τρωάδες

ΕΥΡΙΠΙΔΗ

��

ΣΥΜΠΑΡΑΓΩΓΉ

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
2020
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚO ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Γιαννούλα Καρύμπαλη-Τσίπτσιου Νίκος Κολοβός

ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ
Ιωάννης Βοτσαρίδης ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ
Νίκος Νικολάου
ΜΕΛΗ
Γρηγόρης Βαλτινός ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ
Δανάη Κατσαμένη ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ
Αθηνά Νικολάου Κωνσταντία Παπαποστόλου
Δημήτρης Χαλκιάς
Στέφανος Χατζημιχαηλίδης
 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
2020

τρωάδες
ΕΥΡΙΠΙΔΗ

��

ΠΑΡΆΣΤΑΣΕΙΣ
Θέατρο Δάσους
Πέμπτη 20, Παρασκευή 21, Σάββατο 22
Αυγούστου
Θέατρο Άλσους Μελίνα Μερκούρη, Βέροια
Τετάρτη 26 Αυγούστου
Αρχαίο Θέατρο Μίεζας, Νάουσα
Πέμπτη 27 Αυγούστου
Θέατρο Δάσους
Πέμπτη 17, Παρασκευή 18, Σάββατο 19
Σεπτεμβρίου
ΤΡΩΑΔΕΣ ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ ΔΙΑΝΟΜΉ
ΕΥΡΙΠΙΔΗ Γιάννης Τσαρούχης με αλφαβητική σειρά

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΉ ΚΕΙΜΈΝΟΥ
ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ Ποσειδών
Γιάννης Παρασκευόπουλος Χρήστος Διαμαντούδης

ΣΚΗΝΙΚΆ Αθηνά
Θανάσης Κολαλάς Ελένη Θυμιοπούλου

ΚΟΣΤΟΎΜΙΑ Κασσάνδρα
Σοφία Παπαδοπούλου Μαρία Καραμήτρη

ΜΟΥΣΙΚΉ Μενέλαος
Μάνος Μυλωνάκης Νικόλας Μαραγκόπουλος

ΚΙΝΗΣΙΟΛΟΓΊΑ Στρατιώτης
Τάσος Παπαδόπουλος Νίκος Μήλιας

ΦΩΤΙΣΜΟΊ Ελένη
Στέλιος Τζολόπουλος Γιολάντα Μπαλαούρα

ΒΟΗΘΌΙ ΣΚΗΝΟΘΈΤΗ Ανδρομάχη

Βαγγέλης Σκυλίτσης Ιωάννα Παγιατάκη
Μαρία Νεφέλη
Ταλθύβιος
Παρασκευοπούλου
Χρίστος Στυλιανού
ΒΟΗΘΌΣ ΣΚΗΝΟΓΡΆΦΟΥ – 
ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΌΓΟΥ
Στρατιώτης
Δημήτρης Γεωργόπουλος Βασίλης Τρυφουλτσάνης

Εκάβη
ΦΩΤOΓΡΑΦΙΕΣ
Γιώτα Φέστα
Τάσος Θώμογλου
ΓΥΝΑΊΚΕΣ ΤΗΣ ΤΡΟΊΑΣ Η ηχογράφηση και η μίξη
της μουσικής έγινε στο -1 studio.
Μαριάννα Αβραμάκη
Νεφέλη Ανθοπούλου Συμμετείχαν οι μουσικοί
Σταυρούλα Αραμπατζόγλου Μάνος Μυλωνάκης
Μομώ Βλάχου (πιάνο, theremin, synthesizers,
Χρύσα Ζαφειριάδου κρουστά, programming, ηχογραφήσεις
Ελένη Θυμιοπούλου πεδίου)
Μαρία Καραμήτρη Χριστίνα Γεωργελή
Άννα Κυριακίδου (βιολί)
Γιολάντα Μπαλαούρα Θοδωρής Παπαδημητρίου
Ιωάννα Παγιατάκη (τσέλο)
Εύη Σαρμή Σταυρούλα Αραμπατζόγλου
Ελευθερία Τέτουλα Εύη Σαρμή
Βασίλης Τρυφουλτσάνης
Σκηνικό: Το στρατόπεδο των Αχαιών στην
(φωνητικά, sfx)
κουρσεμένη Τροία. Μπροστά στη θύρα μιας
καλύβας είναι πεσμένη η Εκάβη. Ξημερώνει. Στο
βάθος, φαίνεται η θάλασσα.
 Χαιρετισμός
Καλλιτεχνικού Διευθυντή
ΚΘΒΕ
��

Ένα σπάραγμα αντιπολεμικής ιαχής, οι Τρωάδες μάς οδηγούν μέσα από τις οδύνες των
απωλειών, της σκλαβιάς, της προσφυγιάς, των λεηλασιών, της τυραννίας, του φόβου, των
συμφορών και μιας σειράς επονείδιστων για το ανθρώπινο γένος πράξεων, να αντιμετωπίσουμε
εκ νέου την αντίληψη του δράματος του εχθρού…

Ο λόγος του Ευριπίδη στους ηττημένους…

Θύματα και θύτες σε μια αλληλοεξόντωση ταυτοτήτων…

Οι ανακατατάξεις αξιακές μεταξύ του ένδοξου παρελθόντος και του τραγικού παρόντος…

Οι γυναίκες της Τροίας, με ψηλά το κεφάλι, θρηνωδοί και ικέτιδες μαζί, αιώνια σύμβολα
αντίστασης, έρχονται αντιμέτωπες με το πεπρωμένο τους, τη φενάκη των μεγαλείων, τη ρευ-
στότητα των δεδομένων σε μια διαρκή συνομιλία με τη βαρβαρότητα του αντιπάλου.

Αυτό που κάνει τη διαφορά, είναι ότι αυτός ο αντίπαλος είναι και ο αφηγητής.

Χαιρετίζουμε τη σύμπραξη με το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας και το Κέντρο Πολιτισμού της Πε-

ριφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, ως απαρχή σειράς δράσεων με συνέργεια, που στόχο έχουν
την ανάδειξη κορυφαίων πτυχών του Ελληνικού Πολιτισμού.

Νίκος Κολοβός
Καλλιτεχνικός Διευθυντής
Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος

4
 Χαιρετισμός
Προέδρου και Καλλιτεχνικής Διευθύντριας
Κέντρου Πολιτισμού
Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας
��

Αυτό το δύσκολο και αγωνιώδες καλοκαίρι που διανύουμε, τρείς πολιτιστικοί φορείς ενώνουμε
τις δυνάμεις μας και με αισιόδοξα όσο και προσεκτικά πατήματα δηλώνουμε ότι ο πολιτισμός
και η Τέχνη δεν ακυρώνονται.
Η επιλογή των Τρωάδων δεν είναι μια τυχαία επιλογή τη δεδομένη στιγμή. Επιλέχτηκε
γιατί καταγγέλλει την αλαζονεία των νικητών απέναντι στους ηττημένους, μια προφητική προ-
σέγγιση για όσα ζοφερά συμβαίνουν σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα έργο-σταθμός με πολλαπλές
αναγνώσεις, ικανό να προκαλέσει γόνιμο προβληματισμό και αυτογνωσία.

«Μωρός οποίος γκρεμίζει πόλεις, ναούς και τάφους.

Όποιος καταστρέφει ό,τι ιερό και όσιο έχει ο άνθρωπος,
τον εαυτό του καταστρέφει»

Το Κέντρο Πολιτισμού, ο φορέας πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας

ευχαριστεί όσους συνέβαλλαν στο να παραμείνουμε δημιουργικοί αυτό το δύσβατο καλοκαίρι
και ιδιαίτερα τον Περιφερειάρχη Απόστολο Τζιτζικώστα που νομίζουμε ότι κάποιες στιγμές
πίστεψε στην προσπάθειά μας περισσότερο από εμάς τους ίδιους.

Άννα Μυκωνίου
Πρόεδρος και Καλλιτεχνική Διευθύντρια
Κέντρου Πολιτισμού Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας

5
 Χαιρετισμός
Πρόεδρου Δ.Σ.
ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας
��
Το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας ιδρύθηκε ως ένα από τα έξι πρώτα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα
το 1983, ενώ το 1989 μετατρέπεται σε Δημοτική Επιχείρηση του Δήμου Βέροιας και από το
2011 λειτουργεί ως Κοινωφελής Επιχείρηση, αποτελώντας έναν πυρήνα πολιτισμού και θεα-
τρικής παιδείας στην Ημαθία, την Πέλλα και την Πιερία.
Την άνοιξη του 2020 το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας, κάτω από πρωτόγνωρες συνθήκες, υγειονο-
μικής κρίσης, η οποία πλήττει τη χώρα και δεν αφήνει αλώβητη την τέχνη και τον πολιτισμό,
συνεργάζεται για πρώτη φορά με το Κέντρο Πολιτισμού Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας
και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας με την υποστήριξη του Δήμου Βέροιας.
Προϊόν αυτής της συνεργασίας, η παράσταση Τρωάδες του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία του
καλλιτεχνικού διευθυντή του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας Γιάννη Παρασκευόπουλου.
Οι Τρωάδες, ένα θεατρικό γεγονός υψηλής πολιτισμικής, καλλιτεχνικής και πνευματικής
αξίας μας καλούν φορώντας τις μάσκες μας και τηρώντας τις αποστάσεις να απελευθερώ-
σουμε το πνεύμα μας και να κρατήσουμε καθαρό το πρόσωπό μας πετώντας τις εσωτερικές
μας μάσκες. Να έρθουμε πιο κοντά ο ένας στον άλλο με την ψυχή και την καρδιά μας και να
ανακαλύψουμε την πραγματική μας ταυτότητα!

Γεωργία Μπατσαρά
Πρόεδρος Δ.Σ του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας

6
 Αντί σκηνοθετικού σημειώματος
��
Μίλτου Σαχτούρη, «Ο Στρατιώτης Ποιητής»

Δεν έχω γράψει ποιήματα

μέσα σε κρότους
μέσα σε κρότους
κύλησε η ζωή μου

Τη μιαν ημέρα έτρεμα

την άλλην ανατρίχιαζα
μέσα στο φόβο
μέσα στο φόβο
πέρασε η ζωή μου

Δεν έχω γράψει ποιήματα

δεν έχω γράψει ποιήματα
μόνο σταυρούς
σε μνήματα
καρφώνω

Γιάννης Παρασκευόπουλος

7
8
 Ευριπίδης
��
Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Τροίας
και στα λατομεία της Σικελίας.

Του άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές

της θάλασσας.
Είδε τις φλέβες των ανθρώπων
σαν ένα δίχτυ των θεών, όπου μας πιάνουν σαν τ’ αγρίμια·
προσπάθησε να το τρυπήσει.
Ήταν στρυφνός, οι φίλοι του ήταν λίγοι·
ήρθε ο καιρός και τον σπαράξαν τα σκυλιά.

Γιώργος Σεφέρης, «Ευριπίδης, Αθηναίος»

Η στάση του Ευριπίδη απέναντι στο κράτος και τη δημοσιότητα ήταν ολότελα διαφορετική
από ό,τι των δύο προδρόμων του. Δεν διαθέτουμε καμία πληροφορία σχετικά με εκστρατείες
στις οποίες να πήρε μέρος ο ποιητής ή σχετικά με κρατικά λειτουργήματα που να επωμίστηκε.
Η αγάπη του για την Αθήνα ήταν βαθιά, όχι όμως και ανέφελη, όπως τουλάχιστον μαρτυρούν
τα έργα του. Στην απόσταση που κράτησε ο Ευριπίδης απέναντι στην πόλη πρέπει να απο-
δοθεί και το γεγονός ότι για τη ζωή του ξέρουμε πολύ λιγότερα από όσα για τη ζωή των δύο
άλλων τραγικών. Η βιογραφία του καλύπτεται από πολύ πυκνό σκοτάδι, κυρίως εξαιτίας του
καθημερινού κουτσομπολιού, που βρήκε ένα θαυμάσιο μέσο διάδοσης στην κωμωδία. […]
Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε καν τον χρόνο γέννησης του ποιητή. Εξακριβωμένη
είναι η χρονολογία του θανάτου του, καθώς και η πληροφορία για την εκδήλωση πένθους του
Σοφοκλή στον προάγωνα των Διονυσίων την άνοιξη του 406. […]
Ο Ευριπίδης γεννήθηκε στη δεκαετία του 480 και επομένως ήταν περίπου συνομήλικος με
τον Πρωταγόρα. Όταν, στα μέσα του αιώνα, η σοφιστική κίνηση άρχισε την κατακτητική της
πορεία, ο Ευριπίδης βρισκόταν στην ακμή του. Αυτά τα δεδομένα οδηγούν στην πιθανή σκέψη
ότι στη δική του περίπτωση πρόκειται μάλλον για ερεθίσματα που δέχτηκε ο ποιητής από τις
καινούργιες ιδέες παρά για απλή μαθητεία. […]
Μόλις το 441, σύμφωνα με το Πάριο Μάρμαρο, κέρδισε ένα πρώτο βραβείο. Μόνο τέσσερις
φορές όσο ζούσε του έδειξε αυτή την εύνοια η Νίκη. […]
Ο ποιητής πέθανε, μακριά από την πατρίδα του, το 406· τάφηκε στα ξένα.

Albin Lesky, Η Τραγική Ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων, Ο Ευριπίδης και το τέλος του είδους, τμ. Β, μτφ. Νίκος Χουρμουζιάδης, 3η έκδοση,
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2000, σσ. 9-16.
9
 Τρωάδες:
ο θρήνος των ηττημένων
��
[…] ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του
και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το επιβάλλει
η αδυναμία του.1

Θουκυδίδης

ΤΟ ΈΡΓΟ
Το 415 π.Χ. ο Ευριπίδης λαμβάνει το 2 βραβείο στα Μεγάλα Διονύσια για την παρουσίαση
ο

της τετραλογίας, Αλέξανδρος, Παλαμήδης, Τρωάδες και Σίσυφος. Από τα τέσσερα αυτά έργα, οι
Τρωάδες είναι η μόνη σωζόμενη τραγωδία, ενώ για τα υπόλοιπα υπάρχουν αρκετά στοιχεία που
δικαιολογούν την τοποθέτηση του Albin Lesky ότι πρόκειται για μια τριλογία, που διατηρεί
μια «άψογη θεματική συνοχή»2. Είναι τρία έργα που διαδραματίζονται στην Τροία, εκ των
οποίων το πρώτο πραγματεύεται την επιστροφή του Αλέξανδρου-Πάρη στο παλάτι των γονιών
του – ο οποίος μέχρι τότε θεωρούταν νεκρός, το δεύτερο τη σκευωρία του Οδυσσέα εναντίον
του Παλαμήδη (τον οποίο συκοφάντησε ως προδότη των Ελλήνων) και το τελευταίο, την νίκη
των Ελλήνων και την ολοσχερή καταστροφή της Τροίας. Ο Σίσυφος είναι το σατυρικό δράμα
που κλείνει την τετραλογία.
Ιστορικά βρισκόμαστε λίγο μετά την καταστροφή της Μήλου, το 416 π.Χ., όπου οι Αθηναίοι
επέδειξαν με περισσή βαναυσότητα την υπεροχή τους και δεν δίστασαν να σφαγιάσουν όλους
τους ενήλικες άντρες και να πουλήσουν για δούλους, γυναίκες και παιδιά. Η ισοπεδωτική αυτή
στάση και η χωρίς έλεος βιαιότητα των Αθηναίων, οι οποίοι απροκάλυπτα διεμήνυσαν την
υπεροχή τους και εισήγαγαν ως δίκαιο το δίκαιο του ισχυρού3, είναι πιθανό να αποτέλεσε την
αφορμή της συγγραφής ενός έργου αντιπολεμικού, που φωτίζει την άλλη όψη του νομίσματος και
που στοχάζεται πέρα από την ηδονή της απόλυτης εξουσίας – μιας εξουσίας που αποκτηνώνει
τους ανθρώπους, φέρνοντάς τους σε επαφή με τα πιο ταπεινά και πρωτόγονα ένστικτα.
Το έργο του Ευριπίδη εμφανίζει στο προσκήνιο τον άλλο, τον αντίπαλο, τον εχθρό, εξομαλύνο-
ντας τις αντιθέσεις ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα, με την αποκάλυψη των ενδιάμεσων αποχρώ-
σεων που φανερώνουν, ως κοινό σημείο σε κάθε πόλεμο, την ανθρώπινη υπόσταση νικητών και
ηττημένων. Με την έννοια αυτή εισάγει προβληματισμούς, που σε καιρό πολέμου θα μπορούσαν
να θεωρηθούν «επικίνδυνοι», μια που θυμίζουν το πόσο ανθρώπινος είναι ο εχθρός, πόσο σχετική
και στιγμιαία μπορεί να είναι η πολεμική υπεροχή και, πάνω από όλα, πόσο σημαντικό είναι ο
άνθρωπος να παραμένει στο μέτρο, να παραμένει άνθρωπος μέσα από το έλεος και τη συμπόνοια,
μέσα από το κοίταγμα της άλλης πλευράς των πραγμάτων.
10
 Ταυτόχρονα, το έργο γράφεται σε μια εποχή παρακμής για τη δημοκρατική Αθήνα, όπως
πολύ εύστοχα σχολιάζει η Erika Fischer-Lichte, κατά την οποία η τέχνη του λόγου υποκαθί-
σταται από ιδιοτέλεια και σοφιστείες, τα πάθη είναι ισχυρότερα από τη λογική και η βία έχει
υποτροπιάσει και οδηγεί στην αυθαιρεσία.4 Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δικαίως αναρωτιόμα-
στε για το ποιος είναι ο βάρβαρος στον πόλεμο αυτό.
Η αλαζονεία των νικητών, η ικανοποίηση των παθών που ξεπερνάει κάθε όριο –ακόμα και
το σεβασμό στους θεούς– προοικονομεί το κακό τέλος των Ελλήνων. Ένα τέλος, που δίνεται στην
αρχή του έργου ως προφητεία αλλά που δεν συντελείται σκηνικά: οι θεοί συμφωνούν, απειλούν,
αποφασίζουν αλλά στην πορεία του έργου εξαφανίζονται. Ο άνθρωπος μένει μόνος στη δυστυχία
του και επιμένει να υπάρχει, ακόμα και όταν ο θάνατος φαντάζει ανακουφιστικός· συνεχίζει να
ελπίζει εκεί που η κάθε ελπίδα έχει ματαιωθεί. Το έργο ξεκινάει με τη συμφωνία των θεών για
τιμωρία και εκδίκηση, συνεχίζει με την αμφιβολία («όποιος κι αν είσαι εσύ που σε ονομάζουμε
Θεό») και καταλήγει με τη γριά Εκάβη να σέρνει το σώμα της προς τη σκλαβιά, χωρίς την άφι-
ξη ενός από μηχανής θεού που θα φέρει την ελάχιστη δικαίωση των θυμάτων.
Πέρα από την αντιπολεμική διάσταση του κειμένου, πέρα από την ανάδειξη της άλλης πλευράς
του εχθρού, πέρα από την επίκληση στη λογική και την επιστροφή στο μέτρο, το κείμενο αυτό ανα-
δεικνύει τη στάση του ανθρώπου απέναντι στο τραγικό5. Η Εκάβη βάζει όλες της τις δυνάμεις για
να ξεπεράσει τον ψυχικό και τον σωματικό πόνο, για να βρει τον τρόπο να σταθεί ξανά, να βρει το
σθένος να υπάρξει σε μια ζωή που όλα έχουν ισοπεδωθεί. Αυτός ο τρόπος που επιλέγει να το κάνει,
προκαλεί μόνο τον θαυμασμό μπροστά σε μια μελλοντική «δούλα», μια «βάρβαρη». Δεν είναι
τυχαίο, μάλιστα, ότι παρά την πρόβλεψη της Κασσάνδρας και παρά τη γνώση του μύθου από το
αθηναϊκό κοινό, το έργο κλείνει με την Εκάβη να προχωρεί αργά προς τα πλοία των νικητών. Οι
γυναίκες της Τροίας, μέσα στον θρήνο τους, αναζητούν το πώς θα συνεχίσουν να ζουν, το πώς θα
ελπίσουν ξανά – ακροβατώντας μεταξύ ελπίδας και ματαιότητας, αισιοδοξίας και απελπισίας.

11
 ΠΑΡΑΣΤΆΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ
Ακολουθούν ορισμένα σημαντικά ανεβάσματα του έργου στην Ελλάδα με χρονολογική σειρά
από το 1965 μέχρι σήμερα6:
� 1965
Τάκης Μουζενίδης (σκηνοθεσία)
Θρασύβουλος Σταύρου (μετάφραση)
Εθνικό Θέατρο
� 1966
Σωκράτης Καραντινός (σκηνοθεσία)
Κώστας Βάρναλης (μετάφραση)
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
� 1968
Τάκης Μουζενίδης (σκηνοθεσία)
Θρασύβουλος Σταύρου (μετάφραση)
Εθνικό Θέατρο (1968)
� 1975
Αλέξης Σολομός (σκηνοθεσία)
Θρασύβουλος Σταύρου (μετάφραση)
Εθνικό Θέατρο
� 1977
Γιάννης Τσαρούχης
(σκηνοθεσία - μετάφραση)
Παρουσιάστηκε σε μη θεατρικό
χώρο – ένα υπαίθριο πάρκινγκ
της οδού Καπλανών στο Κολωνάκι.7
� 1980
Κάρολος Κουν (σκηνοθεσία)
Θανάσης Βαλτινός (μετάφραση)
Θέατρο Τέχνης
� 1983
Σταύρος Ντουφεξής (σκηνοθεσία)
Σταύρος Ντουφεξής και
Δημήτρης Μηλιάδης (μετάφραση)
Εθνικό Θέατρο
� 1987
Ανδρέας Βουτσινάς
(σκηνοθεσία - μετάφραση)
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
� 1987
Ασπασία Παπαθανασίου (σκηνοθεσία)
Θρασύβουλος Σταύρου (μετάφραση)
Δεσμοί, Πνευματική και Καλλιτεχνική
Εταιρεία Αθήνα
� 1991
Γιώργος Θεοδοσιάδης (σκηνοθεσία)
Τάσος Ρούσσος (μετάφραση)
Εθνικό Θέατρο
� 1993
Γιώργος Λαζάνης (σκηνοθεσία)
Θανάσης Βαλτινός (μετάφραση)
Θέατρο Τέχνης
� 1995 & 1997
Μιχάλης Κακογιάννης
(σκηνοθεσία - μετάφραση)
Ανέβηκε στο Αρχαίο Θέατρο
της Επιδαύρου
� 2001
Αντώνης Αντύπας (σκηνοθεσία)
Κ.Χ. Μύρης (μετάφραση)
Απλό Θέατρο
� 2004
Διαγόρας Χρονόπουλος (σκηνοθεσία)
Κ.Χ. Μύρης (μετάφραση)
Ανέβηκε στο Αρχαίο Θέατρο
της Επιδαύρου
� 2009
Νικαίτη Κοντούρη (σκηνοθεσία)
Ελένη Βαροπούλου (μετάφραση)
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
� 2010
Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
(σκηνοθεσία)
Παντελής Μπουκάλας (μετάφραση)
Θέατρο του Νέου Κόσμου
� 2010
Θοδωρής Αμπαζής (σκηνοθεσία)
Έλσα Ανδριανού (μετάφραση)
ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας
� 2015
Σωτήρης Χατζάκης (σκηνοθεσία)
Κ.Χ. Μύρης (μετάφραση)
Εθνικό Θέατρο (2015)
� 2017 & 2018
Θόδωρος Τερζόπουλος (σκηνοθεσία)
Κωστής Κολώτας (μετάφραση)
Ανέβηκε στο Αρχαίο Ωδείο της Πά-
φου (2017) και στο Αρχαίο Θέατρο
των Δελφών (2018).8

Μελετώντας τα δημοσιεύματα των παραπάνω παραστάσεων, από το 1965 μέχρι σήμερα, πα-
ρατηρούμε την εστίαση της κριτικής στον ρόλο του Χορού (σε συνάρτηση με τους πρωταγωνι-
στές), στον λυρισμό του έργου (σε σχέση με τη μουσική επιμέλεια της παράστασης), στην ύπαρ-
ξη σκηνοθετικών καινοτομιών, στη χρήση της μάσκας, στην πολιτική διάσταση, στη σύνδεση
του μύθου με τα γεγονότα της εποχής, καθώς και στη μετάφραση που κάθε φορά επιλέγεται.
Ενδιαφέρον έχει ένα σχόλιο του Στάθη Δρομάζου για το κοινό της εποχής του, αναφερόμενο
στις Τρωάδες του 1965: «Το ότι στις συνταρακτικές Τρωάδες ο σκηνοθέτης απόσπασε χειροκρο-
τήματα από το κοινό όταν ο Μενέλαος λέει ότι πρέπει να πεθαίνουν οι γυναίκες που απατούν
τους άνδρες τους, δεν προκαλεί καμιά ανησυχία στους αρμόδιους για το ύφος της παράστασης».
12
 Το 1966, ο Καραντινός επέλεξε για τις Τρωάδες του τη χρήση της μάσκας, γεγονός που
συζητήθηκε αρκετά. Σημαντική είναι η επιλογή της συγκεκριμένης τραγωδίας ως εναρκτήριας
παράστασης του Θεάτρου Στοά, μέσα στη χούντα, το 1971. Χρήσιμο είναι να αναφερθούμε στη
σκηνοθετική απόπειρα του ίδιου του Γιάννη Τσαρούχη, ο οποίος επέλεξε να ανεβάσει το έργο
αυτό σε μη θεατρικό χώρο (υπαίθριο πάρκινγκ).
Η παράσταση του Ανδρέα Βουτσινά στο Κρατικό ΘέατροΒορείου Ελλάδος παρουσιάστηκε δύο
χρονιές στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, το 1987 και το 1989. Ταξίδεψε στη Βαρσοβία στο Teatr
Komedia και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Ο Βουτσινάς ξεκινώντας από το ερώτημα «Τι έχω κάνει
εγώ για να αλλάξουνε οι συνθήκες που κάνουν έναν πόλεμο;» ανέλαβε να ανεβάσει το έργο ως ένα
«τεκμήριο καταγγελίας και στιγματισμού του πολέμου» και ως ένα έργο που καταδεικνύει τη θέση
της γυναίκας «τον ψυχικό καταναγκασμό της» και την «κοινωνική υποτίμηση μέσα σε μια ανδρο-
κρατούμενη κοινωνία».9 Για τον σκηνοθέτη «δεν υπάρχει νικητής και ηττημένος, σ’ έναν πόλεμο
όλοι είναι χαμένοι. Όταν κάποιος έχει νικήσει, ένας άλλος έχει χάσει, κι ο χαμένος θα προετοιμαστεί
για έναν αυριανό πόλεμο»10. Τοποθέτησε τη δράση σε ένα σκηνικό που «κουβαλούσε» μνήμες σύγ-
χρονων πολέμων (σκηνικά: Διονύσης Φωτόπουλος). Η παράσταση αυτή απασχόλησε αρκετά την
κριτική και δημιούργησε μια έντονη συζήτηση γύρω από τις σκηνοθετικές επιλογές του Βουτσινά.
Επίσης, ενδιαφέρουσα είναι η πρόταση της Νικαίτης Κοντούρη που αντικατέστησε το δεύ-
τερο στάσιμο του Χορού με μαρτυρίες γυναικών που έζησαν σε συνθήκες πολέμου, καθώς και η
επιλογή της να τοποθετήσει τη δράση σε ένα βομβαρδισμένο σχολείο όπου παίζουν παιδιά.
Σημαντική είναι και η απόπειρα παρουσίασης μιας σύγχρονης μουσικής εκδοχής του έργου
στο ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας από τον Θοδωρή Αμπαζή.
Τη μουσική σύνθεση της τραγωδίας, στις παραπάνω παραγωγές, ανέλαβαν μεγάλα ονό-
ματα του χώρου, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιώργος Κουρουπός, η Ελένη Καραΐνδρου, ο
Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Σταύρος Ξαρχάκος κ.ά. Τα σκηνικά επιμελήθηκαν εμπνευσμένοι
σκηνογράφοι, όπως ο Διονύσης Φωτόπουλος, ο Γιώργος Πάτσας, ο Γιάννης Μετζικώφ κ.ά., ενώ
τον ρόλο της Εκάβης ερμήνευσαν σχεδόν όλες οι μεγάλες ηθοποιοί της χώρας: Αλέκα Κατσέλη,
Ρίκα Γαλάνη, Ελένη Χατζηαργύρη, Αλέκα Παΐζη, Μαρία Σκούντζου, Ασπασία Παπαθανασί-
ου, Άννα Συνοδινού, Μάρθα Βούρτση, Άννα Βαγενά, Λήδα Πρωτοψάλτη, Λυδία Κονιόρδου,
Άννα Κοκκίνου, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Δέσποινα Μπεμπεδέλη.
Ειδική αναφορά θα κάνουμε στην εξαιρετική δουλειά του Θόδωρου Τερζόπουλου, ο οποί-
ος σκηνοθέτησε τις Τρωάδες το 2017 στο Αρχαίο Ωδείο της Πάφου, με έναν πολυεθνικό θίασο
(μετάφραση: Κωστής Κολώτας, Εκάβη: Δέσποινα Μπεμπεδέλη), σε παραγωγή «Πάφος 2017,
Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Ο Τερζόπουλος έδωσε ένα έντονο πολιτικό στίγμα,
επιλέγοντας έξι ηθοποιούς σε ρόλο Κασσάνδρας, που προέρχονταν από διχοτομημένες πόλεις:
Λευκωσία, Μοστάρ, Ιερουσαλήμ, δημιουργώντας ένα πολυγλωσσικό θεατρικό γεγονός, το
οποίο σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Η παράσταση ανέβηκε και στο Αρχαίο Θέατρο των Δελφών,
το καλοκαίρι του 2018, σε αφιέρωμα που συνδιοργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό
Κέντρο Δελφών και το Ίδρυμα Ωνάση, με τίτλο «Η επιστροφή του Διονύσου», που είχε ως στόχο
να τιμήσει το έργο και την καλλιτεχνική προσφορά του σκηνοθέτη. Στο αφιέρωμα αυτό, έλαβαν
μέρος μεγάλες προσωπικότητες του παγκόσμιου θεάτρου.11
13
 ΜΕΤΑΓΡΑΦΈΣ

Οι θεοί θα ψοφήσουν μαζί με τους ανθρώπους

κι αυτός ο κοινός θάνατος είναι
το δίδαγμα της Τραγωδίας.12

Οι Τρωάδες έχουν αποτελέσει υλικό και αφορμή για πολλές μεταγραφές, τόσο στη λογοτεχνία
όσο στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Γνωστότερες μεταφορές είναι του Σενέκα, που προ-
σθέτει στοιχεία και από την Εκάβη του Ευριπίδη, αλλά και του Ζαν Πωλ Σαρτρ, ο οποίος επι-
χείρησε να συνδέσει το κείμενο εμμέσως με τα πολιτικά γεγονότα της εποχής του. Τη διασκευή
του Σαρτρ σκηνοθέτησε ο Μιχάλης Κακογιάννης στο Παρίσι το 1964, με σκηνικά του Γιάννη
Τσαρούχη. Αν και το κείμενο αυτό παραμένει αρκετά πιστό στον Ευριπίδη, ο συγγραφέας
αναζήτησε έναν τρόπο να «συνδεθεί» καλύτερα με το κοινό της εποχής του.

Love will come to rule the world,

That is, women will rule the world.13

Ενδεικτικά, θα αναφερθούμε σε μερικές ακόμη σύγχρονες μεταγραφές, όπως τη διασκευή των

Τρωάδων του Ιρλανδού Brendan Kennelly (1993), στην οποία επιχειρείται η κατάδειξη της
θέσης των γυναικών μέσα σε έναν κόσμο δομημένο και κυριαρχούμενο από άντρες. Αυτό που
παρουσιάζεται ως εξαίρεση στον Ευριπίδη, η τραγική κατάσταση των γυναικών μετά την
πολεμική ήττα, για τον Brendan Kennelly αποτελεί την κανονικότητα του γυναικείου φύλου:
«What does it matter if I sleep with a stranger here or in another country?» [Τι σημασία
έχει, αν θα κοιμηθώ με έναν ξένο εδώ ή σε άλλη χώρα;]. Παρόλα αυτά, ο συγγραφέας, τελικά,
διατηρεί έναν αισιόδοξο τόνο, δίνοντας στις γυναίκες αυτές μια πιο δυναμική και ενεργητική
θέση, που τις απομακρύνει από τον μονοδιάστατο ρόλο του θύματος.14

In the end,
we don’t come through life
as we come through each experience along the way
enriched or changed, 
wounded or restored;
in the end we are all 
each one of us
consumed by life.15

Το Trojan Women: A Love Story (1995) του Charles Mee, είναι ένα έργο που βασίζεται σε
αρχαία κείμενα (Τρωάδες του Ευριπίδη, Αινειάδα του Βιργίλιου, Τρωάδες – όπερα του Εκτόρ
Μπερλιόζ) και είναι εμπλουτισμένο με σύγχρονες ιστορίες και μαρτυρίες πολέμων. Πρόκειται
για μια μεταμοντέρνα προσέγγιση, που απασχόλησε αρκετά.16
14
15
 ΠΑΡΑΣΤΆΣΕΙΣ ΤΡΩΆΔΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΌ
Όσον αφορά στις παραστάσεις των Τρωάδων του Ευριπίδη σε διεθνές επίπεδο, παρατηρούμε
ότι ανεβαίνουν αρκετές φορές τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Σε μετάφραση του Gilbert
Murray, παρουσιάζονται το 1905 στο Λονδίνο (σκηνοθεσία: Harley Granville-Barker),
αργότερα σε περιοδεία στην Αμερική (σκηνοθεσία: Harley Granville-Barker) και επιστρέ-
φουν ξανά το 1919 στο Λονδίνο (σκηνοθεσία: Lewis Casson).17 Συγκεκριμένα, μετά το πρώτο
ανέβασμα το 1915 στην Αμερική «[…] οι Τρωάδες παραμένουν ένα από τα πλέον δημοφιλή
δράματα του κλασικού θεάτρου στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχουν συνδεθεί με κάθε, σχεδόν,
αντιπολεμική κίνηση στη χώρα αυτή».18 To 1916 το έργο παρουσιάζεται στο Βερολίνο σε με-
τάφραση Franz Werfel. Το 1938 ακολουθούν δύο νέες παραγωγές στη Νέα Υόρκη (σε διαφο-
ρετικές μεταφράσεις) και το 1941 ξανά στη Νέα Υόρκη σε μετάφραση πάλι του G. Murray.19
Οι Τρωάδες επιλέγονται αργότερα, ως απάντηση στο Ολοκαύτωμα και στη ναζιστική θηρι-
ωδία. Χαρακτηριστικά ανεβάσματα αποτελούν οι παραστάσεις του George Tabori, το 1976
και το 1985, οι οποίες στόχο έχουν τη δημιουργία μιας θεατρικής εμπειρίας, που θα υπενθυμί-
ζει τα εγκλήματα εναντίον των Εβραίων και θα καταδεικνύει τόσο την ανθρώπινη σκληρότη-
τα όσο και τον ανθρώπινο πόνο.20
Ιστορική, επίσης, θεωρείται η παράσταση του Andrei Serban και της Elizabeth Swados,
που παρουσιάστηκε στο La Mama Experimental Theatre Club στη Νέα Υόρκη το 1974.
Πρόκειται για μια επική όπερα, με την οποία αναζητήθηκε ένας διαπολιτισμικός τρόπος
επικοινωνίας, μέσω της δημιουργίας ενός πολυγλωσσικού κειμένου, μιας μείξης αρχαίων γλωσ-
σών. Επηρεασμένοι από τον Αρτώ, επιχείρησαν να δημιουργήσουν έναν «ιερό χώρο» όπου η
ομάδα θα κατάφερνε να βρει τρόπους επικοινωνίας πέρα από τη γλώσσα. Το κοινό μετακινού-
ταν κατά τη διάρκεια της παράστασης σε διάφορα σημεία βάζοντας τους θεατές σε ρόλο ενός
«ενεργά εμπλεκόμενου μάρτυρα».21
Ένα από τα σημαντικότερα, ιστορικά ανεβάσματα της τραγωδίας, είναι η σκηνοθεσία του
Tadashi Suzuki, το 1974 στο Τόκυο. Στη δεύτερη εκδοχή της παράστασης, που ανέβηκε το
1977 στο Théâtre d’Orsay στο Παρίσι (και έκανε διεθνή περιοδεία για δύο δεκαετίες – στην
Ελλάδα ήρθε το 1985), μια ηλικιωμένη γυναίκα (και όχι ένας άντρας, – όπως στην πρώτη
εκδοχή) θρηνεί για την απώλεια του σπιτιού και της οικογένειάς της και καλεί το πνεύμα της
Εκάβης για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τον πόνο της. Με τον τρόπο αυτό, η ιστορία του
Τρωικού Πολέμου έρχεται στο σήμερα και ενώνει τις δύο εποχές και τους δύο πολιτισμούς.22
Στην παράσταση αυτή, ο σκηνοθέτης συνδύασε μορφές και φόρμες του παραδοσιακού
γιαπωνέζικου θεάτρου με σύγχρονες τεχνικές, ακόμα και με στοιχεία της μαζικής κουλτούρας.
Πρόθεσή του ήταν να μιλήσει για την καταστροφική μοίρα των γυναικών από πολέμους που
ξεκινάνε πάντα οι άντρες. Η βία δεν αναγγέλλεται, όπως στον Ευριπίδη, αλλά παρουσιάζεται
στη σκηνή. Για παράδειγμα, η δολοφονία του Αστυάνακτα πραγματοποιείται μπροστά στα
μάτια των θεατών χρησιμοποιώντας τη σύμβαση της κούκλας. Οι θεοί εμφανίζονται και εδώ
αδιάφοροι και αμέτοχοι στις ζωές των ηρώων, με τρόπο που αναδεικνύει την αδυναμία της
θρησκείας να βοηθήσει τους ανθρώπους που υποφέρουν.23

16
 Σε ό,τι αφορά το κείμενο, ο σκηνοθέτης απομάκρυνε όσα στοιχεία προϋπέθεταν επιπλέον γνώ-
ση του μύθου και κράτησε μόνο όσα ένα μοντέρνο κοινό θα κατανοούσε. Αυτά τα αποσπάσματα,
τα συμπλήρωσε με κείμενα του Γιαπωνέζου ποιητή Makoto Ooka καθώς και με δημοφιλή τρα-
γούδια. Με τον τρόπο, αυτό δημιούργησε νέες συνδέσεις του τότε με το τώρα, της Ανατολής με τη
Δύση, επιτυγχάνοντας ένα άρτιο αποτέλεσμα με αναγνωρισμένη διεθνή επιτυχία.24
Τέλος, η πιο γνωστή κινηματογραφική μεταφορά είναι οι Τρωάδες του Μιχάλη Κακογιάννη
που γυρίστηκε στην Ισπανία το 1970 και είχε την ευρύτερη αποδοχή της κριτικής διεθνώς.
Στην ταινία έλαβαν μέρος η Κάθριν Χέπμπορν, η Βανέσα Ρεντγκρέιβ και η Ειρήνη Παππά,
ενώ τη μουσική συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης. Ο Κακογιάννης άλλαξε τον πρόλογο του
έργου και έδωσε στην ταινία του μια έντονη πολιτική χροιά, παρουσιάζοντας την ασυδοσία και
την καταπίεση των νικητών, ως σχόλιο στη σύγχρονη πολιτική κατάσταση της Ελλάδας.25

Στέλλα Παπαδημητρίου
Γραφείο Δραματολογίου – ΚΘΒΕ

Πηγές

1. Θουκυδίδης, Θουκυδίδου Ιστορία του Πελοποννησιακού 10 Ανδρέας Βουτσινάς, 1987, ο.π.

Πολέμου, μτφ. Άγγελος Σ. Βλάχος, Εστία, Αθήνα, 2008.
2. Albin Lesky, Η Τραγική Ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων,
Ο Ευριπίδης και το τέλος του είδους, τμ. Β, μτφ. Νίκος
Χουρμουζιάδης, 3η έκδοση, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής
Τραπέζης, Αθήνα, 2000, σ. 186.
3. Erika Fischer-Lichte, Ιστορία Ευρωπαϊκού Δράματος και
Θεάτρου, 1. Από την Αρχαιότητα στους Γερμανούς Κλασικούς,
μτφ. Γιάννης Καλιφατίδης, Πλέθρον, Αθήνα, 2012,
σ. 63.
4. Erika Fischer-Lichte, 2012, ό.π., σσ. 64-66.
5. Αμαλία Α. Κοντογιάννη, «Η εγελιανή διαλεκτική και
το τραγικό. Παραδείγματα από το σύγχρονο θέατρο»,
διδ. Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, 2016, σσ. 146-148.
διδ. Διατριβή, University of Oxford, 2005, σσ. 20-93.
6. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου» [https://
www.n-t.gr/el/knowus/archive (15/07/2020)],
«Ψηφιοποιημένο αρχείο Κρατικού Θεάτρου» [https://
www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=73
(15/07/2020)], «Ψηφιοποιημένες συλλογές ΕΛΙΑ»
[http://eliaserver.elia.org.gr:8080/lselia/index.
aspx (15/07/2020)], «Ψηφιοποιημένο αρχείο Θεάτρου
Τέχνης» [http://www.theatro-technis.gr/arxeio/
(15/07/2020)].
7. Μάνος Στεφανίδης, «Οι Τρωάδες ως οπτικό σύμβολο»,
Επτά Ημέρες (Η Καθημερινή), 28 Ιουλίου 2002, σ. 23.
8 «Ψηφιοποιημένο αρχείο Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών
του Ιδρύματος Ωνάση» [https://www.onassis.org/
el/whats-on/return-dionysus-tribute-theodoros-
terzopoulos (15/07/2020)].
9 Ανδρέας Βουτσινάς, «Σκηνοθετικό σημείωμα», στο:
Πρόγραμμα παράστασης, Ευριπίδης, Τρωάδες, Κρατικό
Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, 1987.
11 «Ψηφιοποιημένο αρχείο Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών
του Ιδρύματος Ωνάση» [https://www.onassis.org/
el/whats-on/return-dionysus-tribute-theodoros-
terzopoulos (15/07/2020)].
12 Ζαν Πωλ Σαρτρ, «Ο Ευριπίδης επίκαιρος συγγραφέας
με την αντιπολεμική του θέση», περ. Θέατρο, τχ. 19,
Γενάρης-Φλεβάρης 1965, σσ. 63-64.
13 Michael Lioyd, «The Trojan Women by Brenan
Kennelly and Euripides», Classics Ireland, τ. 1, 1994.
14 Michael Lioyd, 1994, ό.π., σσ. 54-60.
15 Charles L. Mee, Trojan Women: A Love Story, διαθέσιμο
στην ιστοσελίδα: [http://www.charlesmee.org/trojan-
women.shtml 21/07/2020].
16 Scott T. Cummings, Remaking American Theatre:
Charles Mee, Anne Bogart and the SITI Company,
Cambridge University Press, Αγγλία, 2010, σσ. 68-70.
17 Avery Tinch Willis, «Euripides’ Trojan Women:
A 20th century war play in performance», διδ.
Διατριβή, University of Oxford, 2005, σσ. 20-93.
18 Ιουλία Πιπινιά, «Θα έκλαιγαν και οι θεοί», Επτά Ημέρες
(Η Καθημερινή), 28 Ιουλίου 2002, σ. 7.
19 Avery Tinch Willis, 2005, ό.π., σσ. 20-93.
20 Avery T. Willis, 2005, ό.π., σ. 190.
21 Avery T. Willis, 2005, ό.π., σ. 143 και σ. 147.
22 Avery T. Willis, 2005, ό.π., σ. 168-169.
23 Marianne McDonald, Ancient Sun, Modern Light,
Greek Drama on the Modern Stage, Columbia
University Press, Νέα Υόρκη, 1992, σ. 35 και σ. 41.
24 Avery T. Willis, 2005, ό.π., σ. 71.
25 Anastasia Bakogianni, «Voices of Resistance:
Michael Cacoyannis’ The Trojan Women», Bulletin of
the Institute of Classical Studies, 2009, σσ. 45-68.

17
 Ο Τρωικός πόλεμος
μέσα από τα μάτια Ελλήνων ποιητών
��

Τουλάχιστον αν ζούσαμε από την ανάποδη

να τα βλέπαμε όλα ίσια: Μπα. Η αναποδιά
έχει μια μονιμότητα πεισματική·
αποτελεί όπως λέμε τον κανόνα. […]

Κάθε καιρός κι ο Τρωικός του πόλεμος.

Ας έρθουν οι φλόγες της καταστροφής.
Όλα μεσ’ στης ζωής τα βήματα είναι. […]
Οδυσσέας Ελύτης, «Ο Τρωικός Πόλεμος»
Η Τροία θα καταστραφεί.
Θα πέσουν τα ένδοξα τείχη,
που φύλαγαν έναν κόσμο
βέβαιο για τη δική του ζωή.

Ζωή Καρέλλη «Κασσάνδρα»

Είν’ η προσπάθειές μας, των

συφοριασμένων·
είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Κομμάτι κατορθώνουμε· κομμάτι
παίρνουμ’ επάνω μας· κι αρχίζουμε
να ’χουμε θάρρος και καλές ελπίδες.

Μα πάντα κάτι βγαίνει και μας σταματά.

Κ.Π. Καβάφης, «Τρώες»

18
Πέρασαν πια τα δέκα χρόνια. Πλησιάζει το τέλος.
Έλα να δεις ό,τι πρόβλεψες. Να δεις με τι λάφυρα
ανταλλάξαμε τόσους νεκρούς μας· με τι δικές μας εχθρότητες
ανταλλάξαμε τους παλιούς μας εχθρούς. […]

Έλα· σε χρειαζόμαστε όχι μόνο για τη νίκη, μα, προπάντων,

μετά τη νίκη· όταν θα μπούμε, όσοι απομείνουμε, ξανά στα καράβια,
γυρίζοντας
μαζί με την Ελένη, γερασμένη κατά δέκα χρόνια,
με αλλοιωμένη προφορά, με παραστάσεις άλλες μες στα μάτια της,
κρύβοντας σε μακριά, χρυσοποίκιλτα πέπλα
την ξενιτειά της και τα γηρατειά της, κρύβοντας
μες στα δικά της πέπλα και τη δική μας ξενιτειά, την τύψη, την
απελπισία
και τον μεγάλο, αφυγάδευτο τρόμο της ερώτησης:
γιατί ήρθαμε, γιατί πολεμήσαμε, γιατί και πού επιστρέφουμε;

Γιάννης Ρίτσος «Φιλοκτήτης»

19
 Ο Σαίξπηρ
για την Εκάβη
��

Η Λουκρητία θυμήθηκε τελικά ένα ζωγραφικό πίνακα εξαιρετικό. […]

Ο ζωγράφος έκανε μια λεπτομερή ανατομία της Εκάβης, που είναι ερειπωμένη,
του Χρόνου τα απομεινάρια της ομορφιάς, της πολύτεκνης γυναίκας του βασιλιά·
τα μάγουλά της παραμορφώθηκαν από τις βαθιές χαρακές και είναι ρυτιδωμένη·
και δεν απέμεινε καμιά ομοιότητα με εκείνη που ήταν κάποτε νια.
Το γαλάζιο αίμα που κυλούσε στις φλέβες της απέκτησε μαύρη χροιά
και, μια κι έλειπε η πηγή που έτρεφε τα συρρικνωμένα αιμοφόρα της αγγεία,
έδειχνε μια ζωή φυλακισμένη μέσα σ’ ένα σώμα παραλυμένο από την ηλικία.
Τα μάτια της Λουκρητίας καθηλώνονται επάνω σ΄ αυτή τη θλιμμένη σκιά
και κάνοντας δικούς της τους γοερούς λυγμούς κλαίει απαρηγόρητα,
αλλά μη καταφέρνοντας να βγάλει τη θλίψη της στα λόγια τα πικρά,
μένει να καταριέται στους στυγνούς εχθρούς της Τροίας με σκληρότητα.
Ο ζωγράφος δεν ήταν Θεός για να της δώσει αυτή την ικανότητα·
γι’ αυτό η Λουκρητία τον ψέγει γιατί την έχει αδικήσει
σαν δεν της έδωσε γλώσσα για να μιλήσει,

«Καημένο όργανο», λέει, «που δεν έχεις φωνή,

θα τραγουδήσω εγώ τα μοιρολόγια σου με τη λυπητερή μου γλώσσα,
θα ρίξω γλυκό βάλσαμο στου Πρίαμου τη ζωγραφισμένη την πληγή,
θα ορμήσω με δριμύτητα στον Πύρρο που του κατακομμάτιασε το σώμα
και με τα δάκρυά μου θα σβήσω τη φωτιά για να μην τα κάψει όλα·
και με το ξίφος μου τα πρόσωπα των Ελλήνων θα γδάρω
και τα αγριεμένα μάτια των εχθρών σου θα τα βγάλω.

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Ο βιασμός της Λουκρητίας»,

μτφ. Θεόδουλος Μ. Πανταζής.

20
Και ποιος. Ποιος είδε τη σκεπαστή βασίλισσα […]
Να τρέχει με πόδια γυμνά ν’ αγωνίζεται
να σβήσει τις φωτιές με τα δάκρυα των ματιών της
Αντί το στέμμα ένα πανί σκεπάζει τα μαλλιά της
Και φορά ένα σκισμένο υφάδι
που το άρπαξε πάνω στην ταραχή της
Σκεπάζει τη ρημαγμένη της κοιλιά
μνήμα όπου εθάφτηκαν όλοι οι τοκετοί της
Ποιoς. Ποιoς την είδε και δεν έσυρε φωνή
να αναθεματίσει το μαύρο κράτος της Τύχης
Κι αν οι Θεοί την είδαν την ώρα που είδε εκείνη
τον Πύρρο να συλεί με γέλιο κακό του άντρα της τις σάρκες
Κι αν άκουσαν πως πετάχτηκε από μέσα της ο θρήνος
Και αν λυπάνται ακόμα τα βάσανα των ανθρώπων
Θα έκλαιγαν και οι Θεοί
ο Ουρανός θα δάκρυζε.

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Άμλετ, Πρίγκηπας της Δανίας»

ΙΙ.2, μτφ. Γιώργος Χειμωνάς

21
 Ο Γκαίτε
για την Ελένη

��

ΕΛΕΝΗ

Είμαι λάφυρο
ή σκλάβα;
Γιατί αλήθεια διπλονοημένες
τη φήμη και την τύχη μου δώσαν οι θεοί,
της ομορφάδας συνοδούς αμφίβολους,
που πλάι μου στέκουν ως και στο κατώφλι αυτό,
μαύρες φοβέρες.

Γκαίτε, «Η Ελένη του Δεύτερου Φάουστ»,

μτφ. Θρασύβουλος Σταύρου

Πηγές

Μίλτος Σαχτούρης, «Ο Στρατιώτης Ποιητής», Ποιήματα (1945-1971), 2η έκδοση, Κέδρος, Αθήνα, 1979.
Γιώργος Σεφέρης, «Ευριπίδης, Αθηναίος», Ποιήματα, 22η έκδοση, Ίκαρος.
Οδυσσέας Ελύτης, «Ο Τρωικός Πόλεμος», Μαρία Νεφέλη, 8η έκδοση, Ίκαρος.
Κ.Π. Καβάφης, «Τρώες», Τα ποιήματα, Μεταίχμιο, Αθήνα 2013.
Ζωή Καρέλλη, «Κασσάνδρα», Κασσάνδρα κι άλλα ποιήματα, Προμηθεύς, Αθήνα, 1955.
Γιάννης Ρίτσος, Φιλοκτήτης, Κέδρος 13η έκδοση, Αθήνα, 1980.
Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Άμλετ, Πρίγκηπας της Δανίας, μτφ. Γιώργος Χειμωνάς, 14η έκδοση, Κέδρος, Αθήνα, 2007.
Θεόδουλος Μ. Πανταζής, Ποιήματα του Σαίξπηρ, Ο βιασμός της Λουκρητίας, μτφ με ρίμα. Θεόδουλος Μ. Πανταζής, Στέφανος Δ.
Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1998, σσ. 46 – 49.
Γκαίτε, Η Ελένη του Δεύτερου Φάουστ, μτφ. Θρασύβουλος Σταύρου, 2η έκδοση, Κύκλος, Αθήνα, 1934.
22
23
 T h e Tr o j a n W o m e n
EURIPIDES

��
TRANSLATION CAST WOMEN OF TROY
Giannis Tsarouchis
Marianna Avramaki
ADAPTATION - DIRECTION Poseidon Nefeli Anthopoulou
Giannis Paraskevopoulos Christos Diamantoudis Stavroula Arabatzoglou
SETS Athena Momo Vlachou
Thanasis Kolalas
Eleni Thymiopoulou Chrysa Zafeiriadou
COSTUMES Eleni Thymiopoulou
Sofia Papadopoulou Cassandra
Maria Karamitri Maria Karamitri
MUSIC
Menelaus Anna Kyriakidou
Manos Mylonakis
Nikolas Marangopoulos Yolanda Balaoura
MOVEMENT
Tasos Papadopoulos Ioanna Pagiataki
Soldier
Nikos Milias Evi Sarmi
LIGHTING
Stelios Tzolopoulos Eleftheria Tetoula
Helen
ASSISTANTS TO Yolanda Balaoura
THE DIRECTOR
Vangelis Skylitsis Andromache
The sound recording and
Maria Nefeli Ioanna Pagiataki
Paraskevopoulou mixing was done at the -1 studio.
Talthybius
ASSISTANT SET & THE FOLLOWING MUSICIANS
Christos Stylianou
COSTUME DESIGNER TOOK PART IN THE RECORDING:
Dimitris Georgopoulos Soldier Manos Mylonakis
Vasilis Tryfoultsanis (piano, theremin, synthesizers,
Hecuba percussion, programming,
Giota Festa field recordings)
Christina Georgeli
(violin)
Thodoris Papadimitriou
(cello)
Stavroula Arabatzoglou
Evi Sarmi
Vasilis Tryfoultsanis
(vocals, sfx)

24
 EURIPIDES
Euripides (approximately 485–406 B.C.) was the youngest of the great triad of Greek tragic poets; […] Euripi-
des seems to have remained isolated from his community. […] His unpopularity is indicated by his lack of suc-
cess in the tragic competitions. Where Sophocles won many prizes, Euripides is credited with only four. […]
He was denigrated by the comic poets; several of Aristophanes’ plays contain uncomplimentary allusions to
Euripides’ life and works. […] The removal to Macedonia is indeed an indication of discomfort in Athens; […]
If Euripides did not participate in the public life of Athens he was at least aware, on the evidence of
his plays, not only of the intellectual but also of the political currents of his time. […] The Trojan Women,
presented while the Syracusan expedition was in preparation and Athenian claims to moral superiority had
been proven hollow, shows his utter disillusionment. The retributive death is palpable fiction. Actually, when
news of Euripides’ death reached Athens, Sophocles dressed his chorus in mourning to pay homage to his
insufficiently appreciated rival.

Euripides, Ten Plays, introduction Moses Hadas, translated by Moses Hadas and John McLean, Bantam Classic, New York,
2006, pp. vii – ix.

A FEW WORDS ABOUT THE PLAY

Euripides’ Trojan Women has regularly been acclaimed as a drama of extraordinary power in depicting the
sorrows of war. For some, the focus on war has seemed excessive; the play has often been dismissed as “one
long lament”. Others, particularly in more recent years, have sensed that the play’s figuring of war’s devasta-
tion –the loss of homes, families, hope– addresses with disturbing precision their own struggles. […]
Trojan Women is a play set in the immediate aftermath of the legendary defeat of Troy by the Greek army,
and the women of the title are captives who spend the drama waiting to be assigned as slaves to their new
masters. A brief initial scene between two gods, Poseidon and Athena, offers the possibility that the Greeks
will also suffer in their turn, but the focus is otherwise firmly on the waiting women. Hardly anything hap-
pens except, precisely, waiting – at the end of the play the women leave for the Greek ships as Troy is put
to the flame, but up till then, there is little that might count as “action”. Numerous critics have accordingly
complained that this drama is nothing like whatever tragedy is supposed to be; there are no heroes, no ghast-
ly errors of judgement, no terrifying realizations or reversals. Instead, the logical consequences of the fall
of Troy work themselves out in a series of scenes that pit the women, especially the erstwhile queen of Troy,
Hekabe, against the consequences of the various dispositions made by the victorious Greeks.

Barbara Goff, Euripides: Trojan Women, Bloomsbury Academic, London and New York, 2013, pp. 9–11.

“MAN IS THE MEASURE OF ALL THINGS…”

Biographical tradition asserts that he [Euripides] was a pupil of leading sophists such as Protagoras and
Prodicus. […] These are stories based on alleged links between the teaching of these men and Euripidean
tragedies. In fact, there is no evidence that he embraced any particular doctrine. What was decisive for him
was not the acceptance of a system but his surrender to the new ideas of the time, and the particular type of
questioning they encouraged. […] As Protagoras said: “I know nothing about the gods, whether they exist or
not and what they may be like, for there are many obstacles to this knowledge; their invisibility, for one, and
the sort span of human life”.
In this type of argument was also rooted Euripides’ criticism of the traditional figures of religious faith,
although he does not go so far as to deny –as an atheist would– the existence of higher powers. He agrees
that there are such powers and that, unfathomed by man, they fashion destinies. But he is in line with sophis-
tic thinking in regarding man himself as the real centre of events. For him, in a world of insoluble contradic-
tions, human action and divine guidance no longer form an ethical cosmos.

Albin Lesky, Greek Tragedy, translated by H. A. Frankfort, 2nd ed., Ernest Benn Limited, London, 1967, pp. 135–136.

25
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΉΣ ΧΟΡΗΓΌΣ
ΧΟΡΗΓΟΣ ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΟΡΏΝ
ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ
ΜΟΝΙΜΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ
ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΧΟΡΗΓΟΣ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
QR CODES
Αναλυτικά βιογραφικά σημει-
ώματα, περισσότερα κείμενα
για το έργο και φωτογραφίες
από την παράσταση μπορείτε
να βρείτε στην επίσημη ιστο-
σελίδα του ΚΘΒΕ ntng.gr
και συγκεκριμένα στη σελίδα
της παράστασης, σκανάρο-
ντας με το κινητό σας το QR
code.
26
ΧΟΡΗΓΟΊ ΧΟΡΗΓΌΣ
ΦΙΛΟΞΕΝΊΑΣ ΦΕΣΤΙΒΆΛ
ΔΆΣΟΥΣ
You can find detailed
biographical notes, ad-
ditional texts relating to
the play and photographs
of the production on the
official NTNG website
ntng.gr. Navigate straight
to the production by
scanning the QR code
with your mobile phone.
 Ασφάλιση
ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥ

ΕΚΠΤΩΣΗ
για εξάμηνο έως -35%
ΕΚΠΤΩΣΗ
για ετήσιο έως -50%
ΕΚΠΤΩΣΗ
για διετές έως -55%

ΓΡΗΓΟΡΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΜΕΣΑ ΑΣΦΑΛΩΣ ΥΠΕΥΘΥΝΑ

...και κλείδωσε τα ασφάλιστρά σου!

Πληρωμή και με ΑΤΟΚΕΣ ΔΟΣΕΙΣ

Μπες τώρα στο

www.ola24.gr
σύγκρινε τιμές και βγες κερδισμένος!
ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΙ ΤΜΗΜΑΤΩΝ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ

Ηλίας Κοτόπουλος Ιωάννα Καρτάση

ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ - ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ

ΟΔΗΓΟΊ ΣΚΗΝΉΣ Δημήτρης Μπίκας
Εύα Κουμανδράκη
Μαρίνα Κολοκούρη ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ
& ΣΚΗΝΩΝ
ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΣΚΗΝΉΣ Στέλιος Τζολόπουλος
Νίκος Ασλανίδης
ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
ΧΕΙΡΙΣΤΉΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΦΩΤΙΣΜΟΎ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
Στάθης Φρούσσος Δήμητρα Βαλεοντή

ΗΛΕΚΤΡΟΛΌΓΟΙ ΣΚΗΝΉΣ ΤΜΗΜΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ

Τάσος Δαηλίδης ΕΡΓΟΥ & ΔΡΑΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ
Συντονιστής Γραφείου Ηλεκτρολόγων Αμαλία Κοντογιάννη
Πασχάλης Κώτσιος

ΧΕΙΡΙΣΤΈΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΉΧΟΥ

Κλεάνθης Καραπιπέρης
Αλέξανδρος Δρακόπουλος ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΧΩΡΩΝ
Δημήτρης Καβέλης
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ Ανέστης Καραηλίας
Δημήτρης Καρπόσης Γιώργος Κασσάρας
Δημήτρης Μητσιάνης
ΕΝΔΎΤΡΙΕΣ Βασίλης Μυτηλινός
Έλενα Ζουρνατζόγλου Περικλής Τράιος
Μαντώ Καμάρα

ΚΑΤΑΣΚΕΥΈΣ ΣΚΗΝΙΚΏΝ
ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΥΜΙΏΝ
Εργαστήρια ΚΘΒΕ

ΟΔΗΓΟΊ
Χάρης Πασχαλίδης Συντονιστής Γρ. Οδηγών
Δημήτρης Μπίσκας
Κωνσταντίνος Χαραλαμπίδης
Ισαάκ Αδαμίδης
 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ / SUMMER 2020
Τρωάδες
του Ευριπίδη
The Trojan Women
by Euripides

Αρ. Δελτίου / issue no738 (334)

ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
& ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Αιμιλία Καρακόκκινου

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ
Θάνος Πάππας

ΒΟΗΘΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑΣ
Ιπποκράτης Μωραΐτης

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ
Στέλλα Παπαδημητρίου
Αιμιλία Καρακόκκινου

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΟΚΙΜΩΝ
Τάσος Θώμογλου

ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΙΣ
Μάικλ Ελευθερίου

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΤΥΠΟΥ
Printfair

Ευχαριστούμε θερμά
— την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας για τη συνεργασία στην παράσταση που πραγματοποιείται
στο Αρχαίο Θέατρο Μίεζας
— τον Χριστόδουλο Τζήμα
— την εταιρία Μωραϊτίδης Α. Ε.