Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Chuyên đề Hóa học 12 Dạng bài tập phản ứng xà phòng hóa

A. Phương pháp giải bài tập phản ứng xà phòng hóa

I. Phản ứng xà phòng hóa este

Phản ứng thủy phân trong môi trường bazơ (phản ứng xà phòng hóa):

(RCOO)nR’ + nNaOH → nRCOONa + R’(OH)n

R(COOR’)m + mNaOH → R(COONa)m + mR’OH

Rn(COO)n.mR’m + n.m NaOH → nR(COONa)m + mR’(OH)n

 Tuy nhiên cũng có những trường hợp đặc biệt có thể tạo ra muối và anđehit
hoặc muối và xeton hoặc 2 muối hoặc 1 phân tử duy nhất:

+ Este bị thủy phân trong môi trường kiềm cho muối và anđehit có dạng:

RCOO-CH=CH-R’ (tạo rượu không bền nên bị chuyển hoá thành andehit)

VD: RCOO-CH=CH2 + NaOH → RCOONa + CH3CHO

+ Este thuỷ phân trong môi trường kiềm cho muối và xeton có dạng:

RCOO-C(R’)=CH-R’’

VD: RCOO-C(CH3)-CH3 + NaOH → RCOONa + CH3-CO-CH3

+ Este của axit và phenol bị thủy phân trong môi trường kiềm dư cho 2 muối:

RCOOC6H5 + 2NaOH → RCOONa + C6H5ONa + H2O

+ Este vòng bị thủy phân cho 1 phân tử duy nhất:

II. Phản ứng xà phòng hóa lipit

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Khi đun nóng với dung dịch kiềm (NaOH hoặc KOH) thì tạo ra glixerol và hỗn hợp
muối của các axit béo. Muối natri hoặc kali của các axit béo chính là xà phòng.

 Phản ứng của chất béo với dung dịch kiềm được gọi là phản ứng xà phòng
hóa. Phản ứng xà phòng hóa xảy ra nhanh hơn phản ứng thủy phân trong
môi trường axit và không thuận nghịch.
 Chi số xà phòng hóa: là số mg KOH dung để xà phòng hóa hoàn toàn 1 gam
lipit (tức là để trung hòa axit sinh ra tư sư thủy phân 1 gam lipit).
 Chi số axit: số mg KOH dung để trung hòa axit tư do có trong 1 mg lipit.

B. Ví dụ minh họa dạng bài tập phản ứng xà phòng hóa

Ví dụ 1: Xà phòng hoá hoàn toàn 178 gam tristearin trong dung dịch KOH, thu
được m gam kali stearat. Giá trị của m là.

A. 200,8.

B. 183,6.

C. 211,6.

D. 193,2.

Đáp án hướng dẫn giải

ntristearin = 178/890 = 0,2 mol

(C17H35COO)3C3H5 + 3KOH → 3C17H35COOK + C3H5(OH)3

nmuối = 3.0,2 = 0,6 mol

M = 322.0,6 = 193,2 g

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Ví dụ 2: Cho 0,1 mol tristearin (C17H35COO)3C3H5 tác dụng hoàn toàn với dung dịch
NaOH dư, đun nóng, thu được m gam glixerol. Giá trị của m là:

A. 27,6.

B. 4,6.

C. 14,4.

D. 9,2.

Đáp án hướng dẫn giải

(C17H35COO)3C3H5 + 3NaOH → 3C17H35COONa + C3H5(OH)3

0,1 → 0,1

Ta có: nglixerol = ntristearin = 0,1mol → mglixerol = 0,1.92 = 9,2g

Ví dụ 4: Để trung hòa lượng axit tư do có trong 14g một mẫu chất béo, cần 15ml
dung dịch KOH 0,1M. Tính chi số axit của mẫu chất béo.

Đáp án hướng dẫn giải

mKOH= 15.0,1.56= 84 mg

=> số miligam KOH cần dung để trung hòa lượng axit tư do trong 1g mẫu chất béo
là: 84/14 = 6 mg

=> chi số axit của mẫu chất béo là: 6

Ví dụ 3: Thuỷ phân 4,4 gam etyl axetat bằng 100 ml dung dịch NaOH 0,2M. Sau khi
phản ứng xảy ra hoàn toàn, cô cạn dung dịch, thu được m gam chất rắn khan. Giá
trị của m là:

A. 2,90.

B. 4,28.

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

C. 4,10.

D. 1,64.

Đáp án hướng dẫn giải

nCH3COOC2H5 = 0,05 mol; nNaOH = 0,02 mol ⇒ este dư

Rắn khan chi có 0,02 mol CH3COONa ⇒ m = 0,02 . 82 = 1,64g

C. Bài tập vận dụng phản ứng xà phòng hóa

Câu 1. Xà phòng hóa hoàn toàn m gam chất béo X với một lượng vưa đủ NaOH. Cô
cạn dung dịch sau phản ứng, thu được 1,84 gam glixerol và 18,36 muối khan. Giá trị
của m là

A. 19,12.

B. 17,8.

C. 19,04.

D. 14,68.

Đáp án

nC3H5(OH)3 = 0,02mol → nNaOH = 3. nC3H5(OH)3 = 0,06mol

Bảo toàn khối lượng:

mX + mNaOH = mC3H5(OH)3 + mmuối

→ mX = 17,8g

Câu 2. Cho 20 gam chất hữu cơ X (chi chứa C, H, O và một loại nhóm chức) có ti
khối hơi so với O2 bằng 3,125, tác dụng với 0,3 mol NaOH. Cô cạn dung dịch sau
phản ứng thu được 23,2 gam bã rắn. CTCT của X có thể là:

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

A. CH3COOCH=CH-CH3.

B. C2H5COOCH=CH2.

C. CH2CH=CHCOOCH3.

D. CH2=CHCOOC2H5.

Đáp án

* Nhận xét: Tư các đáp án ta thấy chúng đều là este.

Đặt công thức este là RCOOR’

Meste = 3,125.32 = 100 ⇒ neste = 20/100 = 0,2 mol

⇒ nNaOH pư = neste = 0,2 mol ⇒ nNaOH dư = 0,3 – 0,2 = 0,1 mol

→ mNaOH = 0,1.40 = 4 g

⇒ mmuối = 23,2 – 4 = 19,2 g ⇒ Mmuối (RCOONa) = 19,2/0,2 = 96

⇒ R = 96 – 67 = 29 ⇒ R là C2H5-

Đáp án B

Câu 3. Khối lượng glixerol thu được khi đun nóng 132,6 kg chất béo (loại triolein)
có chứa 10% tạp chất trơ với dung dịch NaOH dư (coi như phản ứng xảy ra hoàn
toàn) là:

Đáp án

mTriolein = 132,6.90% = 119,34 kg

⇒ nC3H5(OH)3 = n(C17H35COO)3C3H5 = 0,135 kmol

⇒ mC3H5(OH)3 = 0,135 . 92= 12,42 kg

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Câu 4. Thủy phân 8,8 gam este X có công thức phân tử C4H8O2 bằng dung dịch
NaOH vưa đủ thu được 4,6 g ancol Y và m gam muối Z. Giá trị của m là:

A. 4,1 g muối.

B. 4,2 g muối.

C. 8,2 g muối.

D. 3,4 g muối.

Đáp án

Ta có: neste = nNaOH phản ứng = 0,1 mol

BTKL: m = meste + mNaOH – mancol = 8,8 + 4 – 4,6 = 8,2 g

Câu 5. Cho 200 gam một loại chất béo có chi số axit bằng 7 tác dụng vưa đủ với một
lượng NaOH, thu được 207,55 gam hỗn hợp muối khan. Khối lượng NaOH đã tham
gia phản ứng là:

A. 31 gam

B. 32,36 gam

C. 30 gam

D. 31,45 gam

Đáp án

Để trung hòa hết axit béo tư do trong loại chất béo trên cần:

mKOH = 200.7 = 1400 mg = 1,4 gam

⇒ nNaOH = nKOH = = 0,025 mol

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

⇒nH2O = 0,025 mol

Đặt nC3H5(OH)3 = x mol ⇒ nNaOH tham gia xà phòng hóa = 3x mol

Bảo toàn khối lượng:

200 + 40(3x + 0,025) = 207,55 + 92x + 0,025.18

⇒ x = 0,25

⇒ nNaOH = 3x + 0,025 = 0,775 mol

⇒ mNaOH =0,775. 40 = 31 gam

Câu 6. Xà phòng hoá 8,8 gam etyl axetat bằng 200 ml dung dịch NaOH 0,2M. Sau
khi phản ứng xảy ra hoàn toàn cô cạn dung dịch thu được chất rắn khan có khối
lượng là:

A. 8,56 gam

B. 3,28 gam

C. 10,4 gam

D. 8,2 gam

Đáp án

nCH3COOC2H5= 0,1mol; nNaOH = 0,04 mol

CH3COOC2H5 + NaOH → CH3COONa + C2H5OH

nCH3COONa = nNaOH = 0,04 mol

Chất rắn chi có CH3COONa (0,04mol)

⇒ mrắn = 0,04 . 82 = 3,28 gam

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

D. Bài tập tự luyện phản ứng xà phòng hóa

1. Câu hỏi bài tập trắc nghiệm

Câu 1. Trung hòa 2,8g chất béo cần 3ml dd KOH 0,1M .Tính chi số của chất béo?

A. 6

B. 0.6

C. 0.06

D. 0,006

Câu 2. Khi xà phòng hóa hoàn toàn 2,52g chất béo trung tính cần dung 90ml dd
KOH 0,1M . Tính chi số xà phòng của chất béo trên?

A. 200

B. 192

C. 190

D. 198

Câu 3. Khi xà phòng hóa hoàn toàn 2,52g chất béo trung tính thu được 0,265g
glixerol. Tính chi số của chất béo?

A. 18

B. 180

C. 192

D. 136

Câu 4. Để xà phòng hoàn toàn 100g chất béo có chi số axit bằng 7 người ta dung hết
0,32mol KOH. Khối lượng glirexol thu được là bao nhiêu gam?

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

A. 9,4g

B. 9,3g

C. 8,487g

D. 9,43g

Câu 5. Tính khối lượng KOH cần dung để trung hòa 4g chất béo có chi số axit là 7?

A. 28mg

B. 14mg

C. 82mg

D. Đáp án khác

Câu 6. Tính khối lượng NaOH cần dung để trung hòa axit tư do có trong 5g chất
béo với chi số axit bằng 7?

A. 0,035mg

B.0,035g

C.0,35mg

D.0,35g

Câu 7. Xà phòng hóa 1kg lipit có chi số axit là 2,8 người ta cần dung 350ml dd KOH
1M. Khối lượng glixerol thu được là?

A. 9,2g

B. 18,4g

C. 32,2g

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

D. 16,1g

Câu 8. Một loại mỡ chứa 40% triolein, 20% tripanmitin, 40% tristearin. Xà phòng
hóa m gam mỡ trên bằng NaOH thu được 138g glixerol. Giá trị của m là:

A. 1209

B. 1306,2

C. 1326

D. 1335

Câu 9. Một loại mỡ chứa 70% triolein, 30% tritearin về khối lượng. Tính khối lượng
xà phòng thu được khi xà phòng hóa hoàn toàn 100kg chất mỡ đó bằng KOH?

A. 90,8kg

B. 68kg

C. 103,16kg

D. 110,5kg

Câu 10. Xà phòng hóa 0,1mol chất hữu cơ X ( chứa C,H,O) cần vưa đủ 300 ml dd
NaOH 1M. Cô cạn dd sau p.ứ thu được 24,6g muối khan.Xác định CTPT của X là?

A. (HCOO)3C3H5

B. (CH3COO)3C3H5

C. C3H5(COOCH3)3

D. (CH3COO)2C2H4

2. Bài tập câu hỏi tự luận

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188
 Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Bài 1: Để xà phòng hóa 10kg chất béo có chi số axit bằng 7, người ta cho chất béo đó
tác dụng với dung dịch chứa 1,42kg NaOH. Sau phản ứng hỗn hợp được trung hòa
vưa đủ bởi 500ml dung dịch HCl 1 M.

a. Tính khối lượng glixerol và khối lượng xà phòng nguyên chất thu được.

b. Tìm khối lượng phân tử trung bình của các axit béo, biết rằng axit béo tư do cũng
chính là axit đã tạo ra chất béo.

Bài 2: Xà phòng hoá 1 kg chất béo có chi số axit bằng 7, chi số xà phòng hoá
200.Khối lượng glixerol thu được là bao nhiêu?

Bài 3: Một loại mỡ chứa 70% triolein và 30% tristearin về khối lượng. Tính khối
lượng xà phòng thu được khi xà phòng hoá hoàn toàn 100kg chất mỡ đó bằng
NaOH.

Bài 4: Một loại mỡ chứa 40% triolein, 20% tripanmitin, 40% tristearin. Xà phòng hoá
hoàn toàn m gam mỡ trên bằng NaOH thu được 138 gam glixerol. Giá trị của m?

Bài 5: Để xà phòng hoá 35kg triolein cần 4,939 kg NaOH thu được 36,207 kg xà
phòng. Xác định chi số axit của mẫu chất béo trên.

................................

Xem thêm các bài tiếp theo tại: https://vndoc.com/giai-sbt-hoa-hoc-12

Trang chủ: https://vndoc.com/ | Email hỗ trợ: hotro@vndoc.com | Hotline: 024 2242 6188