ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΟ -

ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ

 Πώς θα μπορούσε να αναλύσει κάποιος ένα έργο τέχνης που

ουσιαστικά είναι εφήμερο και εξαφανίζεται την ίδια στιγμή
που παριστάνεται;
 Άραγε, η όποια επιστημονική ανάλυση δεν θα έπρεπε να
προϋποθέτει την ύπαρξη στοιχείων που μπορούν να γίνουν
αισθητά και να εξεταστούν λεπτομερώς και εκτενώς, ώστε
στη συνέχεια να ελεγχθούν και επιβεβαιωθούν από άλλους
μελετητές;
 Η ανάλυση και η ερμηνεία κειμένων και εικόνων στις
λογοτεχνικές σπουδές και στην ιστορία της τέχνης
αντίστοιχα, ή στις κινηματογραφικές ταινίες και τα
προγράμματα της τηλεόρασης, έχουν καταφύγει σε λίγο έως
πολύ σταθερές μορφές τέχνης.
 Οι παραστασιακές σπουδές, μέχρι σήμερα, όχι.

03/11/20
20
  ΒΙΝΤΕΟ
 Η πρώτη εξέλιξη στον τομέα της παραστασιολογίας
συνδέεται με την ανάπτυξη της οικονομικής και
γενικά προσβάσιμης τεχνολογίας του βίντεο, η
οποία προσφέρει στους ερευνητές έναν αυξανόμενο
αριθμό καταγεγραμμένων παραστάσεων για
αναλυτική μελέτη.

03/11/20
20
  ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ
 Η δεύτερη εξέλιξη (η οποία σε γενικές γραμμές έχει
αντιστοιχίες με την πρώτη) ήταν η εισαγωγή της
Σημειωτικής στις θεατρικές σπουδές κατά την
δεκαετία του ΄70 και η εξάπλωσή της στις επόμενες
δεκαετίες του 80 και ΄90.

03/11/20
20
  ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΑΥΤΌ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ
«ΘΕΑΤΡΙΚΟ»;
 Μπορούμε άραγε να αναγνωρίσουμε συγκεκριμένα
χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν από μόνες τους να
προσδιορίσουν ένα κείμενο όπως αυτό σχεδιάστηκε για την
παράσταση επί σκηνής;
 Τέτοιες είναι για παράδειγμα η χρήση του διαλόγου, η παρουσία
σκηνικών οδηγιών (οι οποίες δίνουν πληροφορίες σχετικά με
την εμφάνιση και την κίνηση των ηρώων) ή οι λεπτομέρειες του
σκηνικού…
 Τι γίνεται όμως με κείμενα τα οποία αν και προορίζονται για τη
σκηνή, δεν μοιάζουν καθόλου «θεατρικά» με αυτή την έννοια;
 Για παράδειγμα η εικόνα από την πρώτη πράξη στον Άμλετ του
Σαίξπηρ μοιάζει πολύ διαφορετική από την εικόνα που δίνει η
αντίστοιχη πρώτη σκηνή από το «Κουκλόσπιτο» του Ίψεν –και
τα δύο διαφέρουν ριζικά από την αρχή της «Μηχανής Άμλετ»
του Χάινερ Μύλλερ.

03/11/20
20
03/11/20
20
 Tρία συστήματα σημείων:
1. Το έργο ή το θεατρικό κείμενο. Αποτελεί μια δομή
γλωσσολογικών σημείων τα οποία ρυθμίζουν την ιστορία και
τους χαρακτήρες. Αν είναι ένα γνωστό έργο, θα υπάρχουν
αξιοσημείωτες προσδοκίες από το μέρος των θεατών
σχετικά με το πώς θα εξελιχθεί.
2. Η παραγωγή ή η σκηνοθεσία (χρησιμοποιείται επίσης ο
γαλλικός όρος «mise-en-scène»). Αποτελεί μια ιδιαίτερη
καλλιτεχνική διευθέτηση και ερμηνεία ενός κειμένου, η
οποία έχει έναν υψηλό βαθμό σταθερότητας. Περιλαμβάνει
τον σχεδιασμό του σκηνικού και του φωτισμού, και συνήθως
τους ίδιους ηθοποιούς να εκτελούν τις κινήσεις που έχουν
μάθει. Περικοπές στο κείμενο και ερωτήσεις που αφορούν το
κάστινγκ, για παράδειγμα οι διπλοί ρόλοι ή το κάστινγκ για
την πρόσληψη ηθοποιών που θα παίξουν ρόλους αντίθετου
φύλου [cross-casting], ό­λα αυτά ανήκουν στον χώρο της
παραγωγής ή της σκηνοθεσίας.
3. Η παράσταση είναι αυτό που συνήθως βλέπουν οι θεατές
κάθε βράδυ. Είναι μια ιδιαίτερη εκδοχή της παραγωγής και
είναι γεγονός ανεπανάληπτο.

03/11/20
20
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ

 Το κείμενο: αρχή, μέσον και τέλος της παράστασης.

 Μπορεί να έχει τη μορφή δραματικού κειμένου, ενός
προσχεδίου, μιας ιδέας, σεναρίου, να είναι
αποσπασματικό ή πολυσυλλεκτικό, κλπ.
 Έχει χαρακτήρα «σχεδίου», αρχείου-τεκμηρίου ή
ακόμα και μνημείου (αρχαία κείμενα, κλασικό
θέατρο).

03/11/20
20
Δημιουργώντας ένα κείμενο (είτε ως συγγραφείς, είτε ως
αναγνώστες, είτε ως θεατές).
 
 Πρέπει να έχουμε υπόψη κάποια ερωτήματα:
 Ποιο είναι το θέμα του έργου.
 Πού και πως επικεντρώνεται και πού δίνεται έμφαση.
 Ποιος είναι ο στόχος του έργου.
 Πως αναπτύσσεται δραματουργικά (δραματουργική δομή).
 Ποια είναι και πως δρουν οι σκηνικοί χαρακτήρες ή τα πρόσωπα
του έργου.
 Σε ποιο είδος εντάσσεται το θεατρικό έργο.
 

03/11/20
20
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
 Περιεχόμενο του δράματος είναι πάντα τα ανθρώπινα όντα.
 Στο θέατρο αντίθετα από άλλες μορφές τέχνης -μουσική,
για παράδειγμα, ή στους αφηρημένους πίνακες- οι
άνθρωποι βρίσκονται αμετάβλητα στο κέντρο.
 Την ίδια στιγμή ένα θεατρικό έργο δεν μπορεί να αφορά
γενικά «τα ανθρώπινα όντα» ή «τους ανθρώπους», ή ακόμα
«τις ανθρώπινες ανησυχίες».
 Ο πρώτος στόχος του προσώπου ή των προσώπων που
δημιουργούν ένα δραματικό κείμενο είναι να αποφασίσουν
ποια πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης θα αναδείξουν στο
έργο τους.

03/11/20
20
Η ΕΣΤΙΑΣΗ και η ΕΜΦΑΣΗ
 Μαζί με την επιλογή του θέματος που δραματοποιείται, ο
δραματουργός πρέπει να αποφασίσει ακόμη σε ποιον και σε τι
να στραφεί. Παραδείγματος χάρη ο ίδιος θεατρικός
συγγραφέας μπορεί να υπογραμμίσει ένα ιδιαίτερο γνώρισμα
κάποιου χαρακτήρα σε ένα έργο του και σε ένα άλλο, ένα πολύ
διαφορετικό γνώρισμα.
 Αυτό είναι κάτι που ο Νορβηγός θεατρικός συγγραφέας Ibsen
έκανε συχνά.
 Στον Brand ο κορυφαίος χαρακτήρας είναι ένα άκαμπτο,
ασυμβίβαστο θρήσκο άτομο που θυσιάζει τα πάντα-οικογένεια,
φίλοι, αγάπη- στις αρχές του.
 Από την άλλη ο ίδιος συγγραφέας στον Peer Gynt, παρουσιάζει έναν
κεντρικό χαρακτήρα πολύ διαφορετικό: ένα άτομο χωρίς αρχές,
που μένει όμως πάντα ασυμβίβαστο.

03/11/20
20
Ο ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ
 Μια άλλη πρόκληση είναι να καθοριστεί ο σκοπός του θεατρικού έργου. Ο
σκοπός μπορεί να είναι περιστασιακός και ασυναίσθητος ή συνειδητός και
σκόπιμος. Κάθε θεατρικό γεγονός ωστόσο προορίζεται να εξυπηρετήσει
κάποιο σκοπό.
 Σε όλη την ιστορία του θεάτρου, τα θεατρικά έργα έχουν γραφτεί για να
εξυπηρετήσουν διαφορετικούς σκοπούς. Για να διασκεδάσουν, να εξετάσουν
την ανθρώπινη κατάσταση, να παρέχουν μια διαφυγή από την
πραγματικότητα, να μεταδώσουν πληροφορίες, να διδάξουν, κλπ..
 Υπάρχει μια μακροχρόνια παράδοση του θεάτρου ως πηγή ψυχαγωγίας-
παρόμοια με τις σύγχρονες κωμωδίες κατάστασης (Sitcoms) στην τηλεόραση
;ή τις κωμικές ταινίες που μας προσφέρουν ευχαρίστηση και διαφυγή από τις
έγνοιες της καθημερινής ζωής.
 Όμοια οι κωμωδίες των Ρωμαίων θεατρικών συγγραφέων Plautus και Terence,
που γράφτηκαν 2.000 έτη πριν, σχεδιάστηκαν για αυτό το είδος ψυχαγωγίας.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για πολλά έτη το Broadway παρείχε κωμωδίες που
γραφόντουσαν καθαρά για διασκέδαση.
 Έχουν υπάρξει περίοδοι όπου τα έργα προορίζονταν πρωτίστως για να
διδάξουν τους θεατές τους. Για παράδειγμα στη μεσαιωνική περίοδο, πριν
τον δέκατο πέμπτο αιώνα, πολύ λίγοι άνθρωποι μπορούσαν να διαβάσουν ή να
γράψουν. Προκειμένου επομένως να διδαχθούν οι άνθρωποι την Βίβλο, η
εκκλησία ενθάρρυνε έργα που παρουσίαζαν θρησκευτικές ιστορίες
(Λειτουργικά Δράματα, Μυστήρια, Κύκλοι, κλπ).
 Παρόμοια τον 18ο αιώνα το θέατρο στρέφεται στα προβλήματα του μέσου
ανθρώπου και της αστικής τάξης και προσπαθεί να διδάξει στους θεατές
τους τις αρετές του τίμιου καλού πολίτη.

03/11/20
20
 Σήμερα, οι πολιτκοποιημένοι δραματουργοί γράφουν συχνά θεατρικά
έργα προκειμένου να υποβάλουν τις απόψεις και τις ιδέες τους.
 Επίσης, κατά περιόδους ο σκοπός του δράματος ήταν να τεθούν
φιλοσοφικές ερωτήσεις ή να εξεταστούν άχρονα θέματα, όπως γιατί ο
αθώος υποφέρει ή γιατί υπάρχει τόσο πολλή έχθρα και βία στον κόσμο.
 Μερικές φορές ένα έργο προορίζεται απλά να συγκλονίσει ή να
εκφοβίσει. Μια ιστορία φρίκης ή ένα μελόδραμα δεν είναι προορισμένα
για να μας κάνει να σκεφτούμε ή να στοχαστούμε. Προορίζονται να μας
παρασύρουν στη δράση ώστε να δοκιμάσουμε τους φόβους και τις
ανησυχίες των πιο συμπαθητικών προσώπων του.
 Κατά περιόδους πάλι, ένα θεατρικό έργο μπορεί να εξυπηρετεί
περισσότερους από έναν σκοπούς. Οι σατιρικές κωμωδίες για
παράδειγμα μπορούν να προορίζονται όχι μόνο για να γελάσουμε, αλλά
και για να πλήξουν τους υποκριτές ή τους τσαρλατάνους. Οι κωμωδίες
του Γάλλου θεατρικού συγγραφέα Moliere ήταν κωμωδίες
αποκαλυπτικές της ανθρώπινης τρέλας και υποκρισίας.

03/11/20
20
Η ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΔΟΜΗ
 Αν και μπορεί να μην είναι πάντα φανερό, κάθε έργο
τέχνης έχει κάποιο τύπο δομής.
 Πότε η δράση ενός έργου αρχίζει;
 Πόσες είναι οι σκηνές συνολικά;
 Πώς ξετυλίγεται η δράση ;
 Ποιο είναι το υψηλό σημείο, η κορύφωση της δράσης;
Οι ερωτήσεις όπως αυτές συσχετίζονται με τη δραματική
δομή. Πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε πως η δομή είναι
σημαντική σε κάθε έργο τέχνης.
 Από μία άποψη η δομή ενός θεατρικού έργου είναι
ανάλογη με την αρχιτεκτονική δομή ενός κτηρίου.

03/11/20
20
Ουσιαστικά υλικά της δραματικής δομής
Υπάρχουν διάφορα πρώτα υλικά της δραματικής
δομής.
 Κατ’ αρχάς η ιστορία στην οποία ένα δράμα είναι
βασισμένο. Αυτή πρέπει να μετατραπεί στην πλοκή.
 Η δράση την οποία περιλαμβάνει η πλοκή.
 Η σύγκρουση που βρίσκεται κι αυτή στην πλοκή.
 Οι αντίρροπες δυνάμεις
 Μια Μέση Λύση μεταξύ των δυνάμεων στην οποία
συχνά καταλήγουν τα θεατρικά έργα.

03/11/20
20
Η πλοκή.
 Το πρώτο ουσιαστικό υλικό της δραματικής δομής
μας είναι η πλοκή, δηλαδή η ρύθμιση των
γεγονότων ή η επιλογή και διάταξη των σκηνών σε
ένα θεατρικό έργο. Ο όρος μπορεί ακόμη να
σημαίνει κάποιο μυστικό σχέδιο ή ένα φανερό
σχέδιο.
 Η λέξη χρησιμοποιείται επίσης για να περιγράψει
την ακολουθία σκηνών ή γεγονότων σε ένα
μυθιστόρημα, -αλλά εδώ μιλούμε συγκεκριμένα για
την πλοκή στο δράμα.
 Μια δραματική πλοκή είναι συνήθως βασισμένη σε
μια ιστορία. Η πλοκή είναι τι συμβαίνει, ποιο μέρος
της ιστορίας ανεβαίνει πραγματικά onstage.

03/11/20
20
Δράση.
 Ένα δεύτερο ουσιαστικό της δραματικής δομής
είναι η δράση. Αν επρόκειτο να κατασκευάσουμε μια
«γραμματική του θεάτρου» το θέμα θα ήταν πάντα
οι άνθρωποι –και όντα θα ήταν οι δραματικοί
χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν τις ανθρώπινες
ανησυχίες.
 Στη γλωσσική γραμματική, κάθε υποκείμενο
χρειάζεται ένα «ρήμα». Ομοίως, στη γραμματική
του θεάτρου, οι δραματικοί χαρακτήρες
χρειάζονται ένα «ρήμα»- μια μορφή δράσης που
τους καθορίζει.

03/11/20
20
Σύγκρουση.
 Τρίτος ουσιαστικός παράγοντας της δραματικής
δομής είναι η σύγκρουση, η αντίθεση των
προσώπων ή δυνάμεων που δίνουν την αφορμή για
δράση.

03/11/20
20
Οι αντίρροπες δυνάμεις.
 Ένα τέταρτο ουσιαστικό στοιχείο της δραματικής
δομής, στενά συνδεδεμένος με τη σύγκρουση, είναι
οι αντίρροπες δυνάμεις.
 Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε σύγκρουση σε ένα
θεατρικό έργο είναι αποφασισμένοι να επιτύχουν
τους στόχους τους. Επιπλέον ο ένας οφείλει να
είναι ισχυρός αντίπαλος για τον άλλο.

03/11/20
20
Η ισορροπία των δυνάμεων.
 Ένα άλλο ουσιαστικό της δραματικής δομής είναι
κάποιο είδος ισορροπίας μεταξύ των δυνάμεων: οι
άνθρωποι ή οι δυνάμεις σε σύγκρουση πρέπει να
αντιστοιχηθούν ομοιόμορφα.
 Σχεδόν σε κάθε περίπτωση μια είναι η πλευρά που
κερδίζει τελικά. Πριν ωστόσο από αυτήν την τελική
έκβαση οι αντίρροπες δυνάμεις πρέπει να είναι
κατά προσέγγιση ίσες σε δύναμη και σε
αυτοπροσδιορισμό.

03/11/20
20
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΙΚΉΣ ΔΟΜΗΣ

 Έναρξη. Η πρώτη σκηνή ενός δράματος αρχίζει τη δράση και

θέτει τον τόνο και το ύφος για εκείνο που ακολουθούν. Μας λέει
εάν πρόκειται να δούμε ένα σοβαρό ή κωμικό θεατρικό έργο, εάν
το έργο θα στηριχθεί στον ρεαλισμό ή στη φαντασία. Επίσης
ανοίγοντας η σκηνή θέτει ήδη την κίνηση, δίνει στους
χαρακτήρες την αναγκαία ώθηση και θέτει τον προορισμό τους.
 Έκθεση. Η πληροφόρηση του κοινού για την προϊστορία
του έργου, τους χαρακτήρες, την πλοκή. Γίνεται συνήθως
με:
 Μονόλογο
 Σε τρίτο πρόσωπο
 Με διάλογο

03/11/20
20
 Εμπόδια και περιπλοκές. Αντιμετωπίζοντας την
αρχική πρόκληση του έργου, οι χαρακτήρες
κινούνται μέσω μιας σειράς στην οποία
εναλλάσσονται η νίκη με την ήττα, η ελπίδα με την
απελπισία.
 Τη στιγμή που ολοκληρώνουν έναν στόχο, ένα νέο
εμπόδιο ή μια νέα πρόκληση φανερώνονται. Τα
οποία πρέπει με τη σειρά τους να υπερνικηθούν.
 Έτσι κινούμαστε από μια κατάσταση ισορροπίας
σε μια κατάσταση ανισορροπίας, και πάλι πίσω.

03/11/20
20
Κρίσεις και Κλιμακώσεις.
 Ως συνέπεια των διάφορων συγκρούσεων, εμποδίων και
περιπλοκών, οι δραματικοί χαρακτήρες εμπλέκονται σε
μία σειρά κρίσεων.
 Η τελική και σημαντικότερη κρίση αναφέρεται ως το
αποκορύφωμα του έργου.
 Μερικές φορές υπάρχει και δευτερεύουσα κορύφωση,
νωρίτερα στο θεατρικό έργο, Σε αυτή την περίπτωση το
αποκορύφωμα τοποθετείται κοντά στο συμπέρασμα του
έργου.
 Στο τελικό αποκορύφωμα, τα ζητήματα του έργου
επιλύονται –με ευτυχή, δραματικό ή τραγικό τρόπο,
ανάλογα με το είδος και το ύφος του έργου.

03/11/20
20
Δύο βασικές δομές: Η κορυφούμενη και η
επεισοδιακή δομή
 Μέσα στη μακροχρόνια ιστορία του δυτικού
θεάτρου οι θεατρικοί συγγραφείς υιοθέτησαν
κυρίως δύο δραματικές δομές:
 την κλιμακωτή ή εντατική δομή, και
 την επεισοδιακή, εκτενή ή μυθιστορηματική δομή
 Σε ορισμένες περιόδους οι θεατρικοί συγγραφείς
συνδύασαν και τις δύο.
 Εκτός από αυτές, υπάρχουν ασφαλώς ιστορικά και
άλλες δραματουργικές δομές.

03/11/20
20
 Δομή Κλιμακωτής πλοκής (climactic plot construction).
Δραματική μορφή που εμφανίστηκε πρώτα στην Ελλάδα στον
πέμπτο αιώνα π.Χ. και επανεμφανίστηκε, κάπως αλλαγμένη,
στη Γαλλία το δέκατο έβδομο αιώνα. Προς το τέλος του
δέκατου ένατου αιώνα και στις αρχές του εικοστού αιώνα,
αυτή η μορφή υιοθετείται στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη
Γαλλία, και (κάπως πιο πρόσφατα) στις Ηνωμένες Πολιτείες.
 Χρησιμοποιούμε αυτούς τους όρους επειδή σε αυτό το είδος
δραματικής κατασκευής όλες οι πτυχές ενός έργου -διάρκεια,
τόπος, δράση, και αριθμός χαρακτήρων-είναι σοβαρά
περιορισμένες. Αυτό οδηγεί σε μια έντονη δομή, στην οποία
λίγος χρόνος περνά έως ότου φτάσουμε στο αποκορύφωμα.
 Ένα καλό παράδειγμα κλικακωτής δομής βρίσκεται στη
Δεσποινίδα Julie του Σουηδού συγγραφέα August Strindberg.

03/11/20
20
 Η πλοκή αρχίζει αργά στην ιστορία. Το πρώτο
γνώρισμα του κλιμακωτού δράματος είναι ότι η
πλοκή αρχίζει σχετικά αργά στην ιστορία, σε ένα
σημείο όπου η ιστορία έχει ήδη φθάσει στο
αποκορύφωμά της.
 Εστιάζει σε μια κρίσιμη στιγμή όπου συμβαίνουν
όλα μαζί και ταυτόχρονα. Επειδή η πλοκή εξετάζει
το αποκορύφωμα των γεγονότων, η μορφή καλείται
μερικές φορές «δράμα κρίσης» ή «δράμα
καταστροφής».
 Οιδίπους Τύραννος

03/11/20
20
 Οι σκηνές, τα σύνολα τοπικής προσαρμογής, και οι
χαρακτήρες είναι περιορισμένοι. Η κλιμακωτή δομή δεν είναι
μόνο χρονικά περιορισμένη. Έχει περιορισμένο αριθμό σκηνών ή
πράξεων.
 Οι κριτικοί στην αναγέννηση θεώρησαν ότι ένα θεατρικό έργο
πρέπει να έχει πέντε πράξεις. Για μερικούς αιώνες οι τρεις πράξεις
σε ένα έργο ήταν το όριο της συγγραφής. Σήμερα, ο κανόνας είναι
δύο πράξεις, αν και ένα μακρύ μονόπρακτο έργο που εκτελείται
χωρίς διάλειμμα είναι επίσης κοινό.
 Οι περιορισμένες σκηνές σε ένα έργο συνεπάγονται συνήθως
περιορισμένο δραματικό χώρο.
 Όλη η δράση στον Οιδίποδα πραγματοποιείται μπροστά από το
βασιλικό παλάτι. Συγγραφείς όπως ο Ibsen και ο Strindberg επίσης
συχνά περιόρισαν τα έργα τους τους σε ένα δωμάτιο (σαλόνι ή
κουζίνα).
 Η κορυφούμενη δραματική δομή έχει επίσης περιορισμένο
αριθμό χαρακτήρων. Το ελληνικό δράμα έχει γενικά τέσσερις ή
πέντε κύριους χαρακτήρες. Ο Οιδίποδας έχει τέσσερα πρόσωπα:
Οιδίποδας, Ιοκάστη, Κρέων και Τειρεσίας (και Αγγελιοφόρους). Το
γαλλικό νεοκλασσικό δράμα και πολλά σύγχρονα έργα έχουν τον
ίδιο αριθμό κύριων χαρακτήρων: τέσσερα ή πέντε.
 

03/11/20
20
 Η κατασκευή είναι σφιχτή. Η κατασκευή είναι σφιχτή σε
ένα έργο εντατικής πλοκής: τα γεγονότα
προγραμματίζονται με τακτικό, συμπαγή τρόπο, χωρίς
χαλάρωση. Είναι όπως μια αλυσίδα που συνδέεται μεταξύ
αίτιου και αποτελέσματος. Όπως σε μια αστυνομική ιστορία,
το Α οδηγεί στο Β, το Β στο Γ, το οποίο προκαλεί το Δ, που
οδηγεί στη συνέχεια στο Ε, κοκ. Αυτή η αλυσίδα των
γεγονότων είναι άθραυστη: Μόλις αρχίσει η δράση δεν
υπάρχει καμία ανακοπή μέχρι την τελική κατάληξη.
 Ο στόχος είναι πάντα να κατασταθούν τα γεγονότα τόσο
αναπόφευκτα ώστε να δοθεί η εντύπωση πως δεν υπάρχει
διαφυγή –τουλάχιστον όχι πριν την έσχατη στιγμή, όταν
μπορεί να επέμβει ένας «Από Μηχανής Θεός» (με διάφορες
μορφές από την αρχαιότητα ως σήμερα) για να επιβάλλει τη
λύση.

03/11/20
20
Επεισοδιακή κατασκευή πλοκών.
 Η επεισοδιακή δομή προέκυψε κατά τη διάρκεια της
Αναγέννησης σε έργα που γράφτηκαν στην Αγγλία -ο
Shakespeare προσφέρει έναν πρωταρχικό παράδειγμα-και
στην Ισπανία, στα έργα του Lope de Vega και των
συγχρόνων του.
 Η πιο πρόσφατη, επεισοδιακή μορφή υιοθετήθηκε από τους
Γερμανούς θεατρικούς συγγραφείς Goethe και Schiller κατά
τη διάρκεια της Ρομαντικής περιόδου, προς το τέλος του
δέκατου όγδοου αιώνα και του πρώιμου δέκατου ένατου
αιώνα.
 Χρησιμοποιήθηκε επίσης προς το τέλος του δέκατου ένατου
αιώνα από το Νορβηγό θεατρικό συγγραφέα Ibsen και στον
εικοστό αιώνα από το Γερμανό συγγραφέα Bertolt Brecht.

03/11/20
20
Τα χαρακτηριστικά της επεισοδιακής δομής:

 Οι άνθρωποι, οι θέσεις, και τα γεγονότα

πολλαπλασιάζονται. Ένα χαρακτηριστικό
επεισοδιακό θεατρικό έργο καλύπτει μια
εκτεταμένη χρονική περίοδο, μερικές φορές πολλών
χρόνων, και αλλάζει πολλές θέσεις. Σε ένα έργο
μέσα μπορούμε να πάμε οπουδήποτε: σε έναν μικρό
προθάλαμο, σε μια μεγάλη αίθουσα συμποσίου, στη
επαρχία, στη κορυφή ενός βουνού.

03/11/20
20
 Εναλλαγή σύντομων σκηνών με μακροχρόνιες
σκηνές. Ο μεγάλος αριθμός χαρακτήρων και
σκηνών σε τρία έργα δείχνει την επεκτατική φύση
του επεισοδιακού δράματος: Ο Αντώνιος και
Κλεοπάτρα του Shakespeare έχει τριάντα τέσσερις
χαρακτήρες και περισσότερες από σαράντα σκηνές.
Ο Ιούλιος Καίσαρας του ιδίου έχει τριάντα
τέσσερις χαρακτήρες και δεκαοχτώ σκηνές Το
έργο Φουέντε Οβεχούνα (= η Προβατοπηγή) του
Ισπανού συγγραφέα Lope de Vega έχει είκοσι έξι
χαρακτήρες και δεκαεπτά σκηνές.

03/11/20
20
 Μπορεί να υπάρχει μια παράλληλη πλοκή (subplot).
Μια τεχνική επεισοδιακού δράματος είναι η παρουσία μιας
παράλληλης πλοκής ή subplot.
 Στον έργο του Shakespear, King Lear, για παράδειγμα, ο Lear
έχει τρεις κόρες, δύο κακές και μία αγαθή. Οι δύο κακές
κόρες έχουν πείσει τον πατέρα τους ότι είναι καλές και ότι η
αδελφή τους είναι κακή. Σε ένα subplot -αντίστοιχο της
κεντρικής πλοκής-ο κόμης του Γκλούτσεστερ έχει επίσης δύο
γιους, έναν πιστό και ένα άπιστο, και ο άπιστος έχει
εξαπατήσει τον πατέρα του. Και οι δύο ηλικιωμένοι έχουν
εκτιμήσει εσφαλμένα την αληθινή αξία των παιδιών τους,
και στο τέλος καθένας τιμωρείται για το λάθος του: Ο Lear
χάνει το βασίλειο και τη λογική του. Ο Γκλούτσεστερ χάνει
τα μάτια του. Η πλοκή του Γκλούτσεστερ έτσι παραλληλίζει
και ενισχύει την πλοκή του Ληρ.

03/11/20
20
 Μια άλλη τεχνική επεισοδιακού δράματος είναι η αντιπαράθεση ή
αντίθεση.
 Όπως έχουμε σημειώσει, οι σύντομες σκηνές εναλλάσσονται με τις
πιο μακροχρόνιες σκηνές.
 Το King Lear αρχίζει με μια σύντομη σκηνή μεταξύ του Κεντ και του
Γκλούτσεστερ, πηγαίνει ύστερα σε μια μακροχρόνια σκηνή στην
οποία ο Lear διαιρεί το βασίλειό του, κατόπιν επιστρέφει σε μια
συνοπτική σκηνή στην οποία ο Edmund δηλώνει την πρόθεσή του να
εξαπατήσει τον πατέρα του.
 Επίσης, δημόσια εναλλαγή σκηνών με ιδιωτικές σκηνές.
 Το έργο Romeo και Juliet του Shakespeare αρχίζει με μια δημόσια
σκηνή: μια πάλη στον δρόμο μεταξύ της οικογένειας Capulet και της
οικογένειας Montague. Αυτή ακολουθείται από τρεις ιδιωτικές
σκηνές.
 Επιπλέον, κωμική εναλλαγή σκηνών με σοβαρές σκηνές.
 Στο Macbeth, αμέσως αφότου έχει δολοφονήσει ο Μάκμπεθ το
βασιλιά Duncan, υπάρχει ένας κτύπος στην πόρτα του κάστρου. Αυτό
είναι μια από τις σοβαρότερες στιγμές στο έργο, Κι ωστόσο το άτομο
που πηγαίνει να ανοίξει την πόρτα είναι στην πραγματικότητα ένας
κωμικός χαρακτήρας, ένας μεθυσμένος αχθοφόρος, του οποίου η
ομιλία δίνει ένα χιουμοριστικό ιντερλούδιο μέσα στην μακάβρια
ατμόσφαιρα του δράματος.

03/11/20
20
 Η γενική επίδραση είναι αθροιστική.
 Αντίθετα από το κορυφούμενο δράμα, στο οποίο κάθε
ενέργεια προκύπτει λογικά από αυτό που του
προηγείται, το επεισοδιακό δράμα δημιουργεί μια
εντύπωση γεγονότων συσσωρεύοντας το ένα πάνω στο
άλλο: ένα παλιρροιακό κύμα περιστάσεων και
συγκινήσεων.
 Σπάνια η μοίρα ενός χαρακτήρα καθορίζεται με ένα
γράμμα, ένα γεγονός, ή με μόνο με την απόκτηση μιας
νέας γνώσης. Επανειλημμένως ο Άμλετ έχει την
απόδειξη ότι ο Κλαύδιος έχει σκοτώσει τον πατέρα
του, αλλά είναι μια ολόκληρη σειρά γεγονότων που θα
τον οδηγήσει τελικά να τον σκοτώσει.

03/11/20
20
Συνδυασμοί κορυφούμενης και επεισοδιακής
κατασκευής.
 Δεν υπάρχει κανένας κανόνας που απαιτεί ένα έργο να
είναι αποκλειστικά επεισοδιακό ή αποκλειστικά κλιμακωτό
- οι μορφές δεν είναι υδατοστεγή διαμερίσματα. Είναι
αλήθεια ότι κατά τη διάρκεια ορισμένων περιόδων κάποια
μορφή υπήρξε κυρίαρχη. Και είναι επίσης αλήθεια πως δεν
είναι εύκολο να αναμιχθούν τα δύο, επειδή κάθε ένας έχει
τους νόμους και την εσωτερική λογική του.
 Σε διάφορες περιόδους εντούτοις ενσωματώθηκαν
επιτυχώς. Προς το τέλος του δέκατου ενάτου αιώνα, για
παράδειγμα, ο Anton Chekhov συνδύασε στοιχεία και των
δύο μορφών, ενώ στον 20λό αιώνα οι δύο μορφές
βρίσκονται συχνά ενσωματωμένες σε ένα έργο.

03/11/20
20
ΆΛΛΕΣ ΔΡΑΜΑΤΙΚΈΣ ΔΟΜΈΣ
 Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα και του εικοστού
πρώτου, νέοι τύποι δραματικών δομών εμφανίζονται. Σε
μερικές περιπτώσεις, όπως στην τελετουργική δομή, η
μορφή προέκυψε σαν προσαρμογή μιας αρχαίας δομής για
σύγχρονη χρήση.
 Το Τελετουργικό ως δομή. Ακριβώς όπως το θέατρο είναι
μέρος της καθημερινής ζωής έτσι είναι και η τελετουργία.
Βασικά, το τελετουργικό είναι μια επανάληψη ή μια
αναπαράσταση κάποιας ενέργειας ή συναλλαγής που έχουν
αποκτήσει πρόσθετη αξία. Μπορεί να είναι ένα απλό
τελετουργικό όπως το τραγούδι του Εθνικού Ύμνου πριν από
ένα παιχνίδι ή ένα βαθειά θρησκευτικό τελετουργικό όπως η
Θεία Λειτουργία.
 Όλοι αναπτύσσουμε τελετουργικά σχέδια συμπεριφοράς στις
προσωπικές ζωές μας, όπως στην ακολουθία της ίδιας
ρουτίνας όταν σηκωνόμαστε το πρωί. Μερικοί ιστορικοί έχουν
υποστηρίξει ότι το θέατρο προήλθε από τα τελετουργικά
δρώμενα των αρχαίων λαών.

03/11/20
20
Η Ακολουθία ως δομή.
 Στο «Περιμένοντας τον Godot» του Samuel Beckett,
οι χαρακτήρες δεν έχουν καμία προσωπική ιστορία
και το έργο δεν χτίζεται με προοπτική ένα
αποκορύφωμα.
 Αλλά εάν ο Beckett έχει εγκαταλείψει τις τεχνικές
της παραδοσιακής δομής, τις έχει αντικαταστήσει
με κάτι άλλο –την επαναλαμβανόμενη ακολουθία
γεγονότων.

03/11/20
20
Η κυκλική δομή.
 Μορφή που δεν χτίζεται προς ένα αποκορύφωμα,
αλλά πάνω σε μια επανάληψη.
 Η παραδοσιακή πλοκή αντικαθίσταται από μια
απέραντη επαναλαμβανόμενη δομή.

03/11/20
20
Τμηματική δομή.
 Ένα άλλο είδος δομής είναι μια σειρά μεμονωμένων
πράξεων ή επεισοδίων που προσφέρονται ως ενιαία
παρουσίαση.
 Σε αυτήν την περίπτωση, τα μεμονωμένα τμήματα δένονται
όπως οι χάντρες σε ένα περιδέραιο. Μερικές φορές ένα
κεντρικό θέμα ή ένα νήμα κρατά τα διάφορα μέρη από
κοινού, ενώ υπάρχει ελάχιστη ή καμία σύνδεση μεταξύ των
μερών.
 Ένα παράδειγμα τμηματικής δομής είναι το μουσικό θέατρο
ή η Επιθεώρηση, το οποίο έχει μια σειρά σύντομων σκηνών,
τραγουδιών, και αριθμών χορού. Ένα βράδυ παρουσίασης
Μονόπρακτων έργων αποτελεί ακόμα ένα τέτοιο
παράδειγμα δομής.

03/11/20
20
Πρωτοπορία και πειραματικές δομές.
 Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, διάφορες ομάδες στην
Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες πειραματίστηκαν με το
τελετουργικό ως δραματική μορφή.
 Ένας σκοπός των πειραμάτων ήταν να επιστρέψει το θέατρο
στις τελετουργικές, θρησκευτικές ρίζες του.
 Μέσα από πειράματα οι ομάδες ανέπτυξαν διάφορες τεχνικές
σημαντικά διαφορετικές από την παραδοσιακή θεατρική
πρακτική. Μεταξύ αυτών ήταν:
 (1) το ενδιαφέρον για την τελετουργία.
 (2) η έμφαση στο μη-λεκτικό θέατρο, δηλαδή σε ένα θέατρο μόνο με
χειρονομίες και κινήσεις σωμάτων, χωρίς λόγια, χωρίς λογική και
χωρίς κάποια καταληπτή γλώσσα ήχων,
 (3) εμπιστοσύνη στον αυτοσχεδιασμό ή σε σενάρια που
αναπτύσσονται από τους εκτελεστές και τους διευθυντές της ομάδας,

 (4) επιστροφή στο φυσικό περιβάλλον του θεάτρου,

συμπεριλαμβανομένης της αναδιάρθρωσης της χωρικής σχέσης
μεταξύ εκτελεστών και ακροατηρίου, καθώς και
 (5) ανάπτυξη της ιδέας πως κάθε μέλος του ακροατηρίου θα καλείται
να αναπτύξει την ερμηνεία του/της.

03/11/20
20
ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ τους ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΥΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
 Μαζί με τη δημιουργία της δραματικής δομής, το
πρόσωπο ή τα πρόσωπα που γράφουν ένα θεατρικό
έργο πρέπει να δημιουργήσουν τους χαρακτήρες που
θα πραγματοποιήσουν τη δράση. Στο δράμα, σε
αντιδιαστολή με μια άλλη ιστορία, όλα πρέπει να
μετασχηματιστούν σε συνομιλία μεταξύ
χαρακτήρων -αποκαλούμενη διάλογος- ή σε δράση.
 Η λογοτεχνία μπορεί να στηριχθεί στις περιγραφές
του τι σκέφτονται οι χαρακτήρες και πώς αντιδρούν
ο ένας στον άλλο, στο θέατρο όμως όλα πρέπει να
θεσπιστούν από τους χαρακτήρες.

03/11/20
20
 Αν και αντιμετωπίζονται συχνά όπως οι πραγματικοί
άνθρωποι, οι δραματικοί χαρακτήρες στην
πραγματικότητα είναι δημιουργήματα της φαντασίας
του θεατρικού συγγραφέα. Ο δραματουργός μπορεί να
μας παρουσιάσει σε δύο ώρες ολόκληρη την ιστορία
ενός προσώπου που στον πραγματικό κόσμο θα
χρειαζόμασταν ίσως μια ολόκληρη ζωή για να τον
γνωρίσουμε τόσο βαθιά.
 Στο Λεωφορείο ο Πόθος, λόγου χάρη, γνωρίζουμε την
Blanche DuBois, σε όλη τη συναισθηματική
πολυπλοκότητά της, καλύτερα από ό, τι ξέρουμε
ανθρώπους που βλέπουμε καθημερινά. Ο δραματουργός
αποκαλύπτει σε εμάς όχι μόνο τη βιογραφία της, αλλά
το μυαλό και την ψυχή της.

03/11/20
20
Τύποι δραματικών χαρακτήρων.

Εξαιρετικοί χαρακτήρες.
 Οι ήρωες των περισσότερων σημαντικών θεατρικών έργων
πριν την σύγχρονη περίοδο θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν
«εξαιρετικοί» – «μεγαλύτεροι από τη ζωή.» Τέτοιοι σημαντικοί
χαρακτήρες είναι βασιλιάδες και βασίλισσες, στρατηγοί, μέλη
της αριστοκρατίας ή άλλοι που χαρακτηρίζονται σαφώς από το
ότι έχουν μια ξεχωριστή κοινωνική θέση.
 Αρχίζοντας από τον δέκατο όγδοο αιώνα οι απλοί άνθρωποι
διεκδίκησαν όλο και περισσότερο το δικαίωμα να εμφανίζονται
στο θέατρο. Εντούτοις, οι κύριοι χαρακτήρες του δράματος
συνέχισαν να είναι άνδρες και γυναίκες κατά κάποιον τρόπο
«εξαιρετική»: Η ηρωΐδα του Strindberg στο «Δεσποινίς Julie»
είναι μια νευρωτική γυναίκα. Στο «Μάνα Κουράγιο» του Bertolt
Brecht βλέπουμε μια γυναίκα που θα θυσιάσει σχεδόν τα πάντα
για να επιζήσει, ακόμη και τον ένα γιο της. Ο «Αυτοκράτορας
Jones» του Eugene O'Neill παρουσιάζει την πτώση ενός ισχυρού
έγχρωμου που έχει γίνει κυβερνήτης ενός νησιού της
Καραΐβικής.

03/11/20
20
Αντιπροσωπευτικοί ή υποδειγματικοί χαρακτήρες.
 Αν και πολλοί χαρακτήρες του σύγχρονου δράματος είναι το
ίδιο «εξαιρετικοί» από αυτήν την άποψη, ένας νέος τύπος
χαρακτήρα έχει προκύψει με τα χρόνια: κάποιος που είναι
τρισδιάστατος, πιθανόν μεμονωμένος αλλά συγχρόνως και
«συνηθισμένος». Χωρίς να είναι ο «χειρότερος», ο
«καλύτερος» ή κάποιος άλλος ακραίος, τέτοιοι χαρακτήρες
είναι ξεχωριστοί επειδή ενσωματώνουν τα χαρακτηριστικά
μιας ολόκληρης ομάδας.
 Μπορούμε να καλέσουμε αυτούς τους χαρακτήρες
«αντιπροσωπευτικούς».
 Νόρα, στο Το Κουκλόσπιτο του Ibsen
 Ουίλλι Λόμμαν, στο Θάνατο του εμποράκου του Άρθουρ
Μίλλερ

03/11/20
20
Χαρακτήρες αποθεμάτων.
 Πολλοί χαρακτήρες στο δράμα δεν είναι «πλήρεις» ούτε
«τρισδιάστατοι».
 Καλούνται χαρακτήρες αποθεμάτων, και αν και μπορούν να βρεθούν
σχεδόν σε όλα τα είδη δράματος, εμφανίζονται ιδιαίτερα στην κωμωδία
και το μελόδραμα.
 Μεταξύ των διασημότερων παραδειγμάτων του αποθέματος οι
χαρακτήρες είναι εκείνοι στην commedia dell'arte, μια μορφή κωμικού
αυτοσχεδιαστικού θεάτρου που άκμασε στην Ιταλία από τον δέκατο έκτο
στο δέκατο όγδοο αιώνα.
 Στην commedia dell'arte, δεν υπάρχει χειρόγραφο παρά μόνο μια
περίληψη της δράσης.
 Ο καυχησιάρης στρατιώτης, Capitano, ο Pantalone, ένας ηλικιωμένος
έμπορος, ένας πομπώδης χαρακτήρας, ο Dottore, ο Harlequin, το
δημοφιλέστερο πρόσωπο του είδους, βρισκόταν στην καρδιά κάθε
ανάλογης πλοκής.

03/11/20
20
Χαρακτήρες με ένα κυρίαρχο γνώρισμα.
 Στενά συνδεδεμένοι με τους χαρακτήρες
αποθέματος, είναι χαρακτήρες που εμφανίζουν ένα
κυρίαρχο γνώρισμα.
 Ο χαρακτήρας εξουσιάζεται από αυτό το γνώρισμα
(συνήθως ελάττωμα), και με αυτό μετατρέπεται σε
μια διαρκώς θιγμένη, συχνότατα κωμική,
προσωπικότητα.
 Ο Moliere υπογράμμισε συχνά το κυρίαρχο
γνώρισμα του κύριου χαρακτήρα στους τίτλους
του: Ο φιλάργυρος, ο Μισάνθρωπος, κ.ά.

03/11/20
20
Δευτερεύοντες χαρακτήρες,
 Οι χαρακτήρες που παίζουν έναν μικρό ρόλο στη
γενική δράση καλούνται «δευτερεύοντες
χαρακτήρες».
 Συνήθως εμφανίζονται στη σκηνή για λίγο και
χρησιμεύουν στο να προάγουν την ιστορία ή να
χρησιμεύσουν σαν «περιτύλιγμα» των
σημαντικότερων χαρακτήρων του έργου.

03/11/20
20
Αφηγητής ή Χορός.
 Ένας Αφηγητής μιλά άμεσα στο ακροατήριο, κάποιες
φορές σχολιάζοντας τη δράση.
 Ο Αφηγητής είναι ή δεν είναι δραματική persona υπό
την ίδια έννοια με τους υπόλοιπους χαρακτήρες. Στον
Γυάλινο κόσμο του Tennessee Williams ο Αφηγητής
είναι ένας από τους βασικούς χαρακτήρες στο έργο
(Τομ).
 Στην Μικρή μας πόλη του Thornton Wilder, Αφηγητές
γίνονται διάφοροι χαρακτήρες κατά τη διάρκεια της
δράσης.
 Χορός αρχαίου δράματος.

03/11/20
20
Μη ανθρώπινοι χαρακτήρες
 Σε πολλούς πρωτόγονους πολιτισμούς, οι
εκτελεστές απεικόνιζαν πουλιά και ζώα. Η πρακτική
αυτή έχει συνεχιστεί μέχρι σήμερα.
 Ο κωμικός θεατρικός συγγραφέας, Αριστοφάνης
χρησιμοποίησε τον Χορό στους Όρνιθες (414 π.Χ.)
και στους Βάτραχους (405 π.Χ.).
 Στη σύγχρονη εποχή ο θεατρικός συγγραφέας
Eugene Ionesco έχει φαντασθεί ανθρώπους να
μετατρέπονται σε ζώα στον Ρινόκερο (1959).

03/11/20
20
Η αντιπαράθεση των χαρακτήρων
 Κατά την δημιουργία των χαρακτήρων ένας θεατρικός συγγραφέας
μπορεί να τους χρησιμοποιήσει σε διάφορους συνδυασμούς μέσα από
τους οποίους θα εμφανισθούν οι ποιότητες του κάθε προσώπου.
 Ένας τέτοιος συνδυασμός στηρίζεται στη σχέση ενός
Πρωταγωνιστή με τον Αντίπαλο.
 Ο πρωταγωνιστής είναι ο κύριος χαρακτήρας σε ένα θεατρικό έργο,
που εκπροσωπεί μια θέση ή μια στάση. Ένας Αντίπαλος είναι ο
χαρακτήρας που αντιτάσσεται στον πρωταγωνιστή. Στον Othello
του Shakespeare, παραδείγματος χάριν, ο πρωταγωνιστής είναι ο
Othello και ο αντίπαλος του είναι ο Iago.
 Μέσω της αλληλεπίδρασης και σύγκρουσης Πρωταγωνιστή και
Αντιπάλου, ανακύπτουν οι ιδιότητες και των δύο χαρακτήρων.
 Ένας άλλος τρόπος να αντιπαραβληθούν οι χαρακτήρες είναι να
τεθούν δίπλα-δίπλα και να συγκριθούν.
 Συχνά ένας δραματουργός εισάγει δευτεροβάθμιους χαρακτήρες, οι
οποίοι εξυπηρετούν τους κύριους χαρακτήρες.
 Ibsen, Hedda Gabler

03/11/20
20
ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΙΔΗ

 Τι είναι το θεατρικό είδος;

 Καταρχάς άλλο το τι παρουσιάσει ένα θεατρικό έργο ή μια
παράσταση και άλλο ο τρόπος που μας το παρουσιάζει: η οπτική
γωνία του, η επεξεργασία του…
 «Ο κόσμος είναι κωμωδία για όσους σκέφτονται, τραγωδία για
όσους αισθάνονται.»
Horace Walpole

 Έργα στο μεταξύ των δύο κόσμων, του κωμικού και δραματικού
 Βυσσινόκηπος του Τσέχωφ
 Αρσενικό και παλιά δαντέλα του Καίσερλινγκ, κ.ά.

03/11/20
20
 Το είδος αφορά το ίδιο το έργο και τη δραματουργία του.
Είναι ο τρόπος οπτικής, το πλαίσιο στο οποίο η οπτική αυτή
εντάσσεται, το πώς πρέπει να τεθούμε σε γενικές γραμμές
απέναντι στο έργο.
 Επίσης είναι ένας βολικός τρόπος συνεννόησης, κριτικής
αποδοχής, αλλά και προσέλευσης του κοινού.

 Από την άλλη, η διάκριση των δραματικών ειδών είναι

αναγκαία για να μπορούμε να συνεννοούμαστε στο επίπεδο
της επιλογής, της θεωρίας, της κριτικής, αλλά και της
σκηνοθεσίας ενός έργου.
 Στην ιστορία της δραματουργίας, ωστόσο, μπορούμε να
διακρίνουμε με βάση το κείμενο τρία βασικά είδη: την
τραγωδία, την κωμωδία και το δράμα.

03/11/20
20
 Στην πράξη βέβαια είναι συχνά δύσκολο να
αποφανθούμε σε ποιο είδος ανήκει ένα έργο.
 Γιατί: «Το καλό δραματικό κείμενο είναι ένα έργο
τέχνης που δεν υπακούει σε συνταγές».

03/11/20
20
ΤΡΑΓΩΔΙΑ
 «Η τραγωδία είναι ένα θεατρικό είδος που πραγματεύεται,
σε υψηλό, ποιητικό ύφος, περιστατικά που παρουσιάζουν
τον άνθρωπο ως θύμα του πεπρωμένου κι όμως ανώτερο
από αυτό, τόσο στο μεγαλείο όσο και στην εξαθλίωση.»
Φίλις Χάρτνολντ, Λεξικό του Θεάτρου

Επομένως:
 Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ είναι ένα σοβαρό δραματικό κείμενο, στο
οποίο σημαντικές προσωπικότητες εμπλέκονται σε
περιπέτειες με καταστροφικές συνέπειες. Μέσω αυτών
προκαλεί στο κοινό φόβο και συμπάθεια για τα δεινά των
προσώπων, αλλά και θαυμασμό για το κουράγιο τους.
 Η ετυμολογία της λέξης, τράγος ωδή, προέρχεται από το
γεγονός ότι στα Διονύσια δινόταν αρχικά ένας τράγος ως
έπαθλο για το έργο.

03/11/20
20
 Πιο αναλυτικά, τα στοιχεία που αποτελούν το θεμέλιο της
αρχαιοελληνικής τραγωδίας, σύμφωνα με τη Χαρά
Μπακονικόλα στο βιβλίο της Η τέχνη του Θεάτρου,
συνδέονται με τα εξής:
 Τη σύγκρουση δύο τάξεων του κόσμου (δύο αξιών, δύο μορφών
δικαίου κτλ.).
 Την εκούσια πράξη ενός ελεύθερου ανθρώπου.
 Την καθοριστική παρουσία μιας υπερβατικής δύναμης (θεού,
μοίρας, δυνάμεων που ξεπερνούν την ατομική πρόθεση του ήρωα).
 Την απώλεια κάποιου αγαθού (όντος, αξίας, βεβαιότητας) που έχει
υπαρξιακή και όχι πρακτική βαρύτητα για τον άνθρωπο.
 Ένα γεγονός που συντελείται σε μια ανθρώπινη κοινότητα που
διαθέτει ένα σύστημα ηθικών αξιών και που, ωστόσο, εγγράφεται
σε μια υπερηθική πραγματικότητα.

03/11/20
20
 Η τραγωδία είχε μεγάλη επιρροή στους μεταγενέστερους
συγγραφείς.
 Στη Ρώμη, ο Σενέκας θα γράψει μια σειρά από έργα, διασκευές
αρχαιοελληνικών τραγωδιών, που, αν και δεν παίχτηκαν στην εποχή τους,
επηρέασαν τους μεταγενέστερους συγγραφείς τόσο γιατί ήταν γραμμένα
στα λατινικά, γλώσσα που μιλούσαν στη δυτική Ευρώπη λόγω της
ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, όσο και γιατί τα έργα του Σενέκα είχαν μια
βιωματική ωμότητα και βαρβαρότητα και ήταν πιο κοντά στα έργα της
Αναγέννησης σε σχέση με τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο.
 Στην εποχή της Αναγέννησης, όλες οι αναπτυγμένες χώρες έχουν να
παρουσιάσουν σημαντικούς συγγραφείς τραγωδίας με ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά:
 Στη Γαλλία, με σπουδαιότερους εκπροσώπους της γαλλικής κλασικής
τραγωδίας τον Κορνέιγ και τον Ρακίνα.
 Στην Αγγλία, με τον Μάρλοου και τον Σαίξπηρ η τραγωδία άλλαξε μορφή
και παρεμβλήθηκαν κωμικές σκηνές ανάμεσα στις τραγικές ιστορίες.

03/11/20
20
 Στην Ισπανία κυριάρχησε το ύφος του Καλντερόν, όπου οι ιδέες
εκφράζονται τόσο μέσα από την πλοκή όσο και από τα ρητορικά
σχήματα.
 Στη Γερμανία, ο Σίλερ και ο Γκαίτε έγραψαν έργα με μεγάλη απήχηση,
προσδίδοντας στην τραγωδία μια μελοδραματική χροιά.
 Στη Γερμανία εμφανίζεται και η αστική τραγωδία με τον Λέσινγκ, ένα
είδος οικογενειακής τραγωδίας σε πεζόλόγο που διαδραματίζεται σε
αστικό περιβάλλον, καταδεικνύοντας κυρίως τη διαφθορά της
αριστοκρατίας σε σχέση με την ηθική της μεσαίας τάξης.
 Ενότητα χρόνου, χώρου και δράσης
 Τα τρία στοιχεία του δράματος, που εισήγαγε στη γαλλική δραματουργία ο
Γάλλος δραματουργός Ζαν Μαιρέ στις αρχές του 17ου αιώνα,
παρερμηνεύοντας τα σχόλια της Ποιητικής του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με
αυτήν τη θεωρία, ένα θεατρικό έργο έπρεπε να περιγράφει ένα μόνο
γεγονός, το οποίο να εκτυλίσσεται μέσα σε 24 ώρες το πολύ, και πάντοτε
στον ίδιο χώρο. Ο Αριστοτέλης επιμένει μόνο στην ενότητα της δράσης,
απλώς μνημονεύει την ενότητα του χρόνου και δε λέει τίποτα για την
ενότητα του τόπου, μολονότι αυτή επιβαλλόταν στους δραματουργούς
λόγω της στατικής παρουσίας του χορού. Η θεωρία για την τήρηση των
ενοτήτων δέσμευσε τις απόμενες γενιές από τη δημιουργική τους
ελευθερία, αφού αναγκάζονταν να υπακούουν σε αυστηρούς
δραματουργικούς κανόνες.

03/11/20
20
 Η τραγωδία, με τη στενή θεατρική έννοια, συνολικά
μέσα στο πέρασμα του χρόνου αναγνωρίζεται ως το
θεατρικό είδος που απαιτεί χαρακτήρες ηρώων ή
ημίθεων, ανοίκειο περιβάλλον ιστορικό, εξωτερικό,
ειδυλλιακό ή φανταστικό και μια αίσθηση
απόστασης που ενισχύεται από την εσωτερική δομή
του έργου και τη χρήση του στίχου ή των
ρητορικών σχημάτων.

03/11/20
20
 Οι περισσότεροι θεωρούν την ΤΡΑΓΩΔΙΑ σαν το
υψηλότερο είδος θεάτρου.
 Γιατί;
 Γιατί θέτει βασικά ερωτήματα για τη φύση του
ανθρώπου, για τη θέση του στον κόσμο, για την
ύπαρξή του.
 Γιατί συνδέθηκε με αριστουργήματα και κορυφώσεις
του αρχαίου πνεύματος
 Γιατί περικλείει το πιο δυνατό υπαρξιακά ρίγος του
ανθρώπου, το τραγικό.

03/11/20
20
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

 ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ
 Το σημαντικό είναι πως ο τραγικός ήρωας χωρίς
να ταυτιζόμαστε, εκφράζει ένα μέρος από τους
βαθύτερους φόβους μας, και τα πιο κρίσιμα
ερωτήματά μας.
 Είναι κάποιο πρόσωπο πάνω από την πεζή
καθημερινότητα, μια εξαιρετική περίπτωση.
 Και είναι ακόμα μια παραδειγματική περίπτωση.
Αλλά περιέργως συνδεόμαστε μαζί του!

03/11/20
20
 ΤΡΑΓΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ Ο τραγικός ήρωας εμπλέκεται σε
καταστάσεις από τις οποίες δεν μπορεί να δραπετεύσει.
Οφείλει να συναντήσει το πεπρωμένο του.

 ΤΡΑΓΙΚΟ ΥΨΟΣ Ο ήρωας αποδέχεται την ευθύνη των

πράξεών του, οικειοθελώς υποφέρει και υποφέρει με αίσθηση
της αξιοπρέπειας και κουράγιο.

 ΤΡΑΓΙΚΟ ΥΦΟΣ Η γλώσσα της παραδοσιακής τραγωδίας

είναι έρρυθμη, σε στίχο. Εκφράζεται μέσω της ποίησης

 ΤΡΑΓΙΚΗ ΚΑΘΑΡΣΗ Από τη μια το δίδαγμα της ιστορίας

είναι η ασημαντότητα του ανθρώπου μέσα σε ένα σκληρό και
αήθη κόσμο. Και από την άλλη, μέσα από την εικόνα του
ήρωα αλλά και μέσα από το αριστούργημα ως έργο τέχνης
αναδύεται μια θετική σκέψη παρηγοριάς για τα ανθρώπινα.

03/11/20
20
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓEΝΕΣΗΣ
ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ;
 Αυτές που δίνουν στην ανθρωπότητα την αίσθηση
του «τραγικού».
 Φαίνεται πως πρέπει να συμβαίνουν δύο συνθήκες
που μοιάζουν εκ πρώτης όψεις αντιφατικές:
 Πίστη στην ικανότητα του ανθρώπου / Συνείδηση ενός
σκληρού και άδικου, ανελέητου κόσμου

03/11/20
20
Κλασικός αιώνας
 «Πολλά είναι τα θαυμαστά,
 μα τίποτα πιο θαυμαστό από τον άνθρωπο. (Αντιγόνη) /
 «Ο Απόλλων ήταν· ο Απόλλων, φίλοι μου!» (Ηλέκτρα)
Αναγέννηση
 «Είναι ένα έργο τέχνης αυτός ο άνθρωπος. Το σώμα του. Τα μέλη
του. Τι όμορφος που είναι. Τις κινήσεις του τις δίδαξε ένας
άγγελος. Τις εκφράσεις του ένας θεός. Καθαρόαιμο βασιλικό
ζώο» (Άμλετ) /
 Σβήσου, μικρό κερί! Η ζωή δεν είναι παρά ήσκιος διαβατάρικος,
φτωχός
θεατρίνος, που κορδώνεται κι αφρίζει στη σκηνή για τη λίγη του
την ώρα,
κ’ έπειτα κανείς δεν τον ακούει, είναι το παραμύθι που ένας
βλάκας το λέει, γεμάτο λύσσα και φωνές, δίχως κανένα νόημα.
(Μακβέθ)

03/11/20
20
ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ;
 Στον 20ό αιώνα το είδος της τραγωδίας δεν έχει
προχωρήσει ιδιαίτερα, η αναβίωση όμως της
τραγωδίας είναι εντυπωσιακή.
 Ωστόσο τα βασικά σύγχρονα ερωτήματα, σε αυτό
το αρχετυπικό είδος του θεάτρου, μπορούν να
συμπυκνωθούν κατ’ αρχήν σε δύο ερωτήσεις:
 Είναι η ύπαρξη της τραγωδίας ικανή σε μια εποχή όπου
λείπει η κοινή πίστη σε κάτι;
 Είναι ο καθημερινός άνθρωπος ένα ενδιαφέρον θέμα
τραγωδίας;

03/11/20
20
ΚΩΜΩΔΙΑ

 Η κωμωδία έχει αρχαία ελληνική προέλευση (από τη λέξη

κώμος, πανηγυρική πομπή προς τιμή του Διονύσου).
Επιδίωξη είναι η παρουσίαση της ζωής, εκεί όπου η
πραγματικότητα ξεπερνάει το μύθο, οι καταστάσεις της
ζωής απορρυθμίζονται, η μοίρα απελευθερώνεται, ο
άνθρωπος, άλλοτε τραγικός μάρτυρας της ζωής, βιώνει
αναπάντεχες συμπτώσεις, «της πλάκας».
 Η κωμωδία δεν δείχνει αδιαφορία για τα ανθρώπινα ή για
τις κοινωνικές καταστάσεις.. Το αντίθετο: Αριστοφάνης,
Μολιέρος, Μπέρναρ Σω!
 Εκείνο που αλλάζει είναι ο τρόπος με τον οποίο δίνονται
τα πράγματα. Εδώ δίνονται από την αστεία πλευρά τους,
ώστε να προκαλούν κατά πρώτον το γέλιο.

03/11/20
20
 Το σημαντικό είναι πως υπάρχουν πολλά είδη
γέλιου, από μια νευρική αντίδραση και το
ξεκάρδισμα, μέχρι το γεμάτο σημασία μειδίαμα και
το πικρό χαμόγελο. Σε αυτό το μεγάλο στάδιο του
γέλιου κινείται θεματικά η κωμωδία.

03/11/20
20
Η κωμωδία συνήθως:
 Επεκτείνει ή αναιρεί τους φυσικούς νόμους, τις πιθανότητες,
τη λογική, τις συνέπειες των πράξεων. Αναστέλλει επομένως
τις βεβαιότητές μας, και παίζει με αυτές. Παίζει με ένα «κόσμο
που παίζει ζάρια».
 Περιγράφει πρόσωπα και καταστάσεις με τρόπο που να μην
απειλεί πραγματικά την ηθική τάξη του κόσμου. Ουσιαστικά
διακρίνει ανάμεσα σε μια βασική παραδοχή ενός κόσμου αξιών
και αρχών (στον οποίο στηρίζεται) και ένα κόσμο εσωτερικό
του θεάτρου, όπου όλα συμβαίνουν σε αντίθεση και αντίστιξη
με εκείνον. (Ταρτούφος, Μολιέρος)
 Ένας γελοίος άνθρωπος σε ένα φυσιολογικό κόσμο / ή ένα
φυσιολογικός άνθρωπος μέσα σε ένα γελοίο κόσμο!
 Η κωμική προϋπόθεση (comic premise). Μια ιδέα ή μια έννοια
που αντιστρέφει την συνήθη τάξη. Αυτή δίνει στην κωμωδία τη
βάση της: προσφέρει θεματική και δομική ενότητα και γίνεται
ο καμβάς για τον κωμικό διάλογο, για τους κωμικούς
χαρακτήρες και καταστάσεις
 «Για φαντάσου, πλάκα που θα’ χε αν…»

03/11/20
20
 Επιδιώκει την απόσταση του θεατή από τα παθήματα των
προσώπων του έργου, για να μπορέσει να «γελάσει» με τα
καμώματα της ζωής. Συχνά ο θεατής αντιπαθεί τα πρόσωπα
της κωμωδίας ή τα θεωρεί πιο αδύναμα από τον ίδιο. Αν δε
συνέβαινε αυτό, θα ταυτιζόταν και θα συνέδεε τη μοίρα του με
αυτήν των δρώντων προσώπων. Κάθε ταύτιση όμως μπορεί να
φέρει εντελώς διαφορετικό συναίσθημα από το βασικό
συναίσθημα της κωμωδίας, μιας και η βασική ψυχολογική
αρχή του θεατή είναι ότι «αυτό συμβαίνει σε κάποιον άλλο».
 Υποδεικνύει στο θεατή μια αναπαυτική θέση παρατηρητή, από
την οποία μπορεί να παρακολουθήσει κάποια ανθρώπινη
περιπέτεια «απ’ έξω», χωρίς συγκινησιακή ταύτιση, και
απαλλαγμένος από αισθήματα συμπαράστασης ή αποστροφής
προς τον ήρωα του έργου.
 Απέχει από τη μεταφυσική διάσταση της ζωής.
 Δεν παρουσιάζει πράξεις υπαρξιακά βαρύνουσες.
 Κινείται περιφερειακά σε σχέση με τις οριακές καταστάσεις.
 Απευθύνεται στη νόηση όχι τόσο στο συναίσθημα του θεατή.

03/11/20
20
Είδη της κωμωδίας
 Η κωμωδία, ανάλογα με την εποχή κατά την οποία γράφεται,
δέχεται τις ανάλογες επιρροές από τα προβλήματα της
καθημερινότητας, την κοινωνική διαστρωμάτωση, την κοινή γνώμη
και την πολιτική και πολιτειακή κατάσταση της εποχής. Επίσης, ως
μεταπρατικό είδος που απορροφά πρώτα τη ζωή πριν την
παρουσιάσει ξανά μέσα από το φιλτραρισμένο ιδιότυπο μάτι του
συγγραφέα, ενσωματώνει πλήθος επιρροών στη φόρμα, τη δομή, τη
γλώσσα και την παραστασιακή της πραγμάτωση.

 Ως προς τη δομή και το περιεχόμενο η κωμωδία διακρίνεται σε:

 Κωμωδία ηθών: η διακωμώδηση μιας κοινωνικής
πραγματικότητας κάποιας εποχής ή περιοχής, και ιδιαίτερα των
θεσμών, των επίκαιρων γεγονότων, της ηθικής των κοινωνικών
τάξεών της, των αισθητικών επιλογών της κτλ.
 Κωμωδία χαρακτήρων: το κωμικό επικεντρώνεται στη
σκιαγράφηση ενός προσώπου ή ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού
του ανθρώπινου είδους (τσιγκουνιά, απληστία, φιλαργυρία, φθόνος,
υπεροψία, υποκρισία, φανφαρονισμός κτλ.) που το μελετάει με
λεπτομέρεια νυστεριού, όπου όλοι οι ρόλοι λειτουργούν κάτω από
αυτήν την προοπτική των ελαττωμάτων του πρωταγωνιστή.

03/11/20
20
 Κωμωδία καταστάσεων Το κωμικό τροφοδοτείται
κυρίως από μια αλυσίδα συμβάντων, της οποίας η
αρχή είναι κάποιο ασήμαντο γεγονός το οποίο
διογκώνεται μέσα από παρανοήσεις, τυχαία
γεγονότα και απροσδόκητες εμπλοκές προσώπων,
καταλήγοντας έτσι σε ένα απίθανο και παράλογο
αποτέλεσμα.
 Κωμωδία ιδεών: διακωμωδούνται ιδεολογίες,
ιδεοληψίες κ.ά (Bernard Shaw)

03/11/20
20
 Αστική κωμωδία Ασχολείται κυρίως με οικογενειακές
υποθέσεις. Σε αυτές τα μέλη μιας οικογένειας μπλέκουν σε
αστείες καταστάσεις
 Φάρσα: είδος κωμικού έργου με θεματολογία συνήθως την
προσπάθεια ενός προσώπου να παγιδεύσει ή να εξαπατήσει
κάποιον. Στη φάρσα εμπλέκονται και έρχονται μεταξύ τους
αντιμέτωποι λαϊκοί κυρίως τύποι. Φαρσικά στοιχεία έχουμε
ήδη από τον Αριστοφάνη αλλά κυρίως από το Μένανδρο και
τον Πλαύτο. Η βασική διαφορά της από την κωμωδία είναι
ότι δεν περιέχει συνήθως λεπτομερή περιγραφή
χαρακτήρων και λεπτότητα στη γραφή.
 Φαρσοκωμωδία: ελληνικό είδος σαν μια ιδιαίτερη μείξη
φάρσας και κωμωδίας
 Μπουλβάρ/ Βουλεβάρτο: τα ελαφρότερα έργα πρόζας,
δράματα και κωμωδίες, με θέματα κυρίως τον έγγαμο βίο
ή τις ερωτοτροπίες εκτός και εντός γάμου, όπου η λύση
των ζητημάτων του έργου δίνεται με ελαφρότητα και με
την έρρυθμη επαναλειτουργία του κοινωνικού και ηθικού
πεδίου.

03/11/20
20
 Σάτιρα: από τη λατινική λέξη satura (ανακάτωμα). Υποδήλωνε κάποτε
τις αυτοσχέδιες λαϊκές παραστάσεις των Ετρούσκων που
περιλάμβαναν χορούς, τραγούδια και κωμικούς διαλόγους. Στην
εξέλιξη του ευρωπαϊκού θεάτρου, η σάτιρα χαρακτηρίζει συνήθως τις
κωμωδίες που έχουν κάποιο συγκεκριμένο κοινωνικό ή πολιτικό στόχο,
χωρίς να είναι ξεκάθαρα τα όριά της με την παραδοσιακή κωμωδία.
 Παρωδία: μια ξεχωριστή και ιδιόρρυθμη περίπτωση θεατρικής
απομυθοποίησης που προϋποθέτει ένα χειραφετημένο θεατρικό κοινό,
εξοικειωμένο με τη δραματουργία και τους κανόνες της. Η κωμική
της δύναμη στηρίζεται στη διακωμώδηση της τέχνης από την τέχνη,
στοχεύοντας κυρίως στο να μεταμορφώνει τις μεγάλες τραγωδίες
των υψηλών στόχων, νοημάτων και ηρώων, μέσα από σαρκαστικά
ευτράπελα, σε ξεκαρδιστικές επί σκηνής γελοιογραφίες.
 Μπουρλέσκ: σατιρικό έργο, συνήθως βασισμένο σε κάποιο δράμα
της εποχής ή σε ένα σοβαρό θεατρικό είδος που προσφερόταν για
παρωδία. Ξεκίνησε το 17ο αιώνα στην Αγγλία και κορυφώθηκε το 19ο
αιώνα ως παρωδία συγκεκριμένων δραματικών επιτυχιών και
μελοδραμάτων. Στην Αμερική, ωστόσο, τον ίδιο αιώνα πήρε μια άλλη
στροφή και συνδέθηκε με ένα θέμα σεξουαλικού περιεχομένου, αφού
ανάμεσα στα μέρη των παραστάσεων μπουρλέσκ, εμφανίζονταν
χορευτικά μπαλέτα ή αρτίστες που επιδίδονταν σε σεξουαλικούς
χορούς και στριπτίζ.
 Βωντβιλ: μουσικοθεατρικό είδος. Κωμειδύλλιο
 Επιθεώρηση: ελληνικό είδος
03/11/20
20
ΔΡΑΜΑ
 Ο όρος «δράμα» στα χρόνια της αρχαίας δραματουργίας ήταν
συνυφασμένος με τη λέξη ποίημα (δρω = ποιώ) και, ως εκ
τούτου, με την έννοια της δραματικής τέχνης σε σχέση με την
ποιητική δομή του αρχαίου διθυράμβου. Η λέξη δράμα
χρησιμοποιούνταν για να περιγραφεί ένα είδος αυτοσχέδιας
φάρσας που παιζόταν στη Σπάρτη, στην Κόρινθο και σε άλλες
δωρικές περιοχές.
 Ο όρος, ωστόσο, κυριάρχησε στην ιστορία του θεάτρου κατά
το 18ο αιώνα, μέσα από το πνεύμα του Διαφωτισμού. Η νέα
αστική τάξη και οι κοινωνικές καταστάσεις έχουν την ανάγκη
ενός νέου δραματικού είδους, του «σοβαρού» δράματος που θα
αντικαταστήσει, τελικά, την κλασικίζουσα τραγωδία του 17ου
αιώνα. Το δράμα πήρε διάφορες μορφές και ύφος στους αιώνες
που ακολούθησαν. Η θεατρική αυτή λέξη χρησιμοποιείται για
να δηλωθεί το θεατρικό έργο γενικά, αλλά και ένα είδος
ενδιάμεσου θεάτρου προς την τραγωδία ή την κωμωδία, που
διαδέχτηκε στα χρόνια του Διαφωτισμού την τραγωδία και
επικράτησε από τότε και στο εξής: αστικό δράμα, ρομαντικό,
σουρεαλιστικό, το σύγχρονο δράμα με τις διάφορές του
εκδοχές:

03/11/20
20
 Ηρωικό δράμα (ή ηρωική τραγωδία): Μοιράζεται κάποια
κοινά με την τραγωδία: έμμετρος διάλογος, υψηλό ύφος,
ακραίες καταστάσεις. Υπάρχουν όμως και σημαντικές
διαφορές: η κυριότερη, πως στο ηρωικό δράμα το τέλος είναι
συνήθως ευτυχές και διαχέεται στο έργο μια βασικά θετική
κοσμοθεωρία. (Συρανό ντε Μπερζεράκ, Edmond Rostand)
 Μελόδραμα: Ένα ιδιαίτερα δημοφιλές θεατρικό είδος το 18ο
και κυρίως το 19ο αιώνα. Σημαίνει και το μουσικό (λυρικό)
θέατρο, γιατί αρχικά την υπόθεση συνόδευε ζωντανή
ορχήστρα (σαν μουσικό χαλί).
 Η σταθερή δραματική του δομή έκανε το μελόδραμα κατανοητό,
και έτσι ικανοποιούσε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ο νεαρός
ήρωας, η αγνή κοπέλα, ο καταχθόνιος προδότης και διώκτης του
νεαρού ζευγαριού, ο δήμιος πατριός, συνέθεταν ένα δακρύβρεχτο
και υπερβολικό θέαμα με τεράστια ανταπόκριση από το κοινό.
 Ουσιαστικά ένα λαϊκό δράμα. Μεγάλη διάδοση στην τηλεόραση
και στον κινηματογράφο.

03/11/20
20
 Αστικό δράμα: Θεατρικό είδος, προϊόν του Διαφωτισμού
στην Ευρώπη, απορρίπτει την παρωχημένη αισθητική του
κλασικισμού και στρέφει το ενδιαφέρον του στα
προβλήματα του μέσου ανθρώπου των λαϊκών στρωμάτων.
Πρωταγωνιστής είναι ο αστός, που διεκδικεί μια
πραγματική θέση στον κόσμο του και κάποιες αξίες που να
κατευθύνουν τη ζωή του. Το αστικό δράμα έχει αίσιο τέλος
ή τουλάχιστον ένα τέλος όπου επιτυγχάνεται η μεταμέλεια ή
η συμφιλίωση και η ειρήνη. Από το 1750 περίπου μέχρι
σήμερα, το δράμα, ως ιδιαίτερο είδος που ωστόσο
χαρακτηρίζει ένα ευρύτατο φάσμα της παγκόσμιας
δραματουργίας, πραγματεύεται κατά κανόνα, σε σοβαρό
ύφος, θέματα που αφορούν διανθρώπινες σχέσεις και ηθικές
αντιπαραθέσεις, δηλαδή παραμένει στο πεδίο της
ανθρώπινης δυναμικής πράξης και αποτελεσματικότητας.
 Πολλές φορές μπορεί να συναντήσει κανείς και άλλες, πιο
ειδικές κατηγορίες του δράματος όπως: θρησκευτικό
δράμα, ποιμενικό δράμα, κοινωνικό δράμα, ταχύδραμα (πολύ
μικρής διάρκειας θεατρικό στιγμιότυπο), που προσδιορίζουν
το περιεχόμενο μιας κατηγορίας έργων με ανάλογη έμφαση.

03/11/20
20
 Παρατήρηση: Ο όρος σατυρικό δράμα, που αναφέρεται σε
μια κατηγορία έργων της αρχαιοελληνικής δημιουργίας, δεν
έχει σχέση ούτε με τη σάτιρα ούτε με το δράμα και ανήκει
μάλλον στην κατηγορία της κωμωδίας.

 Τραγικοκωμωδία: Συνδυασμός του τραγικού και του

κωμικού, όχι όμως σε ανεξάρτητα μέρη, αλλά σαν μια
διαφορετική, τρίτη ποιότητα. Μια σύνθεση ανάμεσα σε δύο
οπτικές, όπως δύο φακοί που ό ένας βλέπει τα πράγματα
τραγικά και ο άλλος κωμικά. Το αποτέλεσμα είναι μια σύνθετη
«πραγματικότητα».
 Ευριπίδης (Ελένη, Άλκηστη), Σαίξπηρ (Μέτρο για μέτρο)
 Σύγχρονη τραγικοκωμωδία – Θέατρο του παραλόγου (Μπέκετ,
Ιονέσκο, Πίντερ)

03/11/20
20
 Πηγές:
 Balme, Christopher B., Εισαγωγή στις θεατρικές σπουδές, Αθήνα:
Πλέθρον, 2012.
 Brockett, Oscar G. - Ball, Robert J., The Essential Theatre, Enhanced,
Wandsworth Cengage Learning, 2014, (10th ed.)
 Puchner, Walter, Μια εισαγωγή στην επιστήμη του θεάτρου, Αθήνα:
Εκδόσεις Παπαζήση, 2011.
 Wilson, Edwin - Goldfarb, Alvin, Theater: the lively art. Boston, McGraw-
Hill, 2010 (7th ed.).

 ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ

03/11/20
20