr

rini artırıyor.
CCI]n bir başka zaafı da baz trendleri . Orne-
retlenen günde daha önce açılan uzun
126

pozisyon sat§ yapılar ak kdrla kapatılmıştı ama ayrx anda yapılacak

bir açığa sauş, başlayan aşağ trendi çok iyi bir zamanda yakalamış
olurdu.
b) CCI'ın yukarıdaki zaaf|annı örtmek isteyen baz teknisyenler +100 ve
-1O0 sınırlarının sinyalleri çok geciktirdiğini öne sürerek, sinyal üret-
mek için 0 çizgisini kullarurlar (Bkz. Şekil224).
Ne var ki bu uygulama da mükemmel sonuçlar doğurmayacaktır. Şe-
kil 224nn ürettiği sinyallere bakalım:

Şekil 224 - CCl ve 0 Çizgisi

"6frfi
it,"5,iĞ6frt,i-T l,ü[o**""",- -64t]0
,,ll
:.l1l: -E000

-560t]

-52Dü

-4E00

İl . -440t]

l:
I

,' \^/Jr
l:

h,;/ 1 SAT i/\l

,1
7 İ", J
0
fil 'x

\d-Vo'-
'2002 'şubat ' Mart 'Nisan
 ,ı27

(1) rakamıyla işaretlenen günde CCIln sıfirı yııkan kesmesiyle yapı-

|an a|ımJıa uzun pozisyon açılır. Sıfir çizgisinin kullaruldığ bu yön-
temde pozsiyondan çıkışlar (likidasyonlar) CCI'dan gelen sinyallerle
değl iz süren stoplarla kapatılır. Dolayısıyla bu pozisyonda kullanı-
lacak olan iz süren stop yöntemi k6rın nerede alınacağını tanım|aya-
caktır, Bu örnekte k6r, Aralık ortasıyla Ocak ayının ilk haftası arasrn-
da herhangi bir yerde alınmış olabilir.
Bundaki sonraki pozisyon Ocak alrnın ikinci haftasırun başında (2)
yapılan açığa satışın açtıgı kısa pozisyondur. Bu pozisyon da daha
sonra kullanr|an iz süren stop yönteminin gerektirdigi şekilde alım
y apılarak kapatılacaktır.

} Üçüncü pozisyon ise Mart ortasından sonra (3) yapılan alımla açıIan
uzun pozisyondur. Bu pozisyon da daha sonra yine kullanılan iz sü-
a
ren stop yönteminin gerektirdiği şekilde satış yapılarak kapatılacak-
r!.
trr.

Bu ömekte de yine açı|an her pozisyon kdrla kapatılmıştır. Ne var ki

yine yatay piyasa koşullarında (x) gelen sinyaller k2r ettirmemiş ve
gereksiz işlem maliyetleri doğurmuştur. Burada okuyı.ıcunun dikkat
etmesi gereken bir başka nokta da, sinyal üretmek için +100 ve -100
yerine sıfır çizgisinin seçilmesinin zaman|ama açısından pek büyuk
bir avantaj doğurmamış olmasıdır. Özellikle (2) numarah açIğa sa:r,-
şa bakılacak olursa, pozisyona ne kadar geç girildiği görülebilir. Do-
|ayısıylıa biz bu bölümde gösterilen tüm yorumlama yöntemlerini
Ç kı|lanacağız ama bu sıfir çizgisi yöntemini rafa ka|dıracağız.
c) CCI'ın sağlıklı sinyaller verdiği bir başka yöntem de CCI tepelerinde

ri belirlemek için bir hareketli orta|amakı|lanacağz (CCI'ın hareket-

li ortalaması).
Şimdi Şekil 225te olan biteni inceleyelim:
(1) rakamıyla işaretlenen günde CCI'ın hareketli ortalamasını yııkarı
kesmesiyle yapılan alımla açılan uzun pozisyon (2) rakamıyla işaret-
li günde CCI'ın hareketli ortalamasrru aşağı kesmesiyle satış yapıla-
rak kirla kapatılıyor.
(2) rakamıyla işaretlenen günde CCI'ın hareketli ortalamasını aşağı
kesmesiyle yapılan açığa satışla açı|an kısa pozisyon (3) rakamıyla
 128

Şekil 225 - CCl Tepe ve Dipleri

lİA
1l
TA - Günlük
.5500
il
.530n
iİ

.5100
ii"'
;::
-4gt]0
ıl
iI
llil
r... -4700
|a

-4500 ]

ü]l
lll t
jiü
l !
:li -430B
r
ı
b
Jj
-l

{yY'i\) -.100 :

;;ijffit
-0
--10t]
ulvğ,L
'
|"I
Mart Nisan 2002

işaretli günde CCIln hareketli ortalamasını yukarı kesmesiyle alım

yapı|arak k2rla kapatılıyor,
(3) rakamıyla işaretlenen günde CCI'ın hareketli ortalamasıru yukan \

kesmesiyle yapılan a|ımla açılan uzun pozisyon (4) rakamıyla işaret- '.]

li günde CCI'ın hareketli ortalamasını aşağ kesmesife satış yapıla-

rak k2rla kapatılıyor. ,\
1
(4) rakarruyla işaretlenen günde CCI'ın hareketli oılalamasını aşağı
kesmesiyle yapılan açığa satışla açılan losa pozisyon (5) rakamıyla
işaretli günde CCI'ın hareketli ortalamasıru yukan kesınesiyle alım
yapı|arak çok küçük bir k2rla kapatılıyor.
(5) rakamıyla işaretlenen günde CCI'ın hareketli ortalamasmı y-ıkan
 129

kesmesiyle yapı|aı alımla açılan uzun pozisyon (5) rakamıyla işaret-

li günde CCI'ın hareketli ortalamasını aşağı kesmesiyle satış yapıla-
rak klrla kapatılıyor.
(6) rakamıyla işaretlenen günde CCI'ın hareketli ortalamasrnı aşağ
kesmesiyle açığa satış yapı|arak yeni bir kısa pozisyon açılıyor.
Görüldüğü gibi bu yöntemde yapı|an işlemler daha tutarlı. Yine de

fnutmamak gerek.
Bu uygulamada kullanılabilecek bir başka yöntem de, pozisyondan
çıkışlar için yine CCI ve hareketli orta|ama kesişmesini beklemekten-
nın zamanlamaslnın

{
i d) CCI'yı yorumlarken, diğer tüm göstergelerde yapacağımız gibi, gös-
}. tergemiz ile fiyat hareketi arasında bir uy-ışmazlık olup olmadığına
bakmak gerekir (Bkz. Şekil22O,

Şekil 226da ilk uyuşmazlık karşımıza Şubat ve Mart ayındaki fiyat

diplerinde çıkıyor. Bu alçalan diplere tekabül eden CCI dipleri yük-
seliyor ve Mart ortasında hareketli ortalamasıru keserek kuwetli bir
AL sinyali veriyor (1).
ikinci uyıışmazlıkHaziran ayı boyunca alçalmaya devam eden fiyat
diplerinde gözleniyor. Halbuki aynı süre içinde CCI dipleri devamlı
yükseliyor ve Temmuz ayrnrn ikinci haftasında gerçekleşen
CCIIBHO kesişmesiyle yine güzel bir AL sinyali geliyor (2).
Grafiğimizdeki üçüncü uyuşmazlık da Temmuz'un ikinci yansında
gerçekleşiyor. Bu tarihlerdeki yükselen fiyat tepelerine, CCI düşen
tepelerle karşılık veriyor veEaziran ayırun ilk haftasında gerçekleşen
aşağı doğru kesişmeyle SAT sinyali geliyor (3).

Görüldüğü gibi uyı-ışmazlıklann ürettiği sinyaller son derece sağlıklı.

Burada dikkat edilmesi gereken uy-ışmazlıklann doğru ye zamanırı-
da tespit edilmesi ki, bu konuyu dabiraz ileride derinlemesine işle-
yeceğiz.
Not: Bu önıekte sadece pozisJnn girişteini ele aldık, Gelen üç girğ sinylinin de
zamanlaması oluınlujüu, Girilen bu pozisjnnlan kilrlı ue zamanında kapat-
ınak için iz süren stoplar gibi daba önce gördüğümüz kir alıın Jüntetnleinden
bir tanesinin bullanılması gerekir.
130

Şekil 226 - CCl ve Uyuşmazlık

e) CCI göstergesinden türeteceğimiz beşinci ve son sinyal de trend çiz-

gilerinin kullanılmasıyla gelecek (Bkz. Şekil 22D.
Burada trend çizgilerini fiyat çubuklannın değil CCI eğrisinin üzeri_
ne çizerek sinyal üretiyoruz. Bu şekilde AL ve SAT sinyalleri fiyat çu-
buklanna çizilen trend çizgilerinin üreteceği sinyallerden daha erken
geliyor. İlk sinyalimizHaziranbaşında CCI eğrisinin aşağı trend çiz-
gisini yukarı kesmesiyle gelen AL sinyali. İkinci sinyal ise Temmuz
sonlanna doğru gelen SAT sinyali. Bu SAT sinyali CCI,ın yıkan trend
yine her zamanki gibi kır alımı için
çizgisini aşağı kırmasıyla geliyor.
başka bir yöntem |oıllanacağız.

.r
 131

Şekil 227 - CCl ve Trend Çizgileri

CCI göstergesinde yukanda saydığmız sinyallerin yolunu gözlerken

yapmarfiz gereken, yine bu göstergenin bir trend takip edici gösterge ol-
duğunu ıueyatay piyasa koşullannda gelecek olan sinyallerin sağlıklı olma-
yacağnı unutrnamak. Tüm trend takip edici göstergelerde olduğu gibi, bu
göstergeyi de mutlaka diğer göstergelerle birlikte kullanıp oluşan sinyali
hepsinin teyit etmesini beklememiz gerekiyor.
Böylelikle bu kitapta işleyeceğimiz "trend takip edici" göstergeleri ta-
mamlamış bulunmaktayız. Şimdi bu tür göstergelerin tam zıt kutbunda bu-
lunan "aşın alım, aşın satım" göstergelerini inceleyeceğiz.
132 pwltıo
g_
/r'?-,l

RELATİVE STRENGTH İNDEX

"§ın alım/aşırr satrm" arasında sünümüzde herhalde en

ya@.Çok |§ekillerde kullarulabilen bu
olduğu kadar güvenilir göstergenin formülü yine §felles §[ilder
(Bkz. ÖNCÜIER 9 tarafındafl, L978 yılında yayınladğı New Concepts in
Tecbnical Trading Systems isimli kitabında gelişürilmiştir.
Bu formülün hesaplanması günümüzde kullarulan teknik analizyaalım-
|arındabazenfarklılıklar göstermektedir3O. Bunun nedeni,'§üilder'ın, formü-
lü geliştirdiği yıllarda, hesaplamalarını elle yapması ve dolayısıyla verilere
yeni bir periyot eklendiğinde, yeni RsI değerini hesaplarken kısa yolu seç-
mesidir. Bugün bilgisayarlar çok daha faz|a vertyi, çok kısa zaman dilimle-
rinde kullanabildiğinden, aslında hesaplamayı daha doğru bir biçimde ger-
çekleştirebilmektedirler. Aıtık klavyenin bir tuşuna basmakla istenen RSI
değeri hesaplanıp çizilebilir. Bizbwada RSI kavramının iyice anlaşılabilme-
si için §filder'ın orijinal formülünü ele a|acağızı

3o Bugünkü teknik analiz yazılımlarının çoğu şu formülü kullanmaktadır: RSl = (YUKAR| kapanışlarının toplamı-
nın ortalaması / (YUKARl kapanıştarının topıamInın ortaİamag + AŞAĞl kapanışlarının toplamlnln ortalama-
sl)) x 1o0
 133

RSI:100-(100/(1+RS))
RS = Son 14 periyodun YUKARI kapanışlarının toplamının ortalaması

Son 14 periyodun AŞAĞI kaparuşlannın toplamının ortalamasr

r
RS'in hesaplanışı aşağıdaki örnekle açıklanıyor:

Giln Kapanş YUI(ARI AŞAĞI

3200

3200

3500

3900

3600

3600

3200 300

Toplam 1100 900

/
RS = (1100 1,4) / (900 / 14)
RS=79/64
RS = 1.23

O halde:
RsI : 100 _ (100 7 ç1 + 1.2ü)
RSI=100-(100/2,23)
RSI=100-44.84
RSI = 55.16
134

Bu hesaplanan ilk RSI değeridir. Fiyat verilerimize her yeni periyot ek-
lendiğinde bundan sonraki RS'ler şöyle hesaplanır:
a) YUKAnl kaparuşlannın toplamının ortalaması için bir önceki YUKA-
RI kapanışlar ortalaması 13 ile çarpılır ve miktara yeru eklenen peri-
yodun YUKARI kaparuş miktarı (eğer kaparuş yııkanysa) eklenerek,
toplam 14'e bölünür.
b) AŞAĞI kapanışlarının toplamının ortalaması için bir önceki AŞAĞI
kapanışlar ortalaması 13 ile çarpılır ve miktara yeni eklenen periyo-
dun AŞAĞI kaparuş miktan (eğer kapanış aşağıysa) eklenerek, top-
lam 'I4'e bölünür.
t
Böylece yeni YUKARI ve AŞAĞI kapanışlarınrn toplamı elde edilerek,
yukarıdaki gibi RS ve daha sonra RSI hesaplanır. ,

Vilder kendi hesaplannda RSI süre değişkenini 14peiyot olarak almış-

tır. Daha sonra göreceğimiz bazı özel uygulamalar hariç, günümüzde bu
R3T aegişkeni 10j!ra 14 periyot olarak kullanılmaktadır. Her göstergede ol-
lluğu gibi, bu periyot ne kadar kısa (hızlı) seçilirse gösterge fiyarJara o ka-
dar duyarlı olur. Göstergenin fiyat hareketine gösterdiği bu reaksiyon ne
kadar duyarlıysa o kadar fazla sinyal alırur. Bu da hem riski hem de işlem
maliyetlerini arünr, Örc yandan, RSI periyodu ne kadar uzun (yavaş) seçi-
lirse RSI da fiyatlara o kadar az rcaksiyon gösterir. Bu da sinyal sayısnı
azalttr. Az sinyal, az poasyon ve daha az rİsk demektir ama fiyat tepe ve
dipleri de o derece geç yakalanacaktır.
-,

Bu formülün sonucunda elımize 0 ila 100 arasında da|galanan bir eğri

geçer. Bu eğri hiçbir zaman bu sınırlann dışına çıkamaz, Formülün bu şe-
kilde tasarlanmış olması bize çok önemli bir avantaj sağlar. RSI eğrisi üst
tarafia 100'ü, alt tarafta da 0'ı kıramayacağına göre, bu eğri 100'e yaklaştı- }

ğında tepe, 0'a yaklaştığında da dip yaptığ kabul edilir. Dolayısıyla RSI eğ-
risinin ne zaman tepe ne zaman dip yaptığını tanımlamak için, daha önce
yapıüğımfl gibi üzerine bir hareketli ortalama koyma gereği de kalmaz.
RSI çeşitli şekillerde yorumlanabilir:

a) Aşırı alım/Aşırı Satım göstergesi olarak:

RSI'ın 100'e yaklaşması aıtık şiştiğini, yini alrmlann doyu-
ma nn an bir
yukar! "*J daha ni-
zaflmas| için analistler =:::
likle 30-70 seviyeleri
 135

Şekil 22S - RSl ve Aşırı alım/Aşırı Satım Cöstergesi Olarak Kullanılması

il x n g H H.,.J <fr p

lnlük
?fu ,.@\r,^f ffi 2w

:.. ,.i. ...i....,:..,

::;:i:
|]::;j
:,"": ", :"",:"",: "",:"'
::i::i
,i , , , , , , , , , ,,,,, ,,,, ,i , ,
,,,,,
:
,:
i i

;:|i:;
,:'::::
ı:..i,'l|
lil/l",,i,,,i*ıüıi,'Ill
,", ,," ",i "" "'i
: : ,'1J: 1"
'

: i
1,1,[ i

i : i'i ; ;

:':i:::
::::,.|
, ,i , ,i
ı
, , , ,,, , ,
i
,,,,,
i
, , ,
ı , , , , , ,

.ni kullanırlar. Baska bir ifadeyle, RSI 70

piyasanın şişmiş olduğu l.ebg! =g!U . Qiğgt tr!gf!",
satılmrş olduğu ka-

Bu yorumlama tAızı, yatay veya sıkışma a|anları dahilinde hareket

eden piyasalarla faz|a dik eğimi olmayan ve/veya belli bir kanal için-
de hareket eden ılımlı trendlerde aynı Şekil 228deki gibi güçlü sin-
yaller verir. Ne var ki, RSI sibilym aşın_rlımlaşın sa
nin en bü i tlend yapanpiyasa|arda işe yaraıryyış!ı-
n luu,e (Veya U,u vaffnaya-
136

cağııır biliyoruz. işte bu özellik çok tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Ör-

neğin, piyasa 9,000'deyken 50-60 arasında seyreden RSI, fiyatlar
9,300'e ulaştğında 70'in üzerine çıkarak şişme sinyali verip sahş yap-
tırabilir. Eğer trend bu seviyelerde gerçekten de duralarsa bu iyi bir
sinyal olacaktıf. Fakat piyasa kuwetli bir yukarı trend içine girip
9,600'e çıkarsa RSI 70'in üzerinde ka|acak, hana belki de 80'in üzeri-
ne çıkarak SAT sinyali üretmeye devam edecektir. Bundan sonra pi-
yasa 10,000'in üzerine çıksa RSI belki de 90'a, daha sonra piyasa
15,000'ç çıksa RSI 95'lere çıkacak ve SAT diye bağrmaya devam ede-
cektir. Fiyatların 20,000'lere çıktığru düşünün. RSI belki 99'un üzeri-
ne çıkacak ve bundan sonra fiyatlar beşer binlik adım|arla stçram^ya
devam etse bile RSI önce 99 .5, soı,ıra 99 ,7 , sonra 99 .9 sonra 99 .997 ve

Şekil 229 - RSl ve KuwetliTrend Yapan Piyasalarda lşlemeyişi

ilMKE - Gunluk
20t]t]0

t
1 6U00

1 2D00

8000

t4t ifi.*ılü
-1Dn

.Bt]
RsI ü\A
.Et]

-40

.20
 137

belki de 99.99999'a yükselecek ve hiçbir zaman 100'e varmyacaktır.

Bu kuwetli yııkarı trend evam ettiği müddetçe RSI sattırTnaya devam
edecek ve piyasada herhangi bir soluklanffla veya kısa süreli olsa bi-
le ufak bir geri dönüş olmadığı müddetçe de, asla 70'in altına inme-
yecektir. Bu durumda, başka göstergelerden teyit almayıp sadece
RSI'ı (hem de yanlış piyasa koşullarında) kullanan yatınmcl piyasa
9,300 iken uzun pozisyonundan çıkacak ve 30,000'lere kadar süren
bir 1nıkan trendin bq^ik bir çoğunluğundan fayda|anamayacakır, Şe-
Hl 229da bu tehlikenin çok güzel bir örneğini görüyoruz. 7999 so-
nunun o müthiş İMKB rallisinde RSI piyasa daha 6,000'lerdeyken SAT
sinyali vermeye başlamıştı. O piyasada sadece RSI kullanan bir yau-
nmcı 20,000'lere kadar devam eden trendin 14,000 puanından yaıaf-
lanamayacaktı. Dolayısıyla, RSI mutlaka trend takip edici
[e birlikte kullarulmalı ve sii

b) Trend ve Destek/Direnç Çizgileri ve Grafik Formasyonlarını RSl eğri-

sine uygulayarak:
Trend ve Destek/Direnç Çizgileri ve Grafik Formasyonları gibi birin-
ci ve ikinci kitabımızda ele aldığmız klasik teknik analiz araçlan ko-
laylıkla RSI eğpisi üzerine uygulanabilir. Çoğu zaman RSI üzerindeki
formasyonlar fiyat grafiğindekilerden daha erken beliğnleşir ve er-
ken hareket etme avantajını yaratff. Ömeğin RSI eğrisinde bir trend
çizgisinin veya bir çift tepe formayonunun boğaz çizgisinin kırılması
gayet güvenilir sinyaller üretebilir (Bkz. Şekil23O).

c) Başarısız Dalgalar

Başansız Dalga|at tabiri RSIln 7O'in üzerinde yaptığ tepeler ve 30'un

altında oluşan dipler için kullarulır ve son derece güvenilir sinyaller
verir (Bkz. Şekil231),
Bir tepe oluşumunda, RSI'ın 7O'in üzerine çıktıktan sonra geri inip
tekrar yükselmesinin ardından yaptığl tepenin ilk tepenin altında kal-
masl ve müteakip düşüşün düzeltme dibini aşağı kırması kuwetli bir
SAT sinyali verir.
Aynı şekilde, bir dip oluşumunda, RSI'ın 30'un altına indikten sonra
geri çılop tekrar düşmesinin ardından yaptlğı dibin ilk dibin üstünde
kalması ve müteakip yükselmenin düzeltme tepesini y_ıkan kırması
kuwetli bir AL sinyali verir.
138

Şekil 23O - RSt Eğrisi Üzerine Klasik Teknik Analiz Araçlarının Uygulanması

1 2500

1 150[

iıh, 1 05D0

g5D0

100

80

6ü

Nisan

Şekil 231 - RSl ve Başarısız Dalgalar

RSI İKİNCİ TEPE

ıil
ıll
 139

Şekil 232 - RSl ve Uyuşmazlık

lS iTR-G
ı":uu -120n0

.1000t]

.Bt]D0

.E000

+
n}=, T
lı,
[.:
ffi, \V"ıt+rflA
\J l t 70

r\ .-r,*
RşI yo, -3D

d) uyuşmazlık

Her göstergede olduğu gibi, burada da RSI eğrisi ile fiyat eğrisinin
uyuşmaması önemli sinyaller venr. Şekil 232deki ISCTR grafiğnde
biri pozitif diğeri negaüf, iki uyuşmazlık ömeği var,
Mayıs ayında fiyatlar yükselen tepeler yaparken bu fiyat tepelerine te-
kabül eden RSI tepeleri ayru yükselişi göstermeyerek SAT sinyali ver-
miş. Eylül ayında da yönünü yataya çeviren fiyatJata karşılık RSI yük-
selmeye başlayarak AL sinyali üretmiş. Bu tür uyuşmazlıklan tespit et-
menin yollarıru ve AVSAT sinyallerinin tam nerelerde geldiğini biraz
ileride öğreneceğiz,
140

e) Alternatif yöntem ler:

RSI'dan, yukandaki klasik kullanım tarzlan dışında çeşitli şekillerde

yararlanılabilir.
Orneğin, pozisyona gi4 RSI bir filtre olarak kullarulabilir. Gra-
fik forma}yo"lİ-a"rİ.k/dir."ç ve hatta diğer
n bir AL sin linin , RSI eğer
üzğindeffieciktirilebilir. Aynı şekilde, yine diğer araçlann
@3o'un a
dönüş

en zor hareketlerden bir tanesi de trend istika-

li bir düzeltme es-
nasında stoo olduktan sonra veniden avnı istikamette hareket etme-
ys başlaJan tre[de lg\rr katll_a.bilmeyi h.ecermektir (Bkz, GSI listemi-

Şekil 233 - 3 Periyotluk RSl ve tekrar Ciriş

L

141

zin son sorusu olanTehrar Gldş Öıılernl). Böyle durumlar için Le-
Beau ve Lucas3l ilginç bir yöntem önerirler (Bkz. Şekil 23ö.

Şekil 233teki kirlı giden uzun pozisyonumuz Nisan başında y;karı

trend çizgimizin aşağ kınlmasıyla stop olmuştur. LeBeau ve Lucas
burada fiyat hareketine karşı çok duyarlı olan 3 günlük bir RSI kulla-
nır ve 30-70 çizgflernden değl nötr seviye olan 50 çizgisinden yarar-
lanırlar. Biz stop olurken RSI 50'nin altına inmiştir. Bu duyarlı RSI'ın
tekrar 50'nin üzerine çıkması bize tekrar alım yaptınr ve müteakip yu-
kan trende tekrar iştirak etrnemizi sağlar.

\
t
ı
'
.§

:
l_
t
*r
i*;
§l

3l LeBeau, chAiıes ve Lucas, DaVkl W., cirmf/.ütör Aieırsıs of the FutıJr$ Market,s.89, (Business one lnivin,
Illinois,1992)
,l42

STOKASTİK

Bu kitapta inceleyeceğimiz ikinci "aşın alım/aşm satış" gö§tergesi_§lE

l.r kuilandıgı
@ergenin mucidi George C. Lane (BKZ. öNCüIBR a.
Stokastik göstergesi, bir yukan trendde kaparuşlann günljlk :§!çrn 3ıralı-
ğınİİtist tarafla
yımı üzerine inşa ülü o/oK ve o/oD ismi verilen
.r | = r i
ıkı oeger nesaplarur:

Ham %o\ = ((Kapanış, - En Düşükn) / (En YükseÇ - En Düşük,r)) x 100

HamD/oKr: En son periyodun Ham %oK'sı
Kapanış = En son periyodun kaparuşı
En Yüksek,, ve En Düşük,, = Son n periyodun en yüksek ve
en düşüğü
Burada n genellikle 9 fle 1,4 arası bir süredir. Göstergeyi tuzlandırmak

lir. Bir göstergenin daha hız|ı (veya daha yavaş) hareket etmesiyle gelen
siny"al sayısırun, riskinin ve maliyetlerinin değiştiğni daha önce işlemiştik.
Bu kitabın felsefesi gösterge değşkenleriy|e fada oynamamak ve o göster-
genin mucidinin önerdiği veya evrensel olarak kullarulan değerleri kullan-
mak.
 143

öııcürrn 6: GEoRGE c. IANE

1O yıl boyunca borsa trader'lığı yapan Ceorge Lane üç borsa üyeliği sahi-
biyken, bir tanesinin de yönetim kurulunda görev yaptı. Daha sonra 41 şu-
besi bulunan yöresel bir aracı kuruma sahiplik eden Lane, iki ayrı aracı ku-
rumun da baş ekonomistliğini ve araştırma bölüm başkanlığını üstlendi. Za-
manını daha çok eğitim seminerlerine harcayan Ceorge'a yardım etmek
amacıyla 1979 yılında şirketine eşi Claire de katılarak broker ve uzman ya-
tırım danışmanı lisanslarını alıp yönetime geçti. Bugüne dek binlerce trader,
broker ve analisti eğitmiş olan George Lane, hAl6 lllinois'te kurulu olan /n-
vestment Educators isimli firmalarında eşiyle birlikte sektör profesyonelleri-
ne eğitim hizmetleri vermeye devam ediyor.
Lane'in 1950'li yıllarda geliştirdiği Stokastik hakkında yazılan malzemenin
çoğunun kaynağı lnvestment Educatortın eğitim dokümanları. Diğer kay-
naklar ise şöyle:
o "Lane's Stochastics", Technical Analysis of Stocks & Commodities dergi-
si, Haziran 1984
ı "Stochastics", FLütıJres Symposium lnternational bülteni, 1984

o/o\.= ((ror,_, x 2) + Ham o/oI\) / 3

o/o\.= En son periyodun Hızlı o/oK'sı
o/oL\-|: Bir önceki periyodun Hızlı o/oK'sı

Hızlıo/oD, Hızlı %oKnın 3 periyotluk hareketli ortalamasıdır. Y6ni,

}Jız|ı o/oD, = ((%oDt_ı x 2) + Ham o/oK,) / 3
o/oD1 En son periyodun Hızlı o/oD'si
=
%oDKç1 = Bir önceki periyodun Hızlı o/oD'si
Günümüzde bu Hızlı o/oK ve Hızlı o/oD'rin oluşturduğu ve Hızlı Stokas-
tik denen gösterge hemen hemen hiç kullanılmamaktadır. Bunun nedeni
göstergenin fiyat harekeüne karşı aşın duyarlı olmasıdır. Onun yerine artık
Yavaş Stokastik tabiriyle aşağdaki formülün hesapladığı gösterge kullanıl-
maktadır.

Yavaş o/oK = Hızlı o/oD

Yavaş o/oD,Yavaş %oK'nın 3 periyotluk hareketli otalamasıdır. Yini,

Yavaş o/oD, = ((Yavaş o/oD,_1 x 2) + Yavaş o/oK1_) / 3
"l44

Yavaş o/oDr= En son periyodun yavaş %D'si

Yavaş o/oDç1= Bir önceki periyodun Yavaş %D'si
Yavaş o/oKr_1= Bir önceki periyodun Yavaş o/oK'sı
Bu formül 0 ila 100 arasında gidip gelen iki üretir. RSI'ın 30-
70 sınırlarına benzer bir satlm böl-
. Ya|rıız bu
"" göstergede
ğ-----o---
biraz daha farklıdır. Aşırı alım (şişik piyasa) bölgesi olan 80,in üze-
vorum
o/oK, yavaş olan Yavaş o/oD,yi aşağı ke_
rindeyken hız\ı çizgi olan Yavaş çizğ
since sAT; aşln satış bölgesi olan 20'nin altındayken hızlı çizgi olan
yavaş
o/oD'yi yukan kesince AL sinyali gelir (Bhz. Şe-
o/oK, yavaş
çizgi olan Yavaş
kit 234). Stokastik göstergesinde önemli olan 80'in üstü ve 2O'nin altıdır, 20
il6 80 arasında oluşan kesişmelerin fazlabir önemi yoktur ve a|/sat sinyali
olarak alınmamalıdır.

Şekil 234 - Stokastik ve Aşırı Alım/Aşırı Satış Sinyalleri

ii:.iiıiiiüiüiiş şj ilj 6 i; i6i:i*ısıı!jaı$

:
 145

Stokasük bir aşın alım/aşın satım göstergesi olduğu için en iyıyaı^y ve-
ğ ya bk kanal içinde seyreden piyasalarda çalışır. Ayru RSI'da olduğu gibi,
kuwetli trend yapan piyasalarda gelen sinyallere şüphe ile yaklaşılmalıdır.
t
Her göstergede olduğu i stokastikte de zlık
Bu iki tür sinyalin dışında, zaman içinde, ana-
list|er sağsol kes§meler, diz ın omuzlar, kanca ı,e menteşeler, ajn ın boğa
tuzaklan gibi yeni stokastik sinyaller üreten bir tal«m kavramlar geliştir-
mişlerdir. Okuyııcular bu kavramlan çoğu teknik analiz kitabında bulabilir.
Benim deneyimim bunlann hiçbirinin Stokastik göstergesine bu kitapta yer
a|acak derecede bir katkıda bulunmadığı doğrultusunda.

ı
146

%R ı

-.

,§[illiams,ın
Yüzde R veya R,si diye de anılan o/oR, RSI ve Stokastik gibi
göstergelerle aynı ailedendir (bir aşırı alım/aşın satım göstergesi), İlk kez
How I Made One Million Dottars Last Year Trading Commodities isimli ki-
o/oR as-,
tabında Larry Villiams (BKZ. ÖUCÜlm D tarafından ortaya atı|an
lında George Lane,in stokastik göstergesinin bir varyasyonuduı
ffiffi"d.ki R harfi lngilizce,deki Range kelimesi için kullanılır. Ran_
gq işlem aralığını (seçilen periyodun _ öme$n bir gün _ en yükseği ile en
düşüğü arasındaki mesafedir) ifade eder. Ayru Stokastik göstergesinin arka-
sında yatan varsaymda olduğu gibi, kapanış fiyatının seçilen periyodun iş_
lem aralıgrun en yükseklerine yakın olması, piyasanın alışta olduğunun ve
seçilen işlem aralığırun
şişmeye yaklaştığının resmidir. Eğer kapanış fiyatı
a|t taraflanndaysa, piyasanın aşırı satılmış olduğu varsayılır. Bu varsayımlar
üzerine inşa edilen %oR formülü şöyledir:
o/o& = ((En Yüksek,, - Kaparuşt) / (en Yüksek,, - En Düşük,r)) x 100

%& = En son o/oR

En yüksekr, : son n periyodun en yükseği
En Düşük, : Son n periyodun en düşüğü
.}
ı
ı
Kapanış, = En son kapanış
n = seçilen süre
t
 147

öNcürrn 7: LARRy wıLLıAMs

Oregon Ün iversitesi'nden gazeteci l ik diplomasıyla me-

zun olan Larry Williams bugün herhalde vadeli borsa-
lar trader'ları arasında en ünlüsüdür. 30 yılı aşkın bir
süredir hem kendi hem de yönettiği fonlar hesabına va-
deli ve opsiyon borsalarında ve hisse senetlerinde iş-
lem yapmakta olan Williams, sektörde birçok önemli
ödül kazanmıştır. Bunların arasında 'l0,000 dolarlık
başlangıç sermayesini bir yılda 1 ,147 ,OOO dolara çıkar-
dığı Robbins World Cup of Championship of Futures Tradingve Omega Li-
fetime Achievementve Futures dergisi "Doctor of Fufures" bulunur. Hakkın-
da Barrons, The Wall Street Journal, Forbes, Money, Fortune gibi sektörün
önemli yayın organlarında sayısız yazı çıkan Williams, vadeli borsalarda en
eski ve en çok takip edilen bültenierden biri oian Commodity Timinğin
$44^&giİ!Oİn8.ç@) de yayıncısıdır. A.B.D. Vadeli Borsalar Birliği'nin (Na-
tional Futures Association) yönetim kurulunda da hizmet vermiş olan
Williams'ın ilginç uğraşları arasında boksör antrenörlüğü, politika ve arke-
oloji de bulunur. En önemlisi, Larry Williams bütün dünya konferanslarına
konuşmacı olarak çağrılan popüler bir eğitmen ve çok okunan bir yazar-
dı132.

%R göstergesinde n genellikle 10 periyottur. Her gösterge değişkeninde

olduğu gibi bu süreyi fazla kırcalamak veya aşırı optimize etmek faz|a ya-
rar getirmeyecektir. YoR aynı RSI ve Stokastik'te olduğu gibi 0 iln 100 arası
dalgalanıı Stokastik göstergesinden iki belirgin farkı bulunur. Bunlardan
birincisi %R formülünün Stokastik'te olduğu gibi 2 değil tek bir çizgi üreti-
yor olmasıdır, İkinci fark ise 0-100 ölçeğinin ters yorumlanmasıdır. Bu gös-
tergenin yorumlanmasında %R çizgisi 0'a "yükseldiğinde" piyasa aşın alım

32 How l Made sl ,oo0,o0o Trading commodities Last Year, (Windsor Books, 1 979)
Secrets of Stock Trading, (Regnery Publishing, lnc, 1 982)
Secrets of Commodity Trading, (Regnery Publishing, lnc, 1982)
The Secres of Selecting Stocks for lmmediate and Substantial Gainş (Windsor Books, 1986)
Sure Thing Commodity Trading: How sea'onal Factors lnfluence Commodity Prices, (Windsor Books, 1987),
(diğer yazarlar: Noseworthy, Noseworthy, Michelle)
The Definitive cuide To Futures Trading (Cilt l & 2), (Windsor Books, l988 ve 1 989)
How to outfox the Foxes, (Commodity Timing lncorp,/ CTl, 1991)
Long-Term Secrets to Short-Term Trading, lJohn Wiley & sons, l999)
Day Trade Futııres Online, (John Wiley & Sons, 20O0)
148
(Bkz.
bölgesine, 10O,e "düştüğünde" de aşırı satım bölgesine gelmiş o|w
yerine o/oR,da 90-10 sırur-
Şekit 235. Stokastik göstergesinin 20-80 sınırlan
ları bu aşın alımlaşın atlm bölgelerini tanımlar.

%R'ın kullanlıİuffn Stokastik'ten hiçbir farkı yoktur. Aşın alım bölgesin-

de saüş, aşın satlm bölgesinde alım yapılır ve her göstergedeki gibi uyuş_
maz|ıklara bakılır. RsI ve stokastik göstergelerinin kuwetli trend yapan pi-
yasalarda gösterdiği zaaf o/oT'da da vardır. Burada dikkatli olunmas gere-
O/oR kullanan yatınmcının, her
ken konu, analizinde hem Stokastik hem de
iki göstergeden de aynı sinyali aldığnda alınan sinyalin iki kez teyit oldu-
kitabımızın sonunda oluşturaca_
ğu yanılgısına düşmesidir. Dolayısıyla biz
göstergeleri olarak sade-
ğlmlz göstergeler şablonunda aşrn alım/aşırı satım
ce RSI ve Stokastik göstergelerini kullanacağz.

Şekil 235 - 10 Cünlük %R

 ,I49

MoMENTUM

Momentum kavramı her ne kadar ilk kez Velles §flilder'ın Ghz. ÖUCÜ-
IER 5)1978 baskılı New Concelıts in Tecbnicat Trading Systeırıs isimli kita-
bında derinlemesine işlenmiş olsa da, kullarumı çok eskilere dayanr. Her-
halde basitliğinden olacak, bugün analisderin en çok kullandığ gösterge-
ler arasında yer alır.
Momentum göstergesinin en önemli özelliği hem trend yapan hem de
yatay pıyasalarda kullarulabiliyor olmasıdır. Dolayısıyla her teknik analistin,
g

Momentum çok basit bir formülle hesaplanır:

Momentum=Fr-Fs_.,
:
;' :'i ;"}İ]l'o,..u,,,r,,
Açıkçası, bu basit formülün bütün yaptlğı iş en son fiyatı (ömeğin bu-
günkü kapanışı) n periyot önceki tıyatla (örneğin 10 gün önceki kapanış-
la) karşılaştırmaktır. Eğer bu en son fivat değeri n periyot önce!!$;gq
yukanysa elimize poziüf, aşağıysa negatif bir değer çıka[. Başka bir şkil-

zen pozitif bazen de

"@n,ba-
150

Eğer en son fiyat, n periyot önceki fiyatın üstündeyse ve bu iki fiyat ara,
sındaki fark açılıyorsa, momentumun pozitif değeri de arııar. Bu, momen-
tum çizgisinin sıfırın üzerinde (poziüf) ve yükseliyor olması anlamrna gelir.
Diğer tarafta, eğer en son fiyat, n periyot önceki fiyatın altındaysa ve bu iki
fiyat arasındaki fark açılıyorsa, momentumun negatif değeri de artar. Bu da
momentum çizgisinin sıfınn altında (negatifl ve alçalıyor olması anlarrırna
gelir. Buradan da anlaşılacağı üzere., momenıruln aslında
tempo artan fiyatlann nrn ve ıüa-
Tn?ffituzının düşünün: son 5 ıt|ar
r gtin lOO TL artıyorsa evet, bu trendde terir
arna momentum burada sıfırdır. lrl"-
mentumun ve yükselmesi için bu hızının artmasl
kir. Artış hızırun artması için ilkönce 1O0. daha sonra 725,
ffiması gereka. Başka bir ömek daha düşü-
ne[m. uıyeılm Kl pugunun ğ,ull (rlıugşıllıll
lıyau ıln gün
nün fryatl öncesinin tlyduıru4lt yuA4ııw, yi-
fiyatından yıkanda, ),4
ni fiyatlar yükselmiş. Fakat diğer tarafta, bugünün fiyatıyla n gün öncesinin
fiyatı arasındaki fark son birkaç gündür kapanmakta. Bu demektir ki, cari
fiyatlar n gün önceki fiyatlardan yukanda, yini fiyatlar yükselmiş ama bu
yükseliş hıa giaikçe azalmakta. İşte bu da yükselen fiyatlann, y6ni yukan
trendin artık temposunu kaybetmekte olduğunun açık bir göstergesi.
O halde sıfırın etrafında da|galanmakta olan momentumu şöyle yorum-
Iayabi|iiz:
. Eğer momentum sıfınn üzerinde ve yükseliyorsa, bu cari fiyatlann n
periyot önceki fiyatlan oazarafl yükseldiğni ve artış hızırun artmak_
ta olduğunu gösterir. Dolayısıyla, mevcut yukan trend kuwetlen_
mektedir ve uzun pozisyonlann korunması ve/veya kısa pozisyona
girilmemesi gerekir.
. Eğer momentum sıfinn üzerinde ve duralamış veya düşüyorsa, bu ca-
ri fiyatlann n periyot önceki fiyatlara na7Afan yükseldiğini ama artış
hızının aıtık düşmekte olduğunu gösterir. Dolayısıyla, mevcut yuka_
rı trend zayıf7amaktadır ve satış hazırlıklaflrun başlaması gerekir.
. Eğer momentum sıfırdaysa, bu cari fiyatlann n periyot önceki fiyat-
larla aynı olduğunu ve yaıay bir piyasa içinde bulunduğumuzu gös-
" terir. Sıfın yukarı istikamette kımn momennım fiyatların tekrar yük-
selişe geçtiğini ve bu yükseliş tuzının da arttığru gösterir. Öte yan-
dan, sıfın aşağ isükamette l«ran momentum fiyatlann tekrar düşt§e
 151

geçtiğini ve bu düşüş tuzının da arnığnı gösterir.

. Eğer momentlım sıfinn altında ve düşüyorsa, bu can fiyat|ann n pe-
riyot önceki fiyatlan nazaran düştüğünü ve düşüş hızırun ar:ffiakta
olduğunu gösterir. Dolayısıyla, mevcut aşağ trend kuwetlenmekte-
dir ve kısa pozisyonların korunmasıve/veya uzun pozisyona girilme-
mesi gerekir.
. Eğer momentum sıfınn altında ve duralamrş veya yükseliyorsa, bu ca-
ri fiyatların n periyot önceki fiyatlara nazaıan düştüğünü ama düşüş
hızının artık aza|makta olduğunu gösterir, Dolayısıyla, mevcut aşağ
trend zayıflamaktadır ve alış hazırlıklarırun başlaması gerekir.
Birçok analist momentumun formülü itiba
. Bu özellikle trend
ne kendisini gösterir, çünkü momentum çizgisi mevcut istikame-
tini koruyan bir trendde fiyat|ardan önce dönüş yapabilir. Bu say her ne
kadar doğru olsa da, bizim (a) geçm§ verileri kullanarak hesap yapanbir
formülün önciil bir gösterge oluşturacağı inancında olmamamrz ve (b) her-
hangi bir öncül (!) gösterge kullanarak geleceği tahmin etme uğraşına ken-
dimizi kaptırmamamız gerekir.
Momentum göstergesinde n genelÜkle 10 periyot olarak seçilir. Yatınm-
.İ" ngi vadeli-
yim?" sorusunu yanıtladıktan sonra bu süreyi artınp düşürebilirler. Bi7m
bu kitapta 10 gıbi evrensel olarak kabullenmiş değerleri fazJakırcalamata-
yine de farklı süreleri
yatlrımcılann, süreyi artırdıkça momentum göstergesinin
fiyatJara karşı olan duyarlılığının azalacağını ve hem daha az sayıda sinyal
üretirken hem de trend dönüşlerini çok daha geç yakalayacağının farkmda
olmaları gerekir. Öte yandan, süre kısaltılırsa momentumun çok duyarlı ha-
le geleceğini ve çok fazla sayıda sinyal üreterek işlem k2rlılıklarını düşüre-
ceğini biliyoruz.
Momentum göstergesi 5 ayrı şekilde yorumlanabilir:
a) Momentumun sıfır çizgisini aşağı veya yııkan kesmesi,
b) Momentumun aşııı alımlaşırı satım göstergesi olarak kullarulması,
c) Momentum tepelerinde satlş, diplerinde alış,
d) Uyuşmazlık,
e) Trend çizgileri.
152

a) Momentumun sıfır çizgisini aşağı veya yukarı kesmesi,

Birçok analist için momentum göstergesinin en önemli sinyalleri sıfır
çizgisinde gelir. Momentu
a
yorsa bu yeni bir yu n trendin, aşağı kesi-
selir. Dolavısıyla.
momentum
|ır (Bkz. Şekil 23a,

Şekil 236 - Momentum ve Sıfır Çizgisi

Şekil236da görüldüğü gibi "sıfır çizgisi" yorumu arzu edilen kalitede

sinyalleri üretmekte pek de başanlı değil. yapılan alım ve satımlann
hiçbir tanesi optimum yerlerde değil. Üstelik piyasarun yataylaşuğı
 153

zarnariarda gereksiz işlem yapılmış (Mart sonu). Dolayısıyla, her ne

kadar birçok analist bu yöntemi tercih etse de,biz sıfır çizgisi sinyal_
,]
lerini kullanmayacağız.

b) Momentumun aşırı alım/aşırı satım göstergesi olarak kullanılması

Sıfır çizgisinin nerelerde ve kaç kez kesildiği büyuk ölçüde momen-
tum için kaç periyotluk süre seçildiğine bağlı. Bu sürenin uzatılması
momentumu duyarsız hale getireceğinden, kısaltılması da aşırı sayıda
sinyal üreteceğinden, bazı ana|istler yukandaki zamanlama sorunları-
nı da çözebilmek için aynı CCI göstergesinde olduğu gibi sıfır çizgi-
sinin altında ve üstiinde birer sırur oluşturma yoluna gitmişler (Bkz.
Şekil23D.

Şekil 237 - Momentumun Aşırı Alım/Aşırı Satım Cöstergesi

olarak kullanılması
iııııNg - Gunluk
1 9000

1 B000

1 7080

1 6000

1 5000

14000

. 3t]00

-fiin ı\- A.x . 150t]

\JW' =r'
.0

'L,f, =L/ .-1500

ırlarİ ' Nir"n Mayıs 200t]

154

Şekil237deki örnekte bu sırurlar 2000 yılının İMKB 100 Endeksi için

+1000 ve -1000 olarak belirlenmiş (bu sırurlar işlem yaptığınız ensffü-
man fiyatına göre ancak deneme yanılma yöntemiyle belirlenebilir).
AVSAT kurallan aynı CCI'ın kuralları gibi:
. Momentum +1000'i yukan kınnca AL (uzun pozisyon aç). Bu sİn-
yaller grafikte A harfiyle işaretli.
ı Momentum tekrar aşağı +1000'e dönünce SAT (uzun pozisyon ka-
pat). Bu sinyaller grafikte x harfiyle işaretli.
o Momentum -1000'i aşağı kınnca açığa SAT (kısa pozisyon aç). Bu
sinyaller grafikte S harfiyle işaretli.
. Momentum tekrar y-ıkarı -1O00'e dönünce geri AL (kısa pozisyon
kapat). Bu sinyaller grafikte z harfiy|e işaretli.

Bu kurallann üreniği sinyallere tekabül eden giriş çıkış yerleri de fi-

yat çubukları üzerindeki toplarla gösteriliyor. 2000 bahannda girip çı-
kılan toplam sekiz pozisyondan beşi k6rlı, üçü de zararlı çıkmrş. As-
lında pek fena bir performans değil ama grafiğe daha dikkatli bakar
sanız, pozisyon kapanışlarında zaman|amaların iyi ama özellikle po-
zisyon açılışlarında sinyallerin çok geç kalmış olduğunu görürsünüz.
Bu sorun aslında +1000 ve -100O'e çizilen sınırlar daraltılıp genişleti-
lebilir ama bu hem daha önce oPTİMİZASYON bölümünde gördüğü-
müz "kılıfına uydurma" günatuna eşdeğerde olacağından hem de "bi-
rini yaparken diğerini bozma" gibi bir sorunla karşılaşacağımızdan
(ömeğin, pozisyon girişlerini düzeltelim derken bu kez çıkışlann za-
manlamasıru bozacağız) pek de iyi bir yöntem olarak kabul edilemez.
Evet, bu yöntemle gelen sinyallerin zamanlaması ilk gördUgtlmüz sı-
fır çizgisi yönteminin üreniği sinyallerden çok daha iyi ama yine de
pek güven verici değil. ggpggQg1gmi de göz ardı edip Momentum
göstergesi için bundan sÖ-nra gOrece

c) Momentum tepelerinde satış, diplerinde alış

Momentum göstergesinin en sağlıklı sinyalleri bu yöntemle geliyor.
Momentum, RSI ve Stokastik gibi 0 ve 100 ile belirlenmiş sırurlar ara-
sında'oynamadığırıdan, nereye kadar çıktığnda piyasarun şişmiş ve
nereye kadar düştüğünde aşıfl sahlmış olduğunu anlamak güç. Bu
güçlüğün üstesinden gelebilmek için, yini Momentum tepe ve diple-
 155

rini belirlemek için, daha öıç9 z sıbi uzerine bir

ffiacagız (Bkz. Şekil 238).

Şekil 238 - Momentumun Tepe ve Dipleri

Şekil238de tepe ve dipleri belirlemek için 10 günlük Momentum'un

8
n bütün hareketli oftalafi:a Momentum hareketli or-
:
aşağı 'f. Yukandaki ömekte
|ar gayet güzel sinyallei üretmiş. Her ne kadar teknik analiz
kitaplannda önünüze çıkacak en sağlıklı Momentum yorumlaması bu
olsa da, bazı konulara dikkatinizi vermeniz gerekir. Bir kere hareket-
li ortalamalann kullaruldığ her türlü yöntemde olduğu gibi, burada
156

da yatay piyasalarda gelecek olan sinyallere şüpheyle yaklaşılmalı.

öte zaman ana tfendcıen aylrınama-
h. I\ m tepe ve diplerinde sinvallere. bu sinvaller ancak
afla i3dE]metindeyse riayet edilmeli. Görüldüğü gibi her iki ko-

iljiT?İirlenı4qsi gerekiyor. Bu sorulann yanıtlarıru kesin olarak

verebilseydik, zaten göstergeleri kullanmak zorıında kalmazdık. Bizi
bu yanıtlara en çok yaklaştıracak olan DMI göstergesi (az sonra gö-
receğiz). Dolayısıyla, Momentum inden iyi sonuç almak için
hem DMI ile birlikte kullanmak hem de (hem trend
aşın satım) ait olan teyit
afmak gerekiyor.
I

Şekil 239 - Momentum ve Uyuşmazlık

AıfiLT- junlul
-B500

-7500

-E500

negatif
uyUşma: ılık -5500

iAT
i\ Siı ıyali
pozr İif -1000
UyUşrr ıazlık
-400
--2B0
ı/
--800
AL
SinyaIi
,|,|,l
2002 Maıt Mayıs
 157

d) Uyuşmadık
Her göstergede olduğu gibi, Momentum'da da uyışmazlıklardan güç-
lü sinyaller alacağız (Bkz. Şekil239).

e) Trend Çizgileri
Aynı RSI'da yaptığrmrz gibi. Momentum çizgisinin oluşturduğu trend
ç2gilerinin kınlması önemli ş!4yaller üretir (B&e. Şehil 24O).
Şekil240Iaki AYGAZ grafiğinde de görüldüğtl gibi, Momentum üze-
rine çizilen aşağ trend çizgisinin kınlmasının ürettiği AL sinyali, fiyat-
lar üzerine çizilen aşağ trend çizgisinin ürettiği Al sinyalinden 7 iş
günü önce gelıniş.

Şekil 240 - Momentum ve Trend Çizgileri

158

ROC _ RATE OF CHANGE

----

Rate of Cbangeismin|nTürkçe'si Değişim Hızı. Burada ROC'den çok kı-

saca bahsedeceğiz, çünkü bu gösterge Momentum ile hem aynı sinyalleri
:

veriyor hem de aynı şekilde yorumlaruyor. Formülü de çok benzer:

:

ROC : (Ft / F,_,,) x 1OO .

F, : En son fiyat

Hatırlıyorsanız, Momentum formülünde en son fiyattan n periyot önce- ;

ki fiyatı çıkanyorduk. ROC'de bu işlem bölme olarak yapılıyor. Ortaya ç|-
kan tek fark, Momentum'un fiyat, ROC'un da bir oran (yüzde) olarak ifade !

edilmesi, Momentum sıfınn etrafında da|ga|anırken ROC 1OO çizgisi etrafin- İ

da dalga|anıyor. Bunlann haricinde Momentum hakkında öSendiğimiz her ]

şeyi ROC'a uygulayabiliriz.

Buradaekleyebileceğimiztekkonu,Momentumgöstergesinikullanan
yatırımcılar için ROC kullanma gereğinin olmadığ, Aksi takdirde, aynl şe-
yigösterenikigöstergenindeaynısinyalivermesiyatınmcıyısahtebirgi-
ven duygusuna itecektir.
 j"r" JW"b wl"ğ ü/ü,t/,4 ü,Ü""\
»P6" üol,üL
(

CCÇ ıA"tıftcö , ı

*"r* ") +*,\fr §*/'d <A",^

DMl - DıRECT|ONAL MOVEMENT lNDEx

Türkçe'ye Yönsel Hareket Endeksi olarak çevirebileceğimiz DMI her eve

lizım göstergelerin başında gelir. Yine §(elles Vilder'ın 1978 baskılı New
Concepts in Tecbnical Trading Systems isimli kitabında açıklanan bu kav-
ram o kadar çok yönlü ve o kadar faydalıdır ki, mutlaka her teknik analis-
ün kullandğı göstergeler sepetinde yer almalıdır.
Günümüzde kullanılan göstergelerin ve bu göstergelerden fayda|anan
trading sistemlerinin büyük bir çoğunluğu "trend takip edici" özelliğini ta-
şır. Bunun başka bir anlamı da, bu gösterge ve sistemlerin çoğu zaman iş-
lemeyeceğidir. Piyasalar a4q\ 80'li yılların o uzun süreli t
şiliklerini, yönsüz ama son derece volatil, çok da
Bu tür piyasalar zaman:ın ancak
Zamanın sadece o/o30' ııda

nmak da, zaman:rn ka Aşırı

alım/aşırı satım göstergeleri m tek başlarına bu tür piyasalara o|a-
mamzkta hem de kırk yatlnmclnın önüne çıkanllgrığlg j4@pa-
şıncıa aşlfı allm veya aşlrr saum i vererek pozisyonu çok erken kapat-
m
€
Bu iki ayn disipline dahil göstergeler grubundan en iyi şekildeyararlan-
,l60

manln çarelerinden bir tanesi de DMI göstergesidi.. 9MI " krdu.

lü bir kavramdır ki, hem piyasadr'r",d ol,p ol",,d,ğ"",
,- mdedi

n gelen sinyaller bir var ol o trendin

6nünü ve kuwetini açıkça göste
i tür ri. han-
Fİınrrrcİçinde bulundug,J k"ş"llarda
kullanacağıru daha a yelkenle-
rlarsa, trr.l.$l" d" ggggg9..l",i*

"aşnı a|ım/aşlrl atlm" ık veri

Biz ilk Once Olvlllrı nas,l hesaplandığını, daha sgnra da

n var: +DI, -DI ve ADX. Yön-
ğımı
sel temelinde yatan m, trendin yukan o!!g$lza-
son peri en yükseğinin bir önceki pe4
den olduğu piyasa|arda da, son
ir önceki periyodun en düşü
ffiımımıza uymaktadır. Bir YU-
ve 6-dffi klerle, AŞAğIJREND
n en düşü (Bkz. Birinci Ki-
Son periyodun en yükseği
arasındaki fa i-ve bu hare-
+DI olarak ifade edilir. Son ile bir önceki

hesaba katı|maz. +DI ve -DI len n periyot için toplanır ve or-

talamaları alınır. sonra da bu ortalama
Ieffiairc ne bölünür (Bkz. Birinci Kita,p, s. 146 - 151). Or-
t{rlr^na.g.., .o.,İTiffi6;l. çarpılır ve grafiklere çizilir, Bu açıkla-
mayıbirazağır bulacak olan okuyıcular için DMI sürecini formülleriyle gö-
relim.

yükseğinden aşağıda ve en düşüğü_

33 Teknik analiz jargonunda, son 8ünün en yükseğinin bir önceki 8ünün en
nün bir önceki en düşükten yukarda olduğu günlereJç cüN; son 8ünün en yükseğinin bir
önceki 8ünün en
yükseğinden yukarıda ve en düşüğünün bİr onceki en düşükten aşağıda olduğu günlere de Dlş cÜN denir.
 161

DM - Directional Movement'ın (Yönset Hareket) Hesaptanması

. Yönsel Hareket, son günün işlem aralığırun (en yüksek - en düşük)
dünkü işlem aralığının dışında kalan kısmıdır (Bkz. Şekil241),
!

Şekil 2a1 - Yönsel Hareket 1

r; lt
ff F:
Dış Günlerde hem +DM hem de -DM olacakur. Yönsel Hareket için
hangisi daha büyükse o alırur (Bkz, Şehil242),

Şekil 242 - Yönsel Hareket 2

1-;
1{
|f
.

!
,:;

a İç Günlerde DM (Yönsel hareket) sıfırdır (Bkz. Şehil243.

a Piyasanın hiç işlem görmeden tabanveya tavan olduğu günler DM
Şekil 244tel« gibi ölçülür.
162

Şekil 243 - Yönsel Hareket 3

,
DM=O 1

.,!

{lDM=o {ı :

ı
i
Şekil244 - Yönsel Hareket 4
ı

T-;;
J

f
Dl - Directional tndex'in (Yönsel Endeks) Hesaplanması
Yönsel Endeks, Yönsel Hareket,in Gerçek lşlem Aralığı,na bölünmesiy-
le bulunur:
DI=DM /GlA
G[A, o gün için aşağdakiler hesaplandıktan soffa, bu üç değerin en bü-
yuğüdür (Bkz. Şebil 249:
a) Son günün En Yükseği - Son günün En Düşüğü
b) Son günün En Yükse$ - Dünkü Kapanış
c) Dünkü Kapanış - Son günün En Düşüğü
Ömeğin, bugünün en yükseğinin 8O0, en düşüğtinün 625, dünkü en
yükseğin 600 ve dünkü kaparuşın 55O olduğunu varsayalım. Öyleyse:
a) 800 - 625 = 175
-b)
800 - 55o:250
c) 550 - 625 = -75
 163

Şekil 245 - CİA - Cerçek lşlern Aralığı

+ +
a + b +
+
.t .t c

f 1 +

O halde GIA bu üç değetin en büyüğü o|an 250 olarak alınacaktır.

Bu durumda DM, 800 - 6oo = 200'dür. DI - DM / G|A formülüne göre
de Yönsel Endeks (DI) = 2O0 / 250 yini 0.80 olur. DI pozitif veya negaüf
bir değer olabilir. Eğer poziüfse, Gerçek lşlem Aralığı'nın yüzde kaçırun o
gün için "ytıkan" olduğunu; eğer negatifse, Gerçek İşlem Aralığı'nrn yüzde
kaçının o gün için "aşağı" olduğunu gösterir. Daha sonra +DI ve -DI de-
ğerlerinin n günlük ortalaması alınır. §filder n için 14 periyodun kullarul-
masıru önerir. Bu durumda formülümüz şu şekle gelir:
+DIt4=+DMt4/GlA14
veya
-DIr+=-DMra/GlAla
işte DMI göstergesinin ilk iki çizgisi +DI ve -Dl'dir (Bkz. Şekil 24a.
Bu iki çizgi gnfık|ere çizildiğinde:
. Eğer +DI çizgisi -DI çizgisinin üzerindeyse yönsel hareketin "yııkarı"
olduğu, y6ıi piyasa yönünün "yukan" olduğu anlaşılır (Bkz. Şebil
246: Nisan orteısı - Maw sonu).
o Tam tersine, eğer -DI çizgisi +DI çizgisinin üzerindeyse piyasarun yĞ
nü "aşağı" doğrudur (Bkz. Şekil246: Haziran ortası -Temmuz sonu).
Başka bir ifadeyle,
. +DI piyasada y;kan doğru olan baskrnın,
o -DI de aşağı doğru olan baskının gücünü ölçerler.
164

Şekil 2a6 - +Dl ve -D|

ılKB-Gür ılük
-13000

-12000

-1 1000

-1000t]

-g000

-8n00

-50

.35
,,.,l :,
l,vfuir{^,
jı
.1 "," -20
-DI -. \^^
'' 'lvlayıs'
Nisan '' Haziran Temmuz 2001

O halde, eğer
o Piyasa ytıkan trend yapma eğilimindeyse +DI yükselecek, - DI düşe-
eektir,
o Piyasa aşağ trend }ıapfiğ eğili.rnindeyse ,DI yüksclecek, +DI düşe-
cektir.

O halde, eğer
o +DI, -Dl'nin üzerindeyse piyasada yukan baskı, aşağ doğru olan bas-
'kıdan daha faz}adır,
. -DI, +Dl'nin üzerindeyse piyasada aşağ baskı, yukarı doğru olan bas
kıdan daha fazladır.

;
-rDl , -§f 5.\* \u4
V"-1fu
,üL ,
,l65

O halde, eğer:
. +DI yükseliyorsa, yukan trend (Bkz. Şekil 246: Ni-

. -DI yükseliyorsa, aşağı trend kuwetleniyordır (Bkz, Şekil246: Mayıs

muz başı - ortası),
. +DI tepe yaPıp aşağı sona ermektedir (Bkz.
sonu),
. -DI tepe yapıp aşağ döndüyse, aşağı trend sona ermektedir (Bkz- Şe-
.

O halde, eğer:
. +DI ile -DI arasındaki mesafe genişse, mevcut trend (hangi çizginin
diğerinin üzerinde olduğuna bakarak mevcut trendin aşağı mı yııka-
n mı olduğunu biliyoruz) kuwetli demektir (Bkz, ŞeWl 246: Nisan
sonu L,e Temmuz ortası).
. +DI ile -DI arasındaki mesafe açılıyorsa, mevcut trend kuwetleniyor
demektir (Bkz. Şekil246: Nisan ortası - Nisan sonu ue Temmuz başı
- Tenırnuz ortası).
. +DI ile -DI arasındaki mesafe daralıyorsa, mevcut trend zayıflıyor de-
mektir (Bkz. Şekil 246: Mayıs başı - Mayıs sonxı, ue Temmuz of,tası -
Temmuz sonu),
ı +DI ile -DI arasındaki mesafe iyice kapanfiuş ve bu iki çizgi hem bir-
birlerine çok yakın seyredip hem de devamlı kesişip duruyorlarsa,
piyasada trendsizlik (yatay ve sıkışık) var demektir (Bkz. Şekil 246:
Haziran başı - Haziran ortası).
Yukarıdaki sonuçlamalara bakarak'§üilder, bu iki çizginin kesişmelerin-
den sinyal üretilebeileceğini önerir. Ona göre, +DI n
de alım, -DI, +DI'yi yııkan kestiğinde satış yapılabilir. DMI göstergesinin
ama şekli ve yorumlanmasl göz önünde bulunduruldu-
ğunda bu kurallar her ne kadar mantıklı gözükse de, gerçek piyasa koşul-
lannda pek kirlı olmadıkları görülmüştür, Kötü performansın ana nedeni
bu iki çizginin şu ana kadar daha önce kullandığımız diğer trend takip edi-
ci göstergelerden farklı davranmamış olmalarıdır. Başka bir le, +p1 y"
-Dl'nin avnı di takio edici 'ılı zaafı bulunur. Bun-
lann birincisi sinyallerin geç gelmesi, ikincisi ise yatay piyasalarda oluşan
166

aşırı sayldaki kesişmenin (dolayısıyla da al zatarlan ve

bu iki zaafı örtmek için ADX çiz-
z soItra göreceğiz), Kabaca, ADX trend olup
olmadığını sösterir. §üilder, +DI ve -
___g-,-+_
ADX'in uz{re, trend varsa alır, gözatdı eder. Ne var
mekanizması bile +DI ve -Dl'nin varlıklanrun olacak
sonuçları doğurmamıştır, çünkü aynı sonuçlar başka bir trend takip edici
gösterge olan basit ha
a-
nnda orıaya çıkmaktadır. Bunu görmek için Şekil 247deki grafiğe göz ata-
lım.

Şekil 247 - +Dl ve -Dl Kesişmelerinde AVSAT Sinyalleri

-Gunluk

" " " " ",i"

'',l,ı,,,,,ll]]" " " ]

;
..._.......{.........

2D00

Şekil 247deki lMKB grafiginde Ağustos sonundaki yatay piyasada +DI,

-DI'yi yukarı kesiyor ve gereksiz bir AL sinyali veriyor. Birkaç gün sonra bu
kez -DI, +DI'yi yukarı kesiyor ve güzel bir SAT sinyali veriyor. Bu sinyal
bizi ilk alımdan zararlı çıkarıyor ama açığa satış için ıyı bir yer teşkil edi-
yor. Ne var ki herhangi bir kesişme olmadığı için Eylül ortasındaki fiyat di-
 167

binden fayda|anamlyor ve pozisyondan ancak Ekim başında çıkabiliyoruz.

Kısa pozisyonumuzdan dahakir|ı çıkabilirdik ama sinyalin geç gelmesi k6-
ğlt karların bir kısmını tekrar piyasaya hediye ediyor. Yine aynı yerde
(Ekim başı) tekrar alım yaparak bu kez uzun pozisyona girdiğimizi varsa-
yalım. Bu pozisyondan Kasım başındaki tepede çıkamıyor ve ancak +D|/-
DI kesişmesine bakarak Kasım ortasında çıkabiliyoruz. Girilen üç pozis-
yondan biri gereksizdi ve zarar|ı, diğer ikisi kirlı ama daha faz|a k6r ede-
bilirdik.
Burada Ağustos sonunda gelen AL sinyalini +DI ve -Dl'nin birbirlerine
çok yakın olmasrna ve dolayısıyla trendsizlik gösterdiğine bakarak göz ar-
dı edebilirdik. Veya, ıVilder'ın önerdiği gibi ADX'e bakank aynı trendsizli
ği tespit eaeaiİi i
ya.ffilrırisli--aynı iki yöntemi kullanarak artıramazdık işte bu zaafı orta-
dan kaldırmak için başka bir şey deneyebiliriz.
Burada Vilder'ın önerdiği kesişme sinyalleri trend dönüşlerini tespit et-
mekte ama maalesef bu sinyaller geç geliyor. Bu sinyalleri bekleyeceğimi-
ze, tepe ve dipleri daha yakından yaka|ama olanağımız var. Yıkarıda gör-
düğümüz Yönsel Hareket yorumlamalaına bakacak olursanız, sürmekte
olan bir trendin aıtık zayıflamakta olduğunun ilk sinyallerinin +DI ile -DI
arasındaki mesafenin daralmaya başlamasıyle geldiğini hatırlarsınız. O hal-
de biz kesişme sinyallerini bekleyeceğimize, yapacağmız alımr -DI,
+Dl'nin üzerindeykefl am^ ikisinin arasındaki fark daralmaya başlaynca,
satışı da +DI, -Dl'nin üzerindeyken ama ikisinin arasındaki fark daralmaya
başlayınca yaparsak fiyat tepe ve diplerini daha çabuk yaka|ayamaz rup
dık? Yanıt, evet! Bunu becerebilmek için bütün ya mrz iş +DI ile -DI
arasındaki farkı alıp bu değeri sıfirın etrafında
çizmek (Bkz
Şekil248deki en alt histogram bir üstündeki +DI ve -DI arasındaki fark.
+DI ve -DI türev gö DI osilatörü
kısaca DIosC deniliyg)_ç!9ğer§!([+oı] - [-DI]). +D1, -Dl'nin üzerindey-
ken DIOSC histogramımız pozitif , -DI, +Pl'nir, üzerindeyken negaüf değer
taşlyor. DIOSC histograrr[, +DI ile -DI arasındaki mesafeyi gösterdiğine gö-
re, bu mesafenin daralmaya başlaması DIOSC'un tepe veya dip yapıp geri
dönmeye başlaması anlamrna geliyor. DIOSC pozitifken tepe yapıp geri
aşağı dönüyorsa +DI, -Dl'nin üzerinde, y2ni yukarı trenddeyiz ve bu trend
artık zayıflıyor an\amına geliyor. Öte yandan, DIOSC negatifken dip yapıp
geri yukarı dönüyorsa -DI, +Pl'rir, üzerinde, ydni aşağı trenddeyiz ve bu
,l68

Şekil 248 - +Dl ve -Dl Osilatörü (DİOSC)

IhJtKF Giinliik 150t]t]

sAT Jlh* 14t]00

,h,ll [.'lı'!ı1,
13CIOt]
lfaİ
t:* ill',I ''ı
120t]0
1|\
,111,ı,
1 10t]0
'fi,
+DI ıe -DI -40

.t .AL -25
J"s Xa\.ı-*-aı\U'.,,,
L ,'\
,1DI
:

DlOSı a
...,...: sAT ffi\ ,ilffiffiffi
+

\u-ı4üri i \
ffialTf{tlllllllılg/
0

l "J-l}

Eylü| Ekim 2000

treırd artık zayıflıyor anlamrna geliyor. O halde burada yapılacak tek iş, DI-
OSC t.p.]ç.i.rd" rrt,ş,_ !ıpl..i,.f," a" rl,
veya dip yaptlğınl nası| an|ayacağız? Yanıtı.biliyorsunuz. DIOSC ı'i-orine hif ,
h,
nüp hareketli oıtalamasını aş4ğL_ke§ç!şe ükıten sonra geri yukan
dönüp hareketli ortalamasıru dip ya savrlacağlncıan te-

Şekil 248e dikkatlice bakasanız, bu şekilde gelen sinyallerin sadece

+DII-DI kesişmesine bakarak a|ınan sinyallerden ne kadar daha erken ve
sağlıklı geldiğini görebilirsiniz.
DIOSC'dan alınacak en sağlıklı sinyallerden bir tanesi de "uyuşmazlık"
sinyalidir (Bkz. Şekil 249).
 ,l69
€.

Şekil 2a9 - DIOSC ve Uyuşmazlık

1 35D0

1 3000

1 2500

1 2000

1 150t]

1 1Bt]t]

Şimdi gelin DMI göstergesinin üçüncü çizgisi olan ADX'in (Auerage Di-
rectional Mouement Index) hesaplanışını adım adım ele alalım:
. +DI ile -DI arasındaki fark bulunur.

DIf".k = _ (-DD]
|ı<*oıı |

ı +DI ile -Dl'nin toplamı alınır.

Dltopır. = [(+DI) + (-DI)]

. Yönsel hareket Endeksi (DX) hesaplanır.

Plç = (Dlrark / DI1oo6,,,) x 100
. DX'in n periyotluk hareketli ortalaması hesaplanır. Bu süre (n) genel-
17o
nJffi ttaı J;hıLi,
likle +DI ve -DI için alınan süreyle (14) ayrudır.
0^ı^ §./*
ADX şu şekilde yorumlanır:
. ADX piyasanın trend yzpma eğilimini ölçer.
. Eğer piyasada bir ve devam edi

ı Y6ni ADX trend olup olmadığnı ndin ne tarafa old

bolayısıyla ADX bir aşağı trendde de, yukan trendde de yükselecek,

trend olmayan durumlarda düşecektir.
ADX yükseliyorsa, trend kuwetleniyordur
takıp
Eğer ADX düşüyorsa, trend ölüyordur (aşağı veya y-ıkarı). Bu trend
takip edici göstergelerin kullanılmaması gerektiğini gösterir. Bu du-
rum aşrl a|ım/aşın satlm göstergelerinin önemini artınr.
mevcut trend o kadar
,

. -...
,q.Dx'in değeri 20'nin a|tındaysa, piyasada trendsizlik var demektir34
ADX grafiklere genellikle +Dİ ve -DI çizgileri ile birlikte çizilir (Bkz. Şe-
kil 25o),

Şekil 250deki İMKB grafiğinde görüldüğü gibi, Maıt ortasrndan sonra

sona eren yukarı trendle birlikte ADX de düşmeye başlamış ve Mayıs orta-
sına kadar geçen yatay süreyi 20'nin altında geçirmiş. Mayıs ortasında Ha-
ziran sonuna kadar süren kuwetli aşağı trend ise ADX'in devamlı yüksel-
mesine yol açmış. Haziran sonunda bu aşağı trendin sona errnesiyle de
ADX tekrar düşmeye başlamış. Burada açıkça görülüyor ki, düşen ve/veya
20'nin a|tında seyreden ADX trendsizliği, yükselen ADX ise mevcut trendin
(aşağı veya yukarı) kuwetli olduğunu veya devam ettiğini gösteriyor.

Aralannda bu göstergenin bulucusu'§ü'ilder'ın da bulunduğu bazı tek-

nisyenler ADX'i bir filtre olarak kullanmayı öneriyorlar. +DI ve -DI ve/ve,

34 Her ne kadar bazı teknisyenler ADX'in bu mutlak değerine faz|a kafayı taksa|ar da ADX'in yönü taşıdığı de-
ğerden çok daha önemlidir. Bazı trend takip edici göstergeler bazı koşullarda ADX 1 S'in üzerindeyken iyi so-
nuç verirken, diğer trend takip edici 8öster8eler farkh koşullarda ADX 25'in üzerindeyken iyi sonuç vermeye
başlayabilirler. Biz bu kitapta yukarıda bir kıstas olarak verilen 20 değerini hep akılda bulunduracak ama ge-
reğinden fazla önem vermeyeceğiz.
 171

Şekil 250 - ADX

IMKB -
-1 25Bı

1Tl\16ıl -1 150n

l-_
,llllıi{[[I|

-1 0500
::
||, ,-

-g5t]n
:: !li;t
,:
:: i'ı,üıı,t'

35

25
.20
15

Nisan ' Mayıs Haziran' 2002

ya diğer göstergelerden gelen alım satrm sinyallerini ancak ADX yükseli-

yorsa alma taraftarılıar. Bu taktik mantık olarak güzel ses veriyor ama uy-
gulamaya gelince aynı güzellikte sonuçların alınamadığını göniyoruz. _Bu-
nun nedeni ADX'in fiyat hareketlerine karşı olan duyarlılığının hayli düşük
blması, yini çok yavaş ve
ir ortalamanın (DI yine 1,4 periyotluk bir og4P3g4ş1 Dolayısıyla,
tanımı itibari in bir +DV-DI nak
dışı.-Eo$ffiiikesişmeden önce +DI ve -DI doğal olarak gittikçe birbirleri
ne yaklaşıyorlar. Yini aradaki fark kapanıyor. Bu da ADX'in düşmesine se-
bebiyet veriyor ve ancak kesişme gerçekleşip bu fark tekrar açılmaya baş-
ladıktan sonra ADX yükselme olanağı buluyor.
Ne var ki, ADX'in bu kadar yavaş olması bize çok ilginç ve fayda|ı bir
sinyal de verebilir. Devamlı yükselmekte olan bt piyasada uzun pozisyon-
da olduğunuzu ve kdğt kirlarınızın büyümekte olduğunu varsayalım. Yu-
172
.

karı trend uzadıkça satış yapıp çıkarak bu k6ğıt klr|an realize etmek için
sabırsızlanıyofamaÜzamasıo1asıbirtrenddendeerkençıkmakistemiyor-
sunuz. İşte o opümum satlş zamanına (ister uzun pozisyonu kapatmak is- ,

terse de yeni bir kısa pozisyon açmak için olsun) işaret edecek olan sinya-
libazen +DI (veya -DI) ile ADX arasındaki ilişkiden (kesişmeden) alabili .

tiz (Bkz. Şekil 251). .

Şekil 251 - ADX ve +Dl Kesişmesi

-13D00

-1200n

.1 1000

.1DpOn

g000

Bt]t]D

-45
Io*
"" ''':,,\ -35
|B{{ irr^-
"":""
j
:
,,,...,.I -25

"":""
i
..*."
l._]E
.
:.,-... .15
:!

Maıt
I I

Nisan Mayıs 2D01

Şekil 251'deki IMKB grafiğinde 4 Nisan tarihinde çizdiğimiz aşağı lrend .

çizgisinin yukan doğru kırılmasıyla, kapanışta alım yaparak yeni bir uzun
pozisyon açtığmnzı varsayalım, Nisan ,yr.rr, üçüncü haftasından itibaren
(10,0OO seviyeleri) hem volatilitenin artması hem de aşırı alım,/aşırı satım
 ,ı73

göstergelerinin şişmesiyle, yavaş yavaş çıkma zamanının geldiğini düşün-

meye başladığımıa kabul edelim. Hem eldeki bu kiğıt kirlan toplamak is-
ıyoruz hem de daha sonra 13,000'e uzayacak (henüz bunu bilmiyoruz) bir
hareketten de erken çıkmak istemiyoruz. Bu durumda istediğimiz bilgiler
DMI göstergesinden geliyor. Nisan sonunakadar hem +DI hem de ADX'in
yükselmeye devam etrnesi, zaten 72,0OO seviyelerini geçene kadar sabır et-
memizi sağıyor. Daha sonra +DI geri dönüyor ve dalgalanmaya başlaya-
rak yukarı trendin sallanmaya başladığnın ve çıkış zamamarıfflın yaklaştı-
ğının habercisi oluyor. İstediğmiz teyit ve satış sinyali de geri dönen
+DI'nin, qlplaylhenüz bu dönüşe tepki yük-
se 'i asağı-kesmesiv]e selivor. Elbette nya
hem uzun pozisyondan çıkmak pozisyon açmak için
kullanabiliriz.
Aynı tür sinyalleri düşen piyasalarda da kullanabi|inz (Bkz. Şekil 252).

Şekil 252 - ADX ve -Dl Kesişmesi

lMK B- G unluk
1 5000
+
ıı
'l,, lııİı 1 3000

lıı,
ı,r
11,CI00

lı, ]lı lıı1 g000

"I [,

sat
f"
sinyı
-45
DI
-35
al
sinyt ıli -25

ı .15
+D

2000 Kasım ' Aralık

174

Şebil252deki İMKB grafiginde 7 Kasım tarihinde tepe yapıp dönen +DI

çizgisinin hili yükselmekte olan ADXi aşağ kesmesiyle, kaparuşta açığa
satüş yapank yeni bir kısa pozisyon açağfifizı varsayalım. Kasım sonuna
kadar hem -DI hem de ADX'in yükselmeye devam etmesi, 8,000 seviyele-
rine inene kadar sabır etmemizi sağlıyor. Daha
m eden ADX'i keserek Al , Elbette bu sinyali
hem de yeni bir uzun pozisyon açmak için
kullanabiliriz.
+DI ve -DI tepeleri yukandaki i ADX'le kesişerek son
derffi-cesağLİlı_şLoyaller vefrifeffi-unu sağlayan ADX'in yavaşlığıdır. Ne-İa-
zık ki bu sinyaller grafiklerde istediğimiz sıklıkta belirmezler. Ilginçür ki, bu
olumsuzluğun nedeni de yine ADX'in yavaşlığdır. Bazen ADX ile +DI (ve-
ya -DI) arasındaki sürat farkı o kadar faz|a o|rır ki (özellikle çok kuwetli
ve dik seyreden trendlerde), ADX trendin başından itibaren +Dl'nin (veya
-Dl'nin) üzerinde seyreder (Bkz, Şekü 25a.

Şekil 253 - ADX ve Kuwetli Trendler

 "ı75

Şekil253'de görüldüğü gibi IMKB Endeksi 2001 yılının son üç ayını yük-
selerek geçirmiş. Yıl sonunda Şekil251'deki gibi bir satış sinyalinin gelme-
sini beklerdik ama ne yazık ki bu olanak Kasım başından itibaren yok ol-
muş, çünkü ADX devamlı +Dl'nin üzerinde seyretmiş. Dolayısıyla yıl so-
nunda geri dönen +Dl'nin ADX aşağ keserek o beklediğimiz SAT sinyali-
ni vermemiş. Bu durumdayapılacak tek iş ADX'in tepe yapıp geri döndü-
ğünü tespit etmek. Evet ama ADX'in tepe yaptlğını nasıl anlayacağız? Bil-
diniz. Üzerine bir hareketli orialama uygulayarak . Yalrıız burada uygulanan
o bildiğimiz konvansiyonel hareketli ona|qma
A

AD)c':(ADxb+ADxb_)/2
ADXb = Bugünün ADX değeri
ADXç. : n gün öncesinin ADX değeri
n : Genellikle 1,4

Bu da karşımıza şöyle bir grafik çıkarıyor (Bkz. Şekil 254).

ADXR'ın vorumlaması cok basit. ADX. ADXR'ın ü_zerindevken trenrl_var
altındayken trenğ_lqk. Dolayısıyla ADX'in AD)R-ihşağ-kesmesi mevcuI
c5
trGnilin son-erdiğine işaret ediyor. ŞeHl 254te bizi uzun pozisyondan çı-
karan sinyal de bu. ama hatırlıyotsan|z +DVADX kesiş-
mesi gerçekleşmediği için
DMI göstetgesinin en önemli işlevlerinden bir tanesi de diğer gösterge-
lerin ürettiği sinyallere karşı bir teyit mekanizması görevi görmesidir. Fark-
veya aşırı alımldşırı satım)
kullanan yatınmcrlar, bu göstergeleri hem trendin yönünü, hem kuwetini
hem de yatay piyasalan tespit edebilen DMI ile birlikte kullanarak, hangi
disiplinden gelen hangi göstergeye daha faz|a ağrlık taruyacaklanru ve
hangi sinyalleri alıp hangilerini çöpe atacaklannı rahatalıkla belirleyebilir-
ler. Bunun bir ömeğini hem Kaufman35 hem de LeBeau ve Lucas36, DMI ve
Parabolic SAR göstergesini birlikte kullanarak sergilerler.
Kaufman ve LeBeaıı/Lucas, birbirlerinden ayn olarak geliştirdikleri tra-
ding sistemlerinde hemen hemen aynı kurallan kullanırlar:

35 Kaufman, Perry,TheNewCommdİtyTradingsystems &Methods(NewYork,Wiley, l987)

36 LeBeau, Charles ve Lucas, David W., Computer Analysis of the Futures Market, s.89, (Business One lrwin,
lllinois, ı992)
176

Şekil 254 - ADX ve ADXR

-l
a) Parabolic SAR'dan gelen sinyallere göre pozisyoııa gr.
b) Bu sinyal DMI'ın yönü ile uyuşmuyorsa gırme.
c)-ffie Parabolic SAR sinyalleriyle stop ol.
d) Tekrar giriş için tekrar Parabolic SAR sinyallerini bekle.
.l , ___ , , lyuşmuvorsagırme.

Bu kurallann nasıl işlediğni ŞeWl 255te görebilirsiniz.

 177

Şekil 255 - DMl ve Parabolic SAR

Yöntem nükemmel olmasa da yazarlar üç bacaklı amaçlanna ulaşıyor-

a) Pozisyona trend istikametinde gir.

b) Riski kontrol altında tut.
c) Kirlı pozisyonda mümkün olduğu kadar uzun otur.

Geçtiğimiz salrfa|arda görüldüğü gibi, DMI gerçekten de çok yönlü bir

a son bir kez özetleyelim:

178

1. +DI ve -DI'ye bakarak trendin yönü ve kuwetinin tespiti,

2, +DI ve -DI'ye bakarak trendsizliğn tespiti,

3. +DI ve -DI (DIoSC) satış diplerde

4. DIOSC ile fiyat arasındaki uyuşmazlıkları gözlemek,

5. ,
..

6, ADX'in yönüne bakarak trendsizliğn tespiti,

7, ADX 20'nin altındaysa piyasa trendsiz,
8. DI ve ADX kesişmelerinde

9. AD)VAD)R ilişkisine bakarakpiyasada trend olup olmadığının tespiü

ve...

10. En önemlisi, DMI göstergesini (yini her üç çizgiyi de) diğer göster-
gelerle birlikte kullanarak hanğ piyasa koşullannda hangi disiplinden
(trend takip edici veya aşın alım/aştı satım) gelen göstergeye ne ka-
dar ağırlık tanınacağırun ve hangi sinyallerin alırup hangilerinin çöpe
atılacağının tespiti.
 179

işı-rıı,ı rıncı*l cösrrncrı-rRi

lşı-rm nncı*l çuBuKtARı

Şimdiye kadar gördüğümüz bütün göstergelerin hesaplanmasında sade-
ce fiyat verileri (kapanış, en yüksek, en düşük, vs.) kullaruldı. Son o|arak
ele alacağmlz gösterge türü artık işlem hacmi verilerini de hesaba katacak.
işlem hacmini de hesaba katan göstergeler arasında anlaşılması ve yorum-
laması en basit olanı işlem hacminin ta kendisi.
diğimiz işlem hacmi çubukları, aslında bize hacmi haklonda sa
imiz her türlü bilgiyi veriyorlar (Bkz. Şekil256).
işlem hacmi için söylenecek her şeyi 100 yıl önce Charles Dow söyle-
miş: işlem hacmi mevcut trendin destek . Başka bir ifadey-
le, edecekse, işlem hacmi a dçyamçlmelidu. İş-
lem mevcut
. Bizim de bu bölümde
ye çalışacağımız tek şey, işlem hacminin mevcut trend yönünde artıp an-
.madığı olacak. Eğ"r
rumaya, azalıyorsa o pozisyondan çıkmaya karar vereceğiz.

Şekil 256da bunun çok basit bir örneği var, Nisan ayı boyunca süren
yıkarı trend artan işlem hacmi ile desteklenince piyasa değerleri ikiye kat-
lanmış (A). Mayıs başındaki tepeden sonra gelen düzeltme hareketinin aka-
binde ikinci bir tepe oluşunca yılmaz boğalan tekrar heyecanlandırmrş ama
aynı tepelere tekabül eden işlem hacmi çubuklarına baktığmızda (B) piya-
1B0

Şekil 256 - lşlem Hacmi Çubukları

sadaki katılımın bu ikinci itme hareketini (yukan) desteklemediğini açıkça

görüyoruz. Daha sonra Haziran ayl sonuna kadar süregelen yan yatay,ya-
n alçalan trend bolİı.İnca gittikçe azalan işlem hacmi (C)"piyasanın yukan ı
trend yapma gücünün artık hiç kalmadığrunbariz bir işareti. Bu iki ay bo-
y-ı,r.r., oluşan üç yukan hareketin dö, düşmeye devam eden işlem hacmiy-
le cansız bırakıldığı da açık seçik oriada,Haziran başında gelen patlamayı
takip eden boşaltma hareketi esnasında (D) artan işlem hacmi ise çoğun-
luğun satış tarafına geçtiğini gösteriyor ve düşüş trendini destekliyor.
Evet, bu kadar basit gözüküyor ama bu sinyalleri bir nebze daha erke_
ne.almaya çalışan analistler, fiyat hareketleriyle işlem hacmindeki gelişme-
leri karşılaştıfmayl amaçlayan başka göstergeler de geliştirmişler. Bunlann
kullanılanı kısaca OBV diyeceğimiz On Balance Vo-
lume.
 ,l81

oBV
oBV kavraml, ayn1 isim altında olmasa da, ilk olarak Philip Gotthelf
(akz. ÖUcÜlln: 8) tarafındafl ofiaya atfmış ama konu üzerinde 1960'lı yıl-
lann başında daha derin araştırma|ar yapan ve bugünkü formülüyle
bilgi
(Bkz, ÖNCÜLER 9.
sayar|arımıza girmesini sağLayanJoseph Granville

öNcüı-rn 8: pHıL|p GoTTHEIF

Dünyanın dört bir tarafındaki vadeli borsa yatırımcıları

tarafından kullanılan COMMODEX@ (www,commo-
dex.com) sisteminin yayınctst ve editörü olan Philip
Gotthelf hem bir aracı kurum sahibi hem de kurumsal
müşteriler için trading sistem ve programlarının tasa-
rımcısıdır. Babası Edward Cotthelf'in geliştirdiği COM-
MODEX@ sistemi 45 yılı aşkın bir süredir günlük
al/saVstop emirleri üretir ve bağımsız rating kurumları
lnves-
tarafından her yıt en üst %5 listesine seçilir. Makalelerinin Futures,
ting, Stocks & Commodities, Barron,s, The Wall Street Journal, The New
YorkTimes, Fortune, Forbes, Money gibi yazılı basın organlarında devamlı
yer almasının yanı sıra Cotthelf , CNBC, MSNBC, CNN, ABC, ve FOX
gibi
televizyon kanatlarına sık sık konuşmacı olarak davet edilir. 19B7 çöküşünü
öngören açıktamaları ve 1972 yılında açıtan vadeli döviz piyasalarındaki
doğru tahminİeriyle iyice ün kazanan Cotthelf, 80'li yı!,!arın başında
değer-

li madenler piyasasında dönen dolapları da zamanında tespit edip müşteri_

lerini uyarmıştır. Cotthelf üç kitap yayınlamıştır:

ı TechnoFundamental Trading: A Revolutionary Approach to Combining

Technical & Fundamental Analysis, (lrwin, 1994)
o New Precious Metals Ma:rket: How the Changes in Fundamentals are
, Creati ng Extraord i nary Profit opportunities, (McCraw_H i l l,. 1 998)
o Currency Trading: How to Access and Trade thie World's Biggest Market,
0ohn Wiley & Sons, 2002)

OBV'nin hesaplanışı çok basit. Eğer son perivo4un F?panlşı bil önceki
periyodun kapanışından yukarıdayffi-son periyodun işlem hacmi, ewel_
i rakamına
182

öııcüırn 9: |oSEpH GRANvıLLE

Wall Street'in en etkili ve en çok dinlenen analistlerinden biri olan Joseph

Granville ayı piyasalarının habercisi olarak tanınır. 197!'li yıllardan beri her
piyasa çöküşünü öngörmesiyle ünlenen Cranville, sadece 1982 yılında yap-
tığı felAket tellallığıyla (ABD hisse senetleri piyasası Cranville'in sat önerile-
rinden sonra ikiye katladı) saygınlığını zedelemiş olsa da bugün 80'e yakla-
şan yaşıyla Dow'un girdabına katıldığı ayı piyasasını yine doğru tahmin et-
miştir. HAIA ayıların kutsal kitabı olarak tanınan Granville Market Letter
isimli bültenin yayıncısı olan Cranville 2. Dünya Savaşı'nda askerlik yaptık-
tan sonra ekonomi okumuş ve pul koleksiyonculuğundan tombalaya kadar
çeşitli konular üzerinde kitaplar yazmıştır:
ı Granville's New Key to Stock Market Profits, (Prentice Hall, 1963)
c Granville's New Strategy of Daily Stock MarketTiming for Maximum Pro-
'l976)
fit, (Simon & Schuster,
. A Strategy of Daily Stock Market Timing for Maximum Profit, (Prentice
Hall,1976)
. How to Win at Bingo, (Prentice HallTrade,1977|
o The Warning: The Coming Great Crash in the Stock Market, (Freundlich
Books,1985)
c The Book of Cranville, (William Hoffer ile birlikte, St. Martin's Press,
1 985)
c Cranville's Last Stand: Secrets of the Stock Market Revealed, (Mana8e-
ment Communications Systems, 1995)

kaparuşı bir önceki periyodun kapanışından

Eğer bir önceki kapanışla aynıysa,

mıza fivat hareketine
ffi ,ı.ffi r'r.rrtrrtŞ"p""rşl"rs.".
nİE-olduğu için kümülatif işlem hacmi de (OBV) artış gösteriyo. [p1!g_
genellikle bir önceEi kaparuştan
25v.
-OBV birkaç
şekilde yorumlanabilir. Bunlann en basiti OBV eğrisinin fi-
yat eğrisi ile aynı oranda yükselip yükselmedğni (veya düşüp düşmediği-
 183

Şekil 257 - OBV

lZOCM-Gün jk
300t]

28ü0

2600

240B

2200

200n

t 1 8[0
1 E00
['ıı
OBV 1 5g5O0t

:l,J 5E0O0t

f^jruwhf,l|,:: 5E500t

' Şubat ' Mart ' Nisan 2001

ni) tespit etmek. Fiyatlar yeni bir en yüksek yaptığında OBV de yapıyor
mu? Fiyatlar yeni bir en düşük gördüğünde OBV de yeni bir en düşük ya-
pıyor mu? Eğer OBV fiyatlarla aynı yeni en düşük veya en yüksekleri ya-
pryorsa, bu mevcut trendin devam ettiğini gösterir.

OBVnin hesaplaruş şeklinde abartılı bir varsayım yapılır, Fiyatlann yük-

seldiği periyodun (örneğin son günün) işlem hacminin "tamamı" alıcrlar ta-
rafına tahsis edilirken, düşen günlerdeki işlem hacminin "tamarn" da satı-
cı|ar tarafına tahsis edilir. Aslında bu doğru değildir ve sadece bir genelle-
meden ibarettir. Ne var ki formülün böyle aykın bir varsayrma dayandınl-
mış olması, OBV'nin her zaman olmasa da, çoğu zaman "öncül" bir göster-
ge haline gelerek erken sinyal vermesini sağlar. Bu öncül özelliğin çok gü-
ze| bir ömeğini ŞeHl 257'deki İZOCAM grafiğinde görebiliriz.
,I84

Şubat sonunda OBV'nin yeni bir en yüksek yapması ilk Ar sinyalini ve-
riyor ama burada OBVye fazladarı kredi vermemize gerek yok, çünkü za-
ten fıyatllar bir patlama yaparak fırlayınca aynı sinyal hem fiyatlar üzerine
çizebileceğimiz grafik formasyonlannın çizgilerinin kırılmasıyla hem de di-
ğer göstergelerden de gelecekti. Halbuki Nisan başında gelen AL sinyali,
":

bir göstergenin nasıl "öncül" olabileceğinin mükemmel bir örneği. lstediği-

miz AL sinyali, fiyatlar üzerine çizdiğimiz direnç çizgisinin yukarı doğru kı-
nlmasıyla alabileceğimiz AL sinyalinden neredeyse iki hafta önce, OBV eğ-
risinin yeni en yüksek yapışıyla gelmiş. Fiyatlann yeni en yüksek yapma-
dan OBV'nin yeni en yüksek yapmasnın nedeni yukarıda bahsettğimiz ay-
kırı varsayım, ama bu göstergeyi öncül kılan da bu uygulama.
OBV'de aynı uygulamayı aşağı trendlerde de yapabiliriz.Fiyatlar yeni en
düşükler yaparak bir aşağ trend tanımına uyarken, OBVde aynı yeni en
düşüklerin oluşmaması (yini son dibin bir önceki dipten yukanda olması)
a|ış zamanının gelmekte olduğunun habercisi olur. Burada yaptığımn as-
lında, OBV ile fiyat arasındaki uyuşmazlıklarabakmaktan başka bir şey de-
glü.

OBVyi kullanmanın bir başka yolu da trend çizgilerinden faydalanmak

(Bkz. Şekil 258). Bı grafikte OBV eğrisinin altına çizilen yıkan trend çiz-
gisinin aşağı kırılmasıyla gelen SAT sinyali, fiyatların a|tına çizi|en yukan
trend çizgisinin aşağ kınlmasıyla gelen SAT sinyalinden yine günlerce ön-
ce gelmiş.
OBVyi yorumlamarun bir üçüncü yolu da üzerine bir hareketl i ortala-
ma uygulamak (Bkz. Şebil 259, §ın sayıda sinyal üremesini engellemek
için burada analistler nispeten yavaş bir hareketli orta|ama kullarulmasın-
dan yaıalar. ŞeHl 259'daki OTOSN grafiğimizde kullanılan hareketli orta-
Iama27 günlük. Bu grafikte çizdiğmiz hareketli oııalamaya ek olarak hem
fiyatlara hem de OBVye birer de trend çizgisi çizdik. Bu araçları kullana-
.21ç 2ldığırruz sinyalleri değerlendirecek olursak, en geç gelen sinyalin fiyat-
lann üstüne çizdiğımiz aşağ trend çizgisinin yıkan kınlmasıyla gelen AL
sinyali (a). Ondan biraz önce gelen AL sinyali, bu kez OBV eğrisinin aşağ
trend çizgisini yukarı kırmasıyla oluşmuş (b). Aldığımız en erken sinyali ise,
yine OBV eğrisinin 21 günlük hareketli ortalamasıru yukarı kesmesi üret-
miş (c).
 185

Şekil 258- OBV ve Trend Çizgileri

rıTfi el\LfTjiı-ıljil 1E5Dt]

1 5500

145t]0
lülll|.ı 1 3500
lıl lll: ,l25t]0
1ıl|1ı|!ı
t 15t]t]
1,1|
1 B500

1 51 00t
oBV
149t]t]t

147Dtlt

14500t

1430nt

Mart Nisan Mayıs 2000

cnnlrlN oslı-ırönü (3,ıo)

Her ne kadar etkili sinyaller verdiği düşünülse de, OBV kavramrnın ar-
kasında yatan abartılı varsayım bu göstergenin kullarumında bazı çekince-
leri de ortadan l<aldırmaz. işlem hacminin "tamamrnın" tek bir tarafa (alış
veya satış tarafına) tahsis edilmesi ilk kezLarry Villiamsl (BKZ. ÖlrlCÜlan
7) rahasız etmişür. Piyasada veya belli bir hisse senedinde birikim mi da-
ğıtrm mı yapıldığnı oriAya çıkarmay hedefleyen'§ü'il[iams, kaparuş fiyatını
bir önceki kapanışla karşılaştıran Granville'den farklı olarak, kapanrşı açılış
fıyatıyla karşılaştırma yolunu seçmiştiı. §flilliams, OBVye benzer bir şekil-
de, açılışından yukanda kapanan günlerin işlem hacmini kümülatif işlem
hacmi değerine ekleyip, açılışından aşağıda kapanan günlerinkini de çıkart-
ma yoluyla bir eğri yafatmştıf. Bu şekilde alınan sinyaller OBV sinyallerin-
186

Şekil 259 - OBV ve Hareketli Ortalama

den daha iyi sonuç verse de, her borsada açılış fiyatının ilin edilmiyor ol-
ması nedeniyle (ömeğin IMKB), beraberinde uygulama zorluklan geürmiş-
tir. Bunun üzerine Chaikin (BKZ. ÖUCÜlrn 2), b|J boşluğu doldurmayı
amaçlamış ve Chaikin Osilatör'ünü geliştirmiştir.
Chaikin Osilatör'ünün arkasında üç önerme yer alır. Bunlann birincisi,
kapanışının o günün işlem aralığınrn orta yerinden yukanda olduğu za-
manlarda birikim, aşağda olduğu zamanlarda da dağtım yapıldığı varsayr
mıdır. Bu orta yeri hesaplamak için ilk başta (En Yüksek - En Düşük) / 2
formülü kullanılmış olsa da, formül daha sonra aşağıdaki şekilde geliştiril-
miştir:
((Ifuparuş - En Düşük) - (En Yüksek - Kapanış)) / (En Yüksek - En
Düşük)
 187

Bu formülle şu değerler elde edilir:

1. Kaparuş günün en yükseği ise, 1,
2. Kapanış işlem aralığnın üst yarısındaysa (ama en yükseğin altında),
0 ili 1 arası,
J. Kapanış işlem aralığının ortasındaysa,0,
4. Kapanış işlem aralığının alt yarısındaysa (ama en düşüğün üstünde),
0 ili -1 arası,
5. Kapanış günün en düşüğü ise, -1.

Daha sonra bu değer günün işlem hacmiyle çarpılır:

((Kaparuş - En Düşük) - (En Yüksek - Kapanış)) / (En Yüksek - En
Düşük)) x işlem Hacmi

Çıkan değer pozitifse kümülatif değere eklenir, negatifse çıkanlır. Orta-

ya çıkan bu eğriye Blrtkim/Dağtım Eğrisi ismi verilir.
Chaikin Osilatör'ünün ikinci önermesi, piyasalatda sağlıklı bil
meye anan yükselen oi-
yakıtı işlem hacmi glduğun4
. Öte yandan, düşüşlerde işlem hacmi de
Oİş." p-rvrsalar, başlangıçta, Riiffial yatınmcılann da -katılımıyT,
belki yüksek işlem hacmi yaparlar ama daha sonra düşük işlem hacmi git-
ükçe alçalan en düşükler yaparak gevşemeyi devam ettirir. Bu oluşum ta
ki bir dip oluşana veya işlem hacminde tekrar birikim başlayana dek de-
vam eder.
Üçüncü önerme, piyasaya para girişi (veya çıkışı) olup olmadığının bu
şkilde izlenebilmesi savıdır. Para girişi/çıkışı fiyat harekeüyle karşılaştınla-
rak fıyat tepe ve dipleri tespit edilebilir.
Bu tepe ve diplerin tespit edilebilmesi için Chaikin Birikim/Dağıtım eğ-
luk hareketli ortalama|an arasrndaki

Chaikin Osilatörü = B/D'nin 3 periyotluk HO'su - B/D'nin 10 periyotluk

HO'su
B/D = Birikim/Dağtım Eğrisi
HO = Hareketli Ortalama

Bu da elimize tek çizgiden oluşan bir gösterge vew (Bkz, ŞeHl260),

188

Şekil 260 - Chaikin Osilatörü

lMK E-Günlük 1 3500

negatif u1
1 3D00
(SAT şi

'
\ıl' 1 2s00

lı l ,li[üı
1 200D i
lıtıı lllllı üıü,lıtlüıll
"ılj,\
illüü l. 11500
[]] lil
[l"lllilnl ı'
ü'll|'
11000
llhı,ıı
\*
-q 1 nfinn

pozitif uyu şmazlık

.,. (AL sin, ı'ali) . 6000D

a _-J/.V .-20000

i
Şubat Me,rt ' Nisan 2002

Birikim/Dağıtım eğrisi tek başına kullaruldığında OBV'ye benzet sinyal-

ler verir. Dolayısıyla bu sinyalleri tekrarlamarun bir anlamı yok. Bize ek
katkıda bulunacak olan B/D eğrisinin Chaikin'in önerdiğ ğbi (Bkz. Şekil
26O) osi|atör olarak kullanrlması (yAni B/D'nin iki hareket]i ortalaması ara-
sındaki mesafenin bir çizgi olarak ifadesi). Chaikin Osilatörü'nün bize ve-
receği tek sinyal, daha önce oğrendğimizve Şekil26o'da gösterilen "uyuş-
mazlık" sinyalleri.
 189

MFı _ MoNEY Ftow lNDEx (PARA AKlşl ENDEKSİ)

MFI de Chaikin'in geliştirdiğ bir başka işlem hacmi göstergesidir. Cha-
ikin bu kez günün ortalama fiyatını baz aIır,
Orta|ama Fiyat : (En Yüksek + En Düşük + Kapanış) / 3

ve bu değeri işlem hacmiyle çarparak Para Akışı değerini bulur:

Para Akışı = Ortalama Fiyat x İşlem Hacmi

Eğer son periyodun ortalama fiyatı bir önceki periyodun orta|ama fiya-
tından yukandaysa, Para Girişi olmuştur.
Eğer son periyodun orta|ama fiyatı bir önceki periyodun ortalama fiya-
tından aşağıdaysa, Para Çıkışı olmuştur.
Para Girişi, seçilen süredeki (ömeğin son 14 gün) para girişlerinin top-
lamrdır.

Para Çılaşı, seçilen süredeki (ömeğin son 14 gün) para çıkışlannın top-
lamıdır. Bu iki değer kullanılarak Para Oranı bulunur:
Para Oranı : Para Girişi / Para Çıkışı

Son olarak da Para Akışı Endeksi hesaplanır:

Para Akışı Endeksi : 100 - (100 / (1 + Para Oranı))

Chaikin MFI'nin iki şekilde yorumlanabileceğini öneriyor. Bunlardan bi-

rincisi, her zamanki gibi MFI ile fiyat hareketi arasındaki uyuşmazlıklan
gözlemek (Bkz. Şehil 261),

İkinci yorumlama şekli ise bu göstergeyi aynı RSI göstergesi gibi kullan-
mak. Hatırlıyorsan|z, RSI göstergeslnde 25 ve 75 seviyelerine birer çizğ çi-
zerek aşın alım ve aşın sat§ bölgelerini belirliyor, 75'in izeriıde satış, 25'in
altında alış sinyalleri alıyorduk. MFI göstergesinde bu sınırlar genellikle 20
ve 80 olarak alınıyor. MFI 20'nin altına indiğinde alış, 80'in üzerine çıktı-
ğnda satış sinyali veriyor (Bkz. Şekit 262). Yalnız bu ikinci yorumlama şek-
linde şunu unutmamalıyız: lıynı RSI'da olduğu gibi, MFI göstergesinde de
kuwetli trendler esnasında gelen sinyallere şüpheyle yaklaşmak gerekir.
190

Şekil 261 - MFl ve Uyuşmazlık

olĞrnı-rni
lşlem hacmi verileri kullanılarak hesaplanan daha birçok gösterge bulu-
,\
nur. Bunlann arasında bahsetmeden geçemeyeceğim ama kitabımızda da
faz|a yer vermeyeceğim birkaç tanesine daha değinelim.

İşlem Hacmi Qsilatöıü (Chaikin Osilatörü'nden farklı olarak) işlem hac-

mi verilerinin biri nispeten kısa, diğeri uzun olmak üzere iki hareketli or-
talaması arasındaki farkın oluşturduğu eğriyi kullarur. Analistler bu iki sü-
reyi genellikle 74-34 olarak seçerler ama bu bileşim değiştirilemez diye bir
kural yoktur. Tüm diğer göstergeler gibi, bu eğrinin oluşturduğu tepe ve
dipler aşırı a|ım/aşlfl satrm sinyalleri verdiği gibi eğriyle fiyat hareketi ata-
sındaki uyuşmazlıklar da önemli değişimlere işaret edebilir.
Işlem Hacmi ROC (Rate of Cbange) göstergesi daha önce gördüğümüz
ROC (Değişim Hızı) göstergesinin işlem hacmi verilerini kullanan şeklidiı.
 191

Şekil 262 - MFl ve Aşırı Alım/Aşırı Satış Sinyalleri

VESTL-C ıünluk
lı,, :
-4000
,h
-36D0

;
'['ı, -3200

-2800

j; -24ga

-20n0

AT -g0
tl

f, \ -60

\i,c ,/'/ \ i\Vnr,

a/,qı_
-l \
Ei
/ -30

l
Ocak Maıt 2001

Hatırlıyorsanız ROC'un formülü (En Son Fiyat / n Periyot Önceki Fiyut) *

100 idi. işlem Hacmi ROC göstergesinde de aynı formül kullanılır ama fi-
yat bilgilerinin yerini işlem hacmi alır. Yorumlama yine aynıdır. ROC eğri-
si bir aşın alım/aşırı satım göstergesi olarak veya uyuşmazlık tespit etmek
için kullanılır.
Demand Index (Talep Endeksi),James Sibbet'inız gelişürdiğ biraz daha
sofistike bir göstergedir. Talep Endeksi, fiyatın yükselmiş olduğu günlerin
işlem hacminin, fiyatın düştüğü günlerin işlem hacmine bölünmesiyle bu-
lunan bir orandır ama hesaplamalar biraz daha karmaşıktır. Sibbet, özellik-
le işlem olmayan taban ve tavan günlerdeki varsayım|an oriadan kaldırmak
için Gerçek En Yüksek ve Gerçek En Düşükıe kavramlarını kullanmıştır.

37 Sibbet, James H., Sibbet Publications, 109l East Woodbury, Pasadena, CA 91 104 (S 1 8-791-51 57)
38 Cerçek En Yüksek = 8u8ünkü En Yüksek ile dünkü En Düşüğün hangisi daha yukarıdaysa
Cerçek En Düşük = Bugünkü En Düşük ile dünkü En Yükseğin hangisi daha aşağıdaysa
192

Biz bu uzun hesap sürecine yer verrneyeceğlz. Ta|ep Endeksi'nin yorumla-

ma şekli, yukarıda bahsi geçen diğer işlem hacmi göstergeleri ile aynıdır.
işlem Hacmi Osilatörü, işlem hacmi ROC ve Talep Endeksi hakkında daha
fazla bilğ edinmek isteyen okurlar, bu kitabın sonunda sıralanmış olan
kay nakçadan f ay dalanabilirler. ı
;

özrt
Bu aşamada göstergeler bölümünü tamamlamrş bulunuyoruz. Bu kitap-
ta aşağıdaki göstergeleri inceledik:

HAREKETLİ ORTAI_A.MALAR
(Basit, Ağrlıklı, Üsltl, İkiÜç-Dört Hareketli Ortalama, Kaydınlmış, Orta-
lanmrş, Trendsizleştirme, Optimi zasyon),

BANTLAR Ve ZARFLAR
(Sabit Hareketli Ortalama Zarfları ve En YükseVEn Düşük, Son x Peri-
yodun En Yükseği/En Düşüğü ve Bollinger Bantlan gibi Voiatilite Zart-
ları),
MACD -
PARABOLIC SAR
CCI ,
RSI
STOKASTIK
o/oR

MoMENTUM
RoC
DMI
IŞLEM HACMİ GÖSTERGELERİ
(İşlem Hacmi Çubuklan, OBV, Chaikin Osilatörü, Para Akışı Endeksi ve
Diğerleri).
Bu göstergelerin bir bölümü "uend takip edici", bir bölümü "aşın
alım,/aşırı satım" göstergeleri, bir bölümü de her iki piyasa koşullannda da
kullanılabilecek türden. Ashnda teknik ana|iz literatürüne girmiş daha çok
sayıda gösterge vat ama yukanda işlediğmiz göstergelerle bu yelpazenin
hemen hemen tamamlnı kapsadığımıza inanıyorım. Sepetimize başka gös-
 193

tergeler eklemenin getireceği marjinal faydalar, zaranndan daha az o|acak.

Hem aynı türden sinyal verecek olan göstergelerin birbirlerini teyit etmele-
rinin neden olacağı yanlış güven duygusu hem de vakit kaybı, strateiimize
katkı yapacağına zarar verecek. Kitabımrzın sonunda oluşturacağım_ız şab-
londa ilk iki kitabımızda geliştirdiğimiz ve deste trend
PiZn-stfu te jl4ızs_çE__ql4IaE_NI4ÇD CCI RSI SToKASTlK,
M, DMI ve OBV göstergelerini kullanacağız. Bunların arasrnda
MACD ve CCI trend vaoan oivasa|arda. RSI ve STOKASTİK yatay piyasalar-
tlr-
,rrffi.*r, u,v lıe ış-
lem nacmlnln verecegl oncul stnyallen uretecek.
min etmek" için değil her
türlü piyasa koşulunda uygulayabileceğimiz stratejimizi geliştirmek için
kı|lanacağız. Bunu yaparken kıızIı, yalın ve basit o|maya gayret gösterecek
ve stratejimizi as|a tek bir göstergeye dayandırmadan, farklı türden göster-
gelerin vereceği teyitlere dayandıracağız. llke olarak, öncelikle göstergenin
yaratrcrsrrun önerdiği parametrelere bağlı ka|acak, aşın optimizasyondan
uzak dııracağız. Eı önemlisi, sübjeküf değil objektif ve kendi kendimize
karşı dürüst o|acağız,
Artık göstergelerin arkasında yatan mantlğı, nasıl davrandıklannl ve ne
tur sinyal verdiklerini öğrendik ve her göstergenin kendi sinyallerine ek
olarak, fiyat hareketiyle uyuşmama durumunda nasıl fayda|ı olduklarına şa-
hit olduk. Her göstergede bu "uyuşmazlık" oluşumunu gözlemek zorunda
olduğumuz için, şimdi şablonumuza geçmeden önce doğru uyışmazlık
sinyallerini nasıl üreteceğimize bakalım.
194

UYUşMAzLlK

Gösterge hareketiyle fiyat hareketinin uyuşmaması teknik analizde elde

edilen piyasa sinyallerinin en sağlıklısıdır. Uyuşmazlık kendi başına bir gös-
terge değil, her göstergede gözlemlemeye çahşacağımrz bir oluşumdur.
Uyuşmazlık kavramr ilk kez 1890'lann sonunda Charles Dow tarafindan or-
taya atılmıştır. Sektör endekslerinin birbirleriyle aynl yönde gitmemesinden
işkillenen Dow bu oluşumlann trend dönüşlerinin habercisi olduğunu or-
taya çıkaran ilk kişi olmuştur.
Ömeğin, bir sanayi sektörü endeksiyle bir metal sektörü endeksinin ay-
nı yönde gitmemesi yatınmcılann kafasında soru işaretleri yaratmahdır. Me-
tal sektörü endeksinin yükselmesi, madenci firmalarla metal işleyen firma-
ların iyi performans gösterdiğinin bir göstergesidir. Metal sektörü endeksi
bu şekilde yükselmeye devam ederken daha geniş bir piyasa kesimini kap-
sayan sanayi sektörü endeksinin düşüşe geçmesi, piyasada her şeyin iyiye
gitmediğine işaret eder. Sanayi sektörünün zorlandığı bir ortamda metal
sektörü firmalarının iyi performanslarıru uzun süre devam ettirmeleri bek-
lenemez, Bazı|arına göre bunun tersi bile olabilir. Metal sektörü bir loko-
motif görevi görerek tüm sanayi sektörünü de ayağa kaldırabilir.
Bu ömeği başka piyasalara da taşıyabiliriz. Her ikisi de değerli maden-
ler grubuna dahil olan altın ve gümüşün ilişkisine bakalım. Bu iki madenin
 195

fiyat trendleri genellikle ayru yönde seyreder. Altın çıkarken gümüşün düş-
mesi (veya tersi), ikisinden birinde bir süre sonra bir trend değişikliği ola-
bileceğinin işareti olur. Birbirleriyle benzer hatta birbirleriyle etkileşim için-
de olan iki piyasa olarak kabul edilen Avrupa Topluluğu hisse senedi bor-
sa|any|a Amerikan hisse senetleri borsalannın aynl yönde gitmemesi de,
olası ekonomik değişirrılerin ön habercisidir. Aynı şekilde kısa vadeli faiz
oranlarıyla uzun vadeli oranların seyir yönündeki farklılıklar, ileride ya kı-
sa vadeli oranlann ya da uzın vadeli oranlann yükseleceğini (veya düşe-
ceğini) gösterir. Bunlann her biri iki ayrı enstrümanı piyasa, gösterge veya
emtia arasında meydana gelen uyuşmaz|ık|ardır. Hangi enstrümanın hangi-
sini kendi yönüne çekeceğini anlamak için o piyasa|aı iyi anlamak, yini
iyi bir temel analist olmayı gerektirir.
Biz birer teknik analist olarak yine kopya çekme yolunu seçeriz. Birer
temel analist olmadğmız için an|amadığımız veya yeterli deneyime sahip
olmadığımız bu piyasalan çözümlemek yerine, trend dönüşlerini önceden
haber verecek nitelikte olan bu uyuşmazlıklan hem kolay tespit edebilmek
hem de yonıma açık bırakmayacak kadar basit ve objeküf bir şekilde yo-
rumlayabilmek için göstergeleri kullarunz. Yukandaki gibi, iki ayn enstrü-
man, piyasa, gösterge veya emtia arasındaki ilişkileri öğrenmeye çalışaca,
ğımıza, sadece fiyat hareketiyle kullandığımız gösterge arasındaki uyrş-
maz|ıklaıa bakanz, Yukanda saydığımız her gösterge zaman zaman fiyat
harekeüyle uyüJşmaz, Bu uyuşmazlıklar bize eşi bulunmaz firsatlar yaıata-
bilir. Dolaysıyla yukanda öğrendiğimiz teknik allsat sinyallerinin yarusfa,
her göstergede fiyat ile uyuşmazlık olup olmadığını tespit etmemiz ye var-
sa bu uyuşmaz|ığın nasıl bir sinyal verdiğini anlamamız gerekir. Bunu ba-
şarmak için Şekil 263ra kıı|lanarak adım adım uygulayabileceğimiz bir
Uyuşmazlık Sinyali Süreci yaratacağız,
Fiyat hareketiyle gösterge arasındaki uyuşmazlığı tespit etmenin ilk adı-
ınr,üıa*-gre$ğndek!,te^e ı,. ğı tr.fndi f !
e|e a| m!".&z*Şçkjl"TSısol gld
na da uyuyor. Piyasa yeni en düşükler ve alçalan en yüksekler yapıyor.
Beşk@hinol ikinci dip, birinci dipten
daha aşağıda. Bu bilgilerin ışığında
doğru düzeltme bile aşağ trendin bittiğine işaret edemiyor, çünkü yeni en
düşükler ve alçalan en yüksekler istikametin aşağı doğru olduğunu göste-

**-su.du İİrk]tı,an
- İ
fr/
dığımız göstergenin de bu piyasa hareketine uyrna§$-rye-aütr3yenlen_ğg- ü
 196

Şekil 263 - Uyuşmazlık

<j ıııi Cnrİi_Üyüşıı4iLI ıt

i (piyasa
*|*** tepeleri}
ğıt-siıuv*[i*-' -'

\, ft
w
A\ı

/V,
şükler ve alçalan en yüksekleri yapması gerekiyor. Şimdi fiyat grafiğinde
oluşan diplere tekabül eden gösterge diplerine göz atalım (Bkz. Şekil 263:
sol alt kare), Göstergenin ikinci dibi, birinci dipten yıkanda. Yini yeni en
düşük yapmamş. Demek ki fiyaı. hareketiyle u}^]şmuyor.

dediğine inanmak o|acak, ilk ör-

devam etmekte olan aşağı trendi teyit et-
miyor. Dolayrsıyla bir AL sinyali veriyor. Evet ama alımı nerglgg3g3g;ğlz?
lşt" nr .
dip olduğuna kanaat getirmemizle olacak. sınırları belli olmayanbb çizgi-
nin nerede tepe ve nerede dip yaptığını nasıl belirliyorduk? Bildiniz! Üze-
rine bir hareketli ortalıama uygulayarak. O halde, göstergemiz ikinci dibi
l vapıp wkarı e!örır!ükten sonra harek.tli o
|e|0
l -
#
 197

Şekil 264 - Pozitif Uyuşmazlık

FİYıT

w
içösrençri

z|ık|arı tespit ederken en faz|a an yanl

Bu yanlışı önlemek için yukandaki şe-
kullandık. Bir kere AIIM yaptl$ımı.za göre (Bkz. Şekil
264) b|] oluşuma PoZİrfo UYUŞMAZLIK ismini takıyorıız, Nerede ALIM
yapılır? Piyasa diplerinde! O halde, eğer AL sinyali arıyorsak (veya göster-
gelerin teknik kurallanndan gelen AL sinyallerini teyit etmek istiyorsak), pi_
yasa DİPLERİNİ izlememiz gerek.

(Bkz. Şekil 269, BüJ şekilde tepeler uyışmuyor. Fiyat tepe-

lerçlnikçe alçalırken ikinci gösterge tepesi birinci gösterge tepesinden yı-
karıda. İşte eL sinyali ararken (POZITİF LMJŞMAZLIK) piyasa dipleri yeri
ne bu tepe oluşum|arına bakarak uyuşmazlık aranırsa, hata yap/1ıyor. Bu_
rada yapılan hata diplerin ne yaptlğının göz ardı edilmesi. Ha|bııki Şekil
265b dikkat ederseniz, gösterge dipleri, fiyat dipleriyle uyıışarak a|ça|ma-
ya devam ediyor, yini aşağı trendi teyit ediyor.
 198

Şekil 265 - Hataiı Pozitif Uyuşmazlık

ji"jriii$l
i i i. l,i ü l,lii:}i:l} ı],1,,li.i
{i.ıi,fiı:;;.: tııştiııı"i i i

;
.,;............,..,......1....................:...........................__.
:rüı'r: *iıı;-,ı+i.,j :

FİYAT

:GosTERGEi
i;'

Şimdi de bir yukan trendi ele alalır.,{iBkz,*Wı'1,2,53;. sağ".i§.kard-,J,*

yatlann seyri yukarı trend tanımına da uylıyor. piyasa yeni en yüksekler ve
yükselen en düşükler yapıyor. Başka bir ifadeyle, fiyat hareketinin oluşfur-
duğu ikinci tepe, birinci dipten daha yukarıda. Bu bilgilerin ışığında fiyat-
'tııda meydana gelen o son aşağı doğru düzeltme bile yukan trendin bitti-
ğin y*i
tika i
Bu durumda yukan trendin devam ettiğine dair teyit alni;ffiTffii'Eilll:
landığımız göstergenin de bu piyasa hareketine uymasl ve ayıx yeni en
yüksekler ve yükselen en düşükleri yapmast gerekiyor. Şimdi fiyat grafiğin-
de oluşan diplere tekabül eden gösterge diplerine göz atalım (Bkz. Şebil
26J: sağ alt kare). Göstergenin ikinci tepesi, birinci tepeden aşağıda. Ynni
yeni en yüksek yapmam§. Demek ki tiyat hareketiyle uyuşmuyof.

:
.
 199

Şekil 266 - Negatif Uyuşmazlık

FİYAT

İ/,

--\^

/Vİ SAT
Sinyali

Bu ömekte göstergemiz fiyat|arda devam etmekte olan y_ıkarı trendi te_

yit etmiyor. Dolayısıyla bir SAT sinyali veriyor. EVet ama satışı nerde yapa_
cağız} lşte bu zamaıılama sorusunu@ dibin gerçek-
ten de diğ zle, i göstergemiz

(Bkz, 266: sağ alt kare).

Burada SATIş yapığ|mfla göre, bu oluşuma NEGAlfo IJYUşMAZLIK

ismini takıyorız. Nerede SATIş yapılır? Piyasa tepelerinde! o halde, eğer
SAT sinyali arıyorsak (veya göstergelerin teknik kurallarından gelen SAT
sinyallerini teyit etmek istiyorsak), piyasa TEPELERfuIİ iz|ememiz gerek,
Burada da diplerin uyuşmamasırun hiçbir önemi yok. Hatta satış yaparken
diptere bakmak yanlış sinyaller doğurabilir (Bkz. ŞekiL 26D.Bu şekilde dip-
ler uy_ışmuyor. Fiyat dipleri gittikçe yükselirken ikinci gösterge dibi birin-
 2oo

Şekil 267 - Hatalı Negatif Uyuşmazlık

l i ı',jtf _."Ji:ı-,ii,i ilitiİı:iıi li ; (piyasa tepeleri}

i 1 i SINYALI
!

iil,, .;riı,jT,i|iü.i s*r

tr
l
,

rİy*r
i.,

'.jiili.

oSTERGEi ii'ıj'

i" i"

....tii,
i :

i
l i

ci gösterge dibinden aşağıda. İşte SAT sinyali ararken (NEGATIF LmJŞ-

MAZLIK) piyasa tepeleri yerine bu dip oluşumlanna bakarak uy:şmazlık
aranırsa, hata hata tepelerin ne
:ai-şfriffişi. jj7i6uki l267\e dikkat teğeleri, fiyat
 201

ANALİZ ŞABLONU

kitabımrzn bu son bölümünde üçüncü ciltte işledigmiz göstergeleri bir

sepet halinde nasıl hızlı ve basit bir şekilde değerlendirmeyi öğreneceğiz.
kullanacağımız göstergelerin nasıl AvsAT sinyalleri ürettiklerini ve bu gös-
tergeleri fiyat hareketiyle karşılaştırarakuyuşmazlıkları tespit etmeyi öğren-
dik. Şimdi amac;'m|z yatnm stratejimizin ilk ayağında hangi enstrümanlar
da işlem yapacağımızl tespit etmek ve daha sonra yapacağımızişlemleri be-
lirlemek. Tek bir enstrümana yatnm y^pmayan tüm stratejilerin aslında en
çok zaman alan kısmı da bu ilk ayak. sadece teknik ana|iz penceresinden
baksak bile, örneğin yüzlerce hisse senedi arasından yann hangisinde iş-
lem yapacağımızı belirlemek için çok daha hızlı bir yönteme gereksinimi-
miz var. Bunu da bir göstergeler sepetinden oluşan ana|iz şablonumuzu
kullanarak yapacağız. Bu şablon sayesinde bir enstrümanın (örneğin tek
bir hisse senedi) analizini 1 dakikadan az bir süre içinde yapabilmemiz ge-
rek.

Bu şablonu oluşturmak için ilk aşamada sepetimize hangi göstergeleri

dahil edeceğimize karar vermemiz gerekiyor. Elbene her yatırımcı kendi
tercihleri doğrultusunda bu seçimi yapabilir ama ben şimdiye kadar öğren-
diklerimizi göz önüne alarak ideal olduğunu düşündüğüm aşağıdaki gös-
tergeler sepetini kullanacağım. Bu seçimi yaparken farklı disiplinlere dahil
göstergelerden eşit ağırlıkta bir sepet oluşturmaya çalıştım. Trend takip edi-
ci göstergeler disiplinine dahil olan MACD ve CCI'yı seçerken ayru oluşum-
202

ları tespit eden hareketli ortalamalan kullanmadım. Hareketli ortalama|an

sadece gösterge tepe ve diplerini belirlemek amacıytıa kullanma yolunu .

seçtim. Birinci ve ikinci kitapta öğrendiğimiz destek/direnç ve trend anali-

ziniyapmak için çizeceğimiz çizgi|eri kullanacağımızdan dolayı da, her tür-
lü bant ve zart uygulamalarını da sepet dlşlnda bıraktım. MACD gösterge-
si için klasik uygulamayı değil Aspray'in türetmiş olduğu MACD-Sinyal Çiz- :

gisi arasındaki farkı değerlendiren osilatör uygulamasını seçtim, CCI göster-

gesinde,+1OO/-1OOsınrr1annaekolarak,aşınaIım/aşrnsaümbölgelerini
tespit etmek için üzerine bir hareketli oıta|ama uyguladım. Aşırı alımlaşın
satım göstergeleri disiplininden ise RSI ve Stokastik göstergelerini sepete
dahil ettim. Zaien bı disipline dahil tüm göstergeler hemen hemen aynı .

sinyalleri verdiklerinden, daha fazla aşırı alım/aşırı satım göstergesi kullan-

manln zarar\ı olacağını düşündüm. Öte yandan her piyasa koşulunda kul- ;
lanılması gereken göstergeler sırufindan da Momenrum ve DMI göstergele-
rinikullandım.Momentumtepevediplerinibelirlemekiçinyinehareketli
ortalamalardanyarar|arurken DMI göstergesinde de bir yandan +DI, -DI ve :

ADX çizgilerini konvansiyonel yolda kullanırken bir yandan da DIOSC is-

mini verdiğimiz ve +DI ile -DI arasındaki farkı değerlendiren osilatörü he-
sabakattım.Sonolarakdaişlemhacmikullanangöstergelergrubundan
OBV'yi sepete dahil etüm. Böylece, trend takip edici göstergelerden 2 \

(MACD ve CCI), aşırı alım/aşlrl satrm göstergelerinden 2 (RSI ve Stokastik),

her eve lizım göstergelerden 2 (Momentum ve DMI) ve işlem hacmi gös-
tergelerinden 1 (OBV) olmak izefe,7 göstergeden oluşan bir sepet kullan- .

maya karar verdim.

Bu göstergeler sepetine ek olarak analiz şablonumuzun en başında, '

destek/direnç ve tfend analizi yaparak çizeceğimiz çizgilerin oluşturduğu

stratejik bölgelerde a|ım/satım, knrla ve zarar|a çıkış ve tekrar giriş gibi za-
-

manlama sorularrmrzrn yarutlarını arayacağız. Bu kararları daha sonra gös-

tergeler sepetinden gelen sinyallerle destekleyecek veya çürüteceğz.
]

Ana|izşablonumuzunüçüncüözelliğiisemutlakaikizamandiliminie1e
alması. Biz örnek olarak günlük ve haftalık grafikleri e|e a|acağız. Kullana-
cağımızömek hep İMKB Endeksi o?acağı için günlük grafiklerde TL, haf-
talık grafiklerde de dolarbaz|ı o|acağız. Ana|iz şablonumuzun iki zaman di- -

limli olmasının nedeni, yatrlmcrnln belli bir zaman diliminde işlem yapar-
ken (örneğin günlük bazda), daha büyük resmi, ydni daha önemli trendle-
ri (ör. haftalık) hiçbir zaman gözden kaçırmama gereği. Şablonu mutlaka
günlükvehaftalıkolarakkullanmanızbirkoşu1değil.Buradakoşulolan
 203

mutlaka iki zaman dilimi kullanmak, Eğer daha kısa vadeli bir stratejiniz
varsa (y6ni GSL sorularından biri olan "ben hangi vadeliyim" sorusunu "kı-
sa vadeli" olarak yanıtlamışsaruz) ve bu doğrultuda zaman|ama sorulannr
yanıtlamak için saatlik grafikleri kullanıyorsanız, ana|iz şablonunuzun ikin-
ci yarısını günlük grafikler oluşturmalı. Eğer daha kısa vadeliyseniz, şablon
biri 5 dakikalık, diğeri saatlik olmak üzere iki bölümden oluşabilir.
Analiz Şablonu
cUNLUK HAFTALlK
DESTEK+
DıRENÇ+
TREND
ANALıZı

Offio a I 7) a
MACD
CCı
DMl
Dıosc
MoM
Rsı
sToK.
oBV

Analiz şablonumuzun dördüncü ve son özelliği, sepete dahil edilen gös-

tergeler tarafından her bir zarnafl dilimi için çok hızlı ve net bir şekilde ya-
rutlanması gereken dört soru sorması. Bu sorular şöyle:

Bir ALISAT sinyali var mı?

Göstergenin (ve varsa hareketli ortalamasının) yönü ne tarafa?
Gösterge tarihi olarak hangi konumda (ömeğin tarihi olarak çok yrik-
seklerde mi?)?
Gösterge ile fiyat arasında uyuşmazlık var mı?
204

yukarıdaki "hızlı ve net" tabiri tesadüfi olarak kullanılmadı. Hızlı olma-

mız gerek, çünkü her bir enstrüman için yanm dakikadan daha faz|a za-
man harcamama amac:;mıza ulaşmak için bu soruların çabucak yanıtlanma-
sı bir ana koşul. "Net" kelimesi için biraz daha dikkatli olmamız gerekiyor.
Göstergelerin ürettiği sinyallerin yoruma açık olmalarına izin vermemek
ana llkemiz olmalı. Daha önce de vurguladığımız gibi, bir gösterge, bir tek
şeyi gösterecek; gelecek sinyalya siyah ya dabeyaz olacak, gri değil. Ör-
neğin, bir al sinyali, ya vardır ya da yoktur, Olabilir, gelebilir, var ama kuv-
vetli değil, yok ama her an oluşabilir gibi yorumlara yef vermeyeceğiz. Bu
cildin başında altını çizdik ama konunun önemi yinelenmesini gçrektiriyor:
Bir piyasa ya çıkıyordur, ya düşüyordur, ya da yataydır; dördüncü bir
boyutu yoktur. Piyasada ancak üç hareket yapabilirsiniz: alım, satım ya
da kenarda beklemek. Burada da dördüncü bir boyut bulunmaz.
Sübiektil gri, ne kokar ne bulaşır, ne itici ne tutucu, sisli, belkili, olabi-
lirli yorumlara yer vermeyeceğiz. Gelen her sinyal veya her sinyalsizliği
VAR veya YOK, SfYAH veya BEYAZ, 1 veya 0, AÇIK veya KAPALI ola-
rak yorumlayıp, stratejimizi ona göre oluşturacağtz,
Eğer bir kesişme .varsa vey^ gösterge belli bir sınır çizgisine ulaşmışsa
sinyal vardır. Bu yarut bu kadar net olmalıdır. Kesişecek (hatırlıyorsanız bu
kitabın felsefesinde --cek, -cak'a yer yok!) veya slnlra yakın olmasl göster-
genin sinyal ürettigi anlamrna ge|mez. Sinyal vaf ml sorusuna "evet" yanı-
tını ancak kesişmiş olması verir, yakında kesişecek olması değil. Eğer ku-
ralımtz 80 çizgisinin kullanılmasıru gerektiriyorsa, sinyali üretecek olan te-
tik göstergenin ancak 80'in üzerine çıkmasıyla çekilir, 80'e yaklaşmasıyla
değil. O halde yanıtlaflmızın da kendiliğinden gelmesi gerekir. Göstergede
sinyal var mı, yönü ne tarafa, konumu nerede ve uyuşmazlık var ml soru-
Iarını yanıt|arken kendimize karşı dürüst olduğumuz takdirde, sonuçlar da
son derece net olacaktır.

Şimdi analiz şablonumuzu bir ömekle uygulamaya sokalım. Tarih 10

Ekim 2001. Piyasa dört aydır süregelen bir aşağı trendde ızdtap çekiyor.
Mayıs 20O1'de görülen 13,000 tepesinden beri düşmekte ve 17 Eylül'de
6,882 dlbinl görmüş. 17 Eylül'den bugüne dek de 7,000 - 8,000 aralığında
sıkışmış. 10 Ekim'de ani bir slçrayşa tanık oluyofl]z ve bu sıçrayışın olası
bir ylıkarı trende dönüşüp dönüşmeyeceğine karar vermeye çalışıyoruz. Bu
slçray§a katılıp bir alım yapmak doğru mu?
 205

Şekil 268

Bu yanıtı alabilmek için ana|iz şablonumuzun ilk aşaması olan des-

tek/direnç çizğ|erimizi çizerek zamanlamakararlarımızı verelim (Bkz.,şekil
268).

Yapacağımız ilk iş, 17 Eylül en düşüğünden (6,882) sonra piyasarun s€y-

rettiği 7,000- 8,000 sıkışma alanın üst sınırrna (7,952) bir direnç çizgisi çiz-
mek. Daha önce öğrendiğimiz gibi, stratejimiz bu direnç çizgisinin,yukarı
kınlışının akabinde alım yapıp çizginin a|isna zarar stopumuzu yerleştir-
mek. Nitekim bu kırılış 10 Ekim günü gerçekleşiyor. Alım karanmızı gös-
tergeler sepetimiz destekleyecek mi?
206

Şekil 269

lh
IKB Gunlul
:İıı t|ı -10000
|'
l, ılill ,lI I
.9500
'[,l ]

.g000
ir ]

.B5t]0

E000

]iç ,,] l- ,l,

Ill1
7500

l,I .7000
Ac (Aspr ıy) -200

t
]V

t ffi N,
V
ffi$ N üf| 4 -5t]

W*
_-]sinyali
--1D0

Ağustos Evlül Ekim 2t]01

Öncelikle günlük şablonumuzu ele alarak analizimize başlayalım. İlk ;

Şimdi sorulanmız soralım.

Sinyal uar mı?Iirayır. Şu anda yok. Son gelen sinyal AL sinyaliymiş. Pi "

yasa yükselmeye başlamadan MACD öncül olarak 25 Eylül'de AL sinyali :

vermiş ve o uzun pozisyonu h2l6 muhafaza ediyot. O halde, yeni bir AL
sinyali olmamasına rağmen direnç çizğmizinyukan kınlmasıyla gelen AL .

sinyalini, daha önce uzun pozisyonda olmadığımız için kullanabiliriz. .

Yön ne tarafa?HemMAcD hem de Sinyal Çizgisi y_ıkan doğru hareket 1

 2o7

ediyor. O halde, yönün kuzeye doğru olması AL karanmrzı destekliyor.

Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığmızıteyit ediyoruz.
Hangi konumda? Pbil269da görülmüyor ama grafiğmize uzun vade-
li geriye dönük olarak baktığımızda tafihi dipler olmasa da MACD'nin 25
Eylül öncesi hayli düşük olduğu gözleniyor. MACD şu anda pozitife geç-
miş durumda. O halde, MACD'nin şu anda diplerde olmayrşı, AL karanmı-
zın biraz geç olabileceği olasılığıru gösteriyor,
Uyuşınazhk uar rnı?Hayır. Fiyatlar son bir aydır yükselen tepeler yapar-
ken MACD de yükselmiş. O halde, bir pozitif unışmazlık olmayş, AL ka-
rarlmıza karşı bir olgu değil amakann daha da haklı çıkarmıyor.
20B

Şimdi MACD'den aldığımız bilgileri hafızaya atıp ikinci trend takip edi-
ci göstergemiz olan CCI'ya geçelim (Bkz. Şekil 27O).

Şimdi sorulanmızr soralrm:

Sinyal uar rıı?Evet. CCI, hareketli ortalamasını bir gün önce yııkan ke-
serek AL sinyali vermiş. O halde, direnç çizğmizin yukarı kırılmasıyla ge-
len AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Yön ne tarafa? Hem CCI hem de hareketli ortalaması yııkarı doğru ha-
reket ediyor. O halde, yönün kuzeye doğru olması Al karanmrzı destekli-
yor. Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığımızı teyit ediyoruz.
Hangi konurnda? Şekil27Ode görülmüyor ama grafiğimize ızınvade-
li geriye dönük olarak baktığırrıızda, Eylül ortasındaki dibin tarihi bir dip

Şekil 270

1 0Dü0

5D0

D00

7500

7ü00
 209

olduğuna şahit oluyoruz. CCI şu anda nötr bölgede. Bu da yukan doğru

başlayabilecek bir fiyat hareketinin CCI +10O,ün çok üzerine çıkana dek
hayli mesafe alabileceğini gösteriyor.
tJyuşmazhk uar mı?Hayır. Fiyatlar son bir aydır yükselen tepeler yap^r_
ken CCI da yükselmiş. o halde, bir pozitif uyuşmazlık olmayışı, Al kararı_
mızakarşı bir olgu değil ama kararı daha da haklı çıkarmıyor.

CCI,dan a|dığımız bilgileri de hafızaya atıp DMI göstergesine geçelim

(Bkz. Şekil 271).

Şekil 271

1 0000

g000

7500

7n00
50

35

20

AğustoE E Ekim 20D1

21o

Şimdi yine sorulanmra soralım:

Sinyal uar rnı? Hayır, +DI ve -DI şu anda yeni bir kesişme yapmıyor.
Yalnız, Eylül sonunda -Dl'nin, ADX'i aşağ keserek l«sa pozisyonlardan çı-
kış (AL) sinyalini vermiş olması şimdiki AL karanmrzı destekliyor.
Yön ne tarafa? ADX aşağ dönmüş. Mevcut trendin (aşağı trendin) tü-
kenmekte olduğunun işareti, Aşağ trendin kuwetini ölçen -DI aşağı, y-ı-
kan trendin kuwetini ölçen +DI de yukan giderek AL kararıru destekliyor.
Hangi konumda? Nkaranmızı destekleyen başka bir oluşum da -DI ve
+DI arasındaki farkın gittikçe kapanıyor olması, y6ni aşağı trendin kuwe-
tini yitirmekte olduğunu göstermesi.
Uyuşmazlık uar mı? Buna DIOSC' da bakacağız.

Şimdi DMI göstergesinden türettiğimiz DIOSC'dan gelen sinyallere ba-

kalım (Bkz. Şekil272).

Şimdi sorulanmızr soralım:

Sinyal uar rnı? Evet. +DI ile -DI arasındaki farkı bir osilatör olarak gös-
teren DIOSC hareketli ortalamasını bir gün önce yukarı keserek AL sinyali
vermiş. O halde, direnç çizğmizin y-ıkan kırılmasıyla gelen AL sinyali bir
yenisiyle destekleniyor.
Yön ne tarafa? Hem DIOSC hem de hareketli ortalaması yukarı doğru
hareket ediyor. O halde, yönün kuzeye doğru olması AL karanmrzı destek-
liyor. Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığımı^ teyit ediyoruz.
Hangi konumda? Şekil 272de görülmüyor ama grafiğimize uzun vade-
li geriye dönük o|arak baktığımızda, Eylül ortasındaki dibin tarihi bir dip
olduğuna şahit oluyoruz. DIOSC şu anda da hayli negatif bölgede. Bu da
y_ıkan doğru başlayabilecek bir fiyat hareketinin DIOSC sıfınn çok üzerine
çıkana dek hayli mesafe alabileceğni gösteriyor.
ayuşmazlık uar mı?Hayır. Fiyatlar son bir aydır yükselen tepeler yapar-
"
ken DIOSC da yükselmiş. O halde, bir pozitif uy;şmazlık olmayşı Al ka-
ranrilza karşı bir olgu değil ama kararı daha da haklı çıkarmıyor.
 211

Şekil 272

-.

..

:
 I

212

Şekil 273

,...,

/ı'
,,.,

i
:
.'.'.

Sıra geldi Momentum sinyallerine (Bkz. Şekil279,

sorulanmızı soralım:
Sinyal uar nıı?Evet Momentum, hareketli ortalamasını bir gün önce yı.ı-
karı keserek AL sinyali vermiş. O halde, direnç çLzgirnzin yukarı kırılma-
sıyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.

_Yön ne tarğa? Hem Momentum hem de hareketli ortalaması yııkan

doğru hareket ediyor. O halde, yönün kuzeye doğru olması AL kararımızı
destekliyor. Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığımı^ teyit ediyo-
ruz.
 213

Hangi konumda? ŞeHl 273de görülmüyor ama grafiğimize uzun ırade-

li geriye dönük olarak baktığımızda, tarihi dipler olmasa da Momentum'un
Eylül ortasındahay|i düşük olduğu gözleniyor. Momentum şu anda poziti-
fe geçmiş durumda. O halde, Momentum'un şu anda diplerde olmayışı AL
kararımızın biraz geç olabileceği olasılığıru gösteriyor.
Uyuşrnazlık uar mı?Hayır. Fiyat|ar son bir aydır yükselen tepeler y^p^t-
ken Momentum da yükselmiş. O halde, bir pozitif uyuşmazlık olmayışı Al
kararımıza karşı bir olgu değil ama katarı daha da haklı çıkarmıyor.

Şimdi aşın alım/aşırı satım göstergelerimize geçelim ve ilk o|arak

RSI'dan a|acağımız sinyallere bakalım (Bkz. Şekil274).

Şekil 274

illMKB-Gunluk:.:::::
,, i
-10000

,, ııt ,; ,i -g500

'İ
ııü|iü
' , ,ü
i';l|]lı:,;J::ii : : : j
-gOBü

İİ, : '| i
i|:
:l: : :
i ; i : : illl , i
:
:

iİ, ü . i , .B5t]0
:

'i,,
ı

.8000

T. .i,,
7500

70Dtl
-70
Yenl en
yüksek : ı
:

....:.....\...,.|... yeni AL

.7*r-
ıinyali
-30

\}ffiu**,
Ağustos Eylü| Ekim ZDB1
214

Sorulanmıza geçelim:
Sinyal uar mı?Evet. Hem de iki tane. RSI, hareketli ortalamasrru bir gün
önce yııkarı keserek AL sinyali vermiş. Yine aynı gün yeni en yüksek ya-
parak bu sinyali destekliyor. O halde, direnç çizgimizin yukan kınlmasıyla
gelen Al sinyali doğru.
Yön ne tarafa? Hem RSI hem de hareketli ortalaması yukarı doğru ha-
reket ediyor. O halde, yönün kuzeye doğru olması AL karanmızı destekli-
yor. Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığmızıteyit ediyoruz.

Hangi konumda?RSl 50 civannda, yini nötr bölgede. Bu da yukan doğ-

ru başlayabilecek bir fiyat hareketinin RSI 70'in çok üzerine çıkana dek
hayli mesafe alabileceğini gösteriyor.
tJyıışmazlık uar mı?Hayır. Fiyatlar son bir aydır yükselen tepeler yapar-
ken RSI da yükselmiş. O halde, bir poziüf uyuşmazlık olmayışı Al karan-
mıza karşı bir olgu değil ama karan daha da haklı çıkarmıyor.

Bunu da hafızaya affıktan soııfa, ikinci aşırı alım/aşırı satım göstergemiz

olan Stokastik göstergesine geçelim (Bkz. Şekil279.
yine sorulanmızı soralım:

Sin)at uar mı? Hayır. Şu anda yok. Son gelen sinyal AL sinyaliymiş. Pi-
yasa yükselmeye başlamadan Stokastik öncül olarak Eylül ortasında AL sin-
yali vermiş ve o uzun pozisyonu h6li muhafaza ediyor. O halde, yeni bir
AL sinyali olmamasına rağmen direnç çizgimizin yıkarı kırılmasıyla gelen
AL sinyalini daha önce uzun pozisyonda olmadığmız için kullanabıliiz,
Her ne kadar bir Stokastik göstergesi sinyali sayılmasa da, fuzfı çizğrunya-
vaş olanı bir gün önce yukan kesmiş olması da destekleyici bir işaret.
Yön ne tarafa?Her iki Stokasük çizgisi de yukan doğru hareket ediyor.
O halde, yönün kuzeye doğru olması Al karanmızı destekliyor, Trendin
tersine doğru bir hareket yapmadığımı^ teyit ediyoruz,
Hangi konuında? Şimdilik 70 ila 80 arasında. Nötr bölgede sayılır. Şişik
piyasa işareti veren 80 srnınna yakın olmamız, Nkaranmızınbiraz geç ola-
bileceği olasılığnı gösteriyor ama eğer sıkı bir yukan trend başlayacak
 2"l5

oıursa stokastik uzun süre 80'in üzerinde kalabilir. §ın alımlaşın satım
göstergelerinin bu zaafını akılda tutmak gerek.

Uyışmazhkuarmı?Hayır. Fiyatlar son bir aydır yükselen tepeler yapar-

ken Stokasük de yükselmiş. O halde, bir pozitif uyuşmazlık olmayışı AL ka-
rar;ırnflA karşı bir olgu değil ama karan daıha da haklı çıkarmıyor.
216

Şimdi, son olarak da, bir işlem hacmi göstergesi olan OBVyi değerlen-
direlim (Bkz, Şekil 27a.
sorulanmız:
Sinyal uar mı? Evet. Hem de iki tane. oBV, hareketli ortalamasıru bir
gün önce yukarı keserek AL sinyali vermiş. Bugün ise yeni en yüksek ya-
parak bu sinyali destekliyor. o halde, direnç çizgimizin yukan kırrlmasıyla
gelen AL sinyali doğru.
Yön ne tarafa?Yıkan. O halde, yönün kuzeye doğru olması AL karan-
mızı destekliyor. Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığmızıteyit edi-
yoftn,

Şekil 276

Ekim 2001
 217

Hangi konumda? OBV kümülatif bir değer olduğundan bu tür bir yo-
rumyapamaytz.
tJyuşrnazlık uar rnı?Haytr. Fiyatlar son bir aydır yükselen tepeler yaPaf_
ken oBV de yükselmiş. o halde, bir pozitif uyuşmazlık olmayışı N kara_
ı|m|za karşı bir olgu değil amakaran daha da haklı çıkarmıyor.

yukarıdaki GİJN1{JK değerlendirmeleri özetleyecek olursak,

MACD ve stokastik göstergelednin korkutacak kadar olınasa da nis-
peten yiiüıselın§ seviyeleıde olınaları hariç, hiçbir o|umsuz sinyal
olmadğ gibi CCI, DIOSC, Momentum, RSr ve OBVden gelen kuwet-
li AL sinyallefi bif direnç çizglsi çfuerek verdiğiınfu ,!ıLkatanıı faz,
lasıyla destekÜyor. Bu kararın bif iist vadede de (bu dıırıımda haft^-
lrk) ana trend rı:zg?ıtıııa karşı gelmedğinden emin olmalr için, şim-
di atıoı|iz şablonrımuzu haftalık dolar grafiğimfu iizerine uygulayaca-
ğn.

İlk olarak trend takip edici göstergelerimiz olan MACD ve CCI'yabaka-

|ım (Bkz. Şekil 27D,
Şimdi sorularımızı soralım:
MACD
Sinyal uar mı?Evet. MACD sinyal çizgisini yukarı kesiyor ve direnç çiz-
gimizin yukarı kırılmasıyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Yön ne tarafa?MfuCD yukan doğru. Sinyal çizgisi henüz dönmedi, Tren-
din tersine doğru bir hareket yapmadığımı^ teyit ediyoruz.
Hangi konurnda?MACD sıfirda olduğu için tam bir nötr bölgede, Bu da
yukarı doğru başlayabilecek bir fiyat hareketinin MACD pozitif bölgede
yükselene dek hayli mesafe alabileceğini gösteriyor. sinyal negatif bölge-
nin diplerinde gelseydi daha da kuwetli olurdu.
tJj,uşmazhk uar mı? Evet, pozitif uyuşmazlık, y6ni AL sinyali'var. Fiyat-
lar Nisan başından beri gittikçe a|ça|an en düşükler yaparken MACD gittik-
218

Şekil 277
MKB - Haftalık, I }olar .012

,,lllll,,,
l
.ü1

lıi l"l,
.008

Il,' l1l'l,,,,,
i'], .00E

/TInt= \_
/l L4,ı llll \.".H-ı+.- .0
lll ,/ | -.-
t 'Y
Cl
r_-..n ,"..İ ynır,#or/
ve AL sİnyalİ
. sinyali
+100

ffi
\
ü.-j\
-0

_YJ ,,vü \# - 100

'Nisan 'Temmuz 'Ekım zooı

çe yükseliyor. O halde, AL kararımız haklı.

CcI
Sinyal uar mı?Evet. CCI hareketli orüalamasıru yııkan kesiyor ve direnç
çizgimizin yukan kınlmasıyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Yön ne tarafa? CCI yukan doğru. Hareketli orüalaması henüz dönmedi.
Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığmızü teyit ediyoruz.
Hangi konumda? CCI sıfirda olduğu için tam bir nötr bölgede. Bu da
yukan doğru başlayabilecek bir fiyat hareketinin CCI +100'ün çok üzerine
çı"kana dek hayli mesafe alabileceğini gösteriyor. Sinyal -100'ün altında gel-
seydi daha da kuwetli olurdu.
 219

Şekii 278

t}yışmazhk uar flır?H^yır. Fiyatlar Temmuz başından beri gittikçe alça-

lan en düşükler yaparken, CCI da ginikçe alçalıyordu.

Şimdi de DMI ve DIOSC'tan gelecek olan sinyalleri değerlendirelim

(Bkz, Şebil 278).
sorulanmrzı soralım:
Sinyal uar mı?DMI çizgilerinde yok. ADX yükselmeye devam ediyor ve
aşağ trendi teyit ediyor.-DI, +P1'6 üzerinde ama yönünü aşağı dönmüş
(+DI da yukarı döndü). Aşağı trendde zayıflamaııırı yetersiz ama ilk sinyal-
leri. DIOSC'ta ise enfes bir AL sinyali var. DIOSC hareketli ortalamasını,
hem de diplerde yukan keserek karanmızı destekliyor.
220

Yön ne tarafa? DIOSC yukarı doğru. Hareketli ortalaması da dönmek

üzere. Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığımızı teyıt ediyoruz.

Hangi konumda? Şekil 278 de görülmüyor ama grafiğimize uzun vade-

li geriye dönük olaıak baktığımızda, DIOSC'un tarihi diplerde olduğu göz-
leniyor. Bı yapı|acak bir alımın tarihi bir firsat olabileceğine işaret.
IJyuşmaztık uar mı?Hayır. Fiyatlar da DIOSC da gittikçe alça|an en dü-
şükler yapıyorIar.

Şekil 279
 221

Sıra geldi aşırı alım/aşln satlm göstergelerimize (Bkz. Şekil 279.

Sorulanmız:
RSI

Sinyal uar mı? RSI hareketli ortalamasını hem de diplerde yukarı kese-
rek kararımızı destekliyor. Buna ek olarak, bu cildin RSI bölümünde gör-
düğümüz "başansız dalga" oluşumunun tipik bir örneği de var. (2) raka-
mıyla işaretlenen ikinci dip, (1) rakamıyla işaretlenen ilk dipten daha yu-
karıda. Dolaysıyla yukan doğru başlayacak olan hareketin önemli bir sin-
yali. Bir üçüncü sinyal olarak da, RSI eğrisi üzerine çizdiğimiz aşağı trend
çizgisinin yukan doğru kırılması. RSI göstergesinden aldığımız üç AL sinya-
li alım kararımızı teyit ediyor.
Yön ne tarafa?RSl yı,ıkarı doğru. Trendin tersine doğru bir hareket yap-
madığımızı teyit ediyoruz,
Hangi konurnda? Daha 50 civarındaki nötr bölgeye bile yükselememiş.
Aşın satılmış gibi gözüken bir piyasanın diplerinde yapılan alımı destekli-
yor.

Uyuşmazlık uar mı? Hayır. "Başarısız dalga" olarak tanımladığımız oIı-

şum dışında uyuşmazlık yok. Başarısız dalga oluşumları uyışmazlıklar ka-
dar güvenilir olmayabilirler.
STOKASTİK
Sinyal uarnıı? Hem de nasıl. Hızlı çizgiyavaş olanı tam istediğirniz yer-
de, yini aşırı satılmışlık bölgesinde'(20'nin altında) yukan doğru keserek
enfes bir AL sinyali veriyor.
Yön ne tarafa?Yukarı dönüyor. Trendin tersine doğru bir hareket yap-
madığımızı teyit ediyoruz.
Hangi konumda? Diplerde. Yapılan alrmın kar potansiyelinin yüksek
olabileceğinin net bir göstergesi.
Uyuşmazhk uar mı?Hayır. Düşen fiyatlara alça|an gösterge eşlik ediyor.
222

Şimdi, son olarak da, Momentum ve OBV göstergelerini haftalık, dolar

bailı grafiğimizde değerlendire|im (Bkz. Şekil 28O).

Şekil 280

Şimdi sorulanmrzr soralım:

MoMENTUM
Sinyal uar mı?Evet. Momentum hareketli ortalamasıru yukan kesiyor ve
direnç çizğmizin yukarı kınlmasıyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destek-
leniyor.
Yön ne tarafa?Momentum yukan doğru. Hareketli ortalama henüz dön-
medi. Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığımızl teyit ediyoruz.
 223

Hangi honumda? Sıfira yaklaşıyor. AL kesişmesi daha diplerde gelmiş

olsaydı, sinyal çok daha kuwetli olurdu.
Uyuşmazhk uar mı? Evet, pozitif uyuşmazlık, y6ni Al sinyali var. Fiyat-
lar Nisan başından beri gittikçe alçalan en düşükler yaparken Momentum
Temmuz başından itibaren yükselişte. O halde, AL kararımız hak|t
oBV
Sinyal uar rnı?Evet OBV hareketli ortalamasını yukan kesiyor ve direnç
çizğmizin yukarı kınlmasıyla gelen Al sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Buna ek olarak, OBV eğrisinin yeni bir en yüksek yapması da, ikinci bir
AL sinyali olarak geliyor.
Yön ne tarafa? OBV yukan doğru. Hareketli ortalama henüz dönmedi.
Trendin tersine doğru bir hareket yapmadığımfll teyit ediyoruz.
Hangi konumda? OBV kümülatif bir değer olduğundan bu göstergede
hangi konumda olduğu önemli değil.
Uyuşmazhh uar mı? Evet, pozitif uyışmazlık, y6ni AL sinyali var. Fiyat-
lar Nisan başından beri gittikçe alça|an en düşükler yaparken, OBV Tem-
muz başından itibaren yükselişte. O halde, AL kararımızhakll

soNUç
Böylece 1,0 Ekim 2OO1 kapanşından soııfa yaptığınıa destek/di-
ııenç ve trend aııallzl sonucunda verdiğmiz AL kararının gösteılgele-
rimizce desteklenip desteklenmediğni anramak içtn uyguladlğırnız
şablonun her ikl tamfını da Gtlnrilk TL ve haftalık dolar) taımamla-
mış bulunuyoruz. Değerlendirınelerimizi tek bir ciiıııleyle özetleye-
biliriz: Şablonun her ikl tarafı da bu kararı iazlasıy|a destekliyor. O
halde bundan soııra yapılacak lş, GSL sorularının tamamıııın (Bkz.
Birlnci Kbp, s.181) yaıııtlanmzısl ve pozisyona girilmesi (Notı 1O
Ektm 2OO1'de 8,0OO seviyesinde alınan bu sinyal piyasayı yıl sonun-
da 15,0OO'e taşıdı).
224

Şekil 281

1 2600

1 24DD

1 2200

1 2000

1180CI

11E00

1140t]

11200

11000

1 0Et]B

1 06D0

Nisan 20D2

Analiz şablonumuzun farkh koşullarda nasıl çalıştığını aıılayabilmek için

şimdi de başka bir ömek ele alalım (Bkz. Şekil2S1),
Bu grafikte lltKB gndeksi Mart 20O2 ortasında başlattığı orta vadeli yu-
karı trendini yeni en yüksekler yaparak sağlıklı bir şekilde devam ettiriyor-
du. Gelen iyimser haberler de alıcıların iştatunı yavaş yavaş kabaıtmakta ve
piyasayı kendi kendini besler bir hale getirmekteydi. Bir aydır her düşüşün
akabinde şiddetli bir alım gelmiş olması ayılann sayrslnl azaltıyor, meyda-
nı her gevşemeyi bir alım firsatı olarak gören boğalan bırakıyordu.
Bu koşullar altında her yatınmcı bu tür gevşemelerin yolunu gözlemek-
teydi. Gevşemelerin yaratl:ğı alım firsatının zamanlamaaoı ayar|amak için
 225

Mart ortasındaki en düşükten başlayan bir yukarı trend çizgisi çizilmesinin

sonucunda 19 Nisan'daki düzeltme a|ım zamarurun geldiğini göstermişti.
Her gevşemede bu yukan trend çizgisinden geri yukan dönen fiyatlann bu
kez de aynı şeyi yapmasınl beklemek mantıklıydı. 19 Nisan'daki düşüş fi-
yatlafl gün içinde yukan trend çizgisinin altına getirmiş fakat piyasa kuv_
vetli tepki alımlanyla bu çizginin üstünde kapatmıştı, Bundan daha gizel
bir boğa sinyali olamazdı. 11,900 seviyesi enfes bir alım firsatı yaratmıştı.
Yukarı trend çizgisinin altına konulacak zarar stop|anyla korunacak olan
bu pozisyonun Mart ortasında baş|ayan orta vadeli yukan trendin üçüncü
y-ıkan ayağında 13,0OO seviyelerini devirmesi bekleniyordu.
Bu alımı yaplp yapmama karannı verebilmek için şablonumuza danış_
uk. Her zamanki gibi işe şablon sorularımızı sorarak başlayalım (Bhz. Şekil
282).

Şekil 282
:ilMKB-Gunlük
226

MACD
Sinyal uar tnı?H*yır alrla MACD sinyal çizgisirıi üç gtln önce aşağı,ke-
serek (SAT sinyali) kısa pozisyona geçrniş. Dcılayısıyla y,ııkan trend çizgi-
mizin olıışn:,rduğu destek seviyesinde alım yaprna f,ikrini teyit etmiyor.
Yön ne tarafa?MACD de sinyal çizgisi de aşağı doğru. Trendin tersine
doğru bir hareket yapmaya kalkıştığımızı gösteriyor.
Hangi konumd.a? MACD sıfıra,(nötr bölge) yaklaşıyor. Bu da yııkanda
gelen SAT sinyali,rıin soııucunda başlayabilecek bir fiyat gevşerrıesinin
MACD negatif bölgede iyice düşne dek hayli nıesafe alabileceğini göste-
riyor.

Llyuşmazlık uar mı? Evet, negatif uyuşmazlık, yini SAT sinyali var. Fi-
yarlar Mart ortasından beri gittikçe yükselen en yüksekler yaparken, MACD
tepeleri ginikçe alçalıyor. O halde, AL karanmız yan|ış.
CCI
Sinyal uar mı? Hayt ama CCI hareketli ortalamasıru üç gün önce aşağı
keserek (SAT sinyali) kısa pozisyona geçmiş. Dola-yısıyla y:kan trend çiz-
gimizin oluşturduğu destek seviyesinde alırn yaprna fikrini teyit etmiyor.
Yön ne tarafa? CCI da harekettri ortalam3s] da aşağı doğru. Trendin ter-
sine doğru lbir hare,ket yapffiaya kalkıştığnııa gösteri,yor.
,Ilangi konumda? CCI ıtekrar +100'ün a,hına inerken uzun pozisyonlar-
dan çıknıa (satış) sinyali vermiş ve h6li yüksek seviyelerde. Bu da aşağ
doğru başlayabilecc*( bir fiyat.hareketinin, CCI -100',iırıçok al!ına.inene dek
hayli mesafe alabilecçğini göısteriyor.
LIyıışırıazkk uar rnı?rLay|r. Fiyatlar yükseldikçe CCI da yükselrniş.
 227

Şekil 283

j
*, ', ',1, lı

fl,,.,,:,1{1,1{ı,,

f.,lll{,

Şimdi DMI,ve DIOSC'u dsğerlendlreLifr| (Bkz. Şekil 28a.

DMI
Sinyal uar mı?Yar. Hem de iki tane. Bunlar,dan birincisi -Dl'nin +Dl'nin
üzerine,çıkr,nasıyla gelen SAT sinyali. Dğeri.de yukarı trend yapan bir pi-
yasada ADX'in devamlı düşerek,bu ıtçndi teyit,e,tınemesi.*Bu arada ADX'in
değerir,ıin 20'ni-ıı çok altına inmiş olması da tEendsizliğin net:bir bel,irtisi. O
halde yıkan trend çizgimizin oluştıırduğu desiek seviyesinde a|ım yapma
fikrinin pek de iyi bir fikir olmadğ bariz.
Yö7ı ne tarafu? işağı trendin kuwetini ölçp.n -DI ytıkar1, yukalı trendin
kuwetini ölçen +DI ise aşağ doğru hareket ederek alım yapılmamasl ge-
228

rektiğini göstefiyor. Trendin tersine doğru bir hareket yapfnay^ kalkışmışız.

Hangi konumda? ADX çok düşük, olası bir yııkan hareketin gücünün
olmadığını gösteriyor.
Uyuşınazhk uar mı? Buna DIOSC'da bakacağız.
DIoSC
Sinyal uar mı?Iki gün önce SAT sinyali gelmiş. Bu durumda a|ım yap-
mak bel2 aramaktan başka bir şey olmaz.
Yön ne tarafa?DIOSC aşağı, hareketli ortalaması henüz dönmedi. Tren-
din tersine doğru bir hareket yapmaya kalkışmışız.
Hangi konumda?Nötr bölgede. Bu da aşağı doğru başlayabilecek bir fi-
yat hareketinin, DIOSC daha çok diplere inene dek hayli mesafe alabilece-
ğini gösteriyor.
Uyuşmazhk uar mı?Evet, negatif uyuşmazlık var ve SAT sinyali veriyor.
]
Fiyatlar yeni en yüksekler yaparken DIOSC a|çalan tepeler yapıyor.

Sıra geldi aşın alım,/aşln satrm göstergelerimize (Bhz. Şebil28O.

RSI

Sinyal uar mı? RSI hareketli ortalamasını döıt gün önce aşağ keserek
SAT sinyali vermiş. Dolayısıyla AL kararımızı desteklemiyor.
Yön ne tarafa? RSI aşağ doğru. Trendin tersine doğru bir hareket yap-
maya kalkıştığmızı gösteriyor.
Hangi konumda?Şimdi nötr bölgede. Bu da aşağ doğru başlayabilecek
bir fiyat hareketinin RSI daha 30'un altına inene dek hayli mesafe alabi|e-
ceğini gösteriyor.
Uyuşmazlık uar mı?Negatif uyuşmazlık var. Fiyatlardaki yükselen tepe-
lere RSI tepeleri eşlik etmeyerek yönün aşağ olduğunu gösteriyor. Alım
kararımız yanlış.
STOKASTİK
Sinyal uar mı?Hız|ı çizgidört gün önce yavaş olanı 80 çizgisi üzerinde
aşağı doğgu keserek SAT sinyali vermiş. Dolayısıyla AL karanmrzı destekle-
miyor.
 229

Şekil 284

lMKB-GL nlük
1 24D0

,,ltjlİl 1200t]

llIr
'iljj,-
11600
tL
11200

.,lü|ı ü[
1080t]

;:ffi'
negat

-60

-45

, . negatif uyuşmazlı\
sToKAsTiK -g0

\'{, -4l
\\l/
Nisan 2002

Yön ne tarafa? Aşağı. Trendin tersine doğru bir hareket yapmaya kal,-
loştığımızı gösteriyor.
Hangi konumda? Şimdi nötr bölgede. Bu da aşağı doğru başlayabilecek
bir fiyat hareketinin, çizgiler daha 20'nin altına inene dek hayli mesafe ala-
bileceğini gösteriyor.
tJyuşmazhk uar nıı? Negatif uyuşmazlık var. Fiyatlardaki yükselen tepe_
lere Stokastik tepeleri eşlik etmeyerek yönün aşağı olduğunu gösteriyor.
Alım kararımız yanlış.
23o

Şekit 285

Sotı olarak Mornğntum ve OtsV göstergelerini değeılendirelim (Bkz. Şe-

hil289.
Şintdi sortrlaf-ıt'rnzı soralım:
MOMENT,üM
Sirıjıaİ lıar mı?f.vet. Momentum hareketli ortalamashı iki gün önce aşa-
ğf kesmiş ve SAT sinyali vermiş. Dolayısıyla AL Iiararımızı desteklemiyor.
Yön netarafa.2Momentum da hareketli ortalamasr da aşağı doğru. Tren-
din tersine doğru bir hareket yapmaya kalkıştığımızı gösteriyor.
 231

Hangi konumda? sıfira yaklaşıyor. Bu da aşağı doğru başlayabilecek bir

fiyat hareketinin, M"omentum negatif bölgede daha derin diplere inene dek
hayli mesafe alabileceğini gösteriyor.
Uyuşmazhk uar mı? Evet, negatif uyuşmazlılı var, ydni SAT sinyali veri_
yor. Fiyatlar Ma-rt ortasından beri gittikçe yükselerı eıı yüksekler yaparken
Momentum tepeleri alçalıyor. O' halde, AIı ka,ra,rı,rnız yanhş,
oBV
Sinyal uar mı? Bir kesişııre yok ar.rıa (1) ve (2) rakaııılarıyla işaretlenen
oBV tepelerine tekabül eden fiyat hareketler,ine balttğımızda yeni en yük_
sek görüyoruz. Halbuki bu yeni en yükseğe oBv de yeni bir en yüksek
yaparakkarşılık vermerniş. Bu nispeten oltrrnsuz görüntüde alrnan alım ka-
ranru işIem hacmi desteklemiyor.
Yön me taraİa? oEV aşağ doğru. FJenüz gerçekleşrnedi ama hem hare_
ketli ortalamasırıı hern de yukarı trend çizgisini aşağı doğru kırmak üzere
oluşu pek de o,lurnlı_ı bir resim oluşturmuyor. Trendin tersine doğru bir ha-
reket yapm aCııgıırnza işaret ediyor.
Hangi konumda? oBv kümülatif bir değer olduğundan bu göstergede
hangi konumda olduğu önemli değil.
Uyuşnıaz lık uar nnı ? tlayr.

soNUç
Yııftand4fut güıif* ğfatffiİerde eİde etttğİtıiz şahİon gğfİıtııtütefi
ttttıı ofttınsıuİuİtİ.ltı göztbt öritİiıe ser*yct. Btı dıırumda hzıftalık do-
Iar grafikleriıre baktaıııtı ğeres ttzıtınadı. Yuı€f,ı trend çfugİmfuin
ofutırdüğİe dtxıtct seü.İyesfuıin aİıııt y*ııtna fifuirıİrt göstergetrerİnıfu
tarıtfiıııİan hlç de seviİmtediğ aiçıkça ottafu. Bu koşullarda öniiçıiia-
de fti alternatif ka|ıyor: (x) dhtr ltararııu lptzdt ed.ip İtenzirda bekle-
me§ ya M,(z}yuk*ı tf,efİE çiryişrrtin aşğı doğu lrrılrıasıyla geİe-
cek SAT sinyaffiyle kısaçrczbyon açmalL
§itğkidr ftrdsts- şaMtırİutüıüd* ıtüıfefİğ€İfttlz gösteqgeİefe söfdu-
ğtınüz_ sotdatın Üu oftmstiz y*ffiürİ Ütııaaı §ö,ffa oİup
Üttetıİetle
hdtııtİdııfİ(rf. Yu*en tıtııd çhÜffi22 Nfo*rr,da aşağ doSu,kftıݧor
ve fry/3,.]İx M,ty,ıs efı ottdsfüdd 10,9oo seıİifeslııe kadar dnştıyor
(ffiz. Şekll286}.
232

Yukarı trend çlzglmizin oluştufduğu destek noktasında (1) alım

yapacağırııza, anıal7z şablonumuz sayesiııde sat§a döııııemizin
meyvesini Mayıs ortasında topladık (3). Şimdi Şekil 28edan bir ör-
neği daha ele alalım. (2) ralıamıyla §aretlenen pivot dibin oluştur-
duğu seviyeye bir destek çizgrsi çizeısek, Mayıs ortasında gelinen
10,5OO seviyelerinin bif alıtn firsatı yarattığnı göriiıriiz. Ayru frrsat
Mayıs sonunda da(4) önümiize çıkmş. Yukandaki örneklerde uygu-
ladığıııız anallz şablonunu Mayıs ayrııuı hem ortasında (3) hem de
sonunda (4) uygulamş olsaydrk, aynı olumsuz siııyalleri alacaktık.
Başka bir ifadeyle, afla|lz. şablonumuz, destek/direnç ve trend çlzg|-
led gibi sadece graftk foı,masyonlarına dayalı stratejinin ürettğ AL
sinyallerini reddedecek ve Haz7taıı sonunda 8,5oo'lere kadaf duşe-
cek olan piyasarun habercisi olacaktı.

Şekil 286

1 2500

1 200D

1 150t]

1100B

1t]5t]0

1 000D

g5t]0

gOD0
)

233
t
1

soNsoz

Göstergelerimizi gelecek piyasa yönünü "tahmin etmek" için değil her

ürlü piyasa koşulunda uygulayabileceğimiz stratejimizi geliştirmek için
kullanacağımızı daha önce öğrenmiştik. Bu ilkeyi analiz şablonumuzun
kullanılış yöntemini gösteren örneklerde pekiştirdik.
Analiz şablonunu kullanırken göstergelerden gelen sinyalleri değerlen-
dirmek için sorduğumuz sorulann yanıtlannı alabilmek, elbette göstergele-
rin kurallannı iyi öğrenmiş olmayı gerektiriyor. Göstergelerle ilk defa ianı-
. şan okuyucular için bu ilk aşamadabiraz zor olabilir. Şablonun her aşama-
srnda sözü geçen gösterge hakkında hafızanızı tazelemek için kitapta o
göstergenin bölümüne geri dönerek kurallarına göz atabi|irsiniz.
,İ

Bu aşamada tekrarlanması gereken bir tek konu kaldı. Dikkat ettiyseniz

yukandaki ömeklerdeki uygulamalanmızın hiçbirinde göstergeleri sinyal
üreten birer tetik olarak kullanmadık. Aksine, ilk sinyalleri destek/direnç
veya trend çizgileri gibi grafik formasyonlan (veya diğer formasyonlar da
olabilirdi) üretti. Biz aflal7z şablonumuzda kullzuıdığımrz göstergeler-
den, fiyat hareketinde oluşan grafik forıııasyonlarının iinettiğ sin-
yallefi teyit etıııek veya çiirütmek için yararlandık. Bu da teknik ana-
lizınbize sağladığı en büyük kolaylık. Fiyatlann nefeye gideceğni sfue
bırdğn ffyatlar söylesin! Bizi hedefe götürecek araçları kullanırken ilke
edineceğimiz o üç büyülü kelimeyi unutmayın: BAstT, YALIN, HIia-I|
234 ı
KAYl\üAr§A

ı.ı
Achelis, stePhen, fucbniral Ana,lys,is From A to Z, (Bqııis tnternatiorıal, 1994)
Allen; R.c., Hou to Builct a Fortune in Commod,ities, (§find'sor BoOks, Ertghtsl'aters, N.Y.,
L97z),
Allen, R.C., Houı to IJse tbe 4_Day, 9Day and 18_Day MouingAuerages to fum lıııger Profits
from Commoditiıls, (Best Books, Chicago, 7974)
Andbrson, o'.D., Tiııe Serlbs An:ary§is ııqıd Forecasting: the Box-lenhins Approacb.
(Buttef,§/ofth)

Appel, Gerald, Stock Market Trading Sjıstems: A Guide to Inaestment StragetJJ (1980, Irwin
Professiona} Pub.)
Appe[ Gerald; Nirıeğı Nİne ways to Malae Motıvy in a Eeffession (198\, Crown Pub.)
Appel, Gera,td:, Tbe Mouirıg Au*age Conuergence-Ei!ıeıgeııce Trading Metbod, (t985, Traders :

Press)
Appel, Gerald, Winning Market Systeıııs (1989, Vindsor Books)
Appet, Gerağ Vinning Market Sjısteriıs: SJ Vcıys to fuat tbe,üİarket (7991, Traders Press)
Arms, Richard V., Jr., Volume C\cles in tbe $bckfrfarübt, (Equis ltfternatiorİal, salt Laİ<e City, }

UT,1,994)
Aspray, Thomas, MA1D frtoxıentum, Tecb,nical Analysis of Stocks arid Contnoditieı Cilt 6:8
:
t
ve 6:9, 1988
Eabcoclt, Wııce, The Dow Jb'tıes-Iniıhn Gulde tÖ Tt'ading Slısteıns, (Dow JonesJrwin,
Hoı,rĞwdiid; Ill, 1989)
)
Bernstein, Jake, Timing Signak in tbs Futures Markets: Tlıe Trader's Defınitiın Guide to Buy-
Sell Indicatoıs (Chicago, Probus, 1990) j

Bierovic, Tom, A Swergetic Approacb to PıoJxtable Trading (§üheaton, IL, Synergy Furures, i
1»2>
Btoomfietd, Peter, Fourier Analysis o! Time Series: An Introduction (Viley Series in
Probabiliry and Statistics), Çohn §iıitey & Sons, 2000)
Bollinget, John, Bollinger on Bollinger Bands (McGraw Flill, 2001)
Box, George E.p,, Jenkhıs, Gwiİym ve Reinsel Gregory C., Time Series Arıalysis: Forecasting
E Control, (Prentice ri,6J$,7»4)
Bressert, waIrer, The Poııer of Oscillator/Cycle Combinatians, (\[after Bfessert & Associates,
Tucson, Ar:ı:orfa, l99İ)
Chartde, Tüihar S ve Statiğ KtoIL, İbe Neuı Tbtbıttcıİl'Tfu.ııter, (Iohtİ {ğ'lı@y & s-oris, Ner,ğ
Yotk,.t994)
Colby, Robert,§ü. ve lwöyers, Tlıtımas A., TbeEneyclqedİa$TecbnicalMarketIndicaıtors,
(fi4tcraşı-Hi$ Trade, 1F8)
Delüar*, "F.awı, Tbe New Seienaa af Teclıwiccıl Anııl7sü (Naw York, §fliley, 1994)
 235

Ei{watdğ Röbbft D. w Jofin, \İıİagee, fecb,ntcal Artalysis of Stocb Tren:d3 (f,ngrı§tctıd Cliffs,
NJ, Preritite-Hall, 1-DT)
Ehlers, Jbhn, İ,IESA a Trading frIarbet Cycles, (JoI\n Viley & Sons, 2002)
Elder, Aiexander, Timingfor a Liuing, (New York, Viley, 1993)
Elliou, Ralph N., (Robeft Prechter tatafindan redaksiyonu yapılmış şekliyle) Tlıe Major Works
of R.N. Elliott (Chappaqua, liY, New Classics Library, 1980

Eng, Villiam F,. Tlıe Tecbnical Andlysis o!Stocks, Options, O Fulüres, (Probus Publishing,
Chicagq Ir,P88)
Frost, ,{. J. ve Robert Prechter, Elllott Wove Principle: Keı to Stock Market Pıofits (Gainesville,
GA, New Cldssics Libftry,l»0)
Gallacher, Villiam R.., winner Takes All: A Piuateer's Guide to Cotııfiıodity Trading, (Midway
Publica.tions, Tofönto, 1983)
Gann, w.D., Hou to Mdbe ProJ:its in Coııımodlties (Pomeroy, 'WA, orj: Lamben-Gann
Publishing IŞ42, yefıiBasım 7976)
Golan, Amo's, Mtiştiıııuın Erıtropy Econometrics: Robust Btiınatlon witb Liıııited Data, Qohn
§filey & Sons, 1990,
Gonhelf, Petef , TechtıöFundaxıental Trading: A Reuotutionaıy Appfoacbm Combining Tecb-
rıical E Fundnmental Analys§ (Irwin, 1994)
Gonhelf, Peter, New Precious Metals Marleet: How tbe Cban4es in Fundamentab are Creating
Extraordinağ Prortt Owoıluni,iibs, (IıİcGraw-Hi[l; 1998)
Gonhelf, Perer, Currency Trading: Hou to Access ancl Trade tbe Vorld's Biggest Marka,
Çohrr Wiley & Sbns; 2002)
GranviÜe, Joseph, Granuille3 Neuı KEı to Stock Matket ProJits, (Prentice }la],\, 1,963)

Granville, Joseph, Grıırlolü,le§ IŞeu Strategy of Daily Stock Market Ttming for Maximum Pro-
fit, (Simon & Schuster, 1976)
Granville, Joseph, A StrategJ/ of Dai,ly Stock Market Timing for Maximuflı Prortt, (Prentice
HalI, 1976)
Granville, Joseph, How to Wth clt Bingo, (Prertice rfuılı| Trade, 1977)
Granville, Joseph, Tlıe Warning: Tlıe Coming Great Crasb in tbe Stock Mar&ed (Freundlich
Books, 1985)
Granville, Joseph, Tlıe Book of Granutlle,, (Wlltam Hoffer ile birlikte, St. Manin's Press, 1985)
Granvillıe,
"Ioseph,
Granuilleb Lasl Stdnd: Secrets of tbe Stock Market Reaealed, (Management
ComrRtmications Systems, 1995)
Gzyl, Fienryk, Tbe Metbod of Maximum EntropJ, (Advances in Maüematics for Applied
Sciences Vol 29\, (§(ıotld Scientific Fub Co, 7995)
Hadady, R. EarI, Contraü? opinion: Houı to Üse it For Profit in Trctıling Comıhodity Futures
(Pasadena, CA, tladady Publications, 1983)
Hochheimer, Frank, "Conıputers Can Help You Trade the Futurcs Markets", 1978 Commodiry
Year Book, (Commodity Research Bureau, Jersey City, NJ., 1978)
236

Hochheimer, Frank, "Moving Averages - An Explanation and Computerized Testing of

Simple, Linear and Exponentially Smoothed Moving Averages", Tecbnical Analysis in
Commodities, Kaufman, Perry J., Çohn §fliley & Sons, New York, 1980)
Hochheimer, Ftank, Computerized Trading Techniques, (Merrill Lynch Commodities, New
York,1982)
Hoff, John c., A Practical Guide to Bac-Jenkins Forecasting, (Life Time Leaming Publications,
19s3) l
Hurst, J.M., Tlıe Profi.t Magic of Stock Traüısactian Timing, (Traders Press, Greenville, S.C.,
2000)
Hutson, Jack K., Tbe Technical Analysi.s of Stocla and Comınoditi,es: Volume '1,6, (May 10,
|»9)
'§7'atts,
Jenkins, Gwilym ve Donald, Spectral Analysis E lts Applicariolas, (Emerson Adams pr.
Inc., 2000)

Jobman, Darrell R., Tbe Handbook of Tecbnical Analysis, (Probus Publishing Company,
Danvers, MA, 1,»5, s. 125-130)
Kammler, David W., A Firct Couıse in Fourier Anal/sıs, (Prentice Hall College Div., 2000)
Commodity Trading Systems O Metbods '§7iley & Sons, New
Kaufman, Perry. Tbe New Çohn
York, 1987)

Kaufman, Perry, Trading Systenıs and Metbods, Çohn .§{liley & Sons, New York, 1998)
LeBeau, Charles ve Lucas, David §7',, Coflıpu.terAnaljsis of tbe FuturesMarket, (Business One
Irwin, Iltinois, l992)
Lambert, Donald R., Commoditlı Cbannel Index: Tool for Trading Cyclic Tıvnds. Tecbnical
Analysis of Stocks E Coııımodities, Cilt 1, No. 5., (Commodities dergisinden, Cedar Falls, IA,
1980)
Lane, George, "Lane's Stochastics", Tecbnical Analysis of Stocks O Commodities dergisi,
Haziran 1984
Lane, George, "Stochastics", Futures Swposiunı InternatianalbiJlteni, 1984
Lukac, Louis P., Brorsen, \Vade B. Ve Inli4 Scott H., A ComParison of Twelue Teclınical
Trading Systems, (Traders Press, Greenville, S.C., 1990)
Maxwell, J. R., Sr., Cornmodity Futures Trading uitb Mouing Auerages, (Speer Books, Red
Bluff, CA, 1976)
McCormick, Jeffrey & I<aız, Jeffrey, Encvclopedia of Tradi,ng Strategies, (McGraw Hill, 2000)
Merrill, Arthur A., Filtered Waues-Basic Theory, (The Analysis Press, Chappaqua, NY, 1977)
Murphy, John J., Tecbnical Anağısis of tbe Futures Markets, (New York Instirute of Finance,
New York, 1986)
Murphy, John J., Internıarket Tecbnical Analysis: Trading Strategies for tbe Global Stock,
Bond, Comırıodity E Currency Marleets (New York, Viley, 1991)
O'Donovan, Thomas M., Sbort Term Forecasting: An Introduction to tbe Box-Jenkins
approacb, Qohn Wiley & Sons, 1983)
Pring, Martin, Tecbnical Analysis Explained (New York, McGraw-Hill, 1985)
 237

Raff, Gilbert, Trading tbe Regression Cbannel, (Equis Internationa!, Salt lake City, UT, 1996)
'§(ıiley
Schwager Jack D, A Coıııplete Guide to tbe Futures Marke*, Qohn & Sons, New York,
7984)
Sibbet, James H,, Sibbet Publicatio,rıs, 1091 East Voodbury, Pasadena, CA 97704 (8L8-797-
5157)
Sivia, D.S., Data Analysis: A Bajıesian Tutorial, (Oxford University Press, 1996)
Sklarew, Arthur, Tecbnıques of a Professional Commodity Cbart Ana$t, (Commodity
Research Bureau, New York, 1980)
Star, Barbara, Tlıe MACD Momentum Oscillator, Tecbnical Analysis of Stocks and
Comnıodities, Cilt 122, 1994
Stoica, Petre ve Moses, Randolph L., Introduction to Spectral Analjsis, (Prentice Ha||, 7997)
Vandaele, \lalter, applied Time Seria and Box-Jenkins Model, (Academic Press, 1997)
Vilder, §felles, New Concepts in Tecbnical Trading Sy§ems, (Trend Research, 1978)
\filder, Welles, Tbe Adam Tbeoıy of Markes or Wat Matterc Is Pıofit, (Trend Research, 1987)
Vilder, \U'elles, Ihe Wisdom of tbe Agesfor Acquiring Wealth, (Trend Research, 1989)
Vilder, '§ğelles, Tbe Deln PbenomQnon or tbe Hidden Order in All Markets, (Trend Research,
1991)
§flilliams, larry, Houı I Made $1,0ü,0OO Trading Commodities Iııst Year, (\[indsor Books,
|979)
Villiams, Larry, Secrets of StockTrading, (Regnery Publishing, Inc, 1,982)

Villiams, |Arry, Secrets of Cotıımodity Trading, (Regnery Publishing, Inc, 1982)

§[illiams, Larry, Tbe Secrets of Sebcting Stocks for Immediate and Substantial Gains,
(Windsor Books, 1986)
Villiams, I-arry, Suıe Tbing Commodity Trading: How Seasonal Factoüs Inİluence Commodity
Pnceş (Windsor Books, 198D, (diğer yazar|ar: Noseworthy, Noseworthy, Michelle)
Villiams, larry, Tbe DeJinitiue Guide To Futures Trading (Cilt I & 2), (§(zindsor Books, 1988
ve 1989)
Villiams, Larry, Hou to Outfox tbe Foıces, (Commodity Timing Incorp./ CTI, 191)
§Cilliams, Larry, Iong-Ternı Secıets to Sbort-Term Trading, (John'§[itey & Sons, 1999)
§(zilliams, larry, Day Trade Futures Online, Çohn Viley & Sons, 2000)

Aylık Dergiler:
Futures, 219 Parkade, Cedar Falls, IA 50613, A.B.D.
Tecbnkal Analysis of Stocks anel Comıııodities, P.O.Box: 46518, Seattle, §7A 98146, A.B.D.
 -
""' "' . ..,., glS as,gs, z'+ı'.'.'..İ.'
'Sa*
, ====,iluluillllllülu!!iljl

_':ii:i:::==:==:j:::===: j::::::====::::::::,::j::Gtı:ııqeş€
.
iGdii!ş=!***
:...,=.....,.,,.....,=:=3:=,:.]==]=.,:=ii,:i_i.:E=lj#*ff